LAPORAN KASUS

DECOMPENSATIO CORDIS
Disusun Oleh :
Monica Raharjo
030.09.157
Pembimbing :
Dr. Daniel Effendi, Sp.A
KEPANITERAAN KLINIK ILMU KESEHATAN ANAK
PERIODE 02 JUNI 20! " 0# A$USTUS 20!
RUMAH SAKIT UMUM DAERAH %UDHI ASIH
&AKULTAS KEDOKTERAN UNI'ERSITAS TRISAKTI
JAKARTA
20!
%A$IAN ILMU KESEHATAN ANAK
&AKULTAS KEDOKTERAN UNI'ERSITAS TRISAKTI
RS PENDIDIKAN : RSUD %UDHI ASIH
STATUS PASIEN KASUS I
N(m( M(h(sis)( : M*ni+( R(h(,-* Pembimbing : D,. D(niel E//en0i S1.A
NIM : 020.0#.34 T(n0( 5(ng(n:
IDENTITAS PASIEN
Nama : An. SD !eni" #elamin : $eremp%an
&m%r : ' (ah%n 9 )%lan S%*% +an,"a : +e(a-i
0
.empa( / (an,,al lahir : !a*ar(a, 15 A,%"(%" 0009 A,ama : 1"lam
Alama( : !alan an,,ar 11 R. 011/R2 05, $endidi*an : 3
#el%rahan $ondo* +am)%, #ecama(an D%ren Sa-i(, !a*ar(a .im%r

IDENTITAS ORAN$ TUA6 7ALI
A8(h: Ibu:
Nama: .n. A
&m%r: 39 (ah%n
Alama(: !alan an,,ar 11, D%ren Sa-i(
$e*erjaan: +%r%h
$en,ha"ilan: Rp. 0.000.000,00
$endidi*an: SD
S%*% +an,"a: +e(a-i
A,ama: 1"lam
Nama: N4. AS
&m%r: 31 (ah%n
Alama(: !alan an,,ar 11, D%ren Sa-i(
$e*erjaan: #%li c%ci ,o"o*
$en,ha"ilan: Rp. Rp. 1.000.000,00
$endidi*an: SM$
S%*% +an,"a: +e(a-i
A,ama: 1"lam
Hubung(n 0eng(n *,(ng 5u(: $a"ien mer%pa*an ana* *and%n,.
I. ANAMNESIS
Dila*%*an "ecara alloanamne"i" den,an N4. AS 5i)% *and%n, pa"ien6
o*a"i : +an,"al lan(ai 7 .im%r, *amar 515
.an,,al / -a*(% : 10 !%ni 001' p%*%l 19.00
.an,,al ma"%* : 10 !%ni 001' p%*%l 18.00
#el%han %(ama : Se"a* napa" "eja* 0 min,,% "e)el%m ma"%* r%mah "a*i(
#el%han (am)ahan : !an(%n, )erde)ar, n4eri %l% ha(i, lema", nap"% ma*an
)er*%ran,, )era( )adan men%r%n, *ed%a *a*i (era"a din,in
A. Ri)(8(5 Pen8(9i5 Se9(,(ng
$a"ien da(an, )ero)a( *e poli*lini* RS&D +%dhi A"ih dian(ar oleh *ed%a oran, (%a
den,an *el%han "e"a* napa" "eja* *%ran, le)ih d%a min,,% "e)el%m ma"%* r%mah "a*i(.
$a"ien (erliha( )ernapa" le)ih cepa( dari )ia"an4a. Se(elah )era*(i9i(a" "eper(i nai* (an,,a
a(a% )er"epeda, *e"%li(an )ernapa" le)ih jela" dimana pa"ien (erliha( :n,o"3n,o"an; "eper(i
oran, 4an, *ecapaian. Se"a* pada po"i"i (id%r dan (id%r den,an j%mlah )an(al 4an, le)ih
)an4a* dari )ia"an4a di"an,*al. Nam%n oran, (%a pa"ien men,a*% dalam d%a min,,%
(era*hir pa"ien "elal% ,eli"ah "aa( (id%r. Se"a* napa" (ida* di"er(ai )%n4i napa" 4an, (ida*
normal "eper(i :,ro*3,ro*; a(a% :n,i*3n,i*;.
Selain *el%han "e"a* napa", dalam d%a min,,% (era*hir ini pa"ien j%,a jan(%n,n4a
)erde)ar3de)ar, n4eri pada %l% ha(i, lema", nap"% ma*an )er*%ran,, )era( )adan men%r%n,
dan *ed%a *a*i (era"a din,in. +a(%*, men,i, demam, )en,*a* pada *a*i a(a% *elopa* ma(a,
dan )ir% pada )i)ir a(a% jari3jari di"an,*al. #el%han jan(%n, )erde)ar3de)ar m%nc%l )e)erapa
hari "e)el%m "e"a* napa". <ran, (%a pa"ien mera"a den4%( jan(%n, ana* le)ih cepa( dan le)ih
*%a( dari )ia"an4a. !an(%n, )erde)ar3de)ar -ala%p%n (ida* "edan, mela*%*an a*(i9i(a".
1
#adan, oran, (%a pa"ien men,a*% dapa( meliha( den4%( jan(%n, pada dada *iri pa"ien di
daerah a(a" (%lan, i,a (er)a-ah dan dapa( mera"a*an p%*%lan den4%( jan(%n, pa"ien )ila
men,,endon, pa"ien. $a"ien j%,a "erin, men,el%h n4eri per%( di daerah %l% ha(i. #el%han
(er"e)%( dira"a*an (er%(ama pada malam hari 5pa"ien "erin, (er)an,%n pada malam hari
*arena n4eri per%( pada %l% ha(i6. Dalam d%a min,,% (era*hir, pa"ien dira"a le)ih lema" dari
)ia"an4a, (ida* "elincah dan "eceria "e)el%m (im)%l *el%han jan(%n, )erde)ar, dan le)ih
"erin, )er)arin, a(a% memin(a di,endon, di)andin,*an )ermain. Se)el%m "a*i(, pa"ien
"e(iap pa,i menemani "an, i)% )e*erja dimana 5pa"ien ma"ih dapa( nai* (an,,a *e (empa(
*erja "an, i)%6 dan "e(iap hari )ermain "epeda 4an, )ar% di)eli 1 )%lan 4an, lal% oleh *ed%a
oran, (%a. Nap"% ma*an pa"ien )er*%ran,, han4a ma% ma*an )e)erapa "%ap na"i dan *ecap
(anpa la%* dan (ida* ma% min%m "%"%, nam%n min%m air c%*%p )an4a*. +era( )adan pa"ien
(%r%n "e*i(ar 130 *, dari )era( )adan "e)el%m "a*i( 4ai(% 13310 *,. #ed%a *a*i pa"ien "erin,
(era"a din,in a(a% *el%ar *erin,a( din,in dalam d%a min,,% (era*hir.
+%an, air *ecil 5+A#6 (ida* ada *el%han, prod%*"i )an4a*, -arna *%nin, jernih,
(ida* n4eri. $a"ien )el%m )%an, air )e"ar 5+A+6 "elama 0 hari. +A+ (era*hir "e)an4a* "a(%
*ali 0 hari 4an, lal%, *o(oran )er)en(%* nam%n *on"i"(en"i l%na*, -arna *%nin,3*eco*la(an,
(ida* ada darah ma%p%n lendir.
$a"ien "e)el%mn4a "%dah )ero)a( *e *lini* di de*a( r%mah di)eri*an o)a( lam)%n,
"er(a dir%j%* *e p%"*e"ma". Di p%"*e"ma" han4a dila*%*an pemeri*"aan la)ora(ori%m
*em%dian di)eri*an anj%ran %n(%* )ero)a( *e RS&D +%dhi A"ih. $a"ien (ida* men,alami
per)ai*an "e(elah )ero)a( *e d%a (empa( (er"e)%(.
%. Ri)(8(5 Pen8(9i5 D(hulu
$a"ien pernah men,alami n4eri dada *%ran, le)ih 1 (ah%n "e)el%m ma"%* r%mah "a*i(
5pada %"ia ' (ah%n6. N4eri dada dira"a*an di "e)elah *iri dan (ida* menjalar. Saa( i(% pa"ien
mera"a le)ih cepa( *en4an, dan :ene,; "e(elah ma*an )ar% *em%dian (im)%l n4eri dada.
$a"ien di)a-a )ero)a( *e *lini* dan dianj%r*an %n(%* )ero)a( *e p%"*e"ma", *em%dian dari
p%"*e"ma" pa"ien dir%j%* *e RS&D D%ren Sa-i(. Di RS&D D%ren Sa-i( pa"ien
mendapa(*an o)a( penam)ah darah 5San,o)ion %n(%* ana*6 "er(a o)a( %n(%* lam)%n,
5An(a"ida "ir%p6. Se(elah min%m *ed%a o)a( (er"e)%( pa"ien dira"a mem)ai* nam%n *el%han
n4eri dada (ida* hilan,. Se(elah )ero)a( jalan "e)an4a* (i,a *ali di RS&D D%ren Sa-i(
5dimana di)eri*an *ed%a o)a( dia(a"6, pa"ien dianj%r*an %n(%* mela*%*an fo(o dada nam%n
*arena pro"ed%r admini"(ra(if di RS&D dira"a "%li( ma*a pa"ien )erhen(i )ero)a( dan )eralih
*e pen,o)a(an al(erna(if )er%pa %r%( )adan. Se(elah )e)erapa *ali %r%( )adan, oran, (%a
0
pa"ien men,a*% n4eri dada (ida* pernah di*el%h*an pa"ien, nam%n pa"ien )e)erapa *ali
(ampa* lema" dan (ida* ma% ma*an "er(a "erin, men,el%h n4eri per%( di daerah %l% ha(i.
#el%han (er"e)%( dian,,ap oran, (%a pa"ien "e)a,ai "a*i( lam)%n, )ia"a *arena ana*
meman, "%li( ma*an.
Ri-a4a( infe*"i "al%ran pernapa"an a(a" 5demam, )a(%*3pile*, "a*i( (en,,oro*an6
)e)erapa min,,%/ "e)%lan "e)el%m (im)%l n4eri dada di"an,*al. Ri-a4a( a"ma dan pen4a*i(
par% lainn4a di"an,*al. $ada %"ia 0 (ah%n = )%lan pa"ien pernah men,alami *ecela*aan ja(%h
dari mo(or dan (er)en(%r pada dahi, menin,,al*an jarin,an par%( pada ali" "e)elah *iri. $ada
%"ia 3 (ah%n pa"ien (er*ena campa*. $ada %"ia 3 (ah%n = )%lan pa"ien pernah men,alami
*ecela*aan "ehin,,a ma(a *anan (er(%"%* dan :ro)e*;, "e*aran, "%dah "em)%h "emp%rna dan
(ida* ada *el%han pen,eliha(an. +e)erapa min,,% "e(elah *ecela*aan pada ma(a, pa"ien
*ecela*aan "ehin,,a *%*% jempol *a*i *anan men,alami (im)%l :*oren,;, "e*aran, "%dah
"em)%h nam%n )en(%* *%*% (ampa* )er,elom)an,.
+eri*%( mer%pa*an (a)el rin,*a"an ri-a4a( pen4a*i( 4an, dideri(a oleh pa"ien:
Pen8(9i5 Umu, Pen8(9i5 Umu, Pen8(9i5 Umu,
Aler,i :;< Dif(eria :;< $en4a*i( jan(%n,
' (ah%n 9 )%lan
5"e*aran,6
>acin,an :;< Diare :;< $en4a*i( ,injal :;<
D+D :;< #ejan, :;< Radan, par%/ .+> :;<
<(i(i" :;< Mor)ili 3 (ah%n $en4a*i( darah ' (ah%n
$aro(i(i" :;< <pera"i :;< ain3lain: *ecela*aan
0.5 (ah%n dan 3.5
(ah%n
Kesim1ul(n ,i)(8(5 1en8(9i5 8(ng 1e,n(h 0i0e,i5( : $a"ien pernah men,alami n4eri dada
"er(a mendapa(*an pen,o)a(an %n(%* anemia pada %"ia ' (ah%n. Ri-a4a( pen4a*i( lainn4a
(ida* )erh%)%n,an den,an pen4a*i( "e*aran,.
C. Ri)(8(5 Keh(mil(n 0(n Kel(hi,(n
KEHAMILAN
Mor)idi(a" *ehamilan .ida* ada
$era-a(an an(ena(al
AN> *e )idan han4a (i,a *ali "elama ma"a
*ehamilan, "%n(i*an .. d%a *ali pada %"ia
*ehamilan 7 )%lan dan 9 )%lan
KELAHIRAN .empa( per"alinan R%mah )idan
$enolon, per"alinan +idan
>ara per"alinan Spon(an (anpa pen4%li(
Ma"a ,e"(a"i >%*%p )%lan
#eadaan )a4i +era( lahir: 3100 ,r
$anjan, lahir: 50 cm
in,*ar *epala: 5(ida* (ah%6
3
an,"%n, menan,i" 5?6 #emerahan 5?6 $%ca(
536 +ir% 536 #%nin, 536 #ejan, 536
Nilai A$@AR: 5(ida* (ah%6
#elainan )a-aan: (ida* ada
Kesim1ul(n ,i)(8(5 9eh(mil(n6 9el(hi,(n : Neona(%" >%*%p +%lan A Se"%ai Ma"a
#ehamilan.
D. Ri)(8(5 Pe,9emb(ng(n
$er(%m)%han ,i,i 1 : 7 )%lan, ,i,i per(ama 4an, (%m)%h ialah ,i,i depan rahan, a(a"
@an,,%an per*em)an,an men(al : .ida* ada
$"i*omo(or :
.en,*%rap : &m%r 3 )%lan 5Normal: 33' )%lan6
D%d%* : &m%r = )%lan 5Normal: =39 )%lan6
+erdiri : &m%r 9 )%lan 5Normal: 9310 )%lan6
+erjalan : &m%r 11 )%lan 5Normal: 13 )%lan6
+icara : &m%r 10 )%lan 5Normal: 9310 )%lan6
Kesim1ul(n ,i)(8(5 1e,9emb(ng(n : $er*em)an,an )ai*/ "e"%ai %"ia.
E. Ri)(8(5 M(9(n(n
Umu, :bul(n< ASI6PASI %u(h 6 %is9ui5 %ubu, Susu N(si Tim
0 A 0 AS1 3 3 3
0 A ' AS1 3 3 3
' A = AS1 3 ? 3
= A 8 AS1 3 ? 3
8 A 10 AS1 ? ? 3
10 310 AS1 ? ? ?
Umu, 0i(5(s 5(hun:
Jenis M(9(n(n &,e9uensi 0(n Juml(h
Na"i/ $en,,an(i 533B/ hari "e(iap *alin4a han4a 130 "%ap
Sa4%r 1B/ min,,%
Da,in, 1B/ (ah%n
.el%r 1B/ hari
1*an 3B/ min,,%
.ah% 3B/ min,,%
.empe 3B/ min,,%
S%"% 1 *o(a* "%"% %l(ra "e(iap hari
ain3lain +i"*%i(/ -afer/ ro(i i"i 1 )%n,*%"/ hari
'
Kesuli5(n m(9(n : <ran, (%a pa"ien men,a*%i )ah-a pa"ien "%li( ma*an "eja* *ecil. Sehari3
hari pa"ien ma*an na"i p%(ih 533B "ehari han4a 130 "%ap den,an *ecap *adan, ma% )ila
di)eri*an la%* )er%pa (el%r/ i*an/ (ah%/ (ampe. $a"ien (ida* pernah ma% ma*an "a4%r 5"a4%r
"elal% dipi"ah*an6 *ec%ali den,an pa*"aan. $a"ien min%m 1 *o(a* "%"% %l(ra "e(iap hari dan
)ia"an4a ma*an snack "eper(i )i"c%i( *ej%/ -afer/ ro(i 1 )%n,*%" dalam "ehari. $a"ien jaran,
di)eri*an da,in, *arena *el%ar,a (ida* mamp% %n(%* mem)eli da,in,. Seja* 0 min,,%
(era*hir nap"% ma*an pa"ien )er*%ran, dan pa"ien "ema*in "%li( ma*an. $a"ien han4a ma*an
)e)erapa "%ap na"i "aja, (ida* ma*an la%*, dan (ida* min%m "%"%.
Kesim1ul(n ,i)(8(5 m(9(n(n : $a"ien men,alami *e"%li(an ma*an, a"%pan ,iCi %n(%*
pro(ein dan "era( *%ran,.
&. R i)(8(5 Imunis(si
'(9sin D(s(, : umu, < Ul(ng(n : umu, <
+>@ 0 )%lan 3 3 3 3 3
D$. / $. 0 )%lan ' )%lan = )%lan 3 3 3
$olio 0 )%lan 0 )%lan ' )%lan 3 3 3
>ampa* 3 3 9 )%lan 3 3 3
Depa(i(i" + 0 )%lan 1 )%lan = )%lan 3 3 3
Kesim1ul(n ,i)(8(5 imunis(si : 1m%ni"a"i da"ar len,*ap dan "e"%ai jad-al. .ida*
dila*%*an im%ni"a"i (am)ahan.
$. R i)(8(5 Kelu(,g(
C*,(9 ,e1,*0u9si :
N*
T(hun
l(hi,
Jenis
9el(min
Hi0u1
L(hi,
m(5i
Ab*,5us M(5i :seb(b<
Ke5e,(ng(n
9eseh(5(n
1. 0003
a*i3la*i ? 3 3
? %"ia 3 jam
a"fi*"ia
neona(or%m
Menin,,al
5*a*a*
pa"ien6
a*i3la*i ? 3 3
0. 000' $eremp%an ? 3 3 3
Seha(
5*a*a*
pa"ien6
3. 0009 $eremp%an ? 3 3 3
Sa*i(
5pa"ien6
Ri)(8(5 1e,ni9(h(n :
5
A8(h 6 7(li Ibu 6 7(li
N(m( .n. A N4. AS
Pe,9()in(n 9e; 1 1
Umu, s((5 meni9(h 07 (ah%n 19 (ah%n
Pen0i0i9(n 5e,(9hi, .ama( SD .ama( SM$
Ag(m( 1"lam 1"lam
Su9u b(ngs( +e(a-i +e(a-i
Ke(0((n 9eseh(5(n Seha( Seha(
K*s(nguini5(s 3 3
Pen8(9i5= bil( (0( Aler,i/ @a"(ri(i" @a"(ri(i"/ Ri-a4a( .+ par%
Ri)(8(5 1en8(9i5 9elu(,g( : .ida* ada 4an, menderi(a ,ejala a(a% pen4a*i( 4an, "ama
"eper(i dialami oleh pa"ien. Ri-a4a( pen4a*i( *elainan jan(%n, )a-aan di *el%ar,a di"an,*al.
A4ah pa"ien menderi(a aler,i pada *%li( "er(a ,a"(ri(i". 1)% pa"ien menderi(a ,a"(ri(i" "er(a
memili*i ri-a4a( .+ par% "e)el%m pa"ien lahir. 1)% dari i)% pa"ien menin,,al *arena
pen4a*i( *%nin,.
Kesim1ul(n ,i)(8(5 9elu(,g( : .ida* ada an,,o(a *el%ar,a 4an, men,alami ,ejala dan
pen4a*i( 4an, "er%pa den,an pa"ien. $a"ien (ida* memili*i pen4a*i( (%r%nan dalam *el%ar,a
dan (ida* ada 4an, menderi(a pen4a*i( men%lar dalam *el%ar,a.
H. Ri)(8(5 Ling9ung(n Pe,um(h(n
$a"ien (in,,al )er"ama a4ah, i)%, *a*a*, dan *ed%a oran, (%a a4ah pa"ien di r%mah
)erlan(ai "a(% 4an, mer%pa*an r%mah oran, (%a a4ah pa"ien. #eadaan (empa( (in,,al
"e*aran, 9en(ila"i c%*%p )ai*, pencaha4aan )ai*, dan septic tank jara*n4a den,an "%m)er air
5je( "an4o6 le)ih dari 10 me(er. Daerah (empa( (in,,al mer%pa*an daerah 4an, pada(
pend%d%*. .e(an,,a "e)elah r%mah ada 4an, "%dah (%a dan di*e(ah%i menderi(a *encin,
mani" dan "edan, menjalani pen,o)a(an par% )er%pa o)a( 4an, dimin%m = )%lan. <ran, (%a
(er"e)%( "erin, *ali mele-a(i depan r%mah, )a(%*3)a(%*, dan )ah*an mem)%an, daha*n4a di
pin,,iran jalan.
Kesim1ul(n ,i)(8(5 ling9ung(n 1e,um(h(n : Di(inja% dari lin,*%ran, per%mahan pa"ien,
pa"ien memili*i fa*(or ri"i*o %n(%* (erjadi infe*"i .+ *arena lin,*%n,an pada( pend%d%* dan
(erdapa( "eoran, (e(an,,a 4an, menderi(a .+ par% a*(if.
I. Ri)(8(5 S*si(l 0(n E9*n*mi
A4ah pa"ien )e*erja "e)a,ai )%r%h lepa" den,an pen,ha"ilan 4an, (ida* (e(ap )er*i"ar
"e*i(ar Rp.0.000.000,3/ )%lan. $en,ha"ilan (er"e)%( dinilai *%ran, c%*%p %n(%* memen%hi
*e)%(%han po*o* "ehari3hari "ehin,,a 1)% pa"ien a*hirn4a i*%( )e*erja "e)a,ai *%li c%ci
=
,o"o* den,an pen,ha"ilan Rp.1.000.000,3/ )%lan. Sehari3hari pa"ien dia"%h oleh "an, 1)% dan
men,i*%(i 1)% )e*erja "e)a,ai *%li c%ci ,o"o*. $ada malam hari pa"ien dia"%h dan (id%r
)er"ama "an, A4ah.
Kesim1ul(n s*si(l e9*n*mi : $a"ien )era"al dari *el%ar,a den,an (araf "o"ial e*onomi
menen,ah *e)a-ah.
II. PEMERIKSAAN &ISIK :T(ngg(l 0 Juni 20! -(m #.20 7I%<
A. S5(5us $ene,(lis
Ke(0((n Umum :
#e"an Sa*i( : .ampa* "a*i( "edan,
#e"adaran : >ompo" men(i"
#e"an @iCi : #%ran,
#eadaan lain : Anemi" 5?6, i*(eri* 536, "iano"i" 536, d4"pnoe 5?6, edema 536
D(5( An5,*1*me5,i :
+era( +adan "e*aran, : 11 *,
$anjan, +adan : 98 cm
S5(5us $i>i :
++ / & E 11/17 B 100 F E =',71 F 5@iCi *%ran,6
.+ / & E 98/107 B 100 F E 91.59 F 5.in,,i )ai*6
++ / .+ E 11/15 B 100 F E 73.33 F 5@iCi *%ran,6
#ehilan,an ++ "eja* "a*i( E G 0 *,
+erda"ar*an *%r9a >D> 0000 ,iCi pa"ien (erma"%* dalam *a(e,ori ,iCi *%ran,. Dari *e(i,a
parame(er 4an, di,%na*an dia(a" didapa(*an ,iCi *%ran, %n(%* parame(er ++/& dan ++/.+
didapa(*an ,iCi *%ran, "edan,*an %n(%* parame(er .+/& didapa(*an (in,,i )ai*H hal ini
menanda*an )ah-a *e*%ran,an ,iCi 4an, dialami pa"ien "e*aran, ialah "%a(% *e*%ran,an
,iCi 4an, a*%(.
T(n0( 'i5(l :
Kl(si/i9(si Hi1e,5ensi An. SDL %e,0(s(,9(n Usi( 0(n Tinggi %(0(n
516
.e*anan darah normal I 101/ =' mmD,
$re3hiper(en"i 101/ =' A 105/ =8 mmD,
Diper(en"i (in,*a( 1 105/ =8 A 117/ 81 mmD,
Diper(en"i (in,*a( 11 J 117/ 81 mmD,
#ri"i" hiper(en"i J 117/ 81 mmD, den,an ,ejala dan (anda *lini"
.e*anan darah : 110/90 mmD, 5hiper(en"i (in,*a( 116
Nadi : 135 B/meni(, *%a(, i"i c%*%p, e*%al *anan dan *iri, re,%lar
Napa" : 53 B/meni(, (ipe a)domino3(ora*al
S%h% : 3=,0
K
> 5di%*%r den,an (ermome(er air ra*"a pada a*"ila6
Ke1(l( : Normocephali, %)%n3%)%n "%dah men%(%p
R(mbu5 : Ram)%( hi(am, di"(ri)%"i mera(a, dan (ida* m%dah dica)%(
7(-(h : 2ajah "ime(ri", (ida* ada edema, (erdapa( "e)%ah jarin,an par%( di )a,ian
medial ali" *iri
7
M(5( :
7i"%" : .ida* dila*%*an $(o"i" : 3/3
S*lera i*(eri* : 3/3 Lagofthalmus : 3/3
#onj%n,(i9a anemi" : ?/? >e*%n, : 3/3
Exophthalmus : 3/3 #ornea jernih : ?/?
S(ra)i"m%" : 3/3 en"a jernih : ?/?
Ni"(a,m%" : 3/3 $%pil : +%la(, i"o*or
Refle*" caha4a : an,"%n, ?/? , (ida* lan,"%n, ?/?
Teling( :
+en(%* : Normo(ia .%li : 3/3
N4eri (ari* a%ri*%la : 3/3 N4eri (e*an (ra,%" : 3/3
ian, (elin,a : Sempi( Mem)ran (impani : S%li( dinilai
Ser%men : 3/3 Refle*" caha4a : S%li( dinilai
>airan : 3/3
Hi0ung :
+en(%* : Sime(ri" Napa" c%pin, hid%n, : 3/3
Se*re( : 3/3 De9ia"i "ep(%m : 3
M%*o"a hiperemi" : 3/3 #on*a e%(rofi : ?/?
%ibi, : M%*o"a )er-arna merah m%da, *erin, 536, "iano"i" 536
Mulu5 : .ri"m%" 536, oral h4,iene *%ran, )ai*, ,i,i "%dah (%m)%h, (erdapa( carie"
pada *ed%a ,i,i inci"or depan rahan, a(a"
Li0(h : Normo,lo""ia, lidah *o(or 536
Tengg*,*9(n : .ida* ada *elainan pala(%m, dindin, farin, po"(erior (ida* hiperemi", %*%ran
(on"il .03.0 (ida* hiperemi", *rip(a mele)ar, (ida* ada de(ri(%"
Lehe, : +en(%* (ida* (ampa* *elainan, (ida* (ampa* ma""a/ )enjolan, (ida* (ampa*
de9ia"i (ra*ea, (ida* (era)a pem)e"aran (iroid ma%p%n *elenjar ,e(ah )enin,,
(ra*ea (era)a di (en,ah, !7$ 5 ? 0 cm D
0
<
Th*,(9s :
1n"pe*"i : +en(%* (hora*" "ime(ri" pada "aa( "(a(i" dan dinami", (ida* ada pernapa"an
4an, (er(in,,al, (ipe pernapa"an a)domino3(ora*al, (ida* (erdapa( re(ra*"i, ic(%" cordi"
(erliha( pada 1>S 71 1 cm la(eral linea mid*la9i*%lari" *iri
$alpa"i : @era*an pernapa"an "ime(ri" *anan dan *iri, 9o*al fremi(%" "ama *%a( *anan
dan *iri, (era)a ic(%" cordi" pada 1>S 71 1 cm la(eral linea mid*la9i*%lari" *iri,
den4%( *%a(
$er*%"i : $er*%"i (ida* dila*%*an
A%"*%l(a"i : S%ara napa" 9e"i*%ler, re,%ler, ron*i )a"ah hal%" 53/36, -heeCin, 53/36,
)%n4i jan(%n, 1311 re,%ler, )%n4i jan(%n, 111 5?6 p%nc(%m ma*"im%m pada *a(%)
mi(ral, gallop 5?6 le)ih jela" (erden,ar pada *a(%) p%lmonal dan *a(%) mi(ral, murmur
(ida* dapa( (erden,ar *arena (er(%(%p oleh gallop
Ab0*men :
1n"pe*"i : $er%( da(ar, (ida* dij%mpai adan4a eflore"en"i pada *%li( per%(, roseola
spots 536, (ida* (ampa* )enjolan, *%li( *erip%( 536, ,era*an peri"(al(i* 536, smiling
umbilicus 536
A%"*%l(a"i : +i"in, %"%" 5?6, fre*%en"i = B/ meni(
8
$alpa"i : S%pel, n4eri (e*an 536 pada "el%r%h re,io a)domen, (%r,or *%li( )ai*, hepar
dan lien (ida* (era)a mem)e"ar
$er*%"i : .impani pada "el%r%h re,io a)domen
$eni5(li( : .ida* di(em%*an *elainan pada ,eni(alia e*"(erna
Kelen-(, $e5(h %ening :
$rea%ri*%ler : .ida* (era)a mem)e"ar
$o"(a%ri*%ler : .ida* (era)a mem)e"ar
S%)mandi)%la : .ida* (era)a mem)e"ar
S%pra*la9i*%la : .ida* (era)a mem)e"ar
A*"ila : .ida* (era)a mem)e"ar
1n,%inal : .ida* (era)a mem)e"ar
E9s5,emi5(s : E*"(remi(a" a(a" (era)a han,a(, e*"(remi(a" )a-ah (era)a din,in, *%*% dan
jarin,an di)a-ah *%*% )ai* e*"(remi(a" a(a" ma%p%n )a-ah (ampa* p%ca(,
capillary refill time 5>R.6 *%ran, dari 0 de(i*
Tul(ng %el(9(ng: +en(%* normal, (ida* (ampa* de9ia"i
Kuli5 : 2arna *%li( "a-o ma(an, mera(a, p%ca( 5?/36, (ida* i*(eri*, (ida* "iano"i",
(%r,or *%li( )ai*, lem)a), >R. *%ran, dari d%a de(i*, (ida* (ampa* r%am
ma%p%n )in(i* perdarahan
%. S5(5us Neu,*l*gis
Re/le9s &isi*l*gis K(n(n Ki,i
+icep" ? ?
.ricep" ? ?
$a(ella ? ?
Achille" ? ?
Re/le9s P(5*l*gis K(n(n Ki,i
+a)in"*i 3 3
>haddoc* 3 3
<ppenheim 3 3
@ordon 3 3
Schaeffer 3 3
T(n0( R(ngs(ng Meninge(l
#a*% *%d%* 3
K(n(n Ki,i
#erni, 3 3
a"eL 3 3
+r%dCin"*i 1 3 3
+r%dCin"*i 11 3 3
Peme,i9s((n Ne,?us K,(ni(lis :
N. 1 5<lfa*(ori%"6 : .ida* dila*%*an pemeri*"aan
N. 11 dan 111 5<p(i*%" dan <*%lomo(ori%"6 : $%pil )%la( i"o*or, R> ?/?, R>. ?/?
9
N. 17 dan 71 5.ro*leari" dan A)d%cen"6 : @era*an )ola ma(a )ai* *e "e,ala arah
N. 7 5.ri,emin%"6 : .ida* ada ,an,,%an "en"i)ili(a" -ajah
N. 711 5Maciali"6 : 2ajah "ime(ri", dapa( men%(%p ma(a "emp%rna
N. 7111 57e"(i)%lo3*o*leari"6 : .ida* dila*%*an pemeri*"aan
N. 1N dan N 5@lo""ofarin,e%" dan 7a,%"6 : .ida* dila*%*an pemeri*"aan
N. N1 5A*"e"ori%"6 : @era*an leher dan )ah% (ida* (er,an,,%
N. N11 5Dipo,lo"%"6 : @era*an lidah (ida* (er,an,,%
III. PEMERIKSAAN PENUNJAN$
A. Peme,i9s((n L(b*,(5*,ium
Peme,i9s((n l(b*,(5*,ium 5(ngg(l 0# Juni 20! :Pus9esm(s Pembin( Ke+(m(5(n
Du,en S()i5< :
Jenis Peme,i9s((n H(sil Nil(i N*,m(l
Hem(5*l*gi
Demo,lo)in 8.= ,/dl 5O6 10 A 1=.9 ,/dl
Dema(o*ri( 07.= F 5O6 37 A '7 F
e%*o"i( 10.900/ P 5Q6 5.000 A 10.000/ Pl
.rom)o"i( 513.000/ P 5Q6 150.000 A '50.000/ P
Tes 7i0(l
Ti5e, O H
S. (4pho"a 1/80 1/80
S. para(4pho"a A 3 3
S. para(4pho"a + 3 1/1=0
S. para(4pho"a > 3 3
Peme,i9s((n l(b*,(5*,ium 5(ngg(l 0 Juni 20! :RSUD %u0hi Asih< :
!eni" $emeri*"aan Da"il Nilai Normal
Hem(5*l*gi
e%*o"i( 10.8 ri)%/ P 5Q6 5 3 1'.5/ P
Eri(ro"i( '.8 j%(a/ P 3.7 3 5.7/ P
Demo,lo)in 8.8 ,/d 5O6 10.8 A 10.8 ,/d
Dema(o*ri( 09 F 5O6 31 A '3 F
.rom)o"i( 555 ri)%/ P 5Q6 009 A 553 ri)%/ P
ED 50 mm/jam 5Q6 0310 mm/jam
M>7 =0.0 fl 5O6 70 A 88 fl
M>D 18.= p, 5O6 03 A 31 p,
M>D> 30.0 ,/d 5O6 30 A 3= ,/d
RD2 18.0 F 5Q6 I1'
10
Di(%n, jeni"
+a"ofil
Eo"inofil
Ne(rofil )a(an,
Ne(rofil "e,men
imfo"i(
Mono"i(
0 F 5Q6
0 F
0 F 5O6
'0 F
50 F
' F
0.1 F
135 F
33= F
053=0 F
05350 F
13= F
$lu9*s( D(,(h Se)(95u 118 m,/d 5Q6 50398 m,/d
Ele95,* li5 Se,um
Na(ri%m 5Na6 1'3 mmol/ 1353155 mmol/
#ali%m 5#6 '.3 mmol/ 3.=35.5 mmol/
#lorida 5>l6 113 mmol/ 5Q6 983109 mmol/
ASTO Ne,a(if I 000 1&/m
CRP Ku(n5i5(5i/ 15 m,/ 5Q6 I 5 m,/
%. Peme,i9s((n R(0i*l*gi
&*5* 5h*,(9s 5(ngg(l 0 Juni 20! :
#e"an: #ardiome,ali, edema p%lmonal, hil%" mele)ar dan mene)al, (%lan,3(%lan, in(a*
C. Peme,i9s((n Ele95,*9(,0i*g,(/i
EK$ 5(ngg(l 0 Juni 20! :
11
1n(erpre(a"i E#@:
1. Rate: 300 R 0 *o(a* )e"ar E 150B/meni(, (a*i*ardia.
0. 1rama "in%" normal: @elom)an, $ defle*"i po"i(if pada "andapan 11 dan a7M dan
defle*"i ne,a(i9e pada "andapan a7R. @elom)an, $ "elal% dii*%(i oleh ,elom)an,
SRS.
3. @elom)an, $: @elom)an, $ hilan, pada "andapan a7.
'. 1n(er9al $R: 0.08 de(i* 50 *o(a* *ecil6, (ida* memanjan,.
5. @elom)an, SRS: 0.0' de(i* 51 *o(a* *ecil6, (ida* memanjan,.
=. Se,men S.: S. depre"i pada "andapan 7'37=.
7. @elom)an, .: @elom)an, . (er)ali* pada "andapan 11, 7137=.
8. .ida* di(em%*an (anda hiper(rofi 9en(ri*el *anan pada E#@ )er%pa: upright T
waves pada "andapan 71, RSR pattern pada "andapan 71, a(a% pure R wave pada
"andapan 71.
506
9. Di(em%*an (anda hiper(rofi 9en(ri*el *iri pada E#@ )er%pa intersection of R wave
in V with baseline of lea! V".
506
10. A*"i" jan(%n, normal *arena ,elom)an, SRS defle*"i po"i(if pada "andapan 1 dan
"andapan a7M.
I'. RESUME
Ana* SD, peremp%an, %"ia ' (ah%n 9 )%lan da(an, *e $oli*lini* Ana* RS&D +%dhi
A"ih )er"ama *ed%a oran, (%an4a den,an *el%han "e"a* napa" "eja* *%ran, le)ih d%a
min,,% "e)el%m ma"%* r%mah "a*i(. Napa" le)ih cepa( dari )ia"an4a dan pa"ien (erliha(
:n,o"3n,o"an; "eper(i oran, 4an, *ecapaian. Se"a* le)ih jela" "e(elah )era*(i9i(a". Se"a*
(ida* dipen,ar%hi po"i"i )er)arin,. Selain *el%han "e"a* napa" pa"ien j%,a jan(%n,n4a
)erde)ar3de)ar, n4eri pada %l% ha(i, le)ih lema" dari )ia"an4a, nap"% ma*an )er*%ran,, )era(
)adan men%r%n "e)an4a* 0 *,, dan *ed%a *a*i (era"a din,in. +a(%*, men,i, demam, )en,*a*
10
pada *a*i a(a% *elopa* ma(a, dan )ir% pada )i)ir a(a% jari3jari di"an,*al. $a"ien memili*i
ri-a4a( n4eri dada dan *%ran, darah "e(ah%n "e)el%m ma"%* r%mah "a*i(. Ri-a4a( a"ma dan
1S$A 5demam di"er(ai )a(%*3pile* dan n4eri (en,,oro*an6 di"an,*al. .ida* ada ma"alah
"elama ma"a *ehamilan ma%p%n per"alinan. 1m%ni"a"i da"ar len,*ap. $er*em)an,an )ai* dan
"e"%ai %"ia. $a"ien "%li( ma*an "ehin,,a a"%pan "era( dan pro(ein *%ran,. Ri-a4a( pen4a*i(
*elainan jan(%n, )a-aan di *el%ar,a di"an,*al. #on(a* .+ po"i(if dimana lin,*%n,an (empa(
(in,,al pa"ien pada( pend%d%* dan (e(an,,a pa"ien menderi(a .+ par%.
Dari pemeri*"aan fi"i* 4an, dila*%*an didapa(*an pa"ien *eadaan %m%m "a*i(
"edan,, compo" men(i", dan "(a(%" ,iCi *%ran, )erda"ar*an da(a an(ropome(ri dan ,rafi* >D>
0000. $emeri*"aan (anda 9i(al didapa(*an hiper(en"i (in,*a( 11, (a*i*ardia, (a*ipn%e, dan "%h%
(ida* fe)ri". #elainan 4an, di(em%*an pada pemeri*"aan fi"i* "(a(%" ,enerali" lainn4a )er%pa
*onj%n,(i9a anemi", ic(%" cordi" (erliha( dan (era)a pada 1>S 71 1 cm la(eral dari linea
mid*la9i*%lari" *iri, (erden,ar +! 111 dan ,allop den,an p%nc(%m ma*"im%m di *a(%) mi(ral,
e*"(remi(a" inferior (era)a din,in, dan *%*% "er(a jarin,an da"ar *%*% (ampa* p%ca(.
Dari ha"il pemeri*"aan la)ora(ori%m didapa(*an anemia mi*ro"i(i* hipo*rom
5di(andai pen%r%nan hemo,lo)in, hema(o*ri(, M>7, M>D, "er(a M>D>6, penin,*a(an
penanda inflama"i 5ED dan >R$ *%an(i(a(if menin,*a(6, hiper,li*emia, dan AS.< 4an,
ne,a(if. Dari fo(o (hora*" didapa(*an ,am)aran *ardiome,ali, edema p%lmonal, "er(a hil%"
4an, mele)ar dan mene)al. Dari pemeri*"aan E#@ 4an, dila*%*an didapa(*an irama "in%",
"in%" (a*i*ardia, ,am)aran i"*emi )er%pa S. depre"i dan ,elom)an, . (er)ali* pada an(erior3
la(eral, dan ,am)aran hiper(rofi 9en(ri*el *iri.
'. DIA$NOSIS %ANDIN$
Decompen"a(io cordi" e( ca%"a pen4a*i( jan(%n, )a-aan non3"iano(i*
Decompen"a(io cordi" e( ca%"a *elainan *a(%p
Decompen"a(io cordi" e( ca%"a infar* mio*ard
Decompen"a(io cordi" e( ca%"a *ardiomiopa(i
.%)er*%lo"i" par%
Anemia defi"ien"i )e"i
@iCi *%ran,
'I. DIA$NOSIS KERJA
13
1. Decompen"a(io cordi" e( ca%"a "%"pe* pen4a*i( jan(%n, )a-aan non3"iano(i*
0. Anemia mi*ro"i(i* hipo*rom e( ca%"a "%"pe* anemia defi"ien"i )e"i
3. @iCi *%ran,
'II. PEMERIKSAAN ANJURAN
$emeri*"aan anali"a ,a" darah
$emeri*"aan "ediaan ap%" darah (epi
$emeri*aan *adar "er%m Me dan .1+>
$emeri*"aan f%n,"i ,injal dan %rinali"i" len,*ap
$emeri*"aan Man(o%B/ %ji (%)er*%lin
$emeri*"aan e*o*ardio,rafi
'III. PENATALAKSANAAN
A. N*n;Me0i9(men5*s(
1. Ed%*a"i (erhadap oran, (%a pa"ien men,enai *ondi"i pen4a*i( ana*
0. Ed%*a"i (erhadap oran, (%a pa"ien %n(%* meman(a% a"%pan ,iCi ana*
3. Ed%*a"i (erhadap oran, (%a pa"ien %n(%* mem)a(a"i a"%pan ,aram ana*
'. .irah )arin, den,an po"i"i "e(en,ah d%d%*
5. <*"i,en 1 li(er/ meni( melal%i na"al *an%l
=. #on"%l(a"i )a,ian ,iCi %n(%* per)ai*an ,iCi *%ran,
%. Me0i9(men5*s(
1. 7enflon
0. 1nje*"i f%ro"emid 0 B 10 m,
3. >ap(opril 3 B 3 m,
4. $arace(amol 100 m, prn )ila S T 38.0K>
I@. PRO$NOSIS
Ad 7i(am : D%)ia ad )onam
Ad M%nc(ionam : Ad malam
Ad Sana(ionam : D%)ia ad malam
@. &OLLO7;UP
Tgl S O A P
11/=
/1'
3 Se"a*
napa" 5?6
3 !an(%n,
)erde)ar
5?6
3 Ana*
lema" 5?6
3 Ma*an
ma"ih
>M/ .SS
.D 110/80 5D. (in,*a( 16
N 10= B/m 5(a*i*ardia6
S 37.'K>
RR 51 B/m 5(a*ipn%e6
#epala: Normo"efali
Ma(a: >A ?/?, edema 536
Did%n,: .erpa"an, na"al
*an%l
M%l%(: Siano"i" 536, carie"
5?6 0 ,i,i inci"i9%" depan,
1. Decompen"a(io
cordi" ec
"%"pe* $!+
non3"iano(i*
0. Anemia
mi*ro"i(i*
hipo*rom ec
"%"pe*
defi"ien"i )e"i
3 <
0
1/ meni( 9ia
na"al *an%l
3 7enflon
3 1nj. M%ro"emide 0 B
10 m,
3 >ap(opril 3 B 3 m,
3 $>. 100 m, prn )ila
S T 38.0K>
3 .ran"f%"i $R> 50 cc,
peri*"a D) po"(3
1'
"%li(
3 +A+ 536
"elama 3
hari
3 +A# 5?6
(ida* ada
*el%han
3 +en,*a*
536
3 +ir% 536
3 Demam
536
(on"il .03.0 *rip(a le)ar
eher: #@+ dan (iroid (ida*
(era)a, !7$ 5?1.5 cm D
0
<
!an(%n,: +! 1311 re,%ler, +!
111 5?6, ic(%" cordi" (era)a
1>S = 1cm la(eral linea
mid*la9i*%lari" *iri, ,allop
5?6 p%nc(%m ma*"im%m
*a(%) mi(ral
$ar%: SN7 ?/?, rh 3/3, -h 3/3
A)domen: Da(ar, "%pel, +&
5?6 3B/1m, (%r,or )ai*, N.
536, hepar dan lien (ida*
(era)a, per*%"i (impani
E*"(remi(a": EB( inferior
(era)a din,in, >R. I 0;,
*%*% p%ca(, edema 536
3. @iCi *%ran, (ran"f%"i
3 Die( 5ha"il *on"%l(a"i
)a,ian ,iCi6: )%)%r
"arin, ' B 000 **al,
)ila (oleran"i "elama
3 hari )ai* ' B
050 **al, min%m =00
cc/ 0' jam
10/=
/1'
3 Se"a*
napa" O
3 !an(%n,
)erde)ar
5?6
3 Ana*
lema" O
3 Ma*an
ma"ih
"%li(
3 +A+ 536
"elama '
hari
3 +A# 5?6
(ida* ada
*el%han
3 +en,*a*
536
3 +ir% 536
3 Demam
536
>M/ .SS
.D 110/=0 5D. (in,*a( 16
N 133 B/m 5(a*i*ardia6
S 37.5K>
RR =0 B/m 5(a*ipn%e6
#epala: Normo"efali
Ma(a: >A 3/3, edema 536
Did%n,: .erpa"an, na"al
*an%l
M%l%(: Siano"i" 536, carie"
5?6 0 ,i,i inci"i9%" depan,
(on"il .03.0 *rip(a le)ar
eher: #@+ dan (iroid (ida*
(era)a, !7$ 5?0 cm D
0
<
!an(%n,: +! 1311 re,%ler, +!
111 5?6, ic(%" cordi" (era)a
1>S = 1cm la(eral linea
mid*la9i*%lari" *iri, ,allop
5?6 p%nc(%m ma*"im%m
*a(%) mi(ral
$ar%: SN7 ?/?, rh 3/3, -h 3/3
A)domen: Da(ar, "%pel, +&
1. Decompen"a(io
cordi" ec
"%"pe* $!+
non3"iano(i*
0. Anemia
mi*ro"i(i*
hipo*rom ec
defi"ien"i )e"i
po"( (ran"f%"i
$R>
3. @iCi *%ran,
3 <
0
1/meni( 9ia
na"al *an%l
3 7enflon
3 1nj. M%ro"emide 0 B
10 m,
3 >ap(opril 3 B 3 m,
3 $>. 100 m, prn )ila
S T 38.0K>
3 Di,oBin 0.0=05 m, 8
jam per(ama, 0.0=05
m, 10 jam *em%dian,
0310 m, do"i"
r%ma(an
3 Meri" "4r%p 0 B 5 ml
15
5?6 8B/1m, (%r,or )ai*, N.
536, hepar dan lien (ida*
(era)a, per*%"i (impani
E*"(remi(a": EB( inferior
(era)a din,in, >R. I 0;,
*%*% (ida* p%ca(, edema 536
a) 511/= po"( (rf $R>6:
3 e%*o: 10.5 r)/%l 5Q6
3 Eri: 5.= j(/%l
3 D): 11.0 ,/dl
3 D(: 3=F
3 .rom)o: 575 r)/%l 5Q6
3 M>7: 575 r)/%l 5O6
3 M>D: 00.0 p, 5O6
3 M>D>: 30.8 ,/dl 5O6
3 RD2: 01.1 F 5Q6
3 &r/ >r: 07/ 0.50 m,/dl
3 &rin len,*ap: -arna
*%nin,, jernih, ,l%*o"a 536,
)ilir%)in 536, *e(on 536, pD
5.5, +! 1.005, al)%min 536,
%ro)ilino,en 0.0, ni(ri( 536,
darah 536, e"(era"e le%*o"i(
?1
3 Sedimen %rin: le%*o"i( '3
5/lp), eri(ro"i( 031/lp),
epi(el 5?6, "ilinder 536,
*ri"(al ca oBala(e 5?6,
)a*(eri 536, jam%r 536
3 Me/ .1+>: 01 5O6 / 357
mc,/dl
3 Sa(. (ran"ferin: 5.88F 5O6
3 SAD.: *e"an anemia
mi*ro"i(i* hipo*rom
"e"%ai den,an anemia
defi"ien"i Me,
(rom)o"i(o"i"
13/=
/1'
3 Se"a*
napa" 536
3 !an(%n,
>M/ .SS
.D 100/=0 5D. (in,*a( 116
N 90 B/m
1. Decompen"a(io
cordi" ec
3 <
0
"(op
3 M%ro"emide 3 B 5 m,
3 Spironola*(on 1 B
1=
)erde)ar
5?6
3 Ana*
lema" 536
3 Ma*an
ma"ih
"%li(
3 +A+ 536
"elama 5
hari
3 +A# 5?6
(ida* ada
*el%han
3 +en,*a*
536
3 +ir% 536
3 Demam
536
S 37.5K>
RR 30 B/m
#epala: Normo"efali
Ma(a: >A 3/3, edema 536
Did%n,: N>D 536, "e*re( 3/3
M%l%(: Siano"i" 536, carie"
5?6 0 ,i,i inci"i9%" depan,
(on"il .03.0 *rip(a le)ar
eher: #@+ dan (iroid (ida*
(era)a, !7$ 5?0 cm D
0
<
!an(%n,: +! 1311 re,%ler, +!
111 5?6, ic(%" cordi" (era)a
1>S = 1cm la(eral linea
mid*la9i*%lari" *iri, ,allop
5?6 p%nc(%m ma*"im%m
*a(%) mi(ral
$ar%: SN7 ?/?, rh 3/3, -h 3/3
A)domen: Da(ar, "%pel, +&
5?6 =B/1m, (%r,or )ai*, N.
536, hepar dan lien (ida*
(era)a, per*%"i (impani
E*"(remi(a": EB( inferior
(era)a han,a(, >R. I 0;,
*%*% (ida* p%ca(, edema 536
E*o*ardio,rafi 510/0=6:
A(rial "in%" "oli(%", A737A
*on*ordan", ,lo)al
hipo*ine(i*, m%ara 9ena
"i"(emi* dan p%lmonal
normal, *a(%p "emil%nar
normal, (ampa* *on(ra*"i
jan(%n, *%ran, )ai*, (ampa*
MR rin,an den,an je( di
(en,ah, (ida* (ampa* 7SD/
ASD/ $DA, ar*%" aor(a di
*iri (ida* ada *oar*(a"io.
M%n,"i *on(ra*"i 7
*ardiomiopa(i
dila(a"i
2.Anemia
mi*ro"i(i*
hipo*rom ec
defi"ien"i )e"i
3. @iCi *%ran,
10.5 m,
3 Di,o*"in 0 B 50 mc,
3 Meri" "4r%p 0 B 5 ml
3 &lan, e*o*ardio,rafi
0 min,,%
17
men%r%n, 7EM '73'9F.
#e"imp%lan: *ardiomiopa(i
dila(a"i.
1'/=
/1'
3 Se"a*
napa" 536
3 !an(%n,
)erde)ar
5?6
3 Ana*
lema" 536
3 Ma*an
ma"ih
"%li(
3 +A+ 536
"elama =
hari,
*en(%( 5?6
3 +A# 5?6
(ida* ada
*el%han
3 +en,*a*
536
3 +ir% 536
3 Demam
536
>M/ .SS
.D 100/80 5D. (in,*a( 116
N 100 B/m 5(a*i*ardia6
S 37.=K> 5"%)fe)ri"6
RR 5= B/m 5(a*ipn%e6
#epala: Normo"efali
Ma(a: >A 3/3, edema 536
Did%n,: N>D 536, "e*re( 3/3
M%l%(: Siano"i" 536, carie"
5?6 0 ,i,i inci"i9%" depan,
(on"il .03.0 *rip(a le)ar
eher: #@+ dan (iroid (ida*
(era)a, !7$ 5?0 cm D
0
<
!an(%n,: +! 1311 re,%ler, +!
111 5?6, ic(%" cordi" (era)a
1>S = 1cm la(eral linea
mid*la9i*%lari" *iri, ,allop
5?6 p%nc(%m ma*"im%m
*a(%) mi(ral
$ar%: SN7 ?/?, rh 3/3, -h 3/3
A)domen: Da(ar, "%pel, +&
5?6 8B/1m, (%r,or )ai*, N.
536, hepar dan lien (ida*
(era)a, per*%"i (impani
E*"(remi(a": EB( inferior
(era)a din,in, >R. I 0;,
*%*% (ida* p%ca(, edema 536
Man(o%B (e"(: 1nd%ra"i 5?6
"e(elah 70 jam den,an
diame(er 13 mm 5?6
Scoring .+:
3 #on(a* .+ E 0
3 &ji (%)er*%lin E 0
3 ++/ ,iCi E 1
3 Demam E 0
3 +a(%* E 0
3 $em)e"aran #@+ E 0
3 $em)en,*a*an (%lan,/
1. Decompen"a(io
cordi" ec
*ardiomiopa(i
dila(a"i dd/ .+
jan(%n,
0. Anemia
mi*ro"i(i*
hipo*rom ec
defi"ien"i )e"i
3. @iCi *%ran,
3 M%ro"emide 3 B 5 m,
3 Spironola*(on 1 B
10.5 m,
3 Di,o*"in 0 B 50 mc,
3 Meri" "4r%p 0 B 5 ml
3 &lan, e*o*ardio,rafi
0 min,,%
3 #D. <A. .+ ana* 1
B 0 (a)
o1ND 50 m,
oR1M 75 m,
o$UA 150 m,
3 E.+ 0 B 100 m,
18
"endi E 0
3 Mo(o (hora*" E 0
? S*or (o(al E =
E9*9(,0i*g,(/i 5(ngg(l 2 Juni 20! :
19
%A% II
00
TINJAUAN PUSTAKA
$A$AL JANTUN$ PADA ANAK
@a,al jan(%n, pada ana* mer%pa*an "%a(% *edaan pa(olo,i" den,an e(iolo,i 4an,
)era,am dan manife"(a"i *lini" 4an, )era,am. $ada "em%a "indroma ,a,al jan(%n,, )ai* pada
de-a"a ma%p%n pada ana*, (erdapa( "a(% me*ani"me pa(ofi"iolo,i" 4an, "ama 4ai(% adan4a
"%a(% car!iac in#ury dapa( )er"ifa( *on,eni(al a(a% didapa( 4an, men,a*(i9a"i jal%r
*ompen"a"i "ehin,,a menim)%l*an perjalanan pen4a*i( 4an, *roni*3pro,re"if 4an, )ila (ida*
"e,era di(an,ani dapa( mempercepa( *ema(ian.
536

I. DE&INISI
@a,al jan(%n, ialah "%a(% *eadaan dimana car!iac output a(a% c%rah jan(%n, (ida*
c%*%p %n(%* memen%hi *e)%(%han me(a)oli* (%)%h.
53,'6
Den,an )erjalann4a -a*(%,
pen%r%nan c%rah jan(%n, (er"e)%( a*an men,a*(if*an )er)a,ai re"pon" *ompen"a"i (%)%h
4an, (%j%ann4a ialah %n(%* men,em)ali*an "ir*%la"i dan *eadaan hemodinami* (%)%h 4an,
normal "ehin,,a perf%"i *e or,an dan jarin,an (%)%h dapa( (erc%*%pi. Den,an pen,er(ian
defini"i (er"e)%( dia(a" ma*a ,a,al jan(%n, )%*anlah "%a(% pen4a*i( nam%n "%a(% *eadaan
"a*i( 4an, (im)%l a*i)a( adan4a pen4a*i( jan(%n, 4an, *roni* dan pro,re"if.
536
@a,al jan(%n,
dapa( didefini"i*an "e)a,ai "indrom *lini" dimana jan(%n, (ida* mamp% memompa*an darah
dalam j%mlah 4an, c%*%p %n(%* memen%hi *e)%(%han (%)%h, mem)eri*an venous return
4an, c%*%p, a(a% *om)ina"i dari *ed%al hal (er"e)%(.
556
Defini"i lain dari ,a,al jan(%n, ialah
"indrom *lini" dan pa(ofi"iolo,i" 4an, pro,re"if di"e)a)*an oleh *elainan *ardio9a"*%lar
ma%p%n non3*ardio9a"*%lar 4an, men,a*i)a(*an (im)%ln4a ,ejala dan (anda )er%pa edema,
,an,,%an pernapa"an, ,a,al (%m)%h, dan in(oleran"i a*(i9i(a" fi"i* 4an, di"er(ai *e*aca%an
"i"(em "ir*%la"i, ne%roh%moral, "er(a mole*%ler.
5=6
II. EPIDEMIOLO$I
1n"iden"i dan pre9alen"i ,a,al jan(%n, pada ana* "ecara ,lo)al (ida* di*e(ah%i. Dal ini
*arena )el%m ada *la"ifi*a"i %ni9er"al %n(%* *a"%"3*a"%" ,a,al jan(%n,. Nam%n, "ecara
%m%m di*e(ah%i )ah-a *a"%" ,a,al jan(%n, pada ana* 4an, (er)e"ar ialah a*i)a( pen4a*i(
jan(%n, )a-aan/ congenital malformation, dimana 15300F ana* 4an, menderi(a *elainan
"(r%*(%ral jan(%n, a*an )er*em)an, menjadi "%a(% ,a,al jan(%n, )ila (ida* di(an,ani "e,era.
@a,al jan(%n, pada ana* j%,a "erin, dia*i)a(*an oleh *ardiomiopa(i. '0F pa"ien den,an
01
*ardiomiopa(i a*an )er*em)an, menjadi "%a(% ,a,al jan(%n,. $a"ien ana* den,an ,a,al
jan(%n, mer%pa*an 50F dari ana*3ana* 4an, didaf(ar*an %n(%* menjalani (ran"plan(a"i
jan(%n,.
536
$en4e)a) (er"erin, ,a,al jan(%n, pada ana* ialah *elainan *on,eni(al jan(%n,/
pen4a*i( jan(%n, )a-aan, *ardiomiopa(i, dan demam rema(i*. Di Ameri*a Seri*a(, *%ran,
le)ih 10.000 hin,,al 35.000 ana* di)a-ah %"ia 19 (ah%n menderi(a ,a,al jan(%n, 4an,
di"e)a)*an oleh pen4a*i( jan(%n, )a-aan a(a% *ardiomiopa(i.
5=6
III. ETIOLO$I
$ada de-a"a, ,a,al jan(%n, )ia"an4a dia*i)a(*an oleh *on(ra*(ili(a" o(o( jan(%n, 4an,
)er*%ran, a*i)a( i"*emia o(o( jan(%n, *arena pen4a*i( jan(%n, *oronerH nam%n pada ana*,
,a,al jan(%n, )ia"an4a dia*i)a(*an oleh pen4a*i( jan(%n, 4an, menin,*a(*an )e)an a-al
jan(%n, 5excessive preloa!6, 4an, men4e)a)*an ,an,,%an irama jan(%n, 5abnormal rhythm6,
a(a% 4an, men4e)a)*an )er*%ran,n4a *on(ra*(ili(a" o(o( jan(%n, 5!ecrease! contractility6.
536
E(iolo,i dari ,a,al jan(%n, dapa( di)a,i menjadi pen4e)a) 4an, )erh%)%n,an den,an
*elainan jan(%n,/ car!iac dan pen4e)a) 4an, (ida* )erh%)%n,an den,an *elainan jan(%n,/
non$car!iac. $en4e)a) 4an, )erh%)%n,an den,an *elainan jan(%n,/ car!iac dapa( di)a,i la,i
menjadi d%a *elompo* 4ai(% 4an, *elainan jan(%n,n4a mer%pa*an *elainan "(r%*(%ral
5)ia"an4a "ifa(n4a *on,eni(al6 dan 4an, *elainan jan(%n,n4a )%*an mer%pa*an *elainan
"(r%*(%ral:
536

E(iolo,i ,a,al jan(%n, car!iac dapa( di)a,i menjadi *elainan jan(%n, )a-aan dan
*elainan jan(%n, 4an, didapa(:
556
00
Secara ,ari" )e"ar (erdapa( ' fa*(or 4an, dapa( men4e)a)*an (erjadin4a ,a,al jan(%n,
4ai(% ,an,,%an pada )e)an 9ol%me 5preloa!6, )e)an (e*anan 5afterloa!6, ,an,,%an f%n,"i
jan(%n,, dan den4%( jan(%n,.
556

1. #elainan jan(%n, den,an excessive preloa!:
#elainan "(r%*(%ral jan(%n, den,an left$to$right shunt dapa( men,a*i)a(*an ,a,al
jan(%n, *arena excessive preloa! dalam hal ini, darah dari 9en(ri*el *iri men,alir *e
9en(ri*el *anan dan menim)%l*an )e)an 9ol%me. +e)an 9ol%me ini menin,*a(*an
(e*anan pen,i"ian 9en(ri*el "er(a menin,*a(*an "ir*%la"i p%lmonal "ehin,,a dapa(
)era*i)a( edema par%. Re"i"(en"i pem)%l%h darah par% )er*%ran, "ecara rela(if
(erhadap re"i"(en"i pem)%l%h darah "i"(emi* "ehin,,a aliran darah/ "ir*%la"i p%lmonal
menin,*a(. Aliran darah )ali* dari "ir*%la"i p%lmonal 4an, )erle)ih *e a(ri%m *iri
03
menim)%l*an )e)an 9ol%me "ehin,,a dapa( men4e)a)*an *e,a,alan 9en(ri*el *iri
dan a*hirn4a ,a,al jan(%n,. #elainan *on,eni(al jan(%n, den,an left$to$right shunt
"eper(i 7SD 5ventricular septal !efect6 "er(a $DA 5patent !uctus arteriosus6.
536

#elainan *a(%p, )ai* 4an, didapa( ma%p%n 4an, *on,eni(al, j%,a dapa( menin,*a(*an
)e)an 9ol%me jan(%n,. #elainan *a(%p 4an, palin, "erin, ialah mi(ral re,%r,i(a"i dan
aor(a re,%r,i(a"i.
536

#elainan jan(%n, 4an, menin,*a(*an )e)an 9ol%me 9en(ri*el *anan jaran, )era*i)a(
,a,al jan(%n, pada %"ia dini, di)andin,*an *elainan jan(%n, 4an, menin,*a(*an
)e)an 9ol%me 9en(ri*el *iri. 1ni *arena 9en(ri*el *anan mili*i *omplian" 4an, le)ih
(in,,i di)andin,*an 9en(ri*el *iri "ehin,,a dapa( menamp%n, *ele)ihan 9ol%me
darah (anpa penin,*a(an "i,nifi*an dari (e*anan 9en(ri*el (er"e)%(.
536

0. #elainan jan(%n, den,an !ecrease! preloa!:
#elainan jan(%n, 4an, (ida* di"er(ai oleh penin,*a(an )e)an 9ol%me jan(%n,/ preloa!
j%,a dapa( men4e)a)*an ,a,al jan(%n,. Salah "a(% con(ohn4a ialah peri*ardi(i"
*on"(ri*(if. $ada peri*ardi(i" *on"(ri*(if, (erjadi pen%r%nan )e)an a-al jan(%n,/
!ecrease! preloa! "ehin,,a c%rah jan(%n, j%,a men%r%n. $en4e)a) dari peri*ardi(i"
*on"(ri*(if ialah infe*"i )a*(eri dari pericardi%m 5infe*"i "(afilo*o*%"6 "er(a ri-a4a(
pen4inaran (hora*" pada penderi(a 4an, menjalani (erapi %n(%* *an*er, *ed%a hal ini
dapa( men4e)a)*an fi)ro"i" dari o(o( jan(%n,.
536
3. #elainan jan(%n, den,an excessive afterloa!:
e"i o)"(r%*(if (erhadap jan(%n, *iri "eper(i mi(ral "(eno"i", aor(a "(eno"i", dan
*oar*(a"io aor(a men4e)a)*an menin,*a(n4a afterloa! jan(%n, "ehin,,a )era*i)a(
,a,al jan(%n,.
536

'. @an,,%an *on(ra*(ili(a" jan(%n,:
#ardiomiopa(i mer%pa*an "%a(% pen4a*i( ,ene(i* a(a% didapa( 4an, (erjadi pada 1.13
dari 100.000 ana*. Manife"(a"i *lini" %(ama dari *ardiomiopa(i ialah ,a,al jan(%n,,
*adan, pa"ien j%,a da(an, den,an *el%han di"ri(mia. #ardiomiopa(i di)a,i menjadi
)e)erapa (ipe an(ara lain *ardiomiopa(i dila(a"i, *ardiomiopa(i hiper(rofi,
*ardiomiopa(i *on"(ri*(if, dan *ardiomiopa(i re"(ri*(if.
536
#ardiomiopa(i dila(a"i: Di(andai oleh pem)e"aran 9en(ri*el dan ,an,,%an
f%n,"i "i"(oli* "er(a dia"(oli*. $en4e)a) dari *ardiomiopa(i dila(a"i )ia"an4a
(ida* di*e(ah%i/ unknown did%,a *arena a)normali(a" ,ene(i* dari pro(ein o(o(
jan(%n, a(a% *anal ion, nam%n )i"a j%,a di"e)a)*an oleh infe*"i 5mio*ardi(i"6,
0'
cedera (inda*an opera"i, *emo(erapi den,an an(ra"i*lin, a(a% "e)a,ai a*i)a(
dari pen4a*i( de,enera(if.
53, 76

#ardiomiopa(i re"(ri*(if: +ia"an4a idiopa(i* a(a% dapa( di"e)a)*an oleh
hemo*roma(o"i" a(a% pen4a*i( $ompe. .anda *ha" dari *ardiomiopa(i re"(ri*(if
ialah ,an,,%an f%n,"i dia"(olic. Dari pemeri*"aan e*o*ardio,rafi a*an
didapa(*an %ickey %ouse appearance of the heart 4ai(% (erdapa( pem)e"aran
a(ri%m (anpa di"er(ai hiper(rofi 9en(ri*el.
536

#ardiomiopa(i hiper(rofi: !aran, di(em%*an "e)a,ai pen4e)a) ,a,al jan(%n,
pada ana* dan )erh%)%n,an den,an "(eno"i" "%)aor(a 4an, idiopa(i".
536
5. Ari(mia jan(%n,:
Ari(mia dapa( men4e)a)*an ,a,al jan(%n, )ila den4%( jan(%n, (erlal% cepa( a(a%
(erlal% lam)a(. $ada (a*i*ardia, -a*(% pen,i"ian/ dia"(oli* )er*%ran, "ehin,,a
a*hirn4a c%rah jan(%n, )er*%ran,. Dal ini (erjadi )e)erapa jam "e(elah
"%pra9en(ri*%lar (a*i*ardia 4an, "i,nifi*an. $ada )radi*ardia 4an, *roni* dapa(
(erjadi pem)e"aran 9en(ri*el *iri %n(%* men,a*omoda"i stroke volumes 4an, le)ih
)e"ar. @a,al jan(%n, (erjadi )ila f%n,"i jan(%n, 4an, (er,an,,% (ida* dapa(
di*ompen"a"i den,an penin,*a(an den4%( jan(%n,.
536
I'. PATO&ISIOLO$I
!an(%n, mer%pa*an or,an per(ama 4an, men,alami per*em)an,an dan *em%dian
menjadi f%n,"ional di dalam *and%n,an. Sel3"el *ardio,eni* men4a(% dan mem)en(%* heart
tube 4an, *em%dian a*an dilapi"i oleh mio*ardi%m dan m%lai )erde(a* pada %"ia ,e"(a"i 3
min,,%. Se(elah i(% jan(%n, a*an men,alami pro"e" pem)en(%*an "e*a( dan *a(%p "eirin,
den,an pem)en(%*an ar(eri *oronaria dan "i"(em *ond%*"i. !an(%n, (er)en(%* "emp%rna pada
%"ia ,e"(a"i 10 min,,%. 2ala%p%n )en(%* jan(%n, "%dah men4er%pai )en(%* jan(%n, de-a"a,
nam%n "ecara fi"iolo,i" "an,a( )er)eda den,an jan(%n, de-a"a. !an(%n, janin 4an, ma"ih
dalam *and%n,an memili*i mio"i( 4an, *%ran, *on(ra*(il di)andin,*an de-a"a "ehin,,a
me*ani"me %(ama %n(%* menin,*a(*an c%rah jan(%n, ialah den,an menin,*a(*an den4%(
nadi. Selain i(% "i"(em "ir*%la"i pada janin dalam *and%n,an ialah 4an, di"e)%( parallel
circulation dimana *ed%a 9en(ri*el memompa darah "ecara )er"amaan: 9en(ri*el *anan
memompa darah *e d%*(%" ar(erio"%", (%)%h )a,ian )a-ah, dan pla"en(a "edan,*an 9en(ri*el
*iri memompa darah *e *epala dan (%)%h )a,ian a(a". Den,an adan4a parallel circulation
ma*a )ila (erjadi "%a(% *elainan "(r%*(%ral jan(%n, ma"ih dapa( di(oleran"i in %(ero.
5=6
05
$a(ofi"iolo,i ,a,al jan(%n, )era-al dari c%rah jan(%n, 4an, (ida* ade*%a( %n(%*
memen%hi perf%"i jarin,an dan *e)%(%han me(a)oli* jarin,an. #e)%(%han jarin,an 4an, (ida*
(erpen%hi a*an men,a*i(9a"i "i"(em renin3aldo"(eron3an,io(en"in, "i"(em "araf "impa(i",
pro"e" inflama"i 4an, diind%*"i oleh "i(o*in, "er(a *a"*ade 4an, a*an men4e)a)*an cachexia
a(a% hilan,n4a ma""a (%)%h. Selain i(%, c%rah jan(%n, a*an men4e)a)*an prod%*"i me(a)oli(
pada or,an dan jarin,an menin,*a(. $rod%*"i me(a)oli( (er"e)%( a*an men4e)a)*an
9a"odila(a"i lo*al "ehin,,a (erjadi pen%r%nan (e*anan darah 4an, a*an men,a*(i9a"i "i"(em
renin3aldo"(eron3an,io(en"in. A*(i9a"i "i"(em renin3aldo"(eron3an,io(en"in a*an
men4e)a)*an re(en"i cairan melal%i ,injal dan menin,*a( re"i"(en"i 9a"c%lar "i"(emi*.
A*(i9a"i "i"(em "araf "impa(i" a*an )era*i)a( (a*i*ardia "er(a menin,*a(n4a *on(ra*(ili(a"
o(o( jan(%n,/ mio*ard.
536
Efe* dari pen%r%nan c%rah jan(%n, 4an, (elah dijela"*an dia(a" a-aln4a mem)an(%
menin,*a(*an c%rah jan(%n, "er(a memper(ahan*an (e*anan darah "ehin,,a (ida* (im)%l
*el%han ma%p%n ,ejala *lini". Nam%n *arena pen4e)a) ,a,al jan(%n, )el%m (era(a"i, ma*a
penin,*a(an *erja o(o( jan(%n, dan penin,*a(an *on"%m"i o*"i,en oleh o(o( jan(%n, dalam
jan,*a -a*(% 4an, lama a*hirn4a j%"(r% men4e)a)*an (erjadin4a car!iac remo!eling/
remodelin, jan(%n,. Remodelin, jan(%n, mer%pa*an "%a(% (ran"forma"i "(r%*(%ral jan(%n,
dimana jan(%n, 4an, normaln4a )er)en(%* elip" menin,*a( dalam ma""a dan %*%ran
"ehin,,a )en(%* jan(%n, menjadi "feri". $enin,*a(an ma""a o(o( jan(%n, di"e)%( "e)a,ai
0=
hiper(rofi o(o( jan(%n, 4an, maladap(if. Dal 4an, (erjadi pada car!iac remo!eling ialah
penin,*a(an *omponen miofi)riler dari "el o(o( jan(%n,/ mio"i( 5)%*an pem)en(%*an mio"i(
)ar%6, penin,*a(an myocyte& capillary ratio, "er(a a*(i9a"i dan prolifera"i "el jan(%n, non3
mio"i( "ehin,,a (er)en(%* jarin,an par%( pada o(o( jan(%n,. $ro"e" car!iac remo!eling 4an,
(erjadi mer%pa*an "%a(% pro"e" 4an, a*hirn4a )era*i)a( jan(%n, den,an *on(ra*(ili(a" 4an,
)%r%* "er(a *omplian" 4an, )%r%* 5poorly contractile an! less compliant6. A*i)a( dari
remodelin, jan(%n, ialah menin,*a(n4a (e*anan pen,i"ian jan(%n, "ehin,,a dapa( (erjadi
edema par% a(a%p%n edema "i"(emi*, hipo*"ia a*i)a( redi"(ri)%"i darah, pen%mp%*an a"am
la*(a( pada jarin,an a*i)a( me(a)oli"m anaero), "er(a cachexia a*i)a( pro"e" *a(a)oli* 4an,
mele)ihi pro"e" ana)oli*.
536

+er*%ran,n4a c%rah jan(%n, j%,a men,a*(if*an me*ani"me pro(e*(if (%)%h 4an,
dapa( men,ham)a( pro,re"i9i(a" ,a,al jan(%n,. Salah "a(%n4a ialah "e*re"i dari hormon
atrial an! brain natriuretic pepti!e 5AN$ dan +N$6. Se*re"i AN$ dan +N$ (erjadi pada
*eadaan volume an! pressure overloa! dimana *ed%a hormon (er"e)%( men4e)a)*an
9a"odila(a"i "er(a menin,*a(*an diere"i" dan dapa( mence,ah inflama"i *roni", fi)ro"i" o(o(
jan(%n,, "er(a hiper(rofi o(o( jan(%n, le)ih lanj%(.
536
'. MANI&ESTASI KLINIS
Manife"(a"i *lini 4an, dapa( di(em%*an pada "eoran, penderi(a ,a,al jan(%n, ialah
(er,an(%n, dari %"ia ana*.
5',56
@ejala dan (anda 4an, *ha" pada ,a,al jan(%n, an(ara lain
adalah ,a,al (%m)%h, ,an,,%an pernapa"an, dan in(oleran"i (erhadap a*(i9i(a" fi"i* 4an,
)erle)ih.
5=6
$ada neona(%", manife"(a"i *lini" (ida* (erlal% menonjol 4ai(% han4a )er%pa ,an,,%an
ma*an dan men4%"%i, le)ih cepa( lelah, pen%r%nan nap"% ma*an *arena "e*re"i hormon
anore*"i* 4an, mem)a(a"i 9ol%me a"%pan ma*anan, dan "e"a* napa". $ada a*hirn4a a*an
(erjadi failure to thrive a(a% ,a,aln4a (%m)%h3*em)an, pada ana*. Dari pemeri*"aan fi"i*
4an, dila*%*an pada "eoran, neona(%" dapa( di(em%*an re(ra*"i 4an, rin,an "ampai )era(,
(a*ipn%e a(a% di"pnea, grunting 5*arena (e*anan di a*hir re"pira"i 4an, po"i(if6, (a*i*ardia,
irama gallop/ derap pada a%"*%l(a"i jan(%n,, dan hepa(o"plenome,ali.
536
$ada ana* 4an, le)ih )e"ar, ,ejala *lini" 4an, dapa( di(em%*an )er%pa in(oleran"i
(erhadap a*(i9i(a" fi"i* 4an, )era( 5exercise intolerance6, anore*"ia, cepa( lelah dan
men,an(%*, "e"a* napa", )a(%*3)a(%*, "er(a men,i. Dari pemeri*"aan fi"i* dapa( di(em%*an
07
(a*ipn%e a(a% di"pnea, (a*i*ardia, irama gallop pada a%"*%l(a"i jan(%n,, ron*i a(a% whee'ing
pada a%"*%l(a"i par%, hepa(o"plenome,ali, edema perifer, "er(a di"(en"i 9ena j%,%lari".
536
1rama derap (erjadi )ila )%n,i jan(%n 111 dan/ a(a% )%n4i jan(%n, 17 (erden,ar *era"
dan di"er(ai oleh (a*i*ardia, "ehin,,a (erden,ar "eper(i derap *%da 4an, )erlari. 1rama derap
4an, (erdiri dari )%n4i jan(%n, 1, 11, dan 111 di"e)%( irama derap pro(odia"(oli*, "edan,*an
irama derap 4an, (erdiri dari )%n4i jan(%n, 17, 1, dan 11 di"e)%( irama derap pre"i"(oli*. +ila
irama derap (erdiri dari )%n4i jan(%n, 1, 11, 111, dan 17 di"e)%( irama derap "%ma"i. +%n4i
jan(%n, 111 mer%pa*an )%n4i jan(%n, )ernada rendah 4an, (erden,a( 0.10 "ampai 0.10 de(i*
"e(elah )%n4i jan(%n, 11, (erden,ar palin, )ai* di ape*" a(a% para"(ernal *iri )a-ah, dan le)ih
jela" )ila pa"ien mirin, *e *iri. +%n4i jan(%n, 111 ini (im)%l a*i)a( de"elera"i darah pada a*hir
pen,i"ian cepa( 9en(ri*el pada "aa( fa"e dia"(ole. +%n4i jan(%n, 111 a*an (erden,ar *era" )ila
pen,i"ian 9en(ri*el )er(am)ah 4ai(% pada dila(a"i 9en(ri*el. +%n4i jan(%n, 17, di"e)%( j%,a
)%n4i a(ri%m, mer%pa*an )%n4i jan(%n, )ernada rendah 4an, (im)%l a*i)a( de"elera"i darah
pada "aa( pen,i"ian 9en(ri*el oleh a(ri%m. +eda den,an )%n4i jan(%n, 111, )%n4i jan(%n, 17
(erden,ar "e"aa( "e)el%m )%n4i jan(%n, 1. +%n4i jan(%n, 17 (im)%l pada *eadaan pa(olo,i"
"eper(i dila(a"i 9en(ri*el, hiper(rofi 9en(ri*el, dan fi)ro"i" mio*ardi%m.
576
'I. PEMERIKSAAN PENUNJAN$
$emeri*"aan pen%njan, 4an, dapa( dila*%*an %n(%* men,e9al%a"i pa"ien den,an
*lini" ,a,al jan(%n, ialah pemeri*"aan darah, pulse oximetry, ele*(ro*ardio,rafi, fo(o (hora*",
dan e*o*ardio,rafi.
536
Dari pemeri*"aan pen%njan, darah "erin,*ali di(em%*an adan4a
anemia.
5'6
$emeri*"aan ele*(ro*ardio,rafi dapa( di,%na**an %n(%* menen(%*an (ipe defe* dan
menilai f%n,"i 9en(ri*el apa*ah (erdapa hiper(rofi a(a% (ida*. $emeri*"aan fo(o (hora*" dapa(
men%nj%**an adan4a *ardiome,ali dan )ila le)ih lanj%( dapa( (ampa* *on,e"(i 9ena
p%lmonali" "er(a ,am)aran edema par%. .ida* adan4a *ardiome,ali hampir men4in,*ir*an
dia,no"i" ,a,al jan(%n,, nam%n )ila di(em%*an *ardiome,ali )%*an )erar(i ada ,a,al jan(%n,.
+e)erapa ana* den,an pen4a*i( jan(%n, )a-aan left$to$right shunt 4an, )e"ar dapa(
men%nj%**an *ardiome,ali (anpa ,a,al jan(%n,.
5',56
E*o*ardio,rafi dila*%*an %n(%*
men,e(ah%i pem)e"aran r%an, jan(%n, dan e(iolo,i dari ,a,al jan(%n,.
556
Den,an
e*o*ardio,rafi dapa( dinilai %*%ran dan f%n,"i dari *ed%a 9en(ri*el "er(a dapa( dinilai apa*ah
(erdapa( *elainan "(r%*(%ral jan(%n, a(a% (ida*.
586
$emeri*"aan pen%njan, 4an, ma"ih *on(ro9er"ial ialah pemeri*"aan *adar brain
natriuretic pepti!e 5+N$6 dan N3(ermila pro3+N$. Dari pemeri*"aan *adar +N$ dapa(
08
di)eda*an apa*ah ,an,,%an napa" di"e)a)*an oleh *elainan jan(%n, a(a% *elainan re"pira"i.
$ada penderi(a ,a,al jan(%n, a*i)a( *ardiomiopa(i, *adar +N$ menin,*a( dan memili*i
*orela"i den,an (in,*a( *eparahan ,ejala. #adar +N$ J 300 p,/m )erh%)%n,an den,an
pro,no"i" 4an, le)ih )%r%* (erma"%* *ema(ian, (ran"plan(a"i, "er(a ma"a ra-a( inap 4an,
le)ih lama.
586
'II. %IOMARKER $A$AL JANTUN$
+ela*an,an ini di(em%*an )iomar*er ,a,al jan(%n, 4an, dapa( men,e9al%a"i
*eparahan ,a,al jan(%n, dan mempredi*"i perjalanan pen4a*i( ,a,al jan(%n,. $emeri*"aan
*adar hormone +N$ dapa( mem)eda*an pen4a*i( (ra*(%" re"pira(ori%" den,an (a*ipnea 4an,
di"e)a)*an oleh *elainan jan(%n,. Dal ini ialah *arena +N$ dilepa"*an "e)a,ai re"pon"
(erhadap atrial stretching, "e)a,ai mar*er 4an, "en"i(i9e dari di"f%n,"i dia"(olic. >R$ 5($
reactive protein6 dan .NM3alpha mer%pa*an mar*er 4an, "en"i(i9e (erhadap inflama"i
"i"(emi* dan )erh%)%n,an den,an outcome 4an, le)ih )%r%* pada penderi(a ,a,al ,injal.
>R$ dapa( men,a*(if*an in(erle%*in + dimana in(erle%*in + dapa( men,a*i)a(*an *er%"a*an
mio*ardi%m "ecara lan,"%n,. .NM3alfa mene*an a*(i9i(a" nitric oxi!e pada endo(el
5)erf%n,"i dalam rela*"a"i endo(el6 "ehin,,a )erperan dalam remodelin, 9en(ri*el dan
di"f%n,"i 9en(ri*el.
536
'III. DIA$NOSIS $A$AL JANTUN$
&n(%* mendia,no"i" "%a(% ,a,al jan(%n, ma*a perl% diperha(i*an adan4a (anda3(anda
4an, men%njan, "e)a,ai )eri*%(:
.a*i*ardia 5den4%( jan(%n, J 1=0 *ali/ meni( pada ana* %m%r di )a-ah 10
)%lanH J 100 *ali/ meni( pada %m%r 10 )%lan35 (ah%n6
1rama derap den,an crackles/ ron*i pada )a"al par%
Depa(o"plenome,ali, penin,*a(an (e*anan 9ena j%,%lari", dan edema perifer
5(anda *on,e"(if6
$ada )a4i: napa" cepa( 5a(a% )er*erin,a(6, (er%(ama "aa( di)eri ma*anan
$ada ana* 4an, )e"ar: edema *ed%a (%n,*ai, (an,an a(a% m%*a, a(a% pele)aran
9ena leher
596
#la"ifi*a"i 4an, di,%na*an %n(%* ,a,al jan(%n, ialah *la"ifi*a"i Ro"", Ne- Vor*
&ni9er"i(4 $edia(ric Dear( Mail%re 1ndeB, dan Dear( Mail%re S(a,in, S4"(em Ro"en(hal e( al.
09
#la"ifi*a"i NVDA 4an, di,%na*an pada ,a,al jan(%n, de-a"a (ida* dapa( di,%na*an %n(%*
pa"ien ana* *arena pre"en(a"i *lini" 4an, )er)eda.
53, =6
Sis5em S9*,ing $(g(l J(n5ung 1(0( %(8i menu,u5 R*ss
556
0 poin( 1 poin( 0 poin(
7ol%me "e*ali min%m J 115 cc 753115 cc I 05 cc
2a*(% per"e*ali min%m I '0 min J '0 min
aj% napa" I 50/ min 503=0/ min J =0/ min
$ola nafa" Normal A)normal
$erf%"i perifer Normal Men%r%n
S3 a(a% !iastolic rumble .ida* ada Ada
!ara* (epi hepar dari )a(a"
co"(ae
I 0 cm 033 cm 3 cm
!%mlah*an (o(al poin(:
3 030 poin( : .anpa ,a,al jan(%n,
3 33= poin( : @a,al jan(%n, rin,an
3 739 poin( : @a,al jan(%n, "edan,
3 10310 poin( : @a,al jan(%n, )era(
S*or Ro"" )ila di"ejajar*an den,an *la"ifi*a"i Ne- Vor* Dear( A""ocia(ion adalah "e)a,ai
)eri*%(:
55, =6
3 #ela" 1 : .ida* ada pem)a(a"an a*(i9i(a" fi"i*/ a"imp(oma(i*
3 #ela" 11 : .a*ipnea rin,an a(a% )a4i "aa( min%m (ampa* )er*erin,a(
: $ada ana* 4an, le)ih )e"ar (ampa* "e"a* )ila )era*(i9i(a"
: .ida* ada ,a,al (%m)%h
3 #ela" 111 : .a*ipnea (ampa* jela" a(a% (ampa* )er*erin,a( "aa( min%m ma%p%n
a*(i9i(a"
: 2a*(% min%m menjadi le)ih lama
: @a,al (%m)%h "e)a,ai a*i)a( ,a,al jan(%n,
3 #ela" 17 : Saa( i"(iraha( (ampa* (a*ipnea, re(ra*"i, grunting, a(a% )er*erin,a(
30
I@. TATALAKSANA $A$AL JANTUN$
.a(ala*"ana dari ,a,al jan(%n, (er,an(%n, dari pen4e)a) ,a,al jan(%n, "er(a %"ia ana*
4an, menderi(a ,a,al jan(%n,. .%j%an dari (erapi penderi(a ,a,al jan(%n, ana* ialah "ama
den,an de-a"a, "e)a,ai )eri*%(:
#ore*"i pen4e)a) menda"ar ,a,al jan(%n,
Meminimal*an mor)idi(a" dan mor(ali(a" den,an men,hilan,*an ,ejala *on,e"(i
5)ai* *on,e"(i par% ma%p%n "i"(emi*6
Memper)ai*i penampilan/ f%n,"i mio*ard
Men,hilan,*an fa*(or pence(%"
Menin,*a(*an )uality of life
55,86
&n(%* dicapain4a (%j%an (er"e)%( ma*a di)%a(lah )e)erapa re*omenda"i oleh *nternational
Society for +eart an! Lung Transplantation 51SD.6. Nam%n, *arena "%li( %n(%* dila*%*an
peneli(ian pada ana*, ma*a dari '9 re*omenda"i 4an, di)%a(, (ida* ada 4an, "ifa(n4a e9el A
5da"ar )er%pa multiple ran!omi'e! trial6, 7 re*omenda"i "ifa(n4a e9el + 5da"ar )er%pa
single ran!omi'e! trial a(a% multiple nonran!omi'e! trial6, dan "i"an4a "ifa(n4a e9el >
5da"ar )er%pa *on"en"%"6.
586
.a)el )eri*%( mem%a( 7 re*omenda"i e9el + dari 1SD.:
31
Salah "a(% (%j%an %(ama dari pen,o)a(an ,a,al jan(%n, ialah *ore*"i pen4e)a)
menda"ar ,a,al jan(%n,. Van, dima*"%d ialah "eper(i (a(ala*"ana dari anemia, hipo(iroid,
*ore*"i den,an pem)edahan "%a(% *elainan "(r%*(%ral jan(%n, "eper(i 7SD/ $DA/ *oar*(a"io
aor(a/ o)"(r%*"i *a(%p jan(%n,, "er(a mem)eri*an ala( pac% jan(%n, pada pa"ien den,an )lo*
jan(%n, a(a% ,an,,%an *ond%*"i. +ila "eoran, ana* menderi(a *ardiomiopa(i, (ida* ada
pen,o)a(an *h%"%", nam%n *eperl%an %n(%* dila*%*an "%a(% (ran"plan(a"i jan(%n, dapa(
di(%nda den,an (a(ala*"ana "ecara medi*amen(o"a.
536
.a(ala*"ana medi*amen(o"a %n(%* ,a,al jan(%n, ialah %n(%* menin,*a(*an c%rah
jan(%n,/ car!iac output, memper)ai*i perf%"i jarin,an, "er(a meminimal*an *erja jan(%n,.
Van, dima*"%d den,an meminimal*an *erja jan(%n, ialah den,an cara men%r%n*an preloa!
jan(%n, "er(a afterloa! jan(%n, a(a% den,an inhi)i"i dari "i"(em "araf "impa(i". Den,an
men%r%n*an afterloa! jan(%n, dapa( men,%ran,i (ena,a 4an, di)%(%h*an oleh jan(%n, %n(%*
men,eje*"i darah, "edan,*an den,an men%r%n*an preloa! jan(%n, dapa( mence,ah pen,i"ian
)erle)ihan dari jan(%n, 4an, mele)ihi 9ol%me darah "ehar%"n4a.
536
1. Men%r%n*an afterloa! jan(%n,: &n(%* men%r%n*an afterloa! jan(%n, di,%na*an o)a(3
o)a(an 4an, dapa( men%r%n*an re"i"(en"i pem)%l%h darah "i"(emi*. <)a(3o)a( 4an,
dapa( di,%na*an ialah A>E inhi)i(or 5cap(opril6, inhi)i(or fo"fodie"(era"i (ipe '
5milrinone6, ni(ra( 5ni(ropr%""ide6, AR+ 5lo"ar(an6. $en,,%naan o)a( AR+ dapa(
men,ham)a( (erjadin4a fi)ro"i" o(o( jan(%n,.
0. Mene*an a*(i9i(a" "araf "impa(i": Dapa( di,%na*an o)a( ,olon,an )e(a3)loc*er
5propanolol6 %n(%* mene*an a*(i9i(a" "araf "impa(i". $ada de-a"a )e(a3)loc*er
mer%pa*an cornerstone daripada (erapi ,a,al jan(%n,, nam%n pada ana* dari
30
peneli(ian 4an, (elah dila*%*an didapa(*an ana* 4an, mendapa(*an (erapi )e(a3
)loc*er (ida* men%nj%*an per)ai*an 4an, "i,nifi*an di)andin,*an ana* 4an,
mendapa( (erapi place)o. $ada *elompo* ana*3ana* o)a( 4an, "erin, di,%na*an ialah
di,o*"in. Di,o*"in mer%pa*an a,en ino(ropi* oral 4an, dapa( men,aham)a( a*(i9i(a"
"i"(em "araf "impa(i", men%r%n*an den4%( jan(%n,, "er(a menin,*a(*an -a*(%
pen,i"ian jan(%n,. Selain efe* ino(ropi*, di,o*"in j%,a memili*i efe* *rono(ropi*
4ai(% men%r%n*an *ond%*"i jan(%n,. #arena men,alami e*"*re"i melal%i ,injal,
pem)erian di,o*"in perl% dipan(ai "ecara *e(a( (er%(ama pada pa"ien den,an ,an,,%an
f%n,"i ,injal.
3. Men%r%n*an preloa! jan(%n,: &n(%* men%r%n*an preloa! jan(%n, dapa( di,%na**an
di%re(i*. ,reloa! jan(%n, di(%r%n*an %n(%* mence,ah (erjadin4a edema par%. Di%re(i*
4an, dapa( di,%na*an an(ara lain loop di%re(i* 5f%ro"emid6, (hiaCide, dan inhi)i(or
mineralo*or(i*oid 5"pironola*(on6. Di%re(i* j%,a men,ham)a( "i"(em renin3
aldo"(eron3 an,io(en"in "ehin,,a dapa( mence,ah remodelin, maladap(if "er(a fi)ro"i"
in(er"(i(ial.
$ada pa"ien den,an ,a,al jan(%n, 4an, (ida* re"pon"i9e (erhadap (erapi pilihan (era*hir ialah
(ran"plan(a"i jan(%n,.
@. PRO$NOSIS
$ro,no"i" pada pa"ien ,a,al jan(%n, )er9aria"i (er,an(%n, dari pen4e)a) ,a,al
jan(%n,n4a. +ila pen4e)a) ,a,al jan(%n, )%*an *arena "%a(% *elainan jan(%n, ma*a
per)ai*an dari ,a,al jan(%n, dapa( (erjadi )ila (a(ala*"ana pen4a*i( "i"(emi* dila*"ana*an
den,an )ai*. +ila pen4e)a) ,a,al jan(%n, ialah "%a(% *elainan "(r%*(%ral jan(%n, ma*a
*ore*"i den,an (inda*an opera"i m%n,*in dapa( )er"ifa( *%ra(if. $ro,no"i" %n(%* "%a(%
*ardiomiopa(i )%r%* dimana 13F dari pa"ien den,an dia,no"i" *ardiomiopa(i dila(a"i a*an
menjalan*an (ran"plan(a"i jan(%n, dalam -a*(% 0 (ah%n "e(elah dia,no"i".
536
%A% III
ANALISA KASUS
I. ANALISA ANAMNESIS
#a"%" 4an, a*an di)aha" *ali ini men,enai Ana* SD, %"ia ' (ah%n 9 )%lan, jeni"
*elamin peremp%an 4an, dira-a( den,an dia,no"i" decompen"a(io cordi".
33
A. Keluh(n U5(m( 0(n Ri)(8(5 Pen8(9i5 Se9(,(ng
$a"ien da(an, den,an *el%han "e"a* napa" "eja* 0 min,,% "e)el%m ma"%* r%mah
"a*i(. Se"a* napa" didefini"i*an "e)a,ai pera"aan "%)je*(if pernapa"an 4an, (ida* n4aman.
5106
Di"pnea a(a% "e"a* napa" ialah *arena penin,*a(an *erja dari o(o(3o(o( pernapa"an 4an,
(erjadi a*i)a( "(im%la"i ner%rore"ep(or 4an, (erdapa( "epanjan, (ra*(%" re"pira(ori%" a(a%
"(im%la"i *emore"ep(or )ai* "en(ral ma%p%n perifer.
5116
$ada pa"ien 4an, da(an, den,an *el%han "e"a* napa" ma*a 4an, har%" dila*%*an
(erle)ih dah%l% ialah mela*%*an penilaian (erhadap A+> 4ai(% airway- breathing- dan
circulation apa*ah "(a)il a(a% (ida*.
510,116
$ada pa"ien SD, didapa(*an (ida* ada ,an,,%an
pada A+> dan pa"ien rela(if "(a)il. Dal ini (erliha( dari pa"ien 4an, )ero)a( *e poli*lini* ana*
)%*an *e 1@D.
Se(elah mema"(i*an )ah-a pa"ien "(a)il "elanj%(n4a perl% dipi*ir*an !ifferential
!iagnosis 4an, m%n,*in dari di"pnea.
3'
Secara ,ari" )e"ar, e(iolo,i a(a% dia,no"i" dari *el%han "e"a* napa" dapa( di)a,i menjadi (i,a
*elompo* )e"ar 4ai(%: ,an,,%an re"pira"i, ,an,,%an *ardio9a"*%lar, "er(a ,an,,%an
ne%rop"i*ia(ri*.
5116
Nam%n, pada ana* jaran, didapa(*an "e"a* napa" a*i)a( adan4a "%a(%
,an,,%an ne%rop"i*ia(ri*. &n(%* dapa( mem)eda*an apa*ah *el%han "e"a* napa" di"e)a)*an
oleh ,an,,%an ma*a perl% di(an4a*an le)ih lanj%( men,enai *el%han "e"a* napa" 4an,
dialami oleh pa"ien.
$ada *a"%", pa"ien men,alami "e"a* napa" )er%pa pernapa"an 4an, le)ih cepa( dari
)ia"an4a, dipen,ar%hi oleh a*(i9i(a" "eper(i nai* (an,,a dan )er"epeda, (ida* dipen,ar%hi
oleh po"i"i, dan (ida* di"er(ai oleh )%n4i pernapa"an 4an, a)normal. Selain "e"a* napa" j%,a
didapa(*an adan4a *el%han (am)ahan )er%pa jan(%n, 4an, )erde)ar3de)ar, n4eri %l% ha(i,
lema", nap"% ma*an )er*%ran,, )era( )adan men%r%n, dan *ed%a *a*i (era"a din,in. #el%han
(am)ahan )er%pa )a(%*, men,i, demam, )ir%, dan )en,*a* di"an,*al. Dari "ifa( *el%han
"e"a* napa" 4an, dialami oleh pa"ien "er(a *el%han (am)ahan 4an, men4er(ai ma*a dapa(
di"imp%l*an )ah-a *em%n,*inan )e"ar "e"a* napa" 4an, dialami oleh pa"ien ialah a*i)a(
,an,,%an *ardio9a"*%lar. Dal ini *arena (erdapa( (anda *la"i* ,a,al "ir*%la"i )er%pa
,an,,%an pernapa"an, ,a,al (%m)%h 5di(andai )era( )adan pa"ien 4an, )er*%ran, "er(a
pen%r%nan nap"% ma*an6, "er(a in(oleran"i (erhadap a*(i9i(a" fi"i* 5"e"a* ma*in jela" "e(elah
)era*(i9i(a"6. Selain i(% j%,a didapa(*an adan4a *el%han (am)ahan 4an, men,arah *epada
"%a(% *elainan *ardio9a"*%lar 4a*ni jan(%n, 4an, )erde)ar3de)ar dan *ed%a *a*i (era"a
din,in 4an, menanda*an adan4a ,an,,%an "ir*%la"i *e jarin,an perifer. #el%han demam
di"an,*al menanda*an (erjadin4a "e"a* napa" )%*an *arena "%a(% infe*"i pada "al%ran napa"
a(a% par%3par%. Selain i(% j%,a (ida* didapa(*an *el%han adan4a ,an,,%an re"pira"i "eper(i
)a(%*, dan men,i. Dari *el%han %(ama "er(a ri-a4a( pen4a*i( "e*aran, ma*a dapa( di(ari*
35
*e"imp%lan *em%n,*inan )e"ar pa"ien men,alami "%a(% *e,a,alan "ir*%la"i a*i)a( *elainan
dari f%n,"i jan(%n, "e)a,ai "%a(% pompa a(a% "%a(% *ondi"i 4an, di"e)%( "e)a,ai
decompen"a(io cordi".
Selanj%(n4a anamne"i" dila*%*an %n(%* mencari e(iolo,i dari decompen"a(io cordi".
+erda"ar*an "(%di epidemiolo,i pen4e)a) (er"erin, decompen"a(io cordi" pada ana* ialah
*elainan pen4a*i( jan(%n, )a-aan, *ardiomiopa(i, "er(a demam rema(i*.
5=6
%. Ri)(8(5 Pen8(9i5 D(hulu
Dari ri-a4a( pen4a*i( dah%l% dapa( di"in,*ir*an *em%n,*inan ,an,,%an pernapa"an
lain 4an, dapa( men4e)a)*an "e"a* napa" 4ai(% a"ma. Ri-a4a( a"ma di"an,*al, "elain i(%
"e"a* napa" "e)el%mn4a di"an,*al, dan "e"a* napa" (ida* dice(%"*an oleh "%a(% hal *h%"%"
(er(en(%.
Van, )erma*na dari ri-a4a( pen4a*i( dah%l% ialah pada pa"ien didapa(*an ada
ri-a4a( n4eri dada "a(% (ah%n 4an, lal% dan pernah mendapa(*an o)a( San,o)ion "aa( )ero)a(
-a*(% i(%. #eadaan pa"ien dira"a mem)ai* den,an di)eri*an o)a( (er"e)%(. Dal ini
menanda*an )ah-a *em%n,*inan )e"ar pa"ien "aa( i(% menderi(a anemia defi"ien"i )e"i.
Men,in,a( anemia defi"ien"i )e"i mer%pa*an "%a(% anemia n%(ri"ional ma*a perl% dic%ri,ai
adan4a ,an,,%an a"%pan ma*an pada pa"ien. Anemia dapa( mer%pa*an fa*(or pence(%" dari
decompen"a(io cordi" 4an, a*%(. &n(%* n4eri dada 4an, dialami oleh pa"ien )el%m dapa(
di"in,*ir*an )ah-a hal (er"e)%( mer%pa*an "%a(% ,ejala i"*emia mio*ard.
Ri-a4a( infe*"i "al%ran pernapa"an a(a" "e)el%mn4a dan ri-a4a( "a*i( (en,,oro*an
"e)el%mn4a di"an,*al. Dari pern4a(aan ini ma*a *em%n,*inan )e"ar e(iolo,i decompen"a(io
cordi" )%*an demam rema(i*.
$a"ien j%,a men4an,*al pernah men,alami *e)ir%an pada "e*i(ar m%l%( a(a% jari3jari
"ehin,,a )ila dic%ri,ai "%a(% pen4a*i( jan(%n, )a-aan ma*a perl% dic%ri,ai pen4a*i( jan(%n,
)a-aan 4an, a"iano(i*.

C. An(mnesis L(inn8(
Ri-a4a( *ehamilan dan *elahiran pa"ien didapa(*an *e"imp%lan )ah-a neona(%"
c%*%p )%lan dan "e"%ai den,an ma"a *ehamilan. Ma*a "e)e(%ln4a pa"ien (ida* memili*i
fa*(or ri"i*o %n(%* menderi(a pen4a*i( jan(%n, )a-aan an(ara lain )a4i 4an, lahir prema(%r.
Selain i(% pa"ien j%,a (ida* memili*i ri-a4a( *el%ar,a %n(%* pen4a*i( jan(%n, )a-aan.
3=
Dari ri-a4a( ma*anan didapa(*an )ah-a pa"ien meman, "%dah "%li( ma*an "eja*
*ecil den,an a"%pan ,iCi pro(ein "er(a "era( 4an, *%ran,. A"%pan ,iCi 4an, *%ran, )ai*
mer%pa*an fa*(or ri"i*o %n(%* anemia defi"ien"i )e"i.
Ri-a4a( per*em)an,an pa"ien )ai* dan pa"ien mer%pa*an ana* 4an, a*(if. +e)erapa
min,,% "e)el%m pa"ien "a*i(, pa"ien "erin, "e*ali )ermain "epeda. $enin,*a(an a*(i9i(a" ini
mer%pa*an "%a(% fa*(or pence(%" (erjadin4a decompen"a(io cordi" a*%(.
Dari ri-a4a( lin,*%n,an, pa"ien di*e(ah%i memili*i *on(a* den,an penderi(a .+ 4ai(%
"an, (e(an,,a 4an, "edan, menjalani pen,o)a(an par%3par% "elama = )%lan.
II. ANALISA PEMERIKSAAN &ISIK
Dari pemeri*"aan fi"i* 4an, dila*%*an didapa(*an pa"ien *eadaan %m%m "a*i(
"edan,, compo" men(i", dan "(a(%" ,iCi *%ran, )erda"ar*an da(a an(ropome(ri dan ,rafi* >D>
0000. $emeri*"aan (anda 9i(al didapa(*an hiper(en"i (in,*a( 11, (a*i*ardia, (a*ipn%e, dan "%h%
(ida* fe)ri". #elainan 4an, di(em%*an pada pemeri*"aan fi"i* "(a(%" ,enerali" lainn4a )er%pa
*onj%n,(i9a anemi", ic(%" cordi" (erliha( dan (era)a pada 1>S 71 1 cm la(eral dari linea
mid*la9i*%lari" *iri, (erden,ar +! 111 dan ,allop den,an p%nc(%m ma*"im%m di *a(%) mi(ral,
e*"(remi(a" inferior (era)a din,in, dan *%*% "er(a jarin,an da"ar *%*% (ampa* p%ca(.
Da"il pen,%*%ran dan in(erpre(a"i da(a an(ropome(ri pa"ien men%nj%**an )ah-a
pa"ien menderi(a ,iCi *%ran,. @iCi *%ran, "elain di"e)a)*an oleh a"%pan ma*anan 4an,
*%ran, pada ana* j%,a mer%pa*an "alah "a(% (anda dari decompen"a(io cordi". $ada penderi(a
decompen"a(io cordi" (erjadi a*(i9a"i *a"*ade 4an, men4e)a)*an cachexia a(a% pen%r%nan
ma""a (%)%h.
536
#e"imp%lan 4an, dapa( di(ari* dari ha"il pemeri*"aan fi"i* ialah )ah-a (erdapa( (anda
dila(a"i 9en(ri*el *iri )er%pa ic(%" cordi" 4an, )er,e"er *earah )a-ah dan la(eral "er(a +! 111.
Selain i(% (erdapa( (anda3(anda penin,*a(an a*(i9i(a" "impa(i" )er%pa hiper(en"i, (a*i*ardia,
"er(a (a*ipn%e. .erdapa( j%,a (anda pen%r%nan f%n,"i 9en(ri*el *iri 4an, di(andai oleh
e*"(remi(a" inferior 4an, (era)a din,in. Nam%n, (ida* (erdapa( (anda pen%r%nan f%n,"i
9en(ri*el *anan )er%pa *on,e"(i. .anda3(anda *on,e"(i 4an, (ida* di(em%*an pada pa"ien ini
an(ara lain adalah penin,*a(an (e*anan 9ena j%,%lari", hepa(ome,ali, "er(a edema perifer
5pada (%n,*ai a(a% *elopa* ma(a6. #onj%n,(i9a 4an, anemi" dan *%*% "er(a da"ar *%*% 4an,
(ampa* p%ca( mer%pa*an (anda anemia. Dari pemeri*"aan fi"i* (ida* di(em%*an (anda3(anda
infe*"i.
37
III. ANALISA PEMERIKSAAN PENUNJAN$
A. Peme,i9s((n L(b*,(5*,ium
Dari ha"il pemeri*"aan la)ora(ori%m didapa(*an ha"il3ha"il 4an, men%njan, "%a(%
anemia defi"ien"i )e"i an(ara lain: pen%r%nan hemo,lo)in, hema(o*ri(, M>7, M>D, "er(a
M>D> pada pemeri*"aan hema(olo,i r%(inH ,am)aran SAD. eri(ro"i( 4an, mi*ro"i(i*
hipo*rom den,an ani"o"i(o"i" dan "el pen"ilH dan "er%m Me 4an, men%r%n. $ada pa"ien .1+>
)el%m menin,*a( "ecara )erma*na nam%n )ila dihi(%n, "a(%ra"i (ran"ferin didapa(*an ha"il
5.88F "ehin,,a "%dah dapa( di(e,a**an dia,no"i" anemia defi"ien"i )e"i.
$emeri*"aan %re%m *rea(inin "er(a %rinali"a men%nj%**an )ah-a f%n,"i ,injal pa"ien
ma"ih dalam )a(a" normal.
ED, >R$ *%an(i(a(if, "er(a *adar ,l%*o"a 4an, menin,*a( mer%pa*an penanda
adan4a inflamma"i 4an, *roni".
$emeri*"aan AS.< 4an, ne,a(if men4in,*ir*an dia,no"i" )andin, decompen"a(io
cordi" a*i)a( demam rema(i*.
%. Peme,i9s((n Ele95,*9(,0i*g,(/i
Dari pemeri*"aan E#@ 4an, dila*%*an didapa(*an irama "in%", "in%" (a*i*ardia,
,am)aran i"*emi )er%pa S. depre"i dan ,elom)an, . (er)ali* pada an(erior3la(eral, dan
,am)aran hiper(rofi 9en(ri*el *iri. Da"il pemeri*"aan E#@ men4in,*ir*an ,an,,%an irama
jan(%n, "e)a,ai pen4e)a) dari decompen"a(io cordi". #arena didapa(*an ,am)aran E#@
hiper(rofi 9en(ri*el *iri ma*a perl% dila*%*an pemeri*"aan fo(o (hora*" %n(%* *onfirma"i.
C. Peme,i9s((n &*5* Th*,(9s
Dari fo(o (hora*" didapa(*an ,am)aran *ardiome,ali, edema p%lmonal, "er(a hil%"
4an, mele)ar dan mene)al. $ada ana*3ana* ,am)aran hil%" 4an, mele)ar dan mene)al ini
mer%pa*an "%a(% ,am)aran fo(o (hora*" 4an, "%,e"(if .+ *arena m%n,*in di"e)a)*an oleh
pem)e"aran *elenjar hil%".
5106
Men,in,a( *on(a* .+ 4an, po"i(if "er(a *eadaan pa"ien 4an,
,iCi )%r%*, ma*a pada pa"ien ini dila*%*an %ji (%)er*%lin "er(a scoring %n(%* .+.
D. Peme,i9s((n E9*9(,0i*g,(/i
Da"il e*o*ardio,rafi ialah "e)a,ai )eri*%( ini:
38
1. A(rial "in%" "oli(%", A737A *on*ordan", ,lo)al hipo*ine(i*, m%ara 9ena "i"(emi* dan
p%lmonal normal, *a(%p "emil%nar normal, (ampa* *on(ra*"i jan(%n, *%ran, )ai*,
(ampa* MR rin,an den,an je( di (en,ah, (ida* (ampa* 7SD/ ASD/ $DA, ar*%" aor(a
di *iri (ida* ada *oar*(a"io.
0. M%n,"i *on(ra*"i 7 men%r%n, 7EM '73'9F.
3. #e"imp%lan: *ardiomiopa(i dila(a"i.
Den,an pemeri*"aan e*o*ardio,rafi ma*a dapa( di(e,a**an dia,no"i" e(iolo,i" dari ,a,al
jan(%n, 4an, dideri(a oleh ana*. $emeri*"aan e*o*ardio,rafi men4in,*ir*an pen4a*i( jan(%n,
)a-aan "e)a,ai dia,no"i" e(iolo,i". Selain i(% dari pemeri*"aan e*o*ardio,rafi didapa(*an
adan4a mi(ral re,%r,i(a"i rin,an, *em%n,*inan )e"ar a*i)a( "%a(% hiper(rofi 9en(ri*el *iri.
!%,a didapa(*an pen%r%nan f%n,"i *on(ra*"i 9en(ri*el *iri 4an, men%r%n dimana 7EM
didapa(*an '73'9F. 7EM normal %n(%* ana* ra(a3ra(a ==F den,an *i"aran 5=378F.
5136
#e"imp%lan 4an, di(ari* dari pemeri*"aan e*o*ardio,rafi ialah )ah-a pa"ien menderi(a
*ardiomiopa(i dila(a"i.
I'. ANALISA DIA$NOSIS
Dia,no"i" (era*hir 4an, di(e,a**an pada pa"ien ini ialah decompen"a(io cordi" e(
ca%"a *ardiomiopa(i dila(a"i dd/ .+ jan(%n,, anemia mi*ro"i(i* hipo*rom e( ca%"a defi"ien"i
)e"i, "er(a ,iCi *%ran,. +eri*%( ialah pem)aha"an ma"in,3ma"in, dia,no"i".
A. De+*m1ens(5i* C*,0is e+ K(,0i*mi*1(5i Dil(5(si 006 T% J(n5ung
$ada pa"ien dapa( di(e,a**an dia,no"i" dari decompen"a(io cordi" )erda"ar*an (anda
dan ,ejala di"f%n,"i jan(%n, menjalan*an (%,a"n4a memompa darah *e "el%r%h (%)%h %n(%*
memen%hi *e)%(%han me(a)oli"me dan per(%m)%han ana*. .anda dan ,ejala (er"e)%( (elah
dijela"*an "e)el%mn4a. $a"ien menderi(a decompen"a(io cordi" *la"ifi*a"i Ro""3NVDA *ela"
11.
E(iolo,i decompen"a(io cordi" di(e(ap*an "e)a,ai *ardiomiopa(i dila(a"i "e(elah
men4in,*ir*an e(iolo,i lain 4an, m%n,*in an(ara lain ,an,,%an irama jan(%n, 5di"in,*ir*an
oleh ha"il pemeri*"aan E#@ 4an, men%nj%**a irama "in%"6, demam rema(i* 5di"in,*ir*an
oleh ha"il pemeri*"aan AS.< 4an, ne,a(if, "er(a pen4a*i( jan(%n, )a-aan, *elainan *a(%p
jan(%n,, dan infar* mio*ard 5di"in,*ir*an oleh ha"il e*o*ardio,rafi6. Ma*a pada pa"ien ini
di(e,a**an e(iolo,i )er%pa *ardiomiopa(i dila(a"i.
39
Nam%n pada pa"ien ini, ma"ih m%n,*in dipi*ir*an "%a(% .+ jan(%n,. Dal ini ialah
*arena didapa(*an ,ejala .+ pada ana* )er%pa nap"% ma*an 4an, *%ran, dan )era( )adan
4an, "%*ar nai* dan "elama pera-a(an. Selain i(% (erdapa( *on(a* .+ 4an, po"i(if dimana
(e(an,,a 4an, menderi(a .+ par% mer%pa*an oran, de-a"a 4an, menjadi "%m)er pen%laran.
Ma*(or ri"i*o %n(%* pen%laran an(ara lain ,iCi *%ran, pada pa"ien "er(a lin,*%n,an pa"ien
4an, pada( pend%d%*. Adan4a infe*"i %ycobacterium tuberculosis did%*%n, j%,a oleh %ji
(%)er*%lin cara Man(o%B 4an, po"i(if dimana "e(elah 70 jam didapa(*an adan4a ind%ra"i 4an,
diame(ern4a 13 mm 5le)ih dari 10 mm6. &ji (%)er*%lin 4an, po"i(if menanda*an )ah-a ada
infe*"i .+ nam%n )el%m (en(% "a*i( .+. Dari pemeri*"aan darah didapa(*an adan4a ED
4an, menin,*a( "er(a >R$ 4an, menin,*a( 4an, mer%pa*an (anda adan4a inflamma"i *roni"
4an, dapa( dia*i)a(*an oleh infe*"i %ycobacterium tuberculosis. Selain i(% j%,a didapa(*an
,am)aran fo(o (hora*" 4an, "%,e"(if .+ 4ai(% (erdapa( pem)e"aran *elenjar hil%". Dila*%*an
"*orin, .+ pada pa"ien den,an (o(al nilai = 4an, )erar(i )ah-a dapa( di(e,a**an dia,no"i"
*erja .+.
%. Anemi( Mi9,*si5i9 Hi1*9,*m e+ De/isiensi %esi
Dia,no"i" anemia mi*ro"i(i* hipo*rom e( ca%"a defi"ien"i )e"i di(e,a**an
)erda"ar*an anamne"i" )ah-a pa"ien *%ran, a"%pan )e"i dari ma*anan *arena meman, "%li(
ma*an "er(a lemah, dan pemeri*"aan fi"i* dimana pa"ien di(em%*an *onj%n,(i9a anemi" "er(a
*%*% dan jarin,an di)a-ah *%*% p%ca(. Dia,no"i" pa"(i anemia mi*ro"i(i* hipo*rom e(
defi"ien"i )e"i dapa( di(e,a**an "e(elah didapa(*an *adar D), D(, M>7, M>D, dan M>D>
4an, men%r%n pada pemeri*"aan darah, *adar Me "er%m 4an, rendah, "a(%ra"i (ran"ferin
di)a-ah 7F, "er(a ,am)aran SAD. 4an, mend%*%n,.
C. $i>i Ku,(ng
Dia,no"i" ,iCi *%ran, di(e,a**an )erda"ar*an ha"il pemeri*"aan an(ropome(ri 4an,
dila*%*an (erhadap pa"ien dimana )ila di in(erpre(a"i men,,%na*an ,rafi* >D> 0000 ma*a
didapa(*an ha"il ,iCi *%ran, %n(%* ++/.+.
'0
'. PATO&ISIOLO$I PADA PASIEN
'5
'I. ANALISA TATALAKSANA
P(sien Ke1us5(9((n
55,106
Tu-u(n T(5(l(9s(n(
.irah )arin, .irah )arin, po"i"i "e(en,ah
d%d%* 5)ah% dan *epala dian,*a(
*%ran, le)ih '5 deraja(6. Seda"i
)ila perl% den,an l%minal 033
m,/*,++/jam (iap 8 jam "elama
130 hari per(ama a(a% morfin.
Men,%ran,i )e)an pada mio*ard
dan memper)ai*i f%n,"i par%.
&pa4a men,hindari fa*(or pence(%"
4an, menin,*a(*an *e)%(%han
me(a)oli"me (%)%h.
<*"i,en 1 li(er/
meni( melal%i
na"al *an%l
<*"i,en 30350F den,an
*elem)a)an (in,,i.
S%pa4a jalan napa" (ida* *erin,
dan mem%dah*an "e*re"i "al%ran
napa" *el%ar.
<)"er9a"i )era(
)adan dan (anda
9i(al
$eman(a%an hemodinami* 4an,
*e(a(.
Dila*%*an "elama decompen"a(io
cordi" a*%(.
$er)ai*an ,iCi $em)a(a"an cairan dan ,aram
70380F dari *e)%(%han.
Dila*%*an pada ,a,al jan(%n, )era(
%n(%* mence,ah edema.
7enflon $em)a(a"an cairan. &n(%* mence,ah edema.
Di%re(i*:
3 1nje*"i f%ro"emid
0 B 10 m,
3 M%ro"emide 3 B 5
m,
3 Spironola*(on 1
B 10.5 m,
Di%re(i*:
3 M%ro"emid 17 0.53
0m,/*,++/do"i", 03'B per hari
3 M%ro"emide $< 13
0m,/*,++/do"i", 133 do"i"
(er)a,i
3 Spironola*(on $<
1m,/*,++/do"i"
&n(%* men,%ran,i preloa! dan
volume overloa!.
>ap(opril 3 B 3 m, >ap(opril 0.330.=m,/*,++/hari
di)a,i 033 do"i"
>ap(opril "ifa(n4a mixe!
vaso!ilator ar(in4a o)a( ini
memili*i efe* 9enodila(or "er(a
ar(eriodila(or "ehin,,a dapa(
men,%ran,i preloa! dan afterloa!.
$>. 100 m, )ila S
T 38.0K>
Demam dia(a"i den,an
an(ipire(i* dan *ompre" din,in.
&pa4a men,hindari fa*(or pence(%"
4an, menin,*a(*an *e)%(%han
me(a)oli"me (%)%h.
.ran"f%"i $R> Anemia di*ore*"i den,an
(ran"f%"i darah.
Di,o*"in 0 B 50 Di,o*"in do"i" pemeliharaan 83 Di,o*"in )er"ifa( ino(ropi* po"i(if
'=
mc, 10 mc,/*,++/hari dalam 0 do"i"
(er)a,i.
dan *rono(ropi* ne,a(if "ehin,,a
dapa( menin,*a(*an c%rah jan(%n,.
Meri" "4r%p 0 B 5
ml
$repara( )e"i do"i" '3= m, )e"i
elemen(al/*,++/hari di)a,i
dalam 3 do"i" dan di)eri*an 033
)%lan "e(elah *adar D) normal.
S%pplemen(a"i )e"i pada anemia
defi"ien"i )e"i %n(%* pem)en(%*an
D).
<A.:
3 #D. <A. .+
ana* 1 B 0 (a)
51ND 50 m,, R1M
75 m,, $UA 150
m,6
3 E.+ 0 B 100m,
$en,o)a(an <A. pada .+
e*"(rap%lmonal di,%na**an '35
<A. "elama 0 )%lan fa"e
in(en"if, dan "elanj%(n4a
di,%na**an 1ND dan rifampi"in
hin,,a ,enap 9310 )%lan (erapi.
.erapi .+ jan(%n, fa"e in(en"if
di,%na**an ' <A. den,an (%j%an
eradi*a"i *%man %ycobacterium
tuberkulosis.
DA&TAR PUSTAKA
1. S%par(ha M, S%ar(a 1#, 2ina4a 1+A. Diper(en"i pada Ana*. Maj #edo* 1nd Mei 0009H 59556:
001330.
0. E9an" 2N, Acherman R!, Ma4man @A, Rollin" R>, #ip #.. Simplified $edia(ric
Elec(rocardio,ram 1n(erpre(a(ion. >linical $edia(ric" 0009H 005106: 1310.
'7
3. Madria,o E, Sil)er)ach M. Dear( Mail%re in 1nfan(" and >hildren. $edia(ric" in Re9ie-
!an%ar4 0010H 31516: '310.
'. +ern"(ein D. Dear( Mail%re. 1n: #lei,man RM, +ehrman RE, !en"on D+, S(an(on +MH edi(or".
Nel"on .eB()oo* of $edia(ric". 18
(h
ed. $hiladelphia: Sa%nder" El"e9ierH 0007.
5. Madi4ono +, Raha4%nin,"ih SE, S%*ardi R. $enan,anan $en4a*i( !an(%n, pada +a4i dan
Ana*. 1n: &(ama D, edi(or. !a*ar(a: +alai $ener)i( M#&1: 0008. p.553=1.
=. D"% D., $ear"on @D. Dear( Mail%re in >hildren $ar( 1: Di"(or4, E(iolo,4, and
$a(hoph4"iolo,4. >irc Dear( Mail ADA !o%rnal" 0009H 0: =3370.
7. a(ief A, .%m)ela*a AR, Ma(ondan, >S, >hair 1, +i"an(o !, A)doerrachman MD, e( al.
Dia,no"i" Mi"i" pada Ana*. 0
nd
ed. 1n: Ma(ondan, >S, 2ahida4a( 1, Sa"(roa"moro S, edi(or".
!a*ar(a: >7 Sa,%n, Se(oH 0009.
8. D"% D., $ear"on @D. Dear( Mail%re in >hildren $ar( 11: Dia,no"i", .rea(men(, and M%(%re
Direc(ion". >irc Dear( Mail ADA !o%rnal" 0009H 0: '9038.
9. 2orld Deal(h <r,aniCa(ion. +%*% Sa*% $ela4anan #e"eha(an Ana* di R%mah Sa*i(: $edoman
+a,i R%mah Sa*i( R%j%*an .in,*a( $er(ama di #a)%pa(en/ #o(a. !a*ar(a: 2D< 1ndone"iaH
0008. p.10031.
10. Raf(er4 A., im E, <"(or A!#. Differen(ial Dia,no"i". 3
rd
ed. Edin)%rh: >h%rchill i9in,"(one
El"e9ierH 0010. p.10931'.
11. &ni9er"i(4 of +ri(i"h >ol%m)ia. Approach (o $edia(ric D4"pnea. A9aila)le a(:
h((p://learnpedia(ric".com/)od43"4"(em"/re"pira(or43"4"(em/approach3(o3pedia(ric3d4"pnea/.
Acce""ed 15 !%ne, 001'.
10. $%"pone,oro DD, Dadine,oro SRS, Mirmanda D, .ridjaja +, $%djiadi AD, #o"im MS, R%"mil
#. S(andar $ela4anan Medi" #e"eha(an Ana*. 1
"(
ed. !a*ar(a: +adan $ener)i( 1DA1H 0005.
13. $ar* M#. $edia(ric >ardiolo,4 for $rac(i(ioner". $hiladelphia: El"e9ier Deal(h Science"H
0008. p.83.
'8