Anda di halaman 1dari 102

ANATOMI

PENDAHULUAN
* ANATOMI : ilmu yang mempelajari
struktur tubuh manusia dgn cara
menguraikan dan memotong bagian-
bagiannya.
* SIKAP ANATOMI
* Nomenclature dalam bahasa LATIN
SIKAP ANATOMI
Sikap orang berdiri tegak, kepala tegak,
mata memandang lurus ke depan, kedua
lengan tergantung bebas kebawah &
berada disamping tubuh dgn telapak
tangan membuka kearah depan & kedua
tungkai berdiri lurus serta sejajar dengan
kedua kaki sejajar ke depan
TERMINOLOGI
BIDANG
ARAH
TONJOLAN
LEKUKAN
LUBANG
SALURAN
RUANG
AREA (REGIO)
ISTILAH BIDANG

Medianus
Paramedianus
Sagittalis
Frontalis
Transversalis
ISTILAH ARAH
Medialis & lateralis Longitudinalis
Ventralis & dorsalis Volaris
Cranialis & Plantaris
caudalis Rostralis
Proximalis &
Distalis
Ulnaris & radialis
Superficialis &
profunda
ISTILAH TONJOLAN
Pecten
Processu
s Condylus
Spina Epicondylus
Tuber Cornu
Tubercul Linea
um
Crista
ISTILAH LEKUKAN
Foveola
Fossa
Sulcus
Fossula
Incissura
Fovea
ISTILAH LUBANG/RUANG

Ductus
Foramen
Meatus
Fissura
Cavum
Apertura
Cellulae
Canalis
ISTILAH AREA (REGIO)
Regio capitis Regio dorsalis
Regio facialis Regio perinealis
Regio cervicalis Regio membri
Regio pectoralis superioris
Regio abdominalis Regio membri
inferioris
Regio dorsalis
Regio perinealis
Regio membri superioris
Regio membri inferioris
OSTEOLOGI
UMUM
SKELETON
seluruh tulang berhubungan satu
sama lain (bersendi) membentuk satu
kesatuan: rangka
Macam-macam tulang

1. Os longum
mempunyai epiphyse & diaphyse
contoh: os humerus, os tibia
2. Os brevis
contoh: ossa carpalia & ossa tarsalia
3. Os planum
contoh: os scapula, os parietale
4. Os pneumaticum
contoh: os ethmoidale, os maxilla
5. Os sesamoidea
contoh: os patella
6. Os irregularis
contoh: ossa vertebrales
Struktur tulang
Setiap tulang panjang terdiri dari:
Bagian ujung : Epiphyse
Bagian tengah : Diaphyse
Struktur Tulang :
1.Substantia compacta
2.Substantia spongiosa
Setiap ujung tulang / bagian tulang yg
melakukan persendian dgn tulang lain dilapisi
oleh Cartilago articularis
Substantia compacta

Bagian luar tulang yang keras


Lapisan luarnya disebut PERIOSTEUM
Lapisan dalamnya disebut ENDOSTEUM
Ruangan bagian dalamnya disebut
Cavum medullare
Substantia spongiosum
Merupakan lapisan / bagian dalam tulang
yang berlubang kecil seperti Spons
Terdapat pada ujung tulang
Membentuk Cavum medullare
FUNGSI TULANG

Menegakkan & memberi bentuk tubuh


Melindungi organ dalam tubuh
Tempat melekat otot
Alat gerak pasif
Produksi sel darah
Deposit mineral
OSTEOLOGI
KHUSUS
OSTEOLOGI KHUSUS
Menurut lokasi skeleton:
1. SKELETON AXIALE
terletak pd sumbu longitudinal batang
tubuh ( truncus)
2. SKELETON APPENDICULARE
melekat pada truncus
Skeleton axiale

CRANIUM 22 tulang
COLUMNA VERTEBRALIS 26 tulang
STERNUM 1 tulang
COSTA 12 pasang = 24 tulang

Jumlah = 73 tulang
Catatan khusus

Vert.sacralis (5 buah) bersatu membentuk


-> 0s Sacrum
Vert.coccygeus (3-4 buah) bersatu
membentuk -> Os Coccygeus
Tulang pd cranium dpt ditambahkan
dengan ossicula auditoris 3 pasang (=6 tlg)
Skeleton appendiculare
Terdiri dari tulang-tulang :
* Extremitas Superior (64 tulang)
( Sinister dan Dexter )

* Extremitas Inferior (62 tulang)


( Sinister dan Dexter )
Extremitas Superior

Os Scapula (2) Os Ulna (2)


Os Clavicula (2) Ossa Carpalia ( 16)
Os Humerus (2) Ossa Metacarpalia
(10)
Os Radius (2)
Ossa Phalanges (28)

Jumlah 64 tulang
Extremitas Inferior
Os Coxae (2)
Os Fibula (2)
Os Femur (2)
Ossa Tarsalia (14)
Os Patella (2)
Ossa Metatarsalia (10)
Os Tibia (2)
Ossa Phalanges (38)

Jumlah 62 tulang
Jumlah Seluruh tulang
1. Cranium (22)
5. Extr. superior (64)
2. Columna
vertebralis (26) 6. Extr. inferior (62)
3. Sternum (1) 7. Ossicula auditoria (6)
4. Costae (24) 8. Os hyoid (1)

Jumlah total = 206 tulang


CRANIUM
NEUROCRANIUM (=ossa Cranii) yaitu
bagian cranium yang membungkus otak

VISCEROCRANIUM
(=splanchnocranium,ossa Faciei) yaitu
bgn cranium yg membentuk wajah,
tempat permulaan/awal Tractus
Digestivus, Respiratorius & Oculi
NEUROCRANIU
M
Os Occipitale 1 tlg
Os Frontale 1 tlg
Os Temporale 2 tlg
Os sphenoidalis 1 tlg
Os Parietale 2 tlg
Os Ethmoidale 1 tlg

Jumlah 8 tlg
VISCEROCRANIUM
Maxilla 2 tlg
Os Vomer 1 tlg
Mandibula 1 tlg
Os Zygomaticum
Concha nasalis
inferior 2 tlg 2 tlg
Os nasale 2 tlg Os Lacrimale 2 tlg
Os Palatum 2 tlg

Jumlah 14 tulang
CRANIUM
NEUROCRANIUM = 8 TULANG
VISCEROCRANIUM = 14 TULANG

JUMLAH = 22 TULANG

Tidak termasuk 3 pasang (6 tlg)


ossicula Auditoris (Stapes, Incus
,Maleus)
Morfologi Tulang Cranium

Ossa Irregularis
Ossa Planum
Ossa Pneumaticum

Dapat bersama-sama
pada 1 tulang cranium
Neurocranium
Dibagi atas BASIS CRANII & CALVARIA
CRANII
Membentuk CAVUM CRANII ditempati
cerebrum,cerebellum & truncus cerebri.
Dasar cavum cranii disebut FOSSA CRANII
(anterior, media & posterior)
BASIS CRANII
Lamina cribrosa ossis ethmoidalis
Pars orbitalis ossis frontalis
Sbgn Pars Squamosa ossis temporalis &
Pars Petrosa ossis temporalis
Sbgn Pars squamosa, pars lateralis &pars
basilaris ossis occipitalis
Ala magnae & Ala parvae ossis
sphenoidalis
CALVARIA
CRANII
Pars squamosa ossis occipitalis
Pars squamosa ossis temporalis
Pars squamosa ossis frontalis
Os parietale
COLUMNA VERTEBRALIS
Vertebra Cervicalis (7 ruas)
Vertebra Thoracalis (12 ruas)
Vertebra Lumbalis (5 ruas)
Vertebra Sacralis ( 5 ruas )
membentuk 1 tulang = Os SACRUM
Vertebra coccygeus (4 ruas )
membentuk 1 tulang = Os
COCCYGEUS
JUMLAH 26 TULANG
MORFOLOGI VERTEBRA

Corpus vertebra
Arcus vertebra
Processus transversus
Processus spinosus
Foramen vertebralis
Modifikasi morfologi Vertebra

Vert.sacralis menyatu -> Os Sacrum


Vert. Coccygeus menyatu menjadi
-> Os Coccygealis
Vert.cervicalis I =ATLAS, tidak mempunyai
corpus & processus spinosus
Vert.cervicalis II, mempunyai gigi = Dens
Epistropheus
Bentuk Columna Vertebralis
Melengkung ke depan dan kebelakang
pada bidang mediana:
LORDOSIS (cervicalis & lumbalis)
KYPHOSIS (thoracalis & sacralis)
Terkadang melengkung /miring pada
bidang frontal disebut SCOLIOSIS
COST
A
12 pasang
Melekat pd vert.thoracalis di dorsal
dan pada Sternum di ventral
Ada 3 kelompok:
* Costa Vera ( costa I VII )
* Costa Spuria ( costa VIII X )
* Costa Fluctuantes (costa XI - XII)
STERNUM

Manubrium sterni
Corpus sterni
Processus xiphoideus
=proc. Ensiformis
* Bersama Costa membentuk
Skeleton Thoracis
ARTHROLOGI
ARTHROLOGI UMUM
ARTHROLOGI:Ilmu yang mempelajari
tentang persendian baik morfologi
maupun fungsionalnya
ARTICULUS (ARTICULATIO):
hubungan antara 2 atau lebih
tulang,baik yg
menghasilkan/memungkinkan gerakan
maupun tidak
Struktur persendian
Cartilago
Jaringan ikat
Capsula articularis
Discus articularis
Cartilago
CARTILAGO HYALIN:lapisan pd
ujung tulang yg membtk
persendiaan DIARTHROSIS
disebut Cartilago articularis
CARTILAGO FIBROSA:terdpt pd
art.intervertebralis sbg
SYNCHONDROSIS disebut Discus
intervertebralis
Jaringan ikat

Jariingan ikat fibrosa/collagen


Jaringan ikat elastin
Untuk menghubungkan &
memperkuat suatu persendian
Capsula articularis
Pembungkus persendian
DIARTHROSIS

Cavum articularis
(cairan sendi = synovia)

terdiri 2 lapisan : Stratum fibrosum


(luar) & stratum synoviale (dalam)
Discus articularis
Cartilago pd persendian
diarthrosis (bukan cartilago
articularis)
Fungsi :
menyesuaikan permukaan sendi
dan meredam gaya / tekanan
Pembagian persendian
SYNARTHROSIS
Struktur & fungsinya
DIARTHROSIS
(=SYNOVIAL JOINT)

SKULL TYPE
Letaknya
VERTEBRAL TYPE
LIMB TYPE
SYNARTHROSIS
Tidak ada cavum articulare
Tidak ada gerakan
Dihubungkan oleh jaringan ikat
(collagen,elastis,cartilago,osse
us)
synarthrosis
Sutura
1.Syndesmosis
Schindylisis
Gomposis
Syndesmosis elastica
Syndesmosis fibrosa
2.Synchondrosis
3.Synostosis
DIARTHROSIS

Ada cavum articulare


Dapat bergerak
Diperkuat oleh ligamentum
Terdpt caput articulare & cavitas
articulare
Bisa terdapat discus articularis
diarthrosis
1.Amosinarthrosis Gerakan
terbatas
2.Articulationes Gerakan
lebih luas
Skull Type
Tipe persendian pd CRANIUM
Tidak ada gerakan
Dapat berupa

Sutura
Synchondrosis
synostosis
Vertebral Type
Tipe persendian pd TRUNCUS
Sedikit gerakan
Ada 2 bentuk

Symphisis
syndesmosis
Symphisis ossis pubis

SYMPHISIS Articulationes
intervertebralis
Art.manubriosterni

Hub antar arcus


vertebra

SYNDESMOSIS Proc.coracoideus dgn


clavicula
Membrana interrossea
Limb Type

Tipe persendian pada extremitas


Gerakannya luas
Merupakan DIARTHROSIS
Prinsip gerakan pd DIARTHROSIS

Kemungkinan gerakan pd diarthrosis


ditentukan oleh BENTUK & AXIS yg
terdpt pada sendi diarthrosis
Hal ini berarti suatu gerakan selalu
terkait dengan axis yg ada pada
persendian tsb.
Klassifikasi sendi
(jumlah axis)
Articulatio gynglymus
Monoaxial (=art.trochlearis)
Articulatio trochoidea

Articulatio ellipsoidea
Biaxial
Articulatio sellaris
Triaxial Articulatio globoidea
Articulus spheroidea

multiaxial Articulatio plana


(=plane joint)
MYOLOGI
MYOLOGI UMUM
Myologi adalah bagian ilmu
anatomi yang mempelajari otot
tentang bentuk, letak,perlekatan
dan fungsinya pada pergerakan
OTOT SKELET
Jaringan otot yang melekat pada
skeleton
Fungsi :

Alat gerak aktif


Memberi bentuk pada tubuh
proteksi
Struktur otot
Suatu otot kumpulan MYOFIBRIL
Myofibril merupakan kumpulan
dari MYOFILAMENT
Myofibril dibungkus oleh sarung
jaringan ikat
Pembungkus otot
ENDOMYSIUM
PERIMYSIUM
EPIMYSIUM
Epimysium dinamakan pula
FASCIA
Perlekatan otot
Otot melekat bisa pada tulang,
fascia,ligamentum, sesama otot
,subcutan
Otot melekat dgn perantaraan
TENDO atau APONEUROSIS
Terminologi gerakan
ORIGO (=punctum fixum)
INSERSI (=punctum mobile)
Pada keadaan tertentu (posisi/fungsi
tertentu), origo dapat menjadi insersi
atau sebaliknya
Alat/struktur bantu otot
BURSA MUCOSA
VAGINA TENDINEUM
FASCIA
Bursa mucosa (=bursa synovialis)
Berbentuk kantong
Stratum synoviale (dindingnya)
Berisi cairan synoviale
Struktur antara
Macamnya: bursa mucosa
subtendinous,bursa mocosa
articularis,bursa mocosa subcutaneus
Vagina tendineum (=synovial
sheath)
Btk kantong, spt tabung
Membungkus tendo
Terdpt pd derah persendian sempit
Mencegah gesekan
Mempunyai stratum parietale
(fibrosum) & stratum viscerale
(=synoviale)
FASCIA
Lapisan jaringan ikat
Membungkus otot
Fascia superficialis & profunda
Fascia profunda membungkus otot &
mbtk septum intermusculare
Semua otot dibungkus oleh fascia
Fungsi fascia
Pembungkus otot
Fiksasi otot
Proteksi otot
Bentuk fisiologis
Vascularisasi
extremitas superior
Sistema arteriosum
Sistema venosum
Sistema arteriosum
a.subclavia

a.axillaris
a. radialis Arcus volaris superf.

a.brachialis Arcus volaris prof.


Rete carpi dorsalis

a.ulnaris
Dari arteri pokok tsb,keluar cabang-cabang
Sistem collaterale (anastomose)
Scapula ( rete scapularis,rete acromialis)
Articulatio humeri
Art.cubiti (rete cubiti)
Art.radiocarpalis (rete carpi volare & rete
carpi dorsale)
Manus ( arcus volaris superficialis ,arcus
volaris profundus & rete dorsalis manus)
A.SUBCLAVIA
Dipercab. di
post.art.sternoclavicularis yaitu dextra
dari A.ANONYMA
(=a.anonyma,truncus
brachiocephalicus) dan sinistra dari
ARCUS AORTAE
Lewat Fissura scaleni posterior
Ke Fossa axillaris a. axillaris
Cabang a. subclavia
1. Vertebralis

Sebelum fissura scaleni 2. A.mammaria


post. interna
3. Truncus
thyreocervicalis
Truncus
Pd fissura scaleni post.
costocervicalis

Setelah fissura sc.post a.Transversa colli


Cabang a.subclavia yang ke
extremitas superior
A. transversa scapulae (=
a.suprascapularis), cabang
truncus thyreocervicalis
A.transversa colli, cabang
langsung a.subclavia
A.AXILLARIS
Terltk dlm fossa axillaris
Dari tepi lateral costa I tepi caudal
m.teres major
Letak lateral/profunda v.axillaris
Dikelilingi plexus brachialis
Cabang a. axillaris
(berdasarkan ltk thd m.pect.minor)
a. Thoracalis suprema
Cranial/medial a. thoracoacromialis

Dorsal a. Thoraco lateralis

Caudal/lateral a. Subscapularis
a. Circumflexa humeri ant.
a. Circumflexa humeri post.
A.BRACHIALIS
Terletak pada brachium
Lanjutan a.axillaris (tepi caudal m.teres
major)
Bercabang jadi A.RADIALIS & A.
ULNARIS di dorsal aponeurosis bicipitalis
m.biceps brachii, di fossa cubiti
Berjalan didlm sulcus bicipitalis medialis
Cabang a. brachialis
A.profunda brachii
A.nurtricia humeri
A.collateralis ulnaris superior/post.
A.collateralis ulnaris inferior/ant.
Rr.musculares (
m.coracobrachialis,m.biceps brachii,
m.brachialis)
Cabang a.profunda brachii
R.deltoideus
A.collateralis radialis
A.collateralis media
A.nutricia humeri
Rr.musculares
A.RADIALIS
Cabang a. brachialis
Pd fossa cubiti dibawah aponeurosis
bicipitalis m.biceps brachii
Sepanjang sisi radial antebrachii
(profunda M.brachioradialis)
Percabangan a.radialis
Bagian I ( antara collum radii- sisi
medial proc.styloideus radii)
Bagian II (dlm ANATOMICAL
SNUFF BOX = tabatiere
anatomicum)
Bagian III ( pada manus)
Bagian I

A. recurrens radialis Rete cubiti


Rami musculares
Ramus carpalis palmaris Rete carpi
volare
Ramus palmaris
+ a.ulnaris mbtk
superficialis
arcus volaris
superficialis
Bagian II
Ramus carpalis dorsalis

+ ramus carpalis dorsalis a.ulnaris

Rete carpi dorsale


Bagian III
Setelah tembus m.interosseus dorsalis I,
ke volar manus
Beranastomose dgn ramus palmaris
profundus a.ulnaris, btk ARCUS VOLARIS
PROFUNDUS
Sebelum btk arcus,bercab (a.
metacarpalis dorsalis I,a. princeps pollicis,
a.radialis indicis)
A.ULNARIS
Cab. A.brachialis
Pd fossa cubiti dibwh aponeurosis
bicipitalis m.biceps brachii
Terletak pd sisi ulnar antebrachium di
profunda m. flexor carpi ulnaris
Percabangan a. ulnaris
A.Pada antebrachium

1.a.recurrens ulnaris sup/ant


2.a.recurrens ulnaris inf/post
3.a.interossea communis
a.Interossea anterior
a.Interossea posterior
4.Rami musculares
B.Pergelangan tangan
Ramus carpalis palmaris
membentuk rete carpi volare
Ramus carpalis dorsalis
membentuk rete carpi dorsale

a. Metacarpalis
dorsalis ke jari V
C.Pada manus
Ada 1 cab.,dari sisi radial os
pisiforme,yaitu ramus palmaris
profundus a.ulnaris,anastomose
a.radialis mbtk arcus volaris
profundus
Lanjut,a.ulnaris beranastomose dgn
ramus palmaris superficialis a.radialis
mbtk arcus volaris superficialis
A.digitalis palmaris propria
Rete carpi dorsale
Dibentuk oleh anatomose
ramus carpalis dorsalis a.ulnaris
ramus carpalis dorsalis a.radialis
Percabangan: 3 arteriae metacarpales
dorsales (II,III,IV)

2 aa.digitales dorsales
Arcus palmaris superficialis
Dibentuk oleh anastomose
ramus palmaris superficialis a.radialis
a.ulnaris
Percabangan:3 aa.digitales palmares
communes

2 aa.digitales palmares propriae


Arcus palmaris profundus
Dibentuk oleh anastomose
ramus palmaris profundus a.ulnaris
a.radialis
Percabangan:3 aa.metacarpales palmares
SISTEMA VENOSUM
EXTREMITAS
SUPERIOR
Superficialis
profunda
SUPERFICIALIS
Terletak subcutan
Terbentuk anastomose antara vena
superficial satu sama lain
Vena superficialis utama:
1. V.BASILICA
2. V.CEPHALICA
3. V.MEDIANA CUBITI
hubungan v.basilica dgn v.cephalica
pada fossa cubiti
V.CEPHALICA
Mulai dari rete venosum dorsale manus
Silang TABATIARE ANATOMICUM
Ke volar antebrachium fossa cubiti
Sulcus bicipitalis lateralis
Sulcus antara m.deltoideus & m.pectoralis
major
Tembus fascia pd trigonum
deltoideopectorale
Bermuara pd V.AXILLARIS
V.BASILICA
Mulai dari rete venosum dorsale manus
Distal ulna : melengkung ke volar
antebrachium
Ke fossa cubiti
Sulcus bicipitalis medialis, 1/3 distal
tembus fascia brachii (HIATUS
BASILICUS)
Bermuara pd VV.BRACHIALES
PROFUNDA
Terletak di profunda, diantara otot-otot
Mengikuti arteri
Biasanya 1 (satu) pasang
Vena profunda utama
v.Radialis
v.Ulnaris
v.Brachialis
v.Axillaris
v.subclavia

Anda mungkin juga menyukai