Mungkan de

R e v . D r .
L a h p a i A w n g L i 2009
M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a
hte
MUNGGA LAK JET NI
MUNGKAND
EHPAJILEN
DE
SHALAIAIAMYUTAISA
GA
SAG
hte
MUNGGALAKJETNI
Ka lajang ai,
Lah
pai A
wng Li
Lahpai
Awng
{B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D}
Dip shabra ai,

Hpaji Sut Htingnu
Yuzana 196, Myitkyina.
25 May 2009
R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009
5. Ja gumhpraw lam hta sutsu ai kanu kawa ni,

mungdan a kanu kawa ni mung, hpaji lam hta maka
kap ai Ramma ni hpe, n gun jaw, lam madun
dingyang rai nga ga; dai the maren, hpaji hpe lu
sharin sai Ramma ni mung, anhte a Jinghpaw
mungdaw, karing karang re ai ginra ni de ap nawng
dawjau, tsawra myit madun let, manu dan ai hpaji
ni hpe shalai ginlen ai amyu tai wa saga law, ngu ai
hpe, nye a myit masin, kraw lawang, makam
masham, ma hkra hte madi shadaw dat nngai law.
Rev. Dr. N-Gan Tang Gun

KTC
hte
MUNGGA LAK JET NI
MALA
WM
NI
Gabaw
Laika Man
Numhtet Ga
Ga Nhpaw
Mungkan de hpaji len shalai ai amyu tai

saga
Tsawra myit a ningja Yesu Hkristu chyu sha
22
San htai
51
Nawku hpung hte laili laika magam bungli
62
Nye a wenyi hte sha dang di lu na ra ai
74
Grau sung ai de
84
Myu Wunpawng sha ni a matu myihtoi

Hosea a mungga
94
104
Karai Kasang shaga la ai hte lata la ai lam
w3w
Yawshu Laika
113
Hkristu ngu ai baw hta de da ai nawku hpung
134
NUMHTETGA
N dai Rev. Dr. Lahpai Awng Li a
MUNGKAN DE HPAJI LEN SHALAI AI
AMYU TAI SAGA HTE MUNGGA LAK JET
NI ngu ai laika buk hpe ngai hku nna hti ngut se ai.
Dai rai nna anhte KBC shingwang kata e shanu nga ai
hpung masha ji nban, ramma shayi shadang, kanu
kawa, du gyi salang, yawng de mung ndai laika hpe
marai hkum dek hti la lu na matu, madi shadaw len
shalai dat n ngai.
Ndai laika buk hta ka da ai Rev. Dr. Lahapai
Awng Li a matsun ga ni hpe lawu na hte maren, hkam
la lu ai lam sakse hkam dan mayu ai.
1. Ndai tsa ban 21 mungkan a hkrun lam de hkawm
sa nga ai Hkristan dinghku masha ni, Ramma shayi
shadang sha ni, amyu a kanu kawa, ningbaw ningla
ni hku nna, hpaji a manu dan ai hpe chye na hkam
la let Wuhpung wuhpawng hpe lam woi sa wa ra
sai;
w1 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
2. Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni, Karai Kasang

a sut sin kaja tai wa saga. Sut masa bungli, ja
gumhpraw tam ai ni, ja gumhpraw a mayam n tai
nga ai sha, dai sut gan hpe hkam la ai hpang, hpaji
tam nga ai Ramma shayi shadang sha ni, hpang
hkrat nga ai anhte a wuhpung wuhpawng hpe rawt
galu kaba wa na bungli hta tatut jai lang akyu jashawn
sa wa ga;
3. Hpaji ngu ai hta, degree, janmau, Master, Doctoric
janmau law law lu hkra shakut ai mung kaja nga ai,
mungkan madang hpe shachyut ai bungli rai nga
ai; rai tim, tinang lu nga ai degree ni hpe wuhpung
wuhpawng a matu grai ra a hkyak nga ai hta jai
lang, daw jau akyu jashawn lu hkra mung shakut sa
wa ga;
4. Ja gumhpraw law law lu nga ai rai tim, hpaji janmau,
degree ni law law lu nga ai rai timung, tinang a
amyu masha ni hpe shinggan kau let, tinang a arawng
sadang, tinang a akyu a matu hpe chyu sha myit let
asak hkrung ai lam n galaw ga. Amyu hpe tsawra ai
masa, Karai Kasang hpe hkrit hkungga let, amyu
sha ni hpe shalawt ai bungli hta jai lang akyu jashawn
ra sai hpe, myit dum shangun nga ai.
w2w
hte
MUNGGA LAK JET NI
GANHPAW
MUNGKAN DE HPAJI LEN SHALAI AI AMYU TAI
SAGA HTE MUNGGA LAK JET NI ngu ai n dai laika
buk hpe dip shapraw lu ai majaw Karai Kasang a chyeju

hpe na chying shakawn n ngai. Jinghpaw hku ka lajang
da ai laika buk ni law law ra nga ga ai ngu nna, tsun
gajai ai lam ni law law nga tim, anhte a wuhpawng hta
laika buk ni hpe dip shapraw ya ai wuhpung (publisher)
n nga ai majaw, atsam dat ka shalat lu ai ni law law nga
tim, ta tut n ka byin ai hpaji ninghklrin ni law law rai
nga ga ai. Laika buk ni dut shabra ya ai seng ni mung
n law shi ai sha n ga, laika mari hti sharawng ai ni
mung nau n law shi nga ga ai. Ndai zawn re ai yak
hkak lam ni a kata kaw nna, Karai Kasang a mying
ningsang grau dan hkung wa na kaw pyendin kaji sha
myi hku sha pyi shang lawm lu ai lam rai u ga, ngu
myit daw dan let n dai laika buk hpe ka lajang, dip
shabra dat ai re. Ya hpang na kashu kasha ni mung, n
dai zawn, shingran ningmu ni hpe ka shalat da ai laika
buk ni hta mahta nna, shanhte a ban prat hta grau
hkrak grau kaja ai shingran ningmu ni gin shalat lu mu
ga ngu nna mung yaw shada let, n dai laika buk hpe ka
lajang dat ai re.
N dai laika buk gaw KBC shang wang kata na
Ginwang & Buga hpung nkau mi hta len shalai ai hpaji
w123w
4w
hte seng ai, laili laika hte seng ai, Karai mungga hte
seng ai lak jet ni hpe gumhpawn nna laika buk langai
hku ka shalat dai ai re. Anhte myu Wunpawng sha ni
Karai mungga lu la ai shaning 100 ning jan sai hte,
laika lu la ai mung shaning 100 ning jan sai re. Asak
hku yu yang kung sai re. Karai jaw da ai lak lai ai
htunghkying ningli, n hprang sut rai ni mung madu da
lu ai amyu ni rai ga ai. Yehowa gaw hpaji byengya
jaw nga ai ngu ai chyum ga hte maren hpaji lam hkum
sum hpa hta jan mau amyu myu lu gup da sai myu sha
ni mung law wa sai. Dai re ai majaw, Karai Kasang
anhte hpe chye chyang kung hpan shangun sai hpaji
ningli ni hte, anhte a htunghkying ningli lam ni, anhte
buga na n hprang sut rai ni a lam ni, anhte a Karai
masa (theology) ni, Karai jaw ya ai shaman chyeju ni
hpe sak se hkam len shalai ai mungga ni, mungkan de
len shalai jaw ra ai aten rai sai. Dai re ai majaw,myu
Wunpawng sha ni yawng a myit masin hta lahta na
lam ni hkawn hkrang wa let Karai Kasang lata la
ai myu Wunpawng sha ni ngu ai shingni maka hpe
mungkan de shadan shaleng lu wa u ga ngu yaw shada
let,
Rev. Dr. Lahpai Awng Li
Ningtau Jawng up (Hpaji)
Kachin Theological College
w
hte
MUNGGA LAK JET NI
hte
MUNGGA LAK JET NI
madang dep ai hku rawt jat galu kaba wa na re.Hpaji

hte shingjawng nna nga pra ra nga ai n dai prat hta,
hpaji shalat (educare) hpe n gun dat yang she, myu
sha ni a shim lam, simsa lam, bawng ring galu kaba
wa na lam hte, mungkan hte shingdaw nna nga pra lu
ai lam ni, dinggrin wuhpung wuhpawng hta nga wa na
re.
III. Hpaji Hparat Hte Dai Ni Na Mabyin
1. Dai ni na prat hta masha law malawng gaw,
hpaji machye machyang hta sut gan ja gumhpraw hpe
grau manu shadan nga ma ai. Dai majaw, hpaji n hka ja
sai sha, dup shamak sut masa ring chying wa hkra
shakut ai ni malawng re. Sut gan ja gumhpraw she
hpaji hparat hta grau ahkyak ai ngu hkam la ai ni law
law re (rai tim nkau mi gaw lam amyu myu a majaw
hpaji n lu sharin hka ja mat ai sha, ja hpaga sha ga sha
ra mat ai ni mung W.P wuhpawng hta nga ai). Anhte
myit yu ra ai lam gaw, sut su ai ni nkau mi, sut gan ja
gumhpraw a mayam tai mat ai ni law law nga lai wa
sai. Sut gan ja gumhpraw hpe chyu ahkyak madung
shatai ai majaw prat hten mat ai ni, dinghku hten ai ni,
kyang lai len hten ai ni, shinggyim myit n rawng mat ai
ni, shingra tara maka hpe jahten ai lam ni, tinggyeng
akyu hta chyu machyu let myu hte mungkan hpe daw
jau mayu ai myit hkyet mat ai ni nga lai wa sai, dai ni
mung naw nga nga ai. N dai gaw, hpaji byeng ya a
I. Ga Hpaw
Mungdan langai (sh) amyu sha langai hte seng
ai maka (national identity) hpe gin shalat ai shaloi hpaji
byeng ya gaw ahkayk madung rai nga ai. Dai re ai
majaw, hpaji hparat hpe tsawra hkungga ai hte manu
shadan let, myu wunpawng sha ni a shawng lam maka
kaja hpe gin shalat la ra ga ai. Hpaji hparat hpe chye
w9w
w6w
MUNGKAN DE
HP
AJI LEN SHAL
AI AI
HPAJI
SHALAI
AMYU T
AI SA
GA
TAI
SAG
(2008-09 KTC Laili Laika komiti ni woi awn ai
laili laika hkaw tsun hpawng hta Rev. Dr.
Lahpai Awng Li hkaw tsun ai lak Jet)
tsaw ra let zai ladat jaw jaw, jai lang chye yang she,
myu wunpawng sha ni, lawan dik ai hku, lam shagu
hta mungkan lahkam dep, galu kaba kunghpan ai amyu
tai wa na re.
hte
MUNGGA LAK JET NI
II. Hpaji Ngu ai Hpa Rai Ta?

Hpaji ngu ai gaw chye chyang ai (sh) hparat
machye machyang (knowledge) hpe ngu ai re.
Shinggyim masha gaw moi chyaloi n hkoi kaw nna,
hpaji rawng ai masha tai wa na matu; mai kaja ai kyang
lailen shingni hpe masat na matu; jaw ang ai shinggyim
myit masa rawng na matu; ngwi pyaw simsa ai prat
hpe gaw de na matu; hpaji ningli lam (education) hte
sharin jahpat la ma ai.
Hpaji Ningli (education) ngu ai ga a lachyum
gaw shawng de woi ningshawng ai (to lead forth) ngu
ai re. Dai re ai majaw, hpaji ningli (education) magam
bungli gaw, hpaji hparat hkum sum hpa hpe, gin shalat
na masha ni hpe shalat shaprat ai magam bungli rai
nga ai. Sharin hkam la lu sai lam masa ni hta mahta
nna shi hte shi jaw ang ai hku chye jai lang na sha nga, ningnan bai gin shalat chye ai atsam rawng wa
hkra, shalat shaprat ya ai lam rai nga ai.
John Dewey tsun ai gaw, hpaji ningli (education)
ngu ai gaw, langai hkrai kaw nga ai atsam ningja ni hpe
grau kung kyang wa na matu (developing present
capacities) hte, du na ra ai aten hta hkrak tup jaw ang
ai hku jai lang chye na matu (future by adequately

utilizing), hkyen lajang ya ai lam rai nga ai.
Plato tsun ai gaw hpaji ningli (education) gaw
tsaw ra hkungga ra ai hpe chye tsaw ra hkungga nna,
n dawng n yawt ra ai hpe n dawng n yawt chye na
matu; myitsu ai myit ningja rawng let mungkan hta
asak hkrung na matu shalat ai lam re. Dai hpaji ningli
(education) gaw shinggyim wuhpawng shagu a mung
masa,sut masa,shinggyim nga pra masa ni a ahkyak
lam madung re. Shingyim wuhpawng langai a rawt jat
galu kaba wa ai (sh) hten za mat wa ai lam gaw, dai
wuhpawng a hpaji hparat hpe kade tsaw ra manu
shadan chye ai ngu ai lam a ntsa madung ai, nga ai.
Aristotle tsun ai gaw Hpaji ningli (education)
gaw sawn dinglik ai atsam (reason of intelligence) grau
nga wa hkra shaman shakyang ya ai lam rai nna, hpaji
byengya/machye machyang (wisdom) kung hpan wa
na matu hpaji ningli (education) hte sharin shalat ya ra
ai, nga ai.
Dai re ai majaw, shinggyim masha a myit masin
hte hkum hkrang kunghpan galu kaba wa na lam a
matu sha n-ga, simsa ngang grin ai wuhpawng,sut masa
ngang grin ringchying ai wuhpawng, tai wa na matu
hte, zai ladat hpaji lai masa ningnan ni hpe gin shalat ai
lam ni ma hkra gaw hpaji ningli (education) kaw mahta
nga ai. Langai hkrai a hpaji machye machyang rawt jat
kunghpan wa jang she shingyim wuhpawng mung prat
w7w
w8w
hte
MUNGGA LAK JET NI
A. Koi gam ra ai sat lawat

1. Hpaji chye ai hte sha n ngut ai, hpaji rawng ai
(sh) hpaji byengya nga ai masha, ni law law nga wa
hkra myu sha ni hpe shalat la mat wa ra sai. Ga
shadawn, lagut gaw lagu ai hpaji hta kungkyang na re.
Lagu ai hpaji hta kungkyang tim hpaji rawng ai wa n
rai nga ai. Degree kaba kade myi lu tim, wuhpawng
wuhpawng a shingma hta kabye nna tinang hte tinang
a kashu kasha jinghku jingyu a tinggyeng akyu a matu
sha zai ladat shaw ai, atsam dat ai, hpaji hte ahpyawp
masu (kaling kachyit) rai masha wa (sh) wuhpawng
hpe grit nyem mat wa shangun rai yang gaw, dai wa
mung hpaji chye tim, hpaji rawng ai wa n rai nga ai.
Hpaji ji rawng ai wa ngu ai gaw tinang chye da ai hpaji
hpe kaga ni hpe bai gam ya ai wa, tinang a hpaji hte
masha wa (sh) wuhpawng rawt jat kalu kaba wa hkra,
tsawra myit hte daw jau ai wa rai nga ai. Tinang a
tinggyeng lam ni (private sentiments) hpe sha machyu
shingni maka rai nga ai, ngwi pyaw sim sa ai asak

hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam
shim lam hpe n jaw ya lu ai, ngu ai hpe mu mada
shangun nga ai. Karai masa hku yu yang mung Karai
Kasang a sut sin kaja n tai lu ai hpe mu lu ga ai.
2. Hpaji a manu hte madang hpe n chye na ai
shawa masha ni grai naw law nga ai. Hpaji hpan kade
nga ai, ganing re ai subject (sh) area hpe hka ja nna,
kaning re ai magam bungli ni hkan, daw jau na matu
langai ngai sharin hka ja wa ai ngu ai hpe n chye ai. Dai
re ai majaw ganing re ai shara kaw asung jashawn jai
lang ra ai ngu ai hpe n chye ai. Dai majaw, specialist
hku master (sh) doctric madang sharin sai ni hpe, shi
madung dat hka ja wa ai area hte nau n seng ai shara
hta jai lang ai lam ni byin nga ai. Hpaji ninghkrin wa,
dai tinang sharin wa ai area kaw aten hpring n daw jau
ai majaw, dai area a kyung kyang jat wa na a matu prat
ban hku hpanghkrat ngam nga ai lam ni, wuhpung
wuhpawng hta byin nga ai, hpe mu lu ai. Ga shadawn,
history hte master (sh) Ph.D ngut ai wa hpe chyum
jawng kaw aten hpring hku jai lang kau jang, shi labau
sawk sagawn ninghkrin langai galaw ra ai W.P sha ni a
ginru ginsa hte seng ai, htunghkying hte seng ai labau
ni hpe sawk sagawn, ka shalat let mungkan de tang
madun len shalai na lam hta ningra mat na sha re.
Chyum jawng kaw gaw aten daw chyen history hte
seng ai subject hpe sharin lawm yang ram na re. Dai
w 13 w
w 10 w
knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan

ai mungdan ni shakut nga ai ten re. Bawnu atsam hta
mahta ai bungli masha (knowledge employees) law
law nga ai wuhpawng she, mung masa sut masa,
shinggyim nga pra masa ni ring chying na re.
V. Du Na Ra Ai Aten Na W.P Sha Ni A Hpaji
Masa Hte Shawng Lam Maka
hte
MUNGGA LAK JET NI
hte maren, Philosohpy hte master (sh) Ph.D ngut ai

wa hpe mung, shi philosopher langai hku nna W.P sha
ni a matu galaw ang ai, W.P sha ni a philosophy hpe a
tsawm sawk sagawn ka jahtuk let mungkan de len shalai
na lam, jawm n gun jaw,shatsam yang gaw, W.P sha
ni a philosophy hpaji hpe mungkan de len shalai ya lu
ai lam langai rai wa na re.
Chyum hpaji ni kaw mung, kadai gaw gara area
kaw wa daw jau na matu sharin hkam la wa ai hpe
hpung shawa ni chye na ra ai. Doctric degree nga jang
mung, ganing re ai doctor degree gaw ganing re ai
magam bungli hta shachyen nna daw jau na matu re
hpe, hpung shawa chye da ra ai. Ga shadawn, D.Min
(Doctor of Ministry) degree hte D.Miss (Doctor of
Missiology) degree program ni gaw chyum jawng kaw
sharin sara galaw na ( academic teaching) a matu design
galaw ai degree program ni n re (ganing n chyum gadai
n nga ai aten jahkring gan kapa ya na matu gaw lang
ma ai). D.Min gaw tatut sasana bungli (practical area)
hpe church (sh) organization kaw hkrang shapraw woi
awn na matu design galaw ai degree program re. D.Miss
gaw mission field na matu san san design galaw ai
degree program re. Church (sh) organization a mission
director galaw rai sasana masing ni woi jahkrat rai woi
awn na matu design galaw ai degree re. Th.D (Doctor
of Theology) degree gaw chyum jawng ni kaw na jaw
ai tsaw dik ai degree re. Chyum jawng kaw professor
galaw na matu sha n rai, organization hkan ningbaw

ningla tai na matu yaw shada nna design galaw ai degree
re. Karai masa hte seng ai Ph.D (Doctor of Philosophy)
degree gaw University (chyum jawng nkau myi mung
jaw ai) kaw nna jaw shagrau ai mungkan hta tsaw dik
sai degree re. Chyum jawng (sh) secular University
hkan professor galaw na matu sha n rai wuhpung
wuhpawng (organization) hpe woi awn ningbaw ningla
tai na matu design galaw ai degree re.
3. Mai gan de bungli sa galaw ai myu W.P sha
ni mung law malawng gaw yu maya bungli shangun
ma magam hpe galaw let gumhpraw tam nga ai hpe
mu lu, na chye lu ai. Hpaji lama ma hta kung kyang
nna, dai hpaji hta mahta let magam bingli galaw ai ni, n
law la nga ai. Mungkan hpe hpaji gam, ginlen jaw ai
madang hku daw jau lu ai, madang de du wa ra sai.
w 1 1w
w 12w
IV. Galai Shai wa nga ai mungkan masa

Dai ni na prat gaw jak hpaji kunghpan lam
(technological development) ntsa mahta nna, shingyim
atsam ningja (human resource) kung hpan wa hkra
shalat nga ai prat re. Masha n-gun hpe mahta ai kaw
nna, jak n-gun hta mahta ai de; jak n-gun hta mahta ai
kaw nna jak hpaji (technology) de galai shai wa ai prat
re. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye
machyang kung ai hpaji nighkrin ni law wa hkra, bawnu
atsam hta mahta ai bungli masha (a society of
hte
MUNGGA LAK JET NI
ai hku lu la mai ai shani she chye la lu, hka ja la lu na

masa nga ai. Dai re ai majaw, myu W.P sha ni gara hku
jawm hkyen lajang let, atsam ningja nga ai ni yawng
(matsan & lu su) jawm hka ja lu hkra zai ladat jawm
shaw ra sai. Dai ni, ramma ni law law wa galu kaba
rawt jat mayu let mare kaba hkan, maigan mungdan ni
hkan hpaji hka ja nga ai ni, hpaji hka ja lu hkra shakut
nga ai ni law law nga wa sai. Grai yu kabu hpa re. Rai
tim, n law la ai W.P ramma ni sha dai ahkaw ahkang
hpe lu la nga ma ai. Ja gumhpraw lam hta dut dang ai
majaw, hpaji n lu hka ja ai ni; bawnu grai kaja tim (sh)
laika grai ram tim matsan ai a majaw hpaji kaba n sharin
la lu ai ni law law re. Dai ramma ni myit daw let wam
dam nga ai ni law law re. Kadai lit la na? Dai ni nawku
hpung ni sha n rai, myit rum ai, sut su ai, hpaji
chyechyang sai ni wuhpawng jawm hpaw nna, hpaji
shakut mayu ai ramma ni a matu pawn ba sharawt la
ra saga ai. Ga shadawn, English laika hte ga hpe manu
n la ai sha jawm sharin ya ai wuhpung jawm hpaw ai
lamang, mungkan na jawng ni a jahpan hte scholarship
jaw ai wuhpawng ni a jahpan ni hpe tam sawk len
shalai ya ai lamang, dai ni hte matut mahkai ya ai
lamang, manu hkyam sa ai hte internet lang nna hpaji
sawk la na internet ginra ni hpaw ya ai lamang, etc., ni
galaw mai nga ai. Ramma ni myit masa san tsawm
nna, hpaji chye ai ni law wa magang, myu W.P sha ni a
ai myit jasat ni hpe koi gam let, wuhpung wuhpawng

myit masa (public spirit) rawng ai ni law wa hkra shalat
ra ga ai.
2. Hpa ji shakut nga ai dai ni na ramma ni, hpaji
hparat hpe hka ja ai hta hpaji hpe tsaw ra let, sari sadang
nga ai hku, lam jaw ang ai hku hka ja la ra ga ai. Hpaji
sharin na ahkaw ahkang lu na matu, masu magaw,
hkalem hkalau, kat hpa yat hpa ladat hte shakut ai myit
jasat ni hpe koi gam ra ai. Dai gaw, grit nem ai (sh)
grai naw madang nyem ai myit sat lawat re. Myit mang
hpaji (philosophy) n nga ai masha a sat lawat re.
Wuhpawng hta tara rap ra lam n nga wa shangun ai,
kahkyin gumdin lam hten shangun ai, n pyaw n ngawn
lam ni byin pru shangun nga ai. Tinang hkum tinang
manu shadan nna, sari sadang hte Karai Kasang hpe
kam hpa manoi let masha hpe (sh) mungkan hpe daw
jau na ngu ai myit jasat hte hpaji hpe hka ja la ra ga ai.
3. Globalization a majaw, mungkan gaw shani
shagu ngu na wa grai kyin let shachyut sha ra ai
mungkan tai wa nga ai. Hpungtang hpaji (science) hte
jak hpaji (technology) ni ningnan gin shalat ai law wa
ai hte maren, kun rai kaja shapraw ai lam grai madang
tsaw wa, grai lawan ai hku lu shapraw wa ai prat re.
Japan, Singapore, USA,England zawn re ai mungdan
hkan na masha ni, maga myi de bungli kaja lu na matu
hpaji sharin shakut rai, maga myi de gaw pu kan a
w17 w
w 14 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
1. Hpaji machye machyang gaw hpaji

ningli hkum sum hpa hpe sawk sagawn chye na
la shangun nga ai. Hpaji hparat chye chyang
kunghpan ai hta hkan nna, masha a manu hpe daw
dan ai ban prat rai sai. Mungkan a prat masa gaw
hpaji hpe manu shadan let prat pra ai prat, hpaji
hta mahta nna asak hkrung ra ai prat de shanang
sa wa nga sai. La hka kade lu na ngu ai ntsa hpaji a
manu hpe n daw dan ai sha, hpaji machye machyang
gaw amyu a gam maka kaja hpe shalat ya lu ai a lam
madung re hte, ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam
hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam shim lam
hpe jaw ya lu ai hpe myit dum let, hpaji byengya hpe
manu shadan tsaw ra chye ai ni, hpaji kaba chye ai
ni law law pru wa hkra lit la ra saga ai. KBC hku,
Ginwang hku, Buga hpung hku (sh) myit rum ai ni

wuhpung jawm hpaw ai hku ladat amyu myu shaw let
jawm gun hpai ra sai. Ga shadawn, hpaji hparat amyu
myu a lam hte, de a jai lang mai ai, manu dan ai lam ni
hpe shi ga gin len ya ai lamang ni; maigan mungdan
shagu de du nga ai W.P sha ni scholarship fund jawm
tawn let ningtawn ai, master (sh) doctric lung ai ni hpe
garum ya ai lam ni; myu kaji ni hpe sharawt shatsaw la
na myit lawm ai sahti ni, jawng ni, wuhpung ni hte
matut nna myitsu let myu a matu daw jau mayu ai
ningtawn ai myu sha ni hpe hpaji kaba lawan chye la lu
hkra shalat la ra saga ai.(Japan du W.P sha nkau myi
jawm pawng nna Kachin uplift society wuhpung jawm
hpaw let MC lung ai W.P ramma nkau myi hpe ja
gumhpraw hku garum shingtau pawn ba la nga ma ai.
Grai kaja ai masing re).
2. Lu su ai ni hte matsan ai ni a lapran na hpaji
hka ja la lu ai masa shai wa ai hpe rap shara ra ai.
Mungkan hta shani shagu ngu na wa, ningnan lama ma
hpe sawk sagawn lu let, gin shalat ai zai ladat hpaji lam
ningnan ni pru wa nga ai. N dai zawn hpaji ninghkrin
ni sawk sagawn mu tam da sai zai ladat hpaji ni gaw
manu hpu hpu jaw nna she chye la lu, hka ja la lu ai
majaw , lu su ai ni sha shawng lu chye la, hka ja rai
akyu hkam sha lu nga ma ai. Matsan ai ni gaw shaning
grai na ai shaloi, dai zai ladat hpaji ni manu hkyam sa
w 15 w
w 16 w
matu bungli galaw shakut rai madu jan madu wa, kanu
kawa hte kashu kasha, kahpu kanau jinghku jungyu
shada hkrum lu ai aten nau n nga wa ai. Masha gaw
jak rai zawn re ai myit jasat rawng wa na tsang ra ai.
Shinggyim masha langai tai nga ai a nam chyim, dinghku
kata, makyin jinghku, myu sha shada mahku mara tsaw
ra myit madun hkat ai htung hkying ningli ni mat wa
mai ai hpe dum ra ga ai.
B. Masing Jahkrat Sa Wa Ra Ai Lam Ni
3.
4.
Karai Kasang gaw hpaji byeng ya jaw

nga ai. Karai shaman chyeju hta mahta
nna, hpaji byengya hpe tam let W.P myu
sha ni rawt jat galu kaba sa wa ga.
Karai Kasang jaw da ai labau
htunghkying ningli, shingra sut rai ni a
lam ka jahtuk let mungkan de hpaji len
shalai jaw saga.
Madi shadaw ai laika ni

1. John W. Riggs, Postmodern Christianity
(New York: Trinity Press International,2003).
2. Paul Matheny, On the Genealogies and
Geographies of Philosophical and
Theological Thinking: An Introductory Text
(Manila: New Day Publishers,2006).
3. Ignatius Yarza, History of Ancient Philosophy
(Manila:Sinag-tala Publishers, Inc, 1994).
4. qef;vGif?urmhawG;ac:&SifBuD;rsm;?(&efukef?tm;rmefpmay?1999)
wwuww
w21 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
shawng lam maka grau kaja tsawm htap wa magang

rai na re.
3. Hpaji sutdek hpung (think tank) ni hpaw nna,
myu hpe, mungkan hpe daw jau ra sai. Myit ningmu
rum ai ni jawm hpawm nna, myu hpe makawp maga
ai, mungkan hta tsaw ra myit, tara rap ra ai lam hte
simsa lam (love, justice and peace) nga wa hkra
wuhpung hpaw let daw jau saw a ra ga ai. Dai ni byin
nga ai W.P ginra a mung masa sut masa, hpaji masa,
shinggyim nga pra masa ni hpe sawk sagawn let,
shawng lam shingran ni woi jahkrat, ladat ningnan ni
woi shapraw re ai wuhpawng ni hpaw ra sai. Ga
shadawn, tara masa kung kyang ai ni wuhpung jawm
hpaw nna, myu sha ni tara masa lam hku jasam ni a roi
sha, n tara ai hku amyat htuk sha ai kaw na makawp
maga la mai ai hte, tara masa ni hte seng nna tara rap
ra ai lam, anhte a ginra hte thuk manu ai tara u pade ni
hpe gin shalat mat wa yawng mai kaja nga ai.
4. Ya kaw nna pyi, W.P ginra gaw ja hpaga nau
ra rai wa nga sai. Kade daram W.P sha ni ja hpaga gin
shalat ai hpaji, hpaga ga ai ladat hpaji, kun rai len shalai
ai hpaji ni hpe chye da ai, hka ja nga ga ai ngu ai gaw,
W.P sha ni a du na ra ai aten na sut masa ring chying
lam hpe hkrang shapraw ya na lam madung rai nga
sai.
w 18 w
5. Hpaji hpan shagu hta ningtawn ai, mungkan

madang hku chye chyang ai experts (sh) specialists ni
law law, nga wa hkra masing jahkrat let, myu hte
mungdan hpe gaw sharawt sa wa ra ai. Ga shadawn,
computer kung ai mung nga ra, tsi sara wun mung nga
ra, nam kawn hpaji ninghkring ni mung nga ra, engineer
mung nga ra, n bungli gau ninghkrin ni mung nga ra,
etc. ga ai.
C. Mungkan De Hpaji Len Shalai Ai Amyu Ni
Tai Shaga
Dai ni gaw, myu W.P sha ni hta hpaji janmau
degree kaba ni hpe gup la lu ai, hpaji du ni (hpaji
ninghkrin) law wa sai majaw mungkan hpe bai daw jau
ra sai. Karai jaw da ai shingra sut rai ni hte, htunghkying
ningli ni hpe prat dep zai ladat hpaji ni hte sawk sagawn
rai, len shalai jaw ra ai aten rai sai. Mungkan masha ni
gaw, myu W.P sha ni a labau, htunghkying, myit hkawn
masa, shinggyim nga pra masa, Karai masa lam ni;
W.P buga a hpun kawa, du sat, sut nhprang rai ni a
lam hka ja la mayu nga sai. Galoi dai lam ni hpe
mungkan de len shalai jaw na kun nga ala nga ma ai.
Ga shadawn, dai ni na ban prat gaw ngwi pyaw
simsa lam hpe gaw gap ai prat ( the preservation of
world peace) rai nga ai. Myu W.P sha ni a kinship
system, kahpu ganau, mayu dama masum rai tim
w 19 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
langai sha hku hku sha ai, jasam ngu ai n nga ai

htunghkying ni hpe mungkan de len shalai jaw lu yang
mungkan simsa lam a matu jai lang mai nga ai.
Lungseng a lam hpe azin ayang ka jahtuk len shalai ai
hpe hti hka ja la mayu ai mungkan masha ni law law rai
nga ma ai.
Anhte a labau, htunghkying, myit hkawn masa,
shinggyim nga pra masa, Karai masa lam ni; W.P buga
a hpun kawa, du sat, sut nhprang rai ni a lam ni ka
jahtuk nna, mungkan de len shalai ai lam gaw Hpan
madu Karai Kasang a lata amu ni hpe hpe sak se hkam
dan ai lam mung rai nga ai. Anhte lu da ai (Karai Kasang
jaw da ai) hpaji sut dek hpaw nna, mungkan de hpaji
ningli ni len shalai jaw saga.
Ga Hpung Dim
1.
Hpaji hpe manu chye shadan ai hte
hpaji hta mahta nna asak chye hkrung
ai amyu ni tai sa wa saga.
2.
Hpaji byeng ya gaw myu a sari sadang
hpe shatsaw ya lu ai sha n ga, myu a
shawng lam maka kaja ni hpe gin shalat
ya lu ai hte, mungkan madang dap ai
myu ni tai wa hkra woi ningshawng lu
ai hpe myit dum let, shawng lam a matu
shajin shakut sa wa saga.
w 20 w
ai lam hpe shawng tam ai lam rai nga ai (Mahte 6:33).

Karai Kasang a mungdan ngu ai gaw Karai Kasang up
hkang ai shara re. Yesu gaw Karai Kasang a up hkang
ai lam hpe, shi a asak hkrung lam hta tsep kawp hkam
la ai wa re. Shi hpe kam sham ai ni mung Karai Kasang
a up hkang ai hpe hkam la nna asak hkrung na hku
tsun sharin wu ai. Dai majaw, Yesu sharin ya ai kyu
hpyi ga hta, Na a mungdan du wa u ga (Na a up
hkang ai lam, nye a asak hkrung lam hta du wa u ga)
ngu hpyi shangun ai re. Dinghpring ai lam ngu ai gaw
Karai Kasang a hpung shingkang atsam ningja ni langai
hkrai a asak hkrung lam hta dan hkung wa hkra, shagrit
shanem let marin marit ai lam rai nga ai. Yesu shi nan
mung Shi a asak hkrung lam Kawa Karai Kasang ra ai
hku rai u ga ngu, galoi mung kyu hpyi ai re {ga
shadawn- ndai gawm ngai kaw nna shalai lu yang gaw
shalai kau ya rit, rai tim ngai ra ai hku n rai nang ra ai
hku rai u ga ngu akyu hpyi ai (Mahte 26:39)}. Lahta
na lam ni hpe ginchyum nna, Karai Kasang hpe tsaw
ra ai ngu ai gaw, Karai Kasang chyu sha teng man ai,
hkrung nga ai Karai re ngu kam ai; Karai Kasang hta
lai nna, kaga hpara shaje n nawku ai; Karai Kasang
hpe hkrit hkungga ai; n gup aga hku, sat lawat hku
Karai Kasang a man e shagrit shanem let asak hkrung
ai, Karai Kasang a hkang da ai ga matsun ni hpe tsaw
ra myit hte madat mara hkan sa ai lam re. Shani shagu
na asak hkrung lam hta Karai Kasang hpe chyu sha
w 25 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
TSAWRA
MYIT A
NINGJ
A
NINGJA
YESU
HKRISTU
CHYU SHA
Jesus Christ
Perfect love
Yawhan 3:16; Roma 8:35; I Kor 13:13; I Yawhan 4:8
(April 3-5 laman galaw ai Man Maw Ginwang a
mung shawa zuphpawng hta Rev. Dr. Lahpai Awng
Li len shalai ai lakjet re)
I. Yesu Hkristu Gaw Kadai Rai Ta?
Yesu Hkristu gaw Karai Kasang a lam hte, Shi a
sharawng awng ai lam ni hpe hpawdan hpyan dan ai
wa re. Shi gaw:
w22 w
1) Shawng ningpawt kaw nna Karai Kasang rai nna,

shinggyim hkum hkrang dagraw let shinggyim
masha ni hpe yubak a ningsin hta na hkye la na
matu mungkan ga de du sa ai wa re (Yawhan 1:15).
2) Yawng mayawng hpe hpan da ai wa re (Yawhan
1:3; Kolose 1:16-17).
3) Tsaw ra ai wa re (Yawhan 3:16, I Yawhan 4:8).
4 Yubak nlang hte hpe raw dat kau ya ai wa re (I
Yawhan 1:7).
5) Htani htana (mani, daini, htawm hpang prat) a
hkrung nga ai wa re (Hebre 13:8; Shingran laika
21:6).
6) Tsadan hte si du hpe awng dang ai wa re (I Korinhtu
15:3-4; Yawhan 11:25-26).
7) Mungkan hpe awng dang ai wa re (Yawhan 16:33).
hte
MUNGGA LAK JET NI
hpe manu shadan ai. Shinggyim masha gaw du sat du

myeng ni hta grau manu dan ai, mungkan ting hta garau
manu dan ai (Mahte 12:12; Marku 8:36) hku yu let
tsaw ra ai.Yesu manggang kap ai ni (Mahte 8:1-4) hpe
tsaw ra ai hte shinggyim wuhpawng hta bai shang lu
na matu shamai shatsai ya ai. Shut hpyit nga ai masha
num hpe mung tsaw ra ai myit hte mara raw dat ya ai
hte yubak lam kaw nna shalawt la ai (Yawhan 8:3-11).
Ma ni hpe mung tsaw ra manu shadan ai (Marku 10:1316). Yesu shi hpe tsaw ra ai ni hpe sha tsaw ra ai n rai,
mungkan shinggyim masha yawng hpe tsaw ra ai wa
re. Karai Kasang hpe n tam ai, n kam ai, Karai Kasang
a tsaw ra myit hpe ndang kau ai ni hpe mung tsaw ra ai
wa re.
II. Yesu Madun Lai Wa Sai Tsaw ra Myit Ningja

Ni
Yesu gaw shi a Karai shingni ningja hpe
dinghpring ai lam hte tsaw ra myit hta mahta nna
shadan shadawng wu ai. Shi gaw 1. Chyoi pra ai Wenyi
hte shangai ai hkam la ai (Yawhan 3:3). Chyoi pra ai
Wenyi a n gun atsam hte she Karai Kasang sharawng
awng ai asak hkrung lam hta hkawm sa ai (Luka 4:1819). 2. Myit masin kraw lawang kata chyoi pra san
seng ai (Mahte 5:21-30). 3. Shinggyim masha shagu
A. Karai Kasang Hpe Tsaw Ra Ai Lam

Karai Kasang hte shinggyim masha shagu hpe
tsaw ra ai lam hpe kaba dik ai hkang da ai tara hku
Yesu shadan shadawng dan nga ai (Mahte 5:44-47;
Luka 6: 27-36). Karai Kasang hpe na a myit kraw
lawang mahkra hte, na a myit masin mahkra hte, na a
myit mang mahkra hte nang tsaw ra lu na ndai, ngu
nna dai hpe grau kaba ai hkang da ai ga re ngu, shi nan
Karai Kasang hpe tsaw ra ai hte shi hpang hkan ai ni
mung Karai Kasang hpe tsaw ra na matu tsun sharin
wu ai (Mahte 22:37). Karai Kasang hpe tsaw ra ai ngu
ai gaw, Karai Kasang a mungdan hte Shi a dinghpring
w23 w
w 24 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
kam hpa manoi manat let nawku ai, shagrau shatsaw

ai, shakawn kungdawn ai, Karai a magam hta kabu
gara ai myit hte ap nawng daw jau ai, myit mang tsun
shaga asak hkrung ai lam yawng gaw Karai Kasang a
hpung shingkang hpe shadan shadawng ai, lam ni rai
nga ai.
kaw shi sa shingbyi nga ai. Dai wa mung shi a prang

ga de shi hpe wa rem shangun dat wu ai. Shaloi shi
gaw, wa ni sha ai shapre kawp hte pyi, shi a kan jahkru
mayu ti mung, gade ai mung n jaw sha mu ai. Shing rai
shi myit dum yang, Nye wa a shabrai sha ai ni gade
wa n taw n tsang muk sha lu nga ma hka! Ngai wa
gaw ndai yang e kawsi kyet ai hte hten bya magang wa
nga nngai. Ngai rawt nna nye wa kaw wa n htawm, Wa
e, sumsing lamu a man e mung, na a man e mung, ngai
shut ni ai. Ya kaw nna, na nsha ngu na, ngai n ging n
dan nngai: na shabrai sha ai masha langai mi zawn
ngai hpe tawn da e law, ngu na we ai, nga ai. Shingrai
shi rawt sa wa nna, kawa kaw du wa ai. Shi tsan tsan
naw rai nga yang, kawa gaw shi hpe hkap mu ai hte
matsan yu dum nna, gat sa n htawm, kasha a du hta
noi ginshum let, shi hpe a pup wu ai. Shaloi kasha
gaw, Wa e, sumsing lamu a man e mung, na a man e
mung, ngai shut ni ai: ya kaw nna na nsha ngu na ngai
n ging n dan nngai. Na a shabrai sha ai masha langai
mi zawn, ngai hpe tawn da e law, ngu nna kawa hpe
tsun nem wu ai. Kawa chyawm gaw shi a mayam ni
hpe, reng htum ai hpun palawng alawan la sa nna, shi
hpe jahpun ya maru; shi a lata hta lachyawp chyawp
ya maru; lagaw hta kyepdin din ya maru; kawn tawn ai
dumsu kasha mung la sat mu; shingrai anhte kabu kara
ai hte lu sha nga ga; hpa majaw nga yang, ndai ngai
sha gaw si mat sai, ya bai hkrung sali ai; mat mat sai
B. Shinggyim Masha Hpe Tsaw Ra Ai Lam

Karai Kasang hpe tsaw ra ra ai ngu tsun ngut ai
hpang, Yesu gaw, Na a htingbu wa hpe, na a hkum
hte maren nang tsaw ra lu na ndai ngu hkang da ai re.
Dai hpe Luka 10:23-37 hta tara sara langai Yesu na a
htingbu wa hpe na a hkum hte maren tsaw ra u ngu ai
tara hpe tsun dat ai shaloi, dai wa gaw nye htingbu
wa gaw kadai wa rai na a ta? ngu nna Yesu hpe bai san
ai shaloi, Yesu kaja ai Samari ga shadawn hte sang
lang dan ai re. (Masha langai mi Yerusalem mare nna
Yerihko mare de yu wa yang, damya hkrum wu ai: dai
ni gaw shi a hpun palawng raw kau nna, nhtum nni di
kayat nhtawm, ganoi noi si sayang she, kau da nna wa
mat ma ai. Shaloi hkinjawng langai mi dai lam hku
hprang hkrup nna, dai wa hpe mu jang, koi kau da wu
ai. Dai hte maren, Lewi masha langai mi mung dai
yang du nna, dai wa hpe mu jang, koi kau da wu ai.
Samari masha langai mi mung dai lam sa wa yang, dai
wa kaw du nna, shi hpe mu jang, matsan yu dum ai
hte sit sa nna, shi a nma ni hta namman hte tsabyi ru
w 29 w
w 26 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
bun nhtawm, ahkyeng kayawp wu ai: shi a lawze hta

mung dai wa hpe shajawn nhtawm, manam nta langai
mi de lakawn wa nna, lajang ya wu ai. Hpang shani e
shi gumhpraw lap lahkawng shaw nna, dai manam nta
madu wa hpe ya let tsun wu ai gaw, ndai wa hpe yu
lajang ya e; shi a majaw nang jan ma ai made gaw, ngai
bai wa jang she, nang hpe wa wa na de ai, ngu da wu
ai. Dai masha masum hta damya hkrum ai wa hte
htingbu daw ai wa gaw, kadai mahtang re ai, ngu nna
nang myit n ta? ngu nna htan wu ai. Dai tara sara gaw
dai wa hpe matsan dum ai wa re ai ngu wu ai. Yesu
gaw, nang mung dai zawn wa galaw u, ngu nna shi
hpe tsun dat wu ai). Yesu shi nan mung shinggyim
hkum hkrang hku asak hkrung ai aten hta matsan
mayan, ru yak jam jau hkrum ai ni yawng hpe tsaw ra
myit hte shamai shatsai, jaw lu jaw sha ai re. Dai hta
sha n ga Yesu gaw, `Yubak lu ai ni hte hpyen ni hpe
mung tsaw ra ra ai hku sharin ai re. Htingbu wa hpe na
hkum hte maren tsaw ra u ngu ai gaw, tinang a akyu
hpe shagyawm kau nna, manang wa a akyu a matu
garum shingtau let daw jau ai lam rai nga ai. Tinang a
tinggyeng hpe machyu nna asak hkrung na matu n rai,
masha wa a matu asak hkrung ai lam rai nga ai. Masha
wa a mai kaja lam a matu tinang a akyu hpe shagyawm
kau nna, tsaw ra ai tsaw ra myit re. Masha wa a myit
masin wenyi su hprang wa nna, Karai Kasang yaw
shada da ai shinggyim masha langai a asak hkrung lam
C. Mara Raw Dat Ya Ai Tsaw Ra Myit

Karai Kasang gaw shinggyim masha ni a n kaw
n law di ai, ga n madat ai, gumlang ai majaw shanhte
hpe jahten sharun shamyit kau na, Nye a man hta gum
dagup shangun na, Ngai hpang de gayin wa tim dam
jaw na, ringri zingrat hte sharin shaga na ngu nna, Karai
Kasang myit na re ngu shinggyim masha ni myit la
chye ga ai. Rai tim, Yesu Hkristu a asak hkrung lam
hku nna Karai Kasang madun ai tsaw ra myit gaw lam
yit mat nna, tinang kaw na hprawng mat wa ai kashu
kasha langai dum nta de bai nhtang wa yang she myit
dik myit pyaw ai kawa a tsaw ra myit zawn rai nga ai.
Dam mat ai (sh) mat mat ai kasha lam hpe Luka 15:1125 hta Yesu ga shadawn hku shaleng dan da nga ai.
(Masha langai mi shadang sha lahkawng lu ai. Dai yan
hta na kaji mahtang gaw kawa hpe, Wa e, ngai la ang ai
sali kumhtaw gaw ngai hpe karan ya e, ngu nna hpyi
wu yang, kawa mung shan hpe sali wunli karan ya wu
ai. Dai hpang nhtoi gade ya n na yang, kasha kaji gaw
arai mahkra shinggyin la nhtawm, tsan ai mung de sa
wa nna, dai shara e pyaw daw kadaw hkawm nga ai
hte, shi a sut rai ginlut shamat kau ma jang, dai mung e
hku wa kaba wa ai rai nna, shi matsan chyaren hkrum
magang nga ai. Shaloi dai mung na masha langai mi
w 27 w
w 28 w
de du wa hkra garum madi shadaw, daw jau ai tsaw ra

myit rai nga ai.
hte
MUNGGA LAK JET NI
mung, ya bai mu la se ai; ngu mu ai. Shingrai shanhte

pyaw pyaw rai nga ma ai). N dai ga shadawn hta, tsaw
ra myit gaw mara raw dat ya ai (forgiveness) lawm ai
re. Mahte 18:21-22 hta hpu nau wa bai shut shut rai
yang sanit shi e htam sanit lang mara raw kau ya mai
nga ai (n matsing da ai sha mara raw ya tik tik di wu
ngu mayu ai re) ngu tsun sharin da ai re.
- Yawhan 14:23-24 Ngai e tsaw ra wa rai yang gaw,

nye ga matsun hkan shatup na ra ai: nye Wa mung
dai wa hpe tsaw ra na wu ai. Ngai e n tsaw ra ai wa
gaw, nye ga n hkan shatup lu ai: dai hta kaga,
nanhte na la lu ai mungga gaw, nye a ga n rai li ai,
ngai hpe shangun dai ai, nye Wa a mungga rai nga
lu ai.
- I Yawhan 2:5 Kadai rai ti mung shi a mungga hpe
hkan nang a yang gaw, Karai Kasang a tsaw ra ai
lam, dai wa hta e kaja wa teng teng dik wa salu ai:
anhte shi hta rawng nga ga ai gaw, ndai lam majaw
anhte chye lu ga ai.
- I Korinhtu 13:13 makam masham, myit mada ai
hte tsaw ra ai myit ngu ai lam masum rai nga ai, rai
tim dai hte hta grau kaba ai gaw tsaw ra ai myit rai
nga ai.
- I Korinhtu 13:2 Ngai myihtoi chye htoi ai hte, sung
ai ga yawng mayawng, chye chyang ai lam amyu
myu hkum nga ai hte, bum hpe jasit lu hkra re ai
makam masham rawng ti mung, tsaw ra ai myit n
rawng yang gaw, ngai hpa n rai nga nngai.
- Galati 5:6 Hkristu hta e matu gadoi hkam ai lam
rai ti mung, matu gadoi n hkam ai lam rai ti mung,
hpa akyu nnga ai rai nna, tsaw ra myit hte shachyen
ai makam masham hkrai sha, akyu rawng nga ai.
- Roma 8:39 Hkristu Yesu a tsaw ra ai hta na anhte
hpe kadai wa mi jahka kau lu na a ta?
D. Shagrit Shanem ai Tsaw Ra Myit

Yesu gaw Karai majing, hkaw hkam ni a hkaw
hkam rai tim, shi hkum shi shangun ma zawn shagrit
shanem ai hte daw jaw ai re. Shangun ma a nsam hpe
dagraw nna, sape ni a lagaw hpe kashin ya ai re
(Yawhan 13:1-15). Luka 18:9-14 hta tinang hkum ding
man dum nna, masha kaga hpe hpa n nawn ai Hparishe
wa hte, ti nang hkum yubak kap dum ai kang hta ai wa
a htingnu de lung wa nna kyu hpyi ai lam ga shadawn
hku Yesu tsun dan nga ai. N dai ga shadawn hta, mara
n lu dum ai, san seng chyoi pra dum ai Hparishe wa
hta, shagrit shanem let yubak kap ai wa hpe matsan
dum la rit ngu, sinda adup let kyu hpyi ai kang hta ai
wa mahtang Karai Kasang a man e ding hpring ai lam
grau lu la wu ai ngu nna, Yesu tsun sharin da nga ai.
Yesu gaw shinggyim masha ni shi a man hta
tinang hkum tinang asum jaw hput di na matu, grai
mazut ai ladat hte hkye mawai la ai wa n rai. Galu kaba
dik htum ai tsaw ra myit hte tinang a arawng aya, hpung
w 33 w
w 30 w
dagu, daru magam ni yawng kau da nna, mayam a

nsam hpe hpun dagraw let wu dang ntsa si hkam ai
hku nna she, shinggyim masha ni hpe tsaw ra myit hte
hkye la ai magam gun hpai lai wa sai wa re.
Tinang hkum tinang dinghpring dum, grau dum, chyoi
pra san seng dum, kaga ni hta makam masham grau
nga dum ai Hparishe ni hpe Yesu daru kau nga ai (Mahte
23:23-28). Yesu shi du sa ai gaw masha ni a daw jau ai
hpe hkam la na matu du sa ai n rai, shi mahtang
shinggyim masha ni hpe daw jau na matu du sa ai ngu,
shagrit shanem ai tsaw ra myit hte daw jau ai wa re
(Mahte 20:28).
E. Asak Jaw Kau Ai Du Hkra Tsaw Ra Ai Tsaw
Ra Myit
Yawhan 3:16 hta Karai Kasang a kasha hpe
kam sham ai ni, hten bya n hkrum ai sha, htani htana
asak lu la mu ga nga, Karai Kasang gaw shi a kasha
shingtai hpe jaw kau ai kaw du hkra mungkan ga hpe
tsaw ra wu ai ngu nna, Karai Kasang a tsaw ra myit
gaw asak jaw kau ai du hkra tsaw ra ai, tsaw ra myit re
ngu tsun sang lang da nga ai. Shinggyim masha ni
hpe tsaw ra ai lam hpe, jahtum chyalai hku nna wu
dang ntsa du daw sai hkaw hkam let, Yesu madun lai
wa sai. Yawhan 10:11 hta Yesu tsun ai Ngai gaw sagu
rem wa kaja rai nngai. Sagu rem wa kaja gaw, sagu ni
a matu tinang a asak nawng ya kau lu ai ngu shi a
w 31 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
tsaw ra myit hpe shaleng dan nga ai.Yawhan 15:11-13

hta Yesu tsun ai gaw, Nye a kabu gara ai myit nanhte
hta rawng nga na hte, nanhte a kabu gara ai gaw hpring
tup wa na matu, ga ndai ngai nanhte hpe tsun da made
ai. Ngai nanhte hpe tsaw ra made ai zawn, nanhte shada
da tsaw ra nga mu, dai gaw nye a ga matsun rai li ai.
Jinghku wa a matu tinang a asak nawng kau
hkra tsaw ra ai myit hta grau kaba ai tsaw ra ai
myit gaw kadai hta mung n nga ai nga nna tsun
sharin da nga ai.
F. Hkristan Ni Yesu A Tsaw Ra Myit Hpe Bu Hpun
Dagraw Ra Ai Lam
Hkristan asak hkrung lam gaw Yesu a tsaw ra
myit hpe hkam la lu sai ni re ai hte maren, Yesu a tsaw
ra myit ningja hpe mungkan de, anhte a asak hkrung
lam hku len shalai ya ra ai lit lu ga ai. Lawu na chyum
ga ni gaw anhte hpe Yesu a tsaw ra myit mungkan de
len shalai ra ai lam shatsam ai mungga ni rai nga mali
ai.
- Yawhan 14:21 Nye a ga matsun lu la nna hkan
shatup ai wa gaw, ngai hpe tsaw ra ai wa rai nga
ai.Ngai e tsaw ra ai wa hpe nye wa mung tsaw ra
na wu ai: ngai mung dai wa hpe tsaw ra ai hte, ngai
hkum nan shi hpe shadan dan na we ai.
w 32 w
D. Wenyi hta matsan mayan rai nga ai wa gaw,

Karai Kasang a chyeju hte sha hkrung nga lu ai
hpe dum chye nna, shagrit shanem ai myit lu la
ma ai. Tingyeng marin myit ni shagyawm kau
nna, Karai Kasang sharawng awng ai hku asak
hkrung na myit shajin lu ai. Karai Kasang a matu
asak hkrung gwi wa ai. Dai majaw dai ni gaw,
sumsing mungdan a kashu kasha ni hkam la lu
na lam ma hkra hkam la lu na re. Mahte. 16:24
hta Yesu gaw Ngai hpang de sa wa mayu ai
wa kadai rai tim mung, tinang a hkum hpe nyet
kau lu na rai nna, shi a wu dang hpai let ngai
kaw hkan nang ru ga ngu nna tsun sharin da
nga ai.
Kam hpa manoi manat ai hte Karai Kasang kaw
ap da let asak hkrung ai wa sha Karai Kasang
a ga madat nna, Karai Kasang sharawng awng
ai hku hkawm sa na re majaw, sumsing mungdan
gaw shanhte a mungdan rai na ra ai.
hte
MUNGGA LAK JET NI
- Yawhan 13:35 Shing rai nanhte shada tsaw ra ai

myit rawng nga myit yang gaw, nanhte nye a sape
ni rai nga myit dai gaw, masha yawng mayawng
chye lu na mara ai.
III. A Lu Ai Tara
Yesu a bum ntsa na tara hkaw ga ni gaw Yesu a
tsaw ra myit shingni hpe bu hpun dargaw let asak
hkrung lu na matu sharin matsun ai mungga ni re. A lu
ai ngu ai gaw Karai Kasang sharawng awng ai ngu ai
lachyum re.
2. Yawn hkyen hkrum ai ni gaw a lu ma ai,

kaning rai n me law shanhte shalan shabran ai
hkrum na mara ai. (Blesses are they that mourn:
for they shall be comforted).
A. Yawn hkyen hkrum ai shaloi she, tinang hta
makam masham nga n nga; nga yang mung
1. Wenyi hta matsan mayan rai nga ai ni gaw a

lu ma ai; kaning rai n me law, sumsing lamu a
mungdan shanhte a mungdan rai nga ma lu ai.
(Blessed are the poor in spirit: for theirs is the
kingdom of heaven). Mahte 5:3.
A. Wenyi hta matsan mayan rai nga na matu gaw,
tinang hta wenyi lam gawng kya nga ai hpe dum
ra ai. Tara Agyi 16:20-21 hta Samsun, Delila a
hkalem ai majaw kara zen kau ya ai hkam ra mat
ai.Karai Kasang a wenyi shi hte rau n rai mat ai.
Dai majaw n gun n rawng mat ai. Matsan mayan
rai mat ai. Hparishe ni, tara shadik nna, wenyi
lam hta sut su dum ma ai. Rai tim, Yesu shanhte
hpe lup hte bung ai ni ngu daru kau ai (Mahte
w 37 w
w 34 w
23:23-28). Luka 18:10-14 hta Yesu ga shadawn

tsun ai hta mung Hparishe wa Wenyi lam hta
hkum tsup dum ai.Kang hta ai wa chyawm gaw
shi hta gawng kya dum ai n hkum tsup dum ai
hte Karai Kasang kaw hpyi sit shang ai. Dai
majaw Kang hta ai wa dinghpring ai lam hparishe
wa hta grau lu la ai. Dai re ai majaw Wenyi hta
sut su ra ai hpe dum chye ai ni, dai hpe hkan
tam na ra ai. Shaloi Karai Kasang hpe shagroi
gara ai myit masin hte hkan tam na mara ai rai
nna, Karai Kasang a mungdan hte seng ai masha
ni tai wa na re.
B. Wenyi hta gawng kya nga ai wa gaw, Karai
Kasang sha jaw ya, shabyin ya lu ai hpe mu
chye wa na rai nna, Yesu a si hkam ai hte hkrung
rawt ai chyeju hta sut su ai wa tai wa na re.
Wenyi hta sut su ai ngu ai hpe chye na wa na ra
ai. Luka 12:16-21 hta sut gan law htam wa ai
hta, masha a asak rawng ai n rai nga tsun da
nga ai. Dai ga shadawn hta Sahti wa shi a yi
hkau na hta nsi naisi grai ngai ai majaw, dum
kaba galaw la nna sut rai ni hpe shinggyin da
nhtawm nye myit masin e law law ning a matu
arai kaja law law nang shinggyin da ni ai, myit
masin e asan apan rai nga nu,lu nu sha nu,
pyaw pyaw rai nga nu, ngu na we ai. Shaloi
w 35 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Karai Kasang gaw dai wa hpe, masha angawk

e, dai na jang na a myit masin hpe dawm la kau
ya na ra ai: dai rai nna, nang mahkawng shachyip
da ai arai ni gaw, gade a matu rai na ra ta? Tinang
a matu sut gan mahkawng nna, Karai Kasang
hta n lu n su ai wa gaw shing re ai wa rai nga ai,
nga nna Yesu sharin da nga ai. Wenyi hta matsan
mayan rai nga ai ni gaw, tinang hkrai hpa mung
ndang di lu ai majaw, Karai Kasang hpe tam ai
hte manoi manat wa ai majaw Karai Kasang a
kashu kasha ni tai wa na re.
C. Wenyi hta matsan mayan hkrum nga ai wa gaw,
Karai Kasang hpe tsep kawp kam hpa manoi
manat ra ai hpe chye wa ai re.Yawhan 15:4f
Ngai hta noi nga mu, ngai mung nanhte hta noi
nga na, shaloi nanhte asi law law si na. Yesu
tsun ai nanhte ngai hta noi nga nna,nye ga
mung nanhte hta noi nga ai rai yang nanhte hpa
hpyi mayu yang hpyi mu, hpyi ai hte maren
nanhte hpe madat ya na nga ai re. (Karai Kasang
hpe n hkrit, n hkungga ai majaw tsa, kan-ni lu ai
ni; nse nsa ai hku asak hkrung ai ni;dinghku
hten ai ni; mawp sha ai ni; lagut damya ni; masha
sat ai lam ni byin nga ai). Karai Kasang hpe
tsep kawp kam hpa manoi manta ai ni gaw,
Karai Kasang a mungdan a Sali wunli hkam la
lu na re.
w 36 w
ai re. Dai majw hparishe ni a asak hkrung lam

shut nga ai ngu gwi gwi tsun ai (Mahte 23:2328) . Nawku htingnu kaw n tara ai hku amyat
htuk, tinang a tinggyeng a matu sut tam la ai
hpe pawt sindawng nna, pum hkum saboi ni
hpe galau kau ya ai re (Mahte 21:12-13). Mahte
laika 11:29 hta nye a lam sharin la mu ngu
tsun sharin let Karai Kasang a mungdan a matu,
Karai Kasang sharawng awng ai lam hpe masha
myi man n tau ai sha Karai Kasang a myi man
tau let gwi gwi tsun sharin mu, galaw gun hpai
mu ngu kasi madun ai lam re.
Mungkan hpe madu lu na ngu ai gaw, Karai
Kasang moi kaw nna ga sadi jaw da ai hpe madu la lu
na ngu ai re. Ga shadawn, Abraham hpe Ningpawt
Ninghpang 15:7 hta Ndai mung hpe na a sali wunli
shatai na matu jaw na nga nna, Hkaladea masha ni nga
ai Ura mare kaw nna nang hpe shaga woi wa ai Yehowa
gaw ngai rai nga nngai ngu Yehowa tsun ai. Tara
Jahprang. 4:38 hta Nang hta grau kaba nna, grau law
ai amyu ni hpe na a man na shi shaden kau ya nna, dai
ni rai nga ai hte maren shanhte a lamu ga hta nang hpe
woi shawn nna, sali wunli madu shangun na nga, shi a
nsam kaba hte Egutu mung kaw nna shi a man de
shaw wa nit dai nga tsun da nga ai. Karai Kasang a
ga madat let kam sham ai hte shi a ga sadi ni hpe
madu la lu ai lam ni re. Tinang ra ai lam hpe lata nna,
w 41 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
ngang kang ai makam masham rai nga ai kun?

jep joi yu lu wa ai. Masha gaw yawn hkyen
hkrum ai shaloi Karai Kasang hpe hpyi jahtau
chye nga ai. Shaloi, dai wa Karai Kasang a
shalan shabran ai tsaw ra myit hpe hkam la lu
na re.
B. Masha wa a yawn hkyen, tsin yam tsin dam
hkrum sha ra ai hpe mu mada nna, yawn hkyen
hkrum ai ni gaw a lu ma ai. Masha wa hte rau
yawn hkyen ai, hkam sha lawm ai tsaw ra myit
gaw, Karai Kasang a tsaw ra myit ningja re.
C. Tinang a yubak mara hpe mu nna, myit malai ai
hte yawn hkyen ai wa a lu ai. Yubak a shabrai si
ai hpe chye nna myit malai lu nna, Karai Kasang
hpang de nhtang wa mai ai. Dai wa hpe Yesu
mara raw ya nna, Shi hta masha ningnan tai wa
shangun ai re. II Kor 7:10 hta tsun ai gaw, Karai
Kasang ra ai yawn hkyen ai gaw, hkye hkrang la
ai hkrum hkra, n tsang ra ai myit malai ai hpe
shachyen nga ai, mungkan ga a yawn hkyen ai
chyawm gaw, si mat ai hpe shachyen nga ai.
Yawn hkyen hkrum ai aten hta Karai Kasang a
shalan shabran ai lam hkam la lu ai wa gaw,
teng sha Karai Kasang a chyeju hkam la lu ai
wa rai nga ai.
w 38 w
3. Myit sumnung ai ni gaw a lu ma ai, kaning

rai n me law, shanhte mungkan ga hpe madu lu
na mara ai.(Blessed are the meek: for they shall
inherit the earth).
Myit sum nung ai ngu ai gaw, hkrit ai, dang sha
mayu ai wa hpe galoi mung asum jaw ai, jaw tim n jaw
tim baw gum hkap la ai myit masa n re. English ga
hkum meek ngu ai a chyum masa lachyum gaw 1)
Karai Kasang a ga madat mara na matu jin jin rai nga ai
myit masin 2) Karai Kasng a hkang da ai tara ni hpe
kabu gara hkap la hkan san a matu jin jin rai nga ai
myit masin hpe ngu ai re.
A. Karai Kasang hpe myit masin hkum hkrang ma
hkra hte kam hpa let tinang hkum hpe Karai
Kasang kaw tsep kawp ap da ai wa re. Luka
1:38 hta Mari tsun ai, na a ga hte maren ngai hta
rai wa u ga. Mahte 26:39-42 hta Yesu , nye a
myit n rai, na a myit she rai u ga kyu hpyi ai re.
Karai Kasang kaw ap ai asak hkrung lam hpe
Karai Kasang lit la ya nga ai. Dai majaw mungkan
gaw shanhte hpe n dang kau lu ai. Shanhte she
mungkan hpe dang kau ai ni rai na re.
B. Jaw ang ai aten hta masin pawt nna, n jaw ai
aten hta masin n pawt ai wa re. Tinang hte, tinang
a akyu hkra wa yang masin pawt ai gaw yu maya
shinggyim masha a sat lawat re. Rai tim, masha
w 39 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
wa a matu (sh) wuhpawng a matu n tara, dang

sha roi rip, zing ri, baw daw sha, mawp sha, ai
ni a matu tsaw ra matsan dum ai myit hte masin
pawt let shalawt na matu ap nawng shakut ai
gaw, Karai Kasang a mungdan gaw de ai lam
hta shang lawm ai lam re. Karai Kasang a
mungdan a maka kum la gaw tsaw ra ai, ngwi
pyaw simsa ai hte tara rap ra ai lam ni re. Dai
majaw, tinang a tingyeng a matu n rai, jahten
sharun na matu n rai, hkye la na, garum shingtau
na, masha wa a tsin yam kaw na shalawt na
matu pru ai sin pawt lam gaw jaw nga ai. Ga
shadawn, Bu Hkawm Laika 12:3 hta Moshe
gaw, ga ningtsa ting na masha nlang hta myit
grau sumnung ai wa rai nga aingu tsun shagrau
da nga ai. Moshe gaw n tara ai hpe makawp ai
shaloi lata lai mat nna, Egutu masha hpe sat ga
ai. Egutu hkaw hkam Hpara U hpe, nye masha
ni hpe dat u ngu gwi gwi tsun ai wa re. Pawt
sindawng let Israela ni hpe daru sharin ai. Rai
tim dai lam ni gaw, tinang a myit ra ai lam a
matu n rai, Karai Kasang a sharawng awng ai
lam hpe madung dat nna tsun shaga, galaw gun
hpai ai majaw, Moshe hpe sumnung ai myit
masin lu la ai wa re ngu tsun ai re. Yesu mung
Karai Kasang a sharawng awng ai lam hpe
masha myi man n tau ai sha gwi gwi tsun sharin
w 40 w
yawng hpe pai hkra gin hka nna, nkau mi hpe sumsing
mungdan de, nkau mi hpe ngarai de gin hka na hta
mung, masha wa ru yak jam jau ai shaloi kade tsaw ra
myit hte garum shingtau ai ngu ai ntsa hta daw dan ai
lam lawm na nga tsun sharin da nga ai.Matsan dum
chye ai ni gaw Yesu hte myit ningja langai sha rai nna,
Yesu mung shanhte hpe matsan dum lanu lahku la na
re.
6. Myit san seng ai ni gaw a lu ma ai:kaning rai
n me law, shanhte gaw Karai Kasang hpe mu lu
na maru ai. (Blessed are the pure in heart: for they
shall see God).Mahte 5:8.
Htung hkying hkringhtawng hku shinggan
shingni hpraw san shakut ai hta, myit masin kata san
seng ai hpe tsun ai re. Shinggan hku yu yang makam
masham nga ai zawn rai tim, myit masin awu asin rai
yang gaw myit san seng ai wa n rai nga ai. Mahte.23:27
hta Hparishe ni shinggan shingni hku makam masham
hte seng ai tara shadik dum tim, myit masin hta
tinggyeng myit machyu ai, Karai a sharawng awng ai
lam hpe n tam ai majaw Yesu shanhte hpe lup hte bung
ai ngu tsun shadum ai re. Karai Kasang hpe mu lu na
matu, nhten ai myit n rawng ai sha; n ju n dawng, awu
asin re ai myit hpe yeng seng kau na ahkyak ai. Karai
Kasang hpe kadai mung myi hte n mu lu ai. Yehowa
Moshe hpe nang nye myi man n mu lu na re, nye
w 45 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
tinang ra ai hku asak hkrung yang Hkanan mung hpe n

madu la lu na ma ai. Kam sham ai hte, shagrit shanem
let Karai Kasang sharawng awng ai hku asak hkrung
jang na mungdan du wa rit ga ngu ai yesu sharin ya
ai kyu hpyi ga hte maren anhte kaw du wa na re.Yesu
du sa ai shaloi ga sadi jaw ai gaw 1) simsa ai lam
(shalom) ,ndai mungkan n jahten lu ai simsa ai lam lu
la na.Kaning re ai lam mung anhte hpe Karai a tsaw ra
myit hte n jahka kau ya lu sai, ngu ai re. 2) N gun
atsam, marin myit, tingyeng myit, sin pawt myit hpe
up hkang lu ai atsam ningja lu la shangun na.
Dai majaw myit sumnung ai ni gaw Yesu Hkristu
a up hkang ai hpe tsep kawp hkam la nna, madu Yesu
sharin da ai kasi hku asak hkrung ai ni re ai majaw,
Karai Kasang a kasha majing ni rai nna, Karai Kasang
hpan da ai mungkan hpe madu lu ai ni rai na. Mungkan
a mayam tai ai kaw nna lawt ai ni rai na re.
4. Dinghpring ai hpe kawsi hpang gara nga ai ni
gaw a lu ma ai: kaning rai n me law, shanhte
hkru kat wa lu na mara ai. (Blessed are they which
do hunger and thirst after righteousness: for they
shall be filled) Mahte 5:6.
Kawsi hpang gara ai gaw hkrung nga ai ngu ai a
kumla re.Si ai ni kaw si hpang gara ai lam n nga ma ai.
Karai Kasang sha jaw ya lu ai dinghpring ai hpe kawsi
w 42 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
hpang gara ai gaw, Karai Kasang hte shi a sharawng

awng ai lam hpe chye mayu, hkan nang mayu, madu
la lu mayu ai lam re. Chyum laika hti lagawn, nawku n
kam sa wa, kyu hpyi lagawn wa, chyum laika hpe n
kam hkan nang wa rai jang, wenyi hta si ai de du wa ai
kum la re. Luka 15:11-24 hta dam mat ai kasha: 24
ndai ngai sha gaw si mat sai, ya bai hkrung sali ai,
mat mat sai, ya bai mu la sali ai ngu nna Karai Kasang
hte tsan mat ai, n seng mat ai kum la hpe shaleng dan
nga ai re. Mahte 19:16-22;Marku.10:17-22; Luka 18:1823 ni hta aya lu ai masha n htum n wai asak hpe lu la
mayu ai. Yesu shi hpe lu malu hpe kau da gwi ai daram,
n htum n wai asak hpe marin marin nni? Ngu dai wa
hpe san ai re. Mahte 8:20; Luka 9:57-58 hta masha
langai Yesu kaw hkan nang na tsun ai shaloi, Yesu
gaw,chyahkyawn ni nhkun lu ma ai, ntsa malen pyen
ai u ni mung, u yup lu ma ai; dai masha kasha chyawm
gaw baw tawn na shara pyi n lu nga ai, ngu nna tsun ai
hta nang gaw prat a tsin yam ma hkra hpe hkam jan lu
ai hku nna nye a hpang hkan nang gwi nni? ngu san ai
lam rai nga ai.Mahte 10:37; Luka 14:26 hta ngai hpe
tsaw ra ai hta Kanu/wa, kashu kasha hpe grau tsaw ra
ai rai yang, ngai hte n ging ai ngu Yesu tsun sharin ai
re.
Hkristan asak hkrung lam gaw Karai Kasang
hte shi a tara ni hpe chye ai sha n rai, dinghpring ai lam
gaw si hkrung si htan lam daram ahkyak ai hku marin
marit ai lam re. Hkan sharau, shakut shadik shatup ai

lam re.
Dinghpring ai ngu ai gaw, 1) Tara rap ra ai hpe
marin marit ai (Amo 5:24). ) 2) Karai Kasang hte masha
hpe tsaw ra let ap nawng daw jau ai lam re. 3) Karai
Kasang hte jaw ang ai hku htinglu/lai ai lam re.
w 43 w
w 44 w
5. Matsan chye dum ai ni gaw a lu ma ai: kaning

rai n me law shanhte matsan dum la ai hkrum
na mara ai. (Blessed are the merciful:for they shall
obtain mercy). Mahte. 5:7.
Matsan chye dum ai ngu ai gaw, masha wa hpe
tinang a akyu matu hpa mung nlawm ai sha, lama ma
kaw na hkyam sa shangun mayu ai, shalawt la mayu ai
tsaw ra myit hpe ngu ai re. Dai gaw Karai Kasang a
tsaw ra myit ningja re. Karai Kasang hpe kade tsaw ra
ai gaw masha hpe kade tsaw ra ai ngu ai shadawn
shadang hte she daw dan la mai nga ai. Ga shadawn,
Kaja ai Samari mau mwi hpe yu ai shaloi, Hkristan
asak hkrung lam gaw, tingyeng a matu sha hkrung nga
na matu n rai, masha wa a matu asak hkrung na matu
re.Mahte 7:2 hta nanhte jeyang ai hku hkan nna,nanhte
jeyang ai hkrum na marin dai.Mahte 6:14-15 hta tsun
ai gaw masha ni a shut hpyit ai hpe nanhte raw kaw
ya myit yang gaw, nanhte a shut hpyit ai hpe mung
raw kau ya na. Mahte 25 hta hpang jahtum n htoi e
sagu hte bainam hpe garan ginhka ai zawn, Yesu gaw
hkrung ai majaw, n ju n dawng ai ni nga wa nna, wudang

ntsa hta zingri zingrat hkrum sha lai wa sai re. Raitim
Karai Kasang a hpung shingkang hta bai hkrung rawt
ai hte sumsing tingnyang hta ningngai nga sai re. Yesu
Hkrsitu hte rau zingri/rat hkrum jang Yesu Hkrsitu hte
rau Mungdan shang lu na (Roma.8:17). Hkristu hte
rau si jang Hkristu hte rau hkrung rawt na ra ai. Yesu
Hkristu a marang e hkam sharang yang, Yesu Hkrsitu
hte rau sumsing mungdan hta ningngai nga lu na re (2
Tim 1:11-12).
Yesu gaw shi a tsaw ra myit hpe tengman ai,
tara rap ra ai, dinghpring ai hku madun ai shaloi nsin
kata de n htoi htoi shang wa nna asan sha, nsin kata na
n hkru n kaja ai lam ni mu lu ai zawn, n ding man ai
hku asak hkrung nga ai ni ti nang a yubak mara ni dan
dawng wa nna, dai n htoi hpe n ju ai ni mung nga lai
wa sai ai. Zingri zingrat hte asak du hkra gyam sat ai ni
nga lai wa sai. Rai tim dai Yesu a tsaw ra myit hpe,
myit malai ai hte kabu gara hkam la ai ni, Yesu a tsaw
ra myit hta myit ngwi myit pyaw lam lu la nna, htani
htana asak hpe lu la ma ai.
hte
MUNGGA LAK JET NI
myiman mu lu ai ni teng sha si na ngu tsun sharin wu

ai. Yawhan 1:18 hta Karai Kasang hpe kadai mung
nmu yu ai. Dai majaw Karai Kasang hpe mu lu na ngu
ai gaw, 1) Karai Kasang a lam hpe hkum tsup kup
hkra chye na lu, shi a myit ningja, lata amu ni hpe chye
na wa lu na ngu ai re. 2) myit san seng yang sha Karai
Kasang hte htinglu/lai kanawn mazum lu na mara ai.
Karai Kasang mung chyoi pra ai wenyi hku shi hta
shanu nga na rai nna, myit masin kaw na asan apra mu
lu na, chye na hkam la lu na, ngu ai re.
Madi shadaw ai laika ni:

1. Billy Graham, The Secret of Happiness (Great
Britain: Richard Clay and Company Ltd., 1959).
2. Henlee H. Barnette, Introduction Christian Ethics
(Nashville, Tennessee: Broadman Press, 1961).
7. Shangwi shapyaw chye ai ni gaw a lu ma ai:

kaning rai n me law,shanhte hpe Karai Kasang a
kasha ni ngu shamying na maru ai.(Blessed are
the peacemakers:for they shall be called the
children of God).Mahte 5:9.
Gali/law lam, gasat gala lam hpe shazim ya ai,
simsa lam nga wa hkra galaw shakut ai ni hpe tsun ai
re. Masha n ju na tsang, jahpwoi asawng na tsang,
dukhka hkrum na tsang ai majaw, koi ai hku lapran
nga ai ni hpe tsun mayu ai n rai. Shawa a gahkin gumdin
lam hpe n yu, ngwi pyaw simsa lam hpe n yu ai sha
tinang a akyu, tinang hte tinang a dinghku, jinghku jingyu
nga mu nga mai lam a matu sha asak hkrung ai ni hpe
tsun ai n rai. Shalom ngu ai ngwi pyaw simsa lam gaw
kalu kaba, bawngring wa na matu, matsan nga ai lam
ni mat mat hkra shakut ai hpe tsun ai re. Dai hpe hkan
w 49 w
w 46 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
8.Dingman lam majaw zingri zingrat hkrum ai

ni gaw a lu ma ai, kaning rai n me law, sumsing
lamu a mungdan, shanhte a mungdan rai nga
malu ai. Nye a lam majaw, masha ni gaw nanhte
hpe asawng asang di nna zingri zingrat nga ma
ai hte, masu ai hku hkan let mara amyu myu
shagun da myit dai shaloi e, nanhte a lu myit dai.
Kabu nna pyaw pyaw rai nga mu, kaning rai n
me law, sumsing lamu hta e nanhte a shabrai
kaba nga mali dai, nanhte a shawng a myihtoi ni
hpe mung shanhte dai hte maren zingri zingrat di
kau manu ai. (Blessed are they which are
persecuted for righteousness sake: for theirs is the
kingdom of heaven.Happy are you when people

insult you and persecute you and tell all kinds of
evil lies against you because you are my followers.
Be happy and glad, for a great reward is kept for
you in heaven.This is how the prophets who lived
before you were persecuted). Mahte 5:9-12.
Hkristan ni a asak hkrung lam hta Hkristu a
tengman ai matsun maroi hku tsun shaga, asak hkrung
ai shaloi, asawng asang, shatan n hkan, zingri zingrat
lam ai hkrum hkra ra nga ga ai. Asawng asang ringri
ringzat ai lapran hta Hkrsitan langai hku ding ding man
man hkrung nga ai gaw jet Hkrsitan ni a ningja re. Yesu
Hkristu madun lai wa sai ningja nan rai nga ai. Dai
zawn re ai Hkrsitan ni a asak hkrung lam hta shinggyim
masha ni n jaw ya lu ai ngwi pyaw sim sa ai lam lu la
na ngu Yesu ga sadi jaw da nga ai (Yawhan 16:33).
Shanhte hte rau Yesu Hkrsitu rau nga nga ai ( Mahte
28: 20).
Sisa hkawhkam hpe n naw ku ai majaw zingri
zingrat hkrum ai ni; tinang kam sham ai Yesu Hkrsitu a
lam hpe hkan hkaw tsun ai majaw zingri zingrat hkrum
ai ni hpung labau hta adan aleng anhte mu lu ga ai. Jet
ai Hkristan langai hku ding ding man man Yesu hpe
kam sham let, asak hkrung ai a majaw zingri hkrum ai
rai yang gaw, dai gaw Yesu a lagaw hkang hkan ai lam
re majaw a lu ai. Yesu mung Kawa Karai Kasang a
mungdan a matu ding ding man man hkaw tsun ask
w 47 w
w 48 w
galaw ai wa a lu ai ngu ai re. Ahkayk lam madung gaw

1) Tinang a myit masin shawng Karai Kasang hta ngwi
pyaw simsa ai lam lu la ra ai. Hpa majaw nga yang
Yesu Hkrsitu gaw ngwi pyaw simsa lam a madu re. 2)
Ga law ga la, gasat, n ju n dawng lam ni sim na matu
hte, Karai Kasang hte masha lapran teng man ai ganawn
mazum lam nga hkra galaw ai lam re.
Karai Kasang hte shinggyim masha, masha
shada ngwi pyaw simsa hkra shakut ai, galaw ai ni
gaw, Yesu Hkrsitu galaw ai amu bungli hpe hkan galaw
nga ai ni re ai majaw Karai Kasang a kasha ni ngu tsun
ai re ( Roma 15:32;16:20; Hpilipi 4:9; 2; Korinhtu 13:11;
Hebre 13:20-21; I Timohti 5:23).
hte
MUNGGA LAK JET NI
jawng a academic madang hpe daw dan yang shut na

re. Dai ni ngai, Ph.D jan mau gup la ngut nna, wa
maram yu yang, ya du hkra anhte KTC gaw kaning re
ai theology masa hta mahta nna, chyum mungga ni
hpe sharin ya nga ai ngu ai hpe, ya she naw bawng
jahkrup hpang wa nga ai hku, a san sha mu lu ai.
Ningja rawng ai magam gun ni hpe shangai
shapraw ai kaw she, KTC a madang hte sari sadang
hpe daw dan ra na re. Jawngma ni mung hpaji hpe
sharawng shara hte hka ja ai ni nau n law wa hkraw shi
nga ai. Library hta laika hpan ni hkum wa sai, rai tim
devotional hte seng ai laika buk ni she grau law nna,
academic a matu sawk hka ja mai ai laika ni nau n law
shi ai. Jawngma law ai hta hkan nna, academic hku jai
lang na laika buk law law nga hkra naw lajang da ra ai.
Sharin Sara ni a madang gaw M.Div degree program
du hkra na matu gaw, pyi jan sai ngu mai tsun ai. Ap
nawng nga ai sharin sara/num ni hpe grau tangdu hkra
sharin achyin ai lam hta maju jung lu na matu, lam
shagu hku naw madi shadaw la ra ai (Ga shadawn- up
to date laika ni sara/num ni lu hti nna, jawng ma ni hpe
bai ginlen ya lu na matu lajang ya ra ai. Shabri shabrai
prat hte shingdaw nna, htap htuk manu ai daram kum
hpa ra ai. Internet ni lu lang hkra lajang da ya ra ai,
internet Nawng Nang ginra de rai n mai lu tim, shara
ra kaw mai jai lang na matu woi awn nga ai ni woi
3. William Barclay, The Daily Study Bible: The

Gospel Of Metthew (Bangalore: Theological
Publications in India, 1994).
4. John MacArthur, The MacArthur Study Bible
(Nashville, Tennessee: Thomas Neslon Inc, 2004).
5. D.A Carson, eds., New Bible Commentary
(Leicester: Intervarsity Press, 2002).
w 53 w
w 50 w
wwuww
SAN HT
AI
HTAI
(2008-2009 Kachin Theological

College, Nawng Nang, jawngma
ganawn mazum hpung, laili
laika komiti ni san ai ga san hpe
Rev. Dr. Lahpai Awng Li htai ai
mahtai ni re)
u
C
1. Shawng nnan Sara a Ph.D janmau hpe

shachyen ya rit.
hte
MUNGGA LAK JET NI
nga ai.Ngai gup la lu ai Ph.D jamau gaw, Ph.D in

Religious Studies ngu ai rai nna, Asha Karai Masa
(Asian Theology) hpe major tawn nna, hka ja la ai
degree re. Philipine Christian University kaw nna hkap
la lu ai re. Sharin hka ja ai aten ladaw gaw 3 ning re.
Ph.D degree gaw professorship a matu (sh)
Wuhpawng hpe zai ladat ningnan ni ginshalat nna woi
awn lu na matu design galaw ai degree re. 3 ning hte 5
ning lapran hta ngut la mai ai. 3 ning hte ngut ai ni gaw
lawan dik ai hku lu shangut ai ni re. Ngai mung 3 ning
hte ngut ai re. Shaning gadun dik ai hku Ph.D degree
janmau gup la lu ai hku re.
2. Anhte Jawng, Academic madang de sa wa nga
sai lam chye lu ai. De a ntsa Sara a ningmu tsun
ya rit. (Ga shadawn: Anhte a hpaji, sharin Sara,
madang hte htuk manu nga ai kun?)
Dai ni anhte yawng chye da mai ai lam gaw,

Doctor mying shagu Ph.D jan mau lu ai wa n re. D.Min,
D.Miss, STD, Th.D, D.D, etc., lu ai ni hpe mung
Doctor ngu nna shaga ma ai. Ph.D gaw University ni
kaw nna, shagrau ai mungkan e tsaw dik ai degree re
(Th.D gaw seminary ni kaw nna shagrau ai tsaw dik ai
degree re). Tsaw ai de Ph.D degree hta grau ai degree
ngu ai, dai ni na mungkan hta n nga sai, dam de sha
Ph.D jan mau langai, lahkawng, masum lu ai ngu ai
Mungkan madang dep ai jawng ngu nna tsun

shawu ai gaw ram ram na sai. Rai tim, tsa lam shadang
hku yu yang Academic hpe madung dat ai lam grai
naw yawm ai hku mu lu ai. Ngai 1998 ning kaw nna,
sharin sara hku KTC kaw magam gun hpang ai re. Dai
ni du hkra maram yu yang, gaw gap ai hpe major hku
naw madung dat nga ai hpe mu lu ai. Gaw gap da ai
arung arai hte lu da ai arung arai ntsa kaw sha yu nna,
w 51 w
w 52 w
masa ni a manghkang a matu Chyum laika hta mahta

nna mahtai hpe jaw ya lu ai KTC tai wa shangun mayu
ai. Tinang a ginra masa hte htap htuk ai Karai masa ni
hpe gin shalat ya let, myu hpe myit shingran ningnan
ni hte lam woi lu ai, dakkasu tai wa shangun mayu ai.
Hkristan makam masham hta mahta nna, kaga
mungkan hpaji hkum sum hpa hte seng ai degree ni
hpe sharin achyin ya ai dakkasu jawng kaba langai
hku nna mungkan hpe daw jau ai dakkasu byin tai wa
shangun mayu ai. Ningja rawng ai hpaji ninghkrin ni,
magam gun ni hpe shangai shapraw lu ai dakkasu tai
wa shangun mayu ai.
5. Ph.D Janmau lu gup hkra gara hku shakut
shaja wa ai lam hte gara hku myit hpe shajin
dawdan nna Jinghpaw mungde n htang wa ai
rai kun?
Karai magam hta aten hpring ap nawng na ngu
daw dan ai shani kaw nna, hpaji ninghkrin langai hku
Karai a magam hta daw jau mayu ai ngu kyu hpyi let
shakut shaja ai re. Ngai gaw moi kaji ai kaw nna, grai
machyi ja ai, laika anya ai wa re. Dai re ai majaw, Karai
garawt shaw la ai chyeju hte sha ngai myit mada ai
Ph.D janmau hpe gup la lu na re ngu nna kam let, tut
nawng akyu hpyi ai. Ph.D program hpe July 18, 2005
kaw nna hpang ai March 27, 2008 kaw jan mau gup la
w 57 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
lajang ya ra ai. Dai shaloi she dai ni na mungkan hte

matut mahkai let shiga, hpaji magup sum hpa hka ja lu
nna, prat madang dep ai hku sharin achyin ya lu na re.
KTC wang kaw jawngma ni hte wu wu di di rau nga
let hpaji ginlen ya lu na matu, kashu kasha ni a matu
myo de jawng lung na ferry ni lajang ya ra ai, bat myi
hta yawm dik kalang myo de gat sa na matu ferry
jawng kaw nna lajang ya ra ai).
M.Th, D.Min, D.Miss, STD ni hpaw hpang
wa na matu gaw, Th.D or Ph.D jan mau lu ai sara
yawm dik 3 daram naw ra ai ( D.Min (sh) D.Miss ngut
ai ni M.Th jawngma ni hpe sharin lawm mai ai, rai tim
pawm lawm ai hku sha mai jai lang ai, sharin sara
madung hku n mai jai lang ai. Hpa majaw nga yang,
D.Min hte D.Miss ni gaw M.Th madang hte maren
sha re hku, academic kaw masat ma ai.
3. Anhte a wuhpung wuhpawng galai shai galu
kaba sa wa na matu hpa lam hpe madung ahkyak
(priority) hku nna galaw sa wa ra na kun?
A) Nambat langai ahkyak dik gaw, myu sha ni
a ideology galai ra ai. Gyip gyeng ai tinggyeng myit
jasat masa (exclusive ideology) kaw na, yawng a matu
ngu ai, hpawm chyawm myit jasat masa (inclusive
ideology) de anhte a myu sha ni, lawan dik ai hku galai
w 54 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
shai ra sai. Tinang a tinggyeng lam ni (private

sentiments) hpe sha machyu ai myit jasat ni hpe koi
gam let, wuhpung wuhpawng myit masa (public spirit)
rawng ai ni law wa hkra shalat ra ga ai. GashadawnTinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu sha,
marang jahtu ya shangun mayu ai tinggyeng myit jasat
kaw nna, yawng a matu marang jahtu ya shangun mayu
ai myit jasat hte Karai kaw hpyi yang, tinang hte tinang
a dinghku nta masha ni a matu mung, lawm sai ngu ai,
dam lada ai myit jasat hte asak hkrung ai myu sha ni
law wa jang, lam shagu hta myu sha ni lawan dik ai
hku galu kaba wa na re.
B) Dai ni na prat gaw jak hpaji kunghpan lam
(technological development) ntsa mahta nna, shingyim
atsam ningja (human resource) kung hpan wa hkra
shalat nga ai prat re. Masha n-gun hpe mahta ai kaw
nna, jak n-gun hta mahta ai de; jak n-gun hta mahta ai
kaw nna jak hpaji (technology) de galai shai wa ai prat
re. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye
machyang kung ai hpaji nighkrin ni law wa hkra, bawnu
atsam hta mahta ai bungli masha ( a society of
knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan
ai mungdan ni shakut nga ai ten re. Bawnu atsam hta
mahta ai bungli masha (knowledge employees) law
law nga ai wuhpawng she, mung masa sut masa,
shinggyim nga pra masa ni ring chying na re. Dai
majaw, Hpaji hpe tsaw ra manu shadan ai hte hka ja ai

ni law wa hkra jawm shakut ra ai sha n ga, hpaji hpe
zai ladat jaw jaw jai lang chye ai ni law wa jang, myu
W.P sha ni lawan dik ai hku mungkan lahkam dep galu
kaba wa na re.
w 55 w
w 56 w
4. Nawng Nang Chyum Jawng a ntsa Sara myit

mada byin shangun mayu ai lam hpe Sara a myit
kata hkam la ai lam hpe tsun ya rit.
KTC gaw Myu W.P sha ni a shawnglam gam
maka kaja ni hpe gin shalat ya ai shara tai wa shangun
mayu ai. Marai langai ngai KTC hpe (directly or
indirectly) hkau na pa shatai la nna, tinang a tinggyeng
a matu maigan de na gumhpraw tam la shara, n shatai
la lu hkra jawm makawp maga ra na re. Myu sha ni
hpe brainwash galaw nna, myit masa (sh) rawt jat galu
kaba wa na lam ni hpe jahten kau ya ai lam ( kat hpa
yat hpa myit jasat, gyip gyeng ai exclusive tinggyeng
myit jasat ni wuhpawng hta nga wa shangun ai lam ni;
aten kadun hta wuhpawng a akyu nga ai zawn zawn
rai tim, tinang a family bawngring lam hpe shajin la
nna, aten galu a matu wuhpawng hpe chyana kau
shangun ai zai ladat) ni n byin shangun mayu ai. Karai
masa ring chying let, myu W.P sha ni dai ni hkrum
hkra nga ai mung masa, sut masa, shinggyim nga pra
hte
MUNGGA LAK JET NI
b) Ahkaw ahkang lama ma lu na matu, masu magaw,

hkalem hkalau, kaling kachyit, kat hpa yat hpa ladat
hte shakut ai myit jasat ni hpe koi gam ra ai. Dai
gaw, grit nem ai (sh) grai naw madang nyem ai
myit sat lawat re. Myit mang hpaji (philosophy) n
nga ai masha a sat lawat re. La ma hpaji chye tim,
Hpaji n rawng ai a kum la re. Wuhpawng hta tara
rap ra lam n nga wa shangun ai, kahkyin gumdin
lam hten shangun ai, n pyaw n ngawn lam ni byin
pru shangun nga ai. Tinang hkum tinang manu
shadan nna, sari sadang hte Karai Kasang hpe kam
hpa manoi let masha hpe (sh) mungkan hpe daw
jau na ngu ai myit jasat hte hpaji hpe hka ja la ra ga
ai.
c) Hpaji hparat chye chyang kunghpan ai hta hkan
nna, masha a manu hpe daw dan ai ban prat rai
sai. Mungkan a prat masa gaw hpaji hpe
manu shadan let prat pra ai prat, hpaji hta
mahta nna asak hkrung ra ai prat de shanang
sa wa nga sai. La hka kade lu na ngu ai ntsa
hpaji a manu hpe n daw dan ai sha, hpaji machye
machyang gaw amyu a gam maka kaja hpe shalat
ya lu ai a lam madung re hte, ngwi pyaw sim sa ai
asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a
shawng lam shim lam hpe jaw ya lu ai hpe myit
dum let, hpaji byengya hpe manu shadan tsaw
ra chye ai amyu ni tai wa saga law.
lu ai re. Idea daw hta nau wa yak ai nna tim, English

hta dut dang ai lam loi li nga ai majaw, professor ni,
classmate ni hte idea garang hkat ai shaloi tinang hkum
tinang nau wa n gun n lu dum ai. Lani myi masum lang
hput di kyu hpyi nna, laika hpe galaw ai re. Shaning
kadun hte lawan dik ai hku ngut mayu ai majaw, shup
kau ai pa sha ngam mat ai zawn nga hkam sha hkra
shakut kau sai. Dissertation hpe ka ai shaloi kalang
lang lani myi nayi hkum masum mali daram sha yup
ai. Kalang lang yup na pyi malap kau nna jahpawt nhtoi
htoi mat ai shana ni mung nga lai wa sai. Rai tim, nye a
ningrum ningtau jan Sarama Ji Wawm ngai hpe aput
apai n nga ai, myit ru myit n pyaw hpa ni n shana, n
tsun ai sha, laika shakut na matu tut nawng n gun jaw
ai majaw mung, lawan ai hku ngut la lu ai lam rai sai.
Nye Nu (Sarama Maraw Kai Raw) & Wa (Hpungtau
Sara Lahpai Awng Gam) dum nta masha ni, jinghku
jingyu ni yawng kyu jawm hpyi ya ai majaw mung,
lawan dik ai hku, ngut lu ai lam re. Dai ni hta grau
ahkyak ai gaw, Yesu Hkristu she ngai hpe garawt shaw
la, shatsaw la, ai re. N kau myi, laika grai ram tim,
dinghku masha ni a aput a -ngun ai lam ni, myit ru hpa
lam ni shabyin ai majaw stress nau law nna, ngut hkra
n lu galaw ai ni law law nga ai. N kau myi gaw shata 3,
4 mana mat ai ni pyi nga ai. N kau myi laika yak ai
majaw, lawan ai hku shangut yang stress naw law ai
w 61 w
w 58 w
majaw, a bwi sha shaning na na la nna she lu shangut

ma ai. Nye a class mate ni stress nau law ai hpe n
dang hkam nna, ngai hte rau n ngut ma ai. Nye a
shawng e masung ning jau kaw nna, Ph.D galaw ai
marai masum, ngai hte rau Ph.D program hta shang ai
marai mali re. Ngai hkrai sha lai wa sai March shata na
jawng yu poi hta Ph.D jan mau gup la lu ai re. Dai
majaw, jawng up Dr. Oscar Suarez, professor ni hte
classmate ni special lunch hte ngai hpe jawm shagrau
ma ai.
Gara hku myit hpe shajin dawdan nna, Jinghpaw
mung de n htang wa ai nga yang, Myihtoi Amo a lak
htak na zawn, n tara, n rap ra ai hku amyat htuk sha ai
lam ni ; tinang a family hte tinang hpe nawku ai masha
nkau myi a galu kaba wa na matu sha, hpung magam
hta galaw sha ai lam ni; tinang hte tinang a kashu kasha
(sh) tinang hpe hpara langai hku naw ai ni a matu rai
jang gaw gaw da ai tara ni (sh) matsun da ai tara ni hpe
n hkan (sh) ra ai hku in group hte byeng la, masha wa
a kasha (sh) tinang hte ideology n bung ai ni hpe gaw
gaw da ai tara (sh) mastun ka da ai tara ni hte lam
shagu hta hkan hkum pat re, awu asin re ai myit jasat
ni; nawku hpung hte seng ai wuhpawng ni hta ka-up
mat nna, myu W.P sha ni kaji kadun nan, chyana nan
nga mat na hpe myit tsang ai. Dai majaw, myit shingran
ningnan hte Karai a magam gun, ningbaw ningla langai
hku W.P sha ni hpe wa woi awn mayu ai majaw,
w 59 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Jinghpaw mung de n htang wa nna, ap nawng ai re.

Philippines mungdan kaw asak 35 ning daram sha naw
re ai, Master degree sha naw ngut ai ni pyi mungdan a
lahta rapdaw amat (senator) hku mungdan hpe woi
awn ai magam kaba hta daw jau nga ma ai. Ya ngai
asak 40 ning hpring nna 41 ning kaw rai sai. N gun ja
dik, atsam ningja lu dat dik aten re. N dai aten hta
magam bungli kaba ni, woi awn galaw ra ai aten re ngu
hkam la ai. N dai aten hpe Karai Kasang a magam gun
ningbaw ningla langai hku W.P ginra hta daw jau mayu
ai majaw, Jinghpaw mung de bai n htang wa nna, wa
ap nawng ai re. Rai tim, Karai Kasang jai lang ai kaw
she madung na re. Karai Kasang a plan kata kaw asak
hkrung ap nawng daw jau na re.
6. Jawngma ni hte buga hpung masha ni yawng
hpe Sara a kraw kata na num htet ga tsun ya rit.
a) Tsaw ra myit hte teng man ai ga hpe tsun let Hkristu
ngu ai baw hte lam shagu hta rawt kaba wa hkra
jawm shakut ga. Karai Kasang hte shi hpan da ai
mungkan/shinggyim masha hpe grau tsaw ra let,
teng man lam hta mahta nna asak hkrung yang,
Karai Kasang gaw anhte a Karai, anhte gaw Karai
a amyu majing ni grau tai wa na rai nna, nga mu
nga mai ai amyu ni anhte tai wa na re. Dai
Tengman ai gaw nanhte hpe shalawt na ra
ai( Yawhan 8:32).
w 60 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
shanhte a myit jasat, myit hkawn masa, htung hkying

lailen ni hpe sha manu shadan nna jawm shakut hka ja
ai, lam masa re. Dai re ai majaw, ndai myit hkawn
masa hta myu kaji ni a htung hkying ningli,ga, laika ni
hpe manu n shadan ai, n gawn n sawn di masai. Myu
kaji ni kaw na law law wa, ti nang a amyu, htung hkying
hpe kabai da kau let myu kaba, mungdan kaba ni a sat
lawat ni hpe yu htang kaba, hkan nang hkan sa ai ten
ladaw nga lai wa sai.
Dai ni na ban prat hta gaw postmodernity a myit hkawn
masa she mungkan hpe woi ning shawng nga sai.
Postmodernity a lak lai ai lam madung gaw, lam shagu
hta nbung ai lam/ningmu ni nga ai hpe hkap la nna,
yawng hpe manu shadan ai myit hkawn masa rai nga
ai. Lam shagu hta langai sha (arung arai, myit hkawn
masa, makam masham, masha amyu) tsep kawp, hkrak
dik, jaw dik, manu dan dik ngu ai baw myit jasat hpe
koi nna, yawng gaw shi hte shi hkrak ai, jaw ai, manu
dan ai ngu ai masa hpe madung dat ai. Masha hkum
shagu a manu, myu ru sai shagu a htung hkying ningli/
ga/laili laika ni hpe manu shadan let sawk sagawn, hka
ja, jai lang ai myit hkawn masa re. Tara rap ra lam
masa(justice), bung pre ai lam masa (equality) ni hpe
madung dat tsun shapraw, hkrang shapraw ai myit
hkawn masa rai nga ai. Ga shadawn- Shinggyim a hkaw
ahkang hte seng nna, hkaw hkam wa hte maw hpyi wa
maren sha re, myu kaba ni a htunghkying, ga, laika ni
Ga Hpaw Nawku hpung gaw Yesu Hkristu a hpung

rai nna, Yesu Hkristu hpe kam sham ai hpung masha
ni jawm hpawng ningdi nga ai wuhpawng rai nga ai.
Karai Kasang a amying ningsang hta hpung masha ji
nban yawng, lam shagu hta bawng ring galu kaba wa
hkra lit la woi awn nga ai wuhpawng mung rai mali ai.
Dai ni anhte KBC gaw myu sha (ethnic) ngu ai kaw
mahta nna hpung hpe de ai re. Dai majaw KBC gaw
w 65 w
w 62 w
NAWKU
HPUNG HTE
LAILI LAIKA
MA
GAM
MAG
BUNGLI
(June 28, 2008 shani

Myitkyina Zi-un Buga Hkalup Hpung a
laili laika hkaw tsun hpawng hta hkaw tsun ai,
Rev. Dr. Lahpai Awng Li a lakjet)
myu wunpawng sha ni hpe gade galu kaba wa hkra lu

woi awn sai kun ngu ai a mahtai gaw, myu wunpawng
sha ni lam shagu hta gade daram bawng ring galu kaba
wa sai ngu ai ntsa mahta nna daw dan la ra ai re.
Nawku hpung hpe nawku hpung hta lawm nga ai hpung
shawa yawng jawm madi shadaw gaw gap sa wa ra ai
zawn, nawku hpung hku nna mung hpung shawa
yawng a bawng ring galu kaba wa na lam hpe lit la ra
ai. Anhte myu Wunpawng sha ni a laili laika madang
gaw, anhte myu Wunpawng sha ni kade daram ngang
kang ai hku galu kaba wa sai ngu ai hpe htawng madun
dan ai lam mung rai nga ai. Dai re ai majaw, anhte myu
Wunpawng sha ni a laili laika, madang tsaw, rawt jat
galu kaba wa hkra nawku hpung ni lit la shakut shaja
ra nga ga ai.
hte
MUNGGA LAK JET NI
lam lama ma hpe prat ban langai hte langai hpang de

len shalai ya ai sha n ga, prat ban kahtap nna grin nga
hkra, zumhting da ya nga ai. Bai nna, myu langai myi
mungkan ntsa hta gade daram galu kaba sai ngu ai hpe
dai amyu a laili laika madang kade daram madang tsaw
sai ngu ai ntsa kaw daw dan ai re. Dai re ai majaw laili
laika gaw myu langai a sari sadang hpe htai dan, hkai
dan ai lam madung nan rai nga ai. Laili laika a manu
dan ai lam hpe rai n chye na shi ai amyu gaw, ti
nang a amyu mungkan ntsa hta gade manu dan
ai ngu ai hpe nchye na lu ai.
A. GA HTE LAIKA
Ga hte laika gaw ginhka n mai ai sha rau ginrun nga ai.
Laika hkum ni gaw Ga hpe lachyum shapraw ai hkrang
(symbols) ni rai nna, ga hte laika gaw myu langai a sai
lam rai nga ai. Hpa majaw nga yang, amyu ngu ai nga
jang ga ngu ai nga ai, ga ngu ai nga jang dai hpe hkrang
shapraw ai laika ngu ai nga ai. Ga hte Laika nnga yang
myu langai ngu nna masat n mai nga ai. Laili laika gaw
B. MYIT HKAWN HPAJI NINGMU

(Philosophical Perspective)
Tsa ban 16 (16 century) kaw nna Modernity a myit
hkawn masa (philosophy) mungkan hta ka-up lai wa
yu sai. Modernity a lak lai ai lam madung gaw, grau
hkrak, grau kaja ai hpe sha tam masat manu shadan
nna, kaga ni hpe shagrit kau ai, manu n shadan ai myit
hkawn masa re. Lam shagu hta (Mungkan a sut masa,
mung masa, htung hkying ningli ni) shawng jau kung
hpan sai sinna masha ni ka-up madu da kau na masa
re. Hpung tang hpaji(science) hte sinna masha ni a
hkyik hkam kung hpan lam masa (Western values) ni
hpe mungkan ting hta ka-up lu hkra shakut ai myit
hkawn masa lam re. Yawng gaw grau kunghpan sai
amyu hpe sha htang kaba ai, manu shadan ai hte,
w 63 w
w 64 w
I. LAILI LAIKA GAW NAWKU HPUNG A MATU

RA AHKYAK A NI?
shangun nga ai. Hpaji hparat chye chyang

kunghpan ai hta hkan nna masha a manu hpe daw
dan ai ban prat rai sai majaw, manu dan ai hpaji
ningli ni hpe ka jahtuk da ai laika ni law law pru wa
hkra woi awn ladat shaw ra ga ai. Laili laika gaw,
amyu a shawng lam maka kaja gyin shalat ai
hta mung dawnu kaba langai hku shang lawm
nga ai re. Ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung
lam hte rawt jat galu kaba wa na gin lam hpe
len shalai ai laili laika ni law law nga wa
magang, myu a shawng lam maka grau tsawm
htap ngang grin magang rai wa na re. Dai re ai
majaw laika hpaji hpe manu shadan tsaw ra chye ai
ni, hpaji kaba chye ai ni law law pru wa hkra lit la ra
ga ai.
2. Nawku makam masham hte seng ai laika
buk ni law law nga wa hkra ladat woi shaw
ra nga ai. Karai Kasang hpe chye chyap
kunghpan wa ai lam n nga ai sha, laili laika
htunghkying hpe rawt jat wa hkra shakut yang,
Wunli ginlut ai amyu tai nna, jahtum e hten za
mat na re. Dai re ai majaw, Karai Kasang hte shi a
mungga chyum laika hpe grau grau chye na wa lu
hkra, Chyum lachyum hpyan lika(commentary),
Chyum ga hkaw tam ai laika (concordance),
Chyum lachyum shaleng (Bible Study), Chyum htai
w 69 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
manu dan ai zawn, myu kaji ni a htunghkying ga, laika

ni mung shi hte shi manu dan ai ngu ai hpe hkap la ai
myit hkawn masa re. Dai majaw, anhte myu wunpawng
sha ni a ga, laili laika, htunghkying ni mung manu dan
ai ngu ai hpe chye na la mai nga ai.
C. KARAI MASA NINGMU (Theological
Perspective)
1. Mungkan shingyim masha ni hta ga amyu myu
nga wa na matu Karai Kasang lajang ai lam re
(Ningpawt Ninghpang 11:5-7).
2. Karai Kasang gaw shinggyim masha ni hte matut
mahkai ai shaloi, shinggyim masha ni a ga hpe
lang nna matut mahkai nga ai.(Ga shadawn Adam& Ewa, Abraham, Moshe, Myihtoi ni hte
matut mahkai ai shaloi shingyim masha chye na
ai ga hte matut mahkai ai)
3. Karai Kasang gaw shi a hpaw dan hpyan dan ai
shingran (revelation) hpe shinggyim masha
shagu, ti nang a ga & laika ni hte na la, chye la
shangun nga ai. Yesu shinggyim hkum hkrang
dagraw nna Karai Kasang hte shi a hkye hkrang
la ai lam ni hpe shinggyim masha chye na ai ga
hte shaleng dan lai wa sai. Pentekoti shani sape
ni shaga hkai dan ai lam hpe, chyoi pra ai Wenyi
gaw langai hte langai hte hpe ti nang a buga ga
hku chye na la shangun ai.
w 66 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
4. Dai re ai majaw, shinggyim masha a Ga & Laili

Laika ni gaw Karai mungga len shalai ai sai lam
ni rai nga ai.
Dai gaw laili laika a manu dan ai lam hte, buga

hpung ni a laili laika hte seng ai lit gade kaba ai ngu
ai lit hpe htawng madun dan nga ai.
II. LAILI LAIKA HTE NAWKU HPUNG A LIT

A. Nawku hpung ni a lit gaw, myu shagu a laili laika
gaw Karai mungga len shalai na matu manu dan
dik ai ginjang kaba re ai hpe tut nawng jasu jahprang
nga ra ga ai. Karai Kasang gaw myu Wunpawng
sha ni hpe moi ji jaw nat jaw prat kaw nna, shanhpyi
laika jaw let mung kan ntsa ring chying ai amyu tai
wa na matu hpan hpajang ya sai re. Ji wa ni ju adup
sha kau ai majaw, lam shagu hta myit masin nsin
chyip rai, kaji kadun ai hte htum mat, mat mat hkyen
sai amyu ni ngu yu mada ai hpe hkrum kadup lai
wa saga ai.
De a hpang American sasana ni hpe dat ya let, jinghpaw
laika hpe bai shalat ya let, chyoi pra ai Chyum Laika
gale ka ya rai, chying wa hpaw wa ai amyu bai tai
wa na matu hpan hpajang ya sai. Yaw shada ai lam
gaw myu Wunpawng sha ni yawng Karai mungga
lu la nna bawng ring galu kaba wa na matu re. Dai
re ai majaw , dai ni anhte nawku hpung ni yawng
tut nawng myit dum mai ai gaw, Karai Kasang gaw
shi a mungga masha hkum dingdek shagu hkam la
lu let rawt jat galu kaba wa na matu laili laika hpe
madung sai lam hku, jai lang lai wa sai rai nga ai.
B. Nawku hpung ni gaw masha amyu shagu, ti nang a

amyu ga hte Karai mungga hpe chye na la lu let,
Hkristu ngu ai baw hta lam shagu hta kaba rawt wa
hkra lit la hpajang ya ra nga ga ai. Bible society ni
gaw dai ni, mungkan e nga ai amyu shagu tinang a
amyu ga hte Karai Kasang a lam hpe hti la, chye la
lu na matu chyum laika ga gale ai lam hpe galaw
nga ma ai re. Muslim ni gaw shanhte a chyum laika
(Quaran) hpe Arab ga hta lai nna, kaga ga hte gale
na matu ahkang n jaw ma ai. Rai tim, Hkristan ni
gaw myu shagu tinang a aga laika hte Karai Kasang
a lam hpe chye na la let Hkristu hta myit mada
shara tam la nna, ring chying galu kaba wa na hpe
madung dat ga ai.
w 67 w
w 68 w
C. Nawku Hpung gaw laili laika madang tsaw wa hkra

masing kaba jahkrat nna woi awn jasat sa wa ra ai.
1. Dai ni na prat gaw hpaji hpaga chye ga ra
ai prat, hpaji a manu hpe chyena ra ai prat rai
sai. Laili laika gaw hpaji machye machyang
hpe len shalai ya nga ai sha n-ga, hpaji ningli,
hkum sum hpa hpe sawk sagawn chye na la
chye jai lang ra ai, lam shagu hta madi shadaw

ya ra ga ai.
5. Kaning re ai laika buk, lai ka ngau myi ka ka,
laili laika hte seng nna ganing re ai masing myi
jahkrat yang jahkrat, Karai Kasang a hpung
shing kang grau dan hkung wa na hpe myit
mada let tsaw ra myit hte galaw sa wa ra ga ai
law.
Madi Shadaw ai Laika ni,
1. Gustaf A Sword, Light in the Jungle: Life Story
of Dr. Ola Hanson of Burma (Illinois: Baptist
Conference Press, 1954).
2. R.S. Sugirtharajah, ed., Dictionary of Third
World Theologies (Maryknoll,NY:ORBIS
Books, 2000).
3. Justo L. Gonzalez, Essential Theological Terms
(Nashville:Abingdon Press, 1998).
wwuww
w 73 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
laika (dictionary), Karai Kasang a mai kaja ai lam

hpe sak se hkam da ai laika ni law law nga wa hkra,
lit la woi awn ra nga ga ai.
3. Nawku hpung gaw shawng lam bawngring
masing ni jahkrat rai hpung shawa hpe pawn
ba sharawt ra ai.
Myit masin baw nu hpe jasan jahtoi ya ai baw laika
ni, prat hpe hkan shapre ya lu ai laika ni, nga pra
kumla hpe shingran woi ran lu ai laika buk ni, grau
nga wa hkra woi awn jasat sa wa ra ai sha n-ga;
myu wunpawng sha ni a laika hte ga ni ring chying
wa hkra, hpaji hparat lam hpe maka tsawm tsawm,
zai ladat jaw jaw asung jashawn jai lang chye wa
hkra woi awn sa wa ra ga ai.
Laili laika hkaw tsun hpawng ni galaw rai myu
wupawng sha ni a laika hpe, myu wunpawng sha
ni yawng manu chye shadan hkra; myu wunpawng
sha ni, Wunpawng laili laika ni hpe hti marit ai myit
masin ni pru wa hkra woi awn ra nga ga ai. Buga
hpung shagu library ni hpaw rai machye machyang
htau li htau la shajat ya ai baw laika ni hte, makam
masham hpe sharawt ya lu ai baw laika ni tawn da
ya ra ai.
Research center ni hpaw rai resource person ni
law law nga wa hkra woi shakut rai, mungkan hpaji
hpan hkum sum hpa hpe, myu wunpawng shani a laika
w 70 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
hte ka lajang da ra ga ai. Dai shaloi she dai ni na/hpawt

ni na ramma ni, mungkan hpaji hpan hkum sum hpa
hpe, myu wunpawng laika hku sawk hti hka ja lu na re.
Mungdan lam masa htuk manu wa ai shaloi, wupawng
ga laika ni hte sharin hka ja mai ai dakkasu ni hpaw wa
lu na hpe myit shingran let ya kaw nna, ka lajang da ra
ga ai.
Laili laika hpan amyu myu hpe dip shapraw ya
ai wuhpung ni, dut shabra ya ai wuhpung wuhpawng
ni nga wa hkra woi myit jasat sa wa ra ga ai. Ga
shadawn Oversea Mission Fellowship hpung ni
mungdan law law kaw literature center ni hpaw nna
laika buk ni hpe dip/dut shabra ya let, lu wa ai amyat
hte sasana sara ni dat rai, laika dip shabra, dut shabra
ai bungli hta mahta nna sasana bungli hpe galaw nga
ma ai.
Kade ning kaw, myu sha ni ganing re ai madang
du hkra, kaning re ai baw laika hpaji ni ka shalat nna
mungkan de len jaw lu hkra ngu ai masing ni woi jasat
sa wa ra sai. Ga shadawn a) Musilm ni mungkan a
ahkyak shara ni Landon, New York hkan shara la let
sasana galaw mat wa ma ai. b) USA sourthern Baptist
ni shaning 20 ning hta shanhte kaw na America
mungdan hpe woi awn ai masha pru wa hkra masing
jahkrat ai, Bosh president tai wa sai. c) Korea Hkristan
ni mungdan a sut masa, mung masa, hpaji masa lam
yawng hta Hkristan ni lu woi awn hkra masing jahkrat

let nawku hpung ni woi shakut nga ai lam chye lu ai.
w 71w
w 72 w
Ga Hpung dim
1. Israela masha ni bawng dung nga ai ten hta
raitim, tinang a kashu kasha ni hpe tinang a ga,
htung hkying ningli, labau ni hpe ban hte ban
sharin len shalai ya mat wa ai hpe, chyum laika
hta mu lu ga ai. Dai ni, anhte myu wupawng
sha ni mung kaning re ai mung masa, byin da
masa hta rai tim, tinang a ga, laika ni, kashu
kasha ni hpe dinghku hta hpang nna sharin len
shalai ya ra ga ai.
2. Anhte a laili laika madang tsaw wa jang,
anhte myu a sari sadang grau rawt tsaw
wa na re. Anhte myu ni a sari sadang tsaw
rawt wa jang, Karai Kasang a amying
ningsang hpe grau shadan jahkung lu wa
na re.
3. Laili laika madang tsaw wa jang laika hpe hti
sharawng ai ni law wa nna, laili laika a manu
dan ai lam hpe grau chye na wa na re.
4. Laika hpaji hpe maka tsawm tsawm, zai ladat
jaw jaw jai lang asung jashawn sa wa ra ga ai
sha n-ga, hpaji lam lama ma hta kunghpan chye
chyang da sai (professional hku lama ma hta
kunghpan ai) myu sha ni hpe, shara jaw jaw
hte
MUNGGA LAK JET NI
let chyeju hte lakawn la na re ngu n gun jaw ai

mungga rai mali ai.
2. Zehk 4:6 gaw numbat 5 ngu na shingran rai nna,
dai shingran hta ja hte galaw ai pyengdin shadun
hpe mu wu ai. De a matu e sau di langai mi hte
pyengdin sanit nga nga ai; dai pyengdin langai hte
langai a matu sau pyawng sanit matut nga ai. De a
makau e tsanlun hpun lahkawng tu nna, sau di a
hkra maga langai mi pai maga langai mi rai nga ai.
Pyengdin sanit a lachyum gaw mungkan ting hta
hproi gat ai Yehowa a myi rai nga ai ( Zehkaria
4:10). Tsanlun hpun lahkawng gaw Yehowa a
namman chya hkrum ai shangun ma Yawshu
(hkinjawng) hte Zerubabela (mung up salang) rai
ma ai. Lachyum gaw hkinjawng agyi hte mung up
salang ni rank madang maren bung ai hku Yehowa
jai lang nga ai lam madun ai re. N dai shingran gaw
Zerubabela hpe nawku htingnu gaw gap shangut
na matu ngun jaw ai hte; hpung shingkang hte
hpring ai Meshia a mungdan hte nawku htingnu
byin tai wa na matu Yehowa gaw shaman chyeju n
gun marai jaw nga ai lam pahkam jaw ai mungga
re. Rai tim, shinggyim masha a hpung dagu, n gun
atsam, sut gan ja gum hpraw hte gaw gap shangut
lu na n rai. Chyoi pra ai Wenyi a daru magam n
gun hte she nawku htingnu hpe gaw gap lu na.
w 77 w
NYE A
WENYI
HTE SHA
DANG DI L
UN
A RA AI
LU
NA
Not by might nor by power, but by My Spirit
(24-26 March, 2009
Uru Sengmaw Ginwang a Kasa hpawng hta
Rev. Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai
mungga lak jet)
I. Ga Nhpaw
Nye a Wenyi hte sha dang di lu na ra ai
ngu ai chyumga gaw Zehkaria 4:6 kaw na Karai mungga
rai nga ai. Zehkaria lu la ai shingran 8 hta na, numbat
w 74 w
manga ngu na shingran ga hta Yehowa Karai Kasang,

Zerubabela hpe stun ai mungga rai nga ai.
II. Shingdu Labau
1. Persi (Persian) hkawhkam Cyrus (Kuru) si ai hpang
Cambyses (530-521) hkaw bai dung ai. Shi gaw
kashu kasha n shaprat wu ai. Shi hkum shi sat si ai
hpang Darius I wa bai hkaw dung ai aten Zehkria
mihtoi ga tsun ai re. BC538 hta Cyrus wa Israela
amyu sha 50,000 hpe mayam kaw nna shalawt nna
Babulon kaw nna Hkanan mung de bai wa shangun
wu ai (Ezra 1:1-4). Dai Israela myu ni Yerusalem
htingnu bai gaw gap hpang ma ai (Ezra3:1-4:5).
Rai tim makau grup yin mungdan ni ninghkap
shatsang ai majaw gaw gap ai lam bai hkring mat ai
(Ezra (4:24). 16 ning na ai hpang (Ezra 5:1-2),
Zehkaria hte Hagi yan hpe myihtoi hku Yehowa
shatsam nna, Israeala ni hpe Nawku htingnu bai
gaw gap na matu mungga len shalai shangun wu ai.
De a majaw 4 ning na ai hpang BC 516 hta nawku
htingnu gaw gap ngut ma ai (Ezra 6:15).1
2. Zehkaria gaw Babulon kaw shangai ai wa rai nna,
shi a kaji Yido hte rau, Zerubabela hte Hkinjawng
Yawshu woi awn let shawng ningnan Yerusalem de
bai wa ai Israela group kaw lawm ai wa re (Neh
w 75 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
12:4). Zehkaria ngu ai amying a lachyum gaw

Yehowa myit dum nga ai (Yahweh remembers)
ngu ai lachyum re. Shi gaw hkinjawng Yido a
kasha (Ezra5:1) (sh) kashu (Zehkria 1:1) re. Persi
(Persian) hkaw hkam Dari I hkaw dung ai ni ning
na shata matsat (October/November 520 BC) hta
e, Yehowa a mungga lu la nna myihtoi ga tsun ai
wa re (Zehk 1:1)2. November/December 518 BC
du hkra 2 ning daram myihtoi ga tsun wu ai.
III. Karai Masa Mungga
1. Zehkaria a mungga gaw gaw gap ai lam hkring mat
ai nawku htingnu hpe bai gaw gap shangut na matu,
Israela ni hpe myit malai let Yehowa Karai Kasang
hpang de bai gayin wa na matu hte, du na ra ai
shawng lam asak hkrung lam hta Yehowa Israela ni
hpe teng sha shaman chyeju jaw na lam ni n gun
jaw ai mungga re. Meshia gaw du na ra ai aten
langai ngai hta Yerusalem nawku htingnu kaw teng
sha shanu nga na re. Dai re ai majaw, ya gaw gap
nga ai aten ( the present) a matu sha n rai, du na ra
ai aten na Meshia a shanu nga na hpe myit mada let
nawku htingnu hpe gaw gap na matu n gun jaw ai
re. Tara maigan ni a roi rip dip sha ai hkrum nga
tim (Zehkria 1:8-12), Yehowa gaw shi a ga shadi
hte, Israela ni hte tawn da ai ga shaka hpe myit
dum nga ai, Yehowa Israela hpe bai gram lajang la
w 76 w
lu na lam, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu na lam hkaw

tsun na matu, zingri zingrat hkrum ai ni hpe dat dat
shangun na hte, Madu a sharawng awng ai shaning
hkaw tsun dan na matu, Karai Kasang a Wenyi atsam
hte sha dang di lu na ngu ai lachyum re.
Yesu a sape ni, kasa ni mung, Chyoi Pra ai
Wenyi hta baptisma hkam la nna she mungkan de pru
sa nna, Karai Kasang a mungdan gaw gap lu na lam
Yesu tsun shain ai (Kasa 1). Pentikoti shani Chyoi Pra
ai Wenyi hpring shajang nna, Chyoi pra ai Wenyi a
ngun atsam hte gwi gwi asak ap nawng nna mungga
htawn tsun ma ai re (Kasa 2).
hte
MUNGGA LAK JET NI
Meshia a mungdan gaw gap na re ngu nna mung

shadum sharin ai mungga re.
3. Karai Kasang shanu nga ai lam Israela amyu
ni Babelon mung e bawng dung ai gaw kaji kawa ni
a Karai Kasang a ga n madat mara ai yubak a majaw
rai nga ai (Zehk 1:2-6). Israela ni bawng dung nga
ai Babelon mung kaw nna, Hkanan mung de bai
wa lu ai gaw Yehowa Karai Kasang a gram lajang la
ai kum la, Shi a ga shaka hte seng ai masha ni a
ntsa yu lanu lahku nga ai ngu ai kum la re. Bawng
dung ai kaw nna, bai nhtang wa ai Israela ni gaw
Yehowa shanu ai htingnu bai gaw gap na hte,
Yehowa a hpung dagu hte mungkan ting hpe galai
shai la na lam hta lakung lakap tai na matu re. {Karai
Kasang lata la ai Israela hpe gram lajang la na lam
(Zehk 12:10-13:9), Yerusalem gaw daju shara tai
nna mungkan ting hpe jeyang na (Zehk 14:1-9),
Mungkan ting hpe galai shai kau na (Zehk 14:1021)}.
V. Dai Ni Anhte Sharin La Na Lam Ni

1. Yehowa Israela myu ni hpe lata la ai shaloi, Shi hpe
sha kam hpa manoi manat nna, Shi a ga madat
mara ai hku asak hkrung na hpe htet da ai re (Yerimia
7:21-23). Shaloi Shi a ga sadi Israela myu ni a ntsa
dik tup wa na rai nna, Israela myu ni nga mu nga
mai ai hte, mungkan ting na shinggyim masha ni
hpe Karai Kasang a chyeju ginlen ya ai amyu rai
wa na re. Rai tim Ga shaka dingsa labau hta tinang
a hpaji, atsam marai, hpyen ngun hta machyu ai,
tara maigan amyu ni hpe machyu ai lam ni Israela
amyu ni galaw ma ai. De a majaw lang hte lang
Karai Kasang a wunli ginlut ai amyu tai ai lam sharin
la lu ga ai.
Rai tim, Israela ni shani shagu na ta tut asak

hkrung lam hta yak hkak ai lam ni, tara mai gan ni a
dingbai dingna jaw ai lam ni hkrum sha ma ai. Ya ta tut
aten na hkrum sha ai lam ni gaw kaji kajaw re ai lam ni
sha rai nna, du na ra ai aten na Yehowa a shaman
chyeju hte Meshia a mungdan hpe myit mada let,
w 81 w
w 78 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Yerusalem nawku htingnu hpe gaw gap na matu n

gun jaw ai re. Israela ni a kaji kawa ni a yubak a majaw
Yehowa gaw Israela hte, nawku htingnu hpe kabai da
kau ai re (Ezek 8 -11). Rai tim Yehowa gaw shi lata la
ai amyu sha ni hte rau bai nga na (Ezek 37:27), Yehowa
a hpung dagu shing kang gaw Yerusalem nawku htingnu
hta bai nga na (Ezek 43:1-5) ngu nna Ezekela mung
myihtoi htoi da ai re. Zehkaria gaw, Yehowa Israela
amyu ni hte rau bai nga na, Yehowa a hpung dagu
shingkang gaw Yerusalem nawku htingnu hta bai nga
na ngu ai gaw ya aten rai sai, ngu shingran lu la let
nawku htingnu gaw gap shangut na matu ngun jaw ai
re. Yehowa gaw ga sadi jaw da ai hte maren Yerusalem
de nhtang wa nna (Zehk 1:16), Yehowa a hpung dagu
shingkang gaw Yerusalem kaw bai shanu nga na(Zehk
2:5). Yerusalem gaw Yehowa a shanu nga shara bai tai
na (Zehk 2:11-12).
Bai nna, hkinjawng agyi Yawshu a agang
chyalang re ai myit masin ni jasan jaseng shachyoi
shapra kau nna, nawku htingnu hte seng ai amu magam
ni hpe gun hpai na matu hkyen lajang shangun wu ai
(Zehk 3:1-7). Zerubabela gaw nawku htingnu woi gaw
gap hpang ai wa rai nna, shi a lata hte nawku htingnu
ngut kre na re (Zehk 4:9). Rai tim Yoshu shi a n gun
atsam hte n rai, hpung dagu hte n rai, Yehowa a Wenyi
hku n gun atsam jaw, shaman chyeju jaw jai lang ai
hku nna she dang di lu na re (Zehk 4:6)3 lam mung up
IV. Yesu Hkristu Madun Ai Kasi Ningli

Yesu Hkristu gaw Karai Kasang nan rai nna
(Yawhan 10:31), Kawa Karai Kasang a mungdan n dai
mungkan ntsa hte, htani htana grin nga na htawm hpang
na Karai Kasang a mungdan grin nga lu hkra gaw gap
ai magam hpe gun hpai ai re. Karai Kasang myit dik ai
mungkan, Karai Kasang a sharawng awng ai lam hta
asak hkrung ai mungkan hpe gaw de ai re. Tinggyeng
akyu a matu n rai. Tinang a n gun atsam marai hte n
rai. Karai Kasang a Wenyi n gun hte she gun hpai ai
hku sharin da nga ai. Dai majaw Hparishe, Zaduke,
Hkinjawng agyi, laika ka sara ni hpe tinang a akyu hta
machyu ai hku, n jaw ai hku woi awn ai ngu daru ai re.
Yesu gaw, Karai Kasang a mungdan a matu, Karai
Kasang a Wenyi lam woi, n gun atsam jaw ai, mye
shading ya ai hku tinang hkum hpe shagrit shanem let
Karai Kasang hte rau gun hpai shachyen shaja ai re.
Luka 4:18-19 hta Yesu gaw gap gun hpai na magam
bungli lamang ni hpe tsun dan ai shaloi Karai Kasang
a Wenyi nye a ntsa e nga nga ai ngu ai ga hte shawng
hpang ai re. Dai gaw Karai Kasang a Wenyi atsam hte
she galaw gun hpai na, awng dang hkra gun hpai lu na
ngu ai lachyum re. Matsan mayan ni hpe kabu gara shi
ga hkaw tsun na matu, bawng dung ai ni hpe shalawt
w 79 w
w 80 w
salang Zerubabela hpe myit masin shading sharai

shangun ai mungga mung re.
ai aten mung re. Dai majaw, ramma ni gaw du na ra ai

a ten a hkrang sum la ni hpe, gin shalat nga ai ni re. Dai
ni na ramma ni myit su myit gawp jang, myit shingran
dam lada ai hte mungkan hpe Karai mungga hta mahta
nna, daw jau jang, anhte a ginra hte mungdan gaw
kade nna yang, rawt jat gaku kaba wa na re. Hpawt ni
na myu Wunpawng sha ni a asak hkrung lam mung
ngang grin tsawm htap wa na re.
Chyum masa ning pawt
Grau sung ai de dai ni na ramma ni sit sa wa
saga, ngu nna anhte myit yu ga yang, Yesu Simun hpe
tsun ai ga gaw adingtawk sharin la mai ai lam rai nga
ai. Luka. 5:4-9 hta Yesu gaw Simun hpe, hka sung ai
shara de naw sit nna, nga ja na matu nanhte a
sumgawn ni hpe jahkrat mu ngu nna tsun wu ai.
Simun bai htan ai gaw, madu e mana tup anhte
shakut ga ti mung, hpa mung n lu gaw ai, rai ti
mung, na a ga majaw, ngai sumgawn jahkrat na
we ai ngu htan let, sumgawn jahkrat jang shanhte
nga wu nawng kaba magawn la lu ma ai. Li
lahkawng yan lup wa magang hkra bang jahpring
la lu ma ai. N dai mabyin hta (1) Yeu gaw yawng
mayawng hpe dang di lu ai wa re ngu ai hpe shadan
shadawng dan nga ai zawn, (2) Myit mada shara n nga
sai zawn san ai masa hta rai tim, myit n daw ai sha,
Yesu a ga hta htep lahti hkan nang hkan sa let shakut
w 85 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
2. Yesu gaw mungkan htum du hkra nanhte hte rau

nga na ngu ai hta Chyoi pra ai Wenyi hku nga nga
let yu lahku, bau sin makawp maga, n gun atsam
jaw nga ai re (Mahte 28: 19-20; I Corinhtu 6:1920). Chyoi Pra ai Wenyi gaw, yubak mara,
dinghpring ai lam hte tara jeyang na lam ni hpe
shadum sharin nga ai (Yawhan 16:8). Hkristu hta
masha ningnan tai shangun ai (Titu 3:5; II Kor 5:17).
Dinghpring ai hte Karai Kasang hte ganawn mazum
nga lu shangun ai (Romma 8:14-17; Hpilipi 1:27).
Kyang lailen kaja hte mungkan hta n htoi tai lu na
atsam jaw ai (I Kor 12:1-31; I Peter 4:10). Kaja ai
Wenyi asi si wa lu shangun ai (Galati 5:22 tsaw ra
ai, kabu gara ai, ngwi pyaw ai, myit galu kaba ai,
matsan dum ai, mai kaja ai, kangka ai, myit nem ai
hte tinang myit hpe hkang lu ai). Dai ni anhte
Hkristan ni mung Chyoi Pra ai Wenyi hta kam hpa
manoi manat let asak hkrung ra ga ai. Hkaw Hkam
wa Yesu Hkristu a mungdan masha majing tai ra ga
ai.
3. Anhte a hkum hkrang asak hkrung lam, Karai
Kasang kaw kam hpa manoi manat ai hte, Karai
Kasang a chyoi pra ai htingnu tai hkra tut nawng
w 82 w
gaw gap ra ai. Anhte a dum nta, htinggaw ni Karai

hta hpa manoi ai hte Karai shanu ai, dum n ta htingnu
ni tai hkra gaw gap ra ai. Myu W.P sha ni yawng,
Karai lata la ai amyu rai sai hte maren, Karai
sharawng awng ai amyu tai hkra gaw gap sa wa ra
ai. Karai a Wenyi hte n gun atsam hte myu hte
mungdan hpe gaw gap ra ga ai.
Stephen F. Winward,
A Guide to the Prophet
(Richmond, Virginia: John Knox Press, 1972), P.196.
3
T. Desmond Alexander,
New Dictionary of Biblical Theology
(Downers Grove, Illinois: Inter-Vasity Press, 2000), P.258.
MUNGGA LAK JET NI
GRA
U
GRAU
SUNG AI
DE
(Footnotes)
1
John MacArthur,
The MacArthur Study Bible
(Kolkata, India: Grace to India,1997), P. 1337.
2
hte
Dive Deeper
(2008 ning a KBC Ramma masat nhtoi a matu
ka shalat ai Rev. Dr. Lahpai Awng Li a Lakjet)
Chyum mungga madung
Luka Laika 5:4-9
Madi shadaw ai chyum ga ni
Luka Laika 4:18-19, Pru mat wa ai laika 3:7-10
Ga Hpaw :- Ramma prat gaw masha langai a prat hta
n-gun rawng dik, kung zet dik ai aten re. Ningnan lam
ni hpe hka ja mayu ai, chyam mayu ai, hte gin shalat
mayu ai sha n-ga, pyaw hpa lam tam mayu ai aten
mung re. Tinang byin mayu ai, myit mada ai, pan dung
de du na matu shakut shaja atsam dat gyin shalat nga
w 83 w
w 84 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
gaw, n dai mungkan gaw anhte a nta n rai, anhte hte n

seng ai, hpa myi byin yang byin anhte a lit n rai, ngu ai
karai masa hta manoi ma ai. Myit dum ra ai gaw, Karai
Kasang gaw mungkan ga hpe kasha shing tai hpe jaw
kau ai du hkra tsaw ra ai (Yawhan. 3:16) ngu ai masa
ni, Karai Kasang gaw kasha shingtai hpe mungkan ga
de shangun dat nna, mayam ma nsam hpe dagraw let
mungkan hpe dau jau ai lam ni, Yesu tsun ai Wa ngai
hpe mungkan ga de shangun dat ai zawn ngai mung
nanhte hpe mungkan de shangun dat ai (Yawhan 20:21)
ngu ai masa lam ni hte, nhtan shai mat sai.
Yubak mara ngu ai ningmu ntsa kaw chyu sha
mahta nna asak hkrung ai kaw nna, tsaw ra myit hta
mahta nna asak hkrung ra sai (from sin-based to lovebased). Sin-based Christians ni gaw yubak mara hpe
shadawn jyit na shatai nna, tinang hkum (sh) masha
wa hpe yu ai, masat ai, masa re. N kam sham shi ai ni
a ntsa ngarai de sa na ni, tsa dan a kashu kasha ni (sh)
n chyoi n pra ai, n ding n hpring ai ni, yu bak kap ai ni
ngu yu masat ma ai. Dai majaw dai Hkristian ni gaw
kaga ni hta grau dum ai, reng dum ai myit jasat, chyoi
pra dum, dinghpring dum ai myit jasat hte kaga ni hpe
lachyen ginhka ai myit jasat ni rawng wa ai. Rai tim
mung, love-based Christians ni gaw, Karai Kasang gaw
mungkan shinggyim masha yawng hpe tsaw ra ai. Kam
sham ai wa hpe mung, rai n kam sham shi ai ni hpe
mung Karai Kasang gaw tsaw ra ai ngu ai ningmu hte
shaja yang, mau hpa chye ju hte lam shagu, byin wa

tai wa mai ai lam sak se madun nga ai. Dai ni, Yesu
anhte Ramma ni hpe ganing re ai grau sung ai, dam ai,
mai kaja ai magam lit ni hpe gun shangun nga ai kun?
w 89 w
w 86 w
1. Karai a yaw shada lam hta mahta nna asak

hkrung sa wa shangun mayu nga ai (Seeing Life
from Gods View)
Tinang a asak hkrung lam hpe gara ningmu hku
yu mada nna mungkan hta asak hkrung nga ai kun?
Masha gaw ga yun hpe la nna, Karai Kasang a n soi n
sa bang ya ai hte hpan da hkrum ai wa re ai majaw,
Karai Kasang hte tutnawng matut mahkai nga ra ai.
Shaloi she, Karai Kasang a yaw shada lam hpe grau
sung ai hku chye na wa let a sak hkrung lam hpe,
Karai Kasang tsaw ra sharawng awng ai hku, gaw de
lu nga ai. Karai Kasang a hkrang bung sumla hte hpan
da hkrum ai wa re ai hte, Karai Kasang a yaw shada ai
lam hpe n chye na ding sa, hpan da hkrum ai manu
hpe n chye na lu ai zawn, asak hkrung ai a lachyum
hpe mung n chye na lu ai. Dai lam ni hpe Karai Kasang
gaw Yesu Hkristu hku nna hkum tsup kup hkra hpaw
dan hpyan dan ai lam (revealation) hku sha chye na la
mai ai. Dai re ai majaw, mungkan hpaji myit chye myit
chyang hte n rai, Yesu hta manoi let chyum mungga
hta mahta ai asak hkrung lam hku sha, lu la mai nga ai.
hte
MUNGGA LAK JET NI
Shinggyim masha gaw shingra maka hta hkan

nna prat pra tim mung, shinggyim masha hta rawng ai
nsoi nsa gaw Karai Kasang kaw na re. Dai majaw,
Karai Kasang a man e yawng gaw manu dan ai. Dai
manu dan ai lam hpe chye na nna asak hkrung ra ai.
Karai Kasang manu shadan ai hpe chye na nna asak
hkrung ai ngu ai gaw Karai a chyeju hpe myit dik let
Karai sharawng awng ai wa tai hkra asak hkrung ai
lam re. Tinang hkum hpe nanghpam lu sha ni hte (sh)
n se n sa ai hku jahten sharun ai, masha shada n se n
sa lam hku (sh) nanghpam lu sha jaw sha/ dut shabra
ai hku (sh), myu sha shada dut sha ai hku (sh), masha
wa a galu kaba wa na lam hpe hkan jahten sharun ai
hku (sh), masha wa hpe n tara ai hku sut masa hte dip
sha roi rip ai lam ni gaw, Karai shareng shagrau tawn
ai, masha a manu hpe jahten shaza ai lam rai nga ai.
Tinang kadai re ai ngu ai hpe grau sung ai hku chye
na, manu shadan let, Karai Kasang a yaw shada lam
hta mahta nna sak hkrung sa wa ra ai. Dai sha n ga
masha wa hpe mung Karai a hkrang bung sumla hte
hpan da hkrum ai ni hkrai re ai majaw tsaw ra ra ai,
manu shadan ra ai, hkungga ra ai.
2. Moi prat na Karai masa ningmu hpe tawn kau

da let Prat ningnan hta pra ai Hkristan ni tai wa
shangun mayu nga ai (from old world Christians
to new world Christians)
Karai Kasang gaw grai tsaw ai shara kaw
ningngai nga ai wa ngu ai myit jasat makam kaw nna,
Karai Kasang gaw mungkan masha ni hte rau nga nga
ai Karai (Emanuela) ngu ai makam (from God above
to God within) hta mahta nna, mungkan hpe daw jau
sa wa shangun nga ai. Yesu Hkristu gaw ga shaka
dingsa prat na Israela myu ni a Karai Kasang ntsa chye
na ai ningmu dingsa ( Karai Kasang gaw grai tsaw ai
shara, shinggyim masha hte grai tsan gang ai shara
kaw nga ai Karai Kasang) hpe galai shai shangun mayu
ai majaw, shinggyim hkum hkrang dagraw hkam la na
shaloi Emanuela ( Karai Kasang anhte hte rau rai nga
ai) mying hpe hkam la ai re (Mahte 1:23).
Htawm hpang prat (Si ai hpang na prat) sumsing
mungdan hpe sha myit mada ala let myit dik nga ai
kaw na, Yesu hte rau, sumsing mungdan a manu (value)
ni rai nga ai tsaw ra ai lam, ngwi pyaw simsa ai lam,
tara rap ra ai lam (love, peace and justice), ni, n dai
mungkan hta nga wa hkra tsaw ra myit hte dau jau let
sumsing mingdan a kashu kasha majing zawn asak
hkrung sa wa ra ai. Htawm hpang prat, sumsing
mungdan hpe sha myit mada ala let, myit dik nga ai ni
w 87 w
w 88 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
nga ala nga ma ai.Dai ni na ramma ni myit dum nga ai

kun?
Yesu gaw, dai ni ngai kaw hkan nang marit
(follow me), Ngai hte rau myu W.P sha ni hpe jahkru
shakat ga, dip sha hkrum, roi sha hkrum, dut sha hkrum
ai, masha n sawn hkrum ai ni hpe shalawt ga, nga nna
nang hpe shaga nga ai. Nang ramma wa na nga n ni?
Karai Kasang a lata la ai amyu tai let, Karai Kasang a
hpung shingkang hpe mungkan hta shadan shadawng
ga nga nna, nang hpe dai ni Yesu saw nga ai. Nang
Yesu hte rau n dau jau gwi na i? Karai Kasang a
mungdan a kashu kasha langai a lit hpe, kang ka hkra
gun hpai let, myu Wunpawng sha ni hpe daw jau sa
wa ga law.
masha wa hpe yu masat ai re.Yesu tsun ai gaw yubak

lu ai wa hpe tsaw ra ai (rai tim yubak hpe matsat ai),
hpyen wa hpe, htingbu wa hpe tsaw ra ra ai ngu ai
Karai masa hta mahta nna mungkan hpe daw jau ai
lam re. Masha hpe sha n rai, Karai a hpan da ai lata
amu hpe, manu shadan let tsaw ra myit hte makawp
maga daw jau ai lam re. Dai gaw Karai sharawng awng
ai hkum hkrang, wuhpawng, mungkan, tai wa na matu
asak hkrung ai, daw jau ai lam rai nga ai. Yesu gaw
tsaw ra myit hta mahta nna, asak hkrung shangun nga
ai. Dai majaw kaba dik ai hkang da ai lam hta Karai
Kasang hpe tsaw ra ra ai lam hte, shinggyim masha
hpe tsaw ra ra ai lam hkang da ai re (Mahte 22:37-39).
Madi shadaw ai laika ni:1. Rick Warren, The Purpose Driven Life (Manila:
OMF Literature Inc., 2002).
2. Stephen Glauz-Tadrank, Transforming
Christianity: Ten Pathways to a New
reformation ( New York: The Crossroad
Publishing Company, 1996).
3. William Barclay, The Gospel Of Luke ( Bangalore:
Theological Publishcation, 1994).
3. Shinggyim masha hta mahta ai sasana ( peoplecentered- mission) hpe shachyen shangun nga ai
Masha hpe Karai myi hte yu nna, masha shagu
Karai Kasang a hkrang bung sumla hte bung ai
shinggyim masha tai lu hkra daw jau ai masa re. Hkum
shan hte wenyi lahkawng yan hpe a hkyak shatai nna,
Karai Kasang a mungdan a matu manu dan, bawng
ring ai, sut su ai, mung masa ring chying let ti nang a
shawng lam shim lam a matu hparan lu ai ningja rawng
ai ni tai wa hkra daw jau ai sasana re. Masha gaw
Wenyi gawng kya jang, hkum hkrang (sai shan) gawng
kya wa ai zawn, hkum hkrang gawng kya jang wenyi
wwuww
w 93 w
w 90 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
mung gawng kya wa ai re. Lahkawng yan rau bawng

ring wa ra ai. Karai Kasang gaw masha hpe tsaw ra
nna, hkye la na matu she mungkan ga de yu sa ai re.
Dai ni mung, shinggyim masha a matu shinggyim masha
ni hte rau hkam sha nna, ndai dinghta mungkan hta
bungli galaw nga ai Karai re.
Luka Laika. 4:18-19 hta Yesu gaw shi galaw na magam
bungli ni hpe tsun dan nna, mungkan hta Karai a hkye
la ai magam bungli hpe galaw lai wa sai. Matsan mayan
ni hpe kabu gara shi ga hkaw tsun na matu, bawng
dung ai ni hpe shalawt lu na matu, myi kyaw ai ni hpe
myi bai mu shangun na matu, zingri zingrat hkrum ai
ni hpe dat dat shangun na hte, madu a sharawng awng
ai shaning hkaw tsun dan na matu, mungkan ga de du
sa ai lam tsun da nga ai. Dai majaw, shinggyim hkum
dagraw la let, shinggyim masha ni hte rau lu rau sha,
rau jahpoi asawng zingri hkam let mungkan shinggyim
masha ni hpe hkye la ai magam bungli galaw lai wa sai
re. Bai Yesu gaw Nang ngai hpe mungkan ga de
shangun dat ndai zawn, ngai mung shanhte hpe
mungkan ga de shangun dat da mawe ai(Yawhan.
17:18) ngu nna, Kawa Karai Kasang shi hpe mungkan
ga de shangun dat nna, shinggyim masha ni hpe daw
jau ai zawn, dai ni anhte hpe mung shinggyim masha
ni hpe daw jau na matu mungkan ga de dat dat nga ai.
Israela ni a Egutu mung e mayam tai hkrum ai
shaloi na hkrap sharung ai n sen hpe na nna, hkye
Ga Hpum dim
Grau sung ai de ngu ai gaw, mai gan mungdan
de ngu ai n rai. Shinggyim masha ni hte grau mahkri
shawn nna, shingyim masha ni hpe daw jau na matu
re. Dai ni jahkrai ni hpe kadai lit la na? Myu W.P sha ni
a n rut nra, laswi lasa ni yawn shabam nga ai. Matsan
masha ni a pu kan ni hkrap sharung nga ai. N dai n sen
ni hpe dai ni na Ramma ni na nga ai kun?
Mungkan masha ni gaw, myu W.P sha ni a
labau, htunghkying, myit hkawn masa, shinggyim nga
pra masa, Karai masa lam ni; W.P buga a hpun kawa,
du sat, sut nhprang rai ni a lam hkaja la mayu nga sai.
Galoi dai lam ni hpe mungkan de len shalai jaw na kun
w 91 w
w 92 w
hkrang shaw la na matu ( Pru. 3:7-10), Moshe hpe

Karai Kasang tsun ai gaw na a lata hta hpa baw rawng
a ta? Moshe kaw nga ai daw hkrawng hte, Moshe a
atsam hpe Karai Kasang jai lang nna, Israela myu ni n
myit hkawn lu ai, mau hpa magam bung li hpe, Karai
Kasang galaw sai re. Dai ni mung ramma ni hpe, nang
lu ai atsam hte, n dai dinghta mungkan hpe tsaw ra let
shinggyim masha hpe daw jau na matu Yesu shangun
nga ai re. Tinang a atsam myi, n greng tim, Karai Kasang
jai lang jang, mau hpa magam bungli ni hpe anhte a
asak hkrung lam hku nna Karai Kasang galaw mat wa
na re. Jai lang hkam ai asak hkrung lam rai na ahkyak
nga ai.
Karai Kasang hta kaga, hpara shaje n nga ai. Kaga

hpara shaje ni hkye la ai n rai, Yehowa Karai Kasang
chyu sha, hkye la ai re (Pru. 20:3, Hosea 13:4). Nam
mali kata hta, kyang lai len kaja hte, myit masa kung ai
amyu tai wa na matu, shakung jahpan ya lai wa sai re.
Bai nna, Hkanan mung ngu ai, Yehowa san da ya ai
lamu ga (the house of Yahweh) kaw, madu nga shangun
sai (Hosea. 9:5-8; 8:1). Nam man, tsabyi hte asau ni
hpe mung shaman ya sai (Hosea 2:10). Rai tim, yubak
mara galaw ai hku nna, Israela ni, ga shaka hpe, gum
lang jahten kau manu ai (4:1-3, 6:7, 7:1, 8:1). Ja ni hpe
shabyawng nna, hpara sumla ni galaw let, Hkanan hpara
ni hpe kam hpa nawku mat wa ma ai (8:4-5; 13:2).
Hkanan hpara (Balim) jawng ni a num la ngang gayut
ai lam ni hta, pyaw len nang ma ai. Nai mam kaja shu
la lu na matu hte, kashu kasha mayat maya na matu
Hkanan hpara (Balim) jawng a shawa num, shawa la
ni hte num la ngang gayut lam ni hta sa shang lawm
ma ai ( 2:7b-15; 9:10). Dai majaw myihtoi wa gaw,
Israela hpe nse ai num, sawse lawklek ai num, shawa
num ngu nna tsun wu ai (1:2; 2:4-15; 4:10-15; 9:10).
Makam masham hta nse ai wenyi rawng ai ni; dai nse
ai wenyi gaw nanhte hpe jahten shaza lam shadam manit
dai ngu nna, Israela hpe myihtoi wa htawn tsun ai re.
Anhte myu Wunpawng sha ni mung, sut su nga
mai lam a matu tara mai gan ni zawn, u baw yu, yam
yu, bedin yu, nhtoi kaja lata ai ni hte, laban nhtoi hpe
w 97 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
MYU
WUNP
AWNG
WUNPAWNG
SHA NI A
MA
TU
MATU
MYIHTOI
HOSEA A
MUNG
GA
MUNGG
(1994-95 Pahtau magazine hte
2008 Zi-un Buga hpung ni a Journal hta
Rev. Dr. Lahpai Awng Li ka bang ai
mungga lak jet)
Myihtoi Hosea a Karai masa mungga madung
gaw, Yehowa gaw Israela a Karai Kasang (Yahweh is
God of Israela) hte, Israela gaw Yehowa a amyu masha
( Israela is the people of Yahweh) re ngu ai rai nga ai.
Israela hpe, Egutu e mayam tai nga ai kaw nna, hkye
mawai la ai shaloi na, Karai Kasang Moshe hku nna
htawn tsun ai Ngai gaw nanhte a Karai Kasang rai
w 94 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
nna, nanhte gaw nye a amyu ni rai na ngu ai ga shaka

hta npawt gaw de ai Karai masa (theology) rai nga ai.
Dai ga shaka hta, kang ka sadi dung ai, ding hpring ai
(faithfulness) hpe ru di tawn ai rai nga ai.
Karai Kasang Israela hpe Egutu mung kaw
mayam tai nga ai kaw na, hkye mawai la na shaloi,
Nye amyu {My people (ammi)} ngu tsun ai re (Pru.
6:7; 3:7-10). Myihtoi wa gaw dai ga hta mahta nna,
Yehowa gaw Israela hpe ammi nye amyu (My people)
ngu shaga tim mung, Hkanan de du ai hpang, Israela
myu ni, Karai Kasang hpe sha n rai, kaga hpara shaje
ni hpe mung nawku ai lam galaw sai. Mungdan shim
lam, lu su nga mai lam, ni a matu Hkanan masha ni
asak hkrung ai hku hkan hkrung sai. Hkanan masha ni
naw ai hpara ni hpe mung hkan nawku masai. Dai gaw
Karai Kasang hte tawn da ai ga shaka ntsa sadi n
dung ai, n kang ka ai lam tai sai. Dai majaw, Karai
Kasang pawt nna, Lo-ammi nye amyu n re (not my
people) ngu tsun nga sai ngu tsun shadum wu ai. Bai
Karai Kasang gaw shi hkum shi ehyeh (I am) ngai
wa rai nga n ngai, na a Karai Kasang ngai rai nga n
ngai (Pru. 3:14) ngu Israela hpe htan ga ti mung, Israela
a Karai Kasang a ntsa sadi n dung, n kang ka ai majaw
Lo-ehyeh {I am not your God) ngai na a Karai
Kasang n re ngu nna, Yehowa tsun nga sai lam, myihtoi
wa shadum sharin wu ai (Hosea 1:9).
Anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung,

Nat a mayam tai nga ai kaw nna, Karai Kasang a kashu
kasha, Karai Kasang a amyu sha ni hku lata la ai re.
Israela hpe lata la ai shaloi Ngai gaw nanhte a Karai
Kasang rai nna, nanhte gaw nye a amyu ni rai na ngu
ai ga shaka hta npawt gaw de nna lata la ai zawn, myu
wunpawng sha ni hpe mung, dai ga shaka hte Karai
Kasang lata la ai re. Dai ga shaka hta, kang ka sadi
dung ai, ding hpring ai (faithfulness) hpe ru di tawn ai
zawn, anhte myu wunpawng sha ni Karai Kasang a
man e kang ka sadi dung ai ni, ding hpring ai ni tai ra
ga ai. Shaloi Karai Kasang a hpung shingkang hpe
anhte a shani shagu na asak hkrung lam hku shadan
shadawng nga ai amyu ni tai nna, Karai Kasang a sali
wunli tut nawng hkam la lu nga ai amyu ni anhte tai na
ga ai. Karai Kasang a man e, Karai lata la ai amyu
langai hku asak n hkrung jang, Israela ni hpe zawn,
nye amyu n re (not my people) ngu tsun kau na, {I am
not your God) ngai na a Karai Kasang n re ngu
nna, Yehowa tsun kau na re ngu, myihtoi Hosea dai ni
anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung tsun shadum
nga ai.
Myihtoi wa gaw shawng daw de Israela hpe
Karai Kasang lata la ai amyu (chosen people) ngu wu
ai. Karai Kasang gaw Egutu na hkye mawai la ai hte,
nam mali hta bau maka ai majaw, Israela hta Yehowa
w 95 w
w 96 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
jahtum e shi nan bai mawai la, hkye la, tsaw ra la na

ngu ai lachyum hpe shaleng dan ai rai nga ai.
Israela ni Karai Kasang tawn da ai, ga shaka
tawt lai ai majaw, kaw si hpang gara ai, kashu kasha ni
azat kau hkrum ai, ma brai ai, hkawhkam hte ru sai ni
htau kau hkrum ai, majan pa hta nga ra ai, mare ni nat
jahten kau hkrum ai, Egutu e na zawn hpang jahtum e,
mayam bai yam ra mat masai re. Dingda Yuda mung
mung, B.C 585 ning daram hta, Babelon ni zing la kau
hkrum nna, nkau mi hpe Babelon de, bawng hku woi
mat wa hkrum masai. Rai tim B.C 538 ning daram hta,
Pasha ni bai n gun ja wa nna, Asuri hte Babelon ni hpe
gasat dang la kau wu ai. Karai Kasang gaw Pasha
masha ni hku nna, Israela ni hpe tinang a mung de bai
du wa shangun sai re. Dai majaw, myihtoi Hosea a
mungga gaw, mara madi madun let daw dan jeyang
na, jahten shaza kau na ngu ai mungga sha n rai, Karai
Kasang gaw shi Karai Kasang rai nga ai hte maren,
Israela hpe bai mawai la na, naw tsaw ra na, hkye
hkrang la ai chyeju naw jaw na ngu ai Karai Kasang a
tsaw ra myit hpe, grau shadan shaleng ai mungga mung
re.
Dai ni, anhte myu Wunpawng sha ni myit dum
mai ai gaw, Karai Kasang gaw ja lung seng, ri, hpun
kawa, hkai sha na dam lada ai lamu ga, hka shi hkagai
ni anhte hpe jaw sai re. Rai tim, myu Wunpawng sha
pyi n koi hkra hpaga yam ga ga nga ai ni law law re.

Lu su nga mai wa ai ni nkau myi mung, Karai Kasang
hpe malap mali di nna, tinang tam la nna lu ai sut rai
hku sawn la let, kam mara jai lang, lu nang, num shalaw,
n gyi ma hkrai shapraw rai, Karai Kasang hpe n chye
ai amyu ni zawn asak hkrung nga ai ni law law re. Dai
majaw myihtoi Hosea gaw, anhte myu Wunpawng sha
ni hpe mung, Karai Kasang a man e nse ai num, sawse
lawklek ai num zawn rai wa nga ai, dai nse ai lam ni
gaw Karai Kasang hte daw hka wa shangun nga ai,
ngu shadum nga ai re. Nse ai wenyi rawng ai ni zawn
asak hkum hkrung mu, dai gaw nanhte hpe jahten shaza
na ra ai, lam shadam nga ai. Nai mam ngai shangun ai,
sut su nga mai shangun ai, Hpaji hparat chyechyang
shangun ai gaw Karai Kasang she re, Karai Kasang a
kunhting kaja zawn, Karai Kasang shaman ya ai sut rai
ni hpe jai lang let, Karai a hpung shingkang hpe shadan
jahkung nga ra ai lam, shadum sharin nga ai.
Shingdu labau hta, Yehowa a teng man kang ka
ai chyeju gaw, hkum tsup kup nga ai rai tim, Yehowa a
hpung shingkang hta, n manoi ai sha, Asuri hte Egutu
ni hpe kam hpa manoi ai majaw, gumle gumlau ai ni;
tinang hkrum hkra na tsin yam hpe, tinang mahkam
hkam la ai amyu ni re. Dai majaw Yehowa gaw, nanhte
hpe nye amyu n re nga nga ai ngu myihtoi Hosea Israela
myu ni hpe tsun shadum ai re. Yehowa sharawng
w101w
w 98 w
hte
MUNGGA LAK JET NI
awng dik ai lam gaw, Yehowa hpe atsawm sha chye

chyang tsaw ra ai hte, kang ka sadi dung ai lam re.
Shagu hkungga n rai, Yehowa hpe chye chyang ai lam
hta, ningra ai majaw nai mam, tsabyi hte asau ni Balim
hpara wa jaw ai re ngu, Hkanan masha ni kam ai zawn,
hkan kam nang nga ma ai. Dai majaw, myihtoi ni,
hkinjawng ni hte, Israela amyu sha ni lam yit mat masai.
Yehowa a pawt sindawng ai hpe, hpyi sha nga myit
dai. Yehowa gaw tara n je yang ai nga na n rai; jahten
shaza kau na nga tsun nga ai ngu nna mung, myihtoi
wa htawn tsun ai re. Dai majaw, hpang daw de Israela
ni hkai sha shara kata rai, hkrap ngu hkrap ngoi hte,
galaw sha ra rai B.C 722 ning daram hta, Asuri de
bawng bai dung mat wa ra ai re.
Dai ni anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung,
Myihtoi Hosea gaw, Yehowa Karai Kasang hpe sha
manoi let, n dai mungkan hta pra nga na matu shadum
sharin nga ai. Karai Kasang she mat mat wa hkyen sai
kaw na, myu Wunpawng sha ni hpe hkye mawai la ai
re. Kaji kadun ai amyu hku ban prat law law nga lai wa
sai kaw nna, dai ni na madang du wa hkra myu
Wunpawng sha ni hpe, Karai Kasang lakawn la ai re.
Dai gaw Karai a amyu hku Karai Kasang lata la ai kum
la rai nga ai. Dai majaw, dai ni anhte myu Wunpawng
sha ni, tinang hkum tinang machyu (sh) kaga mai gan
amyu ni hpe manoi nna, myu a shawng lam gaw gap
yang gaw, Karai Kasang gaw myu Wunpawng sha ni

hpe nye amyu n re ngu nna bai nyet kau na hpe
myit tsang ra ga ai. Alu hkungga hte Jubali ni galaw
shaja ai hte sha n ngut ai, Karai a man hta, lata la
hkrum ai amyu a shingni maka ni hpe tut nawng shadan
shadawng nga ra ai lam, Myihtoi Hosea anhte myu
Wunpawng sha ni hpe tsun shadum nga ai.
Bai nna, myihtoi Hosea a Karai masa mungga
hta, tsaw ra myit gaw ahkyak madung rai nga ai. Teng
man ai tsaw ra myit gaw, kaning re ai byin nga maka,
byin da masa hta rai tim, n hten n run ai lam hpe,
Myihtoi Hosea a mungga hta shaleng dan nga ai.
Yehowa gaw Hosea hpe shawa num Gome hte dinghku
de shangun ai gaw, n ging n dan n se n sa re ai Israela
amyu hpe, Karai Kasang gaw tsaw ra la ai, shagging
shadan la ai lachyum rai nga ai. Gome gaw kasha
masum shangai ngut ai hpang, Hosea hpe kau da let,
shawa num bai tai let, sawse lawklek rai nga hkawm
mat tim, Yehowa gaw Hosea hpe shawa num langai a
jahpu manu hte maren, bai mari la shangun nna, madu
jan majing bai shatai shangun wu ai. Dai gaw Israela ni
Karai Kasang lata la ai amyu, Karai Kasang a dinghku
num hku tsaw ra la hkrum tim mung, Gome zawn
sawse lawklek, shawa num zawn, madu wa law law
tawn rai, Karai Kasang kaw na daw hka mat wa tim
mung, Karai Kasang gaw tsaw ra ding yang rai nna,
w 99 w
w100w
hte
MUNGGA LAK JET NI
ting hpe lama ma matu, lak san yaw shada lam hte lata
la ai re ( Isa. 43:1; 46:11; Hoshe. 11:1; Mahte 4:21;
Kasa. 16:10; Heb. 11:8). Grau sung ai hte grau dam
lada ai Karai masa hku htai yang, Karai Kasang
shinggyim masha ni hpe, shi a hkye hkrang la ai chyeju
hkam la lu na matu hte shi a lak san shinggyim masha
hku, n dai mungkan hta asak hkrung na matu shaga la,
lata la ai re.
Ga shaka dingsa prat hta, Israela amyu ni, Karai
lak san amyu sha hku lata la ai hpe, chye na ai lam
shut lai wa sai. Karai a lata la ai gaw, Karai shanhte hte
tut nawng rau rai nga nna, tut nawng shaman chyeju
jaw na, lak san myi man lu ai ni, akyu hkam sha lu na
ni rai na, ngu hkam la lai wa sai. Dai majaw, Ga shaka
dingsa prat na myihtoi ni yawng shadum ai gaw, Karai
Kasang lata la ai (divine election) ngu ai kaw, lak san
shaman chyeju hkam la lu na ngu ai sha n rai, kyang
lailen shingni tsawm ra ai lit hte Yehowa hpe chyu
sha nawku daw jau ra ai ngu ai lit mung lawm ai lam
htawn tsun lai wa masai.
Myihtoi Amo a mungga hta gaw, Israela myu ni
sut su nga mu nga mai lam hta rawt jat galu kaba wa ai
rai tim, Karai Kasang a amyu langai hku shaga la ai
shaloi na tawn da ai, ga shaka hpe hkan shadik shatup
ai lam hta ning ra nga ai. Hkik hkam ai nawku htingnu
ni hta, nawku masha law law wa n rau n htau rai nawku
nga ma ai (4:4f; 5:21-24). Rai tim, nawku htingnu ni
ni kaw dinghku bra ai mang hkang she grau law wa,

num kaji, la kaji shalaw ai ni law wa, n gyi ma ai law
wa, shawa num/la ni she law wa, lu su ai ni nga wa
tim, matsan ai ni grau grau she law wa, shada tsaw ra
magyep kap ai lam ni nau n nga wa, hpung bra wa re
ai lam ni a majaw, Karai Kasang gaw shaman chyeju ni
bai dawm la kau wa nga sai kum la re. Nam maling ni
krin mat wa, hpun kawa ni taw mat wa, hka shi hkanu,
hkagai ni hkyet mat wa nga sai. Mung masa, sut masa
hta mung, jahkrai zawn kamhpa shara, myit mada
shara, shingbyi shara n nga ai zawn hkam sha ai ni law
wa nga ai. Karai Kasang shaman chyeju dawm la kau
wa nga ai kum la ni rai nga ai. Rai tim Myihtoi Hosea
Israela ni hpe tsun ai zawn, Karai Kasang gaw tsaw ra
myit kaba ai Karai re. Karai Kasang anhte myu
Wunpawng sha ni hpe hkye la na re. Anhte gaw shi
hpan da ai shinggyim masha ni, shi lata la ai amyu ni,
shi hpe chye ai amyu ni re. Yehowa Karai Kasang anhte
myu Wunpawng sha ni hpe, mara raw dat ya let bai
shaman ya na re. Myit malai ai hte, Karai Kasang hta
kam hpa manoi manat na sha ahkyak ai. Karai Kasang
a man hta kangka sadi dung ai dinghku num zawn,
asak hkrung hkawm sa jang, anhte hpe amyu kaba
shatai la na re. Mungdan lu ai amyu, Hkaw hkam lu ai
amyu anhte tai wa na ga ai.
w105w
w102w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Hpaji rawng ai wa kadai ta?

dai lam ni hpe chye lu hkra, nyan rawng ai wa kadai
ta?
Kaning rai nme law, Yehowa a lam ni malang nga nna,
ding hpring ai ni dai hta hkan hkawm na mara ai;
tara tawt lai ai ni chyawm gaw, dai lam ni hta ahtu
kataw na mara ai (Hosea 14:9).
wwuww
KARAI KASANG
SHA
GA L
A AI HTE
SHAG
LA
LATA L
A AI L
AM
LA
LAM
(2008-2009 Tokyo Kachin Baptist Church,
Wenyi Laili Laika hpung ni dip shapraw na
magazine hta bang na matu
Rev. Dr. Lahpai Awng Li ka lajang ai lak jet)
Chyum laika hta Karai Kasang shaga la ai ngu
ai hpe lachyum grai dam lada ai hku jai lang ai hpe mu
lu ai. Ntsa lam hku yu yang Karai Kasang shinggyim
masha ni hpe shaga la ai gaw, langai ngai (sh) amyu
w103w
w104w
hte
MUNGGA LAK JET NI
shingkang gaw nanhte a ntsa ka-up nna, Hkristu hta

myit mada shara shatai let tut nawng asak hkrung lu
nga ai.Dai majaw, I Petru 1:15 hta Nanhte hpe shaga
la ai wa gaw chyoi pra nga ai hte maren, nanhte mung
arawn alai shagu hta chyoi pra nga mu ngu Karai a
shaga la hpe hkam la lu sai, Hkristan asak hkrung lam
a npawt nhpang tara hpe tsun dan let, shadum jahprang
wu ai. Shawng de na, myit marin lam ni hpe kau da
nna (I Petru 1:14), tsaw ra myit hte (I Petru. 1:22-23;
2:17; 3:8; 4:8); shagrit shanem ai lam (I Petru 5:5-6)
hpe hkan shatup na matu tsun sharin wu ai. Hkristan
ni gaw ga hte sha n rai, magam bungli hte kasi tai nna,
Karai a hpung shingkang hpe n dai mungkan hta
shadan shadawng nga na matu rai nga ai. Dai rai nna,
Karai Kasang a tsaw ra myit hte shaga la, lata la ai lam
hpe, I Pertru 2:9-10 hta Kasa Petru gaw, yubak
ningsin ( tengman ai tsaw ra myit n rawng ai, masu
magaw, hpyi hpun ai, manawn masham ai, nkaw nlaw
roi rip ga tsun ai, dingman ai lam n nga ai, tara rap ra
lam n nga ai ) kaw nna, lawt kawt pru wa let, Karai a
nignhtoi hta, Karai a kashu kasha, hkin jawng, hte chyoi
pra ai mungdan tai na matu Karai Kasang lata la ai re,
ngu tsun sharin ai re.
Dai ni anhte kam sham ai hpung masha yawng
hpe mung, Yehowa Karai Kasang shadum nga ai gaw,
Israela hpe Yehowa lata la ai zawn, anhte hpe mung
lata la ai amyu, Karai Kasang a mungdan a kashu kasha
hkan maigan hpara ni hpe adan aleng tawn let, nawku

jaw jau nga ma ai majaw, Yehowa hpe chyu sha nawku
ai lam n rai mat sai ( 4: 11-14). Israela ni, shanhte
hkum shanhte, hpung shingkang kaba dik ai Yehowa a
nawku masha ni ngu hkam la let, shaning ting a du
hkra ladaw ni hpe masat nna, hkungga nawng poi ni,
hkik hkam ai lu sha poi ni hte rai, nawku ma ai (4: 4f;
5:5, 21-24). Yehowa Karai hpe mahkawn mangwi hte
shakawn ai hta mung shanhte a nga mu nga mai ai lam
hta Yehowa Karai hpe shang lawm shangun ma ai.
Mahkawn mangwi hte tinang hkum hpe Karai Kasang
hta grau shagrau shakawn la ma ai. Yehowa hpe man
man hkungga nawng jau ai rai yang, Karai a magam
hta dingyang shang tsap nga ai ni tai sai, ngu hkam la
ma ai. Masha shada tsaw ra manu shadan let, tara rap
ra ai hku asak n hkrung ai. Masha hta arung arai hpe
grau manu shadan ma ai (Amo 2:6). Masha wa a prat
rawt jat galu kaba wa hkra garum shingtau na malai,
galu kaba wa na lam hpe hkum pat ai, dip sha roi rip
ai, asawng tsun jahpoi rai, tinang a akyu hpe chyu sha
yu nna, asak hkrung ai ni law law nga ma ai. Dai majaw,
dai lam ni hpe Amo tsun sharai ai gaw, shinggan shingni
hku n tsa lam hkungga sak nawng ai lam hte kyang lai
len hten za ai hpe, Yehowa n dawng n yawt nga ai ngu
tsun sharin wu ai. Yehowa gaw dinghpring ai Karai rai
nna, mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai. Dai majaw,
tara malang ai lam hka zawn, ding hpring ai lam tut
w 109w
w106w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Yesu Hparishe ni hpe tsun sharin ai shaloi mung,

Karai Kasang Hparishe hku lata san ai hpe, Hparishe
ni gaw chyoi pra dik ai wa hku, tigyeng akyu tam la na
matu, ah na power lu ai wa hku, matsan mayan ni hpe
Karai a amying ningsang gang nna tara amyu myu
jahkrat nna, tinang gaw n hkan, masha ni hpe gaw
hkan sa shangun rai, roi sha ai hpe daru wu ai. Yesu
gaw shinggyim masha ni hpe Karai kasang a mungdan
a kashu kasha tai wa na matu hkaw tsun ai hta, ahkyak
madung hku nna, myit malai mu, dai kabu gara
shi ga hpe kam mu ngu nna hkaw tsun ai re

(Marku 1:15). Bai nna, shaga la, lata la hkrum sai
Hkristan ni a lit hpe mungkan ga a jum zawn, nhtoi
zawn rai na matu sharin shaga wu ai. Masha ni gaw
nanhte a kaja ai bungli mu lu nna, sumsing lamu
e nga ai nanhte a Kawa hpe shagrau shaa lu mu
ga, shanhte a man e nanhte a nhtoi hpe htoi tu
shangun da mu law (Mahte 5:13-16) ngu tsun sharin
da nga ai.
Kasa Pawlu gaw, hkrung nga ai, chyoi pra ai
hte, Karai Kasang kaw sharawng awng ai hkungga hku
asak hkrung nga ra ai ngu tsun sharin wu ai.
Kasa Petru gaw Asha Maina dingdung daw (ya
Turkey mung) hta nga ayai nga ai zingri zingrat hkrum
sha nga ai, Hkristan ni hpe n-gun jaw, shadaw shangang
ya ai mungga hta, zingri zingrat hte ru yak jam jau ai
lam ni gaw makam masham hpe chyam dinglik ai re ai
lam, shakut sharang let jet ai Hkristan arawn alai hte
asak hkrung ra ai lam ni hpe shadum jahprang wu ai.
Ru yak jam jau lam lapran na myit mada shara hte
chyoi pra san seng ai hku asak hkrung ra ai lam htawn
tsun wu ai. Kam sham ai ni gaw asak hkrung lam
ningnan hta kabu gara ai hte Hkristu hta shanglawt lu
la ai ni zawn asak hkrung nga ga ai hte maren, hpa rai
myit mada shara hte kabu gara asak hkrung nga ga ai
ngu ai hpe, tara maigan ni hpe mu mada shangun na
matu re. Hkristu hpe kam sham jang Hkristu a hpung
w107w
w 108w
lawi ai hka nu zawn, lawi nga u ga (Amo 5:24) ngu

tsun sharin ai sha n ga, n ding n man, n hkru n kaja ai,
n tara ai ni yawng a ntsa Karai je yang na ra ai,ngu
daru sharin wu ai. Israela ni hpe sut su nga mai shangun
ai gaw Yehowa makawp maga chyeju jaw nga ai sakse
re. Rai tim Israela ni gaw, Karai Kasang a sharawng
awng ai lam hpe malap mali di nna, Karai Kasang a
sharawng awng ai lam hpe n hkan sai. Dai majaw,
Yehowa Karai Kasang gaw jasam mungdan ni hpe jai
lang nna Israela hpe daw dan je yang na ra ai. Kade n
na yang Israela hpe daw dan je yang na matu mungdan
langai rawt galu kaba wa na ra ai ngu Amo myithtoi ga
tsun wu ai. Amo a myihtoi ga hte maren, Asuri ni ngun ja wa nna, Israela mungdan hpe BC 721 ning hta
kasat dang la kau nna, bawng shatai let rim la kau ai
hkrum sha sai.
YAWSHU L
LAIKA
AIKA
19 lang na KBC La ninghkrin
sharing hpawng hta
Rev. Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai
mungga lak jet
Ga Nhpaw
Yawshu laika gaw Israela hpe Karai Kasang hkye
la ai lam hkum tsup ai hpe ka mazing da ai labau re.
Pru mat wa ai laika gaw Egutu kaw mayam tai nga ai
kaw nna hkye mawai hkrang shaw la ai labau rai nna,
Yawshu laika gaw Karai Kasang ga sadi jaw da ai
mungdan hpe madu la lu ai labau rai nga ai.Abraham
hpe Karai Kasang tsun ai ya nang manam tai nga ai
ndai Hkanan mung ting, nang hpe mung, na a hpang
w113w
hte
MUNGGA LAK JET NI
ni, Karai a sali wunli hkam la lu ai ni, tai na matu, hkye

hkrang la ai chyeju jaw let, Karai Kasang a hpung
shingkang hpe shadan shadawng na matu lata san da
ai re. Raitim lak san lit hte lata san da ai gaw, lak
san ahkaw ahkang a matu sha n rai, lak san lit a
matu mung rai nga ai. Shaman chyeju hkam la
na matu sha n rai, Karai a lakung lakap hku
Karai tsaw ra ai n dai mungkan hpe daw jau na
matu mung re. Karai kaw tsep kawp kam hpa manoi
nna (masha hpe kam hpa manoi ai hku n rai), shagrit
shanem ai hte, kaja ai myit kyang lailen hte, Karai a
mungdan a hkin jawng, Karai lata la ai amyu, mungdan
hku n dai mungkan hta daw jau na matu re.
Dai ni anhte a, Hpung magam gun nkau myi
mung, hkan sa ra ai tara ni masat da rai nna, dai tara ni
hpe tinang gaw nhkan, kaga wa hpe shakrip, shagrit
shanem da na matu rai jang gaw dai tara ni hpe madi
madun jai lang rai, tara rap ra lam nnga ai hku
wuhpawng hpe woi nga ai. Dai majaw, Karai a hpung
shingkang dan hkung na matu ap nawng ai hta, tinang
a amying dan hkung na matu, position lu madu da na
matu, ah na power lu na matu, rai wa sai. Masha law
law a wenyi hpe Karai Kasang hte matut ya nna rawt
jat kalu kaba wa hkra pawn ba na malai, grit nem ai
myit masa ni rawng wa hkra brainwash galaw kau nna,
dung ningngai sha na masa de shanang wa nga ai.
w110w
Tinang a kashu kasha ni galu kaba wa na matu hpe sha

madung dat rai, myu wupawng sha ni a rawt jat galu
kaba wa na lam hpe chyana kau shangun wa nga ai.
Hkristan nkau myi, n kam n sham ai tara maigan
ni hte, asak hkrung lam hpa n shai ai. Shani shagu
Karai hte htinglu htinglai kanawn mazum kyu hpyi
nawku daw jau lam n nga ai, nga mu nga mai lam a
matu Karai a yaw shada lam hpe kau da nna asak
hkrung ai ni law law rai nga ai. Dai majaw shanhte a
makam masham hte myit sat lawat ni hten za ma wa
nga ai. Karai hpe malap kau nna, mungkan a marin
marit lam, power, ahna, position, ja gumhpraw ni a
hpang hkan nga ai Hkristan ni law law re. Hkrsitan ni
gaw Karai Kasang a hpung shingkang hte amying
ningsang hpe, shani shagu na ta tut asak hkrung lam
hku maka shapraw nna, tut nawng shadan shadawng
nga ra ai re. Karai Kasang gaw, Israela hpe ga sadi jaw
let woi lakawn ai shaloi, nanhte nye a ga madat mu,
nanhte nye a ga madat jang nanhte nye a amyu ni rai
nna, ngai mung nanhte a karai rai na, shaloi nanhte
ngamu nga mai na, shagrau shatsaw la ai hkrum na,
makawp maga la hkrum na, shaman chyeju jaw na,
(Yeremia 7:23) ngu, ga shaka da ai re. Dai ni anhte hpe
mung dai ga shaka hta la kap nna shaga la, lata la ai rai
mali ai. Karai a shaga la, lata la ai gaw yubak mara kaw
nna, shalawt let hkye hkrang la ai chye ju jaw ya ai sha
n-ga, lata la hkrum (sh) hkye hkrang la hkrum ai ni a
w1 1 1w
hte
MUNGGA LAK JET NI
shing ni maka ni hpe tut nawng shadan shadawng nga

na matu re. Dai majaw Karai Kasang a shaga la,
lata la hkrum sai, anhte hkristan ni a lit gaw,
Hkristu a gawng shingyan maka hpe bu hpun
sumri let, ganing re ai mungkan a byin da masa
hta rai tim, Karai a man e dingman ai, tara rap
ra ai, hte chyoi pra san seng ai hku asak hkrung
ra ai re. Chyoi pra san seng ai myit masin, akyang lai
len hte Karai a lakung lakap tai let n dai mungkan hta
Karai a hpung shingkang hpe shadan jahkung nga ga.
Tsaw ra myit hte teng man ai ga tsun nga let Hkristu
ngu ai baw the, lam shagu hta kaba rawt wa ga law
(Ehpesu 4:15).
Madi shadaw ai laika ni,
1. Everett F. Harrison, eds., Bakers Dictionary of
Theology (Grand Rapids, Michigan: Baker Book
House, 1994).
2. T. Desmond Alexander, eds., New Dictionary of
Biblical Theology (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press,2000).
3. Don Fleming, Compiled., Bible Knowledge
Dictionary (India: Pilot Books Co., 1990).
wwuww
w112w
Chapter 2: Ga sadi lamu ga de shang wa na matu

hkyen lajang ai lam(1:10-2:24)
A. Yawshu Israela ni hpe matsun ai ga ni (1:1018)
1. Yawshu Israela ni hpe hkang da ai
lam(1:10-15)
2. Israela ni bai htang ai ga ni (1:16-18)
B. Kyin Yu sa nna sagawn yu ai lam (2:1-24)
1. Kyin yu dat ai (2:1)
2. Kyin yu ni makoi nga ai lam (2:2-7)
3. Kyin yu ni hte Rahab (2:8-21)
a) Rahab a makam masham
(2:8-14)
b) Rahab hte kyin yu ni a lapran
na ga sadi ni (2:15-21)
4. Kyin yu ni Yawshu hpang de bai
nhtang wa ai lam (2:22-24)
Chapter 3: Yawdan hka hpe rap ai lam (3:1-17)
A. Yawdan hka rap na matu hkyen lajang ai lam
(3:1-4)
B. Yawdan hka rap na matu shachyoi shapra ai
lam (3:5-13)
C. Yawdan hka rap di lu ai lam (3:14-17)
w117w
hte
MUNGGA LAK JET NI
na, na a kashu kasha ni hpe mung prat dingsa a madu

nga lu na matu, ngai jaw da na we ai; dai hta kaga
shanhte a Karai Kasang mung ngai tai nga na
nngai(Ningpawt Ninghpang 17:8), ngu ai, Karai
Kasang a ga sadi hte maren Israela ni Hkanan mung
hpe madu la lu ai lam re. Rai tim majan kasat let awng
dang ai hku nna madu la shangun ai re.Yawshu rai nsi
shi yang Israela ni hpe shadum ai hte maren , Karai
Kasang a ga madat mara ai kaw mahta nna she ga sadi
jaw da ai lamu ga hpe matut madu la lu na hku rai malu
ai.
Yawshu Laika Ka Ai Wa
Yawshu laika a malawng maga hpe Yawshu shi
nan ka ai re ngu chyum ninghkrin ni hkap la ma ai.
24:26 Yawshu gaw ga dai ni hpe Karai Kasang a tara
laika hta ka da wu ai ngu ai chyum daw gaw yawshu
shi nan ka ai ngu madi madun da nga ai. Rai tim 24:2930 daw hta Yawshu si mat wa ai lam rawng ai re ai
majaw, hpang jahtum daw hpe gaw Aron a kasha
Eleazar hte Eleazar a kasha Hpineha kahtap ka bang
shangut ai re ngu, chyum ninghkrin ni kam ma ai.
Laika Ka Ai Shaning
Hkawhakm laika 6:1 hta tsun ai gaw Shawlumon
Yehowa a nta hpe shi hkaw dung ai 4 ning ngu na hta
gaw da hpang ai re. Dai gaw Israela ni Egutu kaw nna
w114w
pru wa ai shaning 480 ning hpang e re. Labau hta

Shawlumon hkaw dung ai gaw 970 BC hta rai nna,
hkaw dung ai 4 ning hta nga jang gaw 966BC rai na re.
480 + 966 rai yang Egutu kaw na Israela ni pru wa ai
gaw 1446BC rai na re. Shaning 40 ning nam mali kaw
kayin hkawm kau ai hpe bai sawn la rai yang, Hkanan
de shang wa ai gaw 1406 BC hta rai na re.1 Chyum
sara malawng hkap la ai gaw Yawshu gaw 1375 BC
hta si ai re. Yawshu laika a malawng maga gaw Yawshu
ka ai re majaw, ka ai shaning gaw Yawshu si ai hpang
kade nna yang yawng hkum tsup kup hkra ka ai re ngu
chyum ninghkrin ni kam ma ai.
Yawshu Laika a yaw shada ai lam madung
Yawshu laika a yaw shada lam madung gaw
Karai Kasang gaw shi lata san la ai Israela myu ni a
ntsa sadi dung kang ka ai hte woi lakawn nga ai ngu ai
lam re. Ningpawt ninghpang laika hta Karai Kasang
gaw Abraham hpe amyu kaba shatai na ngu ga sadi
jaw n htawm, Pru mat wa ai laika hta gaw Israela hpe
mungdan langai tai wa na matu mayam tai nga ai kaw
nna shalawt la ai re. Npawt nhpang tara ni hpe gaw
Jaw Jau laika hta shadum sharin da nga ai. Bu HKawm
laika (14) hta gaw Israela ni a nam mali kata Yehowa
Karai Kasang a ga n madat ai majaw, shaning 40 ning
gayin hkawm ra ai lam, Karai Kasang a hpung
shingkang a ntsa n kam ai majaw Karai Kasang dingnye
w115w
hte
MUNGGA LAK JET NI
jaw ai hku nna Egutu kaw na lawm wa ai Israela masha

ni yawng hpe si mat shangun ai lam Yawshu hte Caleb
sha Hkanan de shang na ahkang lu ai lam ni ka da ai
re. Nam mali e bai shangai ai Israela kashu kasha ni
sha Yawshu a woi awn ai hte Hkana de shang ningngai
lu ma ai. Dai hku nna Karai Kasang a sadi dung ai lam
hpe Karai Kasang shadik ai lam shaleng dan ai labau
rai nga ai.
Yawshu Laika a Kahkrang Masa
Yawshu laika hta ahkyak ai daw kaba 4 lawm ai
hku mu lu ai. (1) shawng na daw 1:1-5:15 gaw Hkanan
mung de shang wa na matu hkyen lajang ai lam (2) dai
hpang 6:1-12:24 hta gaw Hkanan mung hpe gasat dang
la ai lam (3) dai hpang 13:1-22:34 hta gaw Hkanan
mung hpe Israela lakung ni shara garan masat la ai lam
(4) jahtum daw 23:1- 24:33 hta gaw Yawshu a numhtet
numra ga ni hte Yawshu a moi mang hpe makoi mayang
ai lam ka da nga ai.
Daw I. Ga sadi lamu ga hpe madu la ai lam
(1:1-5:15)
Chapter 1: Yawshu hpe shatsam ai lam (1:1-9)
A. Yehowa tsun ai ga sadi ni (1:1-5)
B. Yehowa matsun ai lam ni (1:6-9)
w116w
3. Gibeon ni hte ga shaka da ai lam

(9:14-15)
4. Israel Gibeon ni a hkalem ai lam mu
chye kau ai lam (9:16-21)
5. Yawshu a jeyang ai lam (9:22-27)
B. Amori ni hpe dang la ai lam (10:1-43)
1. Amiri hte mang hkang byin ai lam
(10:1-5)
2. Israela ni dang la ai lam (10:6-15)
a) Mau hpa lungdin kaba lamu
de na hkrat (10:6-11)
b) Mau hpa hku jan hte shata
hpe jahkring da ya (10:12-15)
3. Majan awng dang ai lam (10:16-43)
a) Hkaw hkam ni hpe mu tam la
ai (10:16-21)
b) Hkaw hkam ni hpe sat kau ai
(10:22-27)
c) Mare ni hpe jahten kau ai
(10:28-39)
Makkedah, Libnah, Lachish,
Eglon, Hebron, Debir.
d) Dingda maga na mare ni hpe
jahten kau ai lam (10:40-43)
w121w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Chapter 4: Masat dingsat n lung jun ai lam (4:1-5:1)

A. Nlung jun ai a yaw shada ai lam (4:1-7)
B. Yawdan hka hta masat nlung sum pum jun
ai lam (4:8-18)
C. Gilgala shara kaw masat nlung jun ai lam
(4:19-5:1)
Chapter 5: Israela ni hpe shachyoi shapra la ai lam
(5:2-15)
A. Ningnan shatai ai: matu gadoi ai (5:2-9)
B. Prat ningnan bai hpang ai: shalai dat ai poi
(5:10)
C. Lu sha ningnan: Hkanan mung na lu sha sha
hpang ai (5:11-12)
D. Yehowa a hpyen bu dan pru ai lam (5:1315)
Daw II:
Lamu ga ni hpe madu la ai lam (6:112:24)
Chapter 6: Mare kaba ni hpe madu la ai lam (6:18:29)

A. Yerihko (6:1-27)
1. Majan a matu hkang da ai lam (6:1-5)
2. Majan a matu hkyen lajang lam (6:11)
w118w
3.
4.
5.
6.
a) Hkinjawng ni (6:6-8)
b) Hpyen ma ni (6:9)
c) Yawshu (6:10-11)
Mare hpe shinggrup gayin ai lam
(6:12-14)
Mare hpe jahten kau ai lam (6:15-21)
a) Shinggrup gawan lam
(6:15)
b) Marawn jahtau (6:16-19)
c) Bunghku daw mat ai lam
(6:20)
d) Mare ting hpe sat kau ai
lam (6:21)
Rahab hte nta masha ni lawt lu ai lam
(6:22-25)
Yerihko mare hpe dagam ai lam (6:2627)
B. Ai Mare (7:1-8:29)
1. Ai mare hta Israela ni hkrat sum ai
lam (7:1-26)
a) Ahkan a n madat mara
ai lam (7:1)
b) Israela ni hkrat sum ai
lam (7:2-5)
c) Yawshu mau mat ai lam
(7:6-9)
w119w
hte
MUNGGA LAK JET NI
d) Yehowa a matsun ga
(7:10-15)
e) Ahkan hpe mu chye la
lu ai lam (7:16-21)
f) Ahkan si ari hkrum ai
lam (7:22-26)
2. Ai mare hpe bai dang la ai lam (8:129)
a) Awng dang na re ngu ai
ga sadi (8:1-2)
b) Majan a matu hkyen
lajang lam (8:3-9)
c) ambush hku gasat ai
lam(8:10-17)
d) Hpyen ni hpe hkan
shachyut ai lam (8:1823)
e) Mare hpe ting la ai lam
(8:24-29)
f) Yehowa hpe shakawn
shagrau ai lam (8:30-35)
Chapter 7: Dingda maga na mare ni hpe gasat la ai
lam (9:1-10:43)
A. Gibeon masha ni a hkalem ai lam (9:1-27)
1. Hpyen ni Israela hpe gasat na matu
maw mawn ai lam (9:1-2)
2. Gibeon ni a hkalem ai lam (9:3-13)
w120w
hte
MUNGGA LAK JET NI
2. Awng Dang ai lam (21:43 )

Yawshu laika hta Hkanan masha ni a ntsa Karai
Kasang lata la ai amyu a awng dang madu la lu
ai lam hpe madung hkai dan da ai re. Karai
Kasang gaw Israela ni a ji wa ni a ntsa tawn da
ai ga sadi hpe bai shadik ai hku nna Israela ni
hpe Hkanan mung madu la shangun ai lam re.
Yehowa Karai Kasang gaw Israela ni a hpang
maga nga let shaman chyeju jaw ai hku nna
majan ni hpe mau hpa hku awng dang la shangun
ai re.
{Karai Kasang a ga sadi 1:2-5; 14:9;
21:43-45, Yerihko mare hpe awng dang la ai
lam 5:13-6:25, Ai mare hpe awng dang la ai lam
8, Hkaw hkam manga hpe awng dang la ai lam
10:1-28, dingda daw na mare ni hpe awng dang
la ai lam 10:29-43, dingdung daw na mare ni
hpe awng dang la ai lam 11}.
Chapter 8: Dingdung Maga na mare ni hpe gasat

dang la ai lam (11:1-15)
A. Dingdung maga de na hkaw hkam ni ngun
pawng ai lam (11:1-15)
B. Dingdung maga na hkaw hkam ni hpe gasat
dang la ai lam (11:6-9)
C. Hazora Mare hpe gasat dang la ai lam (11:1015)
3. Ga shaka (1:8)
1:8 hta Karai Kasang gaw tara laika hta ka da
mada mahkra hkan nang jang nang maw ai lam
byin lu nna, nang myit ai kaw du lu na ngu
Yawshu hpe hkang da ai re. Israela ni a awng
dang lam ni hpe yu yang Yehowa Karai Kasang
hte tawn da ai ga sadi ntsa sadi dung kang ka ai
lam hta mahta ai hku mu mada lu ai. Israela
Daw III: Israela ni lamu ga jarit garan la ai lam

(13:1-22:34)
w125w
Chapter 9: Gasat dang la lu ai lam ni hpe ginchyum

ka masat da ai (11:16-12:24)
A. Gasat dang la ai lamu ga jarit ni (11:16-23)
B. Gasat dang la lu sai hkaw hkam ni a mying
(12:1-24)
1. Yawdan hka sinpraw hkran na hkaw
hkam ni (12:1-6)
2. Yawdan hka sinna hkran na hkaw
hkam ni (12:7-24)
Chapter 10: Lamu ga jarit garan la ai lam(13:1-19:51)

A. Jarit garan na matu hkang da ai lam (13:1-7)
B. Sinpraw maga de madu la na ni (13:8-33)
C. Sinna maga de madu la na ni (14:1-19:51)
w122w
Chapter 11: Laksan mare ni masat ai lam (20:1-22:34)

A. Hprawng shingbyi lu na mare ni (20:1-9)
1. Matai htang ai kaw nna makawp maga
lam lu na matu (20:1-6)
2. Hprawng shingbyi shara mare ni (20:79)
a) Sinna maga (20:7)
b) Sinpraw maga (20:8-9)
B. Lewi ni a matu mare ni (21:1-42)
C. Gasat madu lam ai lam ginchyum (21:4345)
D. Hkungri hte seng ai lam (22:1-34)
Daw IV: Yawshu lai ka a ga ginchyum daw (23:124:33)
Chapter 12:Yawshu a shawng na numhtet ga (23:116)
Chapter 13: Yawshu a hpang jahtum daw na numhtet
ga (24:1-28)
A. Yehowa bau maka nga ai lam (24:1-13)
B. Israela ni a lit (24:14-24)
C. Hkang da ai tara (24:25-28)
w123w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Chapter 14: Yawshu si mat wa ai lam (24:29-33)

A. Yawshu hpe lu makoi ai lam (24:29-31)
B. Yosep a nrut nra hpe lup makoi ai lam
(24:32)
C. Eleazar hpe lup makoi ai lam(24:33)2
Ahkyak ai Ga Lami ni
1. Kam hpa ai hte madat mara ai lam
Israela ni a labau hta awng dang ai lam gaw shi
hkrai shi byin pru wa ai n rai, Yehowa Karai
Kasang hpe kam hpa ai hte Yehowa a ga madat
mara ai hku nna she lu la ai lam re. Ga shadawn,
Yerihko mare hpe dang la lu ai gaw masha a
atsam marai hte n rai, Yehowa Karai Kasang a
hpung shingkang hte Yehowa Karai Kasang a
matsun maroi ga madat mara ai hku nna she
awng dang la lu ai re. Ahkan gaw Karai Kasang
a ga n madat ai majaw, Israela ni Ai ngu ai mare
hpe gasat ai shaloi sum mat ma ai (Daw Kaba
7).
{N-gun da ting nna myit n-den shaja u
1:6-7,9,18; 10:25; 23:6, Karai Kasang hpe kam
hpa na lam 22:5; 23:8, Madat mara na lam 1:7,1618;23:6-7;24:24, Madat mara ai hte awng dang
lam 6:2-21, n madat mara ai hte hkrat sum lam
7}
w124w
Dawkaji 14 hta Yehowa she Amalek hpe dang kau

shangun ai lam Yawshu a na hta hti dan u ngu Moshe
hpe Karai Kasang hkang dan ai lam rawng ai. Dai gaw
awng dang lam gaw shinggyim masha a atsam hte n
rai, Karai Kasang a atsam hte she hpyen ni hpe dang
kau lu ai lam sharin la shangun ai lam re.
2. Sina Bum hta Moshe hte rau K.K a hpung
shingkang hpe mu chye ai wa re (Pru 24:9-18). Karai
Kasang gaw hpung shingkang hte nga nga ai sha nga
shi a shinggyim masha ni hpe yu lahgku, bau sin
makawp maga nga ai hpe mu chye lu ai. Moshe hte
rau Karai Kasang a man e nga ai mahkrum madup
gaw shi hpe lak lai ai Wenyi ningbaw ningla tai shangun
ai lam rai sai.
3. Ja hte galaw ai dumsu kasha sumla (Pru 32:135) Israela ni a dumsu sumla naw ai majw Karai
Kasang a man e yubak mara byin ai hpe sharin la wu
ai. Hpang daw shi ningbaw hku woi awn ai shaloi Ai
mare hpe gasat ai lam hta jai lang lu ai mahkrum madup
tai wa sai (Yawshu 7)
4. Shawa sum (Pru 33:7-11)- Moshe shawa sum
kaw nga ai shaloi sumwi shadaw tu nga nna, Karai
Kasang Moshe hte shaga ai aten, Yawshu mung dai
sum hta nga lu ai mahkrum madup lu la wu ai. Dai hku
nna Karai Kasang a hpung shingkan hte rau nga lu ai
wenyi asak hkrung lam mahkrum madup lu ai wa re.
w129w
hte
MUNGGA LAK JET NI
myu sha langai n madat mara ai hte pyi myu sha

yawng dingnye hkrum sha ra ai hpe mu mada ai
(Daw kaba 7).Madat mara ai ngu ai gaw K.K
hta lai kaga hpara n naw ai (24:14-15), matu
gadoi ai (5:1-9), shalai dat ai poi galaw ai (5:1012), Hkungga nawng ai hte Tara laika hta ka da
mada hkan nang na lam (8:30-35).
4. Karai Kasang a amyu sha
Karai Kasang gaw Israela amyu ni hpe Egutu e
mayam tai nga ai kaw na shalawt la ai hku nna,
nawng hkyeng hpe woi sharap ai hku nna, Sina
bum kaw tara kanu shi jaw ai hku nna, nam mali
kaw shaning 40 ning hkrun lam hkawm ai hku
nna, Shi a chyoi pra ai amyu hku nna, Shi a
man hta asak hkrung na matu lata san la let
shaman chyeju jaw ai re.
Yawshu a Labau
Yawshu gaw Moshe a Hpyen jaubu kaba (a great
general) rai nna, Moshe a hkang galai let Israela hpe
Hkanan mung de woi shang wa ai wa re. Egutu kaw
Israela ni mayam tai nga ai shaloi shangai ai wa rai
nna, Israela ni Egutu kaw nna pru wa ai shaloi shi gaw
asak 40 ning rai sai. Moshe a hkang galai let Israela ni
a ningbaw tai ai shaloi asak 80 ning rai sai rai nna,
asak 110 ning hta Karai Kasang woi la hkrum ai wa re.
w126w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Yawshu (Joshua) ngu ai amying a lachyum gaw Yehowa

hkye la ai (Jehovah saves) ngu ai lachyum re.3
Egutu kaw na pru wa ai shaloi shabrang sha
naw rai nna (Pru 33:11) Moshe a hkringman (personal
assistant) re. Egutu kaw nna pru ai hpang shata 2 na
ai hpang Moshe shi hpe hpyen bu (commander) shatai
ai hte Amalek ni hpe gasat manga kau lu wu ai. Moshe
Israela myu lakung shagu na marai langai hpra Hkanan
mung de kyinyu hku dat na matu lata ai shaloi Yawshu
gaw Ephraim lakung a matu lata hkrum ai wa re. Kaga
ni Hkanan masha ni hpe mu nna hkrit gari ai hte Moshe
hpe n mai dang lu na hku shiga wa jaw tim, Yawshu
gaw Caleb hte rau Yehowa Karai Kasang gaw shanhte
hpe Hkanan mung hpe madu la shangun na re lam
Karai hpe kam sham ai myit masin hte gwi gwi Moshe
hpe shi ga bai wa jaw ai wa re. Moshe hte Sina bum
de hkan nang ai wa ( Pru 34:1332) rai nna, Moshe
hpe makawp maga ai Moshe a hkringman re ( Bu
Hkawm 11:28). Nam mali kata shaning 40 ning hkrun
lam hkawm ngut ai hpang Shittim shara kaw hkinjawng
Eleaza hte shawa hpung yawng a man hta Moshe
Yawshu hpe ningbaw ahkang aya ap ya wu ai (Bu
Hkawm 27:18-23). Dai hpang kade nna yang Moshe
hpe Karai Kasang woi la ai hpang Yawshu Israela ni a
ningbaw tai wa ai re.
Yawshu ningbaw tai wa na matu K.K a hkyen

lajang ya ai lam ni
Yawshu gaw Egutu kaw mayam tai yang na
tsinyam tsindam hpe hkam sha ga sai sha n ga,Yehowa
Karai Kasang hkye mawoi wa ai nam mali hkrun lam
na mabyin ni yawng hpe mung myi chyaw mu mada
hkam sha ai wa re. Israela myu sha ni hte rau shaning
40 ning nam mali kata hta hkawm ai mahkrum madup
mung nga ai wa re. Moshe hte ni htep ai hku nga ai wa
re ai majaw Moshe a makam masham hte Karai Kasang
hte htinglu htinglai lam ni yawng hpe yu hka ja la da lu
ai wa re. Lam 7 hku nna Yawshu hpe ningbaw tai wa
na matu hkyen lajang ya ai lam mu lu ai.
1. Sina nam mali hta Amalek ni Israela amyu ni
hpe Rehpidm shara sa gasat ai shaloi, Moshe gaw
Yawshu hpe woi awn shangun let masha lata nna
Amalek ni hpe gasat shangun ai (Pru. 17:8-16). Moshe
Karai Kasang a dawhkrawng lang nna, kawng pungding
kaw tsap nga wu ai. Moshe a lata sharawt yang Israela
ni dang wa ma ai rai nna, shi a lata jahkrat yang gaw
Amalek ni dang wa ma ai. Moshe lata tsu wa ai majaw
Arun yan Hura Moshe hpe nlung langai mi la nhtawm
shadun wu ai. Shan maga mi de langai ngai nga nna
Moshe a lata hpe pawn shadaw ya ai majaw jan du
hkra Moshe a lata lu sharawt nna, Yawshu mung
Amalek du wa hte shi a masha ni hpe dang kau wu ai.
w127w
w128w
hte
MUNGGA LAK JET NI
wwuww
5. Shawa sum hta myihtoi htoi ai lam ( Bu

Hkawm 11:16-30)- Elad hte Medad yan a ntsa Wenyi
yu dung nna myihtoi htoi ai shaloi, Yawshu gaw Moshe
hpe hkum pat shangun wu ai. Moshe chyawm gaw
Nye a matu nang manawn nni? Yehowa a masha nlang
hte gaw myihtoi hkrai rai mu ga, Yehowa gaw shi a
Wenyi shanhte a ntsa e mara jaw mu ga law ngu tsun
wu ai. Ndai mabyin hta Moshe hpe Karai Kasang hta
grau ai shara kaw tawn ai baw n rai, masha hpe shagrau
ai hku n rai, Karai Kasang hpe sha shagrau ai hku nna
woi awn ra ai lam sharin la wu ai.
6. Hkanan de kyinyu sa ai lam (Bu Hkawm 1314)- Moshe marai 12 Hkanan de kyin dat ai kaw
Yawshu mung lawm ai re. Shanhte hta na marai 10
gaw Hkanan masha ni grai hkik hkam ai hte, hkum
hkrang galu kaba, ngun ja ai ni re majaw ndang lu na
re, dai majaw Egutu de she bai n htang wa saga nga,
Moshe hpe gumlang let shiga bai wa jaw ma ai (Pru
13:31,33; 14:3-4). Yawshu hte Caleb chyawm gaw
Karai Kasang a hkik hkam ai lam hpe myit dum na
matu hte Karai Kasang gaw ga sadi jaw da ai hte maren
Israela hpe awng dang shangun na re. Hkum hkrit mu.
Karai Kasang gaw anhte hte rau rai nga ai ngu Israela
ni hpe ngun jaw mu ai (Bu hakwm 14:8-9). Rai tim
shawa masha gaw dai ga hpe gumlang ai sha nga sat
kau na hku jahtau ma ai (Buhkawm 14:10). Dai mabyin
hta Israela ni a Karai Kasang hpe gumlau ai hte Karai
w133w
w130w
da ai zawn dai ni anhte hpe mung, kaning re ai

byin da masa hta rai tim Karai Kasang hta ngun da ting nna, myit nden shaja let asak hkrung
na matu hkang da nga ai.
3. Karai Kasang hpe kam sham ai ni yawng a ntsa
Karai Kasang gaw shaman chyeju ni hkam la lu
shangun nga ai. Rai tim ta tut asak hklrung lam
hta Karai Kasang a shaman chyeju ni hpe hkam
la lu na matu shinggyim hkumshan a n gun atsam
hte shakut shaja nna lu la mai ai baw n rai, Kam
sham ai myit masin hte madat mara hkan nang
hkan sa ai asak hkrung lam hku nna she hkam la
lu mai ai re.
4. Shani shagu na asak hkrung lam hta lata la na
kam hpa shara law law anhte kaw byin pru chye
nga ai. Karai Kasang hpe sha lata la nna kam
sham ai myit hte daw jau u ngu Yawshu Israela
ni hpe shadum ai zawn dai ni anhte hpe mung
Karai Kasang shadum sharin nga ai.
(Footnotes)
1
Paul P. Enns,
Bible Study Commentary: Joshua
(Grand Rapid, Michigan: Zondervan Publishing House,1981), P.8.
2
Paul P. Enns, pp.12-17.
3
J. Vernon McGee,
Joshua and Judges
( Pasadena, Califonia: Thru the Bible Radio Network,1989), pp.7-8.
Kasang a jeyang ai lam a majaw, dai ni yawng Hkanan

de n shang lu ai sha, Nam mali hta si mat ra ai lam,
Karai Kasang hpe gumlang ai gaw yubak re ai lam ni
hpe sharin hkaja la lu wu ai.
7. Karai Kasang lata shatsam ai lam (Buhkawm
27:18-20)- Yawshu Israela ni hpe ningbaw tai let
Hkanan mung de woi shang na matu Karai Kasang
nan lata shatsam dat ai re.
Yawshu a Makam Masham
Karai Kasang langai sha nga ai hte shi chyu
sha Israela hpe lam woi ai the makawp maga nga ai
hpe kam ai. Karai Kasang a hpung shingkang hpe mu
mada chye na la lu ai wa re ai hte maren, Karai Kasang
a sadi dung ai ga sadi ntsa nhten ai myit nrawng ai
sha, kam sham ai wa re. Moshe a sharin shaga ai ga
hpe madat ai Yehowa nang hte rau rai na, Hkannan
mung hpe madu la shangun na, hkum hkrit, myit hkum
htum, ngu ai ga ni hpe kam ai. Yehowa shi hpe hkang
da ai ga ni a ntsa kam sham ai myit hte madat mara
hkan galaw ai (Yawshu 1:1-9).
hte
MUNGGA LAK JET NI
Karai Kasang a ga sadi ntsa mahta nna woi awn ai re

(Yawshu 1:1-9). Ngai nang hte rau rai na ( Yawshu
1:5), Ngai nang hpe kau da n rai (Yawshu 1:9) ngu ai
ga sadi ni a ntsa mahta nna woi awn ai re.
2. Shi masha ni hpe ninghtan shinggyin
(Organized) la nhtawm Hkanan de shang na matu shi
ga sagawn la ai (yawshu 1:10-11;2:1).
3. Karai Kasang a mastun ga hte maren madat
mara let woi awn ai (Yawshu 3:7-13; 5:2-3), 13-15),
shi a hpang hkan masha ni hpe mung Karai Kasang a
numhtet ga ni hpe tsun dan let hkrak hkan sa shangun
ai.
4. Jahtum du hkra Karai Kasang hpe sha nawku
na matu the, sadi sahka ai hte teng man ai hku jaw jau
na matu htet da let woi awn ai re. (Yawshu 24)
Yawshu a Ningbaw Ningla Ladat

1. Yehowa Karai Kasang langai sha rai nga ai
hpe kam nna shi chyu sha Israela ni hpe lam woi nga
ai hte makawp maga nga ai wa re ngu kam ai. Karai
Kasang hpe chyu sha kam hpa manoi manat ai hte
Sharin La NA Lam Ni
1. Kam sham ai hpung masha ni a matu Karai
Kasang ga sadi jaw da ai mungdan (promised
Land) ngu ai gaw, dai ni anhte ningngai nga ai
shara nan rai sai.
2. Anhte gaw Karai Kasang hpe kam hpa manoi
manat ai hte asak hkrung jang Karai Kasang gaw
anhte hte rau nga let bau maka na ngu ga sadi
jaw nga ai re. Karai Kasang gaw awng dang lam
jaw na, n hkrit n tsang ai sha n-gun da ting nna
myit nden shaja u ngu Yawshu hpe Karai hkang
w131w
w132w
hpung gaw Yesu a wulawng hta na sagu ni re ai hte

maren, makam masham,myit mada shara hte tsaw ra
myit ni mungkan de ginlen ya na matu re.
F. Chyoi Pra ai Wenyi Shanu ai htingnu re (temple
of the Holy Spirit)
Kam sham ai ni gaw Chyoi pra ai Wenyi shanu
ai htingnu ni re (I Kor. 6:19-20). Wenyi a jaw e Karai
Kasang a rawng nga ai wahpang re (Ehpe 2:22). Chyoi
pra ai Wenyi gaw nawku hpung hpe myit hkrum
shangun (Ehpe.2:21), lam woi ningshawng ai (Yawhan
16:13), hte daru magam ngun (power) (Kasa 4:3133) jaw nga ai.
G. Karai Kasang A Nta Re (the house of God)
Hpung gaw hkrung nga ai Karai Kasang a nta
re. Teng man ai a sumdai dawnu hte npawt hkridun
mung re (I Timohti 3:25).
hte
MUNGGA LAK JET NI
HKRITU
NGU AI
BAW HT
A
HTA
DE D
A AI
DA
NAWKU
HPUNG
(Jaw Rap hpung magam gun sara/ma ni
a chyum sharin hpawng, Jaw Rap wa la ni a
chyum sharin hpawng, Tang Hpre Buga
Hkalup hpung ni a chyum sharin hpawng,
Laiza Buga Hkalup Hpung wa la ni a chyum
sharin hpawng ni hta
Rev.Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai
mungga lak jet)
II. NAWKU HPUNG A YAW SHADA AI LAM

(The Purpose Of The Church)
A. Sasana galaw na matu (Mission& Evangelism)
Yesu hpang jahtum htet ai ga hta masha amyu
baw shagu hpe sape shatai let, Kawa a Kasha a Chyoi
pra ai Wenyi a amying nsang hta baptistma jaw
nhtawm(Mt. 28:19) ngu ai re. Masha yawng hkye
hkrang la hkrum na matu re. Wenyi ngun atsam hte
I. NAWKU HPUNG A SHINGNI MAKA

(the nature of the church)
Nawku hpung hpe Yesu shi nan de da ai hte
(Mahte 16:13-18), lak san Yesu Hkristu hpe kam sham
ai, shaga la hkrum ai hpung masha ni shang lawm ai
wuhpawng rai nga ai. Dai majaw nawku hpung (local
w137w
w134w
church) shagu gaw Yesu Hkristu hta sadi dung let grin
nga ra ai sha n-ga, Yesu gawde ai sum sing mungdan
gaw gap ai lam hta lit la shang lawm ra nga ai.
A. Nawku hpung gaw Yesu a hkum hkrang re
(Body of Christ).
Yesu gaw hpung a baw re (Ehpesu 5:23; Kolose
1:18). Kam sham ai hpung masha ni gaw hpung a daw
shan ni rai nga ai (I Korinhtu 12:12). Dai majaw nawku
hpung gaw hkrung nga ai Hkum daw shan (organism)
rai nna, n bung ai shaman chyeju lu la ai kam sham ai
hpung masha ni hte gumhkawm gayau da ai, hkrung
nga ai wuhpawng re. Yesu a hkum hkrang rai nga ai
hte maren Hkristu galaw ai sasana magam bung li hpe
matut galaw ra ai (Yawhan 14:12).
B. Hpung gaw Hkristu a num ningnan ( bridge
of Christ)
Yesu Hkristu gaw la ningnan, hpung gaw num
ningnan, Yesu Hkristu gaw hkungran la hpung gaw
hkungran num re ngu nna kasa Pawlu tsun sharin da
nga ai ( II Korinhtu 11:2). Hkrsitu gaw hpung hpe tsaw
ra ai zawn, nawku hpung mung yesu a ntsa sadi dung
let tsaw ra ra ai (Ehpesu 5:23).
w135w
hte
MUNGGA LAK JET NI
C. Karai Kasang a masha ni hpawng nga ai

wuhpawng re (the people of God)
Abraham kaw nna Israela myu hpe shangai
shapraw ai zawn (Pru 15:13),Karai Kasang gaw nawku
hpung hpe shi a lak san masha ni hpawng nga ai
wuhpawng hku lata san la ai re. Hpung masha shagu
mung Karai Kasaang a amyu masha ni tai na matu lata
san da hkrum ai ni re (II Kor 6:16). Dai majaw nawku
hpung gaw ndai dinghta mungkan hta dat kasa hku
Karai Kasang a kabu gara shi ga hkaw tsun let shi a
hpung shingkang hpe shadan shahkung nga na matu
lit shatsam da hkrum ai re.
D. K.K a hkinjawng re (Priesthood).
Kamsham ai hpung masha ni gaw Karai Kasang
a hkinjawng ni re (I Pet 2:9).Kam sham ai ni yawng
Karai Kasang hpang de sit shang lu ai (Heb 4:14-16).
Dai majaw, nawku hpung gaw Karai Kasang hte wenyi
matut mahkai ai shara re. Dinghta mungkan hte
sumsing mungdan hpe matut mahkai ya nga ai
wuhpawng re.
E. Sagu hpung ni re (Flock of Jesus)
Hpung masha ni gaw Yesu (sagu rem wa) a sagu
hpung ni re. Sagu rem wa Yesu gaw, shi a sagu ni
(nawku hpung) ni hpe tsaw ra ai hte yu lahku makawp
maga nga ai( Yawhan 10:14-16). Dai majaw nawku
w136w
Kasang hpe kam ai hte hpung kata shang lawm daw

jau ra ai. Nawku hpung gaw Hkristu a hpung re. Hpung
up/tau/salng/myitsu ni a hpung n re. Tingyeng sharawng
ai lam hpe shagyawm kau nna, Karai Kasang sharawng
awng ai lam hpe hkan tam let gaw gap sa wa ra ai.
C. Yaw shada ai group (Target Group)
Yaw shada ai target group ni tawn let vision de
du wa hkra core-value hpe hkrang shapraw sa wa ra
ai. eg. Num, La, Ram, Yi hkauna galaw ai ni, hpaga ga
ai ni, asu ya magam gun ai ni, dakkasu jawng ma ni
etc. Kabu gara shi ga hkaw tsun ai kaw mung mat
mat ai Israela hpe shawng (Mt. 10:5-6), Kasa Pawlu
gaw tara maigan ni hpang de, Petru gaw Yuda ni hpang
de etc.
IV. NAWKU HPUNG GALU KABA MASA LAM
MADUNG
A. Rawt jat su hprang wa na lam masa (Growing
up)
Nawku daw jau ai lam, mungga len shalai ai lam
hte akyu hpyi ai lam hku nna yubak hpe dang manga
lu ai sha nga chyoi pra ai Wenyi kahkin gumdin
shangun ai, Karai Kasang sharawng ai lam chye na
shangun ai hte, Hkristu kaw na ngun hpung shingkang
lu la shangun ai.
w141w
hte
MUNGGA LAK JET NI
Yerusalem, Yuda mung, Samari mung hte lamu ga htum

hkra, Karai Kasang a sakse tai na matu re (Kasa 1:8).
Dai majaw hpung gaw Kabu gara shi ga shachyam
shabra na matu re.
B. Sape shalat na matu (Discipleship)
Myit malai let Yesu hpe hkye la madu hku kam
sham let hkalup hkam la ngut ai ni hpe Karai Kasang a
ga madat let asak hkrung ai sape kaja tai na matu sharin
achyin ya ra ai. ngai nanhte hpe hkang da mada yawng
hte hpe hkan shadik lu mu ga, shanhte hpe sharin shaga
ya mu(Mt 28:20).Hkristu hta bawngring kalu kaba
wa na matu kam sham ai ni hte rau hpawng let ganawn
mazum ra ai (Kasa 2:44-45). Ngang grin ai Hkristan
gaw sharin achyin hkam la ai kaw na (kasa 18:26),
hkaw tsun ai hpe na la ai hku nna( I Kor 14:3-4), hte
wenyi shaman chyeju ni hpe jai lang ai hku nna(I Kor
12) lu la mai ai.
C. Nawku Dawjau na matu (Worship)
Nawku hpung de nga ai a yaw shada ai lam
langai gaw Karai Kasang hpe nawku, shakawn shagrau
na matu re .Ga shaka ningnan prat na nawku hpung ni,
a ten masat nna, rau jawm nawku ai lam ni galaw ma ai
(Heb 10:25; I Kor. 16:2). Nawku daw jau ai kaw akyu
hpyi ai lam (Kasa 12:5), chyum laika hti/lachyum
shaleng dan ai lam (kasa 4:24-26), mahkawn shakawn
w138w
ai lam (Ehp. 5:19), hte shana shat sha poi (I. Kor 11:2326 ) ni lawm ma ai.
D. Masha nga pra lam hte seng nna daw jau ai
lam (social ministry)
Shinggyim masha ni hpe daw jau na matu hpung
de nga ai re. Yesu nan dai lam hpe kasi hku galaw dan
lai wa sai (Luka 4:18-19).Kaja ai Samari mau mwi (Luka
10:25-37) , Hpang jahtum nhtoi a lam ni sharin ai shaloi
mung (Mahte. 25:31-46) masha hpe daw jau ra ai hku
Yesu sharin da ai. Mahte. 5:16 hta gaw nanhte a kaja
ai bungli mu lu nna, sumsing lamu e nga ai nanhte a
kawa hpe shagrau shaa lu mu ga, shanhte a man e
nanhte a nhtoi hpe htoi tu shangun da mu law nga
Yesu sharin ai. Dai majaw Yaku gaw makam masham
hta magma bungli n lawm yang gaw dai chyasi rai nga
ai nga tsun sharin ai re (Yaku 2:17).
III. NAWKU HPUNG HPE LAKLAI
SHANGUN AI RUDI LAM MADUNG NI
Nawku hpung langai hte langai rudi madung tup
hkrak n bung hkat tim, nawku hpung gaw Yesu baw
tai ai hpung re ai majaw Yesu byin nga shangun mayu
ai nawku hpung tai na matu tut kyu hpyi let lawu de na
rudi lam madung ni hpe masat let hpung hpe rawt jat
galu kaba wa shangun ra ai.
w139w
hte
MUNGGA LAK JET NI
A. Shingran (Vision) nga ra ai.

Buga hpung shagu gaw kyu hpyi let shawng
lam shingran lu la tawn ra ai. Dai shingran gaw buga
hpung hpe ganing re ai buga hpung (long&short term)
tai wa na ngu ai hpe daw dan ya ai re. Hpung up/
salang/shawa yawng dai shingran hpe asan pra lu da
nna, Hkristu a hkum hkrang hpe gaw de sa wa ra ai.
Dai shingran hpe hpung hpe woi awn ai ni lu la ra ai
sha nga, hpung shawa yawng dai shingran hta myit
hkawn let hpung hpe jawm gaw gap ra ai. ( vision gaw
past-oriented rai jang hpung gaw tradition-driven
church rai wa. Present oriented or program-driven
church rai jang maintaining and sustaining-oriented
church rai wa. Future-oriented rai jang she vision-driven
church rai wa mai ai.
B. Ahkyak dik hku gara hpe manu shadan na
ngu ai nga ra (Core Values)
Hpung a vision hta hkan nna, ahkyak dik hpa
baw hpe madung tawn nna galaw ra ai ngu ai hpe
masat let buga hpung a sasana bungli lamang yawng
hpe galaw sa wa ra ai. Hpung shawa yawng hkye
hkrang la hkrum ai asak hkrung lam hta shaman chyeju
shani shagu hkam la lu ai hku asak hkrung lu na matu
hpung a magam bungli daw dan hparan sa wa ai lam
yawng hte atsam dat galaw sa wa ra ai. Hpung shawa
yawng mung dai core value hpe ahkyak da let Karai
w140w
Madi Shadaw ai laika ni

1. Rick Warren, The Purpose Driven Church
(Manila: OMF Literature Inc., 1998).
2. Wilbert R. Shenk, ed., Exploring Church
Growth (Grand Rapids, Michigan: William B.
Eerdmans Publishing Company, 1983).
3. Ron Jenson & Jim Stevens, Dynamics of Church
Growth (Grand Rapids, Michigan: Baker Book
House,1981).
4. Paul Seung-oh An, 7 Key Principles of Dynamic
Church Growth (Makati City, Philippines: Church
Strengthening Ministry, 2002).
wwuww
w145w
hte
MUNGGA LAK JET NI
B. Hpung masha yawng rau rawt jat kung hpang

wa ai lam masa (Growing together).
Hkristu a hkum daw shan ni zawn shada tsaw
ra, garum shingtau, daw jau, shadaw shangang, ngun
jaw, shalan shabran, mara raw dat hkat let rawt jat wa
ra ai.
C. Pru Sa nna sasana galaw lam hta rawt jat lam
masa (Growing Out)
Hkum ding num sasasa a matu pru sa ra ai.
Hpung gaw mungkan kaw nna shaga shapraw la hkrum
ai rai nna, mungkan de sasana galaw na matu bai dat
dat hkrum ai re. Hpung masha ni hpe jet ai sape shatai
nna, Karai Kasang a mungdan sasana bung li a matu
dat dat ai lam re. Jet ai sape shatai ai ngu ai gaw hpung
masha shagu Karai Kasang a hpung shingkang hpe
sakse hkam ai ( ngup aga hte asak hkrung lam hte) ni
tai hkra shalat ai lam re. Group amyu myu - prayer cell
group, Bible study group, etc., ni hpaw let shalat ra
ai. Karai Kasang a mungdan a sasana bungli a matu
group amyu myu- shamai shatsai, daw jau, garum
pahtau, kabu gara shi ga chyam bra na matu lak san
akyu hpyi ai group, htawn tsun ai group, lak san sasana
lamang a matu alu jaw bang ya na lak san graup, hpaji
len shalai ai group, etc. ni hpaw rai, Karai Kasang a
mungdan a kashu kasha langai la ra ai, shang lawm ra
ai lit hpe yawng shang lawm wa hkra shalat ra ai.
w142w
D. Grau atsam ningja rawng ai ningbaw ni shalat

ra ai (Strenghten Leadership)
Mungkan lam hpe woi awn ai hte Wenyi lam
hku hpung hpe woi awn ai ningbaw/la chye ginhka ai
ni hpe ningbaw/la lata shatsam mat wa ra ai. Tinang a
arawng sadang a matu n rai, Karai Kasang a hpung
shingkang a matu, myit shingran ningnan hte ap nawng
ai ningbaw ni nga wa hkra jawm shalat ra ai.
VI. BUGA HPUNG HPE NGUN YAWM MAT
WA SHANGUN AI LAM NI
1. Chyoi pra ai Wenyi a lam woi ai lam hpe n tam
ai.
2. Aten man man nawku daw jau lam n nga ai.
3. Hpung up/sara ni n nga ai (sh) Wenyi ningbaw/
la hku hpung hpe n woi ai.
4. Kyu hpyi group ni n nga ai. Target group ni n
nga ai.
5. Future oriented shingran n nga ai.
6. Jet ai sape tai hkra hpung masha ni hpe n shapan
ai.
7. Sasana n galaw ai.
8. Masha hpe manu n shadan ai sha, arung arai
building ni hpe madung dat ai.
w143w
hte
MUNGGA LAK JET NI
V. SU HPRANG RAWT JAT AI HPUNG A

MAKA (Kasa 2:42-47; 4:32-37)
1. Sharin achyin ai lam madung dat ai, hpung masha
ni madat mara hkan sa ai.
2. Tsaw ra myit hte mara raw dat hkat let shada daw
jau ai.
3. Kyu hpyi ai lam hta ngun ja ai.
4. Masha ni hkungga ai hte kyang lai len sari sadang
rawng ai
5. Shada garum shingtau hkat ai
6. Nawku daw jau lam hta sharawng awng ai.
7. Makam masham kaba ai hte myit simsa lam hpe
jaw ya ai.
8. Chyoi pra ai Wenyi a hpung shingkang hte hpring
nna, chyoipra ai wenyi lam woi ai hpe aten shagu
hkan tam ai.
9. Sasana galaw ai lam hta sharawng ai.
10. Kyu hpyi group ni, Target group ni hpaw rai, hpung
masha shagu shang lawm hkra woi awn ai.
11. Wenyi hte hpring tsup ai ningbaw ningla ni shagrit
shanem let ap nawng daw jau ai.
w144w

Mungkan de

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Mungkan de

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

R e v . D r .

MUNGGA LAK JET NI

Dip shabra ai,

5. Ja gumhpraw lam hta sutsu ai kanu kawa ni,

Rev. Dr. N-Gan Tang Gun

MUNGGA LAK JET NI

Mungkan de hpaji len shalai ai amyu tai

Tsawra myit a ningja Yesu Hkristu chyu sha

Nawku hpung hte laili laika magam bungli

Nye a wenyi hte sha dang di lu na ra ai

Myu Wunpawng sha ni a matu myihtoi

Karai Kasang shaga la ai hte lata la ai lam

Hkristu ngu ai baw hta de da ai nawku hpung

MUNGGA LAK JET NI

2. Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni, Karai Kasang

MUNGGA LAK JET NI

buk hpe dip shapraw lu ai majaw Karai Kasang a chyeju

MUNGGA LAK JET NI

MUNGGA LAK JET NI

madang dep ai hku rawt jat galu kaba wa na re.Hpaji

MUNGGA LAK JET NI

II. Hpaji Ngu ai Hpa Rai Ta?

ai hku jai lang chye na matu (future by adequately

MUNGGA LAK JET NI

A. Koi gam ra ai sat lawat

shingni maka rai nga ai, ngwi pyaw sim sa ai asak

knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan

MUNGGA LAK JET NI

hte maren, Philosohpy hte master (sh) Ph.D ngut ai

galaw na matu sha n rai, organization hkan ningbaw

IV. Galai Shai wa nga ai mungkan masa

MUNGGA LAK JET NI

ai hku lu la mai ai shani she chye la lu, hka ja la lu na

ai myit jasat ni hpe koi gam let, wuhpung wuhpawng

MUNGGA LAK JET NI

1. Hpaji machye machyang gaw hpaji

Ginwang hku, Buga hpung hku (sh) myit rum ai ni

Karai Kasang gaw hpaji byeng ya jaw

Madi shadaw ai laika ni

MUNGGA LAK JET NI

shawng lam maka grau kaja tsawm htap wa magang

5. Hpaji hpan shagu hta ningtawn ai, mungkan

MUNGGA LAK JET NI

langai sha hku hku sha ai, jasam ngu ai n nga ai

ai lam hpe shawng tam ai lam rai nga ai (Mahte 6:33).

MUNGGA LAK JET NI

1) Shawng ningpawt kaw nna Karai Kasang rai nna,

MUNGGA LAK JET NI

hpe manu shadan ai. Shinggyim masha gaw du sat du

II. Yesu Madun Lai Wa Sai Tsaw ra Myit Ningja

A. Karai Kasang Hpe Tsaw Ra Ai Lam

MUNGGA LAK JET NI

kam hpa manoi manat let nawku ai, shagrau shatsaw

kaw shi sa shingbyi nga ai. Dai wa mung shi a prang

B. Shinggyim Masha Hpe Tsaw Ra Ai Lam

MUNGGA LAK JET NI

bun nhtawm, ahkyeng kayawp wu ai: shi a lawze hta

C. Mara Raw Dat Ya Ai Tsaw Ra Myit

de du wa hkra garum madi shadaw, daw jau ai tsaw ra

MUNGGA LAK JET NI

mung, ya bai mu la se ai; ngu mu ai. Shingrai shanhte

- Yawhan 14:23-24 Ngai e tsaw ra wa rai yang gaw,

D. Shagrit Shanem ai Tsaw Ra Myit