1.

Pengenalan Orang Islam telah memberi sumbangan yang begitu besar terhadap peradaban

dan tamadun manusia. Sumbangan yang paling besar ialah dari aspek agama kerana agama Islam membawa akidah iaitu kepercayaan kepada Allah Yang Maha Esa. Menerusi akidah, manusia hidup bebas tanpa ada sesuatu yang ditakutinya kecuali Tuhan. Akidah juga menjadi inspirasi bagi manusia untuk bekerja secara ikhlas dan jujur. Oleh sebab si atnya sarwajagat dan tidak terbatas!batas bangsa, kaum, keturunan dan ge"gra i menyebabkan Islam dapat diterima "leh semua bangsa di dunia. #i samping itu, agama Islam juga menyediakan undang!undang dan peraturan hidup manusia yang dinamakan $ndang!undang syariat yang dilaksanakan setiap masa dan tempat. Sekiranya akidah menjadi aspirasi dan m"ti penggerak ke arah tamadun, maka peranan syariat itu ialah menunjuk ajar serta memberi kaedah yang jelas kepada asas pembinaan tamadun. Antara asas itu ialah ilmu, iman dan amal. Ini ditambah pula dengan aspek akhlak iaitu asas kepada pembinaan peribadi yang luhur. %esepaduan ketiga!tiga aspek itu akan membentuk insan yang sempurna yang merangkumi r"h, akal dan jasad. #engan ketibaan ajaran Islam, masyarakat Er"pah tidak lagi terikat dengan kawalan atau sekatan &aus gereja '"m. (ukan sahaja tidak mengh"rmati institusi gereja, bahkan mereka menentangnya. Seruan agama secara paksaan yang selama ini diamalkan "leh pihak gereja telah diubah kepada cara yang lebih berdipl"masi dan damai. #alam bidang alsa ah dan pemikiran, daripada pengaruh Islam, "rang Er"pah dapat membebaskan pemikiran mereka yang selama ini dibelenggu "leh pelbagai d"ktrin %ristian terutama hubungan manusia dan alam. Manusia juga tidak lagi dipandang sebagai makhluk pasi lantaran d"sa warisan. #emikian juga sikap mereka terhadap kehidupan di dunia, bukan lagi sesuatu yang dibenci lantaran ia mer"sakkan tetapi sesuatu yang mesti diisi dengan akti)iti kehidupan yang bermakna. &erubahan

sikap ini akhirnya melahirkan satu gerakan intelektual yang dikenali sebagai ahaman humanisme pada abad ke!*+M. 'ingkasnya banyak aspek keintelektualan Islam telah ditiru "leh bangsa Er"pah sehingga melahirkan satu perubahan besar dalam sejarah tamadun Er"pah. ,amun, nilai!nilai murni yang terkandung dalam tamadun Islam tidak diman aatkan "leh masyarakat (arat bagi mengukuhkan lagi tamadun mereka malah mereka menggantikannya dengan nilai!nilai kebendaan semata!mata. -usteru, lahirlah era penjajahan bagi mengejar harta kekayaan tanpa batas dan sempadan. #alam t"pik seterusnya t"k"h!t"k"h seperti Ibnu 'usyd, Al!.arwali, Al!'a/i dan Ibnu %haldun dan sumbangan mereka terhadap tamadun Islam akan dibincangkan dengan lebih lanjut.

2.0 0.*

Tokoh-Tokoh Dalam Tamadun Islam Ibnu 'usyd 12alsa ah3

,ama penuh beliau ialah Abu 4alid Muhammad Ibn Ahmad lahir di 5"rd")a pada tahun 607 hijrah bersamaan **08 masihi. (eliau ahli alsa ah yang paling agung pernah dilahirkan dalam sejarah Islam. &engaruhnya bukan sahaja berkembang luas didunia Islam, tetapi juga di kalangan masyarakat di Er"pah. #i barat beliau lebih dikenali sebagai A)err"ues. %eturunannya terdiri daripada g"l"ngan yang berilmu dan ternama. (apanya dan datuknya merupakan kadi di 5ard")a. Oleh itu, beliau telah dihantar untuk berguru dengan Ibnu .uhr yang kemudiannya menjadi rakan karibnya. Ibnu 'usyd mempelajari ilmu i9h dan perubatan daripada rakannya yang juga

merupakan t"k"h perubatan yang terkenal di Sepany"l, Ibnu .uhr yang pernah bertugas di sebagai d"kt"r istana di Andalusia. Sebelum meninggal dunia, beliau telah menghasilkan bukunya yang terkenal Al Taysir. (uku itu telah diterjemahkan ke dalam bahasa :atin dan bahasa Inggeris dengan judul 2aclititati"n " Treatment. Selain menjalin perhubungan yang akrab dengan Ibnu .uhr, Ibnu 'usyd juga mempunyai hubungan yang baik dengan kerajaan Islam Muwahidin. ;ubungan ini telah memb"lehkan Ibnu 'usyd dilantik sebagai hakim di Se)illa pada tahun **8<. #ua tahun kemudian, beliau dilantik menjadi hakim di %ard")a. Selepas beberapa waktu menjadi hakim, beliau dilantik sebagai d"kt"r istana pada tahun **=0 berikutan persaraan Ibn Tu ail. 'amai yang berasa cemburu dan dengki dengan kedudukan Ibnu 'usyd. %erana desakan dan tekanan pihak tertentu yang menganggapnya sebagai mulhid, beliau dibuang ke daerah Alaisan". Setelah selesai menjalani temp"h pembuangannya, beliau pulang semula %ard")a. %ehadirannya di %ard")a bukan sahaja tidak diterima, tetapi beliau telah disisihkan "leh "rang ramai serta menerima pelbagai penghinaan daripada masyarakatnya. &ada lewat penghujung usianya, kedudukan Ibnu 'usyd dipulihkan

semula

apabila

%hali ah

Al!Mans"r

Al!Muwahhidi

menyedari

kesilapan

yang

dilakukannya. ,amun, segala kurniaan dan pengh"rmatan yang diberikan kepadanya tidak sempat dikecapi kerana beliau menghembuskan na as terakhirnya pada tahun **<=. %ematiannya merupakan kehilangan yang cukup besar kepada kerajaan dan umat Islam di Sepany"l. (eliau tidak meninggalkan sebarang harta benda melainkan ilmu dan tulisan dalam pelbagai bidang seperti alsa ah, perubatan, ilmu kalam, alak, i9h, mu/ik, astr"n"mi, tatabahasa, dan nahu. (eliau lebih terkenal sebagai se"rang ahli alsa ah yang pemikirannya merintis kepada 'enaissance di (arat. 4alaubagaimanapun, sumbangan beliau terhadap bidang perubatan dan bi"l"gi tidak b"leh dipertikaikan. Antara karya beliau yang termasyhur ialah Mabadi al!2alasi ah 12alsa ah3, Taha ut al!Taha ut 12alsa ah3 dan Muwa a9ah al!;ikmah wa al!Syariah 12alsa ah dan 2ekah3. %arya perubatan agungnya ialah kulliah i at!Tibb 1&rinsip!prinsip umum perubatan3. Ia telah diterjemahkan kedalam bahasa latin dengan nama 5"liget "leh M. ("nac"sa. Antara karya besar yang pernah dihasilkan "leh Ibnu 'usyd termasuklah >%ulliyah it!Thibb> yang mengandungi *8 jilid, mengenai perubatan secara umum, Mabadil 2alsa ah 1&engantar Ilmu 2alsa ah3,

Ta sir $rju/a yang membicarakan perubatan dan tauhid, Taslul, buku mengenai ilmu kalam, %asy ul Adillah, yang mengungkap pers"alan alsa ah dan agama, Taha atul Taha ut, ulasannya terhadap buku Imam Al!?ha/ali yang berjudul Taha atul 2alaisa ah, dan Muwa a9atil ;ikmah 4al Syari@a yang menyentuh persamaan antara alsa ah dengan agama. Siri karya tulisan tersebut menunjukkan betapa penguasaan Ibnu 'usyd dalam pelbagai bidang dan cabang ilmu begitu ketara sekali sehingga usaha untuk menterjemahkan tulisan beliau telah dilakukan ke dalam bahasa lain. (uku >%ulliyah it! Thibb> telah diterjemahkan ke dalam bahasa :atin pada tahun *066 "leh ("nac"sa, "rang Yahudi dari &adua. %emudian buku itu diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris

dengan judul ?eneral 'ules " Medicine. ;asil pemikiran yang dimuatkan dalam tulisannya, terutamanya dalam bidang alsa ah, telah mempengaruhi ahli alsa ah (arat. #ua "rang ahli alsa ah Er"pah, iaitu A"ltaire dan '"usseau dikatakan bukan sekadar terpengaruh "leh alsa ah Ibnu 'usyd, tetapi memper"lehi ilham daripada pembacaan karyanya. &emikiran A"ltaire dan '"usseau telah mencetuskan era 'enaissance di &erancis sehingga mer"bah wajah Er"pah keseluruhannya sebagaimana yang ada pada hari ini. Masyarakat (arat sebenarnya terhutang budi kepada Ibnu 'usyd kerana pemikirannya, sama ada secara langsung ataupun tidak langsung, telah mencetuskan re)"lusi di benua Er"pah. &emikirannya memungkinkan masyarakat di sana keluar daripada /aman kegelapan menuju era kemajuan industri yang pesat. ;"spital :es Buin/e!Aingt yang juga merupakan h"pital pertama di &aris didirikan "leh 'aja :"uis IC berdasarkan m"del h"spital Sultan ,uruddin di #amsyik yang kaedah perubatannya merupakan hasil daripada idea dan pemikiran Ibnu 'usyd. Ibnu 'usyd juga telah menulis sebuah buku mengenai mu/ik yang diberi judul >#e Anima Arist"teles> 15"mmentary "n the Arist"tle@s #e Anim"3. ;asil karyanya ini membuktikan betapa Ibnu 'usyd begitu terpengaru dan tertarik "leh ilmu l"gik yang dikemukakan "leh ahli alsa ah Yunani, Arist"tle.

&embicaraan alsa ah Ibnu 'usyd banyak tertumpu pada pers"alan yang berkaitan dengan meta i/ik, terutamanya ketuhanan. (eliau telah mengemukakan idea yang bernas lagi jelas, dan melakukan pembaharuan semasa membuat huraianya mengenai perkara tersebut. &embaharuan ini dapat dilihat juga dalam bidang perubatan apabila Ibnu 'usyd memberi penekanan tentang kepentingan menjaga kesihatan. (eberapa pandangan yang dikemukakan dalam bidang perubatan juga didapati mendahului /amannya. (eliau pernah menyatakan bahawa demam campak hanya akan dialami "leh setiap "rang sekali sahaja. %ehebatannya dalam bidang perubatan tidak berlegar di

sekitar perubatan umum, tetapi juga merangkum pembedahan dan ungsi "rgan di dalam tubuh manusia. Ilmu pengetahuan yang dimiliki "leh Ibnu 'usyd turut menjangkau bidang yang berkaitan dengan kemasyarakatan apabila beliau cuba membuat pembahagian masyarakat itu kepada dua g"l"ngan iaitu g"l"ngan elit yang terdiri daripada ahli alsa ah dan masyarakat awam. &embahagian strata s"sial ini merupakan asas pengenalan pembahagian masyarakat berdasarkan kelas seperti yang dilakukan "leh ahli alsa ah terkemudian, seperti %arl MaD dan mereka yang sealiran dengannya. Apabila melihat keterampilan Ibnu 'usyd dalam pelbagai bidang ini, maka tidak syak lagi beliau merupakan t"k"h ilmuwan Islam yang tiada t"l"k bandingannya. Malahan dalam banyak perkara, pemikiran Ibnu 'usyd jauh lebih besar dan berpengaruh jika dibandingkan dengan ahli alsa ah yang pernah hidup sebelum /amannya ataupun selepas kematiannya. Ibnu 'usyd merupakan se"rang ahli alsa ah Islam yang tampil kehadapan untuk memberi na as baharu kepada denyut nadi dunia alsa ah. Atas runtuhan dan serpihan alsa ah Yunani, seperti S"crates, &lat" dan Arist"tle serta titik peluh perjuangan rakan! rakannya seperti al!%indi, al!2arabi, dan Ibnu Sina, Ibnu 'usyd telah membina satu bangunan alsa ah yang indah, tersergam, utuh, kuat dan unggul. %emunculan beliau dan ahli!ahli alsa ah Islam yang lain yang terdahulu daripadanya ke alam alsa ah bukanlah satu taklid yang membuta tuli, semata!mata mahu mengikut jejak ahli alsa ah Yunani ataupun secara kebetulan. Malah al!Buran sendiri menjadi pencetus dan penggerak utama dan terpenting yang mend"r"ng ulama Islam supaya mara kehadapan menguasai ilmu pengetahuan dan ilmu alsa ah. (imbingan dan didikan al!Buran terhadap akal manusia itu sendiri telah mencetuskan manusia yang sentiasa b"leh ber ikir dan ber alsa ah. &embuktian tentang kewujudan pencipta alam semesta ini tidak dipaparkan secara nakli semata!mata malah secara akli. Al!Buran mengajak manusia memerhati,

meneliti dan memikirkan secara alsa ah tentang

en"mena alam. %eseragaman,

keindahan, kebesaran dan kerapian sistem perjalanannya mencetuskan satu pemikiran tentang kemestian kewujudan Tuhan yang Maha Esa pencipta alam ini. &emikiran ini melahirkan pula naluri ingin tahu secara dekat siapakah pencipta yang Esa itu dan segala kesempurnaannya. Setelah akal manusia letih, lemah dan lesu ber ikir dan ber alsa ah tentang hakikat dan kewujudan Tuhan yang Esa itu, baharulah al!Buran memperturunkan secara nakli hakikat /at dan si at Allah S.4.T. 2alsa ah yang dijelmakan "leh Ibnu 'usyd dan rakan!rakannya terdiri daripada unsur!unsur dan inti pati alsa ah Yunani yang telah dijadikan ramuan yang diadun sedemikian rupa dengan pemikiran dan alsa ah yang bersendikan al!Buran. &anduan antara kedua!dua unsur ini telah berjaya melahirkan satu bentuk baharu yang berjiwa Islam. 2alsa ah Ibnu 'usyd khasnya dan alsa ah Islam amnya kemudian telah diimp"rt "leh "rang Er"pah melalui perantaraan bahasa :atin. Satu pr"ses hala tiga segi telah berlaku semasa pr"ses perkembangan alsa ah di dunia ini iaitu daripada bahasa Yunani, alsa ah dipindahkan ke bahasa Arab dan kemudiannya dipindahkan semula ke bahasa :atin. &ers"alan disini ialah adakah bahasa :atin telah mengambil alih bahasa YunaniE Sebenarnya bahasa Yunani dan tamadunnya telah reput dan luput ditelan /aman. (angsa er"pah tidak semuanya daripada keturunan :atin. Tetapi bahasa :atin telah menjadi bahasa serantau bagi seluruh Er"pah yang dipergunakan dalam semua bidang terpenting dalam kehidupan mereka seperti pentadbiran gereja dan uni)ersiti. &endek kata bahasa :atin ialah bahasa peradaban dan tamadun Er"pah pada masa itu. Secara kebetulan tamadun Islam telah menjalar dan menyusup masuk ke Er"pah menerusi Sepany"l iaitu menerusi Andalucia dan 5"rd")a. Tamadun Islam telah berjaya membina tamadun yang agung dan terulung di Er"pah. Sejas itulah Sepany"l menjadi pusat dan tumpuan "rang (arat untuk menimba ilmu pengetahuan dan tamadun Islam.

Akhirnya (ahasa Arab telah dapat dikuasai "leh "rang Er"pah. #alam masa sama gerakan pemindahan alsa ah Islam terutama karya Ibnu 'usyd telah dilakukan melalui perantaraan (ahasa :atin. Terjemahan alsa ah Ibnu 'usyd daripada (ahasa Arab ke (ahasa :atin b"leh didapati di Sepany"l dan teks itu telah digunakan "leh beliau. 4alaupun "rang (arat menamakan alsa ah Islam sebagai alsa ah Arab tetapi apa yang sebenarnya ialah mereka telah mempergunakan alsa ah Islam. :angkah yang seterusnya ialah 'aymund telah mendirikan sebuah uni)ersiti yang digunakan khas untuk menjalankan akti)iti penterjemahan hasil karya Ibnu 'usyd khasnya dan alsa ah Islamnya kedalam (ahasa :atin. Malah segala ilmu Islam juga akhirnya turut sama diterjemahkan. %uliah!kuliah penting di uni)ersiti ini hanya berlegar di sekitar pengajian alsa ah Ibnu 'usyd dan tamadun Islam. #i &aris, terdapat beberapa "rang lagi sarjana &erancis yang

memperkembangkan lagi alsa ah Ibnu 'usyd yang telah mereka terjemahkan. %ita dapati bahawa beberapa t"k"h penting seperti -"hn Salisbury, &eter :"mpard dan Aberlad. ;asil penulisan mereka dipercayai merupakan plagiat daripada hasil karya Ibnu 'usyd. Sentences karangan &eter :"mbard telah diagung!agungkan "leh "rang Er"pah sebagai hasil karya mereka sendiri tetapi apa yang sebenarnya ahFla tidak lebih daripada satu ulasan kepada beberapa k"leksi karya Ibnu 'usyd. &erkembangan ilmu alsa ah Ibnu 'usyd berkenaan dengan wihdah al!wujud 1kesatuan wujud3 telah diketengahkan. 'enan, se"rang sarjana &erancis yang berasa iri hati dengan kepesatan pengaruh Ibnu 'usyd telah cuba menjejaskan prestasi alsa ah Ibnu 'usyd dengan mengatakan bahawa k"nsep wihdah al!wujud bukan berasal

daripada Islam tetapi telahpun wujud di gereja 5eltic di England malah dalam kesusasteraannya. (eliau meninggal dunia pada 6<0 hijrah bersamaan **<= masihi.

2.2

Al-Zarqali ,ama sebenar beliau ialah Abu Isha9 Ibrahim ibn Yahya al!.ar9ali dan lebih

dikenali sebagai Ar/achel di Er"pah :atin dan A/ar9uiel di Andalusia dan Itali. Ia merupakan sarjana yang terkenal di Andalusia 1sekarang dikenali sebagai Sepany"l3 juga dikenali sebagai Al!.ar9alluh dan Al!.ar9allah. #ia dilahirkan pada tahun *70< dan menghembuskan na as terakhirnya pada *7=G. #ia hidup disaat!saat kerajaan Islam Andalusia terpisah!pisah dan hampir runtuh di tangan tentera %ristian yang cuma diselamatkan "leh Ibn Tash in dari M"r"cc" yang menyeberangi Andalusia memerangi tentera %ristian di .ala9a pada *7=<. Sumbangan Ibn Tash in dan kesinambungan daripada ketumbukan tentera M"rr"c" telah meletakkan Andalusia di bawah pemerintahan Islam untuk selama dua abad kemudiannya sebelum jatuh kepada %ristian pada pertengahan abad ke! *+. (idang astr"n"mi dewasa ini dilihat seperti sudah tidak begitu penting sekarang ini hanya kerana kita senang mendapatkan kalendar dan masa yang tepat begitu juga untuk pergi dari satu tempat ke satu tempat kita disediakan dengan peta yang sangat tepat. Sekarang ini kita mungkin tidak perlu tahu mengambil tahu HsunIs passageJ yang ditandai "leh He9uin"DesJ 1berhubung dengan waktu malam dan siang3 dan Hs"lsticesJ 1berhubung dengan hari musim panas dan sejuk3 kerana sudah tidak rele)an dengan kehidupan m"den kini. ,amun, itu sangat berbe/a dengan /aman &ertengahan 1Media)al3 seluruh kehidupan masyarakat bergantung penuh kepada astr"n"mi dalam menentukan waktu membajak, menanam, menuai termasuklah dalam menentukan s"al! s"al hari perayaan agama mereka. Sebelum membincangkan kenapa sumbangan Al!.ar9ali sangat penting kepada tamadun Islam kita sebenarnya harus mengetahui bagaimana bidang astr"n"mi sangat sin"nim dengan agama Islam. Astr"n"mi dan Islam tidak mungkin dapat dipisahkan

terutamadalam s"al! s"al perkara asas iaitu penentuan bulan hijrah, waktu s"lat, dan arah kiblat. #iceritakan "leh (arr"n 5arra de AauD bahawa beliau juga digelar sebagai HAl! ,ekkachJ kerana mampu mengukir besi. (eliau mampu menghasilkan pelbagai alat yang diperbuat daripada besi untuk ahli!ahli astr"n"mi di T"led" pada tahun *780 walaupun beliau bukanlah ahli astr"n"mi, di mana usaha pemantauan astr"n"mi disaat itu dimulakan "leh Yahya (in Abi Mansur. Setelah sekian lama beliau menarik perhatian para ahli astr"n"mi yang lain kerana dengan pengetahuan yang sedikit, tidak pernah mempelajari sains mahupun buku mengenainya tetapi mampu menyiapkan peralatan astr"n"mi. #ua tahun kemudian dia menjadi ahli astr"n"mi dan kemudiannya menjadi ketua kepada sebuah kumpulan ahli astr"n"mi. ,amun beliau tetap membuat peralatan untuk ahli astr"n"mi yang lain dan telah mula mencipta peralatan astr"n"mi untuk dirinya sendiri. Malah beliau turut mengajar gurunya yang kemudiannya menjadi pengikutnya dalam ukuran yang telah diciptanya. #ia juga telah membina jam Telad" yang amat masyhur dimana Al!.uhri menggambarkan jam tersebut digunakan hingga tahun **+6 hinggalah pada suatu hari 'aja Alph"ns" AI cuba untuk mengetahui bagaimana jam tersebut ber ungsi dan mengarahkan ;amis (in .abara menceraikan setiap bahagiannya satu!persatu. Malangnya setelah ia diceraikan tiada siapa yang dapat memasangnya semula seperti keadaan asal. Mengikut Ahmad Th"ms"n jam ini mempunyai dua bekas air yang mana akan terisi air ataupun k"s"ng mengikut keadaan bulan sabit mahupun bulan penuh. -ika bulan penuh kedua!dua bekas ini akan penuh dan mula berkurangan selepas *6 haribulan dan akan k"s"ng sepenuhnya apabila mencecah ke malam 0<.

Sebenarnya itu bukanlah satu!satunya ciptaan beliau, namun yang paling menarik perhatian ialah ciptaan yang paling canggih dan tepat iaitu Hastr"labeJ mendatar. 5iptaan beliau yang disertakan penulisan panduan penggunaannya

10

dinamakan al!Sa iha al!.ar9aliya dapat digunakan untuk menyelesaikan masalah astr"n"mi untuk semua laltitud dan termasuk juga k""rdinasi 0< bintang juga ditandakan dan juga mampu memantau pergerakan matahari. 5iptaan beliau ini telah menarik beberapa t"k"h dunia selepasnya seperti 'aja Al "ns" dan 'egi"m"ntanus untuk menggunakannya dan mengkaji ciptaan beliau hingga panduan penggunaannya dialih ke beberapa bahasa seperti :atin dan '"man!Sepany"l. Seperti sarjana Islam yang lain, beliau juga dapat membetulkan te"ri "rang ?reek yang sekali lagi mena ikan Sains Islam adalah bayanagn dari ?reek. &le"temy melalui kiraannya menganggarkan bahawa jarak laut Mediterranean adalah 80K namun kemudian dibetulkan "leh al! %wari/mi kepada 60 K manakala pembetulan "leh al! .ar9ali memberikan bacaan yang paling tepat iaitu L0K. (eliau telah berjaya mencipta HT"ledan TableJ yang mana telah

bertanggungjawab untuk memberi na as baru kepada para astr"n"mi kerana berjaya menjadikan kenyataan untuk memp"sisikan sistem planet!planet secara berk"mputer pada /amannya pada bila!bila masa semasa cerapan dijalankan. (eliau kemudiannya telah menyunting jadual yang telah dihasilkan beliau dib alai cerap beliau di T"led", Andalusia, juga jadual! jadual lain yang terhasil daripada para astr"n"mi lain dari kalangan Islam dan bukan Islam. (eliau juga adalah "rang yang pertama menjelaskan secara terperinci tentang pergerakan matahari yang menjauhi bumi 1apreheli"n3 yang mana jaraknya yang terjauh dari bumi sebanyak *0.7 saat perMtahun dan melalui kaedah kajian m"den jarak yang sebenarnya ialah **.= saat perMtahun. %ajian! kajian yang dibuat beliau telah menjadi rujukan "leh ,ic"l"us 5"pernicus dalam menta sirkan matahari sebagai pusat system s"lar dalam tesisnya H#e 'e)"luti"nibus Orbium 5elestiumJ.

11

2.3

Al-Razi Abu (akr Muhammad (in .akariya Al! 'a/i atau lebih dikenali sebagai Al! 'a/i.

(eliau merupakan se"rang t"k"h agung yang berasal dari &arsi dalam abad pertengahan. (eliau telah dilahirkan di 'ayy berhampiran Tehran pada tahun =8LM. Awal kehidupannya, Al! 'a/i begitu tertarik dalam bidang nyanyian dan mu/ik di samping bidang kerjaya yang lain tetapi disebabkan minat yang mendalam dalam bidang ilmu pengetahuan, maka masanya banyak dihabiskan dengan mengkaji ilmu! ilmu seperti kimia, alsa ah, l"gik, matematik dan i/ik. 4alaubagaimanapun, beliau lebih cenderung ke arah bidang perubatan yang sememangnya masa lapangnya dihabiskan dengan mengkaji, belajar, berlatih dan menulis mengenai ilmu perubatan. #isebabkan namanya begitu mahsyur dalam bidang perubatan, beliau telah dipilih sebagai ketua ahli i/ik di ;"spital #i 'aja yang pertama di 'ayy dan selepas itu, sewaktu pemerintahan Adhaud!#aulah, beliau telah ditukar kan pula ke ;"spital Mu9tadari di (aghdad dan di sana beliau telah dilantik sebagai pengarah h"spital. &ertukaran dari satu tempat ke satu tempat sering berlaku antara (aghdad dengan 'ayy, tetapi akhirnya beliau kembali berkhidmat di 'ayy di mana beliau telah menghembuskan na as terakhirnya di sekitar <+7M. Sewaktu hayatnya beliau pernah digelarkan sebagai -alinus Arab 1?alen " the Arab3 dan merupakan guru kepada Ibnu Sina. ,amanya telah digunakan di sebuah institusi iaitu Institusi 'a/i berhampiran (andar Tehran sebagai memperingati jasa! jasanya. (eliau adalah murid kepada Al! %hindi dan merupakan se"rang d"kt"r dan ahli alsa ah. 2alsa ah etika beliau terkandung dalam bukunya Al! Tibb Al '"hani atau &erubatan '"hani 1&sych"s"matic Medicine3. (eliau telah menerangkan dengan mendalam keutamaan akal dan penaakulan 1mind and reas"ning3, yang merupakan anugerah Tuhan yang satu! satunya unik bagi manusia, yang membe/akannya daripada haiwan, dan melalui akan dan pentaakulan manusia dapat memahami kejadian alam

12

dan kewujudan seluruhnya, dan dapat mempergunakan tenaga dalam alam semesta serta mengawal na sunya sendiri, dan membina sahsiah peribadinya. Al! 'a/i merupakan perintis dalam banyak bidang perubatan dan lawatan. Secara khususnya, beliau merupakan pakar dalam bidang pediatric, ilmu perbidanan juga ilmu yang berkaitan mata. #alam bidang perubatan, sumbangan adalah amat penting dan hanya b"leh dibandingkan dengan t"k"h Ibnu Sina. Mengikut kajian yang telah dibuat, salah satu daripada si at istimewanya dalam system perubatannya adalah melalui cara pemakanan yang betul untuk menyembuhkan penyakit. Ini merupakan keinginannya yang mendalam terhadap pengaruh act"r psik"l"gi ke atas kesihatan. (eliau merupakan "rang pertama yang memperkenalkan penggunaan alc"h"l untuk tujuan perubatan. Selain itu, beliau juga merupakan se"rang pakar bedah dan d"kt"r yang pertama yang menggunakan "pium 1dadah3 untuk tujuan bius. #i samping itu, beliau turut memperkatakan mengenai penyakit katarak dan merupakan ahli saintis pertama dalam membincangkan pembesaran dan pengecilan pupil. (eliau turut menekankan hubungan antara d"kt"r dan pesakit iaitu mewujudkan ikatran

kepercayaan antara mereka. Ini kerana k"mitmen yang p"siti daripada d"kt"r b"leh memberi semnagat baru kepada pesakit. #i samping itu juga beliau turut memberi sumbangan yang besar dalam mengubati campak dan cacar. (eliau merupakan "rnag pertama yang telah membe/akan kedua! dua penyakit ini dan turut sama menjumpai penawarnya di mana ia dicatatkan di dalam buku Al! -udari 4a! Al ;absah. Selain itu, beliau turut mengemukakan pengubatan r"haniah iaitu rangsangan dan d"r"ngan secara penghujahan dan pembuktian 1yang berbe/a daripada pengubatan jasmaniah3 iaitu secara kesederhanaan dalam memenuhi tuntutan ketiga! tiga aspek r"h tadi. Ada yang menganggap beliau sebagai pengasas kimia m"den. (eliau mencipta radas dan mencatatkan dengan terperinci iaitu lebih daripada 07 alat besi dan kaca.

13

&engetahuan b"leh diperhatikan dari amalan perubatannya. (eliau mengatakan bahawa sese"rang pesakit yang sembuh dari sakit adalah disebabkan tindak balasyang terdapat dalam badan. #i samping itu, beliau turut men"lak k"nsep Alkemi -abir yang mana lebih melirik kepada ilmu batin dan sirih serta men"lak k"nsep Takwil -abir yang membahagikan semua benda kepada /ahir dan batin. Oleh itu, beliau telah dianggap sebagai pengasas kimia m"den. Selain itu, beliau telah menggunakan alc"h"l dalam penyediaan ubat di mana alc"h"l ini dibuat melalui penyulingan kanji atau gula yang ditapaikan. Selain itu, beliau juga berjaya menentukan gra)iti spesi ik bagi banyak cecair dengan menggunakan timbangan yang khas dan menerang dengan terperinci kaedah! kaedah untuk meleburkan l"gam dan pr"ses pengasingan secara pemejalwapan, penyulingan, penghabluran dan penapisan. (eliau juga telah menerangkan pelbagai alat radas kimia untuk tujuan pengujian kimia seperti bikar, kelalang, ")en, lesung, lampu na ta dan pelbagai lagi. Sebagai kesimpulannya, beliau adalah sangat dikagumi dan terkeanl di seluruh dunia. (eliau juga sangat pakar dalam pelbagai bidang. Al! 'a/i merupakan t"k"h yang berjasa kerana ?e"rge S"rt"n se"rang penulis terkenal pernah menulis di dalam bukunya iaitu H&engenalan kepada sejarah sainsJ menyatakan Al! 'a/i merupakan se"rang saintis yang terbaik pada /aman pertengahanJ. (eliau telah menghasilkan 00L buah buku, yang mana *L7 daripadanya adalah dalam ilmu perubatan. (uku perubatan ynag termashyur ialah HAl ;awi 2it TibbJ. HAl ;awi 2it TibbJ adalah karya terpanjang dan ditulis dalam bahasa Arab dan buku ini telah menjadi salah satu daripada rujukan utama di dunia (arat sehingga menyebabkan Al! 'a/i dan Ibnu Sina telah dipandang tinggi dari ;ippr"crates dan ?alen.

14

2.4

I nu !haldun Ibnu %haldun amat terkenal dengan kepakarannya dalam bidang alsa ah pada

/aman ketamadunan Islam. (eliau merupakan se"rang t"k"h sejarawan ulung didalam bidang sejarah dan s"si"l"gi.. ,ama penuh beliau ialah Abdul 'ahman Abu .aid 4aliyauddin (. %haldun Al!Maliki al!%hadrami. (eliau dilahirkan di Tunis pada tahun G+0 hijrah bersamaan *++* masihi dan meninggal pada tahun =7= hijrah bersamaan *L78 Masihi. %eluarga beliau berasal dari ;admarut dan berpindah ke Sepany"l dan menetap di perkampungan Se)ille dan merupakan $lamak pada /aman pertengahan. "elain i#u$ eliau %uga meru&akan seorang 'ang &akar dalam e era&a idang an#aran'a

ialah ilmu kemas'araka#an$ &endidikan$ keagamaan$ #amaddun$ undang ( undang dan )alsa)ah. *eliau &ernah memegang %a+a#an se agai ke#ua hakim mazha ,aliki. *eliau meru&akan seorang #egas dalam melakukan segala #ugasan 'ang #elah diamanahkan. I nu !haldun %uaga meru&akan seorang 'ang mem&un'ai ke olehan dalam idang sosiologi dan i%ak men-ari %alan &en'elesaian agi

se#ia& masalah 'ang di laluin'a. Pendidkan &er#ama 'ang dari&ada a&an'a. An#ara 'ang di&erla%arin'a dari&ada

eliau #erima adalah a&an'a ialah #en#ang

asas ( asas agama se&er#i al ( .uran$ /eqah$ 0adi#h dan Tauhid. "emasa ke-il$ eliau mam&u mengha)az al ( .uran. A&a ila eliau menigka# de+asa$ eliau

mela%u#kan$ mem&er#ingka#kan ilmu &enge#ahuan dengan mem&ela%ari 1inguis#ik *ahasa Ara se&er#i 2ahu dan "ara)$ 3suludin dan kesusas#eraan. (eliau juga

mempelajari Manti9, Sains, 2alsa ah, Matematik dan Sejarah dari beberapa "rang ulama@ terkemuka pada masa itu. ?uru beliau yang utama ialah Muhammad b. Abdul Muhaimin. Selain daripada itu, beliau juga turut berguru dengan Abu Abdullah Muhammad b. Ibrahim Al!Abla yang mengajarnya perkara yang berkaitan dengan Si"s"l"gi, &"litik dan &endidikan.

15

Minat beliau ke arah penulisan adalah cetusan daripada pembelajaran dan pengalaman yang kaya dalam displin ilmuNilmu tradisi"nal dan ilmu pengetahuan semasa, khususnya dalam p"litik. ;asil gabungan antara ilmu dengan pengalaman ini menyebabakan beliau lebih peka dengan makna dan pengertiaan sejarah. Tambahan pula pada masa itu umat Islam sedang mengalami kemer"s"tan kuasa p"litik akibat daripada ancaman dari (arat. Oleh itu, peradaban Islam semakin terancam. %eadaan ini telah membangkitka semangat beliau untuk member kesedaran kepada masyarakat Islam mengenai maksud tamadun yang sebenar berdasarkan perubahanNperubahan yang berlaku dalam sejarah manusia. (eliau memberi pelbagai sumbangan kepada perkembangan manusia. %ebanyakan karyaNkarya yang beliau pernah tulis adalah berkaitan dengan perkembangan r"hani, akal dan akhlak. (eliau juga merupakan se"rang yang melep"ri bidang Ilmu s"si"l"gi diman beliau merupakan "rang yang pertama yang membicarakan tentang pembangunan mental, akal dan juga mengenai bentuk i/ikal manusia. (eliau juga merupakan se"rnag yang mahir dalam ilmu sejarah. %itab yang teragung pernah beliau hasilkan ialah kitab al!Mu9addimah. Selain itu, beliau juga menulis beberapa kitab lain yang mempunyai kepentingan yang sama seperti kitab alNMu9addimah iaituO AlNIbbar yang menyentuh tentang ek"n"mi dan juga sejarah. %itab AlNTaIr yang dihasilkan "leh beliau

menceritakan tentang ek"n"mi serta pers"alan dan masalahnya. #i dalam buku Muqaddimah telah membahaskan secara terperinci mengenai sejarah dan pra N sejarahan. Ibnu %haldun telah membahagikan Muqaddimah kepada enam bab iaituO bab pertama mengenai risalah umum tentang masyarakat manusia, bab kedua tentang masyarakat badwi atau masyarakat primiti , bab ketiga tentang pemerintahan rajaNraja dan khali ahNkhali ah, bab keempat tentang masyarakat (andar atau masyarakat sedang maju, bab kelima tentang pekerjaan dan kehidupan manusia

16

harian dan halNhal yang berkatian dengan ek"n"mi secara am dan bab keenam tentang ilmu pengetahuan dan pendidikan. Setiap bab ini didahului dengan pendahuluan dan diikuti "leh tajukNtajuk kecil yang dikenali sebagai asal. Isi kandungan Muqaddimah ini dibahagikan kepada dua bahagian iaitu asasi yang merangkumi displin sejarah atau alsa ah sejarah dan displin s"si"l"gi atau sejarah sains s"sial, manakala bahagian yang tidak asasi pula merangkumi pelbagi aspek termasuk ge"gra i, kebudayaan, ilmu pengetahuan, perusahaan, peradaban dan lain N lain yang berkaitan dengan p"litik, agama dan alsa ah. (ahagian kedua yang tidak asasi ini hanya merupakan gagasan N gagasan umum, nukilan atau ringkasan daripada berbagai N bagai sumber yang diambil "leh Ibnu %haldun bagi menyuarakan pandangan dan pendapatnya mengenai pekara N pekara yang berkenaan. Akan tetapi yang lebih penting dalam Muqaddimah ialah mengenai ilmu sejarah dan s"si"l"gi. %et"k"han dan kesarjanaa Ibn %haldun seharusnya dilihat melalui kedua Ndua aspek ini. Muqaddimah dianggap sebagai suatu sumbangan agung dalam bidang persejarahan merupakan percubaan yang terawal yang pernah dilakukan "leh ahli sejarah bagi memahami p"la perubahan yang berlaku kepada "rganisasi p"litik dan s"sial manusia. #alam Muqaddimah dijelaskan bagaimana peristiwa N peristiwa sejarah harus dikaji dan di ahami. &endekatannya yang rasi"nal, kaedah dan perbahasannya yang analitikal dan terperinci menyebabkan Muqaddimah menjadi bahan kajian yang penting lagi menarik. Ia telah mengambil pendiriannya sendiri dengan mengetepikan persejarahan tradisi"nal dan bersikap k"n)ersati g"l"ngan ahli N ahli sejarah tradisi. Seharusnya ia berusaha mencari suatu penyelesaian yang baru dan dengan itu mewujudkan suatu alsa ah sejarah yang baru.

17

Sumbangan beliau dari segi ek"n"mi pula, beliau berpendapat bahawa re/eki yang diper"lehi dan dikurniakan haruslah dik"ngsi dan dibahgikan sama rata diantara sesama. Selain itu, re/eki atau kekayaan yang diper"lehi haruslah dibelanjakan untuk melakukan pekaraNpekara yang baik dan murni demi kesejahteraan umat sejagat. #i dalam kitab alNIbbar, beliau juga menyatakan bahawa kemajuaan sesebuah ,egara adalah bergantung kepada kestabilan dan kekuatan ek"n"mi ,egara tersebut. #i bidang ek"n"mi misalnya, beliau menganggap bahawa re/eki yang dikurniakan "leh Allah mestilah dibahagikan sama rata dan dibelanjakan kepada perkara!perkara baik untuk kesejahteraan umat sejagat. %aedah penyelidikan yang digunakan "leh Ibn %haldun lebih mirip kepada kaedah s"si"l"gi. (eliau telah menekan kepada dua aspek penting iaitu mengenai si at N si at semula jadi dan sebab N sebab peristiwa sejarah berlaku. &ers"alan yang penting ialah sejauh manakah se"rang ahli sejarah memahami kedua dua aspek ini. -ika se"rang itu mengkaji peristiwa yang berlaku dan tidak memahami si at Nsi at semula jadi peristiwa maka sejarah itu hanya dituliskan sebagai sejarah am. Manakala jika se"rang itu mengkaji peristiwa yang berlaku dan memahami si at N si at semula jadi atau latar belakang peristiwa itu dan sejarah yang dituliskan merupakan sejarah khas. Sejarah khas mempunyai dua kualiti iaitu /ahir dan batin. &ada /ahirnya sejarah itu tidak lebih daripada berita Nberita perang, peristiwa yang telah berlalu, jatuh bangunnya sesebuah kerajaan, maju atau mundurnya sesebuah masyarakat, tetapi pada batinnya ialah tinjauan dan penyelidikan, serta keterangan Nketerangan yang nyata mengenai kehidupan manusia, pengetahunan yang mendalam mengenai sesuatu peristiwa dan sebab Nsebabnya.

18

Menurut Ibn %haldun, manusia adalah mahluk s"sial yang mempunyai r"h, akal, dan tubuh badan masing Nmasing mempunyai tugan dan keperluannya. Semua unsur N unsur tersebut seharusnya bekerjasama untuk mendapat kepuasan dan kebahagiaan hidup. Menerusi perkembangan r"h, akal dan tubuh badan manusia inilah yang mencetuskan peradaban atau tamadun, dan menerusi peradaban dan tamadun ini jugalah yang melahirkan sejarah sains. Sejarah mempunyai hubungan yang sangat rapat dengan latar belakang maysarakat, dengan sebab itu Ibn %haldun sangat menekankan kepada aspek Naspek dalaman sesuatu peristiwa. Ahli sejarah Islam sebelum Ibn %haldun kurang mengetahui tentang s"si"l"gi masyarakat dan mereka hanya menulis berdasarkan maklumatNmaklumat yang disalurkan kepada mereka tanpa mengkaji asal usul, si at semula jadi atau sebabNsebab peristiwa itu berlaku. Inilah yang dikatakan sebagai penulisNpenulis sejarah am, termasuk al!MasIudi. Ibn %haldun telah membahaskan secara terperinci mengenai hubungan antara sejarah dan masyarakat. (eliau telah menta sirkan sejarah sebagai P5atatan atau maklumat mengenai masyarkat manusiaQ mengenai perubahan yang berlaku pada si atN si at manusia seperti peradaban, kemarahan dan perasaan setiakawan seg"l"ngan, mengenai re)"lusi dan pember"ntakan "leh seg"l"ngan manusia terhadap manusai yang lain dengan mengakibatkan terbentuknya kerajaan dan ,egara, serta denagan rakyat jelata, mengenai kegiatant kegiatan dan perkerjaan manusia mengenai pelbagai aspek ilmu penegetahuan dan pertukangan dan pada umumnya mengenai semua perubahan bentuk yang dialami "leh masyarakat menurut bentukNbentuknya. #aripada de inisi diatas jelas menunjukan bahawa sejarah dan masyarkat 1atau apa yang diistilahakan "leh Ibn %haldun sebagai Pumran3 sebagai satu kesatuan yang

19

mempunyai reality yang sama dan berhubung kait antara satu sama lain. Sejarah menentukan peristiwaNperistiwa luaran, sementara ilmu kemasyarakatan atau ilmu s"si"l"gi 1ilm al-umran3 menerangkan aspek dalaman iaitu si at Nsi at semula jadi bagi sesuatu peristiwa dan bentuk kebudayaan. Sejarah dalam erti kata yang luas merujuk kepada keseluruahan kegiatan manusai berbe/a daripada ahaman ahliNahli sejarah Yunani tradisi"nal seperti

;er"d"tus yang mengatakan bahawa Tuhan telah campur tangan secara langsung bagi menentukan sejarah manusia dan bukan manusia itu sendiri yang menentukan sejarahnya. Idea ini dikembangkan kemudiannya "leh T"ynbee dalam bukunya A Study of History. (agi ahliNahli sejarah barat yang lain pula pada amnya mena ikan secara penuh peranan Tuhan dalam pembinaan sejarah. Ibn %haldun telah menetapkan beberapa prinsip asas dalam pengkajian sejarah. Misalanya, apabila mengkaji peristiwa kenaikan dan kejatuhan sesebuah kerajaan, terdapat sesuatu yang kaitan jelas, iaitu hubungan antara sebab dan akibatQ sebab jatuh dan bangunnya sesebuah kerajaan itu adalah disebabkan tindakan pemimpin dan rakyatnya. ;al ini dinyatakan dalam al!BurIan yang bermaksud P Tuhan tidak mengubah nasib sesuatu kaum melainkan dia sendiri yang mengubahnyaI 1Surah al!'aIad, **3. &erubahan itu sama ada kepada baik atau buruk, jika kepada buruk daia akan menerima balasan yang buruk, jika kepada yang dia akan menerima balasan yang baik. ,amun begitu, Tuhan Maha (erkuasa dan Maha &engampun. Ertinya #ia b"leh mengubah sejarah manusia jika dikehendaki!,ya. Akan tetapi Tuhan tidak bersi at /alim. 2irman,ya, P#an Tuhanmu sekaliNkali tidak akan membinasakan negeriNnegeri secara /alim, sedangkan penduduknya berbuat kebaikan,I 1Surah ;udO **G3. Andainya manusia berlaku s"mb"ng dan angkuh, maka pada waktu itulah Tuhan akan menunjukkan kekeuasaan!,ya. -adi pada dasarnya sejarah manusia adalah ditentukan

20

"leh manusia sendiri kecuali apabila manusia melanggar hukum Tuhan sama ada hukum tersurat dalam wahyu atau tersirat dalam hukum alam yang juga ditentukan "leh Tuhan.

21

3.0

Pe#a !onse&

:atar :atar (elakang (elakang

;asil %arya ;asil %arya

T"k"h!T"k"h dalam Tamadun Islam

Sumbangan Sumbangan

&eranan &eranan

22

4.0

!esim&ulan T"k"hNt"k"h pada /aman tamadun Islam semuanya berkaliber dan merupakan

ahli sejarawan yang terulung. Selain itu, mereka telah banyak berjasa terhadap perkembangan manusia serta mengumpul pelbagai maklumat mengenai perkembangan tamadun Islam serta tara masyarakatnya pada waktu itu. Tanpa t"k"hNt"k"h ini, pencapaian yang dikecapi pada /aman ini tidak akan kelihatan. Sumbangan yang paling besar yang disumbangkan "leh t"k"hNt"k"h ini adalah dari segi pembinaan kesedaran terhadap perkembangan p"lar sejarah serta memberi gambaran bagaimana sesbuah tamadun itu b"leh wujud serta kejatuhannya. Selain daripada itu, t"k"h Nt"k"h in juga menerangkan bahawa kejatuhan dan kenaikan atau kebangkitan sesebuah bergantung kepada indi)idu yang memerintah baik dari segi akhlak dan juga dari segi ek"n"mi. &erkembangan masyarakat juga penting dalam pembentukan sesebuah kerajaan.

23

4.0

Re)leksi

Sepanjang pr"ses untuk menyiapkan tugasan ini, pelbagai rintangan dan dugaan telah kumpulan kami tempuhi. %esuntukan masa untuk mencari bahan N bahan rujukan dan sumber pencarian maklumat yang terhad adalah akt"r utama kepada

permasalahan untuk melengkapkan tugasan ini. ,amun demikian, hasil kemajuan tekn"l"gi internet, pelbagai sumber rujukan b"leh diper"lehi. ;asil kerjasama dan k"mitmen yang diberikan "leh ahli!ahli kumpulan, kami berjaya juga menyiapkan tugasan ini pada tarikh yang ditetapkan.

24

Ru%ukan

Ab. ;alim Abdul 'ahim R Syed Idrus Syed M"hamad 1*<<63. Tamadun Islam. &enerbit 2ajar (akti. %uala :umpur. Abdullah Siddik 1*<=73. Islam Dan Ilmu Pengetahuan . #ewan (ahasa #an &ustaka. %uala :umpur. ;asan :anggulung 1*<<G3 Pengenalan Tamadun Islam Dalam Pendidikan. #ewan (ahasa #an &ustaka. %uala :umpur. Mahayudin ;j, Yahya 107763. Tamadun Islam. &enerbit 2ajar (akti Sdn. (hd. Shah Alam. #iakses dari httpOMM www.da)iddarling.in " pada 06 Okt"ber 077< #iakses dari httpOMMwww.Islamcity.c"m pada 06 Okt"ber 077< #iakses dari httpOMMwww.islamicpain.t) pada 06 Okt"ber 077< #iakses dari httpOMMwww.muslimheritage.c"m pada 06 Okt"ber 077< #iakses dari httpOMMwww.s usd.edu pada L ,")ember 077< #iakses dari httpOMM httpOMMwww.scribd.c"mMd"cM667L8<=MAl!'a/i pada L ,")ember 077< #iakses dari httpOMM httpOMMastr"mas0707.bl"gsp"t.c"mM077GM70Msumbangan! ketamadunan!islam!kepada.html pada L ,")ember 077<

25