Anda di halaman 1dari 61

LAMPIRAN A

PERHITUNGAN NERACA MASSA

Kapasitas Produksi : 60000 Ton / tahun


Proses Operasi : Continue
Produk : High Impact Polystyrene ( HIPS )
Waktu Aktif Produksi : 330 hari

A.1 Menentukan Kapasitas Bahan Baku Aktual

Diketahui :
Waktu aktif produksi = 330 hari
Kapasitas produksi aktual = 60.000 Ton / tahun
Kapasitas bahan baku basis = 1.000 kg / jam
Kapasitas produksi hasil basis = 878 kg / jam

Konversi kapasitas produksi aktual dari Ton / tahun ke kg / jam :


Ton 1.000 kg 1 tahun 1 hari
60.000 Ton / tahun = 60.000 × × ×
tahun 1 Ton 330 hari 24 jam
= 7.575,76 kg / jam

Kapasitas produksi aktual


Faktor pengali, f P =
Kapasitas produksi hasil basis
7.575,76 kg / jam
=
878 kg / jam
= 8,62843

Kapasitas bahan baku aktual = Kapasitas bahan baku basis × f P


= 1.000 kg / jam × 8,62843
= 8.628,43 kg / jam

A-1
A-2

A.2 Menentukan Komposisi Bahan Baku Produksi

Diketahui :
Kapasitas bahan baku aktual, F Aktual = 8.628,43 kg / jam

Komposisi bahan baku produksi high impact polystyrene berdasarkan


European Commission, 2007 dapat dilihat pada Tabel A.1.

Tabel A.1 Komposisi bahan baku

Komposisi
Bahan Baku Nama Bahan Baku
(%)
Monomer Styrene 80,00
Rubber Polybutadiene 7,00
Co-solvent Ethylbenzene 10,00
Free radical initiator Benzoyl peroxide 0,05
Chain transfer agent T-dodecyl mercaptan 0,07
Stabilizer Distearyl pentaerythriol diphospite 0,68
Internal lubricant White mineral oil 2,00
Mould release agent Zinc stearate 0,20
Total 100,00

Komposisi aliran styrene, F S


FS = F Aktual × % komposisi
= 8.628,43 kg / jam × 80 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,80
= 6902,74 kg / jam

Komposisi aliran polybutadiene, F PB


F PB = F Aktual × % komposisi PB
= 8.628,43 kg / jam × 7 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,07
= 603,99 kg / jam
A-3

Komposisi aliran ethylbenzene, F EB


F EB = F Aktual × % komposisi EB
= 8.628,43 kg / jam × 10 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,10
= 862,84 kg / jam

Komposisi aliran benzoyl peroxide, F BP


F BP = F Aktual × % komposisi BP
= 8.628,43 kg / jam × 0,05 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,0005
= 4,31 kg / jam

Komposisi aliran t-dodecyl mercaptan, F TDM


F TDM = F Aktual × % komposisi TDM
= 8.628,43 kg / jam × 0,07 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,0007
= 6,04 kg / jam

Komposisi aliran distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD


F DPD = F Aktual × % komposisi DPD
= 8.628,43 kg / jam × 0,68 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,0068
= 58,67 kg / jam

Komposisi aliran white mineral oil, F WMO


F WMO = F Aktual × % komposisi WMO
= 8.628,43 kg / jam × 2 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,02
= 172,57 kg / jam
A-4

Komposisi aliran zinc stearate, F ZS


F ZS = F Aktual × % komposisi ZS
= 8.628,43 kg / jam × 0,2 %
= 8.628,43 kg / jam × 0,002
= 17,26 kg / jam

Tabel A.2 Rangkuman komposisi dan laju alir bahan baku


Komposisi Laju alir, F
Bahan Baku
(%) ( kg / jam )
Styrene 80,00 6.902,74
Polybutadiene 7,00 603,99
Ethylbenzene 10,00 862,84
Benzoyl peroxide 0,05 4,31
T-dodecyl mercaptan 0,07 6,04
Distearyl pentaerythriol diphospite 0,68 58,67
White mineral oil 2,00 172,57
Zinc stearate 0,20 17,26
Total 100,00 8.628,43

A.3 Pembagian Aliran Bahan Baku


Aliran bahan baku dibagi atas 5 aliran utama :

A.3.1 Aliran 1, F 1
Aliran 1 merupakan aliran styrene. Kemurnian styrene yang digunakan
adalah 99,7 %. Kebutuhan pure styrene berdasarkan komposisi bahan baku
adalah 6.902,74 kg / jam.

Diketahui :
Laju alir styrene, F S = 6.902,74 kg / jam
Komposisi aliran 1 :
Styrene, W S = 99,7 %
Ethylbenzene, W EB = 0,3 %
A-5

Menentukan total aliran 1, F 1 :


FS
F1 =
WS
6.902,74 kg / jam
=
0,997
= 6.923,51 kg / jam

Menentukan komponen aliran 1 :


Styrene, F S 1
F S1 = F1×WS
= 6.923,51 kg / jam × 99,7 %
= 6.923,51 kg / jam × 0,997
= 6.902,74 kg / jam

Ethylbenzene, F EB 1
F EB 1 = F 1 × W EB
= 6.923,51 kg / jam × 0,3 %
= 6.923,51 kg / jam × 0,03
= 20,77 kg / jam

A.3.2 Aliran 2, F 2
Aliran 2 merupakan aliran polybutadiene. Kebutuhan polybutadiene
berdasarkan komposisi bahan baku adalah 603,99 kg / jam.

Diketahui :
Laju alir polybutadine, F PB = 603,99 kg / jam
Komposisi aliran 2 :
Polybutadine, W PB = 100 %
A-6

Menentukan total aliran 2, F 2 :


F PB
F2 =
W PB
603,99 kg / jam
=
1
= 603,99 kg / jam

Menentukan komponen aliran 2 :


Polybutadiene, F PB 2
F PB 2 = F 2 × W PB
= 603,99 kg / jam × 100 %
= 603,99 kg / jam × 1
= 603,99 kg / jam

A.3.3 Aliran 3, F 3
Aliran 3 merupakan aliran ethylbenzene. Kebutuhan ethylbenzene
berdasarkan komposisi bahan baku adalah 862,84 kg / jam.

Diketahui :
Laju alir ethylbenzene, F EB = 862,84 kg / jam
Komposisi aliran 3 :
Ethylbenzene, W EB = 100 %

Menentukan total aliran ethylbenzene pada aliran 3 :


Ethylbenzene, F EB 3
F EB 3 = F EB – F EB 1
= 862,84 kg / jam – 20,77 kg / jam
= 842,07 kg /jam

A.3.4 Aliran 4, F 4
Aliran 4 merupakan aliran white mineral oil. Kebutuhan white mineral oil
berdasarkan komposisi bahan baku adalah 172,57 kg / jam.
A-7

Diketahui :
Laju alir white mineral oil, F WMO = 172,57 kg / jam
Komposisi aliran 4 :
White mineral oil, W WMO = 100 %

Menentukan total aliran 4, F 4 :


F WMO
F4 =
W WMO
172,57 kg / jam
=
1
= 172,57 kg / jam

Menentukan komponen aliran 4 :


White mineral oil, F WMO 4
F WMO 4 = F 4 × W WMO
= 172,57 kg / jam × 100 %
= 172,57 kg / jam × 1
= 172,57 kg / jam

A.3.5 Aliran 5, F 5
Aliran 5 merupakan aliran benzoyl peroxide, t-dodecyl mercaptan, distearyl
pentaerythriol disphospite dan zinc stearate.

Diketahui :
Komponen aliran F 5 :
Benzoyl peroxide, F BP 5 = 4,31 kg / jam
T-dodecyl mercaptan, F TDM 5 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol disphospite, F DPD 5 = 58,67 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 5 = 17,26 kg / jam
A-8

Total aliran 5, F 5 :
F5 = F BP 5 + F DPD 5 + F DPD 5 + F ZS 5
= 4,31 kg / jam + 6,04 kg / jam + 58,67 kg / jam + 17,26 kg / jam
= 86,28 kg / jam

A.4 Neraca Massa Dissolver ( DS – 101 ).

F5
BP
TDM
DPD
F4
ZS WMO

F3
EB

F2
PB
F1
S
EB
DISSOLVER F6
S
PB
EB
BP
TDM
DPD
WMO
ZS

Gambar A.1 Aliran neraca massa dissolver ( DS – 101 )

Diketahui :
Total aliran 1, F1 = 6.923,51 kg / jam
Komponen aliran F 1 :
Styrene, F S 1 = 6.902,74 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 1 = 20,77 kg / jam

Total aliran 2, F 2 = 603,99 kg / jam


Komponen aliran F 2 :
Polybutadiene, F PB 2 = 603,99 kg / jam
A-9

Total aliran 3, F 3 = 842,07 kg / jam


Komponen aliran F 3 :
Ethylbenzene, F EB 3 = 842,07 kg / jam

Total aliran 4, F 4 = 172,57 kg / jam


Komponen aliran F 4 :
White mineral oil, F WMO 4 = 172,57 kg / jam

Total aliran 5, F 5 = 86,28 kg / jam


Komponen aliran F 5 :
Benzoyl peroxide, F BP 5 = 4,31 kg / jam
T-dodecyl mercaptan, F TDM 5 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol disphospite, F DPD 5 = 58,67 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 5 = 17,26 kg / jam

Kondisi operasi :
Temperatur, T = 80 – 120 °C
Tekanan, P = 1 atm

A.4.1 Menentukan laju alir masuk, F in

Laju alir masuk, F in


F in = F1+F2+ F3+F4+F5
= 6.923,51 + 603,99 + 842,07 + 172,57 + 86,28 kg / jam
= 8.628,43 kg / jam

A.4.2 Menentukan laju alir keluar, F 6

F6 = F in
= 8.628,43 kg / jam
A-10

Total aliran 6, F 6 = 8.628,43 kg / jam

Komponen aliran 6, F 6 :
Styrene, F S 6
F S6 = F S1
= 6.902,74 kg / jam

Polybutadiene, F PB 6
F PB 6 = F PB 2
= 603,99 kg / jam

Ethylbenzene, F EB 6
F EB 6 = F EB 1 + F EB 3
= 20,77 kg / jam + 842,07 kg / jam
= 862,84 kg / jam

Benzoyl peroxide, F BP 6
F BP 6 = F BP 5
= 4,31 kg / jam

T-dodecyl mercaptan, F TDM 6


F TDM 6 = F TDM 5
= 6,04 kg / jam

Distearyl pentaerythriol disphospite, F DPD 6


F DPD 6 = F DPD 5
= 58,67 kg / jam

White mineral oil, F WMO 6


F WMO 6 = F WMO 4
= 172,57 kg / jam
A-11

Zinc stearate, F ZS 6
F ZS 6 = F ZS 5
= 17,26 kg / jam

Tabel A.3 Rangkuman neraca massa dissolver ( DS – 101 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F1 F2 F3 F4 F5 F6
Styrene 6.902,74 6.902,74
Polybutadiene 603,99 603,99
Ethylbenzene 20,77 842,07 862,84
Benzoyl peroxide 4,31 4,31
T-dodecyl mercaptan 6,04 6,04
Distearyl pentaerythriol
58,67 58,67
Diphospite
White mineral oil 172,57 172,57
Zinc stearate 17,26 17,26
6.923,51 603,99 842,07 172,57 86,28 8.628,43
Total
8.628,43 8.628,43

A.5 Neraca Massa Reactor ( R – 101 )

F6 REACTOR F7
S S
PB PB
EB EB
BP BP
TDM TDM
DPD DPD
WMO WMO
ZS ZS
PS
HIPS

Gambar A.2 Aliran neraca massa reactor ( R – 101 )


A-12

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 6, F 6 = 8.628,43 kg / jam
Komponen aliran 6, F 6 :
Styrene, F S 6 = 6.902,74 kg / jam
Polybutadiene, F PB 6 = 603,99 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 6 = 862,84 kg / jam
Benzoyl peroxide, F BP 6 = 4,31 kg / jam
T-dedocyl mercaptan, F TDM 6 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 6 = 58,67 kg / jam
White mineral oil, F WMO 6 = 172,57 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 6 = 17,26 kg / jam

Berat molekul komponen :


Styrene, Mr S = 104,15 kg / kgmol
Polybutadiene, Mr PB = 54091,60 kg / kgmol
Ethylbenzene, Mr EB = 106,17 kg / kgmol
Benzoyl peroxide, Mr BP = 242,23 kg / kgmol
T-dodecyl mercaptan, Mr TDM = 202,40 kg / kgmol
Distearyl pentaerythriol diphospite, Mr DPD = 733,03 kg / kgmol
White mineral oil, Mr WMO = 350 kg / kgmol
Zinc stearate, Mr ZS = 632,33 kg / kgmol

Kondisi operasi : (Cunha dkk., 2013)


Temperatur, T = 120 °C
Tekanan, P = 1 atm
Konversi, X = 45 %
A-13

Gambar A.3 Reaksi polimerisasi high impact polystyrene

A.5.1 Menentukan laju alir komponen masuk dalam kgmol / jam, N 6

Laju alir komponen styrene, N S 6


F S6
NS6 =
Mr S
6.902,74 kg / jam
=
104,15 kg / kgmol
= 66,27691 kgmol / jam

Laju alir komponen polybutadiene, N PB 6


F PB 6
N PB 6 =
Mr PB
603,99 kg / jam
=
59091,60 kg / kgmol
= 0,01117 kgmol / jam
A-14

Laju alir komponen ethylbenzene, N EB 6


F EB 6
N EB 6 =
Mr EB
862,84 kg / jam
=
106,17 kg / kgmol
= 8,12699 kgmol / jam

Laju alir komponen benzoyl peroxide, N BP 6


F BP 6
N BP 6 =
Mr BP
4,31 kg / jam
=
242,23 kg / kgmol
= 0,01781 kgmol / jam

Laju alir komponen t-dodecyl mercaptan, N TDM 6


F TDM 6
N TDM 6 =
Mr TDM
6,04 kg / jam
=
202,40 kg / kgmol
= 0,02984 kgmol / jam

Laju alir komponen distearyl pentaerythriol diphospite, N DPD 6


F DPD 6
N DPD 6 =
Mr DPD
58,67 kg / jam
=
733,03 kg / kgmol
= 0,08004 kgmol / jam

Laju alir komponen white mineral oil, N WMO 6


F WMO 6
N WMO 6 =
Mr WMO
A-15

172,57 kg / jam
=
350 kg / kgmol
= 0,49305 kgmol / jam

Laju alir komponen zinc stearate, N ZS 6


F ZS 6
N ZS 6 =
Mr ZS
17,26 kg / jam
=
632,33 kg / kgmol
= 0,02729 kgmol / jam

A.5.2 Menentukan laju alir keluar styrene, N S 7


Diketahui :
Laju alir masuk styrene, N S 6 = 66,27691 kgmol / jam
Konversi, X = 0,45 atau 45 %
Laju alir keluar styrene, N S 7 = ?

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


N S6 – N S7
X =
N S6
X × N S6 = N S6 – N S7
N S7 = N S6 – ( XS× N S6)
= 66,27691 kgmol / jam – ( 0,45 × 66,27691 kgmol / jam )
= 36,45230 kgmol / jam

A.5.3 Menentukan laju reaksi 1, r 1


Diketahui :
Laju alir masuk styrene, N S 6 = 66,27691 kgmol / jam
Laju alir keluar styrene, N S 7 = 36,45230 kgmol / jam
Koefisien styrene, σ S = – 3.000
Laju reaksi 1, r 1 = ?
A-16

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


r1× σ S = N S7 – N S6
N S7 – N S6
r1 =
σS

36,45230 kgmol / jam – 66,27691 kgmol / jam


=
– 3.000
= 0,00994 kgmol / jam

A.5.4 Menentukan laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS


Diketahui :
Laju alir masuk polystyrene, N PS 6 = 0 kgmol / jam
Koefisien polystyrene, σ PS = 1
Laju reaksi 1, r 1 = 0,00994 kgmol / jam
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = ?

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


r 1 × σ PS = N PS – N PS 6
N PS = N PS 6 + ( r 1 × σ PS )
= 0 kgmol / jam + ( 0,00994 kgmol / jam × 1 )
= 0,00994 kgmol / jam

A.5.5 Menentukan limiting reactan pada reaksi 2, Lr


Diketahui :
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = 0,00994 kgmol / jam
Laju alir masuk polybutadiene, N PB 6 = 0,01117 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = –2
Koefisien polybutadiene pada reaksi 2, σ PB 2 = –1
Laju reaksi 2, r 2 = ?
A-17

N PS
Lr PS =
– σ PS 2

0,00994 kgmol / jam


=
–(–2)
= 0,00497 kg / jam

N PB 6
Lr PB =
– σ PB 2

0,01117 kgmol / jam


=
–(–1)
= 0,01117 kg / jam

Limiting reactan pada reaksi kedua adalah polystyrene kerana nilai Lr


polystyrene lebih rendah dibandingkan dengan nilai Lr polybutadiene.

A.5.6 Menentukan laju reaksi 2, r 2


Diketahui :
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = 0,00994 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = –2
Konversi, X = 0,45 atau 45 %
Laju reaksi 2, r 2 = ?

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


N PS × X
r2 =
– σ PS 2

0,00994 kgmol / jam × 0,45


=
–(–2)
= 0,00224 kg / jam
A-18

A.5.7 Menentukan laju alir polystyrene keluar ( N PS 7 )


Diketahui :
Laju alir masuk polystyrene, N PS 6 = 0 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 1, σ PS 1 = 1
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = – 2
Laju reaksi 1, r 1 = 0,00994 kgmol/ jam
Laju reaksi 2, r 2 = 0,00224 kgmol/ jam
Laju alir keluar polystyrene, N PS 7 = ?

N PS 7 = N PS 6 + ( σ PS 1 × r 1 ) + ( σ PS 2 × r 2 )
= 0 + ( 1 × 0,00994 kgmol / jam ) + ( – 2 × 0,00224 kgmol / jam )
= 0,00547 kgmol / jam

A.5.8 Menentukan laju alir polybutadiene keluar ( N PB 7 )


Diketahui :
Laju alir masuk polybutadiene, N PB 6 = 0,01117 kgmol / jam
Koefisien polybutadiene pada reaksi 2, σ PB 2 = –1
Laju reaksi, r 2 = 0,00224 kgmol/ jam
Laju alir keluar polybutadiene, N PB 7 = ?

N PB 7 = N PB 6 + ( σ PB 2 × r 2 )
= 0,01117 kg / jam + ( – 1 × 0,00224 kgmol / jam )
= 0,00893 kgmol / jam

A.5.9 Menentukan laju alir high impact polystyrene keluar ( N HIPS 7 )


Diketahui :
Laju alir masuk high impact polystyrene, N HIPS 6 = 0 kgmol / jam
Koefisien high impact polystyrene pada reaksi 2, σ HIPS 2 = 1
Laju reaksi pada reaksi 2, r 2 = 0,00224 kgmol / jam
Laju alir keluar high impact polystyrene, N HIPS 7 = ?
A-19

N HIPS 7 = N HIPS 6 + ( σ HIPS 2 × r 2 )


= 0 kgmol / jam + ( 1 × 0,00224 kgmol / jam )
= 0,00224 kgmol / jam

A.5.10 Menentukan laju alir komponen keluar dalam kg / jam, F 7

Laju alir komponen styrene, F S 7


F S7 = N S 7 × Mr S
= 36,45230 kgmol / jam × 104,15 kg / kgmol
= 3.796,51 kg / jam

Laju alir komponen polybutadiene, F PB 7


F PB 7 = N PB 7 × Mr PB
= 0,00893 kgmol / jam × 54.091,60 kg / kgmol
= 483,00 kg / jam

Laju alir komponen ethylbenzene, F EB 7


F EB 7 = N EB 7 × Mr EB
= 8,12699 kgmol / jam × 106,17 kg / kgmol
= 862,84 kg / jam

Laju alir komponen benzoyl peroxide, F BP 7


F BP 7 = N BP 7 × Mr BP
= 0,01781 kgmol / jam × 242,23 kg / kgmol
= 4,31 kg / jam

Laju alir komponen t-dodecyl mercaptan, F TDM 7


F TDM 7 = N TDM 7 × Mr TDM
= 0,02984 kgmol / jam × 202,40 kg / kgmol
= 6,04 kg / jam
A-20

Laju alir komponen distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 7


F DPD 7 = N DPD 7 × Mr DPD
= 0,08004 kgmol / jam × 733,03 kg / kgmol
= 58,67 kg / jam

Laju alir komponen white mineral oil, F WMO 7


F WMO 7 = N WMO 7 × Mr WMO
= 0,49305 kgmol / jam × 350 kg / kgmol
= 172,57 kg / jam

Laju alir komponen zinc stearate, F ZS 7


F ZS 7 = N ZS 7 × Mr ZS
= 0,02729 kgmol / jam × 632,33 kg / kgmol
= 17,26 kg / jam

Laju alir komponen polystyrene, F PS 7


F PS 7 = N PS 7 × Mr PS
= 0,00547 kgmol / jam × 312.450 kg / kgmol
= 1.708,43 kg / jam

Laju alir komponen high impact polystyrene, F HIPS 7


F HIPS 7 = N HIPS 7 × Mr HIPS
= 0,00224 kgmol / jam × 678.991 kg / kgmol
= 1.518,80 kg / jam
A-21

Tabel A.4 Rangkuman neraca massa reactor ( R – 101 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F6 F7
Styrene 6.902,74 3.796,51
Polybutadiene 603,99 483,00
Ethylbenzene 862,84 862,84
Benzoyl peroxide 4,31 4,31
T-dodecyl mercaptan 6,04 6,04
Distearyl pentaerythriol diphospite 58,67 58,67
White mineral oil 172,57 172,57
Zinc stearate 17,26 17,26
Polystyrene 0,00 1708,43
High impact polystyrene 0,00 1518,80
Total 8.628,43 8.628,43

A.6 Neraca Massa Reactor ( R – 102 )

F7 REACTOR F8
S S
PB PB
EB EB
BP BP
TDM TDM
DPD DPD
WMO WMO
ZS ZS
PS PS
HIPS HIPS

Gambar A.4 Aliran neraca massa reactor ( R – 102 )

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 7, F 7 = 8.628,43 kg / jam
Komponen aliran 7, F 7 :
Styrene, F S 7 = 3.796,51 kg / jam
Polybutadiene, F PB 7 = 483,00 kg / jam
A-22

Ethylbenzene, F EB 7 = 862,84 kg / jam


Benzoyl peroxide, F BP 7 = 4,31 kg / jam
T-dedocyl mercaptan, F TDM 7 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 7 = 58,67 kg / jam
White mineral oil, F WMO 7 = 172,57 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 7 = 17,26 kg / jam
Polystyrene, F PS 7 = 1.708,43 kg / jam
High impact polystyrene, F HIPS 7 = 1.518,80 kg / jam

Berat molekul komponen :


Styrene, Mr S = 104,15 kg / kgmol
Polybutadiene, Mr PB = 54.091,60 kg / kgmol
Ethylbenzene, Mr EB = 106,17 kg / kgmol
Benzoyl peroxide, Mr BP = 242,23 kg / kgmol
T-dodecyl mercaptan, Mr TDM = 202,40 kg / kgmol
Distearyl pentaerythriol diphospite, Mr DPD = 733,03 kg / kgmol
White mineral oil, Mr WMO = 350 kg / kgmol
Zinc stearate, Mr ZS = 632,33 kg / kgmol
Polystyrene, Mr PS = 312.450 kg / kgmol
High impact polystyrene, Mr HIPS = 678.991,6 kg / kgmol

Kondisi operasi : (Cunha dkk., 2013)


Temperatur, T = 120 °C
Tekanan, P = 1 atm
Konversi, X = 95 %
A-23

Gambar A.5 Reaksi polimerisasi high impact polystyrene

A.6.1 Menentukan laju alir komponen masuk dalam kgmol / jam, N 7

Laju alir komponen styrene, N S 7


F S7
NS7 =
Mr S
3.796,51 kg / jam
=
104,15 kg / kgmol
= 36,45230 kgmol / jam

Laju alir komponen polybutadiene, N PB 7


F PB 7
N PB 7 =
Mr PB
483,00 kg / jam
=
59091,60 kg / kgmol
= 0,00893 kgmol / jam
A-24

Laju alir komponen ethylbenzene, N EB 7


F EB 7
N EB 7 =
Mr EB
862,84 kg / jam
=
106,17 kg / kgmol
= 8,12699 kgmol / jam

Laju alir komponen benzoyl peroxide, N BP 7


F BP 7
N BP 7 =
Mr BP
4,31 kg / jam
=
242,23 kg / kgmol
= 0,01781 kgmol / jam

Laju alir komponen t-dodecyl mercaptan, N TDM 7


F TDM 7
N TDM 7 =
Mr TDM
6,04 kg / jam
=
202,40 kg / kgmol
= 0,02984 kgmol / jam

Laju alir komponen distearyl pentaerythriol diphospite, N DPD 7


F DPD 7
N DPD 7 =
Mr DPD
58,67 kg / jam
=
733,03 kg / kgmol
= 0,08004 kgmol / jam

Laju alir komponen white mineral oil, N WMO 7


F WMO 7
N WMO 7 =
Mr WMO
A-25

172,57 kg / jam
=
350 kg / kgmol
= 0,49305 kgmol / jam

Laju alir komponen zinc stearate, N ZS 7


F ZS 7
N ZS 7 =
Mr ZS
17,26 kg / jam
=
632,33 kg / kgmol
= 0,02729 kgmol / jam

Laju alir komponen polystyrene, N PS 7


F PS 7
N PS 7 =
Mr PS
1.708,43 kg / jam
=
312.450,00 kg / kgmol
= 0,00547 kgmol / jam

Laju alir komponen high impact polystyrene, N HIPS 7


F HIPS 7
N HIPS 7 =
Mr HIPS
1.518,80 kg / jam
=
678.991,60 kg / kgmol
= 0,00224 kgmol / jam

A.6.2 Menentukan laju alir keluar styrene, N S 8


Diketahui :
Laju alir masuk styrene, N S 7 = 36,45230 kgmol / jam
Konversi, X = 0,95 atau 95 %
Laju alir keluar styrene, N S 8 = ?
A-26

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


N S7 – N S8
X =
N S7
X × N S7 = N S7 – N S8
N S8 = N S7 – ( XS× N S7)
= 36,45230 kgmol / jam – ( 0,95 × 36,45230 kgmol / jam )
= 1,82262 kgmol / jam

A.6.3 Menentukan laju reaksi 1, r 1


Diketahui :
Laju alir masuk styrene, N S 7 = 36,45230 kgmol / jam
Laju alir keluar styrene, N S 8 = 1,82262 kgmol / jam
Koefisien styrene, σ S = – 3.000
Laju reaksi 1, r 1 = ?

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


r1× σ S = N S8 – N S7
N S8 – N S7
r1 =
σS

1,82262 kgmol / jam – 36,45230 kgmol / jam


=
– 3.000
= 0,01154 kgmol / jam

A.6.4 Menentukan laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS


Diketahui :
Laju alir masuk polystyrene, N PS 7 = 0,00547 kgmol / jam
Koefisien polystyrene, σ PS = 1
Laju reaksi 1, r 1 = 0,01154 kgmol / jam
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = ?
A-27

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


r 1 × σ PS = N PS – N PS 7
N PS = N PS 7 + ( r 1 × σ PS )
= 0,00547 kgmol / jam + ( 0,01154 kgmol / jam × 1 )
= 0,01701 kgmol / jam

A.6.5 Menentukan limiting reactan pada reaksi 2


Diketahui :
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = 0,01701 kgmol / jam
Laju alir masuk polybutadiene, N PB 7 = 0,00893 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = –2
Koefisien polybutadiene pada reaksi 2 , σ PB 2 = –1
Laju reaksi 2, r 2 = ?

N PS
Lr PS =
– σ PS 2

0,01701 kgmol / jam


=
–(–2)
= 0,00851 kg / jam

N PB 6
Lr PB =
– σ PB 2

0,00893 kgmol / jam


=
–(–1)
= 0,00893 kg / jam

Limiting reactan pada reaksi kedua adalah polystyrene kerana nilai Lr


polystyrene lebih rendah dibandingkan dengan nilai Lr polybutadiene.
A-28

A.6.6 Menentukan laju reaksi r 2


Diketahui :
Laju alir polystyrene yang terbentuk, N PS = 0,01701 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = –2
Konversi, X = 0,95 atau 95 %
Laju reaksi 2, r 2 = ?

Reklaitis, 1983 – Hal. 112, Pers. 3.5


N PS × X
r2 =
– σ PS 2

0,01701 kgmol / jam × 0,95


=
–(–2)
= 0,00808 kg / jam

A.6.7 Menentukan laju alir polystyrene keluar ( N PS 8 )


Diketahui :
Laju alir masuk polystyrene, N PS 7 = 0,00547 kgmol / jam
Koefisien polystyrene pada reaksi 1, σ PS 1 = 1
Koefisien polystyrene pada reaksi 2, σ PS 2 = – 2
Laju reaksi, r 1 = 0,01154 kgmol/ jam
Laju reaksi, r 2 = 0,00808 kgmol/ jam
Laju alir keluar polystyrene, N PS 8 = ?

N PS 8 = N PS 7 + ( σ PS 1 × r 1 ) + ( σ PS 2 × r 2 )
= 0,00547 + ( 1 × 0,01154 ) + ( – 2 × 0,00808 ) kgmol / jam
= 0,00085 kgmol / jam

A.6.8 Menentukan laju alir polybutadiene keluar ( N PB 8 )


Diketahui :
Laju alir masuk polybutadiene, N PB 7 = 0,00893 kgmol / jam
Koefisien polybutadiene pada reaksi 2, σ PB 2 = –1
A-29

Laju reaksi, r 2 = 0,00808 kgmol/ jam


Laju alir keluar polybutadiene, N PB 8 = ?

N PB 8 = N PB 7 + ( σ PB 2 × r 2 )
= 0,00893 kg / jam + ( – 1 × 0,00808 kgmol / jam )
= 0,00085 kgmol / jam

A.6.9 Menentukan laju alir high impact polystyrene keluar ( N HIPS 8 )


Diketahui :
Laju alir masuk high impact polystyrene, N HIPS 7 = 0,00224 kgmol / jam
Koefisien high impact polystyrene pada reaksi 2, σ HIPS 2 = 1
Laju reaksi pada reaksi 2, r 2 = 0,00808 kgmol / jam
Laju alir keluar high impact polystyrene, N HIPS 8 = ?

N HIPS 8 = N HIPS 7 + ( σ HIPS 2 × r 2 )


= 0,00224 kgmol / jam + ( 1 × 0,00808 kgmol / jam )
= 0,01032 kgmol / jam

A.6.10 Menentukan laju alir komponen keluar dalam kg / jam, F 8

Laju alir komponen styrene, F S 8


F S8 = N S 8 × Mr S
= 1,82262 kgmol / jam × 104,15 kg / kgmol
= 189,83 kg / jam

Laju alir komponen polybutadiene, F PB 8


F PB 8 = N PB 8 × Mr PB
= 0,00085 kgmol / jam × 54.091,60 kg / kgmol
= 45,92 kg / jam
A-30

Laju alir komponen ethylbenzene, F EB 8


F EB 8 = N EB 8 × Mr EB
= 8,12699 kgmol / jam × 106,17 kg / kgmol
= 862,84 kg / jam

Laju alir komponen benzoyl peroxide, F BP 8


F BP 8 = N BP 8 × Mr BP
= 0,01781 kgmol / jam × 242,23 kg / kgmol
= 4,31 kg / jam

Laju alir komponen t-dodecyl mercaptan, F TDM 8


F TDM 8 = N TDM 8 × Mr TDM
= 0,02984 kgmol / jam × 202,40 kg / kgmol
= 6,04 kg / jam

Laju alir komponen distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 8


F DPD 8 = N DPD 8 × Mr DPD
= 0,08004 kgmol / jam × 733,03 kg / kgmol
= 58,67 kg / jam

Laju alir komponen white mineral oil, F WMO 8


F WMO 8 = N WMO 8 × Mr WMO
= 0,49305 kgmol / jam × 350 kg / kgmol
= 172,26 kg / jam

Laju alir komponen zinc stearate, F ZS 8


F ZS 8 = N ZS 8 × Mr ZS
= 0,02729 kgmol / jam × 632,33 kg / kgmol
= 17,26 kg / jam
A-31

Laju alir komponen polystyrene, F PS 8


F PS 8 = N PS 8 × Mr PS
= 0,00085 kgmol / jam × 312.450,00 kg / kgmol
= 265,76 kg / jam

Laju alir komponen high impact polystyrene, F HIPS 8


F HIPS 8 = N HIPS 7 × Mr HIPS
= 0,01032 kgmol / jam × 678.991 kg / kgmol
= 7005,23 kg / jam

Tabel A.5 Rangkuman neraca massa reactor ( R – 102 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F7 F8
Styrene 3.796,51 189,83
Polybutadiene 483,00 45,92
Ethylbenzene 862,84 862,84
Benzoyl peroxide 4,31 4,31
T-dodecyl mercaptan 6,04 6,04
Distearyl pentaerythriol diphospite 58,67 58,67
White mineral oil 172,57 172,57
Zinc stearate 17,26 17,26
Polystyrene 1.708,43 265,76
High impact polystyrene 1.518,80 7.005,23
Total 8.628,43 8.628,43
A-32

A.7 Neraca Massa Devolatilizer ( DV – 101 )

F9
S
EB

F8 DEVOLATILIZER
S
PB
EB
BP
F10
TDM PB
DPD BP
WMO TDM
ZS DPD
PS WMO
HIPS ZS
PS
HIPS

Gambar A.6 Aliran neraca massa devolatilizer ( DV – 101 )

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 8, F 8 = 8628,43 kg / jam
Komponen aliran 8, F 8 :
Styrene, F S 8 = 189,83 kg / jam
Polybutadiene, F PB 8 = 45,92 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 8 = 862,84 kg / jam
Benzoyl peroxide, F BP 8 = 4,31 kg / jam
T-dedocyl mercaptan, F TDM 8 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 8 = 58,67 kg / jam
White mineral oil, F WMO 8 = 172,57 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 8 = 17,26 kg / jam
Polystyrene, F PS 8 = 265,76 kg / jam
High impact polystyrene, F HIPS 8 = 7005,23 kg / jam

Kondisi operasi : (European Commision, 2007)


Temperatur, T = 150 °C
Tekanan, P = 0,5 atm
A-33

A.7.1 Menentukan komposisi komponen volatile, z


Diketahui :
Laju alir komponen volatile :
Styrene, F S 12 = 189,83 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 12 = 862,84 kg / jam
Total = 1052,67 kg / jam

Berat molekul komponen volatile :


Styrene, Mr S = 104,15 kg / jam
Ethylbenzene, Mr EB = 106,17 kg / jam

Laju alir komponen styrene, N S 8


F S8
NS8 =
Mr S
189,83 kg / jam
=
104,15 kg / kgmol
= 1,82262 kgmol / jam

Laju alir komponen ethylbenzene, N EB 8


F EB 8
N EB 8 =
Mr EB
862,84 kg / jam
=
106,17 kg / kgmol
= 8,12699 kgmol / jam

Laju alir total, N 8


N8 = N S 8 + N EB 8
= 1,82262 kgmol / jam + 8,12699 kgmol / jam
= 9,94961 kgmol / jam
A-34

Komposisi styrene, z S
N S8
zS =
N8
1,82262 kgmol / jam
=
9,94961 kgmol / jam
= 0,183 atau 18,3 %

Komposisi ethylbenzene, z EB
N EB 8
z EB =
N8
8,12699 kgmol / jam
=
9,94961 kgmol / jam
= 0,817 atau 81,7 %

Total komposisi komponen, z


z = z S + z EB
= 0,183 + 0,817
= 1

A.7.2 Menentukan tekanan saturated komponen, P sat


Diketahui :
Kondisi Operasi :
Temperatur, T = 150 °C
Tekanan, P = 0,5 atm

Tabel A.6 Antoine equation parameter


T min T max
Komponen A B C
( °C ) ( °C )
Styrene 14,3284 3516,43 – 56,1529 32 187
Ethylbenzene 13,9698 3257,17 – 61,0096 26 168
(Reklaitis, 1983)
A-35

Tekanan saturated styrene, P sat S


B
Ln P sat S = A–
(T+C)

3516,43
Ln P sat S = 14,3284 –
( 150 °C + ( – 56,1529 ) )

Ln P sat S = 4,743 kPa


P sat S = e 4,743
= 114,761 kPa
1 atm
= 861,676 kPa ×
101,325 kPa

= 1,133 atm

Tekanan saturated ethylbenzene, P sat EB


B
Ln P sat EB = A–
(T+C)

3257,17
Ln P sat EB = 13,9698 –
( 150 °C + ( – 61,0096 ) )

Ln P sat EB = 4,972 kPa


P sat EB = e 4,972
= 144,294 kPa
1 atm
= 144,294 kPa ×
101,325 kPa

= 1,424 atm

A.7.3 Menentukan tekanan bubl, P bubl


Diketahui :
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Tekanan saturated styrene, P sat S = 1,133 atm
Tekanan saturated ethylbenzene, P sat EB = 1,424 atm
A-36

Fraksi mol cair styrene, x S


x S = z S = 0,183

Fraksi mol cair ethylbenzene, x EB


x EB = z EB = 0,817

Tekanan bubl styrene, P bubl S


P bubl S = x S × P sat S
= 0,183 × 1,133 atm
= 0,207 atm

Tekanan bubl ethylbenzene, P bubl EB


P bubl EB = x EB × P sat EB
= 0,817 × 1,424 atm
= 1,163 atm

Tekanan bubl, P bubl


P bubl = Σ x i × P bubl i
= P bubl S + P bubl EB
= 0,207 atm + 1,163 atm
= 1,371 atm

A.7.4 Menentukan tekanan dew, P dew


Diketahui :
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Tekanan saturated styrene, P sat S = 1,133 atm
Tekanan saturated ethylbenzene, P sat EB = 1,424 atm

Fraksi mol uap styrene, y S


yS = zS
= 0,183
A-37

Fraksi mol uap ethylbenzene, y EB


y EB = z EB
= 0,817

Tekanan dew styrene, P dew S


yS
P dew S =
P sat S
0,183
=
1,133 atm

= 0,162 atm-1

Tekanan dew ethylbenzene, P dew EB


y EB
P dew EB =
P sat EB
0,817
=
1,424 atm

= 0,735 atm-1

Tekanan dew, P dew


1
P dew =
Σ y i / P sat
i

1
=
( y S / P sat ) + ( y EB / P sat )
S EB

1
=
P dew S + P dew EB
1
=
0,162 atm-1 + 0,574 atm-1
= 1,360 atm
A-38

A.7.5 Menentukan Equilibrium Ratio, K


Diketahui :
Tekanan operasi, P = 0,5 atm
Tekanan saturated styrene, P sat S = 1,133 atm
Tekanan saturated ethylbenzene, P sat EB = 1,424 atm

Styrene equilibrium ratio, K S


P sat S
KS =
P
1,133 atm
=
0,5 atm
= 2,265

Ethylbenzene equilibrium ratio, K EB


P sat EB
K EB =
P
1,424 atm
=
0,5 atm
= 2,848

A.7.6 Menentukan mol vapor phase, V


Diketahui :
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Styrene equilibrium ratio, K S = 2,265
Ethylbenzene equilibrium ratio, K EB = 2,848

Metode trial and error, V = 0,2


Vapor phase styrene, y S
zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
A-39

0,183 × 2,265
=
( 1 + 0,2 × ( 2,265 – 1 )

= 0,331

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 0,2 × ( 2,848 – 1 )
= 1,699

Vapor phase, y
y = Σ y trial
= y S + y EB
= 0,331 + 1,699
= 2,030 ( not match, Σ y trial ≠ 1 )

Metode trial and error, V = 0,4


Vapor phase styrene, y S
zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
0,183 × 2,265
=
( 1 + 0,4 × ( 2,265 – 1 )
= 0,276

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 0,4 × ( 2,848 – 1 )

= 1,338
A-40

Vapor phase, y
y = Σ y trial
= y S + y EB
= 0,276 + 1,338
= 1,613 ( not match, Σ y trial ≠ 1 )

Metode trial and error, V = 0,6


Vapor phase styrene, y S
zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
0,183 × 2,265
=
( 1 + 0,6 × ( 2,265 – 1 )

= 0,236

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 0,6 × ( 2,848 – 1 )
= 1,103

Vapor phase, y
y = Σ y trial
= y S + y EB
= 0,236 + 1,103
= 1,339 ( not match, Σ y trial ≠ 1 )

Metode trial and error, V = 0,8


Vapor phase styrene, y S
zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
A-41

0,183 × 2,265
=
( 1 + 0,8 × ( 2,265 – 1 )

= 0,206

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 0,8 × ( 2,848 – 1 )
= 0,939

Vapor phase, y
y = Σ y trial
= y S + y EB
= 0,206 + 0,939
= 1,145 ( not match, Σ y trial ≠ 1 )

Metode trial and error, V = 1


Vapor phase styrene, y S
zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
0,183 × 2,265
=
( 1 + 1 × ( 2,265 – 1 )
= 0,183

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 1 × ( 2,848 – 1 )

= 0,817
A-42

Vapor phase, y
y = Σ y trial
= y S + y EB
= 0,183 + 0,817
= 1,000 ( match, Σ y trial = 1 )

Dari hasil trial and error diperoleh mol vapor phase, V yaitu 1 mol

A.7.7 Menentukan mol liquid phase, L


Diketahui :
Total mol liquid and vapor phase, Z = 1
Mol vapor phase, V = 1
Mol liquid phase, L = ?

Mol liquid phase, L


L = Z–V
= 1 – 1 mol
= 0 mol

A.7.8 Menentukan mol komponen vapor phase, y


Diketahui :
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Styrene equilibrium ratio, K S = 2,265
Ethylbenzene equilibrium ratio, K EB = 2,848
Mol vapor phase, V = 1

Vapor phase styrene, y S


zS ×KS
yS =
(1+V×(KS–1)
A-43

0,183 × 2,265
=
( 1 + 1 × ( 2,265 – 1 )

= 0,183

Vapor phase ethylbenzene, y EB


z EB × K EB
y EB =
( 1 + V × ( K EB – 1 )
0,817 × 2,848
=
( 1 + 1 × ( 2,848 – 1 )
= 0,817

Vapor phase, y
y = Σy
= y S + y EB
= 0,183 + 0,817
= 1,000

A.7.9 Menentukan mol komponen liquid phase, x


Diketahui :
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Vapor phase styrene, y S = 0,183
Vapor phase ethylbenzene, y EB = 0,817
Mol vapor phase, V = 1
Mol liquid phase, L = 0

Liquid phase styrene, x S


zS – (yS ×V)
xS =
L
0,473 – ( 0,473 × 1 )
=
0
A-44

= 0

Liquid phase ethylbenzene, y EB


z EB – ( y EB × V )
x EB =
L
0,527 – ( 0,527 × 1 )
=
0
= 0

Liquid phase, x
x = Σx
= x S + x EB
= 0+0
= 0

A.7.10 Menentukan laju alir vapor phase, v


Diketahui :
Laju alir komponen styrene, N S 8 = 1,82262 kgmol / jam
Laju alir komponen ethylbenzene, N EB 8 = 8,12699 kgmol / jam
Komposisi styrene, z S = 0,183
Komposisi ethylbenzene, z EB = 0,817
Vapor phase styrene, y S = 0,183
Vapor phase ethylbenzene, y EB = 0,817
Liquid phase styrene, x S = 0
Liquid phase ethylbenzene, x EB = 0
Mol liquid phase, L = 0

Laju alir vapor phase styrene, v S


(zS × NS )–(xS ×L)
vS =
yS
A-45

( 0,183 × 1,82262 kgmol / jam ) – ( 0 × 0 kgmol / jam )


=
0,183
= 1,82262 kgmol / jam

Laju alir vapor phase ethylbenzene, v EB


( z EB × N EB ) – ( x EB × L )
v EB =
y EB

( 0,817 × 8,12699 kgmol / jam ) – ( 0 × 0 kgmol / jam )


=
0,817
= 8,12699 kgmol / jam

A.7.11 Menentukan laju alir keluar aliran 9, F 9


Diketahui :
Laju alir vapor phase styrene, v S = 1,82262 kgmol / jam
Laju alir vapor phase ethylbenzene, v EB = 8,12699 kgmol / jam

Berat molekul komponen :


Styrene, Mr S = 104,15 kg / jam
Ethylbenzene, Mr EB = 106,17 kg / jam

Laju alir keluar styrene, N S 9


N S9 = vS
= 1,82262 kgmol / jam

Laju alir keluar styrene dalam kg / jam, F S 9


F S9 = N S 9 × Mr S
= 1,82262 kgmol / jam × 104,15 kg / kgmol
= 189,83 kg / jam
A-46

Laju alir keluar ethylbenzene, N EB 9


N EB 9 = v EB
= 8,12699 kgmol / jam

Laju alir keluar ethylbenzene dalam kg / jam, F EB 9


F EB 9 = N EB 9 × Mr EB
= 8,12699 kgmol / jam × 106,17 kg / kgmol
= 862,84 kg / jam

A.7.12 Menentukan laju alir komponen keluar aliran 10, F 10

Laju alir komponen polybutadiene, F PB 10


F PB 10 = F PB 8
= 45,92 kg / jam

Laju alir komponen benzoyl peroxide, F BP 10


F BP 10 = F BP 8
= 4,31 kg / jam

Laju alir komponen t-dedocyl mercaptan, F TDM 10


F TDM 10 = F TDM 8
= 6,04 kg / jam

Laju alir komponen distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 10


F DPD 10 = F DPD 8
= 58,67 kg / jam

Laju alir komponen white mineral oil, F WMO 10


F WMO 10 = F WMO 8
= 172,57 kg / jam
A-47

Laju alir komponen zinc stearate, F ZS 10


F ZS 10 = F ZS 8
= 17,26 kg / jam

Laju alir komponen polystyrene, F PS 10


F PS 10 = F PS 8
= 265,76 kg / jam

High impact polystyrene, F HIPS 10


F HIPS 10 = F HIPS 8
= 7005,23 kg / jam

Tabel A.7 Rangkuman neraca massa devolatilizer ( DV – 101 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F8 F9 F 10
Styrene 189,83 189,83 0,00
Polybutadiene 45,92 0,00 45,92
Ethylbenzene 862,84 862,84 0,00
Benzoyl peroxide 4,31 0,00 4,31
T-dodecyl mercaptan 6,04 0,00 6,04
Distearyl pentaerythriol diphospite 58,67 0,00 58,67
White mineral oil 172,57 0,00 172,57
Zinc stearate 17,26 0,00 17,26
Polystyrene 265,76 0,00 265,76
High impact polystyrene 7.005,23 0,00 7.005,23
8.628,43 1.052,67 7.575,76
Total
8.628,43 8.628,43
A-48

A.8 Neraca Massa Ejector ( E – 101 )

F13
S
EB
U
F12 EJECTOR
U

F9
S
EB

Gambar A.7 Aliran neraca massa ejector ( E – 101 )

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 9, F 9 = 1.052,67 kg / jam
Komponen aliran 9 :
Styrene, F S 9 = 189,83 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 9 = 862,84 kg / jam

Berat molekul komponen :


Styrene, Mr S = 104,15 kg / jam
Ethylbenzene, Mr EB = 106,17 kg / jam

Desitas komponen :
Styrene, ρ S = 909 kg / m3
Ethylbenzene, ρ EB = 866 kg / m3

A.8.1 Menentukan suction flow rate, Q suction

Debit komponen styrene, Q S 9


F S9
QS9 =
ρS
A-49

189,83 kg / jam
=
909 kg / m3
= 0,2088 m3 / jam

Debit komponen ethylbenzene, Q EB 9


F EB 9
Q EB 9 =
ρ EB

862,84 kg / jam
=
866 kg / m3
= 0,9964 m3 / jam

Debit total aliran 13, Q 13


Q 13 = Q S 13 + Q EB 13
= 0,2088 m3 / jam + 0,9964 m3 / jam
= 1,2052 m3 / jam

Suction flow rate, Q suction


Q Suction = Q 13
= 1,2052 m3 / jam
m3 1000 dm3 1L 1 jam
= 1,2052 × × ×
jam 1 m3 1 dm3 60 menit
= 20,0864 L / menit

A.8.2 Menentukan jenis ejector


Diketahui :
Suction flow rate, Q Suction = 20,0864 L / menit

Berdasarkan suction flow rate, Q Suction maka dipilih :

Ejector design :
Type = Air Ejector
A-50

Model = ZH10B
Body type = Box type ( built-in silincer )
Size type = S ( Standard )
Max. Suction flow rate = 24 L / min
Air consumption = 46 L / min
Operating temperature = 5 to 150 °C
Max. operating pressure = 0,60 MPa
Standard supply pressure = 0,45 Mpa

Air ejector tersebut dipilih karena maximum suction flow rate air ejector
tersebut sebesar 24 L / menit, dimana dapat digunakan untuk menghisap
campuran gas pada aliran 9, F 9 dengan suction flow rate, Q Suction sebesar
20,0864 L / menit.

A.8.3 Menentukan temperatur isentropic compressor, T Isentropic


Diketahui :
Tekanan inlet compressor, P inlet compressor = 1 atm
Temperatur inlet compressor, T inlet compressor = 29 °C
Tekanan outlet compressor, P outlet compressor = 0,45 MPa
R/Cp untuk diatomic gases = 2/7 atau 0,2857

Keterangan :
Penentuan tekanan dan temperatur inlet compressor merupakan keadaan
udara luar (atmosfer). Sedangkan tekanan outlet compressor ditentukan
berdasarkan standard supply pressure pada vacuum ejector yaitu 0,45 Mpa.

Tekanan outlet compressor, P outlet compressor


P outlet compressor = 0,45 Mpa
1000 kPa 1 atm
= 0,45 MPa × ×
1 MPa 101,325 kPa
= 4,441 atm
A-51

Temperatur isentropic compressor, T isentropic


R/Cp
P outlet compressor
T isentropic = T inlet compressor ×
P inlet compressor
2/7
4,441 atm
= 29 °C ×
1 atm
= 44,40 °C

A.8.4 Menentukan temperatur outlet compressor, T outlet compressor


Diketahui :
Temperatur inlet compressor, T inlet compressor = 29 °C
Temperatur isentropic compressor, T isentropic = 44,40 °C
Compressor efficiency, ƞ = 80 % atau 0,8

Temperatur outlet compressor, T outlet compressor


T isentropic – T inlet compressor
T outlet compressor = T inlet compressor +
ƞ

44,40 °C – 29 °C
= 29 °C +
0,8
= 48,25 °C

A.8.5 Menentukan densitas udara outlet compressor, ρ outlet compressor


Diketahui :
Tekanan outlet compressor, P outlet compressor = 4,441 atm
Temperatur outlet compressor, T outlet compressor = 48,25 °C
Berat molekul udara, Mr U = 28,970 kg / kgmol

Persamaan gas ideal :


P×V = n×R×T

Dimana n = m / Mr, maka :


P×V = n×R×T
A-52

m
P×V = ×R×T
Mr
m
P × Mr = ×R×T
V

m
Dimana, = ρ , maka :
V
m
P × Mr = ×R×T
V
P × Mr = ρ × R × T
P × Mr
ρ =
R×T

P outlet compressor × Mr U
ρ outlet compressor =
R × T outlet compressor

4,441 atm × 28,97 kg / kgmol


=
0,08057 m3 . atm / kgmol . K × 321,25 K
= 4,8807 kg / m3

A.8.6 Menentukan laju alir udara masuk, F 12


Diketahui :
Air consumption rate, Q consump = 46 L / minute
Densitas udara outlet compressor, ρ outlet compressor = 4,8807 kg / m3

Air consumption rate, Q Consump


Q Consump = 46 L / minute
L 1 dm3 1 m3 60 minute
= 46 × × 3 ×
minute 1L 1000 dm 1 jam
= 2,76 m3 / jam
A-53

Densitas udara inlet vacuum ejector, ρ inlet vacuum ejector


ρ inlet vacuum ejector = ρ outlet compressor
= 4,8807 kg / m3

Laju alir udara masuk, F 12


F 12 = Q consump × ρ inlet vacuum ejector
= 2,76 m3 / jam × 4,8807 kg / m3
= 13,47 kg / jam

A.8.7 Menentukan laju alir keluar aliran 13, F 13


Diketahui :

Laju alir aliran 9, F 9 = 1.052,67 kg / jam


Komponen aliran :
Styrene, F S 9 = 189,83 kg / jam
Ethylbenzene, F EB 9 = 862,84 kg / jam

Laju alir aliran 12, F 12 = 13,47 kg / jam


Komponen aliran :
Udara, F U 12 = 13,47 kg / jam

Laju alir keluar styrene, F S 13


F S 13 = FS9
= 189,83 kg / jam

Laju alir keluar ethylbenzene, F EB 13


F EB 13 = F EB 9
= 862,84 kg / jam

Laju alir keluar udara, F U 13


F U 13 = F U 12
= 13,47 kg / jam
A-54

Laju alir total aliran 13, F 13


F 13 = F S 13 + F EB 13 + F U 13
= 189,83 kg / jam + 862,84 kg / jam + 13,47 kg / jam
= 1.066,14 kg / jam

Tabel A.9 Rangkuman neraca massa ejector ( E – 101 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Bahan Baku Masuk Keluar
F9 F 12 F 13
Styrene 189,83 0,00 189,83
Ethylbenzene 862,84 0,00 862,84
Udara 0,00 13,47 13,47
1.052,67 13,47 1.066,14
Total
1.066,14 1.066,14

A.9 Neraca Massa Knock Out Drum ( KOD – 101 )

F14
U

F13 KNOCK OUT DRUM


S
EB
U
F15
S
EB

Gambar A.8 Aliran neraca massa knock out drum ( KOD – 101 )

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 13, F 13 = 1.066,14 kg / jam
Komponen aliran 13 :
A-55

Styrene, F S 13 = 189,84 kg / jam


Ethylbenzene, F EB 13 = 862,84 kg / jam
Udara, F U 13 = 13,47 kg / jam

Kondisi operasi :
Temperatur, T = 30 °C
Tekanan, P = 1 atm

A.9.1 Menentukan Komponen fasa cair dan gas


Diasumsikan bahwa pada temperatur 30 °C dan tekanan 1 atm komponen
unreacted feed yaitu styrene dan ethylbenzene seluruhnya berada dalam fasa
cair, sedangkan udara dalam fasa gas.

Komponen liquid phase, l


Styrene, l S 13 = F S 13
= 189,83 kg / jam

Ethylbenzene, l EB 13 = F EB 13
= 862,84 kg / jam

Total liquid phase, l


l = l S 13 + l EB 13
= 189,83 + 862,84 kg / jam
= 1.052,67 kg / jam

Komponen vapor phase, v


Udara, v U 13 = F U 13
= 13,47 kg / jam

Total vapor phase, v


v = vU
= 13,47 kg / jam
A-56

A.9.2 Menentukan laju alir keluar aliran 14, F 14

Laju alir keluar udara, F U 14


F U 14 = v U 13
= 13,47 kg / jam

Laju alir total aliran 14, F 14


F 14 = F U 14
= 13,47 kg / jam

A.9.3 Menentukan laju alir keluar aliran 15, F 15

Laju alir keluar styrene, F S 15


F S 15 = l S 13
= 189,83 kg / jam

Laju alir keluar ethylbenzene, F EB 15


F EB 15 = l EB 13
= 862,84 kg / jam

Laju alir total aliran 15, F 15


F 15 = F S 15 + F EB 15
= 189,83 kg / jam + 862,84 kg / jam
= 1.052,67 kg / jam
A-57

Tabel A.10 Rangkuman neraca massa knock out drum ( KOD – 101 )
Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F 13 F 14 F 15
Styrene 189,83 0,00 189,83
Ethylbenzene 862,84 0,00 862,84
Udara 13,47 13,47 0,00
1.066,14 13,47 1.052,67
Total
1.066,14 1.066,14

A.10 Neraca Massa Extruder ( EX – 101 )

F10 EKSTRUDER F11


PB PB
BP BP
TDM TDM
DPD DPD
WMO WMO
ZS ZS
PS PS
HIPS HIPS

Gambar A.9 Aliran neraca massa extruder ( EX – 101 )

Diketahui :
Laju alir massa pada aliran 10, F 10 = 7.575,76 kg / jam
Komponen aliran 10, F 10 :
Polybutadiene, F PB 10 = 45,92 kg / jam
Benzoyl peroxide, F BP 10 = 4,31 kg / jam
T-dedocyl mercaptan, F TDM 10 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 10 = 58,67 kg / jam
White mineral oil, F WMO 10 = 172,57 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 10 = 17,26 kg / jam
A-58

Polystyrene, F PS 10 = 165,76 kg / jam


High impact polystyrene, F HIPS 10 = 7.005,23 kg / jam

A.10.1 Menentukan laju alir keluar, F 11

F 11 = F 10
= 7.575,76 kg / jam

Total aliran 11, F 11 = 7.575,76 kg / jam

Komponen aliran 11, F 11 :

Polybutadiene, F PB 11
F PB 11 = F PB 10
= 45,92 kg / jam

Benzoyl peroxide, F BP 11
F BP 11 = F BP 10
= 4,31 kg / jam

T-dodecyl mercaptan, F TDM 11


F TDM 11 = F TDM 10
= 6,04 kg / jam

Distearyl pentaerythriol disphospite, F DPD 11


F DPD 11 = F DPD 10
= 58,67 kg / jam

White mineral oil, F WMO 11


F WMO 11 = F WMO 10
= 172,57 kg / jam
A-59

Zinc stearate, F ZS 11
F ZS 11 = F ZS 10
= 17,26 kg / jam

Polystyrene, F PS 11
F PS 11 = F PS 10
= 265,76 kg / jam

High impact polystyrene, F HIPS 11


F HIPS 11 = F HIPS 10
= 7.005,23 kg / jam

Tabel A.11 Rangkuman neraca massa extruder ( EX – 101 )


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F 10 F 11
Polybutadiene 45,92 45,92
Benzoyl peroxide 4,31 4,31
T-dodecyl mercaptan 6,04 6,04
Distearyl pentaerythriol diphospite 58,67 58,67
White mineral oil 172,57 172,57
Zinc stearate 17,26 17,26
Polystyrene 265,76 265,76
High impact polystyrene 7.005,23 7.005,23
Total 7.575,76 7.575,76

A.11 Neraca Massa Keseluruhan


Diketahui :
Total aliran bahan baku, F Aktual = 8.628,43 kg / jam
Total aliran konsumsi udara, F 12 = 13,47 kg / jam
Total aliran purge, F 14 = 13,47 kg / jam
Total aliran produk, F 11 = 7.575,76 kg / jam
Total aliran unreacted feed, F 15 = 1.052,67 kg / jam
A-60

Total aliran masuk, F in


F in = F Aktual + F 12
= 8.628,43 kg / jam + 13,47 kg / jam
= 8.641,90 kg / jam

Total aliran keluar, F out


F out = F 11 + F 14 + F 15
= 7.575,76 kg / jam + 13,47 kg / jam + 1.052,67 kg / jam
= 8.641,90 kg / jam

Tabel A.12 Rangkuman neraca massa keseluruhan


Aliran Massa ( kg / jam )
Komponen Masuk Keluar
F in F out
Total aliran bahan baku, F Feed 8.628,43 0,00
Total aliran konsumsi udara, F 12 13,47 0,00
Total aliran purge, F 14 0,00 13,47
Total aliran produk, F 11 0,00 7.575,76
Total aliran unreacted feed, F 15 0,00 1.052,67
Total 8.641,90 8.641,90

A.12 Kemurnian Produk High Impact Polystyrene

Pure product :
High impact polystyrene, F HIPS 11 = 7.005,23 kg / jam

Total pure product, F pure product


F pure product = F HIPS 11
= 7.005,23 kg / jam

Unreacted polymer :
Polybutadiene, F PB 11 = 45,92 kg / jam
Polystyrene, F PS 11 = 265,76 kg / jam
A-61

Total unreacted polymer, F unreacted polymer


F unreacted polymer = F PB 11 + F PS 11
= 45,92 kg / jam + 265,76 kg / jam
= 311,68 kg / jam

Additive component :
Benzoyl peroxide, F BP 11 = 4,31 kg / jam
T-dedocyl mercaptan, F TDM 11 = 6,04 kg / jam
Distearyl pentaerythriol diphospite, F DPD 11 = 58,67 kg / jam
White mineral oil, F WMO 11 = 172,57 kg / jam
Zinc stearate, F ZS 11 = 17,26 kg / jam

Total additive component, F additive component


F additive component = F BP 11 + F TDM 11 + F DPD 11 + F WMO 11 + F ZS 11
= 4,31 + 6,04 + 58,67 + 172,57 + 17,26 kg / jam
= 258,85 kg / jam

Actual product, F actual product


F actual product = F pure product + F unreacted polymer + F additive component
= 7.005,23 kg / jam + 311,68 kg / jam + 258,85 kg / jam
= 7.575,75 kg / jam

F pure product
Kemurnian produk = × 100 %
F actual product

7.005,23 kg / jam
= × 100 %
7.575,76 kg / jam
= 92,47 %

Anda mungkin juga menyukai