PERKEMBANGAN IDEOLOGI POLITIK

DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Lim Seng Haw"

Pcndahuluan

kkologjl politik mcrupakan satu fahaman politik manusia yang menerangkan sesuatu
pendekatan metod pcngurusan politik pemimpin-pemimpin ataupun pemerintah sesebuah
negara dalam urusan pentadbiran negara dan penggubalan sesuatu polisi ataupun dasar
poiilik dalam scsebuah negara bagi menjaga kepentingan rakyat negara tersebut serta
ll1emperkukuhkan keyakinan rakyat jelata terhadap cara pemerintahan ncgara tersebut.
ldcologi politik dibahagikan kepada dua jenis iaitu konsep ideologi politik dan falsafah
ideologi politik. Konsep-konsep idcologi politik ini merupakan idea-idea politik yang telah
dicetuskan ataupun diperkenalkan oleh golongan yang memerintah" sejak dahulu lagi
hagi memantapkan kcdudukan sesebllah sistem pemerintahan beraja di samping
rnemperkukuhkan kuasa mercka sendiri. Kebanyakan idea konsep ideologi politik ini sering
diJ..aitkan rapat dengan unsur-unsur kepcrcayaan dan ketuhanan.
Tanpa unslIf-unsur kepercayaan dan ketllhanan ini, kllasa mlltlak yang dimiliki
olch seseorang raja yang memerintah akan dipersoalkan oleh rakyatjelata dan raja tersebut
kemungkinan besar akan digulingkan oleh rakyat jelata pada bila-bila masa apabila rakyat
herasa tidak puas hati ataupun berasa jemu terhadap dasar pemerintahannya. Kcadaan ini
akan menimbulkan ketidakstabilan politik dan suasana negaranya akan semakin hari semakin
hurll-hara kcrana ia akan menggalakkan pemberontakan kerap berlaku kerana tiadanya
wUjudnya sesuatu konsep ideologi politik yang sistcmatik.
Olch demikian, konsep ideologi politik y<lIlg bersifat ketuhanan atau bersifat
keagamaan ini amat penting untuk memelihara keamanan dan kcharmonian negara kerana

PC'null, lulusan Sarjana Sastcra dalam bidang Sejarah Malaysia. Jahalan Scjarah. Fakulti Sastera dan Sains
Smial. Uni\'ersiti Malaya. Kuala Lumpur.
Menurut James C. Scott, Ideologi mempunyai pelhagai dcfinsi. Defin;i pertama ialah ideologi mcrupakan

"c\ualu aJiran rcmikiran SC~eorang individu bcrJa~arkan nilai-nilai fIlumi, pendapat dan ~ikap se . . eorang terhadap
\('~lIJtll peristi\\ia ataupufl sesuatu ~uhjck. Bagi dcfinisi keduJ. Ideoiogi bolch dianggap schagai ~atll doktrin
jaharah kehidupan manusia. doktrin falsafah-falsafah yang lehih wujud seperti rahaman Sosiali.smc, rahaman

Kapitaii . . mc. fahaman KOOlunismc dan lain-lain. Definisi kctiga, Ideologi merupakan

~atu

fabafah kchidupan

yang tclah dipolitikkan dengan ajaran agama, tcori-tcori ckollomi, si~tem hubungan sosial dan . . ubjck-suhjek
!alll. Dcl"ini\i kecmpaL idcologi Illcrupakan scsuatu fahaman yang diterima umum oleh sckelompok kumpulan
hl'lkepclltingan di dalam ,eschuah masyarakat. Jame.s C. Scott, Political '''('ologv ill Malav.I'ia: Realitv and the
/lc!ic(o! all Elill', New Haven: Yale University Press, 1%8. h\m. 3\-35.

(i()iungan Illclllerintah adalah merujuk kepada raja, kcrahat diraj~l dan golollgan pemhcsar yang mentadhir urusan
llL'gara pad a Illa~a dahulu.

71

MALAYSIA DARI SEril SEJARAH

ia dapat mcwujudkan satu sistcm politik yang bcrsistematik. Kebanyakan konscp ideologi
politik yang tclah diperkenalkan oleh seseorang pemerintah di scsebuah negara telah
diselit ke dalam ajaran falsafah politik sepcrti konscp Devaraja, konsep Daulat konsep
Mandat Tuhan (Tianl A ) konsep Anak Tuhan (k. (-), konsep Dharma, konscp anak Tuhan
Matahari, konsep Khalifah, konsep Anti-Kolonialismel Anti-Kolonial Nasionalisme' dan
konscp-konsep ideologi politik yang lain.
8agi falsafah idcologi politik pula, ia adalah satu aliran pcmikiran dan fahaman
politik manusia yang berasaskan teori ideologi politik yang kompleks. Idea falsafah politik
yang dicetuskan oleh Konfuncius, Lao Tzu, Plato, Karl Marx, Adam Smith, John Lock,
Lenin, Mao Tze-Tung, Aldof Hilter dan tokoh-tokoh falsafah politik yang lain telah
mengubah pandangan dan fahaman politik manusia terhadap perjalanan sistem politik
tradisional, malah ia telah membawa satu pcrubahan besar terhadap sistem politik yang
scdia ada. Sebagai contohnya, falsafah politik yang telah mengubah sistem politik sesebuah
ncgara sepcrti Konfunciusmc, Daoisme/Taoisme, Hinduisme, Buddhisme, Islamismc,
Legalisme, Marxisme, Lcnin-Marxisme, Maoisme, Liberalisme, Kapitalisme, Imperlialisme. 4
Nasionalisme,' Komunisme. Sosialisme,6 Nazisme, Fasismc dan falsafah-falsafah politik
yang lain.
3

Konsep Anti Kolonial Nasionalisrne merupakan ~e~uatu ~cmangat pCI:iuangan sckumpulan perjuangall nasionali . .
yang hcrfahaman Nasionali<';Il1c dengan bcrcita-cita untuk mencnlang kuasa Imperiiali<.;me Barat hagi mCllulltut
kemerdekaan ataupun keheba,an tanah airnya. Boyd C. Shafer. Nalimw/ism: Its Nallirt (/Ild JIIIN/mler.l.
Washington: Amerian Historical A"oeaition. 1976. him. ~-12. Fahaman Anti-Kolonial Nasionalisme sudah
lama wujud di kalangan masyarakat majmuk di Tanah Mclayu sehelum kemcrdckaannya dieapai pad a lahun
1957. Fahaman Anti-Kolonial Na.sionalisme ini masih dipegang kuat olch rakyat Tanah V1elayu ataupun rahal
Malaysia sendiri setclah meneapai kemerdekaan kerana mereka khuatir bahawa Malaysia akan dijadikan sasaran
kepada Neo-Kolonialisme kuasa Imperlialis Barat yang seperti didakwa oleh Presiden Indone.sia. Sukarno. [';coKoloniali~me merupakan satu kon~ep ideoiogi politik baru yang mcnyatakan hahavva negara-negarJ. yang telah
herjaya meneapai kemerdekaan masih kelihatan merupakan tanah jajahan kepada hekas kuasa penjaJah merc'"
kerana hal ehwal pcrtahanan dan ekonomi ma,ih dikuasai oleh beka, kuasa penjajah untuk mclua,kan pengaruh
Neo-Kolonialisme ke atas negara jirannya. T. N. Harpcr. The Lnli or t:mpire And Fhe Milking or MII/um.
Cambridge: Camhridge University Pre", 1999. him. 3-6. 119, 295. 3b4-365.
Fahaman Imperialisme Barat merupakan sesuatu fahaman ideologi politik hagi kuasa penjajah Barat untuk
meluaskan wilayahnya dcngan menjadikan wilayah te"ebut schagai tanah jajahannys ,erta mcnjadikan schagai
sasaran pasaran barangan kuasa penjajah Barat dan tempat untuk kua,a penjajah Barat mengeksploitasi hahan
mentah dan ha~il pcrtanian bagi mcmanfaatkan kepentingan ekonollli negara penjajah tcr~ehut.
Setiap negara masing-masing mempunyai fahaman Na:-.ionalisme tersendiri. Fahaman Nasionaiisme bcrmula dari
Eropah Barat pada ahad ke-I X. Fahaman ini telah diseharkan ke ,eluruh dunia pada ahad ke-20 dan akhirIlva
membentllk idea-idea fahaman Na:-.ionali:-.mc yang ter-.. endiri oi ncgara masing-masing pad a ma . . a yang herhe/Cl
dan tempat yang herlainan. Bagi negara-negaara di Afrika dan Asia yang tclah menjadi tanahjajahan kepada kua.sakuasa penjajah Barat, fahaman Na,ionalisme mereka adalah konsep Anti-Kolonial Nasionalisme yang bcrtujuan
untuk menyatupadukan rakyat tempatan untuk mencntang kuasa-kuasa penjajah Barat hagi menuntut kemerdckaan
tanah air mereka.Boyd C. Shafer. Nationalism: 11.1 Nature and JnterprelNs, him. 1-12. Oleh itu. Nasionalisme
seeara kasarnya bolch didefinisikan sehagai satu .semangat mclahirkan perasaan eintakan tanah air dalam usaha
lIntuk membcntuk negara hangsa. Na:-.innalismc juga boich <.Iianggap sehagai :-.csuatu senti men kc:-.etiaan atau
simpati yang mcngikut sckumpulan masyarakat mcnerusi institusi dan huoaya yang sama untuk mcwujudkan
perpaduan di kalangan mereka dan seterusnya meneapai pembentukan negara yang merdeka. Ahdullah Labria
Ghazali & et al.. Sejarah Asia 7('nRRara. Asia Selalan /Jail Asia lilllllr II\OO-J<i63. Shah Alam: rencrhit Fajar
Bakti. 2000. him. 333.
Fahaman sosialisme adalah sesuatu konsep ideologi politik yang menegaskan atau menekankan kepentingan
kebajikan ~{)sial sesehuah masyarakat untuk memhina :-.atu pemerintahan yang harmoni <.Ii an{ara golongan
kapitalis <.Iengan golongan buruh hagi mcnstahilkan kcadaan sosial dan ekonomi negara. Banyak kOJl"l'P S()"iali~ml'
telah diperkenalkan seperti konsep hak persamaan. konsep hak pemilikneg,araan dalam seklOr ekon'"l1l, pendidikan

72

I'II<KE:-'IHANC'AN IDEOLOGl POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYLI Dl TANAH MELAYU

Pcrsckutuan Malaysia (Malaysiar merupakan sebuah negara demokrasi yang

berlandasan kepada sistem Demokrasi Berparlimen British tradisi Westminter dan ideologi
negaranya adalah Rukunegara. K Kewujudan periaksanaan sistem demokrasi ini sebenamya
adalah hasil pcnggabungan daripada teori-teori falsafah politik dan konsep-konsep ideologi
politik yang beriainan. Periaksanaan sistem demokrasi ini telah membenarkan rakyat
Malaysia bebas menimbulkan perdebatan ataupun perbahasan soal politik mereka di an tara
satu sama lain asalkan mereka tidak melanggar prinsip-prinsip Rukunegara. Suasana politik
yang harmoni ini telah menggalakkan penubuhan banyak parti politik dalam kalangan
rakyat Malaysia berdasarkan pclbagai fahaman ideologi politik mereka masing-masing. 9
Dari suLlut luarannya. parti politik yang wujud di Malaysia seolah-olahnya telah
mcnycrap fahaman idcologi politik dari Barat. lll Namun diteliti secara terperinci dari segi
pcngamalan budaya politik tradisiona; rakyat Malaysia didapati bahawa budaya pemikiran
idcologi politik rakyat Malaysia rnasih tidak mengalami apa-apa perubahan akibat
pcndedahan kepada ideologi-idcologi politik kebaratan ini. Malahan mereka masih mewarisi
scbahagian daripada konsep budaya ideologi politik tradisional mereka schingga kini.ll
percuma. penawaran kebajikan sosial kepada penganggur. berjuang mengikut prinsip demokrasi. bebas berpiket
dall melancarkan pcrmogokan arabila kebajikan pcrkelja terjejas dan lain-lain. Kcmuneulan fahaman Sosialisme
ad,dah hasil daripada perkemhangan Revolusi Industri dan perkemhangan sistem demokrasi yang mantap di
British. Fahaman ini telah dihawa masuk ke Tanah Melayu untuk menyekat fahaman Komunisme disebar seeara
herleluasa dalam kalangan penduduk tempatan. Pihak PKM telah menggunakan fahaman Sosiali"ne untuk
menlalankan kegialan subversif Komunis bagi menyebarkan fahaman Komunisme kerana fahaman Sosialisme
mt.:mpullyai ciri~ciri per"iamaan uengan fahaman Komuni~l1lc.
Malaysia terdiri daripada pelbagai etnik kaum seperli kaum Melayu. kaum Cina. kaum India. kaum Kadazan.
kalllll Ihan. keturunan Eurasia. kaum Murut. kaum Bajau. kaum keturunan Brunei. kaum Melanau. kaum Sulu.
Orang Asli dan lain-lain. Lingkungan kawasan Pesekutuan Malaysia merangkumi tiga belas buah negeri iaitu
Sahah. Sara""k. Pahang. Johor. Selangor. Kelantan. Kedah. Perak. Perlis, Pulau Pinang, Melaka, Terengganu,
Negeri Semhilan serta sebuah Wilayah Persekutuan yang merangkumi wilayah Kuala Lumpur, wilayah Labuan
dan wilayah Putrajaya.
Rukuncgara merupakan ideologi nasional bagi rakyat Malaysia akibat daripada berlakunya insiden 13 Mei 1969.
T N. Harper, The Elld of I,mpi,.e And The Mliking
Malara. him. 368. Prinsip-prinsip Rukunegara ini telah
diis J tiharkan pad a Hari Kcbangsaan (31 Ogos 1970) dan prinsip-prinsip ini adalah seperli herikut: Pertama.
Kcpercayaan Kepada Tuhan. Kedua, Kesetiaan Kepada Raja dan Negara. Kctiga, Keluhuran Perlembagaan.
Keempat Kedaulatan Undang-Undang dan kelima. Kesopanan Dan Kcsusilaan. Barbara Watson Andaya &
Leonard Y Andaya. ;\ hislorv of Malavsia: Second Edition. Hampshire: Palgrave. 200 I. him. 297-300.
Y Sehagai contohnya. Pani Buruh Malaya (PBM) mendukung fahaman Sosialisme Fahian dengan konsep tidak
hersifat perkauman. ~onsep Anti-Kolonial Nasionalisme dan konsep Trade UnionismI'. Parti Islam Se-Malaysia
lPAS) menyokong fahaman lslamisme dengan konsep Anti-Konlonial Nasionalisme. Parti Rakyat Malaya (PRM)
Illcnyokong fahaman Sosialisme Marhenisme yang berasaskan kepada konsep Anti-Kolonial Nasionalisme yang
Jicetllskan oJeh Presiden Indonesia, Sukarno. Peol,le Action Partv (PAP) ataupun Democrllcy Action Partv
t DAP)' pula menganuti Fahaman Sosialisme Fabian bcrkonsep Malaysia Malaysian yang bertunjangkan konsep
tidak bcrsifat perkauman. konsep Anti-Kolonial Nasionalisme dan konsep Trade Unionisme. MlilaYlin Chinese
;\ssociatiolJ (MCA) mcndukung fahaman Nasionalis Chauvinisme Cina yang bcrkccenderung ke arah fahaman
Kapitalisme. United Malav National Organbllion (UMNO) menyokong fahaman Nasionalis Chauvinisme
Mclayu. MalawlII Indian Congress (MIC) mcnyokong fahaman Nasionalis Chauvinisme India berkecenderung
ke arah fahaman S",ialsimc RadikaL
I() Ini kcrana sistcm politik Malaysia adalah berdasarkan sistem dcmokrasi berparlimen British. Rakyat Malaysia
bolch hebas mengalllaikan fahaman-fahalllan ideologi politik masing-masing kecuali fahaman KOlllunisme.
II Menurut James C. Scott. Pembinaan ideologi elit Malaysia adalah berdasarkan empat ciri utama. Ciri pertama
ialah Illcngckalkan elemen-elemcn budaya tradisi masyarakat mcrcka ma~ing-masing, ciri kedua ialah kadar
perbandingan dengan nisbah kemiskinan. ciri ketiga ialah faktor pemerintahan penjajahan kuasa Barat yang lalu
dan faktor keempat ialah pcrubahan struktur sosial yang pesat di kalangan golongan elit pada masa yang lepas
Sila lihat James C. Scott. Politiclilldeologv in Malaysia: Realitv and the Belief oj' lin tJite. him. 35-37 & 3942 ..

or

73

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

Rakyat Malaysia telah berusaha untuk mempertahankan nilai-nilai idcologi politik

tradisional merck a dengan mengubahsuaikan ideologi politik Barat mengikut kchcmlak
perkembangan politik semasa. Sebagai contohnya, konsep Daulat Raja Melayu dan kon~ep
Derhaka telah dikekalkan dan dipcruntukkan di bawah Pericmbagaan Malaysia. Narnum
seeara tidak langsung konsep ideologi politik tradisional ini kini telah diserap kc Jalam
fahaman ideologi politik Barat ini tanpa tidak disedari oleh rakyat Malaysia. Kini. \,Illg
mcnarik perhatian ialah bagaimanakah Malaysia yang sebagai ncgara yang berbi 1;.1' " ; i I:
dapat mengekalkan konsep ideologi politik tradisi masyarakat tempatan rnercka ,i,i!l:.'
masing dcngan dikaitkan dcngan aliran fahaman ideologi politik utama yang dl<Ui:ctlkaii
oleh parti-parti politik yang berkaitan dengan fahaman Chauvinismc Cina. hl':.lInan
Chauvinisme Melayu, fahaman Chauvinisme India, fahaman Non-Communall\I!IC dan
fahaman-fahaman yang lain.

Perkembangan Ideologi Politik dan Masyarakat Melayu

Mengikut sumher kajian arkeologi, Tanah Melayu pada masa itu pernah wujud hebcrapa
buah kerajaan awal seperti kcrajaan Kedah Tua di Lembah Bujang (Kcdah), Kcrajaan Chih
Tu di Tanah Merah (Kelantan), Kerajaan Tan Tan di Tcrengganu, Kerajaan Gangga ~cgara
di Beruas (Perak), Kerajaan Langkasuka di Patani (Sclatan Thailand) dan Kcrajaan LoYueh di Selatan Scmenanjung Tanah Melayu (Johor).12 Kerajaan awal ini pada mas a itll
telah mengamalkan pcmcrintahan sistem beraja. Mengikut pemcrintahan sistem bcraja ini.
raja berkuasa mutlak dalam menentukan pelaksanaan sesuatu ideologi politik dalalll
sesebuah kerajaan mengikut kepereayaannya. Manakala pembcsar-pembesar hanya
bertanggungjawab sebagai pembantu raja dalam pelaksanaan ideologi politik raja tcrscbut.
Di samping itu, kerajaan awal yang bcrtapak di lembah sungai ini telah berpcranan
sebagai pusat pelahuhan perdagangan yang mengutamakan kegiatan ekonomi. Hal ini
telah mengakibatkan sebahagian kerajaan awal ini telah dijadikan sebagai tanah jajahan
ataupun koloni kepada be be rap a buah kuasa cmpayar Melayu yang agung scperti Empayar
Funan, Empayar Srivijaya dan Empayar Majapahit. Pcnguasaan kerajaan awal oleh empayarempayar Melayu ini telah memudahkan penyebaran ideologi politik raja mereka kcpada
tanahjajahan yang ditakluki olehnya seperti konscp Empayar Impcrlialisme Melayu. konscp
Ufti, konsep Devaraja, konsep Daula!, konsep Derhaka. konsep Tuhan Sakti. konsep Islam
dan lain-lain lagi.
Lantaran itu, kerajaan awal ini telah memainkan peranan penting dalam
mcmpengaruhi pembentukan perkembangan idcologi politik masyarakat Melayu pada rnasa
kini kerana kewujudan kerajaan-kerajaan awal ini telah mempcngaruhi pemikiran masyarakat
Melayu kuno dari segi politik, ekonomi dan sosial melalui proscs pencrapan pcngarllh
agarna Hindu dan Buddha. Keadaan ini tclah membolehkan masyarakat Melayu rnemhcntuk
bebcrapa buah empayar agung dan berwibawa di Gugusan Kcpulauan Melayu dari abad
kc-l sehingga abad ke-l 5 seperti Empayar Funan, Empayar Srivijaya dan Empayar Majapahit.

12

Jayurn A. Jawall, Malar,lian politic'1 & government, Shah Alam: Karisma Puhlicaliolls, 20(H. him.

74

l'l.k;" l\lh\\:(;A:-\ IDEOLOGI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

fctapi, iliLuiogi polItik masyarakat Mclayu telah mengalami perubahan yang besar dari
poliLik. ,I'sial dan ekonomi dalam pcmerintahan Empayar Kesultanan Melayu Melaka
I i J()()-I '\ I I ) yang pada masa itu telah melJcrima pengaruh agama Islam.
'L~gl

KOl1sep Empayar Imperlialisme Melayu

Funan" mcrupakan kerajaan Melayu terawal wujud di Asia Tenggara.l.J Raja Punan iaitu
Raja Fan Shi Man I) telah mula mengamalkan konsep Empayar lmperlialisme 16 di Tanah
Hcsar Asia Tcnggara untuk membina scbuah empayar agung setelah menerima pengaruh
huuaya polilik uaripada Negara China. Konsep Empayar Imperliaslime yang diamalkan
olch raja-raja Funan ini telah berjaya meluaskan pengaruh ekonomi politik Funan di

11

\1"n~ikut

catatan rd.od China. kerajaan Funan holeh dikenali ,ebagai kcrajaan Lin- Yi. Ibu kota Funan terletak

(Ii V) ahapura dan ia dianggap '\chagai sehllah kcrajaan maritim kerana rnempunyai schuah pelahuhan yang
pClllin),! lailu pclahuhan Oc Eo. Brian Harrison. South-ea.lt Asia: A Short Hi.ltorv. London: Macmillan & Co.
l.td .. IY'l7, him. 12. D. G. E. Hall. Sejarah Asia /'Ilggara. Kuala Lumpur'. Dewan Bahasa Dan Pustaka &
l-l

I,

16

Kcmcntcrian Pclajaran Malaysia. 1987. him. 32,

Mcngi'lil kctnangan D. G E. Hall, rakyat Funan keseluruhannya adalah orang Melayu. Jadi. kerajaan Funan
d;ani'~ap schagai kcraiaan Melayu yang pertama di Asia Tenggara. Mengikut analisis Coedes pula, kerajaan
Funan ini eIia,askan tielak lewat daripada abad pertama kerana catatan sejarah China hanya menceritakan tentang
keglat~jn~k.egiatan pnlitik yang dilakukan olch pengganti-pcnggantinya, malah tiuda ~lImher scjarah yang lain
!llCmOllklikun <..;iapakah yang ~chenarnya pengasas kcrajaan Funan. Maka, lagenda Kaundinya dianggap sebagai
\(\tu-"atu <.,umhcr yang mcnccritakan pcngasa:-. kerajaan Funan. Olch itu, Kaundinya dlunggap telah mengasaskan
,"r'IIaan hlilan pada ahad 'e-I. D. G E. Hall, Sejarah Asia /('nggara, him. 34-3fl. Sivachandralingam Sundra
RaJ" "" Ayadllral Lctchumanan. TWlladulI Dunia, Shah Alam: Penerbit fajar Bakti Sdn. Bhd., 1999, him. 100.
I,.,n Shi Man tclah menggelarkan diri ,chagai raja agung dan membentuk satu angkatan laut yang menguasai
,ckclilin~nya dan heherapa ncgcri telah ditakluki oleh heliau. Beliau meninggal dunia semasa mengepalai satu
angkatan lllenyerang sehllah negeri yang bernama Chin-lim yang bermabud Sempadan Emas yang hertapak di
Burma Hilir atau Scmenanjung Tanah Melayu kerana kcdua-dua tempat ini digelar oleh ,e,ctengah ,arjana
,chagai Survanabhuilli yang hermaksud Tanah Emas atau Suvarnakudya yang hcrmaksud Dinding Emas. D. G
F-. Hall. Sejarah Asia Tenggam, him. 35-Jfl.
Per,ataan Imperliah'me pad a asalnya diambil daripadaperkalaan "Imperium" dalam bahasa Latin yang hermaksud
"Fmp,,),ar Rakyat Roman Repuhlic". Maksud perkataan Imperiuln ini terkemudiannya telah diterjemahkan
d,llam Bahasa Inggeri' kepada dua perkataan iaitu "Empires" dan "Imperial". "Empires" hermaksud hahawa
pcrilla,an wilayah se,ebuah negara ,ehingga menjadikan sehuah negara yang dikenali sehagai Empayar kerana ia
mcmpunyai wilayah koloni yang banyak. Manakala "Imperial" pula bermaksud bahawa Republic. Akhirnya
pcrkataan "Imperial" telah diperkembang menjadikan satu perkataan "Imperlialisme" yang memhawa maksud
hahawa ,e,ebuah negara yang mendominasi negara lain dalam hal ehwal politik. ckonomi dan sosial melalui cara
mcrkantilisme yang melihatkan perjanjian perdagangan dengan negara berkenaan. Akan tetapi. maksud Imperlialime
tclah mengalami peruhahan maksud pad a abad ke-19 dan ke-20 kerana ia telah didefiniskan sehagai menjajaha
n"gara-negara lain melalui cara penaklukan ataupun cara memujuk iaitu menandatangani perjanjian bagi menjaga
,crentingan ekonllmi, ,,),ial dan politiknya akihat daripada perkemhangan Revolusi Industri. Revolusi Industri
ini telah menggalakkan kuasa-kuasa penjajah masing-masing hersaing di an tara satu sama lain untuk berusaha
lllenJajah negara lain hagi memperkukuhkan perlaksanaan sistem Kapitalisme mereka. Maka. konsep Empayar
Illlperlia,lime ini telah didefiniskan dalam konteks sejarah Malaysia sebagai sehuah negara yang telah menjajah
,,,,chuah negara lain melalui penaklukan tentera untuk menjaga kepentingan, kedudukan dan imej sehagai sebuah
kua,a politik serantau yang herpengaruh dari segi politik, sosial dan ekonomi. George Lichtheim. Imperialism.
London: Allen Lane The Penguin Press, 1971, him. 13-18,42-59, fll-79. Oleh itu, perkataan 'Imperlialisme'
dan rangkaian perkataan 'Empayar lmperliaslime' digunakan untuk memhawa maksud yang berlainan dalam
,onteks zaman lampau iaitu lmperlialisme dirujuk sehagai sesuatu tindakan penjajahan kuasa melalui cara
lllendornina,i negara jajahan dari segi politik, ekonomi dan sosial dengan perjanjaian dan pujukan. Bagi
Eillpayar lmperlialismc pula, ia dirujuk ,ebagai penjajahan melalui cara penaklukan dengan kuasa tentera.

7S

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

pelabuhan Oc Eo yang berdekatan dengan kawasan-kawasan pesisiran pantai Laut China

Selatan dan kawasan-kawasan Segenting Kra Semenanjung seperti Vietnam Selatan. Siam.
Tun Sun, Ko-Lo, Pan Pan, Tambralinga, Langkasuka 17 dan Kataha. 'x Kawasan-kawasan ini
merupakan jalan perdagangan utama antara saudagar China dan pedagang dari India.
Konsep Empayar Imperliaslime Funan ini merupakan ideologi politik yang peI1ama
bagi sistem beraja monarki di Asia Tenggara. Konsep Empayar Imperliaslime ini dipercayai
telah dipengaruhi oleh konsep Empayar Imperlialisme Negara China yang pada masa itu
merupakan negara jiran baik kepada Funan. 14 Konsep Empayar Imperliaslimc yang
dilaksanakan oleh raja-raja Funan adalah bertujuan untuk menjadikan sendiri sebagai
sebuah kuasa empayar maritim yang berupaya menguasai jalan perdagangan air utam<J.
Dengan menguasai jalan perdagangan air utama ini, Funan akan menjadi sebuah negara
yang makmur kerana semua taklukan jajahannya dan pedagang asing terpaksa membayar
ufti yang berbentuk em as kepada raja Funan. 20
Konsep Empayar Imperlialisme Funan ini beransur-ansur lenyap pada peI1cngahan
abad keenam 21 khususnya setelah Funan ditakluki oleh kerajaan Chenla (Khemer) dari
Champa (bahagian tengah Sungai Mekong) pada pertengahan abad ke_7. 22 Namum. konscp
Empayar ImperIialime ini telah dilanjutkan oleh kerajaan Melayu Srivijaya yang dipercayai
diasaskan di Sungai Melayu, Palembang. Kerajaan Srivijaya telah berjaya menjadi salah
satu empayar Melayu maritim teragung di rant au Asia Tenggara kerana ia telah menguasai
Gugusan Kepulauan Melayu seperti kawasan di Jawa Barat,2J persisiran Pantai Barat Tanah

17

Sempadan Langkasuka meliputi Songkla, Patani, Kelantan, utara negcri Kedah dan Terengganu. Sivachandralingam
Sundra Raja & Ayadurai Lctchumanan, 7ilnllldun Dunia. him. 101.
IS Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, limwdufl DUllia, him. 101.
19 Pada masa itu, sempadan Negara China telah meluaskan ke kawasan utara Indochina iaitu Annam dan
memerintahnya dari tahun 44 sehingga tahun 939. Ku Boon Dar, "Hubungan China-Vietnam. I X()2-1 XX:;"
Disertasi Sarjana: Jabalan Sejarah. Fakulti Sastera dan Sains Sosial. Universiti Malaya, 2(J()S. him. l)7- J()1
Mengikut sumber catatan rekod, Negara China tclah mengadakan hubungan diplomatik dengan Funan pada abad
ke-3. Pada masa itu, Ncgara China tclah mengamalkan Sistem Tributari di negara jirannya dalam hal ehwal
hubungan diplomatik. Oleh itu, Funan terpengaruh dengan cara perlaksanaan Sistem Tributari Negara China.
22 Penaklukan Funan ini telah memberi pengaruh dan kcsan yang kuat terhadap kawasan persisiran Pantai Timur di
Semenanjung Tanah Melayu. K. G. Tregonning, A History oj Modem Malam, London & Singapore: published
by Ea,tern Universities Pre" for University of London Pre". 1964. him. 12-13.
21 D. G. E. Hall, Scjarah Asia TellgKara, him. Ill).
22 Funan tclah dikatakan oleh orang China bahawa ia telah dikalahkan oleh Chenla pada tahun 627 ataupun tahull
terkcmudiannya. D. G. E. Hall, Sejarah Asia Tenggara, him. 121. Abdullah Azmi Abdul Khalid, Thani I'v1Ullisah
Mohd Yusotf & Loh Wei Ling, Atlas Se;arah Malaysia dan Dunia. Kuala Lumpur, Fajar Balti. 1'193, him. 32.
Walau bagaimanapun kawasan Timur Laut Scmenanjung Malayu telah berjaya melepaskan diri daripada cengkaman
Funall setelah Funall dikalahkan oleh Chenla. Tetapi kawasan-kawasan ini akhirnyajugajatuh di tangan kerajaall
Angkor yang berjaya membina sebuah empayar besar di Tanah Besar Asia Tenggara. Kawasan-k"v.asan ini tclah
dipaksa menghantar ufti yang berbentuk ema, kepada kerajaan Angkor bagi mengelakkall ,erangan tentera duri
kerajaall Angkor. K. G. Trcgonning, A Histon' of Modem Malara, him. 13.
23 Kawasan yang ditakluki termasuk Bangka, Tulang Bawang dan Tarumangara. Sivachandralingalll Sundra Raj"
& Ayadurai Letchumanan, Tamadun DUflia, him. 156.

76

PERKI':vIHA",(;AN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU 01 TANAH MELAYU

Mclayu,2') kawasan Segenting Kra,25 persisiran Pantai Timur Tanah Melayu 26 dan persisiran
Pantai Timur Sumatera dalam tempoh masa yang lama. n Pada zaman kemuncaknya, Empayar
Srivijaya telah bcrjaya menguasai 14 buah pelabuhan entrepot utama di Selat Melaka dan
Sclat Sunda dan 14 buah pelabuhan ini telah menghantar ufti kepada raja Srivijaya. 2K
Penguasaan ini membolehkan Srivijaya memonopoli perdagangan hasil-hasil bahan
mentah. 2 '1 Hasil-hasil bahan mentah ini telah menjadi barangan dagang tumpuan bagi
peJagang-peJagang dari Negara China dan India.
Konsep Empayar Imperlialisme Srivijaya ini telah disambung oleh kerajaan
Majapahit. Kerajaan Majapahit telah membina sebuah empayar yang terunggul di rantau
Asia Tenggara Jcngan menguasai seluruh Tanah Melayu, Singapura (Temasik), Pulau
Sumatera, Pulau Jawa, Pulau Borneo sehingga Irian Jaya. 11J Akan tetapi Empayar Majapahit
ini tidak dapat kekal lama. Ini kerana kebangkitan Kesultanan Melayu Melaka di Tanah
Mclayu ini telah menghancurkan Empayar Majapahit, malah ia telah mewarisi semangat
konsep Empayar impcrlialime Srivijaya ini dengan menguasai Selat Melaka bagi
mcmakmurkan pelabuhan di Mclaka. Kawasan-kawasan yang telah dikuasai oleh Kesultanan
Melayu Melaka ialah Semenanjung Tanah Melayu seperti Patani, Kelantan, Terengganu,
Kedah, Beruas, Johor dan Selangor, Kepulauan Riau Ringga seperti Bentan, Singapura,
Lingga dan pulau-pulau kecillain serta pesisiran Pantai Sumatera Barat seperti Aru, Rokan,
Siak, Kamrar dan Inderagiri.

ccf Ka"a,an yang diklla.sai oleh Srivijaya termasuk Jenderam Hilir, Kcdah Tua di Lembah Blljang, Kuala Selinsing,

2)

:y,
27
2~

29

.Ii)

Kota China. Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Lctchumanan. TanUldun [Junia. him. 156. Penguasaan
"erajaan Srivijaya ke atas persisiran Pantai Barat Tanah Mclayu telah memberi kesan dan pengaruh yang
memlalam terhadap kawasan-kawasan taklukan tcrsebut terutama Mclaka. Ini kerana penaklukan kawasan-kawasan
ini telah menunfong kcrajaan Srivijaya herkuasa scbagai ~ehuah kuasa maritim yang agung oi Asia Tcnggara
dcngan mcnempatkan kawasan-kawasan tersebut sebagai tapak persinggahan bagi tentera laut Srivijaya untuk
l11emudahkan tentera lautnya mcngawasi segal a aktiviti pelanunan di Selat Me/aka di samping melicinkan
pcrjalanan aktiviti perdagangan di pusat-pusat pelabuhan yang dikuasai oleh Srivijaya. Akhinya strategikstrategik Srivijaya ini telah dicontohi oleh Kesultanan Mclayu Melaka yang hcrusaha untuk menakluki sehahagian
he,ar persisiran Pantai Timur Sumatera bagi I11cnjadikan Melaka sebagai sebuah pclabuhan entrepot yang
makmur di Selat Melaka. K. G Tregonning, A History or Modern Malava, hIm. 13-14.
Kawasan yang ditakluki olch Srivijaya ialah Ligor, Tambralinga, Grahi dan Jin-Lo Ting. Sila Iihat peta 2.14.
Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, Tamadun DUllia, hIm. 156.
Kawasan yang ditakluki oleh Srivijaya adalah merujuk kepada Langkasuka, Kelantan, Terengganu dan Fol-o-an.
Sila !ihm peta 2.14. Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, Tamadull Dunia, him. 156.
Kawasan yang dikuasai oleh Srivijaya ialah Kampar, Lamuri dan lain-lain. Sila lihat peta 2.14. Sivachandralingam
Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan. Tamadull Dunia, hIm. 156.
Barbara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya, A histor, of Malavsia: Scmlld Edition. him. 24.
Hasil-hasil hahan mentah yang dikuasai oleh Srivijaya ialah dammar. rempah, wangi-wangian. emas, gading.
kernanyan. pcrak, kapur barus. lada. agar-agar laut, kayu gaharu dan cendana. Sivachandralingam Sundra Raja &
Ayadurai Letchumanan. Tamadun f)ullia, him. 157 .
K. G Tregonning, A His/on' or Modem Malam, hIm. 22

77

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

Konsep Empayar lmperlialisme ini telah menggalakkan Funan, Srivijaya.

Majapahit, Angkor. 31 Sukhotai,12 Kesultanan Melayu Melaka, iJ Kesultanan Melayu Brunei,
Siam 34 memperkenalkan konsep Ufti yang seakan-akan sama dengan perlaksanaan Sistern
Tributari Negara China" dalam kalangan negeri-negeri yang ditakluki atau negeri-negcri
naungannya. 36 Tujuannya adalah untuk memakrnurkan pelabuhan dan menarnbahkan hasi I
pendapatan raja kerana bentuk ufti yang dihantar oleh negeri-negeri taklukan tersehut
kadang-kala adalah bijih timah, hasil-hasil bahan mentah tempatan, hasil harangan
dagangan dan lain-lain. Kutipan hasil ufti yang semakin banyak hukan sahaja

31

Lingkungan Eillpayar Angkur yang paling agung telah meliputi kawasan Barat Laut Keillboja di Cakrankanplila.
Amoghapura dan Bhimapura, kawa~an bahagian tcngah dan utara Lao~ sehingga ~clllpadan I\ancao laLl!all dl
sclatan AngkoL scmpadan kerajaan Mon di Dvaravati (Myanmar/Burma), sehahagiun ~emcnalljLlng Tanah MeLt: ll.
D. G. E. Hall, Sciara" Asia Tellggara. hIm. 122-123, 133. 142, 146.
32 Eillpayar Sukhotai yang tcragung telah dibina pada Laman pcmerintahan Raja Ramkamhaeng. Raja Ralllkamhaeng
telah meluaskan tanah jajahannya dari sempadan utara Sukhotai iaitu Lanntai di Laillpang dan timur laul Phrl'a
Nam dan menguasai kawasan selatan Semenanjung tanah Melayu. Manakala selllpmlan Barat Sukhlltai merangkllnll
Barat Tennaserim, Martaban, Pcgu sehingga Tcluk Benggal. Rong Syamananda, A H;.~tory (~rJh{/iland, Bang"-.()k
Chulalongkom University Thai, 19H I, hIm. 22.
33 Pada tahun 1403, Raja Paral11eswara ataupun Sultan Megar hkandar Syah (memeluk hlam palla tahun 111+)
telah mengambil peluang keemasan untuk menjalinkan hubungan diplomatik Llengan Negara Chin', Illelalui
Laksamana China Cheng Ho. Raja Parameswara telah menghantar urti kepada Negara China unlllk mendapal
pcrlindungan tentera laut daripada China bagi mengelakkan serangan dari Siam dan Majapahil. Penghantaran Ulli
ini kadang-kala hanya dilihat . . cbagai lambang bagi memajukan huhungan pcrdagang.an amara keuua-dua !legel i
K. G. Tregonning, A Hi.I/on oj Modem Malara. hIm. 24-27,33.
34 Sebelum Kesultanan Melayu Mclaka didirikan pad a tahun 14()(), kerajaan Siam Ay uthia telah lllen)!U,,,al heherapa
negeri Melayu di Scmenanjung Tanah Melayu iaitu Pallani, Kelantan. Terengganu. Pahang, Kedah danlellla\ik.
Negeri-negeri Melayu ini wajib menghantar urli kepada Siam kerana negeri-negeri Mclayu ini tclah dinlasukLlll
sebagai kawasan lingkungan empayar jajahan taklukan hagi Siam. K. (,. Trcgonning, A fli\!ory (~I lv/nt/nn
MalaWI. hIm 23.
35 Sistem Trihutari merupakan sistel11 politik hubungan antarabang~a tradisi Ncgara China uellgan dunid lu,11"
Tujuan perlak':.anaan Sistem Tributari ini adalah untuk menjamin kcselamatan dan keulilanan ~crnpaJan Nq..:.ara
China, menonjolkan kuasa superioriti Negara China dan sebagai alat penyebaran fahaman Kontunciusnlsmc UI
negeri-negeri nauangan serta mengadakan hubungan ekonomi dan perdagangan dengan negeri-ncgcn jiran 01
sekelilingnya. Tambahan pula. Sistem Tributari ini telah memikul tanggungjawab kepada Negara China unlllk
herperanan ~ebagai "abang" melindungi "adiknya" iaitu ncgeri-negari naungan tributarinya dari ~crangan lual
Oleh itu, negeri-ncgari luar yang merupakan negcri-negeri nauangan kepada Ncgara China, nll?n.:ka herkcv. ajipan
untuk menghantar barangan uftinya kerada Negara China pada waktu yang ditetapkan sehagai tanda penghorlll<llall
dan ke,etiaan mercka terhadap Ncgara China. manabla Maharaja Negara China akan mengurniakan harangailuill
yang berlipat ganda kepada negeri-negeri naungan sebagai tanda meningkatkan taraf marlabat dan illlC.J dl
kalangan negeri-ncgeri naungan. Ku Boon Dar. "Hubungan China-Vietnam. I X()2-1 HHS", hIm. 46-74.
36 Mengikut catatan rekod China. raja Kan-to-Ii ddfi Sumatera merurakan raja Melayu yang pertama lllenghanlar
urti kc Negara China pad a tahun 464 masihi Sistem trihulari yang dilaksanakan oleh Negara China ini adalah
bersifat perdagangan sahaja dan sistem ini telah menggalakkan raja-raja Melayu dari Pulau Sumatera. Pulau ./a\ a.
Pulau Borneo dan pulau-pulau di Filipina menghantar urti ke China. Manakala Negara China selllhri pula lelah
menghadiahkan balik barangan ufti China seperti kain Sutera. emas. pakaian. mata wang gangsa kepada raJa~ r,lla
tempatan di Kepulauan Mclayu apabila menerima ufti daripada raja-raja tersebul. Akhirnya sistem trlblltari 1111
tclah ditamatkan pada abad kc-IS. Perlaksanaan sistem tributari ini tdah berJaya rncnarik perhatiall darq;ada
pedagang-pedagang dari Negara China untuk berlayar kapalnya ke Kepulauan Melayu bagi menjalankan perdagangan
mereka. Chiang Tsuen Kung. "Historical Geography of Chinese Settlement In The Malay A!'ehipela~o" ThesIS
Ph.D .. The Graduate College in University of Nebraska. IlJS4, hIm. 33-34. Walaupun kajian tesis ini tiJak dapal
mernbuktikan bahawa kerajaan yang kuat seperli Funan, Srivijaya, Majapahit, Melaka, Aehch. Brunei. Angk"!'.
Siam, Annam dan kerajaan yang lain melaksanakan sistem tributari di negeri-ncgeri jajahann) d. Akan tClapi.
kerajaan-kcrajaan ini dipereayai telah mencontohi sistem tributari Negara China kerana kerajaan-kna""1Il ini telail
berusaha mclua~kan empayar mereka untuk menguasai dan 1ll0J10poJi pcrdagangan scrantau.

I'I,RKL~IHANGAN

IDEOLOGI POUTIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

menggambarkan keagungan dan kewibawaan seseorang raja yang memerintah tetapi turut
menaikkan kedudukan martabat sesebuah empayar. Oleh itu, konsep Empayar Irnperlialisme
ini masih kekal berlanjutan di rantau Asia Tcnggara sehingga abad ke-19.

Perubahan Konsep Devaraja Kepada Konsep Daulat, Derhaka, Islam

Selain itu. raja-raja Funan ini telah mcngadaptasi satu konsep ideologi politik raja kepada
rakyat iaitu konsep Dcvaraja dari India.17 Mengikut konscp ini, raja akan dianggap oleh
rakyatjclata sebagai manusia istimewa yang rnemiliki kuasa luar biasa ataupun memiliki
unsur-unsur kedewaan seperti Artha dan Dharrna JK apabila golongan Brahmin telah mcmbcri
kuasa sakti dewa Siva kcpada raja Funan dalam upacara perlantikan raja. Oleh demikian,
raja Funan sering mcnggunakan khidmat golongan Brahmin untuk rnenonjolkan kuasa
kesaktian dan kekuatannya bagi mcmbuktikan bahawa beliau adalah jelrnaan daripada
dewa atau dewi. Usaha-usaha raja Funan ini telah berjaya menan am keyakinan dan taat
setia rakyat tcrhadap raja Funan. Kesetiaan rakyat yang padu ini telah mcmbolehkan raja
Funan rnengckalkan perpaduan wilayah-wilayah di bawah kekuasaannya 3 <J
Konsep Devaraja ini telah rnembolchkan raja Funan dianggap sebagai pemerintah
yang rnempunyai kuasa suci dan berdaulat. Dcngan adanya konsep Dcvaraja ini. raja
Funan telah disahkan sebagai pemerintah yang rnempunyai kuasa mutlak untuk memerintah
rakyat. Malahan raja Funan dianggap scbagai penaung yang dapat rnernberi perlindungan
kepada rakyarll ) dengan peranannya sebagai bayangan Tuhan ataupun orang pcrantaraan
dengan Dcwa-dewa. 4 ) Olch itu. rakyat jclata Funan telah menggelarkan raja Funan sebagai

37

Kon,ep Devaraja ini dipinjam dari hudaya India. Mengikut konsep ini, raja dianggap sehagai Jelmaan dewa atau
dew i. Oleh itu. raja mempunyai kuasa mutlak untuk memerintah. konscp Devaraja ini dikatakan lIlungkin telah
cllperkcnalkan oleh Hrahman Kaunuillya yang menggclar diri ~ehagai raja gunung dan bcliau telah mengasaskan
kerajaan Funan mengikut ccrita lagenda. Brian Harri~on, Soutil-east A,il1: A Short His/ory, him. 12. Konsep
De\ araja Funan ini herheza dengan konsep Devaraja di India yanp: hertujuan mengimbangi kckuasaan antara
golongan Brahmin dcngan golongan raja. Tctapi konsep Deveraja Funan ini hanya diterapkan kepada raja sahaja.
Ini hermakna Raja Funan mempunyai kuasa yang tidak tcrbatas meliputi urusan keduniaan dan keagamaan
Ikcrohanian). Ahdullah Zakaria GhaLali & et aI., Sejarah Asia ll'nggara. Asia Selman /Jail Asia lImur IIWOIWd. him. 14.
3X Artha memhawa maksud fizikal dan kuasa dan unsur Dharma pula memhawa mabud rohani ataupun spiritual
,ang merangkumi pemikiran. Unsur-unsur kedewaan ini banyak dipengaruhi oleh Dewa Siva dan Dewa Vishnu.
Y! (jl'orgc Coedes. The Indilll/i~('{1 Slates ,,(Southeast Asia, Kuala Lumpur: University or Malaya Pre". 196X, him .
.Jh .
.J() Slvachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, 7iJllwdun /Junia, him. 223 .
.J I Pada ahad kc-I (J, Raja Kemboja. Jayavarman IV 1921-941) tclah mengindentitikan hayangan dirinya sebagai
Ca~r(l)artin yang mewakili Dcwa Siva, malah beliau juga mengganggap diri sehagai Trihhuvallesvara (Lord of
the Three World) yang memerintah tiga alam dunia yang herhel.a iaitu Alam Tuhan, Alam Manu~ia" Alum
Neraka. Pcngikrafan ini telah membolchkan layavarman IV cJianggap scbagai scorang manusia yang herciri-ciri
kctuhanan kerana mempunyai klla~a untuk Il1cnghubungi cJcngan mana-mana satu Tuhan pacJa hila-hila masa.
Paul Whcathley, The kings (~r lhe mountain: llli Indian contribution to slateCrl~/1 in c)'outh East Asia. Kuala
LUlllJ1ur University of Malaya Press. 1980. him. 17.

79

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

Shailaraja yang bermaksud 'Raja Gunung' di alam semesta.'!2 Malahan pcrkataan 'Funan'
ini telah melambangkan maksud Gunung ..!3
Gelaran 'Raja Gunung' ini telah membcri manfaat kepada golongan pcmbc!-.ar
kerana konsep Devaraja ini membolehkan mereka mendapat kuasa pcntadbiran dengan
mudah atas alasan bahawa mercka telah mendapat mendapat kcwibawaan daripada raja
Funan yang merupakanjelmaan dewa. Oleh itu, rakyat tidak boleh mempcrsoalkan kuasa
yang dimiliki oleh golongan pembesar terscbut kerana mereka tclah diberi amanah oleh
Raja Funan. Golongan pembesar ini juga sentiasa menyembah raja mereka dengan pcnuh
hormat untuk membuktikan bahawa mereka merupakan golongan yang paling taat kepada
raja ..!.! Tindakan golongan pembesar ini telah bcrjaya memperkukuhkan kuasa mutlak raja
Funan dan kedudukan martabat raja Funan. Akhirnya konsep ini telah diterima baik olch
semua rakyat kerana mereka yang menderhaka kepada raja akan mencrima padah atau
hukuman daripada kuasa Tuhan atau kuasa daulat raja tersebut.
Konsep Devaraja Funan ini telah digunakan oleh Kerajaan Khcmer. Empayar
Srivijaya-Sailendra dan Empayar Brunei scbagai konscp idcologi politik raja mcreka bagi
memperkuatkan kedudukan dan martabat raja mereka. Konsep Devaraja Funan ini tclah
digunakan oleh raja-raja Srivijaya untuk mengekalkan kedudukannya sebagai raja yang
berdaulat dan manusia istimewa daripadajelmaan Tuhan. Raja Srivijaya yang mcngamalkan
konsep ideologi politik ini am at mengutamakan upacara pemujaan Tuhan. Malahan, rajaraja Srivijaya ini telah membina candi-candi bagi melambangkan keagungan pemerintahan
mereka sebagai jelmaan Tuhan yang Esa.
Keadaan ini telah menggalakkan rakyat Srivijaya memuja raja mereka dan
menganggap raja mereka adalah inkarnasi daripada Dewa Vishu dan mempunyai sirat
Dewa Siva. Maka, konsep Devaraja ini teIah melahirkan konsep kuasa Tuhan Sakti (maksud
perkataan sakti ini dalam bahasa Arab dikenali sebagai Daulat) yang mencgaskan
kepentingan tradisi persetiaan dan kctaatan di antara pemerintah dengan golongall
dipcrintah bagi memperkukuhkan kedudukan pemerintahan raja Srivijaya.
Dalam konsep kuasa Tuhan Sakti Srivijaya ini. golongan dipcrintah mcsti milium
air sumpah dan bersumpah untuk memberi pengakuan taat setia mereka terhadap raja

Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan. Jill/wdun DlIl1ill. him. 100.
Mengikut kepercayaan orang India. Gunung merupakan tempat penetapan dewa-dewi. Oleh itu. perkataan gUllung
ini sering digunakan untuk melambangkan ciri-ciri kedewaan seseorang raja yang memcrintah. Maka. hanya,
perkataan telah digunakan untuk melamhangkan maksud yang heristilah sehagai 'gunung. Schagai contohnya.
perkataan Funan yang dibunyi dalam Bahasa Mandarin sebagai 'B 'iu-nam juga bennaksud schagai gllllllng.
Mengikut pendapat D. G E. Hall, orang Khemer juga menggunakan phom (bahasa moden) ataupun hnam I haha'i'
kuno) membawa maksud sebagai gunung. malah ia telah menggabungkan perkataan lain iaitu Kurung B,,,,,n
diistilah sebagai raja Gunung. Pcrkataan Sailaraja dalam baha.,a Sanskrit turut mamhawa mabud yang sama
iaitu gunung. malah ia kadang-kadang juga dirujuk sehagai Gunung Mcru yang melambangkan tuhan-tuhan
metDs Hindu. Oleh demikian raja-raja Funan kadang-kalanya merujuk sendiri sehagai jelmaan Tuhan san", ada
daripada Siva, ataupun Vishnu. ataupun Bodhisattva atas usaha untuk menyebarkan agama Hindu atau agama
Buddha. Maka, Funan dikatakan merupakan kerajaan Melayu pertama yang menerima pengaruh Hindu yang kUClt
kerana catatan hahasa Sankrit telah membuktikan bahawa pengaruh agama Hindu (Mahzah Siva) dan agama Buddha
telah bertapak di sana. Graham Saunders. A historr of" Brunei. London: Routledge Curzon. 2002. hlill. 5-6. Brian
Harrison, South-east Asia: A Short History. him. 12.
44 Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, Twnadun DlIl1ia. him. 223.

42
43

80

PERKLMBANC;AN IDEOLOC;I POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

lllereka. 4' Konsep Daulat ini telah melahirkan konsep Derhaka yang menegaskan sesiapa
yang menderhaka sam a ada mereka menjadi tali barut kepada musuh, ataupun mengintip
keadaan di istana. memberi maklumat, bersuhabat dengan musuh, Illereka akan dibunuh
dalalll keadaan yang dahsyat.46
Konsep Devaraja Funan ini telah digantikan dengan konsep Daulat,47 konsep
Dcrhaka dan konsep Islamisme 4x semasa Zaman Kesultanan Melayu Melaka. Konsep
yang pcrtama iaitu konsep Daulae'! telah menegaskan bahawa keturunan sultan-sultan
Melaka yang memcrintah Melaka ini mestilah waris daripada raja-raja Srivijaya-Sailendra
yang bcrasal dari Palembang, Bukit Siguntang yang merupakan zuriat daripada keturunan
Raja Iskandar Zulkarnain. 50 Konsep keturunan raja ini telah meningkatkan kedudukan
l1lartabat sultan-sultan Melayu dan kewibawaannya untuk memerintah Melaka.
Selain daripada itu. konsep Daulat ini juga dikaitkan dengan peribadi dan tubuh
hadan seseorang raja yang l1lemerintah secara spiritual dan fizikal. 51 Ini bermakna raja itu
sendiri yang didaulatkan berkait rapat dengan sebuah kerajaan negcri yang didaulatkan.
Maka, sesebuah kerajaan hanya dapat didirikan sekiranya raja itu mendapat sokongan
daripada rakyat tCl1lpatan dan sesebuah kerajaan kalah atau musnah kecuali raja itu mangkat
tanpa l1leninggalkan sebarang waris. 52 Oleh itu, raja ataupun keturunan raja boleh
I1lcnubuhkan negeri di mana-mana kawasan asalkan mcrcka mendapat sokongan kuat
daripada rakyat tempatan.
Tambahan pula, konsep Daulat ini juga amat penting dalam konteks hubungan
diplomatik Kesultanan Melayu Melaka dengan Negara China. Ini disebabkan pengiktirafan
Ncgara China terhadap sultan Melaka pada tahun 1405 dengan pel1lberian cop mohor,

45

4(,
-17

-IX
-IY

50

51

52

C;olongan yang uiperinlah perlu min urn air ,umpah yang lelah uijalankan dalam upacara sumpah terscbut.
Mercka perlu minum air sumpah yang lelah mengalir melalui inskripsi Telaga Balu dengan lorong-Iorong yang
di,cciiakan. Kemuuian mereka perlu menadah air terscbut lalu minum dan membuat sumpah.
Barbara Watson Alldaya & Leonard Y Andaya. A his[on' oIMala."sia: Second Edition. him. 27.
Kon,ep Daulat ini dipinjamkan daripada istilah Arab iaitu daulah yang dikaitkan dengan Raja-raja Melayu
Melaka yang herketurunan mulia kerana mempunyai sifat-sifal kudus, luhur dan suci. Kadang-kala konsep daulat
ini juga dikatakall herasal daripada Konsep Devaraja Srivijaya yang mcncgaskan Sakti Tuhan. Oleh itu, Konsep
Daulat ini sering hcrkait rapat dengan konsep Derhaka sepcrti konsep Devaraja Srivijaya.
Konsep-kon,ep ideologi politik yang berunsur ajaran-ajaran agama Islam.
Mengikul pendapat Timothy 1. Muy dalam kajian Khoo Kay Kim bahawa konsep Daulat merupakan batu asas
kepada ideologi perundangan utama bagi kekuasaan sescorang pemerintah. Khoo Kay Kim, Malal' Soci"t.\':
hans/I)f'fl/otion & Democratisation: A Stimulatin!'. And Discerning Studl' On Ihe Evolution 0/ Malal' Society,
Suhang Jaya: Pelanduk Publications (M) Sun. 8hd., 200 I, him. 23.
Barhara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya, A histon' of Malavsia: Second Edition. him. 46. Raja Iskanuar
Zulkarnain kadang-kalajuga dikaitkan dan dikatakan bahawa heliau adalah berasal dari keturunan Nabi Sulaiman
AS. Haji Muzaffar D"to' Hj. Mohamad, (Tun) Suzana (fun) Hj. Othman, Melavu Islam beraja: meng!'.ali hakikat
1e/lIhllr: .watu manis/e.\to Melam. Kuala Lumpur: Pustaka 85M Enterprise. 2003, him. 47.
Secara fizikal dan 'piritual, seseorang sultan memainkan peranan penting sebagai alat perpaduan di kalangan
rakyat jelata dan alat yang paling efektif untuk mengawal rakyat kerana rakyat menghormati kedudukan raja
. . chagai Tuhan. Olch itl!, ~ese{)rang raja yang memerintah akan diberikan 'satu haruman kckeramatan dan kuasa
,akti' yallg tidak uimiliki oleh rakyat bi",a. Ahdullah Zakaria Ghazali & et aI., Sejarah Asia Tenggara, Asia
-"e/a/all nlln Asia Timur IIiO()-/963, him. 12.
W. G. Shellabear. Sejarah Me/am (The Mala\' Allnals), Singapura: Malaya Publishing House Limited, 1961,
him. XO.

81

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

payung kuning dan alat-alat kcbesaran yang lain.51 Pengikrafan ini tclah mcmbolchkan
Kesultanan Mclayu Mclaka dianggap scbagai sebuah negeri Mclayu yang bcrdaulat dan
merdeka kerana mendapat perlindungan daripada Ncgara China. Pcngikrafan Ncgara China
tidak dihirau olch Siam dan Majapahit, malah pcmberian alat-alat kebcsaran China ini
kcpada Kesultanan Melayu Mclaka ini telah dirampas oleh Siam pada tahun 1407.'"
Hal ini membuat Negara China marah dan mcngambil tindakan tegas untuk
menyerang Annam (merujuk kepada Vietnam pada masa kini) yang ingin mcnakluki Champa
pada tahun 1407 untuk scbagai simbolik amaran kepada kerajaan Majapahit dan kerapan
Siam yang ingin menakluki Melaka. '5 Malahan Maharaja China telah mcnghantar Duta
China Cheng Ho ke Siam untuk memberi amaran sekali lagi pada tahun 1413 dcngan
menegaskan bahawa Kesultanan Melayu Melaka merupakan negara sahabat baik kcpada
Negara China. 56 Hubungan diplomatik ini telah mcmperkukuhkan konscp Daulat sultan

Ke~ultanan Melayu Melaka mcrupakan ncgara yang pcrtama mcnerima pcngikrafan Llaripada MaharaJa Ncgar,j
China Dinasti Min)! pada tahun 14()5. kemudian Jepun pada tahun 14()6. Brunei pada tatHIIl 14()X ,erta Cochill
dan sebuah negeri kecil yang terletak di kawasan pe"isiran Pantai Malabar di Selatan India pad a tahull 1416.
Wang Gungwu. 7,) Act Is Know: Chinese f)ilemmas. Singapore: Times Academic Press. 2()02. him ..'t)(,
MengikUl catatan sumher MinK Shi Lu (Sejarah Dinsati MinK). Kesultanan Melayu Mclaka telah Illeillhilla
hubungan diploll1atik dengan Negma China pada tahun 14m atas romhongall yang dikctuai oleh duta [\L'gara
China yang bernama Yin Qing. Malahan Maharaja Yong Le (Maharaja Negara China Din'bti Ming) telah melllhL'ri
alat-alat kehesaran kepada sultan Melaka sehagai tanda pengirafan ke atas huhungan persahahatan antara Negara
China dengan Kesultanan Melayu Melaka. Ng Hwee Bee. "'Sejarah Melaka Dalam Sumber China". Lauhall
IImiah: Janatan Sejarah. Fakulti Sastera dan Sains SosiaI, Universiti Malaya. Scsi 2()02/2()03. hlill. 4S-49
54 Menurut catatan sumber MinK Shi Lu (Sejamh /)insati MinK). Kcsultanan Melayu Mclaka telah diseran~ oJeh
Siam pada pad a bulan Septemher 14()7 dan Raja Parameswara (sultan Melaka) telah mengadu hal ini kl'p,lda
Negara China pad a Oktoner 1407. Tetapi menurut pendapat Liang Li Ji pula. Kesultanan Melayu Mela",
sebenarnya telah diserang oleh Siam pad a bulan November 1407. Sama ada serangan Siam ke atas Mel aka nerl"ku
pad a nulan September ataupun bulan November. tetapi fakta ini telah membuktikan bahawa KC.,ultanan Mel", u
Melaka pernah diserang oleh Siam pada tahun 1407. Ng Hwee Bee. "Sejarah Melaka Dalam Sumner China"
him. 51 & SX. Ku Boon Dar. "Hunungan China-Vietnam. I X02-1 XX5". him. 59.
55 Maharaja Yong Le tclah menggunakan insidcll ~erangan tcntera Ncgara China di Annam (Vietnam) ini \ch<l);ai
,atu simbolik amaran kepada pemerintah di Jawa dan Siam dengan dua tujuan yang nerhela. Tujuan pcrt,ulla
ialah memberi amaran kepada raja Siam nahawa Siam. Kesultanan Melayu Melaka. Samudra (Sumatera) dan
Champa merupakan negara sahabat haik kepada Negara China kerana negara-negara ini telah mendapat pengikralan
daripada pihak istana Negara China sebagai negara yang berdaulat dan merdeka. Oleh itu. Negara China Udak
memhenarkan negara-negara sahahat ini scrang-mcnyerang oi antara satu sama lain. Tujuan keduu pula ialah
memberi amaran kepada pemerintah di Jawa agar menghormati romhongan dUla China yang dihantar ke la\\ iJ
kerana pihak pemcrintah di Jawa telah mcmnunuh 170 orang dalam rombongan duta China yang dihantar kL'
Jawa tanpa scharang alasan yang mu\nahsahah. Keadaan ini telah mcmaksa Maharaja Yong Lc Illcnggullakan
insiden tersebut untuk menuntut wang pampasan sebanyak 60.000 ounces emas daripada pcmenntah di Jema kL'
atas tindakan yang meragut nyawa rakyat Negara China tanpa alasan supaya dapat mengelakbn Negal'a China
membalas dendarn iaitu mcnghantar tcntera laut untuk mcnyerang Jawa sebagai hukuman tioak mcnghol"lll<lli
duta Negara China. Wang Gungwu. Ii) Act Is Kno>!': Chinese Dilemmas. him. 302-303.
56 Tamhahan pula, Raja Parameswara ataupun Sultan Megat hkandar Syah dan penggantinya mengctuai rnmhoJlgan
ke Negara China pada tahun 1414. tahun 1419 dan tahun 1431 untuk memujuk Maharaja China memberi amaran
kepada Siam agar Siam tidak menyerang Melaka. Hunungan diplomatik yang baik dengan Negara China telah
membolehkan Melaka mengelakkan diri daripada serangan Siam ke atas Mclaka sehingga tahun 1444. K. C;
Tregonning, A His/or\' ol Modern Malam, him. 33. Selain itu. menurut catatan ,umner China. Maharaja YOIl~
Le telah memberi amaran kepada raja Siam pada tahun 1416 agar tentera Siam tidak berealllpur tall~ell1 hal dl\1 al
politik Melaka. Ng Hwec Bee. "Scjarah Melaka Dalam Sumher China". him. 31-33.

53

82

l'fRKIM:l \:--;C;Ar\ IDEOLOGI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYlJ

Mdaka kerana kuasa-kuasa imperlialis serantau seperti Siam dan Majapahit terpaksa
l11engakui dan menghormati konsep Daulat Kesultanan Melayu Melaka atas pengikrafan
:\egara China.
Lantaran itu, konsep Daulat ini tclah diperkukuhkan ke dalam adat istiadat raja
Meiayu. Misalnya, setiap raja Melayu yang ditabalkan sebagai sultan periu menjalankan
upacara daulat terlebih dahulu bagi menentukan sarna ada seseorang raja itu berdaulat
at au tidak. Raja-raja Melayu yang berdaulat akan menjalankan upacara pertabalan dengan
menggunakan alat-alat kebesaran seperti mahkota, cop mohor, keris, lembing, payung
kuning dan putih, pending cokmar, destar, Kendi dan ceper em as serta bersama-sama
dcni!an alat-alat l11uzik seperti nobat, narri, serunai, gamelan dan sebagainya.,7
Bagi konsep Derhaka pula, konsep ini tclah menegaskan bahawa kuasa mutlak
~lIltan tidak boleh dipersoalkan ataupun dicela oleh rakyat jelata, sesiapa yang tidak
mcmatuhi pcrintah sultan Melaka dianggap tidak taat setia kepada sultan ataupun dianggap
..;cbagai pcnderhaka atau dianggap telah melanggar daulat sultan. Olch itu, perlanggaran
daulat sultan ini telah dianggap sebagai perbuatan yang mengingkari arahan sultan kerana
,ultan merupakan wakil pemerintah eli bumi yang dilantik oleh Tuhan. Oleh itu, mereka
yang mcnderhaka tcrhadap sultan akan menerima padah ataupun hukul11an daripada
Tuhan." Konsep Derhaka ini telah menyebabkan rakyatjelata sanggup menerima kerahan
daripada sultan untuk membuat kebajikan kepada sultan. Maka, konsep Daulat ini sering
dikatakan dikaitkan rapat dengan konsep Derhaka.
Konsep islam ini tclah dibawa oleh mubaligh Sufi ke Mclaka. Kumpulan mubaJigh
Sufi ini telah diasaskan oleh Abdul AI-Qadir dari Baghad. 5'J Oleh sebab ajaran konsep
Islam mudah difahami, ramai rakyat jelata pada masa itu telah memeluk Islam walaupun
pengaruh Hindu dan Buddha sudah lama bertapak di rantau Kepulauan Melayu ini. Maka,
Sultan Muzaffar Syah telah mengambil elemen-elemen dalam keagamaan Islam bagi
menyingkirkan pengaruh unSUf-unsUf ketuhanan dan kebudayaan Hindu dan Buddha ini
dengan mengisytiharkan agama islam sebagai agama rasmi Kesultanan Melayu Melaka.
lni kerana agama Islam telah menyakinkan rakyat tentang kepentingan nilai dan kemumian
agama Islam.
Mengikut konsep ajaran Islamisme ini, keturunan sultan-sultan dari Kesultanan
Mdayu Melaka telah mendapat mandat daripada Allah SWT untuk menjalankan amanahnya
,ehagai wakilNya elan wakil RasulNya SAW ataupun 'BayanganAIIah Di Mukabumi'(Allah
fi' l-alam) yang berperanan sebagai timbalan kepada Allah SWT 61J dengan gelaran sebagai
Uli I Amri ."1 Ini telah menunjukkan martabat seseorang pemerintah raja Melayu pada masa

'i.

:\S
'i')
illl

61

Mu\tapha K. S .. Scjarah Malavs/{[. Selangor: Percetakan dan Perlllagaan Bcrlian Sdn. Bhd., 1998, hIm. 3.
Barhara Wat\"n Andaya & Leonard Y. Andaya. A his/on' of Mal(ll'sia: Sccond }:di/iol1. him. 47.
ran Din!! l'ing. Sciarah Malania dOll Singllpllm. Kuala Lumpur: rajar Bakt; Sun. Bhu., 1979, him. 5.
Barhara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya. A his/on of Mala ..sill: Second Ldi/iofl. him. 56. Haji Muzaffar
Dato' Hj. Mohamad. (Turn Suzana (Tun) Hj. Othman, MelaYII 1.1'/11111 !>('raja: mengga/i Irakika/leluhur: .wa/u
/lW/IIS/ill() Mrlam, Kuala Lumpur: Pustaka BSM Enterprise, 2003. him. 43. Nicholas Tarling, SOIl/heas/ Asia:
1\ Mot/emlli.l/on. Oxford: Oxford lInivcf\ity Press. 20()!, him. 315.
lilil Amri hermak\uu seorang raja "lam perlu bertanggungjawah segala usaha yang dijalankan kerana usaha-usaha
ler\ehut akan dipe[)oalkan ke atasnya pada Hari Akhirat mengikut konsep Islam. Haji Muzaffar Dato' Hj.
f\1ohalllad. (Tun) SU/.ana (Tun) Hj. Othman, Me/am/slam h('rajll: mcngga/i IliIkik"/I",,,hllr: sua/II manis/,'s/o
0111'1"\"11. him. n.

83

MALAYSIA DAR I SEGI SEJARAH

itu telah mengalami perubahan dalam masyarakat Melayu iaitu memperkukuhkan konscp
Devaraja dengan konsep Mandat Allah SWT.
Sclain itu, pemakaian gelaran Islam sebagai 'sultan' dan 'syah' olch pemcrintah
Melaka sebenarnya adalah bertujuan untuk mcnyingkirkan pengaruh tradisi awal ataupun
kcbudayaan Hindu-Buddha (konsep Devaraja) yang sudah lama diamalkan di rantau
Kepulauan Melayu ini.02 Konsep Islamisme ini telah memberi tanggungjawab kepada Sultan
Melayu untuk melindungi kedaulatan bangsa Melayu sendiri, melindungi agama Islam.
menyatupadukan [umat Islam] dan sebagai benteng yang memagar kekuatan dan kelemahan
bangsa. 6J Dengan adanya konsep Islam ini, sultan-sultan Melayu Melaka telah beIjaya
mewujudkan sebuah masyarakat yang adil dan bermuafakat untuk melahirkan suatu kuasa
politik yang kuat di rantau Asia Tenggara, malah telah membolehkan Kcsultanan Mclayu
Melaka dianggap sebagai salah satu Daulah Islamiyyah.

Perubahan Konsep Hubungan Golongan Brahmin-raja Kepada Konsep Hubungan

Bendahara-sultan Dalam Sistem Takhta Kerajaan
Sedia maklum, sistem perlantikan tahkta kerajaan Funan adalah berasaskan kcpada konsep
Dcvaraja yang berkaitan dengan ajaran falsafah agama Hindu. Ini adalah kcrana golongan
Brahmin mempunyai kedudukan yang mulia dalam struktur sosial masyarakat Funan.(,4
Keadaan politik ini telah membolehkan golongan Brahmin ini menjadi tulang bclakang
utama kepada raja Funan. Raja Funan telah melantik golongan Brahmin ini sebagai penasihat
raja dalam hal ehwal keagamaan terutama pengurusan dalam candi, sebagai penghubung
an tara raja Funan dengan dcwa-dewi semasa menjalankan upacara perlantikan raja serta
bcrperanan sebagai mahaguru kepada rakyat dalam pendidikan agama. 0)
Sccara teorinya, raja Funan kelihatan amat memerlukan khidmat dan pengiktirafan
daripada golongan Brahmin dalam upacara perlantikan raja. Situasi politik sebegini
membolehkan golongan Brahmin ini menjadi golongan amat berpcngaruh di dalam istana hlo
Oleh itu, kuasa raja-raja Funan masih perlu bergantung kcpada sokongan politik daripada
golongan Brahmin untuk mempcrkukuhkan kedudukan martabat raja Funan. Maka, komcp
hak pemcrintahan bagi seseorang raja Funan adalah bergantung kepada pakatan
pemerintahan Brahmin-raja Funan.
Bagi kerajaan Srivijaya pula, konsep sistem penggantian takhta raja Srivijaya
telah mengalami perubahan politik di bawah pengaruh agama Hindu kerana putera-putera

Nicholas Tarling. Southeast Asia: A Modern Histon'. him. 313-315.

Haji Muzaffar Dato' Hj. Mohamad. (Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman. Melavu Islml] he raja: men!;!;ali hokikm
leluhur: .\'/Iatu manis/".,to Meloyu. him. 44-47.
64 Mengikut falsafah agama Hindu. schuah negara yang mcngamalkan konsep DcvanUa. struktur sosialmasyarakatny a
perlu terdiri daripada hentuk sistem kasta dari India di mana kedudukan raja diletakkan kasta yang tcratas.
kemudian kasta yang kedua diikuti golongan Brahmin. kasta ketiga ialah golongan pemhcsar dan golongan
bangsawan. kasta keempat ialah rakyat hiasa dan kasta yang terbawah ialah hamha.
65 Paul Whcathley. The kinKs oj'the mountain: an Indian contrihution to .I'totecraji in South Ea.l'l A \III. him. 16.
66 Brian Harrison, SOUTH-EAST ASIA: A Short History, him. 21. George Coedes. The lndianllcd States of
Southeast Asia, him. 43.
62
63

84

PLRKF'.lBANGAN IDEOLOGJ POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DJ TANAH MELAYU

raja Srivijaya telah dibahagikan beberapa kelas anak raja yang berciri sistem kasta. Di
antara kelas-kelas anak raja ini, hanya tiga jenis kelas anak raja yang layak menjadi sebagai
pcngganti takhta kerajaan iaitu kelas Yuvaraja,67 kelas Pratiyuvaraja6X dan kelas Rajakumara 6Y
kcrana ketiga-tiga kelas anak raja berdarah raja di kcdua-dua belah pihak ibu bapanya
kccuali kclas Rajaputra sahaja. 70 Walau bagaimanapun anak-anak raja Srivijaya ini masih
I11cmerlukan sokongan daripada golongan Brahmin seperti di Funan.
Scmasa Kesultanan Melayu Mclaka, konsep sistcm politik berkasta ini telah
bcrubah sccara mend adak. Sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Melaka pada masa
itu hanya bergantung kepada hubungan tradisi Sultan-Bendahara di mana sultan adalah
pemerintah dan Bendahara adalah penasihat pemerintah dengan berasaskan hubungan
kekeluargaan yang erat di antara sultan dan Bendahara. 71 Dalam sistem hubungan
kekeluargaan tradisi ini, Bendahara biasanya adalah bapa saudara raja. Manakala sultan
pula perlu menjalankan kewajipannya untuk melantik scmula salah satu waris keturunan
keluarga Bcndahara yang mempunyai hubungan dengan sultan sebagai Bendahara. Sistem
hubungan kekeluargaan ini telah mewujudkan satu amalan tradisi perkahwinan di an tara
kcluarga sultan dcngan keluarga Bendahara untuk memperkukuhkan sistem politik
Kcsultanan Mclayu Melaka. n
Oi samping itu, sultan Melaka tclah memperkenalkan satu sistem pentadbiran
bcrbentuk piramid berhirarki yang dikenali sebagai 'Sistem Pembesar Empat Lipatan' untuk

67

YU\arala merupakan raja mud a atau Tcngku Mahkola yang hakal mewarisi takhta kerajaan Srivijaya.
Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Lctchumanan. Tan/adun Dunia. him. 157-158.
6~ Pratiyuvaraja telah dilanlik ,chagai Yuvaraja dan mcmpunyai kclayakan untuk mewari,i takhta kerajaan Srivijaya.
Sivaehandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan. 7(m1l1dun Dunia. him. 157-158.
69 Rajakumara telah dilantik menjadi kelas Praliyuvaraja dan mempunyai kelayakan untuk mewarisi lakhta kerajaan
Sri\ijaya. Sivachandralingam Sundra Raja & Ayadurai Letchumanan, "/{lIIwdun Dunia. him. 157-158.
71l Rappulra adalah kelas anak raja yang paling hawah dan kelas anak raja ini lidak mempunyai kelayakan unluk
menaiki takhta kerajaan kerana ibu hukan kelurunan raja dan mungkin anak gundik. Sivachandralingam Sundra
Raja & Ayadurai Letehumanan. Tamudun Dun;a. hIm. 158.
71 Mengikul catalan Sejarah Mclayu, sistem hubungan tradisi Sullan-Bendahara ini telah diasaskan oleh nenek
moyang mercka iailu Sang Nila Utama dan Demang Lebar Daun yang dikatakan mempunyai keturunan Raja
Iskandar Zulkarnain. Menurut ceritanya, Sang Nila Utama (Raja Parameswara) tdah ditabalkan oleh Demang
Lehar Daun (Raja Palernhang di Bukit Segunlang) sehagai Sultan Melaka yang pertama. Manabla Dernang Lehar
Daun sendiri pula dilantik oleh Sang Nila Utama sehagai Bendahara. Mereka telah memperkukuhkan jalinan
huhungan Sultan-BendaharafRaja-Bendahara ini dengan mengkhawinkan anak puteri Demang Lebar Daun dengan
Sang Nila litan1U untuk menghasilkan waris pemerintah gahara. Adat perkhawinan sebegini telah menjadikan
sehagai halu asas kepada ad at Melayu lradisi dalam hal perkhawinan puteri Bendahara dengan pernerintah Melayu
eli dalam pcmcrintahan Kesultanan Melayu Melaka dan pemerintahan Kesultanan Johor Lama. Oleh itu, ban yak
perkhawinan politik tclah dijalankan di antara puteri Bendahara dengan Sullan. Oleh itu, Sultan Melaka dan
Bendahara tclah dikatakan mempunyai kelurunan korabat diraja yang sedarah. Sila lihat carta salsilah BendaharaBelldahara Melaka-Johor-Pahang. Haji Muzaffar Dato' Hj. Mohamad, (Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman, Melavu
!,/a/l1 /Jerajll: menggali Iwkikat leluhur: suat ma/listes/o Melayu, him. 47, 57-5'!. 63-65. Barbara Watson
Andaya & Leonard Y Andaya, A history oIMalavsia: Second Edition, him. 49.
72 Sila lihat carta dan penerangan huku ini. Haji Muzaffar Dato' Hj. Mohamad. (Tun) SULana (Tun) Hj. Othman.
!VIe/aI''' !slilm heraja: mengg,J/i hakikat leluhur: S!lUIU malli,'Iesto Melavu, him. X4-90. Tujuannya ialah
memholchkan Bendahara menjalankan tanggungjawah sepenuhnya sebagai pentadbir dan ahli politik yang cukup
herkarisma kerana mernpunyai hubungan ikatan keluarga yang kuat bagi memelihara keadilan dan kcstabilan
sislcm politik di Melaka. Muhammad Yusoll Hashim. Kesu/tanan Melavu Me/aka. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa Dan Puslaka & Kementerian Pendidikan Malaysia, 1989, him. 172.

85

MALAYSIA DARI

sun

SEI".RAH

mclahirkan satu pentadbiran yang cekap dan licin. d Dalam Sistem Pemhesar cmpat Lipatan
ini, Bcndahara diheri kepercayaan oleh sultan Melaka dan menjadi pcmhesar yang palin;2
herkarisma untuk menjalankan segal a hal ehwal penting sepcrti hal ehwal uruS~II:
ketenteraan, urusan pentadhiran undang-undang, mcnjaga alat-alat kchesaran diraja.
bertindak sebagai penasihat Sultan serta berperanan sebagai periantikan raja 7 .J KOl1Sep
sistem pcntadbiran Kesultanan Melaka ini telah dicontohi oleh Empayar Johor Lama.
Kesultanan Melayu Pcrak, Kesultanan Melayu Pahang Lama, Kesultanan Kedah. h
Konsep ideologi politik Kesultanan Melayu Melaka ini tclah menggalakkan
kewujudannya bcberapa buah kerajaan kesultanan Mclayu sepcrti Kesultanan Melayu
Brunej,1" Kesultanan Melayu Acheh, Kcsultanan Melayu Perak, Kesultanan Mclayu
Pahang Lama,77 Kcsultanan Melayu Sulu, Kesultanan Mclayu Kedah, Kesultanan Mclayu

Dah,m Sistcm Pemhcs'" Empat Lipatan ini. Sultan Melaka diletakkan pad a kcdudukan puneak yan;! tenlll~~i
dalum piramid kCfana :-.ultan mcmpunyai kuasa ~piritll<ll unluk mcmcrinlah dan hcrktla~a mutlak. lk'lldahLlI d.
Pcnghulu Bcndahari, Temcnggung dan Lab.amana mcrupakan pcmhesar-pcmhe . . ar yang paling utalllLt lIflluk.
metnhantu <..,ultan mcnjalankan pentadhiran perncrintahannya. Kcmpat-empat pemhcsar ulamu ini juga dikl'lla!1

schagai Majlis Tertinggi Empat Pcmhe:.,ar afaupun Mcsyuurat Bicara. Bawah hicrarki Majli" TlT!lnggl }-:'lllp;Jt
Pemhe~ar ini iaiah Pemhc\ar Lapan Orang yang mcrangkuIl11 cmpal orang SyahhanJar yang mcv, a~lIi "auLiagaJ
(Jujerat dari Utara India, \audagar dari Pegu, Pa\ai, India SclatdJ1 dan Banggala, pl'dagang dan Champa, Jl'plln
dan China serta p~dagang dari lepulauan Mclayu. Sri Bija Diraja (timhalan kepada Laksamana I. PcnJanJ Menten
dan dua pemhesar yang lain. Di hawah Pemhe.sar Lapan Orang terdapat dua lapisan pentadhiran yang dilen'''i
:-.ebagai Pemhesar Enam Bela<.; dan Penghulu Tiga Puluh Dua. Tan Ding Eing, S:jarah !vla/uysia dOli ,)'ingol'l{ul
Kuala Lumpur: fajar Bakti Sdn. Bhd .. I<)79, him. 2. Barhara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya. A iI,,!un
oj" Ma/ania: S('("(illd !;di!ioll. him. 44-45. 50-.'i I Sila lihat penerangan buku ini. Muhammad Ylls()ff I Lhllllll.
K('SU/tWllIfl Mc/aru Me/aka. him. 167-IX2. K. G Tregonning. A Histon' oj Modern Ma/am. him ..1'1-411 SiLt
lihJt ket~rangan mengenJi peranan-peranan pemhesar-pemhesar Melayu Mclaka sela!ljutnya dalilm kajian illl.
Khoo Kay Kim, Maluy Soc;efY: Tr{Jf1.~f()rmali()ll & /)cnIocrlltisatiol1: A .\'fimu/aling And [)i.\(('rJlill~ Sfl/d\ ()I/
7h(' Avo/lltion oj" Ma/ar Societv. him. 26-29.
74 Sila liha!. Muhammad Yusoff Hashim. K('su/tanan Me/am Me/aka. him. 167-172. Tan Ding Eing. SC;W(/i/
Ma/arsia dan SillRajiura. him. 2. Mahayudin Haji Yahaya. 7l/llwdull Is/alll. Shah Alam: Pencrbit fajar HaUl.
1998. him. 190.
75 Khoo Kay Kim. Malay Society: Transformation & Democratisation: A Stimulating ".nd Disccrn1l1g Stud) On
The Evolution of Malay Society. him. 29-30.
76 Mengikut ~umher huku Si/si/vl? Raja-raja HefUl1ai (Book (~l,)'uc('essi()n) dan :-.umh~r huku .')'lllIcr A~\,(lfI~ .)'('1111.1111),
kedua-dua sumber huku ini mcnyatakan hahawa Sultan Brunei yang pertama mcnerima "gam a Isl,ull ,alah ,\Llk
Betatar. Beliau telah mengambil nama Muslim dengan gelarannya schagai Sultan Muhammad Syah. Sultclll
Muhammad dikatakan telah herkhawin dcngan puteri sultan Johor. Huhungan perkhawinan ini telah mcnychahlan
'iultan lohol" telah rnenabalkan haginda ~ehagai sultan Brunei yang herdaulat ataupun sehagai Yang Dl-P~rtll;!n
dan mclantik ahang kcpada Sultan Muh"mmad Syah. Pateh Berhai sehagai Pengiran Bendahara Seri Mah<1I <'.I"
mengikut konsep huhungan tradisi Sultan-Bendahara Kesultanan Melayu Mclaka. Ini telah memhuktikan h"ha\\<,
Kesultanan Melayu Brunei telah menerima konsep ideologi politik Kesultanan Mclayu Melaka daripad" Kesultanan
Melayu Johor Lama. Akan tetapi. Kajian yang dihuat oleh Pusat Sejarah Brunei tdah cuha mcmheri tak s,un
sejarah haru terhadap Sahilah pemerintahan sultan Brunei hahawa sultan Muhammad tclah herkha\\ in deng"n
puteri sultan Johor dari Dinasti Temasik di Singapura. lni bermakna bahawa Sultan Muhammad Syah telah nlld"
memcrintah Brunei dari tahun 1363-1402 dan taksiran sejarah haru ini tclah menolak hahawa Kesultanan Mela\ u
Brunei mempunyai :-.ebarang huhungan dengan Kcsultanan Mclayu Melaka dari scgi kOIl"ep itieoiogi pohuk.
ekonomi dan sosial. Graham Saunders. A histOJT oj" Brullei. London: Routledge Curzon. 2002. him . ."\9 dan -le.
17 Kesultanan Melayu Pahang Lama adalah merujuk kepada pemerintahan keturunan Keluarga Sultan Mel"k;,
Kesultanan Mclayu Pahang Lama ini wujud sejak pemerintahan Sultan Mansur Syah akihat daripada les
pembunuhan anak Bendahara Seri Paduka Raja Tun Perak oleh putera sulung sultan Mansur. Kes pembunuhan
ini telah mcnyehahkan anak sulung ini dihantar ke Pahang dan ditahalkan sehagai Sultan Pahang Lama kcr<,nci
haginda tidak herpeluang ditahalkan sehagai sultan Melaka hagi menggantikan ayahandanya. Sultan Mansur
Syah. Ini kerana Bendahara Paduka Raja Tun Perak mempunyai kuasa untuk melantik sultan \kldka mengilut
konsep hubungan tradisi Sultan-Bendahara yang sehagai pemerintah dan pcnasihat pcmerintah

86

!'IRKI'MH\"(;AN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Kampar" dan kcsultanan-kcsultanan Melayu yang lain. Kebanyakan kerajaan kcsultanan

Melayu ini tclah mcndapat nobar dari Kesliitanan Melayu Melaka kcrana Kesultanan
MclaYlI Mclaka mcrupakan teladan kerajaan Islam yang terbaik di Asia Tenggara.

Perubahan ldeologi Politik dan Zaman Penjajahan Barat

Persaingan lmperlialisme Barat Dengan Empayar lmperlialisme Melayu
Kcjatuhan Kcsultanan Mclayu Melaka ke tangan kllasa penjajah Portugis pada 24 Ogos
1:'111-'1 tclah membawa satu perubahan yang bcsar tcrhadap sejarah Malaysia dan Asia
Tcnggara kerana Melaka tclah dijadikan sasaran pelahuhan reblltan hangat di antara
Kcsultanan MelaYlI Achch (Achch), Kesultanan Melayu Johor Lama (Johor Lama) dan
kcrajaan kolonial Portugis di Mclaka (Portllgis) bagi menguasai semliia segala perdagangan
di Selat Mclaka. Pcrehutan pelabuhan Melaka ini telah mencetllskan berJaklinya Perang
Tiga Pcnjuru di Selat Melaka selama 130 tahlln.xo Perang Tiga Penjuru ini boleh dilihat

is

79
SO

Kcsuitanan Mclay u Kampar adalah merujuk kepada pemerintahan keturunan Keluarga Sultan Melaka. Kesultanan
Mclayu Kampar ini wujud sema'a Zaman pmerintahan Sultan Alauddin Syah mengikut catatan sumher sejarah.
Kcsultanan :Vlclayu Kampar ini telah diasaskan oleh Raja Mcnawar atas pcrlantikan Sultan Alauddin Syah. Raja
\lcn,m ar merupakan kekanda kepada Sultan Mahmud dan Raja Menawar tclah gagal dilantik schagai sultan
\lelab kerana heliau tidak mendapat sokongan daripada Bendahara dan Laksamana. Selepa, itu, Sultan Mahmud
tclah menobatkan anak saudaranya. Raja Ahdullah, sebagai Sultan Kampar apabila Raja Menawar mangkat.
Scmasa keJUtuhan Kesultanan Melayu Melaka pada tahun 1511. Sultan Mahmud Syah bc"ama-sama pcmbesarpClllhesar Melayumelarikan diri dari Melaka dan mendlrikan sehuah Kesultanan Melayu Kcpulauan Bentanll3intan I
dari tahun 1511-152~ untuk menawan semula Mclaka. Akhirnya Kcsultanan Melayu Kepulauan Bentan telah
dllllusnallkan oJeh pcnjajah Pllrtugis pada tahun 152~ dan Sultan Mahmud tclah melarikan diri ke Kampar.
retapi lllalangnya Sultan Mahmud tclah mangkat di Kampar kerana haginda dihunuh oleh Sultan Abdullah akihat
uaripada h'butan daripada penjajah Portugis di Mclaka. Muhammad Yusoff Hashim. Kesu/tanall Me/om Me/aka,
him. 3')-41. 51 & 120. Empayaar Kesultanan Mclayu Kepulauan Bentan yang dihina oleh Sultan Mahmud Syah
Illcrangkurni kawa~an-kawasan ~eperti Pulau Lingga, Indragiri. Siak. Aru. Muar. Rembau. Sungai Ujong, Klang,
\lanlung. Bruas. Pahang, Terengganu dan Johor. K. G. Trcgonning. A Historv of Modem Malaya. him. 47.
K. G Tregol1ning, A flislory oj'Modern Malaya. hIm. 44.
Kcjatuhan Kcsultanan Melayu Melaka ini tidak menghancurkan seluruh Eillpayar Kcsultanan Mdayu Mclaka.
schalikn} a konsep-kllnsep ideologi politik Ke,ultanan Mclayu Mclaka telall meillboichkan Sultan Mahmud
lllClllhinu scmula sehuah Empayar Kcsultanan Melayu di Pulau Bentan dari tahun 1511 sehingga tahun 1528.
Pad a tempoh masa terscbut. Sultan Mahmud tclah mcnguillpulkan segal a tenaga tcntera melalui kcrahan di
ncgeri-negeri taklukan untuk mcnyerang Melaka schanyak 5 kali, tetapi cuhaan serangan tersehut telah dipatahkan
olch tcntera Portugi.s di Melaka. Semangat Sultan Mahmud yang hcrsikap Anti-Pcnjajahan Barat ini tclah
lllcnggalakkan anak puteranya. Raja Alauddin yang kemudiannya ditahal sehagai Sultan Alauddin Syah (sultan
.Iuhor Lama) telah mencruskan perjuangan Sultan Mahmud. Sultan Alauddin Riayat Syah telah mengasaskan
Kcsultanan Melayu Johor Lama pad a tahun 1528 untuk merehut halik semula Melaka di tangan Portugis supaya
c1apat lllengemhalikan kcgemilangan Kesultanan Mclayu Melaka. Seman gat Anti-Penjajahan Barat ini tclah
lllcnggalakkan Kesultanan Melayu Acheh menaruh minat tcrhadap pelahuhan Melaka dengan heberapa tujuan
tcrtcntu. TUJuan pertama ialah ingin menguasai ~cgala pcrdagangan di Scl.H Mclaka. Tujuan kcdua ialah ingin
melllhina sebuah empayar Melayu yang agung di Selat Melaka. Tujuan ketiga ialah ingin lllengusir Portugis
kcluar dari Melaka hagi mengelakkan pengaruh blam di rantau Kepulauan Mclayu tcrjejas akibat pcnycbaran
agama Kristian serta menghalang Portugis mcmollopoli pcrdagangan rcmpah di Kepulauan Melayu. Keadaan ini
telah mcncetm,kan Pc rang Tiga Pcnjuru di Selal Melaka kerana masing-ma\ing ingin merebut pelabuhan Meluku.
Walallhagaimanapun Perang Tiga Penjurll ini akhirnya juga ditamatkan pad a tahun 1641 apahila kua,a Barat
Belanda herjaya menakluki Melaka dengan pertolongan tentera Johor Lama atas perjanjian yang dibuat oleh
ketilla-dlla pihak sehclllm tahun 1(,41

87

MALAYSIA DARI SEGI SE1ARAH

sebagai persaingan kuasa antara kuasa Melayu tempatan dengan kuasa Barat dari scgi
konteks ideologi politik iaitu konsep Empayar Imperliasme Melayu melawan dengan konscp
Empayar Imperliaslime Barat/Pcnjajahan Barat ataupun konsep Islam'l melawan konsep
Kristian.
Konteks ideologi politik ini telah mempengaruhi pemikiran orang Mclayu dari
segi politik dan falsafah kehidupan. Konteks ideologi politik yang berlainan yang saling
bertembung ini telah melahirkan semangatAnti-Kolonialisme Barat di kalangan masyarakat
Melayu. Satu konflik ideologi politik telah berlaku apabila kuasa Barat yang muncul sebagai
penjajah cuba mengkongkong kehidupan masyarakat tempatan khususnya orang Mclayu
pada abad ke-15. Ini bermakna semangat Anti -Kolonialisme Barat mula membara di kalangan
orang Melayu pada Zaman Penjajahan Portugis di Melaka.
Konsep semangat Anti-Kolonialisme Barat ini telah diwaris olch Kcsultanan
Melayu lohor Lama dalam perebutan pelabuhan Melaka untuk mengekalkan satu konsep
Empayar lmperliaslime Melayu yang dimiliki oleh Kesultanan Melayu Melaka. Akhirnya
Kesultanan Melayu lohor Lama telah berjaya menyambungkan semula keagungan Empayar
Kesultanan Melayu Melaka apabiJa Melaka telah berjaya ditakluki oleh kuasa penjajah
Belanda pad a tahun 1641 atas pertolongan Kcsultanan Melayu lohor Lama melalui
perjanjiannya. Dengan adanya pcrjanjian tersebut, Kesultanan Melayu lohor Lama ( 15281699) telah berjaya menghalang ImperIialisme Barat Belanda daripada tcrus mara ke Tanah
Melayu dan Sumatera kerana kawasan-kawasan ini merupakan sempadan lingkungan
empayarnya seperti Selangor, Terengganu, Johor, Negeri Sembilan, Pahang, Siak, larnhi.
Indragiri. Singapura. Kepulauan Riau-Lingga dan lain-lain lagi~C kecuali Kesultanan Melayu
Perak dan Kesultanan Melayu KedahY

Konflik Dalaman Konsep Ideologi Politik Melayu Tradisi

Insiden pcmbunuhan Sultan Mahrnud Syah dari Empayar lohor Lama pada tahun 1699
telah mcnyebabkan Ernpayar lohor Lama secara langsung dipecah kepada dua bahagian

RI

82

83

blam tclah mcmpengaruhi pemikiran orang Melayu dari xegi politik dan falxafah kehidupan. Orang Mclayu amat
hcrpegang kuat kepada prinsip dan kehenaran dalam agama Islam sehingga mereka dapat mcncapai xatu ketamadunan
yang tinggi.
Pahang telah ditakluki o!eh lohor Lama pada tahun 1642. Siak pula dijadikan tanah taklukan di hawah Emf'ayar
lohor Lama pad a tahun 1662 di bawah kawalan Syahhandar, pcmerintah di Indragiri pula menganggap din
xehagai gabenor wilayah dalam Empayar lohor Lama pad a tahun 166'! dan lambi akhirnya ditakluki olch .Iohor
Lama pada tahun 1679 dalam Perang lamhi-lohor (lahun 1666-1679). K. G. Tregonning. A HiS/OfT of Mot/I'm
Malaya, hIm. 57.
Kesullanan Melayu Pcrak dan Kesultanan Melayu Kcdah pad a masa ilu maxih merupakan lanah jajahan kepada
Kexuitanan Mclayu Acheh. Walaupun kedua-dua negeri Mclayu lelah berjaya melepaskan diri daripada cengkaman
Acheh, akan letapi sultan Perak sendiri lerpaksa menghadapi aneaman daripada kuasa penjajah 13clanda yang
ingin memonopoli perdagangan hijih timah dengan mclalui perjanjian perdagangan. Walauhagaimanapun Sultan
Perak tclah herjaya menghalang niat jahal kuasa Belanda ini dengan merosakkan loji-Ioji pengumpulan hijih
timah yang dihina oleh kuasa Belanda. Pihak Belanda pun tidak mengamhil apa-apa tindakan terhadap pemu."",han
loji-Ioji ini kcrana tidak mahu bermusuh dengan Kcsultanan Melayu lohor Lama yang IIlcmpullvai pertalian
darah dengan Kcxultanan Mclayu Perak.

88

f'ERKE:\IH,\:\iC;AN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

laitu Kcsultanan Melayu lohor-Riau'.j dan Kcsultanan Melayu Siak. xs Perpecahan Empayar
Johor Lama ini berlaku kerana Sultan Mahmud yang mangkat dijulang dipercayai tidak
mcninggalkan sebarang zuriatnya ataupun sebarang waris takhta yang nyata. Keadaan ini
tdah memberi peluang kepada Bendahara lohor Lama Tun Abdul Jalil mendirikan
Kcsultanan Melayu lohor-Riau dengan menggunakan kuasa sendiri melantik dirinya sebagai
,ultan dcngan gclaran Sultan Abdul Jalil Riayat Syah ry'xl> Bcliau menegaskan bahawa
bdiau layak dilantik sebagai sultan kerana bcliau mempunyai darah keturunan Raja Iskandar
Zulkarnain di pihak ibu dan mempunyai hubungan rapat dengan kerabat diraja Sultan
Mahmud yang mangkat itu. X7 Tindakan Bendahara Tun Abdul Jalil ini telah membawa
pcrpccahan dan kontlik politik di kalangan masyarakat Melayu berkaitan dengan konsep
idcologi politik Melayu tradisi yang diwarisi sejak Kesultanan Melayu Melaka.

~~

k)

Sfl

K7

Peillindahan takhta kerajaan Empayar Johor Lama dari keturunan keluarga Sultan Melaka kepada keturunan
keluar~a Hcndahara tclah menggamharkan satu era pemerintahan ke,ultanan dinasti baru. Ini hermakna gelaran
LmI'a) ar .Iohor Lama. Sultan Johor Lama. Kesultanan Melayu Johor Lama adalah merujuk kepada pemerintahan
kcturunan kciuarga Sultan Melaka. Maka. Empayar Johor Riau. Kesultanan Mclayu Johor Riau. Sultan JohorR!au adalah mcrujuk kepada pemerintahan kcturunan keluarga Bendahara dan Raja kecil yang memerintah dari
t"hun 17 I g- I 722. Perhuaan penggunaan gelaran ini dapat memheri makna konteks yang herbeza bagi Empayar
.I"hor Lama dan Empayar Johor-Riau dari ,egi sempadan empayar. corak pemcrintahan. situasi politik dan
pclhagai ,udu!. Mi,alnya. Empayar Johor Lama telah herjaya menguasai kawa,an-kawasan negeri Selangof.
Tl'rengganu. Johnr, Negeri Scmhilan, Pahang, Siak, Jamhi, Singapura, Kepulauan Riau-Lingga dan lain-lain.
,\l.an tclapi. Empayar Johor-Riau ini hnaya dapat menguasai ,ehahagian hesar Empayar Johor Lama sahaja
'-.l'perli kawu ..,an Pahang dan lohor <-Ii Tanah MeJayu, Kepulauan Riau-Lingga dan pesisiran pantai Barat Sumatera
"'haja kerana Negeri Semhilan. Selangor. Terengganu telah herjaya mclepaskan diri masing-masing daripada
cen~kaman pemerintahannya. Empayar Johor Lama menggamharkan kekuasaan orang Laut, Bendahara dan
Labamana. manakala Empayar Johor Riau pula mcnggambarkan kcmerosotan kekuasaan Bendahara dan orang
La'il dan kehangkitan kuasa Bugis di bawah Sistem Yamtuan Muda. Empayar Johor Lama menggamharkan
pemerintahan kesultanan yang penuh kewibawaan kerana hcrscmangat menentang kuasa Barat.manakala Empayar
Johor-Riau pula menggamharkan pemerintahan kcsultanan yang hcrperanan sehagai raja honeka di bawah kuasa
Hu~is. Pu,at pentadhiran Johor Lama terletak di Johor. tetapi pusat pentadbiran lohor-Riau terletak di Kepulauan
R,au.
Mcngikut pandangan Muhammad Yus~off Ha~him, Hiko.val Siak juga boleh dikenali sebagai Sejarah Raja-raja
J1elm/f atau Sejamh Mela."lI atau Hikavat Raja Akil. Tujuan Penulisan Hikayat Siak ini adalah cuha untuk
memhina ..,uatu ~alasilah raja-raja Siak atau Minangkahau yang dikaitkan secant lang sung dengan sultan-sultan
Melaka-Joilor Lama dan keturunannya. Oleh itu. Hikamt Siak ini merupakan ,alah ,atu teks manuskrips Melayu
) ang tdah dipcrpanjangkan daripada teb Sejarah Me/ow. Ifikomt Siak ini telah dicipta atas arahan raja-raja Siak
sendiri semasa kcdudukan politik raja-raja Siak telah meroso!. Penulisan Hikavat Siak ini telah memhuktikan
haha\\ a Kesultanan Mciayu Siak telah wujud selepas herlakunya kemangkatan Sultan Mahmud yang dijulang
dari Empayar lohor Lama pada tahun 1h,),). Ini hermakna Empayar Johor Lama teiah dipecahkan kepada dua
J..erajaan Melayu iaitu Empayar Johor-Riau pad a tahun 16')9 dan Kesultanan Melayu Siak pada tahun 1710-an.
Kesultanan Melayu Siak dikatakan didirikan pada tahun 171 O-an kerana Raja Kecil telah terlchih dahulu diangkat
dan dilantik oleh Ratu Minangkahu dari Pagar Ruyung ,ebagai raja di Siak. Kemudiannya Raja Keeil tdah
herpya menguasai kerajaan Empayar Johor-Riau pada tahun 171 R di bawah sokongan orang Laut, orang Minangkabau
dan orang Bugi,. Muhammad Yusoff Hashim, Kesli/tanall Melanl Me/aka. him. 58-'ll.
Sultan Ahdul Jalil Riayat Syah juga disyaki sebagai salah satu pemhunuh yang penting dalam insiden pemhunuhan
Sultan \1ahmud pad a tahun I h,)9 hagi mcmholehkan heliau menaik takhta kerajaan Johor Lama. K. G. Tregonning,
.\ /liltOIT 0/ Modem Ma/am. him. 57-SR.
Bcndahara Tun Hahih Ahdul Majid merupakan Abang ipar Raja kcpada Sultan Ihrahim Syah Jan Bapa Saudara
Raja kepada Sultan Mahmud Syah yang mangkat dijulang pad a tahun 16')9. Tambahan pula. heliau mendakwa
diriJuga Illcmpunyai darah keturunan Raja IskandarZulkarnain di sehelah pihak ibu mengikut salsilah BendaharaIkndahara Mclaka-Johor-Pahang. Sila lihat. Haji Muzaffar Dato' Hj. Mohamad, (Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman.
M('/(/\'II 11/(//11 /)naja: II1l'1lgga/i hakikat Ie/uhlir: slIatll /11allisji>sto Me/am, him. 63-65 & 89-90.

89

MALAYSIA DARI SEC;1 SFJARAH

Kebangkitan Empayar lohor-Riau (16!}9-1824) di bawah pemerintahan kcluarga

Bendahara dari tahun telah menimbulkan ketidakpuas hati sekumpulan orang Lllll :V'IIl,!.!
seria kepada keturunan keluarga Sultan Melaka terhadap pemcrintahannya. Kumpuian
orang Laut ini mengganggap perbuatan Bendahara yang melantik diri schagai Sultan
Johor-Riau ini telah melanggar prinsip-prinsip konsep ideologi politik kc!>ultanan Mdayu
sepcrti konsep Daulat, konsep Derhaka, konsep Islam dan konscp hubungan tradi~i \, ;' 111Bendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah. xX
Keadaan politik ini telah memaksa kumpulan orang Laut yang"
,.
meninggalkan pemerintahan Empayar lohor-Pahang-Riau. Akan tetapi, ini tidak I '~;!l ;,l1,I';;
bahawa mereka telah melepaskan tuntutan mereka terhadap konscp-konscp ideolo~" I "'fllIK
Kesultanan Melayu Melaka, sebaliknya kumpulan orang Laut ini berusaha mcne",'i II ari\
keturunan keluarga sultan Melaka. Akhirnya usaha-usaha mercka tidak disia-siak<m apabila
mendapati Raja Kecil dari Siak adalah keturunan keluarga Sultan Mahmud."!
Ruja Kecil tclah berjaya membina Kesultanan Melayu Siak atas sokongan Raw
Minangkabau dari Pagar Ruyung. Selepas itu, Raja Kecil telah membawa sckumplllan
orang Lallt yang setia dan orang Minangkabau serta sokongan orang Bugis di Sclangor
llntllk merampas balik takhta kerajaan 10hor Lama yang dimiliki olch kcturllnan kclllarga
Sultan MeIaka. Akhirnya Raja Kecil hcrjaya menakluki Riau pada tahun 1717 dan rncnabalkan
diri sebagai Sultan Abdul lalil Rahmat Syah.40 Tetapi rnalangnya kuasa politik Raja Kecil
ataupun Sultan Abdul Jalil Rahmat Syah masih belum man tap lagi pada masa itu. Keadaan
ini telah mengancam kestabilan politik Empayar lohor-Riau dan mcnychahkan kcadaan
politik menjadi huru-ham.
Hal ini telah memberi peluang kcpada orang Bugis yang selama hertapak di
Selangor untuk bercampur tang an hal chwal dalam politik Empayar lohor-Riau apahila
Raja Sulaiman, waris kepada keturunan keluarga Bcndahara mcminta hantuan daripadanya.
Akhirnya orang Bugis berjaya mcnggulingkan Raja Kecil (1718-1722) dari takhta pada

X8

Perhuatan Bendahara Johor Lama yang melantik diri ,chagai sultan Johor-Riau (Sultan Ahdul Jalil Ria) at S) ail
IV) tclah melanggar heherapa prinsip konscp ideo\ogi politik Melayu. Prinsip pertama. mengikut"01bCP Daubt.
'-lultan Johor Riau-Lingga ini tidak dapal melllbuktikan diri adalah anak raja gahara kepaua kcturuoan Raja
Iskandar Zulkarnaill keralla heliau tidak melllPunyai keturunan darah dari Raja Iskandar Zulkarnain di "edud-dud
pihak ihu bapa scperti keturun"n keluarga Sultan Melaka. Prinsip kedua. beliau tidak mendapat pcngiklatan
daripada Tuhan melalui ll1illlpi,epcrti Sultan Melaka yang dilantik sebagai 'Bayangan Allah Di Mukahuml'
(Allah fil-aJall1). ini hennakna heliau telah Il1clanggarkan konscp lslamisme. Prillsip keliga. heliau tidal-;
menjalankan tanggungjawab ~chagai Rendahari untuk melantik warj~ yang terdckat ualalll kcturunan kcluaq!'-I
Sultan Melaka. illi hermakna bcliau tclah melanggar perjanjian ncnek moyang yang telah ditctapkan daJalli
konsep huhungan tradisi Sultan-Bendallara yang schagai pClllerintah dan penasihat pCll1erintail. Prinsip kcempat.
Illengikut prinsip konsep Derhaka, heliau sebagai hendahara tidak mcnghalang Laksamana Tun Ahdul Jamil
Illembunuh Sultan Mahmud, perbutan ini dianggap tclah Illcnderhaka terhadap sultan. Akhirnya. pcrlant't'elrall
prinsip-prinsip konscp ideologi politik Melayu ini telah Il1cll1bawa kesan-kesan bUfUk kepada Empayar J"hor
Lama ..
89 Kcadaan politik Empayar Johor-Riau ini masih tidak stabil apahila Raja Kecil dari Sial. tdah mendakwa din
adalah luriat daripada Sultan Mahrnud yang mangkat itu. Raja keeil telah mcmhaw a sekulllpulan orang Lelut dan
orang Minangkahau scrta sokongan orang Bugis untuk mcrampas balik takhta kerajaan Joh"r Lama lelng dimil,)"
oleh keturunan keluarga Sultan Melaka.
90 Perkataan Empayar Johor-Riau adalah rnerujuk kcpada perkataan Johor Lama yang ditulis "kh I'clluiis. Sii"
lihat. K. G Trcgonnillg. A /fis/ory
Modem Malara. him. 6 I.

or

90

l'IIII""\IH\~(,,,~,

lDEOLOClI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYlJ

!}.2 dan mcnghaJau Raja KeciJ dari Jingkungan Empayar lohor-Riau" 91 Dengan itu,
lelab mengangkat keturunan kcJuarga Bendahara (Sultan Sulaiman) sebagai
,uit<ln Johor-klau yang baru"
Campur tangan orang Bugis daJam Empayar lohor-Riau ini teJah mengubah konsep
hllhllllgan lradisi Sultan-Bendahara sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah kepada
KOllSep hubungan Suitan- Yamtuan Muda sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah,n
I'eruhahan konsep ideologi politik ini telah mclcmahkan kewibawaan kuasa Bendahara,
Illcngurangkan kuasa pcmbcsar-pemhesar Mclayu di daJam MajJis Tcrtinggi Empat
Pell1hcsar Il1cngikut struktur Sistcm Pcmbcsar Empat Lipatan 9l scrta sekali gusnya tclah
Illclcmahkan pcrlaksanaan konsep Ufti" Ini turut menggalakkan wujudnya heberapa buah
nq:>:cri haru yang berdasarkan konsep negeri secara tidak langsung. Oleh itu, perpecahan
Empayar lohor Lama ini sccara tidak langsung bolch dikatakan telah bcrpecah kepada lima
negeri iaitu Empayar Johor-Riau, Kesultanan Melayu Siak, Kesultanan Melayu Selangor
( 1766). Kesultanan Melayu Negeri Sembilan dan Kesultanan Melayu Terengganu (1708):)4
Kewujudan ketiga-tiga negeri MeJayu yang baru ini turut mengubah konsep
Daulat tradisi Raja Melayu. 9) Kctiga-tiga negeri Kesultanan Melayu yang haru ini telah
menggunakan pendekatan baru masing-ll1asing dalam konsep daulat ini untuk menahalkan
sultan dan raja Melayu mereka,Yi> Misalnya, Sultan Sclangor iaitu Raja Lumu ditabalkan
l:,hUJl j

II allp HUi~J.'

')!

Hal illl tcLth IlK'l1.\,cb.lhkall "alla", , poiitik El1lpayar JOhof-Riau

~ell1akin

rumit kcrana telah melihatkan perang

\audara antara Kcturullan Raja KcciJ dan orang Minangkahau dengan kcturunan kcluarga Bendahara dan orang
Bu~is dari tahun 171 X schingga tahun 1960-an. Muhammad YusotT Hashim. Kesultanan Me/avu Me!aka, him.
l)()-'oI1 K. G. Tregonning, A Histon' of Modern Malaya, him. 61.
lJ? RdF[ SuJaiman tcbh mcrnhuat pc~janjian dcngan ketua kuasa Bugi~, Daeng Parani bahawa sckiranya Daeng
ParaJli hcr.1"ya mcmnantu Raja Sulaiman menaik takhta scnagai sultan Johor-Riau, maka Raja Sulaiman akan
IlIcl:tntik orang Bugis scnagai Yamluan Muda Johnr. Hal ini telah menyenahkan kuasa dan peranan Bendahara
) aJlg ,,'lama ini hertu!'as senagai penladhir lertinggi dalam pcntadbiran Johor-Riau telah dialihkan kepada
Y"mtuan Muda Johm yang dipegang nleh orang Bugis. K. G. Tregonning, A Histon' of Modem Malaya, him.
hi
(n J~j\\alall Majli<; Tertioi!gi Empat Pembesar yang Jipegang nlch Bendahara, Laksamana, Temenggung dan Indera
Hongsu Illcllgikut dalam Empayar Johor-Riau selama ini telah diamhilalih olch Yamtuan Muda, Raja Tua, Datn
Sc!Jwatan~ dan Dato Pcnggawa mulai pada tahun 1761 ataupun tahun 1762. Ini bermakna kuasa pentadhiran
teningt!i yang Jimiliki nleh golongan pcrnhcsar Melayu ini telah heransur-ansur jatuh kc tangan golongan
pClllhcsar ncrkcturunan Bugis. Khoo Kay Kim, Malay Society: Transformation & Democratisation: A Stimulating
And [)ilccrning Study On the E"olution of Malav Societv, him. 100
(14 Insiden pemhunuhan Sultan Mahmud dalam Kesultanan Mclayu lohor Lama telah menyebabkan perpecahan
l'lllpaVar Johor Lama kepada Selangor, Negeri Semhilan, Tcrcngganu, Empayar Johor-Riau dan Kesultanan
\1elaJ 1I Siak.
l)'i Konscp Daulat yang menegaskan keturunan Raja Iskandar Zulkarnain dan sultan Melayu periu dilantik oleh
Bcnclahara s:lhaja mengikllt upacara adat istiadat Raja Mclayu.
lJh Mcngikllt rendapat Leonard Y. Andaya dalam kajian artikel Khoo Kay Kim bahawa insiden pemhunuhan sultan
lohor Lama pad a tahun 16lJ9 telah mcmbawa pcruhahan besar dalam konsep ideologi politik Mciayu dalam
pcnuhuhan institusi kcsultanan negeri Melayu di Tanah Melayu sejak kebangkitan Empayar lohor-Riau pada
tahun 17()0. Ini adalah kerana kewujudan scscbuah Dinasti institusi kesultanan negeri Melayu yang baru di Tanah
Mclayu Illulai dari saat itu tidak memerlukan lagi seseorang pcmcrintah yang mcmpunyai latar helakang asal-usul
dan prctij yang agung scrta mcmpunyai pertalian darah daripada waris-waris dari sescbuah Dinasti yang agung
,epl'rti Kcsuitanan Melayu Melaka ataupun Kesultanan Melayu Johor Lama ataupun Empayar Srivijaya. Tetapi
pCll1crintah-pcll1crintah tcrschut hanya memerlukan mendapat pertahalan dan pengesahan pengikrafan daripada
wariswaris waris-waris dari sesehuah Dinasti yang agung sahaja. Khoo Kay Kim, Malav Society: Transformation
" f)CIIlOcmlislltiofl: A Stimulating And Discerning Studv On The Evolution of Malay Society, him. 17-18.

9J

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

oleh Sultan Perak iaitu Sultan Mahmud yang mcmpunyai keturunan Sultan Melayu Mclaka
di kedua-dua pihak ibu bapa,n Sultan Terengganu iaitu Sultan Zainal Abidin (adik Sultan
Abdul lalil Riayat Syah IV lohor) pula ditabalkan scbagai Sultan oleh Sultan Johor-Riau
iaitu Sultan Sulaiman. YX Manakala Yang Dipertuan Negeri Sembi Ian pula dilantik olch
sembi Ian Undang mengikut ad at orang Minangkabau di Pagar Ruyung. YY Pendckatanpendekatan baru ini telah berkonflik dan bertentang dengan konsep Daulat Raja Melayu
tradisi. Konsep Daulat ini telah kehilangan kepiawianan yang 'standard' ataupun
kewibawaan, malahan pclbagai persoalan telah ditimbul di kalangan masyarakat Mclayu
sama ada sultan-sultan yang ditabalkan tersebut berdaulat.
Sementara itu, campur tangan orang Bugis dalam Empayar lohor-Riau ini juga
mempercepatkan konflik dalaman an tara pembesar Melayu dengan orang Bugis. Keadaan
politik yang tidak stabil ini telah memberi peluang kepada kuasa Belanda untuk
mengamalkan konsep Empayar Imperlialime Barat di dalam lingkungan Empayar JohorRiau. Kini wujudnya persaingan yang sengit antara kuasa Bugis dengan kuasa Belanda
dalam urusan monopoli perdagangan bijih timah di Selangor dan Perak. Persaingan ini
boleh dilihat sebagai Imperlialisme Belanda melawan Anti-Imperlialisme Belanda di
Kepulauan Melayu. Akhirnya persaingan kuasa ini telah dimenangi oleh kuasa Belanda
kerana tentera Belanda telah berjaya menewaskan tcntera Bugis pada tahun 17~4.
Kemenangan ini telah mcmbolehkan kuasa Belanda terus menguasai sebahagian Empayar
lohor-Riau dan Selangor. IOO
Akan tetapi, penguasaan Belanda di Empayar lohor-Riau tidak dapat berkekalan
lama. Kewujudan kuasa British di Pulau Pinang lOI tclah membolchkan rancangan
Imperliaslime empayarnya dilaksanakan di Tanah Melayu apabila Perang Napoleon mula
meletus di Eropah pada tahun 1795. 102 Pad a masa itu, kemerosotan kuasa Bugis dan
kekosongan kuasa Belanda di dalam Empayar lohor-Riau pada tahun 1895 telah

91

Khoo Ka~ Kim. Malav Societ\: Tran.sformation & Democratisation: A Stin",lating And /lisccnling Stud\' Oil

The Evolution of Malay Society, hIm. 20.

98 Khoo Kay Kim, Malav Societv: TransflJrmatiol1 & Democratisation: A Stimulating And /li.lceming St"'Jy Oil
The Evolution of Malav Society. him. 19. Namun juga ada sumber menya\akan Sultan 'lamal Ahld\l\ \
ditabalkan oleh Raia Patani.

."

99 Khoo Kay Kim, Malay Societv: Transfimnation & Dem()crmi.sation: A Stimula1lng And Dm'cnlmg S1I"Jy Oil
The Evolution oj'Malay Societ\', him. \7.
. '
..
,. . .
100 Raja Haji merupakan Yamtuan Muda Johor pada masa itu tclah dltewas dl tangan tentera ku,~sa Belanda d,lIl
T I k K . t
. da tahun 1784 Kekalahan tentera kuasa Bugts 1l1l telah mengakIbatkan kuas,.,
epa ang p a
.
. . 'I
mang k at d leu
Belanda menakluki pusat pentadbiran Empayar Johor-Riau pada hulan Oktober 1784. Dengan ItU. sult,lIl. () ]()lRiau pad a mas a itu iaitu Sultan Mahmud terpaksa menerima seorang ReS/den Belanda pada tahUl:,.17,~)'
Perlantikan Residen Belanda ini tclah membolehkan kua,a Belanda menguasal segala urusan perdac-,\llc-an
diRiau. Selangor juga mengalami keadaan yang sarna dengan Empayar Johor-Riau. Ini telah mcnandal-.an
bahawa Imperlialisme kuasa Belanda berjaya mengatasi Anti-Imperlialisme Belanda yang dJPllnpm oleh kua",
Bugis di Tanah Melayu. K. G. Tregonning, A Histon' of Modern Malaya, him. 65-66.
101 Francis Light telah menduduki Pulau Pi nang melalui perjanjian tipu mulishat dcngan Sultan Kcdah pada 17
Julai 1786. Scterusnya mendapat kawasan seberang Prai daripada Kedah pada tahun I X()() metalul pabaan
tentera. K. G. Tregonning, A Historv ol Modern Malaya, him. 67-85.
.
.
102 Ini kerana bcrlakunya Perang Napoleon (1795-1815) di Eropah pada tahlm 1795 mengaklbatkan tanah JUJUhan
Belanda seperti Empayar Johor-Riau, Melaka (Ogos 1795) dan Pulau Jawa ( 1811) telah d"crahkan, kcpada ku",,,
British mengikut perjanjian surat Kew yang ditandatangani di antara Belanda dan Bnt"h K. (,. I rcgonnlllg.
A History oj'Modern Malam. him. 93-96.

92

PFRKF\18ANGAN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU OJ TANAH MELAYU

membolchkan Sultan Mahmud memulihkan semula konsep hubungan tradisi SultanBendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah yang mempakan konsep
Daulat tradisi Raja Melayu.
Namum begitu, konflik politik mengenai isu perdagangan di Kepulauan Melayu
di an tara kuasa British dengan kuasa Belanda telah berlaku selepas tamatnya Perang
Napoleon.IU.l Keadaan ini telah memaksa Stamford Raffles yang selaku lefteman Jeneral di
Pulau Jawa (1811-1818) dan di Bengkahulu mencari peluang untuk bercampur tangan
dalam konflik dalaman Empayar Johor-Riau mengenai isu pertabalan takhta sultan JohorRiau di antara pembesar-pembesar Melayu dengan pembesar-pembesar Bugis. 1114
Stamford Raffles telah bekerjasama dengan Temenggung Singapura Abdul
Rahman untuk menggunakan pendekatan bam dalam konsep Daulat bagi menabalkan
Tengku Hussein (Tengku Long) sebagai sultan Johor-Riau dengan gelaran Sultan Hussein
mengikut salah satu prinsip konsep Daulat tradisi Raja Melayu tradisi (mengikut adat
istiadat pertabalan sultan dengan kuasa perlantikan Bendahara Tun Ali/Bendahara Wan
Ali di Pahang).105 Pendekatan prinsip pertabalan sultan bam ini telah menyebabkan
Singapura dijadikan sebagai tanahjajahan British pada tahun 1819 berdasarkan pe~janjian
yang ditandatanganinya. Namum tindakan penyerahan Singapura ini telah menyebabkan
Sultan Hussein sendiri kehilangan kedaulatan sebagai sultan Johor-Riau dan baginda
dianggap oleh orang Melayu sebagai Yang Dipertuan Selat (Sultan Singapura) sahaja

1113 Keadaan ini herlaku kerana kua,a Belanda telah mengambilalih semula tanahjajahan daripada kuasa British pada
tahun I XI X mengikut perjanjian surat Kew yang ditandatangani. Hal ini telah menyebabkan kepentingan British
di Kepulauan Melayu terjeja,. K. G. Tregonning. A Histon' oj'Modern Malaya. hIm. 97-99.
104 Tujuan Stamford Raffle.s berbuat demikian adalah untuk meneari tapak pelahuhan yang ,esuai di Kepulauan
Mclay u hagi melindungi kepentingan ekonomi British di ,amping dapat menghalang monopoli perdagangan
Belanda. K. G Tregonning. A Histon oj'Modem Malam, him. 99-102
10) Sultan Hussein mendapat sokongan daripada Temenggung Abdul Rahman di Singapura dan Johor serta Bendahara
Tun Ali di Pahang. Manakala Sultan Abdul Rahman mendapat sokongan kua,a Belanda dan pembe,ar Bugis di
Kepulauan Riau-Lingga. Keadaan ini telah menimbulkan kontlik politik mengenai pertabalan Sultan Johor-Riau.
Kua", Belanda dan pembesar Bugis telah menyingkirkan Tengku Husseinrrengku Long sebagai Sultan JohorRiau dengan ala,an bahawa Tengku Hussein tidak menghadiri upacara Jena,"ah Sultan Mahmud Syah pada tahun
I H12. Dengan itu, Tengku Abdul Rahman telah diangkat sebagai Sultan Johor-Riau tanpa mengikut upacara
pertahalan ,ultan dengan alat-alat kebesaran. Cara perlantikan Sultan Ahdul Rahman ini telah menimbulkan
kctidakpua,hati pembe,ar Melayu di Johor, Singapura dan Pahang kerana ia tidak mematuhi konsep Daulat
tradisi Raja Melayu. Malahan pihak Belanda juga telah menandatangani perjanjian dengan Sultan Abdul Rahman
pad a 26 November I X18. Dalam perjanjian tersebut, pihak Belanda telah mengakui ataupun mengikraf Sultan
Abdul Rahman sehagai Sultan Johor-Riau yang sah. Keadaan ini telah membolehkan Stmford Raffles telah
lllengamhil peluang ini untuk melantik Tengku Hussein sehagai Sultan Johor-Riau kerana beliau telah mengetahui
h"hawa alat-alat kehesaran pertahalan sultan di tangan pemhesar-pemhesar yang Pro-Sultan Hussein membolehkan
Tengku Hussein ditabalkan sebagai Sultan Johor-Riau yang berdaulat lllengikut konsep Daulat tradisi Raja
Melayu. Olch itu, heliall telah mengamhil peluang ini dengan kerjasama daripada Temenggung Ahdul Rahman
untuk menandatangani satu perjanjian dengan Sultan Hussein untuk memholehkan Singapura lllenjadikall sehagai
tapak pclabuhan hagi pihak British. Perlantikan Sultan Hussein oleh Stamford Raffles dianggap olch kuasa
Belanda dan pembesar Bugis telah melanggar konsep Daulat tradisi Raja Mclayu kerana Sultan Hussein dilantik
oleh orang asing sebagai Sultan Johor-Riau melalui perjanjian pad a 6 Februari 1819. Abdullah Zakaria Ghat.ali,
"Pc rang Dan Damai: Politik Melayu Abad Ke-19 Dengan Rujukan Khas Kepada Muar I S79-1 SSO", Masvarakat
Melow Alwd Ke-19. Jawatankuasa Kolokium. Jabatan Sejarah. Universiti Kebangsaan Malaysia (Eds.). Kuala
Lumpur: Dewan Baha,a Dan Pustaka & Kementerian Pendidikan Malaysia. 1991. hIm. 94. Nicholas Tarling,
Sou/hea.\/ Asia: A Modern His/on, him. 66. K. G. Tregonning. A Histon' of Modern Malaya. hIm. 99-102.

93

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

walaupun baginda merupakan waris sebenar hagi Empayar Johor-Riau. Ifl6 Insiden perjanjian
ini menunjukkan bahawa pihak kuasa British berniat lIntuk mengamalkan Irnperliaslimc
empayar British secara tidak langsung di Tanah Melayu.
Campur tangan British ini akhirnya telah menyehabkan konsep Empayar
Imperlialsme Melayu ini menjadi lenyap apabila Perjanjian Persetiaan British-Bclanda I X:?4
telah ditandatangani oleh kuasa Bclanda dan kuasa British di London. Keadaan politlk IIlI
telah menyebahkan Empayar Johor-Riau ini tclah dipecahkan kepada dua kawasan klla,a
asing yang herasingan iaitu Pulau Sumatera terletak di hawah pengaruh Belanda yang
berpusat di Batavia dan Tanah Melayu pula terletak di bawah pengaruh British yang
berpusat di Negeri-Negeri Selat (NNS) yang ditubuhkan pada 182h.ll17
Pembahagian kawasan pengaruh kuasa asing ini telah mewujudkan dua huah
negeri KesuItanan Melayu yang baru iaitu Kesultanan Melayu Riau-Lingga (181 X-I X(3)
dan Kesultanan Melayu Johor-Pahang-Singapura (1819-1855). Ma1ahan Perianjiall
Persetiaan British-Belanda ini telah menimbulkan kekacauan politik di Negeri Scmhil,ln
kerana ia telah menyebabkan sistem perlantikan Yang Dipertuan Negeri tidak dapat
berfungsi secara lancar.llI~

Kebangkitan Empayar Imperlialisme British Dan Terkuburnya Konsep Empayar

Imperliaslime Melayu
Perpecahan Empayar Johor-Riau ini telah menandakan hahawa usaha pemulihan konscp
hubungan tradisi Sultan-Bendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pcmcrintah
yang diusahakan oleh Sultan Mahmud (176 I -I 812) telah gagal kerana konscp ini hanya
dapat bertahan sehingga tahun 1863. lflY Keadaan ini berlaku kerana kuasa British yang
berpusat di NNS telah beransur-ansur mengambilalih peranan Empayar Johor-Riau dan
memperkukuhkan kedudukannya sebagai kuasa politik agung yang dapat mcnstahilkan

106 Mengikut komen R. 1. Logan dalam kajian Khoo Kay Kim, orang Meiayu tclah mengganggap Sultan Lln~:~ld
iaitu Sultan Abdul Rahman ,ehagai sultan .lohm-Riau yang ,chenar. Khoo Kay Kim, Malar Soci('t, .. Tram/orlllalii'''
& Democratisatioll: A Stimulating Alld Discernini< Sludr 011 The E,'olutio/l
Molar SOtiel1. him. 21. 1111) I1II
107 K. G. Trcgonning, A Histon oj Modem Malava. him. 103-106.
lOS Raja-raja Negeri Sembi Ian (Yang Dipertuan Negeri) pada ,,,,,Inya adalah hera,al dari Pagar Rllvung di Plll"u
Sumatera. Akan tetapi Perjanjian Persetiaan Briti,h-Belanda I S24 telah mengakihatkan kekacauan polilik telah
berlaku di Negeri Sembi Ian kerana raja-raja dari Pagar Ruyung telah dihalang oleh kua,a British dan ku"",
Belanda untuk datang ke Tanah Melayu ,ebagai Raja Negcri Semhilan supaya mereka darat me\Vujudkan dUd
kawasan pengaruh kuasa yang hera,ingan mengikut perjanjian yang ditandatangani. Hal ini telah menimhulk""
,oal politik mengenai penggantian takhta kcrajaan Ncgcri Sembilan dan akhirnya menyehahkan Undang-unddng
wilayah masing-masing ingin menaik takhta kerajaan. Malahan keadaan ini tdah memho\chkan pihak Brit"h
meneapai kemenangan dalam Perang Naning.
109 Perubahan konscp ideologi politik telah dilihat scbagai ,atll fasa perkcmballgan politik orang Melavll dalam
kcadaan konllik polilik yang bersituasi Ordc Melayu Lama melawan Orde Melayu BanI. l\1alahan kiln",!'
hubullgan tradisi Sultan-Bendahara yang ,chagai pemerintah dan penasihat pemcrintah hallY" darat hertahdl1
schingga Zaman Pemerintahan Sultan Mahmud Muzaffar Syah (Sultan Riau-Lingga) kerana Tun Ahdul Rahm,",
merupakan Ipar Raja terakhir yang dapat bertahan sebagai Bendahara sehingga tahun IX63. Ini bccillakna klln,,'p
ini telah terkubur pada tahun 1863. Sila Iihat carta dan kronolugi fa,a penulis, Haji MUl.atlar Dato' Hj. \111ham:td.
(Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman, Melavu Islam beraja: mmggali hakikat Ieluhur: SUlltU mill/ill",'o M"lm II.
him. 90, lOY.

or

94

1'1 RKI \IIL\NCiAN I[)EOLOGI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYLI

kcadaan politik (Pmt'er o/Check and Balance) di Tanah Mclayu sejak Perjanjian Persctiaan
British-Bclanda 1824 ditandatangani pada tahun 1824,110
Scnario politik ini menandakan bahawa Empayar lohor-Riau/kuasa Bugis sedang
mcngalami era kemerosotan kuasa dan tidak berupaya untuk menghalang kuasa British
mclibatkan diri sccara tidak langsung untuk menyelesaikan beberapa kes krisis politik
orang Melayu di Tanah Melayu seperti kcs Perjanjian Low, III kes Perjanjiall Burne,.
( I ~C6), lie Pcrang Naning (1831-1832)113 Pemulihan takhta kerajaan Kedah pada tahun
18-1-2.114 Perjanjian 1855, pcrebutan takhta kerajaan 10hor di antara keluarga Temenggung
dcngan keluarga Bendahara (1835-1877), Perang Saudara di Pahang dan insiden-insiden
politik yang lain. ll )
Dengan demikian, konsep Daulat Raja Melayu tradisi dan konsep Derhaka di
Tanah Melayu telah diperlcmahkan secara beransur-ansur oleh Imperlialisme empayar
British, Malahan ia tclah mcnggalakkan kewujudan negeri-negeri baru di Tanah Melayu di
bawah pengaruh British pada abad ke-19 seperti kewujudan negeri Perlis di bawah pengaruh
Siam (1842). Kcsultanan Melayu 10hor Moden pad a tahun 1885,116 Kesultanan Melayu
Pahang Modcn (1882)117 dan Kesultanan Melayu Muar (1855)IIS kecuali kewujudan
1111 Khoo Kay Kim. Maiay Society: ji-(Jtlsjimnlltioll & l)e/11ocmli.\alion: A Slimllialing Ailli Discerning SllIdy On
fill' 1:!'OllIlioll 01 Mala\' Societ\'. him. 64-67.
III Pcrp,nlian ini ditandaatangani oleh Kaplen J. Low dengan "dtan Pemk pada hulan Oktoher I X26. K. G.
Tregonning. A !ll.\!ory (~l Modern MalaWi. hIm. <)()-Y I.
I ! ~ K. (i. Trct!oIlning. ;\ !lis/ory (~r Moe/ern A10/(lya, him. XX-Y 1.
I I.' Ihid .. him. 111-112.
114 Ihid .. him. 91-92.
I I:' Empa]ar .Iohor-Riau tclah herpecah kcpada dua negeri kerana Sultan Hu"cin dilantik scbagai Sultan JohorSingapul'U eli ha\lah pengaruh Rritish, manakala Sultan Abdul Rahman elilantik sebagai Sultan Riau-Lingga di
hawah pengaruh Belanda. Perpecahan Empa)ar Johor Riau ini berlaku disebabkan tertemerainya Perjanjian
l'crsctiaan Belanela-Inggeris yang ditandatangani oleh pihak Rritish dan pihak Relanda pada tahun 1824. Perpecahan
Fmpayar Juhor-Riau ini telah menyehabkan konsep hubungan tradisi Sultan-Bendahara yang sehagai pemerintah
dan penasihat pemerintah bcrakhir pad a Zaman pemerintahan Temenggung JohO!' Abu Bakar (yang terkemudian
Illenjadi sultan Johor pad a tahun 1886) di Johor dan Zaman pemerintahan Sultan Mahmud MUl.allar Syah di
Riau-I.ingga. Ini hermakna kedatangan penJajah kuasa Rritish telah mengikis konscp ideologi politik orang
Melayu tradi,ional dellli sedikit demi scdikit. Haji MUlaffar Dato' Hj. Mohamad. (Tun) Suzana (Tun) Hj.
Othman, M('/a\,u 1.110/11 hemja: lIIl'ngga/i h"kikal leiuhllr: .Ill11tu t/1(Jlli.\jl'.I10 Melanl, him. 90. 109. Ketcrangan
secara lanjut mengenai perkclllhangan politik Kesultanan .Iohor-Pahang-Singapura, sila liha!. Abdullah Zakaria
C;halali. "Pcrang Dan Dalllai: Politik Melayu Abad Ke-19 [)engan Rujukan Khas Kepada Muar 1879-1880",
.''>/(/\\'111'11''"1 M('/anl Ahad Kc-IY. him. 92-95.
I I h KhllO Kay Kim, ,\;[o/ay -,",'oddy: Trofl.'formatioll & Dcrnocralisaliol1: A Stimulating And Discerning StlU(V On
rlte/:'t'olution 01 Mala\' Society, him. 17 & 21-22.
I I 7 Selepas kemangkatan Bendahara Tun Ali (Bendahara Wan Ali), Pahang bcrlakunya Perang Saudara di antaraTun
Mutahir/Wan Mutahir (anak putera kedua kepada Bendahara Tun Ali) dan Wan Ahmad/Tun Ahmad (anak putera
kelillla kepada Bcnuahari Tun Ali) dari tahun 1861-1863. Akhirnya Tun Ahmad berjaya lIlenjadi pemerintah di
Pahang pad a II! Jun 1863 dan diisytiharkan sebagai sultan Pahang pad a 16 Ogos 1882. Keterangan selanjutnya
Illengenai Pcrang Saudara di Pahang, sila liha!. Abdullah Zakaria Ghazali, "Perang Dan Damai: Politik Melayu
,\had Ke- I 9 Dengan Rujukan Khas Kepada Mum /879-1880", him. 92-94. Bagi K. G Tregonning berpendapat
haha\l a Perang Saudara telah herlaku dari tahun 1857 sehingga tahun 1863. Pihak British telah memaksa Sultan
.-\hmad menerima seorang residen British melalui satu perjanjian yang ditandatangani pada Oktoher 1887. Dalam
perjanjian tcrsehut, pihak British telah mengikraf Sultan Ahmad sebagai Sultan Pahang yang sah. Kcmudiannya
11L'mhunuhan Go Hui telah memholehkan pihak British memaksa Sultan Ahmad menerima J. P. Rodger sebagai
Residen Pahang pad a Oktober 1888. Ini bermakna Pahang tclah menerima sistem Re.siden pad a tahun 1888. K.
Ci. Tregonning. A Histo/'\' 01 Mot/ern MalllH1, him. 153-155, 163. Menurut pendapat Khoo Kay Kim. kesultanan
Melayu Pah,,,,!! Moden diasaskan pad a tahun 1881. Khoo Kay Kim. Malav S"cielv: Trans/emnation &
/)"lIIocmliwilion: A Stimlliating And DisCl'rning Stllliv On The f:r'olutio" 01 Malav Socielv, him. 16 & 21.

95

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

Kesultanan Melayu Kelantan. IIY Ini bennakna perkembangan ideologi politik orang Mclayu
pada abad ke-19 telah mcngalami peru bah an yang mendadak di Tanah Melayu iaitu dari
konsep Empayar lmperlialisme Melayu berubah kepada konscp Negcri yang herciri
kesultanan. Perkembangan politik ini dilihat oleh pihak British scbagai pcrpecahan politik
orang Melayu yang membolehkan pihak British mengamalkan dasar pecah dan pcrintah di
kalangan negeri-ncgeri Melayu di Tanah Melayu.
Sementara itu, perubahan dasar politik British l211 di Tanah Melayu pad a tahull
1874 telah membolehkan pihak British mcnguasai beberapa negcri Melayu yang kaya
dengan bijih timah scperti Perak, Selangor, Sungai Ujong dan Pahang (tahun 1888) dcngan
memperkenalkan sistem Residcn dan Majlis Mesyuarat Negeri. Akhinya kecmpat-empat
negeri-negeri Melayu ini digabungkan menjadi Negeri-Negeri Melayu Bersekutu (NNMB)
pada tahun 1896. 121 Situasi politik sebegini telah mcrisaukan sultan-sultan Mclayu dan

118 Apabila Sultan Hussein (Sultan Husin) mangkat pada tahun 1835. anak putera Sultan Hu,sein. Ten~ku ,\Ii
berjaya mendapat pengisytiharan daripada pihak British sebagai 'sultan Johor" pad a 16 Septemher I X"'O. Kekwatan

mendapat pengisytiharan gelaran 'sultan' in; telah membolehkan pcngaruh keluarga 'remenggung

tTemC'nggun~

Ibrahim) bertapak kukuh di Johor dan menjalankan rancangan agenda politik te",endiri untuk hersain~ ku,,,a
dengan keluarga sultan (Sultan Ali) di Johor. Oleh schab Sultan Ali menghadapi masalah kc\\angan. "khllll\a
Sultan Ali terpaksa mencrimu nasihat pihak British untuk menandatangani Perjunjian 1H55 dengan Telllcnggu!l~
Ibrahim pada 10 Mac 1855. Dalam Perjanjian 1855 tcrsehut, Sultan Ali telah menyerahkan hak kedaulatalllw" ke
atas lohor kepada keluarga Tcmenggung turull-temurun kecuali kawa:-.an Muar-Ke . . ang. Illanakala Tl'mcllg~llll~
Ibrahim mengakui Tcngku Ali . . ehagai Sultan Ali di kawasan Muar-Kc . . anga Jengan . . yaratnya w,lri~-\\ari"
keturunan Sultan Ali tidak akan menuntut lohor. Ini hermakna Perjanjian 11\55 tdah mcwujuclkan Ke,ullanan
Melayu Muar-Kesang dari tahun 1855-1877. Ahdullah Zakaria Ghazali. "Perang Dan Damai: Polilik \1L'I'l y u
Aba<.l Ke-19 Dengan Rujukan Kha, Kepada Muar 187l}-1880". him. 94-95.
Ill} Kcsultanan Melayu Kclantan telah diasaskan oleh Long Yunus di mana haginda telah ditahalkan olch Sult:ln
Mansur dari Terengganu sebagai pemerintah yang pertama di Kelantan pad a tahun 1764. Khoo Kay Kim, Mil""
5'ocie(v: Tr{ln.~j(JI-'natiol1 & Democratisation: A S'timulating And Discerni11ft Siudy On The Erolilliol/ (~I .Ha/tn
Socictv. hIm. I'!.
120 Pihak British mengubah dasar politik dari dasar tidak campur tangan kepada dasar campur langan. Dasar camplU
tangan British dilakukan kerana pihak British khuatir aktiviti perdagangan Jerman <.Ii Tanah Melanl akan
mengancam kcpentingan perdagangan British dalam perlombongan. pcnghutanan dan pcrkapalan Sckirall\ a
mereka tidak bertindak segera untuk mcluaskan Empayar Imperliali,me British di Tanah Mclay u. Akhirnya I,j
akan memheri peluang kepada pihak Jerman hertapak kukuh di salah sehuah negeri Melayu di Tanah \1L'I,,) u cil
dan scgala kepentingan perdagangan British dalam scktor perkapalan di Tanah Melayu mungkin akan dikua"u
oleh pihak Jerman. Schagai contohnya. bpal perdagangan Jerman yang hernama Malam telah herulang-alik d,ln
Pulau Pi nang ke Hamburg. Ini menunjukkan tanda-tanda bahawa Jerman mula hcrsaing dengan pillak Briti,h til
Tanah Mclayu. Selain itu. K. G. Tregonning pula menyatakan bahawa campur tangan Brtish adalah disehahLJIl
pihak British takut negeri-negeri Mclayu ini akan jatuh ke tangan Jerman atau Peranci, pada hila-hila rnas,!.
Keadaan ini akan merugikan pihak Briti,h kerana laluan perdagangan khas British dengan Negara China Illungkln
akan dicerobohi oleh kuasa Pcranci:-. atau kuasa Jerman sckiranya negeri-negcri Melayu ini jatuh Ji lang an kUd\d
Perancis atau kuasa Jerman. K. G Tregonning, A Histon' of Modem Malam, him, 14",-146.
121 Nicholas Tarling. Southeast Asia: A Modern Histo(\'. him, 68. Khoo Kay Kim, "The Federation of I S9h'
Peninjau Sejarah. Vol I. No.2. December 1966, hIm. o. Negcri Semhilan telah berjaya disatukan pad a tahun
I R8'i. Kejayaan ini telah mengga1akkan pihak British untuk mcnggabungkan Negcri Semhilan. Perak. Selan~"1
dan Pahang di hawah satu unit pentadhiran yang berbentuk persckutuan. NNMB akhirnya ditubuhkan pada tahun
1896. Banyak kuasa autonomi negeri telah diserahkan kepada kerajaan persckutan yang herpusat di Ku"la
Lumpur. K. G. Trcgonning, A His/or.,. (II' Modem Malara. hIm. t52-156. 162-165. Idea persekutuan ini telah
ditcrima oleh Whitehall pad a tahun 1894. Perjanjian Persekutuan 1895 telah ditandatangani pada bulan Jul"i
1895 apabila Frank Swettenham berjaya herunding dengan keempat-empat negeri Raja-raja Melayu. Idea persekulUJin
ini dapat direali,asikan pada bulan Julai 1895 dengan nama gclarannya NNMB dan Frank Swettcnham tclah
dilantik schagai Re,iden-Jeneral pertama bagi NNMB. Yeo Kim Wah, The Politics o/Deccllliillnilioll. COIOllill!
COlltrol'NSV ill MalaWI. Kuala Lumpur: Oxford Univer,ity Press. 1982. hIm. 11-12.

96

Pr>RKL\IIL\NGAN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAf MELAYU DI TANAH MELAYU

pcmbesar-pembcsar Melayu mengakibatkan penentangan terhadap Imperiialisme empayar

British tclah dilancarkan, tetapi masih dapat dipatahkan oleh pihak kuasa British>
Situasi politik sebegini telah membimbangkan sultan-sultan Melayu yang belum
dikuasai olch penjajah British seperti sultan lohor, sultan Kedah, raja Periis, sultan Kelantan
dan sultan Terengganu. Oleh itu, masing-masing telah menggunakan pendekatan Barat
untuk memantapkan kedudukan sultan dalam takhta kerajaan negeri dengan
lllempcrkenalkan piagam perJembagaan negeri dan Majlis Mcsyuarat Negeri bagi
mcngclakkan kedudukan mereka tidak digugat dengan mudah oleh penjajah British seperti
re~idcn British di NNMB.l2! Penerimaan pendekatan Barat oleh sultan-sultan ini telah
mcnyebabkan konsep Islam yang lama diserapkan di dalalll institusi pemerintahan
kesultanan mulai dipinggirkan tanpa disedari. Akhirnya Sekularisme Barat telah
menggantikan konsep Islam dalalll negeri-negeri Melayu ini.
Tindakan sultan-sultan Melayu 121 ini telah menycbabkan pihak British berusaha
mcncari pelbagai cara untuk memujuk sultan-sultan Melayu menerima sistem Penasihat
British. Akhimya usaha-usaha pembinaan Empayar Illlperiiaslime British di Tanah Melayu
tclah barjaya apabila pihak British telah menandatangani Perjanjian Bangkok dengan raja
Siam pada tahun 1909 124 dengan mendapat sambutan baik daripada sultan-sultan negeri
Melayu Utara kecuali Terengganu. Ini diikuti perjanjian yang ditandatangani di an tara
sultan lohor (Sultan Ibrahim) dengan pihak British pada tahun 1914 125 dan persetujuan
sultan Tercngganu dengan pihak British pada tahun 1919> Ini bermakna bahawa penjajah
British sccara rasminya telah menguasai ncgeri-negeri Melayu terscbut dan
mcnggabungkan negeri-negeri Melayu tersebut dengan gelaran Negeri-Negeri Melayu
Tidak Bersekutu (NNMTB) pada tahun 1919.
Akan tctapi, kejayaan rancangan British ini masih tidak dapat memenuhi kepuasan
dasar Irnperiialisrne di Tanah Melayu. Sebaliknya pihak British telah menerima polisi
De.lelltralisasi yang dikemukakan oleh Sir Laurence Nunns Guilemard di dalam NNMB
pada tahun 1920 untuk menarik perhatian NNMTB rnenyertai rancangan NNBM bagi
rncrcalisasikan cita-cita Imperiialisrne British yang ingin mcnyatupadukan seluruh Tanah
Melayu untuk mernbentuk sebuah persekutuan yang lcbih besar daripada NNMB yang
dikcnali sebagai British M(i1aya. 126
122 Sehagai contohnya, Sultan Ahu Bakar (Sultan Johor) telah menycrahkan kuasa huhungan luar negeri kepada

12.1
124

12)
12(,

pihak British pada tahun 1885, tetapi negeri Johor masih dianggap sehagai negeri Melayu yang merdeka.
Malahan Sultan Ahu Bakar tclah menuhuhkan Pertubuhan Pcrlcmhagaan Negeri pada tahun 1895 sehclum
haginda mangkat. Pertuhuhan Perlemhagaan Negeri ini dipcrkenalkan untuk mengelakkan Johor jatuh terus di
tangan British. K. G Trcgonning, A History of" Modern MalaWi, him. 172.
Sultan-sultan Mclayu adalah merujuk kepada sultan dari Johm, Perl is, Kelantan. Kedah dan Terengganu.
Pihak British tclah menggunakan cara huhungan diplomatik dengan Siam untuk menguasai Kedah. Kelantan.
Perlis dan Trengganu melalui tiga jenis pcrjanjian secara herperingkat iaitu Perjanjian Siam-British sulit 1897.
Perjanjian British-Siam 1902 dan Perjanjian Bangkok 19()9. Keterangan selanjuntnya, sila rujuk. K. G Tregonning,
;\ Hil"/llr\' oj Modern Malum. him. 169-173.
:s.iicholas Tarling. So"rheast Asia: A Modern Ifiston'. him. 68. K. G. Tregonning, A History of" Modern Malam,
him. In.
Mengiikut pcndapat L. A. Mill. pcmhentukan British Malara usaha-usaha sumhangan daripada Francis Light,
Stamfurd Rallies dan Jamcs Brooke masing-rnasing yang herusaha meletakkan satu rangb struktur as as dari
tahun I X24 sehingga tahun 1867 clalam pemhinaan pembcntukan British Malam L. A. Mills. British Malaya
1824-07, C. M. Turnhull (edited for reprinting with a hihliography) & D. K. Bassett. (a new introductory chapter
Oil Europcan influences in the Malaya Peninsula), Bandar Puchong Jaya . MBRAS. 2003. him. 36-X5 & 286-

97

MALAYSIA DARI SEC" SEJARAH

Rancangan Sir Laurence Nunns Guilemard ini nampaknya tidak mendapat sambutan
daripada orang ramai. ln Oleh itu. rancangan untuk membentuk sebuah persekutuan yang
lebih besar di Tanah Melayu tidak dapat direalisasikan walaupun polisi Desentrali\(/.I1
telah berterusan dijalankan pada tahun 1930-an sehingga tahun 1941. leX Ini adalah kerana
sultan-sultan Melayu daripada NNMTB telah menolak menyertai rancangan NNMB kcrana
mereka mcndapati bahawa polisi Desentralisasi ini akan mempcrkukuhkan kuasa dan
kedudukan pihak penjajah British di Tanah Melayu.
Sungguhpun rancangan Imperlialisme British ini di Tanah Melayu tidak tcrcapai.
tetapi periaksanaan sistem Residen di NNMB. sistem Penasihat di NNMTB dan penubuhan
Majlis Mcsyuarat Negeri ini sebenarnya telah mengancam kedudukan konsep Daulat Raja
Melayu tradisi yang dipegang oleh sultan Melayu sendiri. Malahan ia turut mclumpuhkan
institusi pentadbiran pembesar Melayu tradisi di bawah pentadbiran residen British ataupull
penasihat British kerana kuasa pembcsar Melayu dan sultan Mclayu tclah dirampas olch
pihak penjajah British secara tidak langsung. Oleh demikian. cara pendekatan pcnjajahan
British sebegini telah membolehkan pihak British berjaya mempcrkukuhkan pemcrintahan
sistem Sekular Baratle~ di Tanah Melayu. malahan ia secara tidak langsung telah bcrjaya
mcnggllgat kedlldukan konsep Islam yang biasanya diamalkan dalam pentadbiran institusi
pcmerintahan kesultanan Mclayu.

326. Bagi pendapat Baroara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya. proses pemoentukan lirilish Mlillim 1111
adalah atas usaha pihak penjajah British sendiri yang hercita-cita untuk meluaskan ideulogi Illlperiialisille k,' alas
kelima-lima wilayah iaitu Singapura. Saoah. Sarawak. Brunei dan Tamh Melayu dari tahun I X74 sehinega tahull
1914 oagi mengelakkan penjajah kuasa-kuasa Barat seperti Russia dan Jerman menemousi pengaruhma di
wiiayah-wiiayah te",ehut di bawah pegangan pengaruh British. Baroara Watson Andaya & Leonard Y. Andava .. \
histon- of Molanill: Secolld Ltiiti()lI. him. 160-20'i. Dalam kajian Mohamed Noordin Sopice rula. oeliau telall
memhuktikan hahawa idea renggabungan lima unit wilayah pentadoiran ini rernah dicadangkan olch Lord
Brasse)' pada tahun I XX7 dan idea Lord Brassey ini seolah-olah seakan-akan sama dengan idl'a pemhentubn
British Malaya yang dioincangkan oleh L. A. Mill. Barhara Watson Andaya & Leonard Y. Andaya. Mohailll'd
NoonJin Sopiee. From Ma/a.vwl Unioll l() S'ingapore S'{'I}('ration: Political UnUic(ltiol1 In the /\.1ulu\'"itl Negion
1945-6.'i. him. 127. Jayurn A. Jawan. Malav.lial1l'olitics & gOl'emment. him. 46. Bagi pendapat Yeo Kim \Vah
pula. heliau telah menyatakan hahawa Sir Laurence Nunns Guilemard mulai pad a tahun 11)22 tclah herlhah,1
IlIcmhentuk rangka rancangan dasar discntra . . asi yang dicadangkan oleh hcliau pada tahun tahun II.)~() dan ran! ka
rancangan heliau ini akhirnya dapat dilaksanakan pada tahun 1'125 kerana raneangan heliall ini tdah mendapat
kcllliusan seeara ra.smi daripada Setiausaha Negara Pejabat Tanah Jajahan Mahkota British pada II Fehruar\
1925. Tujuan Sir Laurence Nunm Guilemard herbuat demikian adalah untuk membentuk sehuah pel sekutllan
yang lebih be,ar tlaripada NNMB dikenali sebagai lirilish Malara. tetapi rancangan ini kelihatan mcnellllli
kegagalan rada tahun 1930-an. Sila rujuk dan lihat. Yeo Kim Wah, The Politics of Decenlrali;alion: Cololllal
Control'ers\, ill Malam. him. 64-HS. 228-229. 253-257, 263. 282. 2'iS-302.
127 Rancangan ini tidak mendapat sambutan haik daripada wltan-,uitan Melayu daripada NNMTB. malah Il1CndapClt
hantahan daripada ahli-ahli Majlis Pe"ekutuan tidak rasmi, persatuan-persatuan perdagangan. pernia)!aCln dan
perladangan serta keluhan ketidakpua,hatian daripada ,uratkhabar hahasa Inggeris. Yeo Kim Wah. 1ill' l'o/ili(1 oJ
Decentralization: Colonial Controrer.l"\' ill Mala\'ll. him. 307-309. 339-3..\1.
In Yeo Kim Wah, The Politics of DecentraliLation: Colonial Controversy in Malaya. him. 3..\4-3..\6.
129 Sistem Sekular Barat merupakan suatu sistem plliitik yang menga,ingkan kuasa pentadhiran kepada tiga hldClng
kuasa iaitu kehakiman, perundangan dan eksckutif. Ketiga-tiga kuasa hidang ini perlu dia,. . ingkan ma~lng-llla ... in~
tanpa oertindih di antara satu sarna lain. Oleh demikian. pcrlaksanaan sistem Residen. sistem PenCisihat dCln
Majli' Mesyurat Negeri yang mempunyai eiri-ciri Sistelll Sekular Barat ini. malah ia tclah lllelulllpuhkan kuasa
mutlak sultan MelaYli yang memiliki kuasa dalam kepada kctiga-tiga bidang kuasa ini. Walaupun pnlaksanaan
si,tem Residen dan si,tem Penasihat ini kclihatan lllempunyai ciri-ciri perhezaan iaitu ,uitan-sultan dari :'-if\iMB
yang mcncrima . . istcm residcn perlu mengikut ~egala nasihat rcsidell terscbut. manakala ... ullall-\ultan dar!
NNMTB yang menerima siqelll pena,ihat pula tidak perlu mengikut segala nasi hat yanc dlhcriJ..an "kh

98

i'I.RKf.\lIl-\:--lGAN IOEOLO(;1 POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Kejayaan pembentukan Empayar Imperliaslime British di Tanah Melayu telah

mengubah komposisi struktur masyarakat Tanah Melayu asal yang terdiri daripada
masyarakat Melayu pribumi kepada masyarakat majmuk yang tediri daripada kaum Cina,
kautllindia dan kaum Melayu. Keadaan ini terjadi disebabkan olch tindakan campur tangan
British yang menggalakkan kemasukan orang Jawa, orang Cina dan orang India sccara
bcrwnai-ramai ke Tanah Melayu.130 Tujuannya adalah untuk membolehkan pihak penjajah
British mclaksanakan sistem ekonomi Kapitalis Barat (salah satu ciri Imperlialisme Empayar
British) yang membolehkan saudagar-saudagar Barat menikmati keuntungan maksimum
lkngan basil-basil pertanian komersil dan hasil perlombongan mereka scperti bijih timah
dan getah dcngan kos buruh asing yang murah.
Oleh itu, tindakan penjajah British ini memang kelihatan telah memberi kcuntungan
lllaksil11ulll kcpada mereka sendiri dari segi politik, ekonol11i dan sosial. Namum,
pClllbentukan masyarakat l11ajmuk ini tclah l11el11bawa pelbagai l11asalah dalal11 politik,
l'konorni dan sosial kepada mcrcka pada masa yang sama. Walaupun ll1asalah-rnasalah ini
tclah rncmberi cabaran dan ancarnan yang besar kepada pihak penjajah British, tetapi
pihak pcnjajah British masih kelihatannya tidak begitu berminat untuk mcngamal polisi
Dasar Pccah dan Pcrintah di kalangan rnasyarakat rnajrnuk ini demi melindungi kepentingan
ckunorni mercka di Tanah Melayu mcnjelang Perang Dunia Kedua. Pihak penjajah British
her,ikap dernikian kerana pembentukan rnasyarakat majmuk ini telah scndiri mewujudkan
satu jurang pcngasingan yang jclas di an tara masyarakat Melayu, masyarakat Cina dan
rnasyarakat India dari segi budaya, pertuturan bahasa dan kepcrcayaan. Jurang
pcngasingan ini tclah rncnghalang proses pergaulan yang rap at di kalangan masyarakat
suku kaull1 masing-masing. Justeru itu, ini telah mempermudahkan penjajah British untuk
fllcll1perkukuhkan kuasa Imperlialisme mereka di Tanah Melayu tanpa mcmhimbangkan
anCClman kchangkitan satu gerakan nasionalisme yang bersatu di kalangan ketiga-tiga
masyarakat suku kaurn ini.

pCIl;}-.ihat Briti"h. Akan tctapi, kedua-dua si~tem ini mempunyai ~atu ciri pcrsamaan yang jcla~ iaitu pihak
Briti~h telah herjaya mengua:-.ai negeri-ncgeri Melayu ini kerana sultan-'iultan Mclayu tclah menyerahkan :-.cgala
KlIa,u yang herkaitan ucn~un hal ehwal luar negeri kepuda pihak Briti,h dalam perjanjiannya. Ini bermakna
hahawa Imperliali'lllc Empayar Briti,h dan ,i,tem ,ekular Barat ,ehenarnya tdah dilahanakan di Tanah Melayu
pada tahun I H74. Ini kcrana residen ataupun penasihat telah menggantikan kua,a sultan dalam bldang eksekutif
,eh.lg<li Ketua ebekutif dan bubn lagi sliitan atallpun Bcnuahara yang mcngetuai biuang eksekutif. kehakiman
Jan perundangan. ivlanakala Majii'-l Mesyurat Negeri yang herperanan sebagai menggubalkan unuang-undang dan
kUU"l pengguhalan undangunuang tclah jatuh ui tangan ahli-ahli Majlis Negeri. Selain itu, kuasa kehakiman
,ultan [urut uipindah kepada hakim yang uilantik oleh ,uitan ata, na,ihat re,iden ataupun pena,ihat. ini
hnll1akna bahawa ,uitan telah melcpaskan tanggungjawab tradisi sehagai hakim rakyat
Jill \1cnglkut pcndapat penulis, Semenanjung Tanah Mclayu uari tahun 1870 ,ehingga tahun 191 () masih dianggap
tl'lllpat yang dipcnuhi pelhagai kaum termasuk pcndatang using sererti orang Cina dan orang India. dan mereka
ini ,,,blah penuatang '''ing yang hanya datang kc Semenanjung Tanah Melayu lIntuk bekerja sahaja. Tetapi
,elL-pas tahun 1910. Semcnanjung Tanah Mclayu telah dianggap sebagai scbuah masyarakat bcrbilang bum. lni
kL'r,LIl;J pcndatang a~ing ini telah mcnganggap Scmenanjung Tanah MeJayu sehagai tempat tinggal mcreka dan
Illeleka tclah menyesllaikan uiri ualam kehiuupan di Semcnanjung Tanah Melayu. Malahan pihak Briti,h
terpak"a mcnguruskan hal eh\\tal kctiga-tiga kauIll ini agar ia tidak mcmbawa :-.ebarang masalah kepada pihak
Briti,h. Sebagai contohnya. pihak British memperkenalkan Ordianan pendidikan 1920 untuk mcnghalang
sentiment Anti- Kolonial Na,ionalisme uan KOllluni,rne merebak di sekolah-,ekolah ('ina. Selain itu, pihak
Britdl tapaba Illcnyalurkan ,ub,iui untuk mcmbina ,ekolah-sekolah Tamil mengikut Ordinan Burllh 1912. K.
G I regonning, A Histon 0/ Modern Malara, hll11. I n1 gS

99

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

Kebangkitan Nasionalisme Melayu Dan Perkembangan Parti Politik Orang Melayu

Kekukuhan kuasa Imperlialisme British di Tanah Melayu tclah mcmbolchkan pihak kuasa
penjajah British memperkenalkan dua sistem pendidikan yang berbeza di dalam masyarakat
Melayu iaitu sistem pendidikan Inggeris yang bertujuan untuk melatihkan anak-anak
golongan aristokrat Melayu sebagai golongan pembantu pentadbir yang Pro-British l 'I
dan sistem pendidikan Melayu Moden yang bertujuan untuk menjadikan masyarakat
Melayu golongan bawahan sebagai "golongan bawahan yang mcmpunyai kehidupan
yang lebih baik daripada ibu bapa mereka". Kedua-dua sistem ini diperkenalkan untuk
menggantikan sistem pendidikan tradisional orang Melayu (pendidikan pondok yang
menitikberat terhadap ajaran agama Islam) bagi menyebarkan fahaman sekularisme Barat
dalam kalangan masyarakat Melayu serta cuba untuk mendapat sokongan politik daripada
masyarakat Melayu ini agar membolchkan cita-cita Imperlialime British dapat bertcrusan
di Tanah Melayu.
Akan tetapi, kedua-dua sistcm pendidikan yang diperkenalkan oleh pcnjajah
British tclah mengubah konsep ideologi politik tradisional masyarakat Melayu dengan
pelbagai aliran fahaman ideologi politik Barat seperti Anti-Kolonial Nasionalismc.
Imperlialismc, Marxisme, Nasionalisme, Sosialisme, Kapitalisme, Libcralismc. Komunismc.
Pada permulaan, kemunculan aliran fahaman ideologi politik Barat ini tclah mcnimbulkan
reaksi pertentangan daripada masyarakat Melayu terutama golongan kaum tua dari NNMTB
kerana konsep-konsep ideologi politik Barat yang berkonsep sekular ini telah bercanggah
dengan konsep ideologi politik tradisi mereka kerana masyarakat Mclayu masih
mengganggap kedua-dua sistem pendidikan yang diperkenalkan oleh penjajah British ini
adalah cuba untuk mengkristiankan budak-budak Melayu mereka. ll2
Akhirnya, ideologi-ideologi politik Barat ini lambat-Iaun telah diterima baik oleh golongan
elit Melayu sendiri (golongan kaum muda) sama ada berpendidikan Inggcris atau
berpendidikan Melayu. Malahan golongan elit Melayu ini telah menyerapkan fahamanfahaman ideologi politik Barat ke dalam fahaman Nasionalisme Melayu discrtakan bersama
dengan konsep Anti-kolonial Nasionalisme l11 di dalam agenda perjuangan penentangan
penjajahan British agar Tanah Melayu dapat dibebaskan daripada cengkaman penjajah
British secepat mungkin.
131 Mengikut kajian James C Scott. heliau berpendapat hahawa pegawai-pengawai Melayu dari MCS yang telall
menerima temuramah didapati bahawa mereka mempunyai senti men Pro-British kerana percakapan mcreb,
menunjukkan pemikiran ideologi politik mereka ini sememangnya tidak wujudnya senti men Anti-Kuluniali"lle
dan senti men Anti-penjajah British di dalam luhuk hati mereka. Walaupun mereka sendiri menganggap dirin, a
adalah pejuang-pejuang nasionalis yang mendorong Tanah Melayu mencapai kemerdekaan. James C. Scutl.
Political [deolog\' in Malavsia: Realitr {llld the Belief of all Elite. hIm. 6-10.
132 Kho" Kay Kim. Malay Society: TransFormation & Democratisatioll: A Stimulating And Discerning SllIdr Oil
The E"olutioll of" Malay Society, hIm. 165.
133 Mengikut pendapat James C. Scott. golongan elit Melayu pad a masa itu hanya mempunyai senti men Pro-British
sahoja semasa kuasa British menjajah Tanah Melayu. Pendapat yang diberikan oleh James C. Scott seolah-olah
sama dengan tujuan dasar pendidikan kerajaan Kolonial British yang ingin menjadikan golongan elit Melas 1I
sehagai 'golongan pemhantu pentadhir yang Pro-British' sahaja. Malahan James C. Scott telah memperkuatkall
hujah-hujah beliau mengenai peristiwa penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union. Menurut heliall.
penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union adalah satu perkemhangan Nasionalisme Mclay u vang tida,
hersirat Anti-British ataupun Anti-Kolonialisme. tetapi holeh dianggap sehagai satll perkemhanpn !\asiunalisllle

100

I'LRKIW3ANGAN IDEOLOGI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Dengan wujudnya konsep Anti-Kolonial Nasionalisme ini, golongan elit Mclayu

ini tclah menubuhkan dan melibatkan diri di dalam beberapa buah persatuan yang bersifat
politik dan pani-parti politik orang Melayull-l seperti Kesatuan Melayu Singapura (KMS),
Kesatuan Melayu Malaya (KMM), Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM), Angkatan
Pcmuda Insaf (APl),m Angkatan Wanita Sedar (AWAS).lJo United Malays National
Organi-;atioll (UMNO)117 dan Parti Islam Se-Malaya(PAS)IlK yang bercita-cita untuk
bcrusaha membebaskan Tanah Melayu daripada cengkaman penjajah British. Kesatuan
Melayu Singapura (KMS) merupakan persatuan politik yang pertama ditubuhkan di Tanah
Mclayu. la telah ditubuhkan oleh Encik Mohamed Eunos Abdullah pada tahun 1926 di
Kampung Gelam, Singapura.13~ ldeologi politik utama KMS ialah menggalakkan orang
Melayu l11cmainkan peranan penting dalam kerajaan Kolonial British bagi menyelesaikan

134
1-'5
1-'6
I.n

UX

1.19

Mclayu ber,entimen Pro-British. Ini adabh kerana penentangan orang Melayu terhadap Malayan Union hanya
bcrtujuan untuk menuntut semula hak-hak orang Mclayu dan memulihkan hak kedaulatan Raja-raja Melayu
mercka sahaja dan bukannya untuk menentang penjajahan kuasa British keluar dari Tanah Mclayu. Sebaliknya
tindakan penentangan orang Melayu ini telah dilihat sebagai tindakan politik untuk menghalang orang bukan
Mclayu dan orang using menjadi rakyat Tanah Mclayu (warganegara Malayan Union). seterusnya menghalang
PKM mcrnerintah Tanah Mdayu. Oleh itu. beliau menganggap Nasionalismc Mclayu ini tidak rnempunyai
,entimen Anti-Kolonialisme ataupun senti men Anti-British. Sila lihat. James C. Scott. Political Ideo lORY in
Malavsia: Reality alld tize Belief of an Elite. him. 6-10. Tetapi bagi pendapat saya. pendapat beliau ini tidak
dapat rnenggarnbarkan situasi pernikiran ideologi politik golongan elit Melayu sebenar pad a masa itu walaupun
golongan elit McJayu ini yang menerima pendidikan lnggeris ini walaupun mcreka tclah mencrima 'pcriuk
mangkuk besi' daripada pihak penjajah kuasa British untuk rnengisi 'perut mereka. rnalah rnenurut perintah dan
arahan daripada pihak penjajah kuasa British. Bagi saya. penentangan orang Malayu terhadap Malayan Union
aclalall satu perkembangan Anti-Kolonial Nasionalisme Melayu kerana orang Mclayu telah mulai menentang
dasar kuasa British yang telah dibuat tanpa mematuhi arahan pihak kuasa penjajah British. Kedua, pihak kuasa
penjajah Briti.,h terpaksa berunding dcngan UMNO dan Raja-raja Melayu untuk menubuhkan Persekutuan Tanah
Mclayu tanra mclalui pcrsetujuan daripada ahli-ahli Majlis Pcrundangan Malayan Union yang ditubuhkan oleh
pihak kuasa penjajah British sendiri. ini. Ketiga. pendekatan pemberontakan be"enjata PKM ini telah dianggap
oleh pihak kuasa pcnjajah British scbagai tindakan politik akibat daripada perkembangan Anti-Kolonial Nasionalisrne
dan sehaliknya pcndekatan politik golongan elit Melayu yang bekerjasama dengan pihak kuasa penjajah British
tidak dianggap sebagai tindakan daripada perkembangan Anti-Kolonial Nasionalisme. Anggapan ini sebenamya
adalah tidak adil tcrhadap golongan elit Melayu yang berusaha untuk menuntut kemcrdekaan kerana pendekatan
konscp Anti-Kolonial Nasionalisrne yang digunakan oleh golongan elit Melayu dan PKM adalah tidak sama. Ini
kcrana pendekatan konsep Anti-Kolonial Nasionalisme golongan Melayu elit adalah berasaskan fahaman Chauvinisme
Mclayu yang scderhana. manabla pendekatan konsep Anti Kolonial Nasionalisme PKM pula berasaskan fahaman
KOlllunisme. Oleh itu. golongan elit Melayu sebenamya mempunyai konsep Anti-Kolonial Nasionalisme yang
scderllana untuk mcrnbehaskan Tanah Melayu daripada cengkaman pihak kuasa penjajah British.
T N. Harper. The t;lld 0/ Empire And The Making
Malava. him. 29-32.
API telall ditubuhkan pada Februari 1946. API pada asalnya rnerupakan sayap kanan PKMM dan ia diketuai oleh
Ahmad Bocstaman dan dipisahkan oleh presiden pad a masa itu Dr. Burhanuddin.
AWAS juga pad a asalnya juga merupakan persatuan wanita Pusat PKMM dan ia diketua oleh Khadijah Ali.
UMNO dalam bahasa Mclayu dikenali sebagai Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu ataupun Perkembar.
Partiblam Se-Malaya (PAS) telah dituhuhkan oleh Haji Ahmad Fuad pada tahun 1951 dan didaftarkan pada
tahun 1955 untuk bertancling dalam pilihanraya umum 1955. PAS eli bawah pimpinan Dr. Burhanuddin telah
mcnjadikan PAS ,ehuah parti pembangkang yang berpengaruh di Tanah Mclayu. Sili lihat nota kaki yang telah
dilelaskan oleh penulis mengenai penubuhan PAS. Ramlah Adam, Burhanuddin AI-Helmv: Suatu Kemelut
Politik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1996. him. 138.
Tarikh penubullan KMS yang diherikan oleh T N. Harper adalah tahun 1924. Fakta tarikh yang diberikan oleh
TN. Harper ini adalah tidak benar. K. G Tregonning pula menyatakan tarikh penubuhan KMS ialah tahun 1926.
K. G Trcgonning. A Histon' of Modern Malaya, hIm. 185 & 2XO. T N. Harper, The End of Empire Alld The
Making lij Malara. hIm. -'2.

or

101

MALAYSIA [JARI SH;I SEJ,\R;\H

masalah orang Melayu di Singapura.I-l1l Kewujudan pcnuhuhan KMS ini telah mcnggalakkan
beherapa kesatuan Melayu yang hersifat kenegenan ditubuhkan pada lahull IlnO-an sepen:
Kesatuan Melayu SclangoL Kesatllan Melayu Pahang dan lain-lain.
Keadaan politik Melayu yang bersifat kencgerian ini telah berakhir apabila Ihrahim
Yaakoh telah menllbuhkan Kesatllan MelaYlI Malaya (KMM) yang bersital nasional di
Kuala Lumpur pada tahun 1937. 141 Penllbuhan KMM ini telah mendapat samblltan dan
sokongan yang kuat daripada golongan bawahan kaum muda Melayu yang radikal tli
seluruh Tanah Melayu kerana KMM telah berjaya mcndukung ciri-ciri fahaman Sosialisme
Marx di dalam Fahaman Nasionalisme Melayu yang berprinsip kepada konsep Melayu
Raya 142 bersama-sama dengan konsep Anti-Kolonial Nasionalisme bagi membawa Tanah
MelaYlI menllju ke arah kemerdekaan serta-merta dengan Indoonesia. Fahaman idc()l()gl
politik ini telah menggalakkan Ibrahim Yaakub bekerjasama dengan pihak tentcra Jepull
dengan menubuhkan sebuah unit tentera yang bernama Pembela Tanah Air (PETA) di
bawah pimpinan bcliau dan unit tentera yang lain seperti Giyu Tu;, Hei-Ho, Gi\'u GUll i i ,
bagi membantu tentera Jcpun rnenghalau penjajah British keluar dari Tanah Mclayu serta
rnenuntut kemerdekaan Tanah Melayu daripada penjajah Jepun sernasa Zaman Penjajahan
tentera Jepun di Tanah MeIayu. 144
Akan tetapi, kerjasama politik KMM dengan tentera Jepun ini tclah memudaratkan
perkembangan Nasionalisme MeIayu yang didukung oleh KMM kerana perjuangan ideologi
politiknya telah mengancam kepentingan politik tentera Jepun di Tanah Mclayu. Akhirnya
KMM diarahkan untuk dibuharkan dan peranannya telah diambil alih oleh Kesatuan Rakyat
Istimewa Semenajung (KRIS) yang baru ditubuhkan dan dipimpin oleh Dr. Burhanuddin
pada tahun 1942 bagi memenuhi kehendak keperluan politik tentera Jepun pada masa itu
yang bertujuan untuk bersedia menentang penjajah kuasa British kcmbali ke Tanah

140 Nicholas Tariing, Southeast Asia: A Modern History, him. 380.

141 Tarikh penubuhan yang diheribn oleh Nicholas Tarling dan l' N. Harper adalah tahlln 1938. f'akla tarikh ydn~
diherikan oleh Nicholas Tarling dan T. N. Harper ini adalah lidak hcna ... Walauhagaimanaplln penulis Ini lelah
Illenyatakan hahawa lerdapat em pat orang ahli KMM merupakan ahli Parti Nasional Indonesia yang
ditubuhkan pad a tahun 1'12<). Kehanyakan ahli-ahli KMM adalah terdiri daripada bekas pclajar Maktah Perguruan
Sultan Idris yang tcrletak di Tanjung Malim. Nicholas Tarling, Southeast Asia: A Modem Hi.ltoIT. him lSiI.
Bagi K. G Tregonning pula mcnyatakan tarikh penubuhan KMM ialah tahun l'B7. KMM ini Llipnnpin okh
Ihahim Yaakob, Ishak Haji Mohamed. K. G Tregonning. A Histon' o(,Modem MalaWi, him. 2HO. T N. Harpl!.
The End 0/ Empire And The Making 0/ MaluWl, him. 32.
142 Ibrahim Yaakub, Ahmad Beostamam, Dr. Burhanuddin dan hhak HaJi Muhammad IPak Sa"o) IllcmplIll",i
ideologi politik yang sailla Illcngenai konsep Melayu Raya iaitu pertallla, Illenyalupadukan Tanah Mela\ u Jengan
lndoonesia. Kedua, menyatupadukan Illasyarakala Melayu di hawah satu pilllpinan. KCliga, llIemperhaikl laral
hidup orang Mclayu. Keempat, mcnghapuskan statll' golongan aristokrat masyarakat MelaYlI dl Tanah Mela\ 1I
serta kclima, menghalau kuasa British kcluar dari Tanah Melayu. Sila lihat idea politik yang dicctlls "Ieh Isha'
Haji Muhammad dalam penulisan artikel beliau yang bertajuk "Ke Mana Tujuan Kita" mcngcnai ohldld
perjuangan ideologi politik mereka. Khoo Kay Kim, Mahl.Y Society: Tran~I()rm(Jti()11 & /)CIlIOCrtllisafioll.- /\
Stimulating And Discerning Stlldv On The E,'olulion o/Malav Societ\'. hlm. I X7-IXX & I <)6198. Ismail Salieh,
"lntelijensia Didekan MclaYlI Dalam Politik Tanah Melayu 1'120-1 <)45", .Iernal Scjarah Uni .. ersili MIII"lII.
Ji1id X, 1971172, h1m. 10-13 & 16-IX.
143 Unit-unit tcnlera ini merupakan unit tentcra yang pernah di\ertai oleh Ahmad Boestaman \cllla..,a /,aman
Pemerintahan Tentera Jepun (1842-1845). Khoo Kay Kim, Maim' Societv: hans/rmnatioll & f)elll(lcl'IIl;sotioll
A Stimulating And Discemillg Slud\' On f'he L,'olution 0/ Malav Society, him, 188 & 1<)7.
144 K, G Tregonning, A Historv o/Modem Malam, him. no. Ismail Salich, "lntelijensia DideLtn .\1l'I,,)u flalam
Politik Tanah Mclayu 1920-1945". him, IX-20.

te"",

102

l'fRKI,\lllANC;AN IDEOL()(JI POUTIK DAr-.; MASYARAKAT 'vIELAYU DI TANAl! MELAYLJ

\1clayu. I.' Kctika halllpir ke penghujung Perang Dunia Kedua, pell1ill1pin-pcll1ill1pin KRIS
dlha mengadakan perhincangan dengan penlllnpin-pcmill1pin Indonesia seperti Sukarno
dan Halla ll1engenai kell1erdekaan Indoncsia yang berkonsep Mclayu Raya, tctapi
rancangan ini telah menemui kegagalan.14h
Sclcpas Perang Dunia Kedua, PKMM telah ditubuhkan oleh Moktatuddin Lasso
dan bekas-bekas pell1impin KMM pada 17 Oktobcr 1945 bagi melanjutkan matlamat
pcrjuangan KMM dan KRIS yang belum diselesaikan. PKMM pada pcringkat awal telah
mcmheri sokongan yang kuat terhadap rancangan Malayan Union yang dijalankan olch
pihak kerajaan Kolonial British. Akan tetapi, PKMM bersama-sama dengan API dan
AWAS '17 telah mengubah polisi pe~juangan ideologi politiknya l4X iaitu mencapai katakata sepakat ll1engenai 10 prinsip perjuangan politik 149 dalam pakatan AMCJA-PUTERA 151l
1

1--l.'1 Khoo Kay Kim, Malay Societ\': Tra1l.\fonnatioll & [)emocratisation: A Stimulating And /)i\'('trning Study On
Ihe Ll'll/lIlioli (1/ Mala\' Society. him. 185.
1-1(, K. G T'l.egonn!ng. A Hislorr (1/ Modem Mala)'ll. him. 28 I. hmail Sallch. "Intelijensia Didekan Melayu Dalam
Poi:!i, Tanah ,'v!clayu 1920-1945". him. 20-21.
147 K~lM dan KRIS mempunyai perjuangan ideologi politik yang sarna dengan PKMM. API dan AWAS. Khoo Kay
Kllll, /'v!a/o\' Socict\': 7 rOlls(ornwliol1 & /)(!l1Iocratisatiofl: A .)"imu/(lting Awl Discerning .')'tud}' On The I'.voll/lion
(1/ "1,,llIr S()ci(,/I. him. 187-IHH.
ljS SiI.! lihat lampiran A dalam ,ajian Khoo Kay Kim mengenai peljllangan perlemhagaan PKMM yang lehih
ml'niktikherat tcrhadap konsep Melayu Raya. Khoo Kay Kim. Malar .'i(!!'ie/v: hans/1mI/o/ion & lJemocralisolion:
,\ S/illlulatillg And Disccrning Sludv On lIrc E\'olu/ion oj'Malar Societ)'. him. 2.02-203. Mllktatuddin Lasso
dilantik sehagai Pengerusi PKMM. Dr. Burhanuddin sehagai naih presiden. Arshad Ashaari sehagai Bendahari,
Dahari Ali sehagai Setiausaha Agung. PKMM pad a asalnya adalah menYllkong dasar Malayan Union untu,
Illlllgh~lfJu:...kan golongan feudal Ji l'anah Mclayu, telapi telah heruhah pcndirian mereka apahila mc1ihat rcaksi
orang Mclayu yang kuat untu\. menentang Malayan Union. Oleh itu. PKMM telah menghantar 6 orang wakil dan
14 (Jrang pelllerhati untuk menghadiri Kongres Melayu yanl' kemudiannya tclah mcnllhllhkan UMNO. Akhirnya
I'KMM terpaksa meninggalkannya kerana perselisihan pcndapat mengenai warna hendera UMNO di mana
PKiv11\1 lIlenuntut warna hendera perlll mengikut warna hcndcra Indonesia dengan Il1cnggunakan rerkataan
UM'\I(). Oleh itll PKMM holeh dikatakan dipengaruhi lllch PKM. tetapi ia bukan komunis kerana ia tidak
men1'ikllt arahan PKM untuk menubuhkan Parti Sosialis Malaya pada masa itu. Sila Iihat, Ramlah Adam.
A(,II1<'lut /'()/i/ik S('/IIC1IWljUllg. Kuala Lumpur: Penerbit Llnivcrsiti Malaya. 1998. him. 6-7 dan 82-83.
Ill) ~~Jlalll prin:...ip perjuangan yang dicadangkan oichAMCJA ialah pertama. pcnyatuan Singapura dengan Sing-apUl'a,
'cduCi. menuhuhkan satu dewan perundangan untuk rakyat Tanah Melayu. ketiga. mcnuntut prinsip persarnaan
dalam kalangan rakyat Tanah Mclayu dan menganggap Tanah MeJayu sehagai ncgara tanahairnya. keempat,
Illelluntut raja herpeiemhagaan, kelima, agama hlam dan adat istiadat Mclayu di hawah penguasaan orang
'1elaYII serta keenam. menuntut pihak British memheri perhatian terhadap kemajuan dan eknnomi orang Melayu.
:vIanakala empat prinsip tam bah an ini yang disyorkan oleh PUTERA ialah pcrtama. Baha.sa Melayu sehagai
haha,,! kehangsaan dan hahasa rasmi Tanah Melayu. kedua. pcrtahanan dan hal ehwal luar diletakkan bawah
tanggungjawah kcrajaan Malaya dan kcrajaan British, kctiga, kcrakyatan Malaya dinamakan sehagai Melayu <.;erta
Kccmpat. \\arna hcndcra Malaya perlu mcnggunakan warna putih dan merah. Ahmad Boc<.;taman, Merintis lalan
Ke l'ullciruA, Kuala Lumpur: Penerbitan Pustaka Kejora. 1972, him. 122. 128. 134 & 143.
I:iO I'I:TERA (Pusat Tenaga Rakyat) dituhuhkan pad a 22 Februari 1947 dan ahli-ahli PUTERA terdiri daripada
PKMM. API. AWAS. BATAS. H[ZBUL MLJSLlMIN. PERAM (pemuda Radikal Melayu), GERAM (Gerakan
Ang,atan Pemuda). Khoo Kay Kim. Mala\' Societ)': Trans/llrnralion & Democralisation: A Slifllulalil1R And
f)i.llcmillg Stud\' Oil The Emlulion oj'Mala\' .'ioci('/\'. him. 190 & 193. CJA (Council of Joint Action)
dituhuhkan pada 14 Disember 1946. Kemudiannya CJA telah diperluaskan ke Tanah Melayu dan menukarkan
naIlla sehagai PMCJA (Pan Malayan Council of Joint Action) pad a 22 Disembcr 1946. PMCJA terpaksa
Illenukarkan nama kepadaAMCJA (All Malayan Council of Joint Action) pada hulan Ogos 1947 hagi menyesuaikan
nama gahungan PLJTERA-AMCJA yang telah dituhuhkan pada hulan Julai 1947. Ahli-ahli AMCJA terdiri
darirada Malayan Democratic United (MDU). General Lahour Union (GLLJ) ataupun Pan Malayan Federation
Trade Union (PMFTU). Liga Pemuda-pcmuda Demokrasi Baru, Pcrsatuan Bekas Pejuang MPAJA. Malayan
Indian Congress (M[C). Barisan Tani dan persatuan-persatuan wanita yang lain. Lim Seng Haw. "Scjarah Parti
Buruh Malaya 1952-1972." Latihan IImiah: Jahatan Sejarah. Fakulti Sastcra dan Sains Sosial, Universiti
Malaya. Sesi 2002/2003. him. 16-18.

103

MALAYSIA DARI SEGI SE.lARAH

yang didominasi oleh Parti Komunis Malaya (PKM) dari tahun 1<)46-1 <)48 bagi menuntut
kemerdekaan segera daripada pihak penjajah British. Pakatan ini akhirnya telah
menyebabkan PKMM diharamkan oleh kerajaan Kolonial British pada tahun 1948 akihat
daripada pemberontakan bersenjata PKM.
Selain daripada penubuhan PKMM, pengisytiharan penubuhan Gagasan Malayan
Union l51 pada 22 lanuari 1946 turut membawa satu gelombang kebangkitan Nasionalisme
Melayu di kalangan golongan aristokrat dan kerabat diraja lS2 untuk menentang penubuhan
Gagasan Malayan Union pada 1 April 1946. Kebangkitan Nasionalisme Melayu Aristokrat
ini secara tidak langsung telah menyatupadukan kesatuan-kesatuan politik Melayu
kcnegerian sekaligus di dalam upacara penubuhan United Malay National Org{//li:.atio/l
(UMNO) yang diadakan pada I I Mei 1<)46 di lohor Bahru 151. Penubuhan UMNO ini telah
membawa ideologi politik yang berfahaman Nasionalisme Melayu yang bcrsifat
Chauvinisme lS4 bagi menjaga kepentingan politik, ekonomi dan sosial orang Melayu di
Tanah Melayu.
Penubuhan UMNO di bawah pimpinan Dato Onn dengan fahaman Nasionalismc
Melayu yang bersifat Chauvinisme ini telah bcrjaya menarik perhatian daripada pihak
kerajaan Kolonial British. Ideologi politik UMNO ini telah mempengaruhi pihak kerajaan
Kolonial British untuk mengadakan pe~janjian baru dengan UMNO dan Raja-raja Melayu
kerana ideologi politik UMNO ini akan memberi manfaat politik kepada pihak kerajaan
Kolonial British pada masa depan kelak. Oleh itu, pihak kerajaan Kolonial British tclah
bersetujui menubuhkan Persekutuan Tanah Melayu pad a I Fehruari 1948 bagi menggantikan
rancangan Malayan Union yang dilaksanakan pada ! April 1946. 155 Oleh itu, penubuhan
Persekutuan Tanah Melayu ini turut menandakan bahawa pihak British berhasrat untuk
memindahkan kuasa politik baru kepada pemimpin-pemimpin UMNO dan Raja-raja Melayu
yang setia kepada pihak kerajaan Kolonial British sahaja. 15 "

151 Malayan Union telah dirangka oleh Parti Buruh British sejak tahun 1943 oJeh Pejabat Perang. Pejabat India dan
Pejabat Tanah Jajahan British bertujuan untuk melicinkan dan mencantumkan pentadbiran negeri-negcri Mela:u
bagi menyediakan kcrajaan sendiri di Tanah Melayu. Cadangan Malayan Union ini telah dibentangkan "Jell
Setiausaha Negera bagi Tanah Jajahan British di Parlimen British pada I (J Oktobcr 1945 dan usul itu telall
dilaporkan dalam hampir kescmua akhbar Tanah Mclayu pada II Oktobcr 1945. Sir MacMichaei tclah
mempergunakan isu bcr~uhahal dengan Jcpun dan mengambil tindakan untuk mcnyingkirkan scbahagian Rajaraja Mclayu seperti Sultan Terengganu Sultan Ali. akhirnya berjaya mcndapat tandatangani perjanjian Malayan
Union daripada persctujaun 9 Raja Melayu dari I X Oktobcr 1945 sehingga 21 Disember 1945. Akhirn, a
Rancangan Malayan Union diisytiharkan dalam warta kerajaan pad a 22 Januari 1946.
152 Nasionalisme Melayu Aristokrat ini bcrmaksud Na.sionalisme Melayu yang dipimpin oJeh gulongan hangsa" an
dan anak-anak raja Mclayu yang ingin mcngekalkan sistcm politik tradisional Melayu yang merangkumi
kedudukan raja-raja Mclayu. prestij golungan bangsawan. sempadan negeri-negeri Melayu yang tclah wujud
sehingga sckarang dansebagainya.
153 Ramlah Adam. Kemdul Polilik SemellulljullK TUllah Me/awl. hlm.X-9.
154 Dato Onn menggunakan rangkaian perkataan ini "Hidup Melayu" scbagai motto pcrjuangan politik lIMN()
semasa menentang penuhuhan gagasan Malayan linion.
155 Ramlah Adam. Kellle/ul Po/ilik Semenanjtlng Tuna" Me/al'u. him. 9- 10.

156 Cheah Boon Khcng. Komrad Berl0pCIlX: Sualu

K{~ji{}n Mel/Kenai

Bariscw Bcrsatll

KOlnlllli.\

IJi 'Junah A1e1oYIf

/945-48. Haji Zuhir Ismail (terj.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka & Kcmcntcrlan PcJajaran
Malaysia. 1982. him. 4.

104

PI:RKh\JfL\;\;CiAN IDEOLOGI POLlTlK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Pcngaturan stratcgi politik pihak kcrajaan Kolonial British yang baru ini tclah
Il1cnggalakkan UMNO dan Raja-raja Mclayu bersedia bckcrjasama dengan pihak kerajaan
Kolonial British unluk mcncntang segala aktiviti-aktiviti politik bcrhaluan kiri yang
didominasi olch PKM yang mcmpunyai modal kekuatan dari kctcnteraan dan kckuatan
politik untuk mcnghalau penjajah kuasa British keluar dari Tanah Melayu. Strategi politik
pihak kcrajaan Kolonial British ini tclah mcnimbulkan kctidakpuashatian dan kcmarahan
PKM. akhirnya ia telah mempcrcepatkan PKM melancarkan pemberontakan bersenjata
PKM pada tahun 1948 sehingga pengisytiharaan Darurat dilaksanakan di Tanah Melayu
dari lahun 1948 schingga tahun 1960. 157
Pembcrontakan bersenjata PKM yang berpanjangan dalam Zaman Darurat ini
tclah mcmaksa pihak kerajaan Kolonial British mengubah strategi politik mercka bagi
mcmcnangi hati rakyat Tanah Melayu untuk menyelesaikan masalah pemberontakan PKM
berscnjata ini. Pihak kerajaan Kolonial British telah memperkcnalkan sistem pilihanraya
kcrajaan tempatan pada tahun 1951 yang bertujuan untuk mcmbawa Tanah Melayu menuju
kc arah bcrkerajaan sendiri supaya rakyat Tanah Melayu akhirnya dapat mencapai
kcmerdckaan dalam kcadaan tanpa ancaman Komunis. Fenomcna politik baru ini telah
mcngakibatkan UMNO berpccah kepada tiga buah parti politik yang mcmpunyai idcologi
politik yang berbcza iaitu UMNO, Independence Malaya Party (IMP) dan PAS untuk
bcrsaing kuasa politik di Tanah Melayu di an tara satu sama lain.
Dalam kcadaan krisis politik ini, UMNO di bawah pimpinan Tunku Abdul Rahman
al-Putra tclah mcngatur stratcgi politik baru iaitu bckcrjasama dengan MCA yang
bcrfahaman Chauvinismc Kapitalis Cina di dalam scmua pcringkat pilihanraya kerajaan
tcmpatan yang bcrsiri dan akhirnya stratcgi politik UMNO ini tclah bcrjaya mcngatasi
musuh politik utama UMNO iaitu IMP yang mcndukung fahaman ideologi politik tidak
hcrsifat pcrkauman. Kcmenangan UMNO ini tclah mcmantapkan kcdudukan politik UMNO
dan mcmpcrkukuhkan strategi politik mcreka dalam fahaman Chauvinismc Mclayu yang
bcrtolcnrasi ini di kalangan masyarakat Melayu Tanah Mclayu dcngan scpcnuh kcyakinan.
Kcadaan politik ini mcmbcri kcyakinan kepada UMNO untuk tcrus bckcrjasama
dcngan MCA dan MIC di bawah satu pakatan gabungan parti yang bemama Parti Pcrikatan
dalam Pilihanraya Umum 1955 scrta akhirnya Parti Pcrikatan ini tclah bcrjaya mcncapai
kcmcnangan bcsar dalam pilihanraya umum ini dengan mcncwaskan dua buah parti politik
Mclayu (musuh politik) iaitu PAS yang bcrfahaman ideologi politik Pan-Islamismc yang
bcrhaluan kiri ISX dan Parti Ncgara yang berfahaman Chauvinismc Mclayu agresif pada
masa itu. Sokongan politik ini tclah mcmbcri modal politik yang amat bcrnilai kcpada
UMNO-MCA-MIC dcngan mcnggunakan isu kcgagalan rundingan Baling yang diadakan
pada tahun 1955 untuk mcrcalisasikan janji pilihanraya umum mcrcka yang akan mcmbawa

1'i7 Kho" Kay Kim. Malay Society: Tralls/iJrlnatiof/ & Democratisation: A StimulatinK And Discerning Study On
The lo\'Olution 0/ Mala\' Societ\'. hIm. 186.
I'iX Menurllt pendapat Khoo Kay Kim. penllhuhan PAS mempllnyai hllbungan rapat dengan Pusat Perekonomian
Mela) uSe-Malaya (PEPERMAS). Majlis Agama Tertinggi (MATA). Lembaga Pendidikan Rakyat (LEPIR) dan
Hithul Mllslimin yang mempunyai senti men Anti-British ataupun konsep Anti-Kolonial Nasionalismc dalam
pcrJuangan Pan-Islami,me mereka ini. Kho" Kay Kim. Malay Society: Trwls/iJrmation & Democratisation: A
Slillllllatil1g Alld lliscerning Study On The Evolution of Maim Society. 190-192 & 200.

105

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

rakyat Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957 dari tangan
kuasa British. 1)<)

pl~njalail

Kesimpulan
Walaupun kini masyarakat Tanah Mclayu telah berubah menjadi sebuah masyarakal 'I .",' i k
yang terdiri daripada kaum Melayu. kaum Cina. kaum India, kaum Eurasia dan kcWi' .. 'i.~i
yang lain dengan latarbelakang kehidupan yang berbeza dari segi bahasa. bud.l\ d 1I,111
agama. tetapi masing-masing mempunyai konsep Anti-Kolonial Nasionalisme yalL: 'tina.
Konsep Anti-Kolonialisme ini telah diserap dan diterima baik oleh parti-parti f'oillik di
Tanah Melayu dari sejak penubuhan parti politik schingga kini dengan pelbagai aliran
fahaman ideologi politik moden masing-masing sarna ada dalam bentuk Sosialisll1c,
Islamisme, Nasionalis Chauvinisme Melayu, Nasionalis Chauvinisme Cina. Nasionab
Chauvinisme India, Komunisme. Non-Comunalisme ataupun ideologi-ideologi politik jang
lain.
Bagi masyarakat Melayu, Raja Melayu sejak dahulu telah menggunakan konscp
Empayar Imperliaslime dengan ideologi politik ajaranlslam untuk menyatupadukan orang
Melayu bagi menentang penjajah kuasa-kuasa Barat. Sebagai contohnya. Kuasa Melayu
seperti Empayar Kesultanan Melayu Melaka dan Empayar Kesultanan Melayu ]ohor Lama
telah mcngamalkan konsep ideologi politik ini untuk menentang kuasa pcnjajah Portugis
di Melaka. manakala Empayar Kesultanan ]ohor-Riau di bawah kebangkitan kuasa Bugis
telah mengamalkan konsep ideologi politik ini untuk menentang kuasa penjajah Belanda
di Melaka. Akan tetapi konsep ideologi politik ini tidak dapat berterusan apabila Perjanjian
lnggeris-Belanda 1824 ditandatangani oleh kuasa Belanda dan kuasa British yang telah
meruntuhkan Empayar ]ohor-Riau schingga membawa perpecahan politik dalam kalangan
negeri-negeri kesultanan Melayu.
Perpecahan politik orang Melayu ini telah memberi peluang kepada pihak pcnjajah
kuasa British untuk bercampur tangan di dalam urusan hal chwal negeri-ncgcri Melayu
bagi menyelesaikan krisis politik yang dihadapi oleh raja-raja Melayu. Krisis-krisis politik
ini telah memudahkan kuasa penjajah British untuk menghapuskan golongan pembcsar
Melayu yang menentang kuasa penjajah British dengan satu persatu bagi mempcrkukuhkan
kedudukan kuasa penjajah British di Tanah Melayu. Akhirnya seluruh Tanah Mclayu
secara rasmi dikuasai olch kuasa penjajah British dari tahun 1919 hingga Tanah Melayu
mencapai kemerdekaan pada tahun 1957.

159 Tunku Abdul Rahman berjaya menolak syaraHyarat yang ditawarkan o!eh Chin Pengo Setiausaha Agung PK'.I
dan pad a masa itu beliau telah mendapat kcpercayaan daripda pihak kerajaan Kolonial Bntish haha",a hl'liau
mempunyai semangat Anti-Komunismc. Semangat Anti-Komunisme Tunku ini telah mcmhuat pihak kerajaall
Kolonial British herrasa lega dan herjanji memberi mcmheri kemerdckaan kepada Parli Pcrikatan pad a tahun
1957. Pihak Kolonial British herbuat demikian kerana Tanah Melayu amat penting kepada l'lhak !lInk Baral
dalam stratcgi politik dalam Perang Dingin, K. G. Tregonning. A l/;s/ory ot Modern M%\(!. hlll1. 1()(1.

106

i'l i<!'.i \11; \'.1

;.\~

I[)EOLO(il POLlTIK DAi'i MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

\\alau hagaimanapun kuasa penjajah British telah berjaya mcngawasi sekumpulan

:vklayu daripada berlaku pemberontakan, telapi perlaksanaan sistern pendidikan
11l:2~cris dan Mclayu yang herbeza oleh kuasa penjajah British ini telah rnenyedarkan
masyarakat Mclayu akan betapanya pentingnya kebangkitan Nasionalisrne Melayu yang
hcrkonscp Melayu Raya yang bertujuan untuk rncrnulihkan kegernilangan politik Ernpayar
\IIclayu Mclaka. Olch itu, pcndcdahan daripada pendidikan ini telah rnernbangkitkan sesuatu
idcologi poltlik baru dalarn kalangan golongan elit Melayu iaitu konsep Anti-Kolonial
Naslollalismc.
Dcngan ada konscp Anti-Kolonial Nasionalisrne ini, sekumpulan golongan Melayu
hcrpcndidikan Mclayu radikal ini telah memupuk satu scntimen Anti-Kolonial Nasionalisme
Mdayu yang bcrkonscp republik dalam aliran fahaman ideologi politik utama mereka bagi
KMM, PKMM, AWAS dan API. Golongan nasionalis Melayu radkal ini telah rnenggunakan
pcndckalan pCljuangan pernberontakan bersenjata berdarah bagi rnernbebaskan Tanah
\lcla) u daripada kuasa penjajah British dengan segera, tetapi pcndekatan mereka ini telah
ditolak dan tidak dapat diterirna oleh rnasyarakat Mclayu scndiri,
Manakala golongan Melayu aristokrat berpendidikan Inggeris pula yang telah
I1lcndukung Nasionalis Chauvinisrne Melayu yang sederhana dan berkonsepkan AntiKolonial Nasionalisme di dalarn perjuangan politik UMNO ini telah mernperhebatkan aktiviti
politik mereka dalarn gcrakan Anti-Gagasan Melayan Union supaya kedudukan Raja-raja
!\lclayu tidak tcrgugat. U saha-usaha peljuangan politik UMNO ini telah rnendapat
,ukongan Raja-raja Melayu. Dengan itu, UMNO telah rnenggunakan strategi politik untuk
mcnunggu masa yang sesuai bagi menuntut kernerdekaan Tanah Melayu secara beransUfansur melalui pcndckatan bekerjasama dan berunding dengan pihak penjajah British bagi
mcncapai matlamat kcgcmilangan politik orang Melayu. Nasionalis Chauvinisrne Melayu
yang lcmbul yang berkonsep Anti-Kolonial Nasionalisme yang didukung oleh UMNO
akhirnya l1lencapai kejayaan dalal1l stratcgi pakatan politik dengan MCA dan MIC ini dan
perjuangan idcologi politik UMNO ini telah menjadi aliran ideologi politik utama dalam
masyarakat Mclayu di Tanah Melayu.
Jadi, kita bolch menyirnpulkan di sini bahawa konsep Il1lperlialisl1le Ernpayar
rVlclayu l1lerupakan asas pembentukan konscp Anti-Kolonial Nasionalisrnc masyarakat
,\lclayu dalam l1lisi perjuangan ideologi politik KMM dan UMNO yang bercita-cita untuk
I11cnyatupadukan scluruh orang Melayu di Tanah Melayu. Oleh itu, kewujudan fahaman
ideologi-ideologi politik parti ini scbenarnya tclah didukung oleh kcbangkitan faharnan
Nasionalisme l611 di Asia pada awal abad ke-20 akibat pendedahan daripada perlaksanaan
si,;tem pcndidikan Barat. Kcbangkitan fahaman Nasionalisme ini telah mernangkinkan
pcrkcmbangan fahaman Nasionalisme Melayu, perkcmbangan fahaman Nasionalisme China
;'cl11hcSClI

16() Na,ionali'llle Illerupakan ,esuatu ideologi politik yang menekankan konsep mcnyedarkan Illasyarakat bangsa
'clHliri Illelahirkan pcrasaaan cinta mereka terhadap hangsa dan negara supaya semangat ini dapat Illemhehaskan
tanah air mereka daripada cengkaman penjajah yang sentiasa mengeksploitasi kcpentingan ckonomi mereka.
Kchangkltan idculogi politik ini kadang-kala hanya terhad kepada sekumpulan manusia yang mempunyai
hahasa. hudaya dan cara hidup tcrscndiri. Jadi, Malaysia halch dikatakan mempunyai pelhagai kansep Nasionalismc
di kalallgan penduduk sctampat Illengikut masa dan pcrubahan pcrkeillbangan politik dari luar.

107

MALAYSIADARI SEGI SEJARAH

dan perkembangan fahaman Nasionalisme India di Tanah Melayu, malah ia telah

mewujudkan pelbagai ali ran fahaman ideologi politik ataupun pemikiran ideologi politik
yang berdasarkan konsep Anti-Kolonial Nasionalisme di Malaysia. Keadaan politik ini
telah menggalakkan kebangkitan Komunisme dan Sosialisme yang berperanan untuk
menggerakkan aktiviti Trade Unionisme di Malaysia dengan mclancarkan beberapa siri
permogokan dari tahun 1930-an sehingga tahun 1960-an.
Akhimya pelbagai ali ran fahaman ideologi politik ataupun pemikiran ideologi
politik yang berdasarkan konsep Anti-Kolonial Nasionalisme ini tclah mendorong rakyat
Tanah Melayu menuju ke arah kemerdekaan dengan menyatupadukan ketiga-tiga
masyarakat kaum utama yang mempunyai as as pembentukan konsep Anti-Kolonial
NasionaIisme yang berasingan di bawah pakatan UMNO-MCA-MIC (Parti Perikatan) pad a
tahun 1955, akhimya Tanah Melayu telah bcrjaya mencapai kemerdekaan pada tahun 1957
dan seterusnya menjayakan penubuhan Malaysia pada tahun 1963.

108