A. TUJUAN
1. Mengamati tegangan dalam suatu rangkaian RC seri dan menentukan sudut fasa
dalam bermacam-macamfrekuensi.
2. Mengamati pengaruh dari rangkaian RC seri terhadap bersarnya amplitude dan
fasa sebuah sinyal untuk bermacam-macamfrekuensi.
B. DASAR TEORI
Bila tegangan sesaat V = Vm.sin Wt, maka pada rangkaian tersebut mengalir
arus sebesar :
I = (V / I) = [( Vm.Sin Wt ) / R]
Keterangan :
Vm = Tegangan maximum
R =Resistansi
Bila sin Wt = 1, maka arus akan menjadi masimum
Im= Vm /R
Feff = V >0o
Impedansi R = [(V < 0o) / (I < 0o)] = [(I . R < 0o) / (I < 0o)] = R < 0o
Konduktansi = G
Bila tegangan bolak-balik dipakai pada kapasitor, maka pertama-tama akan
terjadi pengisian muatan pada satu arah, kemudian pada setengah periode lagi pengisian
pada arah sebaliknya. Dengan demikian, bila pada suatu saat beda potensial pada
kapasitor adalah V = Vm . Sin Wt
Besarnya muatan pada kapasitor q = C . V
I = dq / dt
Bila selama perubahan waktu dt detik, tegangan yang dipakai kapasitor adalah
dV Volt, besarnya arus sesaat :
V
Frekuensi
Gambar 12.3
Rangkaian RC Seri
Vc
V = VR + VC
S = P + jQ
S = daya semu= V . I VA
1. Generatorfungsi
2. Osilosko
3. R = 100Ω
4. C = 0,1 μF, 1μF, 0,01μF
5. Voltmeter
6. Amperemeter
7. Jumper / kabelpenghubung
GAMBAR RANGKAIAN
D. LANGKAH KERJA
1. Atur tegangan sumber dari generator sinyal : 4 Vpp, amati bentuk gelombang
pada osiloskop kanal A.
2. Amati pula tegangan jatuh pada resistor melalui kanal B dariosiloskop.
3. Jagalah agar tegangan input konstan : 4 Vpp dari osiloskop. Catat amplitude
tegangan VR dan sudut fasa antara VR dan Vs untuk beberapa frekuensi
sesuaitabel.
4. Hitunglah periode setiapfrekuensi.
Tabel 12.2
Posisi sinyal
1,11
2000 110,748 359,848us / 501,894us x
360 = 258,11
F.
Tabel 12.4
Posisi sinyal
Beda waktu Periode (us) Beda fasa
F (Hz) Vc Q
(us) (derajat)
Untuk C = 100 µf
G. ANALISA DATA
Tabel 12.1
Dik : f = 500 Hz Dik : f = 1 KHz
C = 470pF C = 470pF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 500 . 470 pF 2. 3,14 . 1 K . 470 pF
1 1
= =
0,0000014758 0,0000029516
= 677.598,5 Ω = 338.799,2 Ω
C = 470pF C = 470pF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 1,5 K . 470 pF 2. 3,14 . 2 K . 470 pF
1 1
= =
0,0000044274 0,0000059032
= 225.866,1 Ω = 169.399,6 Ω
Dik : f = 3 KHz Dik : f = 5 KHz
C = 470pF C = 470pF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 3 K . 470 pF 2. 3,14 . 5 K . 470 pF
1 1
= =
0,0000088548 0,000014758
= 112.933 Ω = 67.759,8 Ω
C = 470pF C = 470pF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 6 K . 470 pF 2. 3,14 . 8 K . 470 pF
1 1
= =
0,0000177096 0,0000236128
= 56.466,5 Ω = 42.349,9 Ω
Dik : f = 9 KHz Dik : f = 10 KHz
C = 470pF C = 470pF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 9 K . 470 pF 2. 3,14 . 10 K . 470 pF
1 1
= =
0,0000265644 0,000029516
= 37.644,3 Ω = 33.879,9 Ω
C = 1µF C = 1µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 500 .1 µF 2. 3,14 . 1 K . 1 µF
1 1
= =
0,00314 0,00628
= 318,47 Ω = 159,23 Ω
Dik : f = 1,5 KHz Dik : f = 2 KHz
C = 1µF C = 1µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 1,5 K . 1 µF 2. 3,14 . 2 K . 1 µF
1 1
= =
0,00942 0,01256
= 106,157 Ω = 79,61 Ω
C = 1µF C = 1µF
Dit : Xc…? Dit : Xc…?
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 3 K . 1 µF 2. 3,14 . 5 K . 1 µF
1 1
= =
0,01884 0,0314
= 53,078 Ω = 31,847 Ω
C = 1µF C = 1µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 6 K .1 µF 2. 3,14 . 8 K .1 µF
1 1
= =
0,03768 0,05024
= 26,539 Ω = 19,904 Ω
Dik : f = 9 KHz Dik : f = 10 KHz
C = 1µF C = 1µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 9 K .1 µF 2. 3,14 . 10 K . 1 µF
1 1
= =
0,05652 0,0628
= 17,692 Ω = 15,92 Ω
C = 0,01µF C = 0,01µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 500 .0,01 µF 2. 3,14 . 1 K . 0,01 µF
1 1
= =
0,0000314 0,0000628
= 31.847,1 Ω = 15.923,5 Ω
Dik : f = 3 KHz Dik : f = 5 KHz
C = 0,01µF C = 0,01µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 3 K . 0,01 µF 2. 3,14 . 5 K . 0,01 µF
1 1
= =
0,0001884 0,000314
= 5.307,8 Ω = 3.184,7 Ω
C = 0,01µF C = 0,01µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 1
= =
2. 3,14 . 6 K .0,01 µF 2. 3,14 . 8 K .0,01 µF
1 1
= =
0,0003768 0,0005024
= 2.653,9 Ω = 1.990,44 Ω
Dik : f = 9 KHz Dik : f = 10 KHz
C = 0,01µF C = 0,01µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
1 =
=
2. 3,14 . 9 K .0,01 µF 1
2. 3,14 . 10 K . 0,01 µF
1
=
0,0005652 1
=
0,000628
= 1.769,2 Ω
= 1.592,3 Ω
C = 0,001 µF C = 0,001µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
= =
1 1
2. 3,14 . 500 .0,001 µF 2. 3,14 . 1 K . 0,001 µF
1 1
= =
0,00000314 0,00000628
= 318.471,34 Ω = 159235,67 Ω
C = 0,001µF C = 0,001µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
= =
1 1
2. 3,14 . 3 K . 0,001 µF 2. 3,14 . 5 K . 0,001 µF
1 1
= =
0,00001884 0,0000314
= 53078,56 Ω = 31847,13 Ω
C = 0,001µF C = 0,001µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
= =
1 1
2. 3,14 . 6 K .0,001 µF 2. 3,14 . 8 K .0,001 µF
1 1
= =
0,00003768 0,00005024
= 26539,28 Ω = 199044,46 Ω
C = 0,001µF C = 0,001µF
Peny : Peny :
1 1
Xc = Xc =
2 πfC 2 πfC
= =
1 1
2. 3,14 . 9 K .0,001 µF 2. 3,14 . 10 K . 0,001 µF
1 1
= =
0,00005652 0,0000628
= 17692,85 Ω = 15923, 57 Ω
Tabel 12.2
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,413 V
0s
= 0,0000001 F . 1,413 V = . 360º
1,998 ms
= 0º
Dik : f = 1 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,411 V
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,411 V
0s
= 0,0000001 F . 1,411 V = . 360º
1ms
= 0,0000001411 F / 0,1411 µF
= 0 . 360º
= 0º
Dik : f = 1,5 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,408 V
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,408 V
0s
= 0,0000001 F . 1,408 V = . 360º
666,667 µs
= 0º
Dik : f = 2 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,403 V
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,403 V
9,470 µs
= 0,0000001 F . 1,403 V = . 360º
503,788 µs
= 6,7º
Dik : f = 3 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,389 V
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,389 V
11,364 µs
= 0,0000001 F . 1,389 V = . 360º
337,121 µs
= 0,0000001389 F / 0,1389 µF
= 0,0337 . 360º
= 12,1º
Dik : f = 5 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,348 V
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,348 V
9,470 µs
= 0,0000001 F . 1,348 V = . 360º
200,758 µs
= 0,0000001348 F / 0,1348 µF
= 0,0471 . 360º
= 16,9º
Dik : f = 8 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,26 V
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,26 V
8,523 µs
= 0,0000001 F . 1,26 V = . 360º
125 µs
= 24,5º
Dik : f = 10 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 1,193 V
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 1,193 V
10,417 µs
= 0,0000001 F . 1,193 V = . 360º
100,397 µs
= 0,0000001193 F / 0,1193 µF
= 0,1037 . 360º
= 37,3º
Dik : f = 20 KHz ; C = 0,1µF
Vc = 874,43 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 0,1 µF . 874,43 mV
6,629 µs
= 0,0000001 F . 0,87443 V = . 360º
50,189 µs
= 0,000000087443 F / 0,087443 µF = 0,1320 . 360º
= 47,5º
Tabel 12.3
Vc = 423,908 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 423,908 mV
397,727 µs
= 0,00001 F . 0,423908 V = . 360º
2,027 ms
= 0,1962 . 360º
= 70,6º
Vc = 220,677 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 220,677 mV
227,273 µs
= 0,00001 F . 0,220677 V = . 360º
1,023 ms
= 79,9º
Vc = 147,306 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 147,306 mV
155,303 µs
= 0,00001 F . 0,147306V = . 360º
659,091 µs
= 84,8º
Vc = 113,548 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 113,548 mV
121,212 µs
= 0,00001 F . 0,113548 V = . 360º
500 µs
= 87,2º
Dik : f = 3 KHz ; C = 10µF
Vc = 73,971 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 73,971 mV
81,493 µs
= 0,00001 F . 0,073971 V = . 360º
333,333 µs
= 88,01º
Dik : f = 5 KHz ; C = 10µF
Vc = 44,75 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 44,75 mV
49,242 µs
= 0,00001 F . 0,04475 V = . 360º
204,545 µs
= 0,0000004475 F / 0,4475 µF
= 0,2407 . 360º
= 86,6º
Dik : f = 8 KHz ; C = 10µF
Vc = 29,311 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 29,311 mV
30,303 µs
= 0,00001 F . 0,029311 V = . 360º
125 µs
= 0,00000029311 F / 0,29311 µF
= 0,2424 . 360º
= 87,2º
Vc = 23,681 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 23,681 mV
25,568 µs
= 0,00001 F . 0,023681 V = . 360º
100,379 µs
= 91,6º
Vc = 11,831 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 10 µF . 11,831 mV
13,258 µs
= 0,00001 F . 0,011831 V = . 360º
51,136 µs
= 93,3º
Tabel 12.4
Dik : f = 500 Hz ; C = 100µF
Vc = 46,168mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 46,168 mV
501,894 µs
= 0,0001 F . 0,046168 V = . 360º
1,998 ms
= 0,0000046168 F / 4,6168 µF
501,894 µs
= . 360º
1.998 µs
= 0,2511 . 360º
= 90,4º
Dik : f = 1 KHz ; C = 100µF
Vc = 22,405mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 22,405mV
250 µs
= 0,0001 F . 0,022405 V = . 360º
996,212 µs
= 0,0000022405 F / 2,2405 µF
= 0,2509 . 360º
= 90,3º
Dik : f = 1,5 KHz ; C = 100µF
Vc = 15,689 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 15,689 mV
162,879 µs
= 0,0001 F . 0,015689V = . 360º
662,879 µs
= 0,0000015689 F / 1,5689 µF
= 0,2457 . 360º
= 88,4º
Vc = 11,108 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 11,108 mV
128,788 µs
= 0,0001 F . 0,011108 V = . 360º
500 µs
= 92,7º
Dik : f = 3 KHz ; C = 100µF
Vc = 7,887mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 7,887mV
87,121 µs
= 0,0001 F . 0,007887 V = . 360º
337,121 µs
= 0,0000007887 F / 0,7887 µF
= 0,2584 . 360º
= 93º
Dik : f = 5 KHz ; C = 100µF
Vc = 4,719 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 4,719 mV
49,242 µs
= 0,0001 F . 0,004719V = . 360º
200,758 µs
= 0,0000004719 F / 0,4719 µF
= 0,2452 . 360º
= 88,3º
Vc = 2,926 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 2,926 mV
31,250 µs
= 0,0001 F . 0,002926 V = . 360º
125,947 µs
= 89,3º
Vc = 2,254 mV
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 2,254 mV
= 0,0001 F . 0,002254 V 24,621 µs
= . 360º
99,432 µs
= 0,0000002254 F / 0,2254 µF
= 0,2476 . 360º
= 89,1º
Dik : f = 20 KHz ; C = 100µF
Vc = 2,254 mV
Dit : Q dan Sudut Fasa…?
Peny :
Q = C . Vc ∆x
∆φ = . 360º
λ
= 100 µF . 2,254 mV
12,879 µs
= 0,0001 F . 0,002254 V = . 360º
50 µs
= 0,0000002254 F / 0,2254 µF
= 0,2575 . 360º
= 92,7º
2. Dari grafik di atas untuk nilai Xc untuk frekuensi, f = 4 KHz, 800 Hz, dan 7KHz.
3. Linearkah grafik yang didapat atau berbentuk pakah hasil grafik yang dibuat?
6. Apa yang terjadi jika periode sinyal lebih besar dari konstanta waktu (C danR).
Jawaban :
1.
C = 470pF C = 1µF C = 0,01µF
Xc Xc Xc
f
f f
500 10K
500 10K 500 10K
XC C = 0.001 µF
f
2. 500 10k
C = 470pF C = 1µF C = 0,01µF
Xc Xc Xc
f
f f
4K 800 7K
4K 800 7K
4K 800 7K
C = 0.001
Xc µF
4K 800 7K
Grafik akan berbentuk linear jika frekuensinya diurutkan dari yang terkecil ke yang
terbesar, atapun sebaliknya. Jika tidak diurutkan maka grafik fungsinya akan naik turun.
Sehingga pada Tabel 12.1 itu berbentuk linier.
3. Untuk melihat gelombang bolak-balik (AC) pada layar osiloskop, ada beberapa
hal yang harus diperhatikan. Salah satu diantaranya yaitu frekuensi, frekuensi
menunjukkan banyaknya puncak Panjang gelombang yang melewati titik tertentu
per detik/sekon. Frekuensi sangat berpengaruh dalam menentukan sudut fase, hal
ini dikarenakan kita tidak dapat menghitung atau mendapatkan nilai sudut fase
tanpa adanya frekuensi yang dimasukkan. Begitu juga dengan tegangan (Vc),
frekuensi sangat berpengaruh dalam menentukan tegangan (Vc).
4. Rangkaian kopling yang baik adalah rangkaian yang tetap memenuhi syarat-
syarat dari suatu rangkaian itu sendiri.
5. Jika periode sinyal lebih besar dari konstanta waktu, maka yang terjadi adalah
kapasitor akan menghabiskan Sebagian besar waktu terisi penuh, akibatnya
Sebagian besar arus akan diblokir. Tetapi jika periode lebih pendek maka
kapasitor tidak adan pernah mencapai kondisi terisi penuh, dan Sebagian besar
arus akan melewatinya.
6. Kesimpulan :