1

HAGI LAIKA A KARAI MUNGGA

I.SHINGDU LABAU NI

A. Myihtoi Wa A Lam

Hagi 1:1; Ezra 5:1;6:14 hta Hagi hpe myihtoi ngu tsun da nga ai hta lai nna, Hagi a lam
kaga n chye lu ga ai. Hagi ngu ai ga hkum a lachyum gaw 'poi' ngu ai lachyum re. Shi hpe poi
shingra langai hta shangai ai majaw dai mying jaw da ai re ngu, chyum ninghkrin nkau mi sawn
la ma ai. Hagi 2:10f hpe mahta nna Hagi gaw hkingjawng mung re ngu sawn la ma ai.

B. Myihtoi Htoi Ai Shaning

Hagi 1:1 hte maren Hagi gaw Persi (Persian) hkawhkam Dari hkaw dung ai, ni ning na
shata kru a shawng shani e Yehowa a mungga Hagi a n-gup hte htawn tsun ai lam mu lu ga ai.
Dai hpe maram yu yang Hagi myihtoi htoi ai aten gaw BC520 re ngu chye la lu ga ai.
C.Mung Masa Shingdu Labau

BC 539 hta Persi (Persain) hkawhkam Kuru gaw Babelon empire hpe dang la kau nna
mungkan up hkawhkam tai wa sai. Rai tim shi gaw shawng na Asuri hte Babelon hkawhkam ni
zawn adip arip rai n up hkang ai sha; bawng dung hkrum nga ai amyu baw sang ni hpe mung
tinang a buga ginra de bai nhtang wa shangun nna tinang a makam masham nawku htung ni hpe
bai gram lajang asak jahkrung shangun wu ai. Babelon hpe dang la ngut ai hpang shaning jang,
Babelon kaw bawng dung nga ai Yuda ni hpe tinang a buga de wa na ahkang jaw ai lam, Hebre
ga hte Aramic ga hku ka ndau wu ai (Ezara 1:1-4; 6:3-5). Dai majaw Yuda masha nkau mi
Babelon kaw nna Yerusalem de nhtang wa ma ai. Shanhte hpe Babelon kaw nga ai aten na
bawng dung hkawhkam Yehoiachin (Jehoiachin) a kasha Sheshbazzar woi awn wu ai.
Sheshbazzar hpe Kuru hkawhkam gaw Yuda mung a munggyi hku shatsam dat ai lam rai nga ai.
Yerusalem de bai du ai shaloi shagu hkungga tawn hkungri hpe gaw gap nna, Yerusalem htingnu
bai gaw gap na npawt hkridun nlung jahkrat ma ai. Rai tim dingbai dingna lam amyu myu a
majaw, Yerusalem htingnu matut gaw gap lam n lu galaw ai sha 18 ning hkring nga mat ma ai.
Hpa majaw nga yang, Yuda mung gaw Babelon ni jahten shaza ai majaw Yerusalem hte kaga
mare ni law law ayai aya rai hten za mat sai re. Woi awn na atsam nga ai ni, hte hpyen share
hpung ni yawng hpe bawng hku woi mat wa ai majaw Yuda mung na mare ni hpe bai n lu gaw
gap ai sha n-ga; Yuda mare ni hkan Yuda ni hpe nju ndawng ai htingbu amyu baw sang ni shang
shanu madu nga ai aten re. Shawng de na dingdung Israela mungdan na Israela amyu ni mung
Asuri ni n-gun naw ja ai aten hta jashawn bang dat ai maigan amyu ni hte dinghku de nna sai
gayau mat sai Samari hku nga mat ma ai. Dai Samari ni mung Yuda ni sut masa, mung masa,
shinggyim nga pra masa hte nawku htung ni ring chying wa na hpe yu tsang nna dingbai dingda
amyu myu jaw ma ai. Lamu marang n law ai hte n si nai si n ja ai majaw mung lu sha ,bu hpun
palawng hte ja gumhpraw dumhprut ai lam ni hkrum hkra ma ai (1:6). Dai zawn re ai yak hkak
lam ni a majaw Yerusalem de bai wa ai Yuda amyu ni gaw, tinang asak hkrung lu na hpe
madung dat mat wa ra nna, nawku htingnu gaw gap na lam hpe n matut galaw lu mat wa ma ai.
 2

Rai tim, nawku daw jau ai lam hpe matut galaw ai hte nawku htingnu gaw gap ra ai lam hpe gaw
tut nawng myit dum nga ma ai. Dai rai nna Kuru hkawhkam a aten (BC 538-530) hte shi a kasha
Cambyses II (BC 530-522) aten du hkra nawku htingnu hpe n lu gaw gap ma ai. Cambyses II a
hpang Dari (Darius I Hystaspis) bai Persi (Persian) hkaw dung wu ai. Hkaw dung ai hte rau Dari
gaw shara shagu hta ahna zing la ai gumlang Gautam hte shi a hpyen hpung ni hpe hkan gasat
shamyit wu ai. Hpang shaning hta mung Babelon hta e kasu kabrawng woi ai Nebuhkaneza
(Nebuchadnezar) hpe gasat shazim ra ai majaw Persi (persian) empire gaw daru magam
shingkang shingwang yawm mat wa magang nga ai re. Yuda mung a up hkang du Sheshbazzar a
hkang hta shi a jinghku kasha Zerubabela (Zerubbabel) bai munggyi galaw wu ai. Zerubabela
gaw Babelon kaw shangai ai wa rai nna, Dawi a aru arat rai nna Babelon kaw baw dung ai shaloi
Yuda ni hpe up hkang ai bawng dung hkawhkam Yehoiahkin (Jehoiachin) a kashu rai nga ai.

Persi (Persian) empire n-gun yawm mat wa nna jam jau nga ai aten hta myihtoi
Hagi hte Zehkaria yan gaw, Dawi a hkaw hpe Zerubbabela hku bai gaw sharawt na hpe myit
mada ma ai. Yehowa gaw Dawi a mungdan hpe bai gaw gap nna Yerusalem de bai n htang wa
sana re majaw, nawku htingnu hpe lawan ladan gaw gap shangut ra ai ngu Hagi hte Zehkaria
myit la ma ai.

D.Yerusalem mare kata na mabyin

Hagi gaw Zerubabela munggyi galaw ai aten hte Yoshua hkinjawng agyi lit la nga ai aten
nawku htingnu bai gaw gap na matu myit sharawt htawn tsun ai wa re. Dai aten hta Yerusaelm
hta Yuda ni gaw masha 20,000 daram sha re ai wuhpawng kaji rai ma ai. Dingbai dingda lam
law law, kan bau lam hte seng nna myit tsang lam law law hkrum nga ai aten re majaw, myihtoi
ni a ga ni hpe chye na tim sharawng shara madat mara hkan sa ai lam ningra nga ai aten re.
Samari ni mung Yerusalem nawku htingnu gaw gap ai lam hta shang lawm mayu ma ai. Rai tim
Zerubabela n hkap la ai. Dai majaw Samari ni "ndai nta hpe galaw nna, ndai bunghku ni hpe
shangut na lam, kadai ahkang jaw a ta? (Ezara 5:3) ngu Persi hkawhkam Dari hpang de shawk
nna, lam amyu myu hku dingbai dingna jaw ma ai. Rai tim Dari hkawhkam gaw, shi a shawng na
hkawhkam Kuru wa shapraw da ai ahkang aya hte Yuda ni hpe nawku htingnu gaw gap na matu
ahkang jaw da ai re ngu bai tsun shangap kau ya wu ai (Ezara 6:1-5). Dai majaw Hagi yan
Zahkaria a myit sharawt myihtoi ga gaw munggyi Zerubabela hte, hkinjawng agyi Yoshua yan
hpe woi awn ai lam hta n-gun kaba byin shangun ai hte, mung shawa ni yawng hpe mung myit
hkrum lam n-gun lu la shangun ai re. Dai lam gaw Israela amyu ni lahkawng lang ngu na nawku
htingnu hpe bai gaw gap ai lam re. 4 ning na ai hpang BC 516 hta nawku htingnu ngut kre sai re
(Ezara 6:15). Dai hpe tsa ban 5 daram na hkra, nawku daw jau shara shatai lu ma ai. Dai
Yerusalem htingnu hpe BC 20 hta Herod hkawhkam wa kalang bai gram lajang gaw gap ai lam
galaw lai wa sai re.

E. Nahum Laika A Laklai Ai Lam

 3

Hagi gaw grai kaba ai magam lit rai nga ai Yerusalem nawku hitngnu bai gaw gap na
matu myit sharawt tim, Yuda ni hpe daru sharin ai lam hta asung arung laja lana re ga ni n lang
ai. Yuda ni Yehowa a sharawng awng ai lam hpe myit hkawn la lu na matu masa lam ni hpe
madi madun ai hku nna sha mungga htawn tsun wu ai. Sharin sara langai lakjet jaw ai zawn
ninggam hte ninggam mung shawa ni hpe ningmu jahpaw ya let myit jahprang ya ai ladat hte
mungga htawn tsun ai re.

II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA

Hagi laika hta daw lahkawng garan nna chye na la mai nga ai. Shawng na daw gaw
Yehowa a htingnu hpe bai gaw gap na matu shadut ai lam rai nna, hpang na daw gaw Yerusalem
nawku htingnu a matu ga sadi jaw da ai daru magam hpung shing kang hte seng ai lam ni rai nga
ai.

A. Ahkyak dik hpe shawng galaw ra ai lam 1:1-15

1:1 ga hpaw
1:2-4 Ga san:Yehowa a nta hpe galaw na aten garai ndu a ni?
1:5-6 Myit dum shangun ai lam: Nang hkrum hkra ai lam hpe bai myit yu u
1:7-8 Hkang dat ai ga: sa galaw su
1:9-11 Sang lang dan ai lam: Hpa rai Karai Kasang matsan shangun a ta?
1:12-15 Mahtai: madat mara ra ai

B. Shawng lam du na ra ai aten hte seng ai lam 2:1-9

2:1-2 Hagi hpe myihtoi ga tsun shangun ai lam
2:3 Karai Kasang san nga ai: lai wa sai aten hpe bai nhtang yu yang nang hpa baw mu nta?
2:4-5 Karai Kasang tsun ai: N-gun da ting u!
2:6-9 Karai Kasang a ga sadi: grau mai kaja ai lam ni du wa na ra ai

C. San seng chyoi pra ra ai lam 2:10-19

2:10-13 Hkungga ni n san n seng ai lam
2:14 Chyoi pra ai hte seng nna sharin la na lam
2:15-19 Du na ra ai aten a matu ga sadi

D.Laru ru ai aten hta shim nga lu na 2:20-23

2:20-22 Yehowa gaw mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai
2:23 Yehowa gaw langai hkrai a asak hkrung lam hpe mung up hkang nga ai.

III. AHKYAK AI GA LAMI NI

A.Grau ahkayk da ai lam 1:4

Hagi gaw Yerusalem de bai nhtang wa ai Yuda ni hpe tinang a nta ni hpe madung dat
gaw gap nga ai hta, Yehowa a nawku htingnu hpe shawng ahkyak da nna gaw gap ra ai lam
shadut wu ai. Shawng ahkyak da ra ai lam hpe ahkyak nda ai majaw ru yak kin dut lam amyu
 4

myu hkrum sha ai re. Rai tim Yehowa a Wenyi gaw Yerusalem e shanu nga na re lam pahkam
jaw ai majaw, Israela ni myit n-gun nnan hte nawku htingnu gaw gap ai lam hta shang lawm wa
ma ai re.
1:4 Shawng ahkyak da ra ai lam ni
1:3-4 Shut shai ai lam ni hpe shawng ahkyak da ai lam
1:5-6,9-11; 2:15-19 Ruyak shoi hpa hkrum ai lam ni
1:12-15 Ahkyak dik ai lam hpe shawng galaw ai lam
2:19 Yehowa a shaman chyeju

B. Myit mada lam 2:7

Hagi a myihtoi ga hta mara shagun ai, daru ai, lam ni hte Yerusalem nawku htingnu bai
gaw gap na matu shadut da ai zawn, Yehowa a shaman chyeju gaw teng sha Israela amyu ni kaw
bai du wa na re ngu myit mada shara hte n-gun jaw da nga ai. "'N-gun da ting u" "nanhte hte
tawn da ai ga shaka hte maren, ngai nanhte hte rau rai nga nngai; hkum hkrit myit nga nna zaw
nawng zaw wa up ai Yehowa tsun ai" (2:4-5) ngu ai ga ni hte Yerusalem mare na Israela amyu ni
hpe myit n-gun lu la shangun wu ai. Bai Yehowa a Wenyi gaw Yerusalem mare de bai nhtang
wa nna, kaga mungdan ni hpe agrawp kau ai hte, Israela hpe bai shagrau shatsaw la na re ngu
myit mada shara ga sadi ni hte n-gun jaw wu ai.
2:7 Myit mada lam
2:4-5 N-gun da ting shangun ai lam
2:10-23 Yehowa Yerusalem hpe chyeju hte bai hpring shangun na

IV. KARAI MASA MUNGGA

A. Myit Sharawt ai lam

Hagi a mungga gaw, gaw gap lam jahkring da ai nawku htingnu bai gaw gap shangut lu
na matu, mara shagun daru ai (1:1-10); myit sharawt n-gun n jaw ai (2:1-9); shadut jahkat ai
(2:10f) lam ni hte htawn tsun ai mungga rai nga ai. Yerusalem de bai du wa ai Yuda ni tinang a
dum nta gaw gap lam hpe grau shagreng la nna, nawku jawng bai gaw gap shangut na matu rai
jang gaw, lam amyu myu jahpai let gabai tawn da ai hpe mara madi madun wu ai. Hagi a ten hta
Yerusalem na Yuda ni law malawng gaw Persi empire kata kaw matsan mayan rai nga nga ai
aten re. Hagi hku nna 'matsan ai hte Karai Kasang hte seng ai lam ni hpe n gawn n sawn re yubak
mara' gaw mahkri shawn nga ai ngu shadum sharin ai re. Mung masha ni Yehowa hpe nawku
daw jau lam hpe ahkyak dik hku madung n dat ai majaw matsan ai re. Nkau mi gaw tinang a nta
ni hpe atsawm amai rai gaw gap la lu ai hta myit pyaw myit dik nna, Yehowa a nawku htingnu
hten za nga ai hpe gaw hpa n hkam sha ai hpe mu lu wu ai. Shawng galaw ra ai hpe n galaw,
grau ahkyak da ra ai lam hpe ahkyak n da ai lam ni a majaw 'tinang a lam myit yu mu (1:7)' ngu
shadum ai re.

Dai rai nna 'law law gat hkai tim kaji sha shu la lu ai lam, sha ti mung n hkru kat ai lam,
lu ti mung n hkru lu ai lam, bu hpun ti mung n lum ai lam, shabrai sha ai wa gaw tinang a shabrai
 5

hpe waw ai tingsan hta bang da ai lam' ni byin nga ai (1:6; 2:15-17), nawku htingnu gaw gap
ngut yang gaw lu sha bu hpun lam ntsang ra ai sha chyeju gabrat ai chyeju Yehowa jaw na re ngu
ga sadi jaw wu ai ( 2:18-19).

B. Grau hkik hkam ai nawku htingnu rai na

Hagi myihtoi ga tsun ai bat masum ngu ai hte rau mung-up Zerubabela hte hkinjawng
agyi Yoshua woi awn ai hte Yerusalem na Yuda ni nawku htingnu hpe bai gaw gap hpang wa ma
ai (1:12-15). Rai tim shata mi daram na ai hpang Yuda masha ni myit tsang lam lama mi bai pru
wa ma ai. Dai gaw Shawlamun lak htak na hkyik hkam ai htingnu hpe mu yu dat ai moi dep ai
asak kaba sai ni gaw, Shawlumun gaw gap da ai htingnu daram hkyik hkam hkra n lu gaw gap na
hpe myit tsang ai lam rai nga ai. Dai hpe Hagi gaw lam lahkawng hku bai tsun n-gun jaw wu ai.
Israela myu sha ni hpe Egutu kaw nna hkye mawai la ai, asak hkrung ai Karai Kasang a Wenyi
gaw ya mung Shi a myu sha ni hte rau rai nga ai. Yehowa gaw kade nna yang gingding aga hte
mungkan mungdan ni hpe ashun awam shangun nna Meshia mungdan hpe gaw de na re.
Mungdan yawng kaw na sut gan ni gaw Shi a nawku htingnu de du wa na ra ai. Dai majaw ya
gaw gap nga ai nawku hitngnu gaw Shawlumun lak htak na hta grau hkik hkam na re, mung
masha ni mung matsan mayan hkrum sana n re, ngu bai n-gun jaw wu ai (2:1-9).

C. Chyoi pra san seng ra ai lam

Israela masha ni Yehowa a man de hkungga shan la sa tim, nawku htingnu gaw gap na
lam hpe ahkyak n da ai sha kabai da ai majaw, Yehowa shanhte a hkungga ni hpe n hkap la ai re.
Yehowa a nawku htingnu gaw gap ra ai lam hpe ahkyak n da ai sha, lam ayu myu hku jahpai nna
koi ai lam a majaw, shanhte a yubak mara gaw shanhte a hkungga hpe mung, n san n seng
shangun nga ma ai (2:10-14). Hkungga nawng ai magam bungli gaw shanhte a yubak mara hpe
jasan jaseng ya lu ai n rai. Madat mara ai gaw hkungga shan hta grau nga ai; tsun ai hku hkan ai
gaw, sagu la sau dung hta grau kaja nga ai (I Samuela 15:22). Yehowa a man hta ding hpring ai
hku asak hkrung ai lam she Yehowa a man hta chyoi pra san seng ai lam rai na re.

D. Yehowa Zerubabela a woi awn ai lam hku nna Yuda amyu ni hpe gaw sharawt la na

Du na ra ai aten hta Yehowa gaw sumsing lamu hte gingdin aga hpe ashun nna,
hkawhkam mungdan ni a tinyang hpe galau agrawp kau na re. Yehowa a tara jeyang ai nhtoi hta
Zerubabela hpe ninghkap ai mungdan ni yawng hpe agrawp jahten kau n htawm, Zerubabela hpe
Shi a dazik lachyawp zawn jai lang na re. Dai shani hta Israela hpe kadai roi sha lu na n rai ngu
nna Zerubabela hpe ga sadi hte n-gun jaw ai lam rai nga ai.

Sharin la na lam ni

1.Yehowa matsun ai hku madat mara ai ni chyeju hkam la lu nna, n madat ai ni dingnye hkam
sha ra nga ai.
2. Asak hkrung lam hta Karai Kasang hte seng ai lam hpe shawng numbat langai ahkyak da
 6

galaw gun hpai ra ai. Shi a mungdan hte Shi a dinghpring ai lam hpe shawng tam ra ai.
3. Karai Kasang a man de tengman dinghpring ai lam n nga ai sha, hkungga ni hpe nawng shakut
ai lam gaw gaman lila rai nga ai.
4. Yehowa gaw amyu baw sang mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai wa rai nna, dingman ai
hku tara daw dan jeyang nga ai.
5. Yehowa gaw shi a kashu kasha ni hpe tsaw ra nga ai hte maren ningnan tai na matu gram
lajang la nga ai

Rev. Dr. Lahpai Awng Li

MIT, Insein.