PERTEMUAN 2-3

MIRENGAKEN SESORAH TATA PENGANTIN JAWA

Mata Pelajaran              : Bahasa Jawa

Kelas / Semester           : XII / 1
Metode                         : Tanya jawab, diskusi, ceramah, drill/latihan
Alokasi Waktu              : 4 x 45 Menit

I.             STANDAR KOMPETENSI

Mampu mendengarkan dan memahani wacana lisan nonsastra maupun sastra dalam
berbagai ragam bahasa Jawa.
II.          KOMPETENSI DASAR

1.1 Mendengarkan sambutan dalam upacara adat pengantin Jawa yang disampaikan secara
langsung atau dalam bentuk rekaman
III.       INDIKATOR

1. Menyebutkan pokok-pokok isi sambutan

2. Merangkum pokok-pokok isi sambutan
3. menyampaikan secara lisan pokok-pokok sambutan dengan menggunakan bahasa krama
4. menanggapi (isi) sambutan  yang disampaikan secara lisan oleh teman sekelasnya
IV.        MATERI PEMBELAJARAN

A. Werdinipun Sesorah
            Micara, sesorah, utawi pidhato, uga sinebut medharsabda yakuwi nglairake gagasan,
panemu, utawa osiking ati sarana lisan ana sangarepe pawongan akeh. Tumindak micara
kuwi kalebu sakabehing pari-polahing wong sing mujudake polahing tumindak , kalebu
obahing awak, pasuryan, rasa-pangrasa sarta jiwaning manungsa. Mula kuwi panindaking
micara sawenehing wong bias ora lumaku kanthi apik, amarga ora ana wong urip sing
sampurna. Mula sesorah kudu digladhi, tansah nyinau sarta nulad para priyayi singwis
limpat. Wong pancen sesorah sing apik kuwi ora saderma ngapalake.
Menawa mangkono, sawenehing pawongan sing kapatah dadi panata titi laksana kuwi uga
kalebu pawongan sesorah utawa pidhato, ananging beda jejibahane. Bias trampil sesorah
kuwi kudune sregep sinau lan seneng gladhen.

B. Jinising Sesorah
1. Sesorah kanthi cara apalan/memoriter

Sesorah kanthi cara iki, juru pamedhar sabda kudu ngasta cathetan utawa tulisan luwih dhisik
banjur diapalake nganti ora ana tembung-tembung kang kacicir. Dadi ora ana panemu-
panemu anyarrasa-pangrasa amarga wis tinulis kabeh ana sajronong cathetan sing wis
digawe. Mung wae, yen ana apalan kang kelalen, bisa njalari kabeh apalan kang wis dilakoni
ilang. Cara iki mung digunakake kanggo pawongan utawa bocahh-bocah sing nembe ajar
pidhato.
2. Sesorah kanthi cara naskah/teks/manuskrip

Sesorah utawa pidhato cara naskah utawa teks kuwi juru pamedhar sabda kudu ngasta
naskah nalikaning pidhato banjur diwaca sawutuhe. Cara iku biasane digunakake para
pejabat utawa punggawaning negari, mligine ana upacara-upacara resmi.  Kanthi ancas
supaya ora mlenceng karo tjuan sakawit, ora kliru lan wektu kang sumadya winates. Dene yen
ana rembug-rembug liyane antaraning pejabat lan masyarakat diterusake ana ing acara
sarasehan utawa temu wicara.

3. Sesorah kanthi cara dadakan utawa impromtu

Pidhato cara dadakan kuwi, pidhato sing ora kkanyana-nyana sadurunge. Mula saka kuwi,
pawongan sing tinanggenah sesorah kanthi cara iki kudu pawongan sing wis trampil ing
pamicara lan sugih pengalaman uga kawruhe. Kepara pawongan mau wis kalebu ahli sesorah.

4. Sesorah kanthi cara ekstemporan

Sesorah cara iki, juru pamedharsabda kudu ngasta cathetan cilik (outline) minangka gaman
utawa pangeling-eling urutaning isi sing bakal kawedharake. Cathetan mau mung isi wos-
wosing gati sing arep diwedharake. Cara iki biasa digunakake dening dwija kang arep mulang
ana ing sangareping muride.

C.  Sangunipun Juru Sesorah

1. Nguwasani bahan utawa perkara kang arep diwedharake

Juru pamedhar sabda  kudu nguwasani bahan utawa perkara sing diwedharake sarta wani
caos tanggapan tumraping panyaruwe. Tanggapan kuwi kudune nduweni dhasar utawa
landhesan ora amung waton ngomong.  Mula  kudune nduweni sangu ilmu kang mumpuni.
2. Nduweni Rasa Wani

Juru pamedhar sabda uga nduweni rasa wani micara ngadhepi wong akeh. Amarga bisa uga
kalah prabawa karo pawongan sing diadhepi. Apamaneh yen sing diadhepi kuwi nduweni
prabawa lan kepinteran kang luwih.
3. Patrap utawa sikep

Patrap utawa sikep kudu sing trengginas, tanggap, manteb, luwes, pantes, wibawa, aora
ingah-ingih, apamaneh wedinan. Nalikaning ngadeg kudu jejeg, ora ndhoyong, ora cekelan
kepara lendhetan cagak. Parlu dimangerteni juru pamedhar sabda utawa juru paniti laksana
sajroning ngayahi wajib/jejibahan uga dadi pasugatan mungguhing para
tamu.ngegreng/semuwa utawa orane swasana wiwahan gumantung uga saka paraga kasebut.
Mula kuwi, kudune nduweni utawa ora uwal saka tata krama utawa trapsila yakuwi solah
bawa, tindak-tanduk sing prasaja utawa apa anane ora digawe-gawe. Owah-owahaning
pasuryan katon sumriingah anengsemake amarga swasanane nyenengake.
 4. Busana lan ngadi sarira

Tegese nalika nindakake ayahankuwi busana utawa ageman lan ngadi sarira kudu
diselarasake kahanan.

5. Basa lan sastra

Basa minangka piranti utawa sarana lelantaran, sesambungan utawa lung-tinampa karo para
tamu utawa sing ngrungokake, mula saka kuwi basane ora basa ndakik-ndakik sing ora
dimangerteni dening sing ngrukokake, ananging basa sing gampang dimangerteni wong akeh.
Dene basa sing trep uga basa sing bener tuntunaning parama-sastra. Pamilihing tembung,
pangrakiting ukara, laguning ukara (intonasi) ingkang cetha, kendho-kenceng, inggil-andhap,
cepet rindhik lsp. Ringkesing basa kudu sing komunikatif, tegese kudu ngilingi:
 Sapa sing ngajak guneman;

 Sapa sing diajak guneman;

 Sapa sing diomonggake;

 Swasananing nalikaning guneman;

 Padha mangerteni sing diomongake.

D.  Cengkorongan Sesorah

1. salam pambuka
2. atur puji syukur marang Pangeran
3. atur kasugengan, kairing atur panuwun
4. wedharing gati utawa wosing medhar sabda utawa isining sesorah
5. atur nyuwun pangapura (tumrap sing kagungan kersa, menawa dadi wakile, lan diri
pribadhi)
6. panutuping atur/salam

V. PENDALAMAN MATERI
Ing ngisor iki ana sesorah utawa sabta tama (ular-ular) ana tata cara temanten Jawa, wacanen
kanthi permati !

Sabta Tama (Ular-Ular) Pahargyan Panganten

Assalamu’alaikun Wr.Wb
Alhamdulillahirabbil’alamiin, washolaatu wassa laama’ala asysyrofil ambiyaaki wal mursaliin,
wa’ala aalihi wa askhaabihi ajma’in. Ama ba’du.
Nuwun!
Panjenenganipun ingkang satuhu kinabekten, para sesepuh dalah pinisepuh ingkang anggung
mastuti dhumateng pepoyaning kautamen.
Para pangemban pangembating praja satriyaning negari, ingkang kinarya pangayomaning
para kawula dasih ingkang pantes sinudarrsana.
Sumawana sanggyaning para rawuh kakung miwah putri, ingkang dahat kinurmatan.
Langkung rumiyin ngengeti kula sadaya titah sawantah ingkang pinurba kawasesa dening
Gusti ingkang Maha Kuwasa, pramila sumangga angunjukaken puja-puji syukur dhumateng
panjenenganipun ingkang sampun kapareng ngrentahaken rahmat lan hidayah-Ipun miwah
kawilujengan saha kalodhangan saengga kula sadaya saged anjenengi ing ratri/siang menika
kanthi winantu ing suka basuki lumintua ing salami-laminipun. Amin.
Salajengipun saestu linepatna ing deduka, tinebihna ing tulak sarik, dene kula kumantun
lumaraping atur saengga ngirangi kamardikan panjenengan sadaya ingkang nedheng eca
wawan pangandikan.
Nuwun, inggih awrat mundhi panyuwunipun adhi kula pun Drs. Harjuna Sasrabahu sekalian,
lumantar sedherek Panata Laksita supados paring sabta tamanutawa ular-ular risang
penganten sarimbit. Pancenipun awrat amargi dereng drajatkula supados ngaturi ular-ular
menika.
Suka wawasan prayoginipun bebrayan utawi ambyurr ing samodraning bebrayan agung jer
senadyan kula ing prekawis panggulawentah saestu kantun kalitan nakmas penganten
kekalih, ananging prekawis pangalaman kula langkung sepuh sarta langkung rumiyin
anggenipun bebrayan, mesthiniipun langkung kathah pengalaman sarta seserapanipun
prekawis meniika.
Panjenenganipun para pepundhen, para sesepuh, pinisepuh menapa dene panjenenganipun
para tamu kakung sumawana putri ingkang luhuring budi, keparenga sami paring pangestu
dhumateng kula, supados saged dumugining sedya anggen kula amakili panjenengans adaya,
suka wawasan tumrap theg kliweranipun ngambah bebrayan agung menika.
Anakmas temanten kekalih ingkang manggih bagya mulya.
Gegaran tumrap gesang bebrayan menika kedah nindakaken Ma lima, inggih menika saking
tembung mlumah, mengkurep, modot, mlebu, lan metu.
Saderengipun kula njlentrehaken, sasampuna panjenengan sampun sami gumujeng sarta
kagungan penggalihan bilih tembung-tembung kasebut mengku teges lekoh utawa saru.
Mlumah menika werdinipun nglumahaken tangan, tegesipun remen makarya utawi
nyambut damel, minangka lantaran nyenyadhong dhateng Gusti Allah SWT dhawahing rezeki
saking panjengan-Ipun.
Sadamel-damelipun dipun tlattosi satemah  ing samangkenipun nggadhahi kesagedan ing
satunggaling prekawis, dados nyambut damel menapa kemawon sageda sampun ngantos
gontas-gantos pedamelan , ananging salah satunggal dipun antepi sarta dipun udi/dipun redi
ingkang saestu.
Mengkurep , tiyang gesang ing alam donya menika remena dhateng weweh utawi tetulung
dhateng tiyang sanes, lan suthik pikantuk pangalembana. Kanthi mekaten menawi weweh
utawi damel kesaenan dhateng tiyang sanes kaumpamekaken nyimpen sekar ing lemantun
wesi, kuncinipun lemantun wau tiyang sanes ingkang bekta sarta bikak, sampun ngantos
awkipun piyambak  ingkang mbikak. Menawi ingkang mbikak lemantun (kesaenan) wau
tiyang sanes makaten  gandanipin nggambar arum boten badhe ical-ical.
Modod , menika tegesipun sami kaliyan mulur werdinipun tiyang gesang ing alam donya
menika kedah tansah mulur utawi kreatif nalaripun manut kemajenganing jaman. Samenika
jaman globalisasi, tegesipun jagad ingkang wiyar menika wates-watesipun sampun ical,
temahan tiyang sadonya menika saged pados panggesangan ing pundi papan. Kanthi mekaten
gesang ing samangke tansaya awrat sesanggenipun, amargi sami lomba kaliyan warga negari
manca, boten namung kaliyan warga sanagari. Pramila supados saged gesang ingkang remen
kedah jembar wawasanipun satemah gadhah pambudi daya kreatif.
Mlebu, tegesipun saget nampi kemajengan, sedaya ilmu saha ketrampilan, kesagedan
menapa kemawon ingkang loyogipun dhateng kesaenan kedah dipuntampi kanthi lila
legawaning manah. Upami satunggaling pawongan ingkang pakaryanipun dados pradangga
mangka wekdal samangke sampun awis-awis sanget tiyang kagungan kersa utawi gadhah
damel sami nggelar gangsa, pramila pawongan mau kedah kupiya pados padamelan sanes
minangka sagaking gesang, ugi saged nampi saha purun boten purun nampi kemajengan seni
campur sari inggih menika nggabungaken gangsa kaliyan pirantos musik elektronik lsp.
Metu, werdinipun sedaya kesagedan, ngelmi saha ketrampilan ingkan dipungadhahi kedah
dipuntindakaken kepara dipuntularaken tiyang sanes. Jer nularaken ngelmi menika ngamal
ingkang sae sanget lan pikantukipun lelintu ganjaran sadangunipun ngelmi ingkang
dipuntularaken.
Sampun ngantos wegah utawi gadhah ngelmi nanging boten kaamalaken kados ungel-
ungelan ”jarik lawas ing sampiran”, tegesipun ngelminipun muspra boten dipun ginakaken
menapa malih dipun tular-tularaken.
Mekaten, atur wawasan ingkang saged kula aturaken mugiia wonten mupangatipun, menawi
mekaten menika inggih awit peparingipun Pangeran ingkang amurba amisesa, ananging
menawi kathah tuna dungkap menika inggih awit saking cubluk lan cupeting ppemanggih
kula.
Wasana jenang sela wader kali sesonderan , apuranta yen wonten lepat kawula.
Akhirulkalam, Wassalamu’alaikum Wr.Wb.