Keterangan :
T
Q n C p dT
To
T
n A B.T 2 CT 3 DT 4 ET 5 dt
To
n[ A T To B
2
T To 2 C3 T To 3 D4 T To 4 D
5
T To 5 ]
138
139
T
n A B.T 2 CT 3 DT 4 dt
To
n[ A T To B
2
T To 2 C3 T To 3 D4 T To 4 ]
T
Tr1 = Suhu reduksi pada T (K) =
Tc
BM Tb Tc 1
Komponen Kd (C./m)
kg/kmol (K) (K) kkal/kmol
C2H5OH 46 351,37 514 9.294.9 1,15
H2O 18 373,1 647,3 9.703,36 0,52
(C2H5)2O 74 307,6 467 6.353,3 2
Panas reaksi, untuk menghitung panas yang dihasilkan dari reaksi kimia di
reactor.
HR298,15 K = Hf produk Hf reaktan
Aliran 10
Aliran 4
Aliran 3
Aliran 11
Keterangan :
Q3 : Aliran dari mixing thank MT-01
Q10 : Aliran recycle dari heat exchanger 02 HE-02
Q4 : Aliran menuju heat exchanger 02 HE-02
Q11 : Aliran menuju separator SP-01
A. Panas Masuk
T masuk = 30C = 303 oK
Komponen kg kmol Cp dT Q3
C2H5OH 32.930,37 715,88 11,17 7.995,25
N2 1,80 0,06 34,72 2,24
H2O 3.141,38 174,52 90,17 15.735,72
Total 23.733,21
142
B. Panas keluar
T =75C= 348 oK
Komponen kg kmol Cp dT Q4
C2H5OH 32.930,37 715,88 60,29 43.159,72
N2 1,80 0,06 347,63 22,39
H2O 3.141,38 174,52 898,22 156.759,44
Total 199.941,56
Aliran 4 Aliran 5
Aliran 9
Keterangan :
Q4: Aliran dari heat exchanger HE-01
Q5: Aliran menuju Kolom Resin (KR-01)
Q9: Aliran recycle dari Vaporizer Vap-01
Q10: Aliran menuju heat exchanger HE-01
A. Panas Masuk
T masuk = 75 C= 348 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q4
C2H5OH 32.930,37 715,88 60,29 43.159,72
N2 1,80 0,06 347,63 22,39
H2O 3.141,38 174,52 898,22 156.759,44
Total 199.941,56
144
B. Panas keluar
T keluar = 120 C= 393 oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q5
C2H5OH 32.930,37 715,88 1.652,19 1.182.762,62
N2 1,80 0,06 661,47 42,61
H2O 3.141,38 174,52 769,71 134.330,88
Total 1.317.136,11
Panas yang dibutuhkan HE untuk menaikkan temperatur dari 75oC menjadi 120oC
adalah:
Qq = Q5 Q4
= (1.317.136,1 199941,6) kkal
= 1.117.194,56kkal
Panas yang keluar dari HE-02
Qout = Q10 Qq
= 7.080.975,3 -1.117.194,6 kkal
= 5.963.780,7Kkal
3. Vaporizer 01 (Vap-01)
Fungsi : untuk menguapkan etanol sebelum masuk ke dalam reaktor 1 menjadi uap
jenuh
Gambar : Aliran 7
Aliran 6
Keterangan :
Q6 : Aliran dari Kolom resin KR-01
Q7 : Aliran menuju heat exchanger 3
A. Panas Masuk
T = 119 C = 392 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q6
C2H5OH 29.653,18 644,63 1.633,38 1.052.929,73
H2O 3.782,58 210,14 761,59 160.043,78
(C2H5)2O 2.636,01 35,62 2.924,13 104.162,60
Total 1.317.136,11
Aliran 7 Aliran 8
Keterangan :
Q7: Aliran dari vaporizer Vap-01
Q8 : Aliran menuju Reaktor R-01
A. Panas masuk
T = 132 C = 405 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q7
C2H5OH 29.653,18 644,63 1.882,24 1.213.359,08
H2O 3.782,58 210,14 868,01 182.406,15
(C2H5)2O 2.636,01 35,62 3.369,71 120.034,73
Total 1.515.799,95
B. Panas Keluar
T = 441,55oC = 715 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q8
C2H5OH 29.653,18 644,63 9.353,71 6.029.722,93
H2O 3.782,58 210,14 3.521,04 739.921,84
(C2H5)2O 2.636,01 35,62 16.647,27 593.004,39
Total 7.362.649,16
Q masuk Q keluar
Q7 = 1.515.799,95 Q8 = 7.362.649,2
Qg = 5.846.849,2
Q= 7.362.649,2 Q= 7.362.649,2
5. Reaktor (R-01)
Fungsi : Untuk mendehidrasikan etanol menjadi etilena. Bereaksi pada suhu 420
O
C
Gambar :
Aliran 9
E-18
Aliran 8
Keterangan :
Q8 : Aliran dari heat exchanger HE-03
Q9 : Aliran menuju heat exchanger HE-02
A. Panas masuk
T = 441,55 C= 715oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q8
C2H5OH 29.653,18 644,63 9.353,71 6.029.722,93
H2O 3.782,58 210,14 3.521,04 739.921,84
(C2H5)2O 2.636,01 35,62 16.647,27 593.004,39
Total 7.362.649,16
B. Panas reaksi
Panas pembentukan zat pada 25C:
Hf25
Senyawa
kkal/kmol
C2H5OH -56.200,46
H2O -68.274,13
(C2H5)2O -60.356,38
C2H4 12.532,25
( Lange's Handbook of Chemistry, 1975 )
149
Persamaan reaksi:
Reaksi 1 :
2C2H5OH 2C2H4 + 2H2O
Reaksi 2 :
(C2H5)2O 2C2H4 + H2O
Panas reaksi pada 25C :
Hr25 =
Hr25 = ( 24 + 2)
Hr25 = [12.532 + (68.274) (60.356) ] kkal/mol
Hr25 = 4.614,50 kkak/kmol
mol DEE = 0,18 kmol
150
Hr = 0,1824/ (56200,46) /
= -10009,78kkal
mol C2H4 = 0,36 kmol
Hr = 0,36 / (12.532,25) /
= 4.464,20kkal
mol H2O = 0,18 kmol
Hr = 0,18 / (68.274,13) /
= -12.160,21 kkal
HR2 = [ 4.464,20 + (12.160,21) (10009,78 )]
= 2.313,78kkal
Panas total reaksi 1 dan 2 :
HRtot = 279.360,11 kkal + 2.313,78kkal
= 281.673,89kkal
C. Panas Keluar
T = 420 C = 693K
Panas keluar R-01
Komponen Kg kmol Cp dT Q9
C2H5OH 1.630,92 35,45 8.745,55 310.072,62
H2O 14.751,01 819,50 3.327,94 2.727.246,66
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 15.573,01 551.963,58
C2H4 17.067,00 609,54 5.728,45 3.491.692,41
Total 7.080.975,27
6. Cooler 01 (C-01)
Fungsi : Untuk menurunkan temperatur keluaran produk dari 357,88oC menjadi
312,88oC
Gambar :
Aliran 12 Aliran 11
Keterangan :
Q11 : Aliran dari heat exchanger HE-01
Q12 : Aliran menuju cooler C-02
A. Panas masuk
T = 357,88oC = 631oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q11
C2H5OH 1.630,92 35,45 7.060,63 250.333,95
H2O 14.751,01 819,50 2.778,91 2.277.318,90
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 12.591,96 446.304,36
C2H4 17.067,00 609,54 4.616,00 2.813.615,16
Total 5.787.572,38
B. Panas keluar
T = 312,88C = 586 K
Komponen Kg kmol Cp dT Q12
C2H5OH 1.630,92 35,45 5.906,34 209.408,46
H2O 14.751,01 819,50 2.387,97 1.956.939,91
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 10.562,46 374.371,69
C2H4 17.067,00 609,54 3.857,32 2.351.176,59
Total 36.071,76 1.499,93 4.891.896,65
Panas yang diserap oleh air adalah sebesar :
Qserap = Q11 - Q12
= (5.787.572,38 - 4.891.896,65) kkal
= 895.675,72 kkal
Air pendingin yang dibutuhkan untuk memindahkan panas :
Q = n Cp dT , diketahui Tin = 30 oC , Tout = 75oC
Q
n =
Cp dT
152
895.675,72 kkal
=
4.021,20 /
= 222,74kmol
Jumlah air yang dibutuhkan untuk air pendingin adalah :
m =222,74 18 /
= 4.009,29 kg
7. Cooler 02 (C-02)
Fungsi : Untuk menurunkan temperatur keluaran produk dari 312,88oC menjadi
267,88oC
Gambar :
Aliran 13 Aliran 12
Keterangan :
Q12 : Aliran dari cooler C-01
Q13 : Aliran menuju cooler C-03
A. Panas masuk
T = 312,88oC = 586oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q12
C2H5OH 1.630,92 35,45 5.906,34 209.408,46
H2O 14.751,01 819,50 2.387,97 1.956.939,91
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 10.562,46 374.371,69
C2H4 17.067,00 609,54 3.857,32 2.351.176,59
Total 4.891.896,65
153
B. Panas keluar
T =267,88 C = 541 K
Komponen Kg kmol Cp dT Q13
C2H5OH 1.630,92 35,45 4.810,78 170.565,56
H2O 14.751,01 819,50 2.002,45 1.641.012,18
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 8.597,56 304.728,44
C2H4 17.067,00 609,54 3.140,04 1.913.964,67
Total 4.030.270,86
Panas yang diserap oleh air adalah sebesar :
Qserap = Q12 - Q13
= (4.891.896,65 - 4.030.270,86) kkal
= 861.625,79 kkal
Air pendingin yang dibutuhkan untuk memindahkan panas :
Q = n Cp dT , diketahui Tin = 30 oC , Tout = 75oC
Q
n =
Cp dT
861.625,79 kkal
=
4.021,20 /
= 214,27kmol
Jumlah air yang dibutuhkan untuk air pendingin adalah :
m = 214,27 18 /
= 3.856,87 kg
8. Cooler 03 (C-03)
Fungsi : Untuk menurunkan temperatur keluaran produk dari 267,88 oC menjadi
227,88 oC
Gambar :
Aliran 14 Aliran 13
Keterangan :
Q13 : Aliran dari cooler C-02
Q14 : Aliran menuju cooler C-04
A. Panas masuk
T = 267,88oC = 541 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q13
C2H5OH 1.630,92 35,45 4.810,78 170.565,56
H2O 14.751,01 819,50 2.002,45 1.641.012,18
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 8.597,56 304.728,44
C2H4 17.067,00 609,54 3.140,04 1.913.964,67
Total 4.030.270,86
B. Panas keluar
T = 227,88 C = 501 K
Komponen Kg Kmol Cp dT Q14
C2H5OH 1.630,92 35,45 3.888,23 137.856,78
H2O 14.751,01 819,50 1.664,10 1.363.728,64
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 6.954,21 246.482,16
C2H4 17.067,00 609,54 2.538,04 1.547.025,42
Total 3.295.093,01
Panas yang diserap oleh air adalah sebesar :
Qserap = Q13 - Q14
= (4.030.270,86 - 3.295.093,01) kkal
= 735.177,85 kkal
Q
n =
Cp dT
735.177,85 kkal
=
3.580,73 /
= 205,32kmol
9. Cooler 04 (C-04)
Fungsi : Untuk menurunkan temperatur keluaran produk dari 227,88oC menjadi
187,88 oC
Gambar :
Aliran 15 Aliran 14
Keterangan :
Q14 : Aliran dari coole C-03
Q15 : Aliran menuju cooler C-05
A. Panas masuk
T = 227,88 oC = 501oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q14
C2H5OH 1.630,92 35,45 3.888,24 137.856,97
H2O 14.751,01 819,50 1.664,10 1.363.730,31
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 6.954,22 246.482,50
C2H4 17.067,00 609,54 2.538,04 1.547.027,57
Total 3.295.097,35
156
B. Panas keluar
T = 187,88 C = 461 K
Komponen Kg kmol Cp dT Q15
C2H5OH 1.630,92 35,45 3.015,54 106.915,64
H2O 14.751,01 819,50 1.329,55 1.089.569,84
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 5.396,57 191.273,96
C2H4 17.067,00 609,54 1.969,95 1.200.751,71
Total 2.588.511,15
Aliran 16 Aliran 15
Keterangan :
Q15 : Aliran dari cooler C-04
Q16 : Aliran menuju separator SP-01
A. Panas masuk
T = 187,88 oC = 461 oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q15
C2H5OH 1.630,92 35,45 3.015,54 106.915,64
H2O 14.751,01 819,50 1.329,55 1.089.569,84
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 5.396,57 191.273,96
C2H4 17.067,00 609,54 1.969,95 1.200.751,71
Total 2.588.511,15
B. Panas keluar
T = 147,88 C = 421 K
Komponen Kg kmol Cp dT Q16
C2H5OH 1.630,92 35,45 2.194,00 77.788,09
H2O 14.751,01 819,50 998,53 818.298,85
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 3.927,67 139.210,86
C2H4 17.067,00 609,54 1.435,75 875.143,58
Total 1.910.441,38
Q
n =
Cp dT
678.069,77 kkal
=
3.580,73 /
= 189,37 kmol
Aliran 16
Sp-
01
Aliran 18
Keterangan :
Q16 : Aliran dari cooler C-05
Q17 : Aliran gas menuju kompresor K-01
Q18 : Aliran air yang dibuang ke landfil
159
A. Panas Masuk
T= 147,88 oC = 421oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q16
C2H5OH 1.630,92 35,45 2.194,00 77.788,09
H2O 14.751,01 819,50 998,53 818.298,85
(C2H5)2O 2.622,83 35,44 3.927,67 139.210,86
C2H4 17.067,00 609,54 1.435,75 875.143,58
Total 1.910.441,38
B. Panas Keluar
Produk Aatas (gas)
T = 147,88 oC = 421oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q17
C2H5OH 150,00 3,26 2.194,00 7.154,35
H2O 300,00 16,67 998,53 16.642,23
(C2H5)2O 0,00 0,00 3.927,67 0,00
C2H4 17.067,00 609,54 1.435,75 875.143,58
Total 898.940,16
Aliran 19
Aliran 17
Aliran 21
Aliran 20
Keterangan :
Q17 : Aliran gas dari Separator SP-01
Q19 : Aliran gas yang terbuang ke udara
Q20 : Aliran gas yang terkondensasi
Q21 : Aliran gas menuju Reaktor R-02
A. Panas masuk
T = = 147,88 oC = 421oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q17
C2H5OH 150,00 3,26 2.194,00 7.154,35
H2O 300,00 16,67 998,53 16.642,23
(C2H5)2O 0,00 0,00 3.927,67 0,00
C2H4 17.067,00 609,54 1.435,75 875.143,58
Total 898.940,16
B. Panas keluar
Panas keluar ke udara
T = 147,88 oC = 421oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q19
C2H5OH 50,00 1,09 2.194,00 2.384,78
H2O 0,00 0,00 998,53 0,00
(C2H5)2O 0,00 0,00 3.927,67 0,00
C2H4 0,00 0,00 1.435,75 0,00
Total 2.384,78
161
Aliran 21 Aliran 22
Keterangan :
Q21 : Aliran dari Kompresor K-01
Q22 : Aliran menuju reaktor R-02
162
A. Panas masuk
T = 147,88 C = 421oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q21
C2H4 17.067,00 609,54 1.435,75 875.143,58
Total 875.143,58
B. Panas Keluar
T = 500 oC = 773 oK
Komponen Kg kmol Cp dT Q22
C2H4 17.067,00 609,54 7.264,74 4.428.115,41
Total 4.428.115,41
Aliran 22
Aliran 23
163
Keterangan :
Q22 : Aaliran umpan reakror R-02 dari HE-04
Q23 : Aliran oksigen dari udara
Q24 : Aliran produk etilen oksida menuju absorber AB-01
A. Panas masuk
Panas dari alirah HE-04
T = 422,73 oC = 696 oK
Komponen Kg kmol Cp dT Qin
C2H4 17.067,00 609,54 5779,08 3.522.556,07
Total 3.522.556,07
B. Panas reaksi
Panas pembentukan zat pada 25C:
Hf25
Senyawa
kkal/kmol
O2 0,00
C2H4O -12563,30
CO2 -93985,90
H2O -68274,13
C2H4 12532,25
( Lange's Handbook of Chemistry, 1975 )
Reaksi 1 :
C2H4 + 1/2O2 C2H4O
Panas reaksi pada 25C :
Hr25 =
Hr25 = (Hf C2H4O + Hf O2) - Hf etilen
Hr25 = [12.563 + (0) (12.532)]
Hr25 = -25.095,55 kkal
164
Reaksi 2 :
C2H4 + 3O2 2CO2 + H2O
Reaksi 2:
Panas reaksi pada 25C :
Hr25 =
Hr25 = (Hf CO2 + Hf H2O) - Hf C2H4 + Hf O2
Hr25 = [93.986 + (68.274) (12.532) + (0 )]
Hr25 = -174.792,28 kkak/kmol
C. Panas Keluar
T = 150 oC = 423 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Qout
C2H4O 14.575,85 331,27 1.686,36 55.8640,71
O2 99.650,43 3.114,08 892,70 2.779.940,25
N2 465.929,01 16.640,32 871,35 14.499.483,30
C2H4 3.556,97 127,03 1.463,19 185.876,49
CO2 13.308,39 302,46 1.203,55 364.030,53
H2O 5.444.34 302,46 1.015,98 307.296,04
Total 18.695.267,32
Q= 61.354.295,3 Q=
61.354.295,3
166
Aliran 24
Aliran 27
Keterangan :
Q24 : Aliran dari reaktor R-02
Q25 : Aliran air absorben
Q26 : Aliran gas menuju purge
Q27 : Aliran etilen oksida menuju ke kolom destilasi
A. Panas masuk
Panas dari reaktor R-02
T = 150 oC = 423 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q24
C2H4O 14.575,85 331,27 1.686,36 558.640,71
O2 99.650,43 3.114,08 892,70 2.779.940,25
N2 465.929,01 16.640,32 871,35 14.499.483,30
C2H4 3.556,97 127,03 1.463,19 185.876,49
CO2 13.308,39 302,46 1.203,55 364.030,53
H2O 5.444,34 302,46 1.015,98 307.296,04
Total 18.695.267,32
B. Panas Keluar
Produk atas (gas) menuju purge
T = 118,19 oC = 391 oK
Komponen Kg Kmol Cp dT Q26
O2 99.650,43 3.114,08 659,93 2.055.069,72
N2 465.929,01 16.640,32 648,74 10.795.181,12
C2H4 3.556,97 127,03 1.038,70 131.951,56
CO2 13.308,39 302,46 886,95 268.269,25
H2O 5.444,34 302,46 1.677,19 507.288,50
Total 1.375.7760,14
c
Aliran 28
Aliran 27
R
Aliran 29
168
Keterangan :
Q27 : Aliran dari absorber
Q28: Aliran etilen oksida menuju tangki etilen okida
Q29 : Aliran output menuju landfill
R = Ratio refluks
R=1
169
Panas Refluks
T = 100 oC = 373 oC
Komponen Kg kmol Cp dT Ql
C2H4O 13.847,05 314,71 7.261,50 2.285.236,93
H2O 41,67 2,31 7.261,50 16.808,83
Total 2.302.045,76