Anda di halaman 1dari 3

BAIK DAN BURUK, BENAR DAN SALAH

Baik dan buruk, benar dan salah adalah bagian kehidupan kita yang sehari-hari kita jumpai. Umumnya kita selalu berpendapat kalau
baik dan benar adalah saya sebaliknya yang buruk dan salah pasti orang lain. Manusia kebanyakan masih menggunakan ukuran
seperti itu. Lalu kapan kita mau mengakui bahwa di sana ada orang yang lebih baik dan lebih benar daripada kita?

Pitutur Kumpulan 9 ini sumber utamanya adalah “Layang Madubasa” yang ditulis oleh Ki Padmasusastra Ngabehi Wirapustaka di
Surakarta, 1912. Tulisan bahasa Jawa diketik dengan huruf italic dan terjemahan setengah bebas ada di bawahnya. Kiranya berkenan
mengikuti Ki Padmasusastra dengan gayanya yang khas. Semoga bermanfaat.

1. TANAMLAH PIKIRAN DAN PERBUATAN BAIK

Hukum alam wis netepake, sapa kang nandur bakal ngundhuh. Dene apa kang diundhuh iya manut wijine kang ditandur. Yen sing
ditandur winih alang-alang, ya aja ngarep-arep bisa panen pari, iku genah nyalahi kodrat. Mula mumpung isih esuk, nandura wiji cipta
lan panggawe kang becik-becik. Awit elingana, yen akeh sethithik anak putu kita uga bakal katut melu ngrasakake pahit getire wong
kang bibite ditandur dening wong tuwane (BBB)

TERJEMAHAN: Hukum alam sudah menetapkan, siapa yang menanam akan memetik hasilnya. Apa yang akan dipetik tentusaja sesuai
dengan apa yang ditanam. Kalau yang ditanam biji alang-alang ya tidak mungkin memanen padi, karena jelas menyalahi kodrat. Oleh
sebab itu mumpung masih pagi, tanamlah biji pikiran dan perbuatan baik. Ingatlah sedikit banyak anak cucu kita juga akan ikut
merasakan pahit getirnya orang yang bijinya ditanam oleh orang tuanya.

2. MANUSIA LEBIH SUKA BERBUAT BURUK DARIPADA BAIK

a. Ala karo becik pilih endi, aja koarani mokal, tlusuren igamu dhisik, satemene manungsa dhemen ala tinimbang karo becik, dadi yen
diarani ala: ginjal-ginjal. (MB)

TERJEMAHAN: Baik dan buruk pilih mana? Jangan katakan tidak mungkin. Cobalah telusuri igamu. Sebenarnya manusia lebih suka
buruk daripada baik. Jadi kalau dikatakan buruk: Menjingkat.

Keterangan: Iga kalau ditelusuri terasa geli sehingga kita menjingkat (ginjal-ginjal)

b. Ora ana piwulang sing akon anglakoni panggawe ala, kajaba layang Jiljalaha. Yagene pijer gawe piwulang becik bae, malah: ma:
papat, (madat, madon, main, minum) isih kurang diwuwuhi têlu, dadi pitu, wong wis ora digugu gawene apa. Sok mangkonoa wong iku
wis sumurup marang ala becik, mung sing didhemeni nglakoni panggawe ala, atine bungah, gelis ketutugan karepe, sanadyan
kaduwung ing buri ditemah, nekad arane, piwulange iya aran nekad. (MB)

TERJEMAHAN: Tidak ada pitutur yang menyuruh berbuat buruk (kecuali dalam buku Jiljalaha. Mengapa banyak membuat pitutur baik
saja, malah ma empat (madat, madon, main, minum) masih kurang. Ditambah tiga menjadi tujuh. Ya tidak dituruti, mau apa?Walau
begitu sebenarnya orang sudah tahu mana yang baik dan mana yang buruk. Hanya yang disukai melakukan yang buruk. Hatinya
senang, maksudnya cepat kesampaian, walaupun menyesal di kemudian hari. Itu namanya nekad, dan pituturnya juga nekad

Keterangan: Dalam buku Jiljalaha: isinya pitutur kebaikan tetapi cara menyampaikan dengan kebalikannya, yaitu menyuruh berbuat
salah

c. Becik iku ora tedhas ing ala, suprandene arang sing dhemen anglakoni panggawe bêcik.(MB)

TERJEMAHAN: Kebaikan tidak bisa dikalahkan keburukan. Walau demikian jarang orang yang mau melakukan perbuatan baik

3. TIDAK BISA MENGATAKAN BURUK KALAU BELUM TAHU BAIK

Ora bisa ngarani: ala, yen durung sumurup ing becik, mangkono uga kosokbaline.(MB)

TERJEMAHAN: Kita tidak bisa mengatakan buruk kalau belum tahu baik seperti apa; demikian pula sebaliknya

4. KALAU BARANG KITA PILIH YANG BAIK, KALAU KELAKUAN PILIH YANG BURUK

Pilih endi ala karo becik. Aneh pitakonanmu. Ora aneh, yen barang kowe mesthi milih kang becik, nanging yen kalakuan, kowe milih
sing ala, aja selak. (MB)

TERJEMAHAN: Pilih mana buruk dan baik? Aneh pertanyaanmu. Tidak aneh. Kalau barang, kamu pasti pilih yang baik. Tetapi kalau
kelakuan kamu pilih yang buruk. Jangan ingkar.

5. PERBUATAN BAIK DAN BURUK: DUA-DUANYA AKAN KETAHUAN

Becik ketitik ala ketara, sarèhning ala becik mesthi bakal kawanguran, perlune apa nglakoni panggawe ala. (MB)

TERJEMAHAN: “Becik ketitik ala ketara”. Mengingat perbuatan baik dan buruk pasti akan ketahuan, apa perlunya melakukan
perbuatan buruk?

6. BERBUAT BAIK: LANGGENG


a. Ora ana barang langgeng, mung kabecikan kang ora bisa sirna, sanadyan kang gawe becik wis ana ing jaman kailangan,
kabecikane iya ora bisa ilang, isih ditinggal ana ing ngalam dunya, wong kang duwe lelabetan mangkono, iku unusaning manungsa,
patut dadi sudarsananing ngaurip. (MB)

TERJEMAHAN: Tidak ada barang yang langgeng. Hanya kebaikan tidak bisa sirna, walaupun yang berbuat baik telah meninggal.
Kebaikannya juga tidak hilang, masih ditinggal di dunia. Orang yang punya pengabdian seperti itu adalah orang baik, patut diteladani
dalam kehidupan.

b. Kabecikan langgeng: iku mitulungi marang wong kajantaka, ora oleh tetempuh pitunane.(MB)

TERJEMAHAN: Kebaikan langgeng: Adalah menolong orang celaka. Kerugian yang dikeluarkan tidak mendapat ganti.

7. BERBUAT BAIK: TANPA PAMRIH DAN TAK PERLU DIPAMERKAN

a. Nglakoni kabecikan genti winales ing kabecikan, mung oleh tembung tanggap tarung: becik binecikan dadi lagi jamak bae, utamane
nglakoni kabecikan kang tanpa pamrih, gandane ngambar nganti tutug ing suwarga.(MB)

TERJEMAHAN: Melakukan kebaikan dan dibalas kebaikan, hanya timbal balik: baik, dibaiki. Jadi wajar-wajar saja. Yang utama adalah
melakukan kebaikan yang tanpa pamrih. Baunya semerbak sampai ke sorga

b. Yen kowe gawe kabecikan, simpenen ana ing pethi, soroge titipna ing liyan, supaya kowe ora bisa ambukak isining pethi kabecikan,
awit yen kowe kang bukak, gandane: mambu, yen wong liya: arum. (MB)

TERJEMAHAN: Kalau kamu berbuat kebaikan, simpanlah dalam peti, kuncinya titipkan orang lain, supaya kamu tidak bisa membuka
isinya peti kebaikan tersebut. Sebab kalau kamu yang membuka, baunya busuk, sedangkan kalau orang lain yang membuka, baunya
harum

8. KEBAIKAN ORANG TULIS DI HATI DAN KEBAIKAN SENDIRI TULIS DI TANAH

Kabecikaning liyan tinulisa ing ati supaya nabet ora bisa ilang ing salawas-lawase, nanging kabecikane dhewe tinulisa ing lemah
supaya gelis ilang tabete sirna tanpa tilas.(MB)

TERJEMAHAN: Kebaikan orang lain tulislah di hati supaya bekasnya tidak hilang selama-lamanya. Tetapi kebaikan kita sendiri tulislah
di tanah supaya bekasnya cepat hilang, sirna tanpa jejak.

9. PERBUATAN BAIK: RAJA TIDAK TAHU TETAPI ALLAH TAHU

Aja sumelang anglakoni panggawe becik, sanadyan ora kauningan ing panjenengan nata dening kawaranan, ananging Gusti Allah
anguningani saparipolahmu, bonggan sira ora pandhak mari anglakoni panggawe becik, dhemen anglakoni panggawe ala, ora ngandel
marang pitulungan Allah kang durung tumiba. (MB)

TERJEMAHAN: Jangan ragu melakukan perbuatan baik, walaupun tidak diketahui raja, tetapi Allah mengetahui apa saja yang kau
lakukan. Salahmu sendiri kalau kamu tidak mau melakukan perbuatan baik dan suka melakukan perbuatan buruk, tidak percaya
kepada pertolongan Allah yang belum datang saat ini

10. MERASA BENAR BELUM TENTU BENAR

Sanadyan pangrasane wis nindakake panggawe bener, nanging wong akeh ora ngrujuki, iku pratandha yen luput, aja puguh pikiren
dhisik dinganti ketemu.(MB)

TERJEMAHAN: Walaupun kita merasa sudah melakukan perbuatan benar, tetapi kalau banyak orang yang tidak setuju, berarti
perbuatan kita salah. Jangan mempertahankan diri, pikirkanlah lagi sampai ketemu

11. TIDAK ADA GUNANYA MENYALAHKAN ORANG SALAH

Ora ana wong ngaku luput, sanadyan ing batin wis sumurup dhewe ing lair iya isih ngaku b ener, awit saka iku ora ana perlune pisan-
pisan nutuh wong keluputan, luput-luput salin babah dadi padu salin mungsuh.(MB)

TERJEMAHAN: Tidak ada orang mengaku salah, walaupun dalam hatinya tahu kalau salah, ya tetap mengaku benar. Oleh sebab itu
apa manfaatnya menyalahkan orang yang salah; salah-salah menimbulkan pertengkaran dan tambah musuh

12. DI DUNIA INI SEMUA SALAH, KECUALI SAYA

Ora ana wong ora rebut bener, apa sing kolakoni ing salawase iku luput, nyatane yen mangkono, bocah dolanan tansah arebut bener,
saupama ora ana sing nakal, amesthi tanpa gumeder, awit bener lupute ora bisa awor ngalela dhewe-dhewe, dadi ing dunya iki
kaeping manungsa mung diiseni luput, benere disingidake primpen arep dianggo dhewe.(MB)

TERJEMAHAN: Tidak ada orang tidak berebut benar. Apa yang kau lakukan akan selalu salah. Nyatanya, anak bermain selalu berebut
benar. Seandainya tidak ada yang nakal, permainan tidak ramai karena benar dan salah tidak bisa campur, berdiri sendiri-sendiri.
Maunya manusia, dunia ini hanya diisi kesalahan. Kebenaran disembunyikan rapi, mau dipakai sendiri.

13. HAL BENAR HARUS DIPEROLEH MELALUI PERBUATAN BENAR


Bener iku dadi rebutaning ngakeh, nanging panggayuhe akeh kang disangkani saka panggawe luput, rumasane gelis kecandhak,
saupama panggayuhe mau disangkani saka panggawe becik, kira-kira mesthi dadi becik temenan, murni ing salawas-lawase,
sanadyan lawas kecandhake.

TERJEMAHAN: Benar itu jadi rebutan orang banyak, tetapi cara memperolehnya ada yang melalui perbuatan salah, karena lebih cepat
tercapai. Seandainya cara memperolehnya melalui jalan yang benar, kira-kira akan jadi betul-betul baik, bersih selamanya, walaupun
untuk mencapainya perlu waktu lama

14. KESALAHAN TEMAN: DIKOREKSI ATAU TIDAK?

Ambenerake kaluputaning kancane: ora mesthi katarima, nanging yen ora ambenerake: cacad, duwe kandhutan ala supaya awake
katon becik, ora sumurup yen becike bisa malicat saka duwe kandhutan ala mau. Kapenake kudu mawang langit lan nganggo empan
papan.

TERJEMAHAN: Mengoreksi kesalahan teman belum tentu diterima. Tetapi kalau tidak dikoreksi, kita juga salah, karena berarti kita
punya maksud jelek supaya kita kelihatan baik, padahal baik kita itu bisa menyesatkan. Jadi perlu dipertimbangkan secara bijaksana
melihat waktu dan tempatnya

15. ORANG BERUNTUNG SELALU BENAR

Wong iku yen lagi tinunggu ing begja saparipolahe kudu kabenean, carta malah tinulad ing akeh, beda karo wong kang lagi tininggal
ing begja, sanadyan anglakoni panggawe bener iya linuputake ing akeh, ananging wong yen wis anglakoni bener, arep golek apa
maneh, apa bakal mundur golek kabeneran: aneh, apa sungsang buwana balik: tangeh. Ujaring sujana angere isih ana pati, ora ana
barang langgeng.

TERJEMAHAN: Manusia kalau sedang beruntung, apapun selalu benar, malah diikuti orang banyak. Lain dengan orang yang sedang
dijauhi keberuntungan. Walaupun ia melakukan perbuatan yang benar, tetap saja disalahkan orang banyak. Tetapi orang yang
melakukan perbuatan benar, mau cari apa lagi? Kalau mengundurkan diri dari melakukan kebenaran, kan aneh. Kalau mau melakukan
sebaliknya, tidak mungkin. Tetapi kata para bijaksana, selama masih ada kematian, barang yang langgeng itu tidak ada.

16. MENGAKUI KESALAHAN: ADALAH PLAN B

Ngakoni kaluputan iku metu saka ing pakewuh kang kaping pindho, dening pakewuh kang kapisan wis linakonan rampung, nanging
arang sing gelem, dipilampu angrakit tembung kang bisa ngaling-alingi utawa ngilangake kaluputane golek bener, ora sumurup yen
wetuning uni utawa pratingkah luput, padha lan tibaning balang ing kalen, ora bisa bali.

TERJEMAHAN: Orang mengakui kesalahan adalah melaksanakan rencana kedua. Rencana pertama sudah dilaksanakan dan sudah
selesai, merakit kalimat untuk menutupi atau menghilangkan kesalahannya, mencari benarnya sendiri. Tidak tahu kalau ucapan yang
dikeluarkan sama dengan membuang batu di selokan. Tidak bisa kembali.

PENUTUP

Orang lain lah yang menilai bahwa kita ini baik dan benar, bukan diri kita sendiri. Berbuat baik kalau sudah terbiasa sebenarnya
menyenangkan. Hanya mengawalinya yang berat. Mengakui kesalahan seharusnya Plan A bukan Plan B. Berbuat benar juga tidak
mudah. Kalau kita sudah membiasakan diri dengan berbuat benar, ada satu kendala yang kita hadapi yaitu situasi Bener ning ora
pener. Inilah romantika kehidupan karena kita juga harus empan papan dalam melakukan sesuatu (IwMM).

Anda mungkin juga menyukai