PERSAMAAN TRIGONOMETRI
𝑥1 = 𝛼 + k ∙ 360° 𝑥1 = 𝛼 + k ∙ 2
𝑥2 = (180° − 𝛼) +k ∙ 360° 𝑥2 = (180° − 𝛼) + k ∙ 2
Contoh 1:
Tentukan nilai x yang memenuhi persamaan sin x = sin 45o, untuk 0 x 360o
Penyelesaian
sin x = sin 45o atau sin x = sin (180 – 45)o
x = 45o + k. 360o atau x = (180o – 45o) + k.360o
➢ Untuk k = 0 maka
x = 45o + 0.(360o) atau x = 135o + 0.(360o)
x = 45o atau x = 135o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 45o + 1(360o) atau x = 135o + 1 (360o)
x = 405o atau x = 495o
untuk k = 1 tidak memenuhi
Jadi nilai x yang memenuhi persamaan sin x = sin 45o adalah 45o, dan 135o
Contoh 2:
Tentukan himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan sin 3x = sin 90o, untuk
0 x 360o
Penyelesaian
sin 3x = sin 90o atau sin 3x = sin (180 – 90)o
3x = 90o + k. 360o 3x = 90o + k.360o
x = 30o + k. 120o x = 30o + k.120o
➢ Untuk k = 0 maka
x = 30o + 0.(120o)
x = 30o
1
➢ Untuk k = 1, maka
x = 30o + 1(120o)
x = 150o
➢ Untuk k = 2, maka
x = 30o + 2(120o)
x = 270o
➢ Untuk k = 3, maka
x = 30o + 3(120o)
x = 390o
untuk k = 3 tidak memenuhi
Jadi nilai x yang memenuhi persamaan sin 3x = sin 90o adalah {30o, 150o, 270o}
Contoh 2:
Tentukan nilai x yang memenuhi 2 sin xo + 1 = 0, 0o x 360o.
Penyelesaian:
2 sin xo + 1 = 0 → sin x = - ½
→ sin x = - sin 30o
x berada dikuadran III dan IV
2
➢ Untuk k = 0 maka
x = 210o + 0.(360o) atau x = (180o –210)+ 0.(360o)
x = 210 x = -30o + 0.(360o)
x = -30o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 210 + 1(360o) atau x = (180o –210)+ 1.(360o)
x = 590o x = -30o + 1 (360o)
x = 330o
Jadi nilai x yang memenuhi persamaan 2 sin xo + 1 = 0 adalah 210o, 330o
Contoh 3:
Tentukan Penyelesaian dari Persamaan sin (x+30)o – 1 = 0, untuk 00 x
3600!
Penyelesaian:
sin (x+30)o – 1 = 0→sin (x+30)o = sin 90o
maka:
x + 30 = 𝛼 + k ∙ 360°
x + 30 = (180° − 𝛼) +k ∙ 360°
➢ Untuk k = 0 maka
x + 30 = 90o + 0.(360o) atau x + 30 = (180 - 90o )+ 0.(360o)
x + 30 = 90o atau x + 30 = 90o
x = 90o – 30o atau x = 90o – 30o
x = 60o atau x = 60o
➢ Untuk k = 1, maka
x + 30 = 90o + 1.(360o) atau x + 30 = (180 - 90o )+ 1.(360o)
x + 30 = 450o atau x + 30 = 450o
x = 450o – 30o atau x = 450o – 30o
x = 420o atau x = 420o
Himpunan penyelesaian (HP) = {60o}
2. Persamaan Cosinus
a) Persamaan cos x = cos α
Jika ada persamaan cos x = cos α, maka penyelesaiannya adalah:
Dalam satuan derajat: Dalam satuan radian:
x1 = 𝛼 + k ∙ 360° 𝑥1 = 𝛼 + k ∙ 2
x2 = (−α) + k ∙ 360° 𝑥2 = (− 𝛼) + k ∙ 2
3
k adalah bilangan bulat (0, 1, 2, 3, 4, ...)
Contoh 1:
Tentukan himpunan penyelesaian dari yang memenuhi persamaan cos x = cos
75o, untuk 0 x 360o
Penyelesaian
cos x = cos 75o atau cos x = cos (– 75)o
x = 75o + k. 360o atau x = (– 75o) + k.360o
➢ Untuk k = 0 maka
x = 75o + 0.(360o) atau x = -75o + 0.(360o)
x = 75o atau x = -75o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 75o + 1(360o) atau x = -75o + 1 (360o)
x = 435o atau x = 285o
untuk k = 1 tidak memenuhi
Jadi HP = {75o, 285o}
Contoh 2:
Tentukan Himpunan penyelesaian dari cos x = cos 24°, dalam interval 0°<
x < 360°
Penyelesaian
cos x = cos 24°
x = 24° + k.360° atau x = -24° + k.360°
x = -24° + k.360°
k = 0 → x = 24° k = 0 → x = -24°
k = 1 →x = 24° + 360° k = 1 →x = -24° + 360°
x = 384° x = 336°
Jadi, Hp = {24°, 336°}
Contoh 3:
1
Tentukan himpunan penyelesaian dari persamaan cos 2x = cos , untuk 0 x
2
2o
Penyelesaian
1 1
cos 2x = cos , atau cos 2x = cos (– )o
2 2
1 1
2x = + k. 360o atau 2x = (– o) + k.360o
2 2
1 1
x= + k. 180o atau x = (– o) + k.180o
4 4
4
➢ Untuk k = 0 maka
1 1
x= + 0.() atau x = - + 0.( ))
4 4
1 1
x= atau x=-
4 4
➢ Untuk k = 1, maka
1 1
x= + 1.() atau x = - + 1.( ))
4 4
1 1
x= + atau x=- +
4 4
5 3
x = atau x =
4 4
➢ Untuk k = 2, maka
1 1
x= +2. atau x = - + 2.
4 4
1 1
x= +2 atau x = - + 2
4 4
9 7
x = (TM) atau x =
4 4
1 3 5 7
Jadi HP = { , , , }
4 4 4 4
5
x = 30o atau x = -30o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 30o + 1.(360o) atau x = -30 + 1.(360o)
x = 390o atau x = 330o
o o
HP = {30 , 330 }
Contoh 2:
1
Tentukan Himpunan Penyelesaiannya cos 3xo = 3 untuk 00 x 3600!
2
Penyelesaian:
1
Cos 3xo = 3 ; 0 x 360 0
2
Cos 3x = Cos 30
x1 = 𝛼 + k ∙ 360° atau x2 = (−α) + k ∙ 360°
o o
3x = 30 + 0.(360 ) atau 3x = -30 + 0.(360o)
x = 100 + k. 1200 x = -100 + k. 1200
➢ Untuk k = 0 maka
x = 100 + k. 1200 atau x = -100 + k. 1200
x = 100 + 0. 1200 atau x = -100 + 0. 1200
x = 10o atau x = -10o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 100 + k. 1200 atau x = -100 + k. 1200
0 0
x = 10 + 1. 120 atau x = -100 + 1. 1200
x = 130o atau x = 110o
➢ Untuk k = 2, maka
x = 100 + k. 1200 atau x = -100 + k. 1200
0 0
x = 10 + 2. 120 atau x = -100 + 2. 1200
x = 250o atau x = 230o
➢ Untuk k = 3, maka
x = 100 + k. 1200 atau x = -100 + k. 1200
0
x = 100 + 3. 120 atau x = -100 + 3. 1200
x = 370o atau x = 350o
HP = {100 , 1100 , 1300 , 2300, 2500, 3500}
3. Persamaan Tangen
a) Persamaan tan x = tan α
Jika ada persamaan tan x = tan α, maka penyelesaiannya adalah:
Dalam derajat:x = 𝛼 + k ∙ 180°
Dalam radian:x = 𝛼 + k ∙
6
k adalah bilangan bulat (0, 1, 2, 3, 4, ...)
Contoh 1:
Tentukan Himpunan penyelesaian dari tan x = tan 56°, dalam interval 0°< x <
360°
Penyelesaian
tan x = tan 56°
x = 56° + k.180°
k = 0→ x = 56°
k = 1 → x = 56° + 180° = 236°
k = 2→ x = 56° + 2.180° = 416°
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah { 52°, 236°}
7
HP = {300 , 1200 , 2100 , 3000 }
Contoh 3:
Tentukan Himpunan Penyelesaiannya 3 tan(2x + 10o)= -1 untuk 00 x 3600!
Penyelesaian:
−1
3 tan(2x + 10o)= -1 →tan(2x + 10o)=
3
1
tan(2x + 10o)= − 3
3
tan(2x + 10o)= tan 150o
2x + 10o= 𝛼 + k ∙ 180°
2x + 10o= 150 + k ∙ 180°
2x = 150 - 10o + k ∙ 180°
2x = 140o + k ∙ 180°
x = 70o + k ∙ 90°
➢ Untuk k = 0 maka
x = 70o + 0 ∙ 90°
x = 70o
➢ Untuk k = 1, maka
x = 70o + 1.90o
x = 160o
➢ Untuk k = 2, maka
x = 70o + 2.90o
x = 250o
➢ Untuk k = 3, maka
x = 70o + 3.90o
x = 340o
➢ Untuk k = 4, maka
x = 70o + 4.90o
x = 430o
HP = {700 , 1600 , 2500 , 3400 }