VII-1
BAB VII
DISKUSI DAN KESIMPULAN
VII.1. Diskusi
Untuk mengetahui kelayakan dari hasil perancangan unit pengolah ekstrudat jagung
terfortifikasi diperlukan suatu evaluasi terhadap seluruh hal yang telah direncanakan
dan dirancang. Evaluasi dilakukan terhadap tinjauan secara teknis dan secara ekonomis.
Kelayakan pendirian suatu pabrik dari segi ekonomi dapat dilihat dari :
1. Laju pengembalian modal (rate of return)
VII-2
65.289%
1.70
33%
tahun
VII.2. Kesimpulan
Dari hasil evaluasi secara teknis, pabrik ini sudah memenuhi syarat untuk dilanjutkan
ke tingkat perencanaan. Dari segi ekonomi, pendirian pabrik bisa dilakukan dengan
pertimbangan dan kajian yang lebih detail dan teliti.
Secara lengkap evaluasi tersebut dapat disajikan sebagai berikut :
Operasi pabrik
300
hari/tahun
Bahan baku
: sereal
Umur pabrik
10
tahun
Masa konstruksi
tahun
Analisa Ekonomi
a. Pembiayaan :
- Modal tetap
: Rp.
3,203,598,148
- Modal kerja
: Rp.
565,340,850
- Investasi total
: Rp.
3,768,938,998
: Rp.
15,256,572,103
: Rp.
9,629,532,103
b.Investasi :
- Internal Rate of Return
65.289%
1.70 tahun
32%
Dari uraian di atas, ditinjau dari segi teknis maupun ekonomis, maka pra rencana pabrik
Sereal Snack ini layak untuk diteruskan ke tahap perencanaan.
Analisa Ekonomi
D-3
PERHITUNGAN
ANALISA EKONOMI
M-100
C-100
H-100
C-101
M-101
T-100
H-101
M-103
C-103
H-103
H-104
H-105
P-100
R-100
B-100
B-101
M-104
D-100
G-100
L-001
Nama Alat
Jumlah
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
2
10
1
1
1
1
Harga (Rp)
per unit
15,000,000
20,000,000
50,000,000
25,000,000
7,500,000
25,000,000
20,000,000
35,000,000
500,000,000
43,000,000
70,000,000
40,000,000
80,000,000
35,000,000
5,000,000
300,000
5,000,000
5,000,000
100,000,000
50,000,000
Harga Total
Rupiah
15,000,000
20,000,000
50,000,000
25,000,000
7,500,000
25,000,000
20,000,000
35,000,000
500,000,000
43,000,000
70,000,000
40,000,000
80,000,000
105,000,000
10,000,000
3,000,000
5,000,000
5,000,000
100,000,000
50,000,000
1,208,500,000
Nama Bahan
kebutuhan
kebutuhan
harga
per tahun
1 UBI JALAR
104
kg/jam
499200 kg
Rp900 /kg
449,280,000
2 KEDELAI
26
kg/jam
124800 kg
Rp2,700 /kg
336,960,000
3 JAGUNG
204
kg/jam
979200 kg
Rp2,200 /kg
2,154,240,000
4 GARAM
3.48
kg/jam
16704 kg
Rp2,000 /kg
33,408,000
5 HFS
23.2
kg/jam
111360 kg
Rp14,000 /kg
1,559,040,000
37513600 pak
Rp40 /pak
1,500,544,000
6,033,472,000
Analisa Ekonomi
D-4
Rp
9,629,532,103
1,125,408.0 kg
Rp8,556.48
Harga penjualan
laba +
10.0%
laba +
90.0%
TPC
Harga penjualan
Rp4,500
4,500 +
+ TPC
8556.481
13,556.481 / kg
Rp15,256,572,103
Gaji/orang/bulan
Jumlah
Gaji/bulan
Direktur
5,000,000
5,000,000
Ka.Bag.Produksi
4,000,000
4,000,000
Ka.Bag.Personalia,Penjualan,Umum
4,000,000
4,000,000
3,000,000
3,000,000
1,500,000
1,500,000
Kontrol Kualitas
1,500,000
1,500,000
Proses
1,500,000
21
31,500,000
Utilitas
1,500,000
3,000,000
Pemeliharaan
1,500,000
3,000,000
Administrasi
1,500,000
3,000,000
Karyawan :
Keamanan
800,000
4,800,000
1,500,000
3,000,000
Keuangan
1,500,000
1,500,000
Kebersihan
700,000
2,100,000
Sopir
750,000
2,250,000
1,500,000
7,500,000
375,000
20
7,500,000
3,000,000
3,000,000
54
91,150,000
1,093,800,000
Analisa Ekonomi
D-5
Analisa Ekonomi
D-6
Analisa Ekonomi
D-7
Analisa Ekonomi
D-8
VI-23
Analisa Ekonomi
Contoh perhitungan harga alat dan daftar harga alat secara keseluruhan tercantum pada
Appendik D. Berdasarkan harga peralatan tersebut dapat diperkirakan biaya investasi
untuk pabrik jagung terfortifikasi yang direncanakan . Dengan cara perhitungan pada Appendik D,
maka dapat diketahui harga untuk masing-masing alat pada tahun yang diinginkan,
diperoleh harga total peralatan sebesar
Rp
855,925,000
VI-24
Analisa Ekonomi
Rp.
1,208,500,000
10% E
Rp.
120,850,000
5% E
Rp.
60,425,000
Perpipaan (terpasang)
3.0% E
Rp.
36,255,000
Listrik (terpasang)
10% E
Rp.
120,850,000
Rp.
1,546,880,000
0% FOB
Biaya asuransi
1% C&F
Rp.
Rp.
1,546,880,000
Rp.
15,468,800
Rp.
1,562,348,800
Rp.
39,058,720
40% E
Rp.
483,400,000
10
Service facilities
10% E
Rp.
120,850,000
11
Yard Improvement
3% E
Rp.
36,255,000
12
Tanah
10% E
Rp.
120,850,000
Rp.
2,362,762,520
15% E
Rp.
181,275,000
Biaya konstruksi
20% E
Rp.
241,700,000
Rp.
2,785,737,520
Biaya kontraktor
5% DC+IC
Rp.
139,286,876
10% DC+IC
Rp.
278,573,752
Rp.
3,203,598,148
Rp.
3,768,938,998
Rp.
565,340,850
VI-25
Analisa Ekonomi
Modal sendiri
60% TCI
Rp.
2,261,363,399
40% TCI
Rp.
1,507,575,599
Rp.
6,033,472,000
Rp.
160,179,907
Rp.
1,093,800,000
Pengawasan
5%
Rp.
54,690,000
Laboratorium
5% OL
Rp.
54,690,000
Operating supplies
1% FCI
Rp.
32,035,981
Biaya utilitas
6% TPC
Rp.
0.06 TPC
1% TPC
Rp.
0.01 TPC
5% FCI
7%
TPC
7,428,867,889
12% FCIRp.
384,431,778
Pajak
1% FCIRp.
32,035,981
Asuransi
1% FCIRp.
32,035,981
Rp.
448,503,741
5% TPC =
Rp.
0.05 TPC
Manufacturing Cost :
MC = DPC + FC + POC =
12% TPC
7,877,371,630
Biaya administrasi
2%
TPC
Rp.
0.02 TPC
2%
TPC
Rp.
0.02 TPC
Biaya R & D
2%
TPC
Rp.
0.02 TPC
0.5%
TCI
Rp.
6%
TPC
18,844,695 +
18,844,695
TPC = MC + GE
TPC =
TPC =
18%
Rp.
TPC
7,896,216,325
9,629,532,103
VI-26
Analisa Ekonomi
Rp.
9,032,915,482
Rp.
596,616,621
Rp.
9,629,532,103
60%
Modal Pinjaman
40%
2. Bunga Bank
18% pertahun
3. Laju Inflasi
10.0% pertahun
tahun
65%
Tahun II
80%
Tahun III
100%
10%
25%
35%
Investasi Pabrik
Investasi mula-mula
Rp.
3,768,938,998
Modal sendiri
Rp.
2,261,363,399
Modal Pinjaman
Rp.
1,507,575,599
VI-27
Analisa Ekonomi
TPC - Depresiasi
Rp
9,629,532,103
Rp
9,245,100,325
Rp
384,431,778
Kapasitas
Biaya (Rupiah)
65%
6,009,315,212
80%
7,396,080,260
3 100%
9,245,100,325
-1
Modal Sendiri(Rp)
%
Jumlah
100%
inflasi
10%
2,261,363,399
Total
226,136,340
Akumulasi
2,261,363,399
2,261,363,399
226,136,340
2,487,499,738
Rp
2,487,499,738
Rp
226,136,340
Untuk modal pinjaman dari bank total pinjaman pada akhir masa konstruksi
adalah sebagai berikut :
-1
%
Jumlah
100%
Bunga
18%
1,507,575,599
271,363,608
Total
Akumulasi
1,507,575,599
1,507,575,599
271,363,608
1,778,939,207
Rp
1,778,939,207
Rp
271,363,608
Rp
4,266,438,945
VI-28
Analisa Ekonomi
(1 i)
di mana :
1/(1+i)
= tahun
CF
= discount factor
Perhitungan discounted cash flow untuk nilai i, tertera pada tabel X.4.
i =
Disc
18%
i =
Present value
factor
Disc.
65.289%
Present value
factor
2,110,474,220
0.85
1,788,537,474
0.61
1,276,842,744
2,738,219,896
0.72
1,966,546,894
0.37
1,002,266,108
3,561,338,404
0.61
2,167,540,501
0.22
788,651,852
3,602,965,581
0.52
1,858,369,564
0.13
482,713,628
3,644,592,759
0.44
1,593,085,084
0.08
295,417,226
3,686,219,936
0.37
1,365,492,125
0.05
180,769,607
3,686,219,936
0.31
1,157,196,716
0.03
109,366,112
3,686,219,936
0.27
980,675,183
0.02
66,166,801
3,686,219,936
0.23
831,080,664
0.01
40,031,098
10
3,686,219,936
0.19
704,305,647
0.01
24,218,925
14,412,829,852
4,266,444,100
65.3%
pertahun
Harga i yang diperoleh lebih besar dari harga i untuk bunga pinjaman, yaitu
18% sehingga
pabrik ini layak didirikan dengan kondisi tingkat bunga pinjaman pertahun
18%
VI-29
Analisa Ekonomi
NPV
CF
CF
(1i)
(1 i)
CF WCI
n
....
-P
3
(
1
i)n
(1 i)
CF
dimana :
P = total modal pada akhir masa konstruksi
i = tingkat bunga yang berlaku
NPV
65.29%
3,719,515
NPV yang didapat mempunyai harga positif atau nilai sekarang penerimaan kas bersih yg
akan datang lebih besar dari nilai sekarang investasi. Sehingga dapat disimpulkan bahwa
pabrik ini layak didirikan untuk tingkat bunga pinjaman 18% per tahun.
Profitability Index
Metode ini menghitung perbandingan nilai sekarang penerimaan kas bersih yang akan
datang dengan nilai sekarang investasi
CF
1
dimana :
PI
(1 i)1
(1 i)2
CF WCI
CF
CF
(1 i)3
P
....
PI
4,270,158,460.2
(1 i)n
65.29%
/ 4,266,438,945
1.001
PI yang didapat mempunyai harga yang lebih besar dari 1 atau nilai sekarang.
Sehingga
Net B/C
Pabrik Glukosa Anhidrous
VI-30
Analisa Ekonomi
ke-n
(CF)
i =
50%
Disc
i =
Present value
factor
Disc.
70%
Present value
factor
2,110,474,220
0.67
1,406,982,813
0.59
1,241,455,423
2,738,219,896
0.44
1,216,986,620
0.35
947,480,933
3,561,338,404
0.30
1,055,211,379
0.20
724,880,603
3,602,965,581
0.20
711,696,905
0.12
431,384,392
3,644,592,759
0.13
479,946,372
0.07
256,687,311
3,686,219,936
0.09
323,618,760
0.04
152,717,116
3,686,219,936
0.06
215,745,840
0.02
89,833,598
3,686,219,936
0.04
143,830,560
0.01
52,843,293
3,686,219,936
0.03
95,887,040
0.01
31,084,290
10
3,686,219,936
0.02
63,924,693
0.00
18,284,876
1,457,195,912 NPV2
-316,982,830
Net B/C =
NPV1/NPV2
4.5971
ke-n
Cumulative Cash
Flow
2,110,474,220
2,110,474,220
2,738,219,896
4,848,694,115
3,561,338,404
8,410,032,519
3,602,965,581
12,012,998,101
3,644,592,759
15,657,590,860
3,686,219,936
19,343,810,796
3,686,219,936
23,030,030,733
3,686,219,936
26,716,250,669
3,686,219,936
30,402,470,605
10
3,686,219,936
34,088,690,542
VI-31
Analisa Ekonomi
Rp
3,768,938,998
1.70
tahun
Rupiah
448,503,741
6,033,472,000
577,771,926
6,611,243,926
1,093,800,000
54,690,000
160,179,907
54,690,000
596,616,621
481,476,605
96,295,321
32,035,981
2,569,784,436
15,256,572,103
VI-32
Analisa Ekonomi
1.8E+04
1.6E+04
Biaya operasi
1.4E+04
penjualan
1.2E+04
1.0E+04
8.0E+03
6.0E+03
4.0E+03
2.0E+03
0.0E+00
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
SVC
FC
VC
Gambar L.6.1. Hubungan antara VC, penjualan, dan FC dengan persentase produksi.
33%
Analisa Ekonomi
VI-33
Analisa Ekonomi
VI-34
Analisa Ekonomi
VI-35
Analisa Ekonomi
VI-36
Analisa Ekonomi
VI-37
p)
Akumulasi
1,507,575,599
1,778,939,207
Analisa Ekonomi
VI-38
sehingga
Analisa Ekonomi
VI-39
Analisa Ekonomi
VI-40
Analisa Ekonomi
VI-41
Analisa Ekonomi
VI-42
Analisa Ekonomi
VI-43
Analisa Ekonomi
VI-44
VI-45
Analisa Ekonomi
FCI +wci
# 10-50%
## #
#REF!
0.05
10-20%
481,476,605.16
8102935136
Analisa Ekonomi
VI-46
Analisa Ekonomi
VI-47
VI-48
Analisa Ekonomi
2.39913309
VI-49
Analisa Ekonomi
4,270,158,460
1.000871808
Analisa Ekonomi
VI-50
Analisa Ekonomi
VI-51
Analisa Ekonomi
VI-52
Analisa Ekonomi
VI-53
Analisa Ekonomi
VI-54
Analisa Ekonomi
VI-55
Analisa Ekonomi
VI-56
Analisa Ekonomi
VI-57
Analisa Ekonomi
VI-58
Analisa Ekonomi
VI-59
Analisa Ekonomi
VI-60
VI-61
Analisa Ekonomi
Analisa Ekonomi
VI-62
Analisa Ekonomi
VI-63
Analisa Ekonomi
VI-64
VI-65
Analisa Ekonomi
Tahun
ke
1
Produksi
2
-1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Investasi
Modal Sendiri
Pengeluaran
3
2,261,363,399
Inflasi
4
0
226,136,340
Jumlah
5
2,261,363,399
226,136,340
Total
6
Pinjaman
Pengeluaran
7
2,261,363,399 1,507,575,599
2,487,499,738
Bunga
8
Jumlah
9
0
271,363,608
1,507,575,599
271,363,608
Total
10
1,507,575,599
1,778,939,207
= 3,768,938,998
= 3,203,598,148
= 9,629,532,103
=
60%
=
100%
Investasi
Total
Pengembalian
pinjaman
Sisa
pinjaman
(6 + 10)
11
12
(10 - 12)
13
3,768,938,998
4,266,438,945
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
355,787,841
1,778,939,207
1,423,151,366
1,067,363,524
711,575,683
355,787,841
0
-355,787,841
-711,575,683
-1,067,363,524
-1,423,151,366
-1,778,939,207
= 15,256,572,103
=
35%
=
18%
=
10.0%
=
40%
=
100%
Hasil
penjualan
Biaya
operasi
Depresiasi
Bunga
sebelum pajak
14
15
16
17
(14-15-16-17)
18
9,916,771,867
12,205,257,683
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
15,256,572,103
6,009,315,212
7,396,080,260
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
9,245,100,325
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
384,431,778
320,209,057
256,167,246
192,125,434
128,083,623
64,041,811
0
0
0
0
0
3,202,815,821
4,168,578,399
5,434,914,566
5,498,956,377
5,562,998,189
5,627,040,000
5,627,040,000
5,627,040,000
5,627,040,000
5,627,040,000
Laba
pajak
19
1,120,985,537
1,459,002,440
1,902,220,098
1,924,634,732
1,947,049,366
1,969,464,000
1,969,464,000
1,969,464,000
1,969,464,000
1,969,464,000
sesudah pajak
(18 - 19)
20
2,081,830,283
2,709,575,959
3,532,694,468
3,574,321,645
3,615,948,823
3,657,576,000
3,657,576,000
3,657,576,000
3,657,576,000
3,657,576,000
Actual
Cash flow
(16 + 20)
21
2,466,262,061
3,094,007,737
3,917,126,245
3,958,753,423
4,000,380,600
4,042,007,778
4,042,007,778
4,042,007,778
4,042,007,778
4,042,007,778
Net actual
cash flow
Cummulative
net cash flow
(21 - 12)
22
(23 + 22)
23
2,110,474,220
2,738,219,896
3,561,338,404
3,602,965,581
3,644,592,759
3,686,219,936
3,686,219,936
3,686,219,936
3,686,219,936
3,686,219,936
2,110,474,220
4,848,694,115
8,410,032,519
12,012,998,101
15,657,590,860
19,343,810,796
23,030,030,733
26,716,250,669
30,402,470,605
34,088,690,542