1.4.

PD yang dapat diubah menjadi PD Homogen (PD dengan Koefisien Linear)

Bentuk Umum:
(ax + by + c) dx + (px + qy + r) dy = 0

Kejadian yang mungkin terjadi:

1. Bila c = 0, dan r = 0
Persamaan menjadi :
(ax + by)dx + (px + qy)dy = 0  menjadi PD Homogen
2. Bila (px + qy) = k (ax + by); k = konstan
Maka :
(ax + by + c) dx + [k (ax+by) + r]dy = 0
Misal:
z= ax+by  dz = a dx + b dy
dz – a dx
b dy = dz – a dx  dy =
b
dz – a dx
(z + c) dx + (kz + r) =0  (dikalikan b)
b
b (z + c) dx +(kz + r).(dz – a dx) = 0
(bz + bc – akz –ar) dx + (kz + r) dz = 0  PD dengan variabel yang dapat dipisahkan

Contoh Soal:
1. (x + y + 3) dx + (2x + 2y – 4) dy = 0
Jawab:
Perhatikan : 2x + 2y = 2 (x + y)
Misal : z = x + y  dz = dx + dy  dy = dz – dx
(z +3) dx + (2 z – 4) (dz – dx) = 0
(z +3 – 2z + 4) dx + (2z – 4) dz = 0
(- z + 7) dx + (2z – 4) dz = 0 : (- z + 7)
(2 z – 4) 10
dx+ dz = 0  dx +(- 2 + ¿ dz=0
(−z +7) (−z +7)
10
∫ dx+∫−2 dz +∫ (−z +7) ¿ dz =∫ 0 ¿
x – 2 z – 10 ln│-z + 7│ = C
x – 2x –2y – 10 ln│-x - y + 7│ = C
–x –2y – 10 ln│-x - y + 7│ = C  x + y + 10 ln│-x - y + 7│ = C
 1) (4x– 4y + 1) dx + (x –y + 3) dy = 0
Misal : z = x –y  dz = dx –dy  dx = dz + dy
 (4z + 1)(dz +dy) + (z + 3) dy = 0
 (4z + 1)dz + (z + 3+ 4z +1) dy = 0
 (4z + 1)dz + (5z + 4) dy = 0 : (5z + 4)
( 4 z+ 1)
 dz+ dy=0
(5 z +4)
( 4 z +1)
 ∫ (5 z +4 ) dz + ∫ dy=∫ 0
4 −11
 ∫ ( 5 ¿ 5 ( 5 z +4 ) ) dz +∫ dy=∫ 0 ¿
4 11
 ∫ 5 dz −∫ 5 ( 5 z+ 4 ) dz +∫ dy=∫ 0
4 −11
 z ln│ 5 z + 4 │+ y = ln C
5 25
4 11
 (x - y) + y − ln │5 x−5 y +4 │ =ln C
5 25
4 x y 11
 + − ln │5 x−5 y +4 │ =ln C
5 5 25

Soal - soal :
Tentukan solusi umum dari PD dengan koefisien-koefisien linear di bawah ini!
1. (2x +y -1) dx + (6x + 3y +2) dy = 0
2. (9x – 6y +4) dx + (3x – 2y +1) dy = 0
3. (x + 3y +2) dx + (4x + 12 y + 5) dy = 0
4. (2x – 5y +3) dx + (4x – 10y + 2) dy = 0
5. (6x +12 y + 1) dx + (x + 2y – 2) dy = 0
6. (4x – y + 2) dx + (8x – 2y – 3) dy = 0
7. (5x + y – 4) dx + (10x + 2y + 5) dy =0
8. (8x +6y + 1) dx +(4x + 3y – 1) dy = 0
9. (3x + 2y – 5) dx + (9x +6y + 2) dy =0
10. (10 x – 2 y + 3) dx + (5x – y – 4) dy = 0
 a b
3. Bila ≠ ; c ≠ 0, r≠0
p q
Misal : u = ax + by + c  du = a dx + b dy ..........(1)
V = px + qy + r  dv = p dx + q dy...........(2)
dx dan dy akan dicari
Cara I : Mencari dx dulu
q.du = aq dx + bq dy ..........(1) x q
b.dv = bp dx + bq dy -......(2) x b
(q du – b dv )
q du – b dv = (aq – bp) dx  dx =
(aq – bp)
Mencari dy
p.du = ap dx + bp dy ........(1) x p
a dv = ap dx + aq dy -..........(2) x a
( p du – a dv) a dv− p du
p du – a dv = (bp – aq ) dy  dy = =
(bp – aq) aq−bp

Cara II:
¿ │du b │ │ a du │
│ dv q │ q du−b dv │ p dv │ a dv− p du
dx= = dy = =
│ab│ aq−bp │ab│ aq−bp
│ p q│ │ p q│

Dimasukkan ke dalam PD : u dx + v dy = 0
q du−b dv a dv− p du
u.[ ]+ v.[ ] =0
aq−bp aq−bp
u(q du – b dv) + v(a dv – p du) = 0
(uq – pv) du + (av – bu) dv = 0  PD Homogen u dan v

Contoh Soal:
1. (x + 2y – 1) dx + (2x –y – 3) dy = 0 ..........(1) Tentukan solusi umum PD tersebut
Jawab :
Misalkan : u =x + 2y – 1  du = dx + 2dy
v = 2x – y – 3  dv = 2 dx – dy
 │ du 2│
│dv – 1 │ −du−2 dv – du−2 dv du+2 dv
dx = = = =
│ 12 │ – 1−4 −5 5
│2 – 1 │
│ 1 du│
│ 2 dv │ dv−2 du 2 du−dv
dy = = =
│ 1 2│ −5 5
│2−1 │
masuk ke soal PD (1)
(du+ 2 dv) (2 du−dv)
 u +v =0 ........(2) x 5
5 5
 u (du+ 2 dv)+ v (2 du−dv) = 0
 (u + 2v) du + (2u – v) dv = 0  PD Homogen
u
Subtitusi : z =  u = v.z  du = v dz + z dv
v
 (vz + 2v) (v dz + z dv) + (2 vz – v) dv = 0
 v(z +2) (v dz + z dv) + v(2 z – 1) dv = 0 : v
 (z +2) (v dz + z dv) + (2 z – 1) dv = 0
 (z +2) .v dz + (2 z – 1 +z2 + 2z) dv = 0
 (z +2) .v dz + (z2 + 4z – 1) dv = 0 : v(z2 + 4z – 1)
(z +2) 1
 2 dz + dv=0
( z +4 z −1) v
(z+ 2)
 ∫ ( z 2 + 4 z−1) dz + ∫ 1v dv = ∫ 0
1
 Misal : w = z 2+ 4 z−1  dw=(2 z + 4) dz=2(z+2)dz  (z+2)dz = dw
2
1 1 1
 ∫ 2 . w dw+∫ v dv = ∫ 0
1
 ln │ w │+ ln │v │=ln C
2
1
 2
ln │ z + 4 z−1 │+ ln │ v │=lnC  ×2
2
 ln │ z 2 + 4 z−1 │+2 ln │ v │=2 lnC
 ln( z 2+ 4 z−1 ¿ v2 =ln C
 ( z 2+ 4 z−1 ¿ v2 =¿C
2
U U 2
 ( 2 + 4 −1¿ v = C
V V
 (u2 + 4 uv−v2 ¿=C
 [(x + 2y – 1)2 + 4 (x + 2y – 1) (2x –y – 3) −¿ (2x –y – 3)2] = C
 x2+4y2+4xy -2x -4y+1+8x2- 8y2+12 xy – 20x – 20y +12 – 4 x2- y2+ 4xy+12x-6y-9 =C
 5x2 – 5y2+20 xy – 10 x – 30 y + 4= C
  5x2 – 5y2+20 xy – 10 x – 30 y = C – 4
 5x2 – 5y2+20 xy – 10 x – 30 y = c

2. (x – y + 8) dx – (x + y – 5) dy = 0 Tentukan solusi umum PD tersebut

Jawab:
Misal : u = x – y + 8  du = dx – dy  du = dx – dy du = dx – dy
v = x + y – 5  dv = dx + dy  dv = dx + dy + dv = dx + dy -
du + dv=2 dx du – dv = -2dy
du+dv du – dv −du+dv
 dx = dy = =
2 −2 2
(du+ dv) (−du+dv )
 u –v = 0  (× 2)
2 2
 u(du + dv) + v (du – dv) = 0
 (u + v) du + (u – v) dv = 0
u
Subtitusi : z =  u = v.z  du = v dz + z dv
v
 (v.z + v) (v dz + z dv) + (v.z – v) dv = 0
 v(z + 1) (v dz + z dv) + v(z – 1) dv = 0 : v
 (z + 1) (v dz + z dv) + (z – 1) dv = 0
 (z + 1) .v dz +(z – 1 + z2 + z) dv = 0
 (z + 1) .v dz +( z2 + 2z - 1) dv = 0 : v ( z2 + 2z - 1)
(z +1) 1
 2
dz + dv = 0
( z +2 z −1) v
( z +1)
 ∫ ( z 2 +2 z−1) dz + ∫ 1v dv = ∫ 0
1
 ln│ z 2+ 2 z−1 │ + ln│v│= ln C (×2)
2
 ln│ z 2+ 2 z−1 │ + 2 ln│v│= 2ln C
 ln( z 2+ 2 z−1 ¿ . v 2 = ln C2 = ln C
 ( z 2+ 2 z−1 ¿ . v 2 = C
 2 2
u2 u (u +2 u . v – v ). 2
 ( 2 + 2 – 1) . v 2 = C  v = C  u2 +2 u . v – v 2=¿C
v v v 2

 u2 +2 u . v – v 2=¿C
 (x – y + 8)2 + 2(x – y + 8) (x + y – 5) – (x + y – 5)2= C
 (x2+y2- 2xy+16 x–16y+64) + (2x2- 2y2+6x+26y -80)-(x2+y2+25+2xy-10x+10 y -25)= C
 2x2 – 2y2 – 4xy + 32 x + 20 y – 41 = C
 2x2 – 2y2 – 4xy + 32 x + 20 y = C + 41
 2x2 – 2y2 – 4xy + 32 x + 20 y = c

3. (4x – y + 2) dx + (x – 4y – 3),  Tentukan solusi umum dari PD tersebut!

Jawab:
Misal : u = 4x – y + 2  du = 4 dx – dy  du = 4 dx – dy 4 du=16 dx – 4 dy
v = x – 4y – 3  dv = dx – 4 dy  4 dv = 4dx – 16 dy – dv = dx – 4 dy -
du – 4 dv= 15 dy 4 du – dv=15 dx
du – 4 dv 4 du – dv
dy = dx =
15 15
Masuk ke PD soal (3) :
4 du – dv du – 4 dv
 u. +v. = 0 (× 15)
15 15
 u.(4 du – dv ¿+ v ( du – 4 dv )=0
 (4u + v) du – (u + 4v) dv = 0
u
Subtitusi : z =  u = v. z  du = v dz + z dv
v
 (4 vz +v) (v dz + z dv) – (vz + 4v) dv =0
 v(4z +1) (v dz + z dv) –v (z +4) dv = 0 : v
 (4z +1) (v dz + z dv) – (z +4) dv = 0
 (4z +1) v dz – (z +4 – 4z2 - z) dv = 0
 (4z +1) v dz + ( 4z2 - 4) dv = 0
 (4z +1) v dz + 4(z2 - 1) dv = 0 : v (z2 - 1)
( 4 z+ 1) 4
 2 dz + dv = 0
( z −1) v
( 4 z +1)
 ∫ (z 2−1) dz + ∫ 4v dv = ∫ 0
4z 1
 ∫ ( z 2−1) dz + ∫ ( z 2−1) dz + ∫ 4v dv = ∫ 0
 Misal w = z 2−1  dw = 2 z dz
2 1 z−1
 ∫ w dw + 2 ln │ z+1 │+ 4 ln│v│ = ln C
1 z−1
 2 ln│w│+ ln │ │+ 4 ln│v│ = ln C
2 z+ 1
1 z−1
 2 ln│ z 2−1│+ ln │ │+ 4 ln│v│ = ln C  (×2)
2 z+ 1
z−1
 4 ln│ z 2−1│+ ln │ │+ 8 ln│v│ = 2 ln C
z+ 1
( z−1) 8
 ln(z2 – 1)4. v = ln C2 = ln C
(z +1)
( z−1) 8
 (z2 – 1)4. v =C
(z +1)
( z−1) 8
 (z – 1)4 (z + 1)4 v =C
(z +1)
 (z – 1)5 (z + 1)3 v8 = C
 ¿ v8 = C
5 3
(u−v ) (u+ v) 8
 5
. 3
.v =C
v v
 (u−v )5 .(u +v )3= C
 ¿( x – 4y – 3)]5. [4 x – y+ 2+¿( x – 4y – 3)]3 = C
 ¿3x + 3y + 5)5 (5x – 5y – 1)3 = C

Soal-soal :
Tentukan solusi umum PD dengan variabel-variabel linear di bawah ini !
1) (x + 2y -4) dx + (2x –y + 5) dy = 0
2) (x +y +3) dx + (x – 2y – 4) dy = 0
3) (5x +y – 2) dx + (x – 5y + 1) dy = 0
4) (6x – 2y – 1) dx – (2x + 3y – 2) dy =0
5) (2x – 4y – 5) dx + (5x – y – 6) dy = 0
6) (3x + y – 3) dx + (x – 3y + 7) dy = 0
7) (5x –y +2) dx + (x – 5y – 4) dy = 0
8) (3x + y +4) dx + (x – 3y – 3) dy = 0
9) (4x + y – 7) dx + (x – 4y + 8) dy = 0
10)(2x +y +9) dx + (x – 2y +3) dy = 0