C.

Reaktor (R-01)

Kode : R-01
Fungsi : Tempat terjadinya reaksi hidrolisis propylene oxide
Tujuan :
 Memilih jenis reaktor
 Memilih bahan konstruksi reaktor
 Menentukan dimensi reaktor

R-01
Reaktan Produk
P = 24,6 atm P = 24,6 atm
T=180 C T= 216,74 C

Gambar C4.1 Sketsa Reaktor

1. Memilih jenis reaktor
Reaktor yang dipilih dalam proses pembuatan propylene glycol adalah reaktor pipa
(Plug Flow Reactor). Reaktor ini dengan pertimbangan sebagai berikut:
a. Reaksi berlangsung pada fase cair homogen
b. Reaksi berlangsung pada suhu 180-216,74°C
c. Reaksi berlangsung pada tekanan tinggi (24,6 atm)

2. Memilih bahan konstruksi reaktor

Bahan konstruksi pipa yang dipilih adalah Carbon Steel SA 283 grade C. Hal ini dipilih

berdasarkan pertimbangan pada buku Coulson 4th edition sebagai berikut:

a. Mudah ditemukan dipasaran

b. Bahan banyak digunakan dalam industri
c. Memiliki harga yang relatif murah dibandingkan stainless steel
d. Mudah dibentuk dan memiliki daya rentang yang baik
e. Tidak kuat menahan korosi. Faktor ini tidak dibutuhkan karena bahan baku
pembuatan propilen glikol tidak bersifat korosif

C4-1
3. Menentukan dimensi reaktor
a. Menghitung densitas umpan pada suhu 183°C Densitas umpan dihitung dengan
rumus:
𝑇
𝜌 = 𝐴. 𝐵 −(1−𝐶)^𝑛) ................................................................................(C4-1)
(Yaws, 2009)
Dimana :

ρ = densitas komponen (gr/cm3)

A, B, dan n = koefisien
T = suhu operasi (K)
C = suhu kritis (K)
 Data densitas liquid
Tabel C4.1 Data Densitas Liquid
Komponen A B C n
Propilen Oksida 0.3123 0.27913 482.25 0.28571
Air 0.325 0.27 647.13 0.23
Propilen Glikol 0.3204 0.26942 700.17 0.20459
Dipropilen Glikol 0.3233 0.25543 654 0.28571
Tripropilen Glikol 0.3226 0.25664 677 0.28571
 Densitas umpan pada suhu 180°C
Tabel C4.2 Densitas Umpan pada Suhu 180oC
Komponen n(kmol/jam) Xi ρ xi.ρ
Propilen Oksida 124.776 0.063 0.553 0.035
Air 1871.647 0.938 0.877 0.822
Propilen Glikol 0.000 0.000 0.925 0.000
Dipropilen Glikol 0.000 0.000 0.856 0.000
Tripropilen Glikol 0.000 0.000 0.869 0.000
Total 1996.423 1.000 0.857

Berdasarkan perhitungan, densitas umpan sebesar 0,857 kg/L

C4-2
b. Menghitung viskositas umpan
Viskositas umpan dihitung dengan rumus:
𝐵
log μ = 𝐴 + 𝑇 + 𝐶. 𝑇 + 𝐷. 𝑇 2 .....................................................................(C4-2)

(Yaws, 2009)
Dimana :
µ = viskositas komponen (kg/m.s)
A, B, C, dan D = koefisien
T = suhu operasi (K)
 Data viskositas liquid umpan
Tabel C4.3 Data Viskositas Liquid
Komponen A B C D
Propilen Oksida -7.2842 975.39 0.0174 -0.00001916
Air -10.216 1792.5 0.018 -0.000013
Propilen Glikol -29.492 5245.6 0.0582 0.000042343
Dipropilen Glikol -31.345 5653.1 0.0601 -0.00004177
Tripropilen Glikol -13.888 3064.2 0.0205 -0.00000105

 Viskosiats umpan pada suhu 180°C

Tabel C4.4 Viskositas Umpan Pada Suhu 180°C
Komponen n(kmol/jam) xi μ (cp) xi.μ (kg/m.s)
Propilen Oksida 124.776441 0.062500 0.065867 0.000004
Air 1871.646619 0.937500 0.168601 0.000158
Propilen Glikol 0.000000 0.000000 0.578453 0.000000
Dipropilen Glikol 0.000000 0.000000 0.612599 0.000000
Tripropilen Glikol 0.000000 0.000000 88.707874 0.000000
Total 1996.423060 1.000000 0.000162
Berdasarkan perhitungan, densitas umpan sebesar 0,000162 kg/m.s
c. Menghitung diameter reaktor
Asumsi:
 Aliran turbulen (supaya reaktan bereaksi sempurna)
 nilai bilangan Reynold 3500

C4-3
 4G
Re = π x μ x ID ….......................................................................................(C4-3)

(White, 2001)
4G
ID = Re x π x μ…………...........................................................................( C4-4)

kg
4x11,381 s
ID =
kg
35000 x 3,142 x 0,00162 ms

ID = 2,552 meter
= 100,468 in

d. Menghitung panjang reaktor

FA0, T0 F A |z FA|z+ Δz FA, T

Z=0 Z Z+ΔZ Z=L

Gambar C4.1 Sketsa Matematis Reaktor

 Persamaan matematis neraca massa
Rate of input – rate of output – rate of reaction = rate of accumulation
π
FA |Z − FA |Z+ΔZ − rA ΔV = 0 (steady state) ; ΔV = x ID2 x Δz
4

π
FA |Z − FA |Z+ΔZ − ID2 ΔZ rA = 0
4

FA |Z+ΔZ − FA |Z π
= − ID2 rA
ΔZ 4

Jika diambil ΔZ 0, maka diperoleh

dFA π
= − D2 rA ; rA = k1CwCpo + k2CpgCpo + k3CdpgCtpg
dZ 4

dFA π
= − D2 (k1CwCpo + k2CpgCpo + k3CdpgCtpg)
dZ 4

 FA = FA0 (1 − Xa)
FA = FA0 − FA0 Xa

C4-4
 dFA
= −FA0
dXa

dFA = −FA0 dXa

−FA0 dXa π
= − D2 (k1CwCpo + k2CpgCpo + k3CdpgCtpg)
dZ 4

dXa πD2
= (k1CwCpo + k2CpgCpo + k3CdpgCtpg) .............................( C4-5)
dZ 4FA0

Keterangan :
FAO = kecepatan mol propilen oksida mula-mula (kmol/h)
FA = kecepatan mol propilen oksida (kmol/h)
rA = kecepatan mol propilen oksida yang terkonversi menjadi produk (kmol/m3 h)
ID = diameter dalam pipa (m)
 Persamaan matematis neraca panas (adiabatis)
Panas masuk – Panas keluar + Panas reaksi = Akumulasi
H|x − H|x+Δx + rA ΔV(−ΔHR ) = 0
Pada PFR :
dV dX
=
FA0 rA

dV r𝐴 = FA0 dX

H|x − H|x+Δx + FA0 Δx(−ΔHR ) = 0

H|x+Δx − H|x
= FA0 (−ΔHR )
Δx

Jika diambil ΔZ 0, maka diperoleh

dH
= FA0 (−ΔHR )
dX

dT
ΣFI CpI = FA0 (−ΔHR )
dX

dT FA0 (−ΔHR )
=
dX ΣFI CpI

C4-5
 T X
FA0 (−ΔHR )
∫ dT = ∫ dx
ΣFI CpI
T0 X0

FA0 (−ΔHR )
T − T0 = X − X0 ; X0 = 0
ΣFI CpI

FA0 (−ΔHR )
T − T0 = X
ΣFI CpI

FA0 X (−ΔHR )
T = T0 +
ΣFI CpI

Fpo0 X (−ΔHR )
T = T0 +
Fpo Cppo + Fw Cpw + Fpg Cppg + Fdpg Cpdpg + Ftpg Cptpg

… (C4 − 6)

Keterangan :
T = suhu fluida terhadap konversi (K)
To = suhu reaktan masuk (K)
FI = kecepatan mol masing-masing komponen (kmol/jam)
CpI = kapasitas panas pendingin (kJ/kmol K)
 Penyelesaian persamaan matematis
Dari permodelan matematis diatas, diperoleh persamaan-persamaan
sebagai berikut :
dXa πD2
= (k1CwCpo + k2CpgCpo + k3CdpgCtpg)
dZ 4FA0

Fpo0 X (−ΔHR )
T = T0 +
Fpo Cppo + Fw Cpw + Fpg Cppg + Fdpg Cpdpg + Ftpg Cptpg

Persamaan matematis diatas, diselesaikan dengan menggunakan metode Runga

Kutta Orde 4 untuk mendapatkan distribusi nilai X, T, sepanjang Z (panjang
reaktor) secara simultan.

k1 = f(xi , yi ) . Δx ……………………………………………………(C4-7)

Δx k1
k2 = f(xi + 2
, yi + 2
) . Δx ………………………………………(C4-8)

C4-6
 Δx k2
k3 = f(xi + , yi + ) . Δx ………………………………………(C4-9)
2 2

k4 = f(xi + Δx , yi + k3) . Δx ………………………………………(C4-10)

1
X = X 0 + 6 (k1 + 2k2 + 2k3 + k4) ……………………………………(C4-11)

Fpo0 X (−ΔHR )
T = T0 +
Fpo Cppo + Fw Cpw + Fpg Cppg + Fdpg Cpdpg + Ftpg Cptpg

Dengan data-data pendukung sebagai berikut :

kpg = exp (11.52 – 7713/T)………….…………………………………(C4-12)

kdpg = exp (16.87 – 9421/T) ……………..….…………………………(C4-13)
ktpg = exp (43.45 – 19086/T) …….….…………………………………(C4-14)
(Akyalcin,2017)
Fpo0 = 124.776 kmol/jam
Fw0 = 1871.646 kmol/jam
Cpo0 = 9.528 kmol/m3
Cw0 = 48.664 kmol/m3
T0 = 453.15 K
CPpo = 177.135 kJ/kmol
CPw = 80.667 kJ/kmol
CPpg = 245.342 kJ/kmol
CPdpg = 409.044 kJ/kmol
CPtpg = 382.587 kJ/kmol
ΔHR = ΔHR o + (CPpg − (CPpo + CPw ))(T0 − Tref ) …..……….……(C4-15)
(Budi,1997)
ΔHR = -54410 + (254.342 − (177.135 + 80.667))(453.1 − 298.15)
ΔHR = -56341. 3 𝑘𝐽/𝑘𝑚𝑜𝑙
Hasil penyelesaian perhitungan persamaan matematis dengan Metode Runga
Kutta orde 4, didapatkan X,T,Z sebagai berikut;

C4-7
Tabel C4.5 Hasil Perhitungan Konversi, Panjang, dan Suhu Reaktor
k1 k2 k3 k4 Z (m) X T
0 0 0 0 0 0 453.15
0.00084 0.00084 0.00084 0.00084 0.05 0.00084 453.18355
0.00084 0.00084 0.00084 0.00084 0.10 0.00168 453.21722
0.00085 0.00085 0.00084 0.00085 0.15 0.00252 453.25101
0.00085 0.00085 0.00084 0.00085 0.20 0.00337 453.28492
0.00085 0.00086 0.00084 0.00086 0.25 0.00422 453.31894
0.00086 0.00086 0.00084 0.00086 0.30 0.00507 453.35308
0.00086 0.00086 0.00084 0.00086 0.35 0.00593 453.38734
0.00087 0.00087 0.00084 0.00087 0.40 0.00679 453.42172
0.00087 0.00087 0.00084 0.00087 0.45 0.00765 453.45622
0.00088 0.00088 0.00084 0.00088 0.50 0.00852 453.49085
0.00088 0.00088 0.00084 0.00088 0.55 0.00938 453.52560
0.00088 0.00089 0.00084 0.00089 0.60 0.01026 453.56047
0.00089 0.00089 0.00084 0.00089 0.65 0.01113 453.59547
0.00089 0.00089 0.00084 0.00089 0.70 0.01201 453.63059
0.00090 0.00090 0.00084 0.00090 0.75 0.01289 453.66585
0.00090 0.00090 0.00084 0.00090 0.80 0.01377 453.70123
0.00091 0.00091 0.00085 0.00091 0.85 0.01466 453.73673
0.00091 0.00091 0.00085 0.00091 0.90 0.01555 453.77237
0.00092 0.00092 0.00085 0.00092 0.95 0.01644 453.80814
0.00092 0.00092 0.00085 0.00092 1.00 0.01734 453.84405
0.00093 0.00093 0.00085 0.00092 1.05 0.01824 453.88008
0.00093 0.00093 0.00085 0.00093 1.10 0.01914 453.91625
0.00094 0.00094 0.00085 0.00093 1.15 0.02005 453.95255
0.00094 0.00094 0.00085 0.00094 1.20 0.02096 453.98899
0.00094 0.00095 0.00085 0.00094 1.25 0.02187 454.02557
0.00095 0.00095 0.00085 0.00095 1.30 0.02279 454.06228
0.00095 0.00096 0.00085 0.00095 1.35 0.02371 454.09914
0.00096 0.00096 0.00085 0.00096 1.40 0.02463 454.13613
0.00096 0.00097 0.00085 0.00096 1.45 0.02556 454.17327
0.00097 0.00097 0.00085 0.00097 1.50 0.02649 454.21054
0.00097 0.00098 0.00085 0.00097 1.55 0.02743 454.24797
0.00098 0.00098 0.00085 0.00098 1.60 0.02837 454.28553
0.00099 0.00099 0.00085 0.00098 1.65 0.02931 454.32324
0.00099 0.00099 0.00085 0.00099 1.70 0.03025 454.36110
0.00100 0.00100 0.00086 0.00099 1.75 0.03120 454.39911
0.00100 0.00100 0.00086 0.00100 1.80 0.03215 454.43727
0.00101 0.00101 0.00086 0.00100 1.85 0.03311 454.47557
0.00101 0.00101 0.00086 0.00101 1.90 0.03407 454.51403
0.00102 0.00102 0.00086 0.00101 1.95 0.03503 454.55265
0.00102 0.00102 0.00086 0.00102 2.00 0.03600 454.59141
0.00103 0.00103 0.00086 0.00102 2.05 0.03697 454.63033

C4-8
0.00103 0.00104 0.00086 0.00103 2.10 0.03795 454.66941
0.00104 0.00104 0.00086 0.00103 2.15 0.03893 454.70865
0.00105 0.00105 0.00086 0.00104 2.20 0.03991 454.74804
0.00105 0.00105 0.00086 0.00105 2.25 0.04090 454.78760
0.00106 0.00106 0.00086 0.00105 2.30 0.04189 454.82732
0.00106 0.00106 0.00086 0.00106 2.35 0.04289 454.86720
0.00107 0.00107 0.00086 0.00106 2.40 0.04389 454.90725
0.00107 0.00108 0.00086 0.00107 2.45 0.04489 454.94746
0.00108 0.00108 0.00086 0.00107 2.50 0.04590 454.98784
0.00109 0.00109 0.00086 0.00108 2.55 0.04691 455.02839
0.00109 0.00109 0.00086 0.00109 2.60 0.04792 455.06911
0.00110 0.00110 0.00087 0.00109 2.65 0.04894 455.11000
0.00110 0.00111 0.00087 0.00110 2.70 0.04997 455.15106
0.00111 0.00111 0.00087 0.00110 2.75 0.05100 455.19230
0.00112 0.00112 0.00087 0.00111 2.80 0.05203 455.23371
0.00112 0.00113 0.00087 0.00112 2.85 0.05307 455.27530
0.00113 0.00113 0.00087 0.00112 2.90 0.05411 455.31708
0.00114 0.00114 0.00087 0.00113 2.95 0.05516 455.35903
0.00114 0.00115 0.00087 0.00113 3.00 0.05621 455.40116
0.00115 0.00115 0.00087 0.00114 3.05 0.05727 455.44348
0.00116 0.00116 0.00087 0.00115 3.10 0.05833 455.48598
0.00116 0.00117 0.00087 0.00115 3.15 0.05939 455.52867
0.00117 0.00117 0.00087 0.00116 3.20 0.06046 455.57155
0.00118 0.00118 0.00087 0.00117 3.25 0.06153 455.61462
0.00118 0.00119 0.00087 0.00117 3.30 0.06261 455.65788
0.00119 0.00119 0.00087 0.00118 3.35 0.06370 455.70134
0.00120 0.00120 0.00087 0.00119 3.40 0.06479 455.74499
0.00120 0.00121 0.00088 0.00119 3.45 0.06588 455.78884
0.00121 0.00121 0.00088 0.00120 3.50 0.06698 455.83289
0.00122 0.00122 0.00088 0.00121 3.55 0.06808 455.87713
0.00123 0.00123 0.00088 0.00121 3.60 0.06919 455.92159
0.00123 0.00124 0.00088 0.00122 3.65 0.07030 455.96624
0.00124 0.00124 0.00088 0.00123 3.70 0.07142 456.01110
0.00125 0.00125 0.00088 0.00124 3.75 0.07255 456.05617
0.00126 0.00126 0.00088 0.00124 3.80 0.07368 456.10145
0.00126 0.00127 0.00088 0.00125 3.85 0.07481 456.14695
0.00127 0.00127 0.00088 0.00126 3.90 0.07595 456.19265
0.00128 0.00128 0.00088 0.00127 3.95 0.07710 456.23858
0.00129 0.00129 0.00088 0.00127 4.00 0.07825 456.28472
0.00129 0.00130 0.00088 0.00128 4.05 0.07940 456.33108
0.00130 0.00130 0.00088 0.00129 4.10 0.08056 456.37766
0.00131 0.00131 0.00088 0.00130 4.15 0.08173 456.42447
0.00132 0.00132 0.00089 0.00130 4.20 0.08290 456.47150
0.00133 0.00133 0.00089 0.00131 4.25 0.08408 456.51877

C4-9
0.00133 0.00134 0.00089 0.00132 4.30 0.08526 456.56626
0.00134 0.00135 0.00089 0.00133 4.35 0.08645 456.61399
0.00135 0.00135 0.00089 0.00134 4.40 0.08765 456.66195
0.00136 0.00136 0.00089 0.00134 4.45 0.08885 456.71015
0.00137 0.00137 0.00089 0.00135 4.50 0.09006 456.75859
0.00138 0.00138 0.00089 0.00136 4.55 0.09127 456.80727
0.00139 0.00139 0.00089 0.00137 4.60 0.09249 456.85620
0.00140 0.00140 0.00089 0.00138 4.65 0.09372 456.90538
0.00140 0.00141 0.00089 0.00139 4.70 0.09495 456.95480
0.00141 0.00142 0.00089 0.00140 4.75 0.09619 457.00448
0.00142 0.00143 0.00089 0.00140 4.80 0.09743 457.05441
0.00143 0.00143 0.00089 0.00141 4.85 0.09868 457.10459
0.00144 0.00144 0.00090 0.00142 4.90 0.09994 457.15504
0.00145 0.00145 0.00090 0.00143 4.95 0.10120 457.20575
0.00146 0.00146 0.00090 0.00144 5.00 0.10247 457.25673
0.00147 0.00147 0.00090 0.00145 5.05 0.10375 457.30797
0.00148 0.00148 0.00090 0.00146 5.10 0.10503 457.35948
0.00149 0.00149 0.00090 0.00147 5.15 0.10632 457.41127
0.00150 0.00150 0.00090 0.00148 5.20 0.10762 457.46333
0.00151 0.00151 0.00090 0.00149 5.25 0.10892 457.51567
0.00152 0.00152 0.00090 0.00150 5.30 0.11023 457.56829
0.00153 0.00153 0.00090 0.00151 5.35 0.11155 457.62120
0.00154 0.00154 0.00090 0.00152 5.40 0.11288 457.67440
0.00155 0.00155 0.00090 0.00153 5.45 0.11421 457.72788
0.00156 0.00156 0.00090 0.00154 5.50 0.11555 457.78166
0.00157 0.00157 0.00091 0.00155 5.55 0.11689 457.83574
0.00158 0.00159 0.00091 0.00156 5.60 0.11825 457.89012
0.00159 0.00160 0.00091 0.00157 5.65 0.11961 457.94480
0.00160 0.00161 0.00091 0.00158 5.70 0.12098 457.99978
0.00162 0.00162 0.00091 0.00159 5.75 0.12236 458.05508
0.00163 0.00163 0.00091 0.00160 5.80 0.12374 458.11069
0.00164 0.00164 0.00091 0.00161 5.85 0.12513 458.16662
0.00165 0.00165 0.00091 0.00163 5.90 0.12653 458.22287
0.00166 0.00166 0.00091 0.00164 5.95 0.12794 458.27944
0.00167 0.00168 0.00091 0.00165 6.00 0.12936 458.33634
0.00168 0.00169 0.00091 0.00166 6.05 0.13078 458.39357
0.00170 0.00170 0.00091 0.00167 6.10 0.13222 458.45113
0.00171 0.00171 0.00092 0.00168 6.15 0.13366 458.50904
0.00172 0.00173 0.00092 0.00170 6.20 0.13511 458.56728
0.00173 0.00174 0.00092 0.00171 6.25 0.13657 458.62588
0.00175 0.00175 0.00092 0.00172 6.30 0.13803 458.68482
0.00176 0.00176 0.00092 0.00173 6.35 0.13951 458.74412
0.00177 0.00178 0.00092 0.00174 6.40 0.14099 458.80377
0.00179 0.00179 0.00092 0.00176 6.45 0.14249 458.86379

C4-10
0.00180 0.00180 0.00092 0.00177 6.50 0.14399 458.92417
0.00181 0.00182 0.00092 0.00178 6.55 0.14550 458.98493
0.00183 0.00183 0.00092 0.00180 6.60 0.14702 459.04606
0.00184 0.00184 0.00092 0.00181 6.65 0.14855 459.10757
0.00185 0.00186 0.00092 0.00182 6.70 0.15009 459.16947
0.00187 0.00187 0.00093 0.00184 6.75 0.15164 459.23175
0.00188 0.00189 0.00093 0.00185 6.80 0.15320 459.29443
0.00190 0.00190 0.00093 0.00186 6.85 0.15477 459.35750
0.00191 0.00191 0.00093 0.00188 6.90 0.15635 459.42098
0.00192 0.00193 0.00093 0.00189 6.95 0.15794 459.48487
0.00194 0.00194 0.00093 0.00191 7.00 0.15954 459.54917
0.00195 0.00196 0.00093 0.00192 7.05 0.16115 459.61388
0.00197 0.00197 0.00093 0.00194 7.10 0.16277 459.67902
0.00199 0.00199 0.00093 0.00195 7.15 0.16440 459.74459
0.00200 0.00201 0.00093 0.00197 7.20 0.16604 459.81060
0.00202 0.00202 0.00094 0.00198 7.25 0.16769 459.87704
0.00203 0.00204 0.00094 0.00200 7.30 0.16935 459.94392
0.00205 0.00205 0.00094 0.00201 7.35 0.17103 460.01126
0.00207 0.00207 0.00094 0.00203 7.40 0.17271 460.07905
0.00208 0.00209 0.00094 0.00205 7.45 0.17441 460.14731
0.00210 0.00210 0.00094 0.00206 7.50 0.17612 460.21603
0.00212 0.00212 0.00094 0.00208 7.55 0.17784 460.28523
0.00213 0.00214 0.00094 0.00210 7.60 0.17957 460.35490
0.00215 0.00216 0.00094 0.00211 7.65 0.18132 460.42506
0.00217 0.00217 0.00095 0.00213 7.70 0.18307 460.49572
0.00219 0.00219 0.00095 0.00215 7.75 0.18484 460.56687
0.00221 0.00221 0.00095 0.00217 7.80 0.18662 460.63853
0.00222 0.00223 0.00095 0.00218 7.85 0.18841 460.71070
0.00224 0.00225 0.00095 0.00220 7.90 0.19022 460.78340
0.00226 0.00227 0.00095 0.00222 7.95 0.19204 460.85661
0.00228 0.00229 0.00095 0.00224 8.00 0.19387 460.93037
0.00230 0.00230 0.00095 0.00226 8.05 0.19572 461.00466
0.00232 0.00232 0.00095 0.00228 8.10 0.19758 461.07950
0.00234 0.00234 0.00096 0.00230 8.15 0.19945 461.15489
0.00236 0.00237 0.00096 0.00232 8.20 0.20134 461.23085
0.00238 0.00239 0.00096 0.00234 8.25 0.20324 461.30738
0.00240 0.00241 0.00096 0.00236 8.30 0.20515 461.38449
0.00242 0.00243 0.00096 0.00238 8.35 0.20708 461.46219
0.00244 0.00245 0.00096 0.00240 8.40 0.20903 461.54048
0.00247 0.00247 0.00096 0.00242 8.45 0.21099 461.61938
0.00249 0.00249 0.00096 0.00244 8.50 0.21296 461.69889
0.00251 0.00252 0.00097 0.00246 8.55 0.21495 461.77902
0.00253 0.00254 0.00097 0.00249 8.60 0.21696 461.85978
0.00256 0.00256 0.00097 0.00251 8.65 0.21898 461.94118

C4-11
0.00258 0.00259 0.00097 0.00253 8.70 0.22102 462.02323
0.00260 0.00261 0.00097 0.00256 8.75 0.22307 462.10594
0.00263 0.00263 0.00097 0.00258 8.80 0.22514 462.18931
0.00265 0.00266 0.00097 0.00260 8.85 0.22723 462.27337
0.00268 0.00268 0.00098 0.00263 8.90 0.22933 462.35811
0.00270 0.00271 0.00098 0.00265 8.95 0.23145 462.44355
0.00273 0.00273 0.00098 0.00268 9.00 0.23359 462.52970
0.00275 0.00276 0.00098 0.00270 9.05 0.23574 462.61657
0.00278 0.00279 0.00098 0.00273 9.10 0.23792 462.70418
0.00281 0.00281 0.00098 0.00275 9.15 0.24011 462.79252
0.00283 0.00284 0.00098 0.00278 9.20 0.24232 462.88162
0.00286 0.00287 0.00099 0.00281 9.25 0.24455 462.97149
0.00289 0.00290 0.00099 0.00284 9.30 0.24680 463.06213
0.00292 0.00292 0.00099 0.00286 9.35 0.24907 463.15356
0.00295 0.00295 0.00099 0.00289 9.40 0.25135 463.24580
0.00298 0.00298 0.00099 0.00292 9.45 0.25366 463.33885
0.00301 0.00301 0.00099 0.00295 9.50 0.25599 463.43273
0.00304 0.00304 0.00100 0.00298 9.55 0.25834 463.52745
0.00307 0.00307 0.00100 0.00301 9.60 0.26071 463.62302
0.00310 0.00311 0.00100 0.00304 9.65 0.26310 463.71947
0.00313 0.00314 0.00100 0.00307 9.70 0.26552 463.81680
0.00316 0.00317 0.00100 0.00310 9.75 0.26795 463.91503
0.00320 0.00320 0.00100 0.00314 9.80 0.27041 464.01417
0.00323 0.00324 0.00101 0.00317 9.85 0.27289 464.11424
0.00326 0.00327 0.00101 0.00320 9.90 0.27539 464.21525
0.00330 0.00330 0.00101 0.00324 9.95 0.27792 464.31723
0.00333 0.00334 0.00101 0.00327 10.00 0.28047 464.42018
0.00337 0.00338 0.00101 0.00331 10.05 0.28305 464.52412
0.00341 0.00341 0.00102 0.00334 10.10 0.28565 464.62907
0.00344 0.00345 0.00102 0.00338 10.15 0.28827 464.73506
0.00348 0.00349 0.00102 0.00341 10.20 0.29093 464.84209
0.00352 0.00353 0.00102 0.00345 10.25 0.29360 464.95018
0.00356 0.00356 0.00103 0.00349 10.30 0.29631 465.05936
0.00360 0.00360 0.00103 0.00353 10.35 0.29904 465.16964
0.00364 0.00364 0.00103 0.00357 10.40 0.30180 465.28104
0.00368 0.00369 0.00103 0.00361 10.45 0.30459 465.39358
0.00372 0.00373 0.00103 0.00365 10.50 0.30740 465.50729
0.00376 0.00377 0.00104 0.00369 10.55 0.31025 465.62218
0.00381 0.00381 0.00104 0.00373 10.60 0.31312 465.73828
0.00385 0.00386 0.00104 0.00378 10.65 0.31603 465.85561
0.00390 0.00390 0.00104 0.00382 10.70 0.31896 465.97418
0.00394 0.00395 0.00105 0.00387 10.75 0.32193 466.09403
0.00399 0.00400 0.00105 0.00391 10.80 0.32493 466.21519
0.00404 0.00404 0.00105 0.00396 10.85 0.32796 466.33766

C4-12
0.00408 0.00409 0.00106 0.00401 10.90 0.33102 466.46148
0.00413 0.00414 0.00106 0.00406 10.95 0.33412 466.58668
0.00418 0.00419 0.00106 0.00411 11.00 0.33725 466.71327
0.00423 0.00424 0.00106 0.00416 11.05 0.34042 466.84130
0.00429 0.00429 0.00107 0.00421 11.10 0.34362 466.97078
0.00434 0.00435 0.00107 0.00426 11.15 0.34686 467.10174
0.00439 0.00440 0.00107 0.00431 11.20 0.35014 467.23422
0.00445 0.00446 0.00108 0.00437 11.25 0.35345 467.36824
0.00451 0.00451 0.00108 0.00442 11.30 0.35681 467.50383
0.00456 0.00457 0.00108 0.00448 11.35 0.36020 467.64103
0.00462 0.00463 0.00109 0.00454 11.40 0.36363 467.77986
0.00468 0.00469 0.00109 0.00460 11.45 0.36711 467.92037
0.00474 0.00475 0.00110 0.00466 11.50 0.37062 468.06258
0.00481 0.00481 0.00110 0.00472 11.55 0.37418 468.20653
0.00487 0.00488 0.00110 0.00478 11.60 0.37778 468.35226
0.00493 0.00494 0.00111 0.00484 11.65 0.38142 468.49980
0.00500 0.00501 0.00111 0.00491 11.70 0.38512 468.64919
0.00507 0.00507 0.00112 0.00497 11.75 0.38885 468.80046
0.00514 0.00514 0.00112 0.00504 11.80 0.39264 468.95367
0.00521 0.00521 0.00113 0.00511 11.85 0.39647 469.10884
0.00528 0.00528 0.00113 0.00518 11.90 0.40035 469.26602
0.00535 0.00536 0.00114 0.00525 11.95 0.40428 469.42526
0.00543 0.00543 0.00114 0.00533 12.00 0.40827 469.58659
0.00550 0.00551 0.00115 0.00540 12.05 0.41230 469.75006
0.00558 0.00559 0.00115 0.00548 12.10 0.41639 469.91572
0.00566 0.00567 0.00116 0.00556 12.15 0.42054 470.08362
0.00574 0.00575 0.00116 0.00564 12.20 0.42474 470.25379
0.00582 0.00583 0.00117 0.00572 12.25 0.42899 470.42630
0.00591 0.00591 0.00117 0.00580 12.30 0.43331 470.60119
0.00600 0.00600 0.00118 0.00589 12.35 0.43768 470.77851
0.00608 0.00609 0.00119 0.00598 12.40 0.44212 470.95832
0.00617 0.00618 0.00119 0.00607 12.45 0.44661 471.14067
0.00627 0.00627 0.00120 0.00616 12.50 0.45117 471.32562
0.00636 0.00636 0.00121 0.00625 12.55 0.45580 471.51321
0.00646 0.00646 0.00122 0.00634 12.60 0.46049 471.70352
0.00656 0.00656 0.00122 0.00644 12.65 0.46525 471.89660
0.00666 0.00665 0.00123 0.00654 12.70 0.47008 472.09250
0.00676 0.00676 0.00124 0.00664 12.75 0.47498 472.29130
0.00686 0.00686 0.00125 0.00674 12.80 0.47995 472.49304
0.00697 0.00697 0.00126 0.00685 12.85 0.48499 472.69780
0.00708 0.00707 0.00127 0.00696 12.90 0.49011 472.90564
0.00719 0.00718 0.00128 0.00707 12.95 0.49531 473.11663
0.00730 0.00730 0.00129 0.00718 13.00 0.50058 473.33082
0.00742 0.00741 0.00130 0.00729 13.05 0.50593 473.54829

C4-13
0.00753 0.00753 0.00131 0.00741 13.10 0.51137 473.76910
0.00765 0.00765 0.00132 0.00753 13.15 0.51689 473.99332
0.00778 0.00777 0.00133 0.00765 13.20 0.52249 474.22103
0.00790 0.00789 0.00134 0.00777 13.25 0.52818 474.45227
0.00803 0.00801 0.00136 0.00790 13.30 0.53396 474.68714
0.00816 0.00814 0.00137 0.00802 13.35 0.53982 474.92568
0.00829 0.00827 0.00138 0.00815 13.40 0.54578 475.16798
0.00842 0.00840 0.00140 0.00828 13.45 0.55183 475.41408
0.00856 0.00854 0.00141 0.00842 13.50 0.55798 475.66407
0.00870 0.00867 0.00143 0.00855 13.55 0.56422 475.91800
0.00883 0.00881 0.00144 0.00869 13.60 0.57056 476.17593
0.00898 0.00895 0.00146 0.00883 13.65 0.57699 476.43792
0.00912 0.00909 0.00148 0.00897 13.70 0.58353 476.70403
0.00926 0.00923 0.00150 0.00911 13.75 0.59017 476.97430
0.00941 0.00937 0.00151 0.00926 13.80 0.59691 477.24878
0.00956 0.00951 0.00153 0.00940 13.85 0.60375 477.52751
0.00971 0.00966 0.00155 0.00955 13.90 0.61069 477.81053
0.00985 0.00980 0.00157 0.00970 13.95 0.61774 478.09785
0.01000 0.00995 0.00159 0.00984 14.00 0.62490 478.38951
0.01015 0.01009 0.00162 0.00999 14.05 0.63216 478.68550
0.01030 0.01023 0.00164 0.01014 14.10 0.63952 478.98583
0.01045 0.01038 0.00166 0.01028 14.15 0.64699 479.29047
0.01060 0.01052 0.00169 0.01043 14.20 0.65456 479.59940
0.01074 0.01066 0.00171 0.01057 14.25 0.66224 479.91257
0.01088 0.01079 0.00174 0.01071 14.30 0.67001 480.22991
0.01102 0.01092 0.00176 0.01085 14.35 0.67789 480.55135
0.01116 0.01105 0.00179 0.01098 14.40 0.68585 480.87678
0.01129 0.01117 0.00182 0.01111 14.45 0.69392 481.20607
0.01141 0.01129 0.00184 0.01123 14.50 0.70207 481.53906
0.01153 0.01140 0.00187 0.01134 14.55 0.71030 481.87557
0.01164 0.01150 0.00190 0.01145 14.60 0.71861 482.21538
0.01174 0.01159 0.00192 0.01155 14.65 0.72700 482.55825
0.01183 0.01167 0.00195 0.01164 14.70 0.73545 482.90390
0.01191 0.01174 0.00198 0.01171 14.75 0.74396 483.25199
0.01198 0.01179 0.00200 0.01178 14.80 0.75252 483.60217
0.01204 0.01183 0.00203 0.01183 14.85 0.76112 483.95404
0.01207 0.01186 0.00205 0.01186 14.90 0.76974 484.30715
0.01209 0.01186 0.00207 0.01188 14.95 0.77838 484.66102
0.01210 0.01185 0.00209 0.01188 15.00 0.78703 485.01510
0.01208 0.01182 0.00211 0.01186 15.05 0.79566 485.36883
0.01204 0.01177 0.00212 0.01182 15.10 0.80427 485.72159
0.01198 0.01170 0.00214 0.01175 15.15 0.81284 486.07273
0.01190 0.01160 0.00214 0.01166 15.20 0.82134 486.42155
0.01179 0.01148 0.00215 0.01155 15.25 0.82977 486.76732

C4-14
0.01165 0.01133 0.00215 0.01142 15.30 0.83811 487.10931
0.01149 0.01116 0.00214 0.01125 15.35 0.84633 487.44675
0.01131 0.01096 0.00213 0.01106 15.40 0.85443 487.77885
0.01109 0.01074 0.00211 0.01085 15.45 0.86237 488.10485
0.01086 0.01049 0.00209 0.01061 15.50 0.87014 488.42397
0.01059 0.01022 0.00206 0.01035 15.55 0.87772 488.73547
0.01030 0.00993 0.00203 0.01006 15.60 0.88510 489.03862
0.00999 0.00961 0.00199 0.00975 15.65 0.89226 489.33277
0.00966 0.00928 0.00195 0.00942 15.70 0.89918 489.61728
0.00931 0.00893 0.00190 0.00907 15.75 0.90586 489.89159
0.00895 0.00856 0.00184 0.00871 15.80 0.91227 490.15523
0.00857 0.00819 0.00178 0.00834 15.85 0.91841 490.40779
0.00818 0.00780 0.00172 0.00795 15.90 0.92427 490.64893
0.00778 0.00741 0.00165 0.00756 15.95 0.92985 490.87844
0.00738 0.00702 0.00158 0.00717 16.00 0.93514 491.09617
0.00698 0.00663 0.00151 0.00677 16.05 0.94015 491.30207
0.00658 0.00624 0.00143 0.00638 16.10 0.94486 491.49617
0.00618 0.00586 0.00135 0.00599 16.15 0.94929 491.67860
0.00579 0.00548 0.00128 0.00561 16.20 0.95345 491.84954
0.00541 0.00511 0.00120 0.00523 16.25 0.95733 492.00927
0.00504 0.00476 0.00113 0.00487 16.30 0.96094 492.15811
0.00469 0.00442 0.00105 0.00453 16.35 0.96430 492.29643
0.00434 0.00409 0.00098 0.00419 16.40 0.96741 492.42466
0.00402 0.00378 0.00091 0.00388 16.45 0.97029 492.54325
0.00371 0.00348 0.00085 0.00357 16.50 0.97295 492.65268
0.00341 0.00320 0.00078 0.00329 16.55 0.97539 492.75344
0.00314 0.00294 0.00072 0.00302 16.60 0.97764 492.84603
0.00288 0.00270 0.00066 0.00277 16.65 0.97970 492.93097
0.00263 0.00247 0.00061 0.00254 16.70 0.98159 493.00873
0.00241 0.00225 0.00056 0.00232 16.75 0.98332 493.07983
0.00220 0.00206 0.00051 0.00211 16.80 0.98489 493.14473
0.00200 0.00187 0.00047 0.00193 16.85 0.98633 493.20389
0.00182 0.00170 0.00043 0.00175 16.90 0.98763 493.25775
0.00166 0.00155 0.00039 0.00159 16.95 0.98882 493.30673
0.00151 0.00141 0.00035 0.00145 17.00 0.98990 493.35122
0.00137 0.00128 0.00032 0.00131 17.05 0.99088 493.39160
0.00124 0.00116 0.00029 0.00119 17.10 0.99177 493.42821
0.00112 0.00105 0.00027 0.00108 17.15 0.99257 493.46137
0.00102 0.00095 0.00024 0.00098 17.20 0.99330 493.49139
0.00092 0.00086 0.00022 0.00088 17.25 0.99396 493.51855
0.00083 0.00077 0.00020 0.00080 17.30 0.99456 493.54311
0.00075 0.00070 0.00018 0.00072 17.35 0.99510 493.56530
0.00068 0.00063 0.00016 0.00065 17.40 0.99558 493.58534
0.00061 0.00057 0.00015 0.00059 17.45 0.99602 493.60343

C4-15
0.00055 0.00051 0.00013 0.00053 17.50 0.99642 493.61975
0.00050 0.00046 0.00012 0.00048 17.55 0.99677 493.63447
0.00045 0.00042 0.00011 0.00043 17.60 0.99710 493.64775
0.00041 0.00038 0.00010 0.00039 17.65 0.99739 493.65972
0.00037 0.00034 0.00009 0.00035 17.70 0.99765 493.67050
0.00033 0.00031 0.00008 0.00032 17.75 0.99788 493.68021
0.00030 0.00028 0.00007 0.00028 17.80 0.99809 493.68897
0.00027 0.00025 0.00006 0.00026 17.85 0.99829 493.69685
0.00024 0.00022 0.00006 0.00023 17.90 0.99846 493.70394
0.00022 0.00020 0.00005 0.00021 17.95 0.99861 493.71033
0.00019 0.00018 0.00005 0.00019 18.00 0.99875 493.71608
0.00018 0.00016 0.00004 0.00017 18.05 0.99888 493.72125
0.00016 0.00015 0.00004 0.00015 18.10 0.99899 493.72591
0.00014 0.00013 0.00003 0.00014 18.15 0.99909 493.73010
0.00013 0.00012 0.00003 0.00012 18.20 0.99918 493.73387
0.00011 0.00011 0.00003 0.00011 18.25 0.99927 493.73726
0.00010 0.00010 0.00002 0.00010 18.30 0.99934 493.74031
0.00009 0.00009 0.00002 0.00009 18.35 0.99941 493.74305
0.00008 0.00008 0.00002 0.00008 18.40 0.99947 493.74552
0.00008 0.00007 0.00002 0.00007 18.45 0.99952 493.74774
0.00007 0.00006 0.00002 0.00006 18.50 0.99957 493.74973
0.00006 0.00006 0.00001 0.00006 18.55 0.99961 493.75153
0.00005 0.00005 0.00001 0.00005 18.60 0.99965 493.75314
0.00005 0.00005 0.00001 0.00005 18.65 0.99969 493.75459
0.00004 0.00004 0.00001 0.00004 18.70 0.99972 493.75590
0.00004 0.00004 0.00001 0.00004 18.75 0.99975 493.75707
0.00004 0.00003 0.00001 0.00003 18.80 0.99977 493.75812
0.00003 0.00003 0.00001 0.00003 18.85 0.99980 493.75907
0.00003 0.00003 0.00001 0.00003 18.90 0.99982 493.75992
0.00003 0.00002 0.00001 0.00002 18.95 0.99983 493.76069
0.00002 0.00002 0.00001 0.00002 19.00 0.99985 493.76138
0.00002 0.00002 0.00001 0.00002 19.05 0.99987 493.76200
0.00002 0.00002 0.00000 0.00002 19.10 0.99988 493.76255
0.00002 0.00002 0.00000 0.00002 19.15 0.99989 493.76306
0.00002 0.00001 0.00000 0.00001 19.20 0.99990 493.76351
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.25 0.99991 493.76391
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.30 0.99992 493.76427
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.35 0.99993 493.76460
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.40 0.99994 493.76489
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.45 0.99994 493.76516
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.50 0.99995 493.76540
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.55 0.99995 493.76561
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.60 0.99996 493.76580
0.00001 0.00001 0.00000 0.00001 19.65 0.99996 493.76597

C4-16
 0.00001 0.00000 0.00000 0.00001 19.70 0.99997 493.76613
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 19.75 0.99997 493.76627
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 19.80 0.99997 493.76639
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 19.85 0.99998 493.76651
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 19.90 0.99998 493.76661
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 19.95 0.99998 493.76670
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.00 0.99998 493.76678
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.05 0.99998 493.76685
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.10 0.99999 493.76692
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.15 0.99999 493.76698
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.20 0.99999 493.76703
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.25 0.99999 493.76708
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.30 0.99999 493.76712
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.35 0.99999 493.76716
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.40 0.99999 493.76720
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.45 0.99999 493.76723
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.50 0.99999 493.76726
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.55 0.99999 493.76728
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 20.60 1.00000 493.76730

Hasil penyelesaian perhitungan persamaan matematis dengan Metode

Runga Kutta orde 4, diperoleh tinggi reaktor yaitu 15,75 m untuk menghasilkan
konversi reaksi 90% dengan suhu pada saat konversi tersebut adalah 489.89 K.

e. Menghitung tebal shell

Bahan shell = Carbon Steels SA 283 grade C
Diameter dalam shell = 1.190 m
Tebal shell reaktor dihitung dengan menggunakan persamaan :
(𝑃𝐷 x r𝐼 )
𝑡𝑆 = (((𝑃 ) + C"…………………………………(C4-16)
ALLOW x ε)−(0,6 x P𝐷 ))

(Brownell, 1959)
Dimana :
C” : faktor korosi (m)
PALLOW : allowable stress (psi)
PD : Tekanan perancangan (psi)
ri : jari-jari dalam (in)
ts : tebal shell (in)
ε : efisiensi sambungan

C4-17
• Allowable Stress untuk carbon steel SA-283 grade C yaitu:
PALLOW = 12560 psi
• Tekanan Perancangan (faktor keamanan 20%)= 1,2 x Tekanan Operasi
PD = 1,2 x (24.6 x 14.6959) psi
= 433.823 psi
• Faktor Korosi
Faktor korosi dirancang 1.5/16 in
C” = 0,093 in
• Efisiensi Sambungan
Menghitung nilai ts untuk mengetahui jumlah weld yang dibutuhkan
𝑝𝑖 𝑥 𝐼𝐷 433.823 𝑃𝑠𝑖 𝑥 100,468 𝑖𝑛
𝑡𝑠 = = …………………(C4-17)
2𝑓 2 𝑥 12650 𝑃𝑠𝑖
(Brownell, 1959)
= 1,723 in
Jika nilai ts > 5/16 (0.3125 in) maka digunakan double weld
• Jari-jari dalam, ri = ID / 2
ri = 50,234 in
 Tebal shell
(PD x rI )
tS = ( ) + C" ………………………(C4-18)
((PALLOW x ε) − (0,6 x PD ))
(Brownell, 1959)
(433.823 x 50,234)
tS = ( ) + 0.093
((12650 x 0.9) − (0.6 x 433.823))
tS = 2.05 in
Dipakai tebal shell standar = 2,25 in
• Diameter luar shell
ODS = IDS + 2 x tS …………………………………….……………(C4-19)
= 100,468 in + 2 x 2,25 in
= 104,968 in
= 108 in (standar)
• Panjang shell
Panjang shell = tinggi pipa
= 15,75 m

C4-18
f. Menghitung tebal head
Jenis : Hemispherical
(PD x ID)
tH = ( ) + C" …………………………(C4-18)
((4 x 𝑓 x ε) − (0,6 x PD ))
(Brownell, 1959)
(433,283 x 50,234)
tH = ( ) + 0.093
((4 x 12650 x 0,9) − (0,6 x 433,283))
t H = 1,047 in
t H = 1,125 in (standar)

g. Menghitung tinggi head dan panjang total reactor

Dari tabel 5.7 Brownell, untuk OD = 108 in dan ts = 2,25 in diperoleh nilai icr =
6,75 in dan r = 96 in
Dari tabel 5.8 Brownell, untuk tH = 1.75 in diperoleh range sF = 1.5 in sampai
dengan 4.5 in, dipilih sF = 3 in
OD

icr b
OA A
sf B

ID t
a r

Gambar C4.3 Sketsa Head Reaktor

Keterangan gambar :
OA : panjang head (in)
icr : jari-jari kelengkungan pojok (in)
b : kedalaman (in)
sF : straight flange (in)
Dari persamaan untuk gambar 5.8 Brownell diperoleh :

C4-19
 1) a = DI / 2 …………………………………………………………(C4-19)
= 100,468 in / 2
= 50,234 in
2) AB = a – icr …………………………………………………………(C4-20)
= 50,234 in – 6,75 in
= 43,484 in
3) BC = OD – icr ………………………………………………………(C4-21)
= 108 in – 6,75 in
= 101,25 in

4) AC = √BC2 - AB2 ………………………………………………(C4-22)

AC = √101,252 - 43,4842
AC = 91,437 in
5) b = OD – AC ………………………………………………………(C4-23)
= 108 in – 91,437 in
= 16,563 in
6) OA = sF + b + tH ……………………………………………………(C4-25)
OA = 3 in + 16,563+ 1,125 in
OA = 20,688 in
OA = 0,525 m
7) Panjang Total Reaktor
tR = Panjang shell + 2 x OA ………………………………………(C4-26)
tR = 15,75 m + 2 x 0.525 m
tR = 16,000 m

h. Menghitung volume reaktor

VREAKTOR = volume shell + 2 x volume torispherical head
1
Vr = ¼. π. D2 . Z + 2 x ( . 𝜋. 𝑟^3) …………………………………(C4-27)
3
1
Vr = ¼ x 3,142 x 1,2192 x 16 + 2 x ( x 3,14 x 50,2343 )
3
Vr = 89,292043 m3
Vr = 89292,043 L

C4-20
i. Menghitung waktu tinggal
kg
Laju umpan (jam)
Vo = …………………………………………(C4-28)
kg
densitas campuran ( L )
kg
40972.553 jam
Vo =
kg
0.857 L
L
Vo = 47832.714
jam
Vr
τ=
Vo
89292,043 L
τ=
L
47832.714 jam

τ = 1,866 jam = 112,005 menit

j. Menghitung Tebal Isolasi

T1 T2 T3
r1 Tu

r2
r3

Heat Flow

q1 q2 q3 q4
Gambar C4.4 Sketsa Head Reaktor
Dimana :
r1 : jari-jari dalam reactor (0.595 m)
r2 : jari-jari luar reactor (0.686 m)
r3 : jari-jari luar reaktor
q1 : konveksi dari liquid ke dinding dalam reaktor
q2 : konduksi melalui dinding dalam reactor
q3 : konduksi melalui isolator
q4 : konveksi melalui isolator
T1 : suhu dinding dalam reaktor (489.57 K)

C4-21
 T2 : suhu dinding luar reaktor
T2 : suhu dinding luar isolator (313.15 K)
Tu : suhu udara luar (303.15 K)

Bahan dinding reaktor adalah Carbon Steel SA-283 grade C dengan spesifikasi:

Kcs : koduktivitas termal (43 W/m.K) (Holman, 1986)

ρcs : densitas shelll (7850 kg/m3) (atlas steel, 2013)

εcs : Emissivity shell (0,95) (Bacto, 2015)

Bahan Isolasi yang dipilih asbestoos dengan spesifikasi,

Ki : koduktivitas termal (0,161 W/m.K)

εi : Emissivity shell (0,96) (holman, 1986)

Bila suhu udara luar diasumsikan 30 oC= 303,15 K dan diinginkan suhu
permukaan luar isolasi (T3) = 40 oC = 313,15, Maka diperoleh T bulk (Tf) :
𝑇3 + 𝑇𝑢
𝑇𝑓 = ………………………………………………………………………..…………………(C4-29)
2
313,15+303,15
= = 308,15 𝐾
2

Sifat udara pada suhu 308,15 K diperoleh dengan cara interpolasi data dari
daftar A-5 Holman, 1986 ;
Tabel C4.6 Data Sifat Udara Suhu 308,15 K
𝜌 Cp
3
T (K) (kg/m ) (kJ/kg.K) 𝜇(kg/m.s) v (m2/s) K (W/m.K) Pr
-5 -5
300 1,177 1,0057 1,85.10 1,569.10 0,02624 0,708
-5 -5
308,15 1,148 1,0062 1,88.10 1,65.10 0,026858 0,706207
-5 -5
350 0,998 1,009 2,08.10 2,076.10 0,03003 0,697

Data tambahan yang dibutuhkan ;

1 1
   0,003245K  ………………………………………(C4-30)
T f 308,15K
(Holman, 1986)

C4-22
g = 9,8 m2/s
L = tinggi reaktor = 16 m
r1 = 1,276 m
r2 = 1,372 m
Konstanta stefan Blotzman, 𝜎 = 5,669.10−8 𝑊/𝑚2 𝐾 4
Menghitung Bilangan Grasshof
𝑔. 𝛽. (𝑇3 − 𝑇𝑢 )𝐿3
𝐺𝑟 = ………………………………………………(C4-31)
𝑣2
(Holman, 1986)
9,8.0,003245. (303.15 − 303.15). 163
=
(1,65.10−5 )2
Gr = 4,775.1012
Menghitung bilangan Nusselt
Nu=0,1.(Gr.Pr)1/3 …………………………………………………………(C4-32)
(Holman, 1986)
= 0,1.( 4,775.1012.0,706)1/3
Nu = 1499,598
Menghitung koefisien perpindahan panas konveksi (hc)
ℎ𝑐 . 𝐿
𝑁𝑢 = …………………………………………………………(C4-33)
𝑘𝑢𝑑𝑎𝑟𝑎
(Holman, 1986)
𝑁𝑢. 𝑘𝑢𝑑𝑎𝑟𝑎
ℎ𝑐 =
𝐿
. 546,8377.0,02686
=
16
ℎ𝑐 = 2,517𝑊/𝑚2 . 𝐾
Menghitung koefisien perpindahan panas (hr)
𝜀𝑖 . 𝜎. (𝑇3 4 − 𝑇𝑢 4 )
ℎ𝑟 = ………………………………………………(C4-34)
(𝑇3 − 𝑇𝑢 )

(Holman, 1986)
0,96.5,669.10−8 . (313,154 − 303.154 )
ℎ𝑟 =
(313,15 − 303,15)
ℎ𝑟 = 6,371𝑊/𝑚2 . 𝐾

C4-23
 Menentukan T2 dari neraca panas di tiap lapisan
2. 𝜋. 𝐿. (𝑇1 − 𝑇2 )𝑘𝑠
𝑞2 = 𝑟 ………………………………………………(C4-35)
𝑙𝑛( 2⁄𝑟1 )
2. 𝜋. 𝐿. (𝑇2 − 𝑇3 )𝑘𝑠
𝑞3 = 𝑟 ………………………………………………(C4-36)
𝑙𝑛( 3⁄𝑟1 )
𝑞4 = (ℎ𝑐 + ℎ𝑟 ).2. 𝜋. 𝑅3 . 𝐿. (𝑇3 − 𝑇𝑢 ) …………………………………(C4-37)
(Holman, 1986)
Steady state, maka q2 = q3 = q4
Untuk q2 = q4, jadi :
2. 𝜋. 𝐿. (𝑇1 − 𝑇2 )𝑘𝑠
𝑟 = (ℎ𝑐 + ℎ𝑟 ). 2. 𝜋. 𝑅3 . 𝐿. (𝑇3 − 𝑇𝑢 ) ……………(C4-38)
𝑙𝑛( 2⁄𝑟1 )

(𝑇1 − 𝑇2 ). 𝑘𝑠
𝑅3 = 𝑟 ……………………………(C4-39)
(ℎ𝑐 + ℎ𝑟 ). (𝑇3 − 𝑇𝑢 ). 𝑙𝑛( 2⁄𝑟1 )

Untuk q3 =q4, jadi :

2. 𝜋. 𝐿. (𝑇2 − 𝑇3 )𝑘𝑠
𝑟 = (ℎ𝑐 + ℎ𝑟 ). 2. 𝜋. 𝑅3 . 𝐿. (𝑇3 − 𝑇𝑢 ) ………………(C4-40)
𝑙𝑛( 3⁄𝑟1 )
(𝑇2 − 𝑇3 )𝑘𝑠
𝑅3 ′ = 𝑟 …………………………………(C4-41)
(ℎ𝑐 + ℎ𝑟 )(𝑇3 − 𝑇𝑢 ) 𝑙𝑛( 3⁄𝑟1 )

Dengan trial nilai T2 hingga diperoleh R3 = R3’

Hasil trial diperoleh : T2 = 488.849 K= 215.699 oC
R3 = 1,699 m
Menghitung panas yang hilang ke lingkungan
𝑞4 = (ℎ𝑐 + ℎ𝑟 ).2. 𝜋. 𝑅3 . 𝐿. (𝑇3 − 𝑇𝑢 )
𝑞4 = (2,517 + 6,371).2.3.14.1,699.16. (313.15 − 303,15)
q4 = 14914,479 kJ/jam

C4-24
 RANGKUMAN
Tipe : Reaktor alir pipa (plug flow reactor)
Fungsi : Tempat terjadinya reaksi hidrolisis propylene oxide
Suhu Masuk : 453,15 K
Suhu Keluar : 489,89 K
Tekanan : 24,6 atm
Diameter Reaktor : 2,552 m
Tebal shell : 0,0572 m
Tebal isolasi : 0,2979 m
Tebal head : 0,0286 m
Tinggi head : 0,5255 m
Panjang reaktor : 16,000 m
Volume reaktor : 89292,0427 L
Bahan konstruksi : Carbon Steel SA 283 grade C

C4-25