Jawapan Modul Efektif SMART
Sejarah Tingkatan 2 KSSM
Bab 1: Kerajaan Alam Melayu
1 (a) ✗ (b) ✓
(c) ✗ (d) ✓
(e) ✓
2 (a) Dunia Melayu meliputi selatan Vietnam, Kemboja,
selatan Myanmar, Segenting Kra, Malaysia, Indonesia,
Brunei dan Filipina.
(b) Kepulauan Melayu meliputi Tanah Melayu hingga
Tenasserim dan Kepulauan Nicobar, Filipina dan
Kepulauan Solomon hingga Papua New Guinea.
(c) Alam Melayu suatu lingkungan geografi yang luas
meliputi Kepulauan Melayu hingga selatan Thailand.
(d) Dunia Melayu merupakan sebuah kawasan yang luas
meliputi Malaysia, Indonesia, Brunei, Singapura, selatan
Thailand dan Filipina.
3 (a) Srivijaya (b) Angkor (c) Dapunta Hyang Sri Jayanasa / Pemerintahan
(c) Kedah Tua (d) Gangga Nagara
(e) Champa (f) Funan
4 (a) (i) Fan Shih-man
(ii) Teluk Camranh di sebelah Timur
(iii) Serangan Kerajaan Chenla
(b)
(i) Pemerintahan Sangramadhananjaya
(ii) Menakluki Sumatera, Selatan Myanmar, Tanah
Melayu dan Segenting Kra
(iii) Serangan tentera Chola
(c) (i) Kepesatan kegiatan perdagangan di Lembah Bujang
(ii) Serangan tentera Chola
5 (a) Benar (b) Salah keamanan dan keselamatan kerajaan Majapahit.Menjadi
(c) Benar (d) Benar pusat perdagangan pada abad ke-14 / selepas kematian
(e) Benar (f) Benar Patih Gajah Mada dan serangan tentera Demak pada
(g) Salah (h) Benar
(i) Benar (j) Salah
(k) Benar (l) Benar
6 (a) (i) Memulihkan hubungan setelah berperang dengan
sekutu China, iaitu Dai Viet.
(ii) Mendapat pengiktirafan dan memperkukuhkan
hubungan persahabatn dan perdagangan.
(iii) Memperkukuhkan persahabatan dan perdagangan.
(iv) Menjalinkan hubungan persahabatan.
(v) Memohon bantuan ketenteraan untuk melawan Dai
Viet.
(vi) Memperkukuhkan hubungan perdagangan.
(b) (i) Mengeratkan hubungan persahabatan dan hubungan
keagamaan.
(ii) Mengeratkan hubungan persahabatan.
(iii) Mengeratkan hubungan persahabatan.
(iv) Memperkukuhkan hubungan perdagangan dan
keagamaan dengan India.
7 (a) Kerajaan Angkor
(b) Lembah Sungai Mekong
(c) Hariharalaya
(d) Suryavarman II dan Jayavarman VII
J1
(e) Suryavarman II meluaskan empayar Angkor ke sekitar
Lembah Sungai Mekong hingga selatan Myanmar dan
beliau juga berjaya menghalang ancaman daripada
Champa dan Dai Viet. Selain itu, Beliau mewujudkan
jalinan perdagangan antara pedagang tempatan dengan
pedagang luar.
(f) Selepas kematian Jayavarman VII dan serangan Siam
pada tahun 1594.
8 (a) Kaundinya / semasa pemerintahan Fan Shih-man
meluaskan empayar Funan ke sungai Mekong hingga
Teluk Camranh di sebelah timur, menguasai selatan
Myanmar dan Segenting Kra / Serangan kerajaan Chola.
(b) Chu-Lein / Semasa pemerintahan Che Bong Nga, beliau
mengatasi ancaman Dai Viet dan meluaskan empayar
Champa ke wilayah Dai Viet hingga Lembah Sungai
Merah / Semasa Raja Indravarman meninggal dunia pada
tahun 1441, Dai Viet melancarkan serangan.
Sangramadhananjaya beliau menakluk Sumatera, selatan
Myanmar, Tanah Melayu, dan Segenting Kra. Juga
menjadi pusat pengajian agama Buddha / Serangan
tentera Chola dari India pada tahun 1025
(d) Jayavarman II / semasa perintahan Suryavarman II
meluaskan empayar ke sekitar Lembah Sungai Mekong
hingga selatan Myanmar.Berjaya juga menghalang
ancaman daripada Champa dan Dai Viet / selepas
kematian Jayavarman VII dan serangan daripada Siam
pada tahun 1594.
(e) Raden Vijaya / pelantikan Patih Gajah Mada sebagai
Perdana Menteri di mana beliau mengembalikan
tahun 1478.
9 Cadangan jawapan:
• Menunjukkan usaha menjalinkan persahabatan antara
kerajaan.
• Memperkukuhkan perdagangan.
• Mengeratkan hubungan keagamaan.
• Meningkatkan kemajuan.
• Menunjukkan kehebabatan dan kebijaksanaan pemerintah
dalam mengurus hubungan kerajaan masing-masing.
Praktis Pra PT3
Bahagian A
1 A 2 B 3 B 4 C
5 A 6 C 7 D 8 D
9 B
Bahagian B
1 (a) Dapunta Hyang Sri Jayanasa
Memperkukuhkan kerajaan Srivijaya
Menakluk kawasan seperti Bangka dan Taruma
(b) Menakluk Sumatera, selatan Myanmar, Tanah Melayu
dan Segenting Kra
Menguasai jalan laut antarabangsa
 Kuasa perdagangan utama
Pusat pengajian agama Buddha
(c) Kegagalan pemerintah
Serangan musuh
Rakyat yang tidak bersatu-padu
Campur tangan daripada kuasa luar
(Mana-mana jawapan yang relevan)
Bahagian C
1 (a) (i) Berpusat di Vyaddhaputra dan diasaskan oleh seorang
Brahmin bernama Kuandinya. Masyhur semasa
pemerintahan Fan Shih-man. Merosot disebabkan
serangan keranjaan Chenla.
(ii) Diasaskan oleh Dapunta Hyang Sri Jayanasa.
Masyhur semasa pemerintahan Sangramadhananjaya
dan merosot akibat serangan tentera Chola.
(b) Lembah sungai merupakan kawasan yang subur. Sesuai
dijalankan kegiatan pertanian.
(c) Belajar lebih dalam mengenai sejarah dan budaya
negara.
Sentiasa berfikiran terbuka dalam menjalinkan
hubungan persahabatan dengan negara luar.
Sentiasa menjamin kedaulatan dan keselamatan negara
dan mengangkat YDPA ketua negara Malaysia teratas.
Bab 2: Sistem Pemerintahan dan Kegiatan Ekonomi
Masyarakat Kerajaan Alam Melayu
1 (a) Raja di Gunung dan Maharaja di Pulau
(b) Rajadhiraja
(c) Kurung Bnam, Rajadhiraja danCakravatin
(d) Dewaraja
(e) Maharaja, Sri Maharaja dan Sri Bathara
2 (a) Kerajaan Champa (✓)
(b) Kerajaan Funan (✓)
(c) Kerajaan Angkor (✓)
(d) Kerajaan Majapahit (✓)
3 (a) Dibantu oleh golongan agama dan tentera / Tujuh wilayah
(b) Dibantu oleh para pembesar / Wilayah dibahagiakan
kepada lima wilayah
(c) Dibantu oleh Yuvaraja, golongan agama, tentera, pemungut
cukai, hakim dan penjaga harta kerajaan / Wilayah terbahagi
kepada dua, iaitu Kedatuan dan Pradatuan.
(d) Dibantu oleh pembesar-pembesar /Wilayah dibahagikan
kepada wilayah, daerah, daerah kecil dan kampung.
(e) Dibantu oleh Sapta Prabu (Majlis Penasihat Diraja) dan
para pembesar / Wilayah dibahagikan kepada 14 wilayah.
4 (a) (i) Rajadhiraja
(ii) Para Pembesar
(iii) Para Pembesar, menjaga keamanan
(b) (i) Raja Funan, Kurung Bnam
(ii) tujuh buah
(iii) Putera-putera raja
(c) (i) Kesaktian
(ii) Raja di Gunung dan Maharaja di Pulau
(iii) dua, Pradatuan
J2
(d) (i) Dewaraja
(ii) dewa
(iii) wilayah, daerah kecil, kampung
5 (a) (i) Gaharu
(ii) Madu
(iii) Rotan
(iv) Gading gajah
(v) Kapur barus
(vi) Sarang burung layang-layang
(b) (i) Gamat
(ii) Rumpai laut
(iii) Mutiara
6 (a) (i) Palembang
(ii) Damar, kapur berus, gaharu madu, rotan, rempah,
mutiara, rumpai laut, gading gajah dan sumbu badak
(b) (i) Turan, Kam ran, Sri Banoy dan Maliti
(ii) Beras, emas, perak, gading gajah dan gaharu
(c) (i) Oc Eo
(ii) Damar, Kapur barus, kayu cendana dan gaharu
(d) (i) Yasodharapura
(ii) Gaharu, buah pelaga, lilin lebah, minyak sayuran,
damar dan gading gajah
(e) (i) Tuban, Sidayu, Gresik dan Surabaya
(ii) Rempah, beras, rotan, kayu cendana, gaharu, ikan,
kulit penyu dan mutiara
7 (a) Perlombongan
(i) Emas: Di Champa emas dilombong di kawasan Hue
(ii) Perak: Perak dilombong di Indrapura dan kawasan di
antara Amaravati dan Vijaya
(b) Pembuatan
(i) Barang perhiasan emas: Masyarakat Funan dan
Angkor menghasilkan pelbagai barangan daripada
bijih besi dan emas
(ii) Garam: Masyarakat kerajaan Majapahit
mengusahakan pembuatan garam, gula dan minyak.
8 (a) (i) Terdapat Ketua Air di setiap kampung untuk
menyelenggarakan terusan dan daik.
(ii) Beras, emas, perak, gading gajah dan gaharu.
(b) (i) – Tanaman utama kerajaan Srivijaya ialah padi.
– Ditanam di kawasan pedalaman Palembang
terutama di Tanah Tinggi Pasemah dan Hulu
Musi.
(ii) Damar, kapur berus, gaharu madu, rotan, rempah,
mutiara, rumpai laut, gading gajah dan sumbu badak
(c) (i) – Kerajaan Funan menanam padi sawah
– Hujan membekalkan air ke tasik-tasik besar
seperti Tonle Sap yang digunakan untuk mengairi
kawasan padi sawah.
(iii) Damar, Kapur barus, kayu, cendana dan gaharu
9 Cadangan jawapan:
• Pertanian, iaitu penanaman padi semasa pemerintahan
kerajaan Funan, Kerajaan Champa dan kerajaan Angkor
• Rempah-ratus.
• Kegiatan pertanian lain seperti pisang, tebu, bijan, kekacang,
kelapa, sayuran dan buah-buahan
• Perdagangan seperti kemudahan pelabuhan, iaitu
menyediakan bekalan air, tempat tinggal, tempat
menyimpan barang dagangan dan kawasan berjual beli.
 • Contoh pelabuhan dan barang yang diperdagangkan.
• Pedagang luar dari China, India, Arab dan Parsi menjual dan
bertukar barang dagangan.
Praktis Pra-PT3
Bahagian A
1 B 2 B 3 D 4 D
5 A 6 D 7 C 8 B
9 D 10 B
Bahagian B
1 (a) (i) Golongan pemerintah
(ii) Golongan diperintah
(b) Inskripsi pada Telaga Batu
(c) Cadangan jawapan:
Mengikuti program yang berkaitan dengan Raja-raja
Melayu bagi meningkatkan pemanahaman berkaitan
dengan sistem Raja-raja Melayu di Malaysia.
Menjaga kepentingan dan mentaati pemerintah.
Mengetahui dan memahami sejarah kegemilangan
Kesultanan Melayu Melaka.
2 (a) (i) Memenuhi keperluan rakyat
(ii) Perdagangan
(b) Mempunyai tanah yang subur serta kebijaksaan
pemerintah
(c) Sungai Bengawan Solo, Sungai Brantas
Bahagian C
1 (a) Membantu membangunkan pelabuhan
Memajukan pembuatan kapal
Masyarakat Alam Melayu menguasai ilmu pelayaran
(b) Kerajaan Angkor
Terletak di Lembah Sungai Mekong yang tanahnya
subur.
Hujan membekalkan air ke tasik-tasik besar seperti
Tasik Tonle Sap yang digunakan untuk mengairi
kawasan padi sawah.
Pemerintah Angkor telah membina kolam yang dikenali
sebagai baray untuk menyimpan air.
Kerajaan Champa
Mempunyai Ketua Air dalam setiap kampung di
Champa bertujuan menyelenggara terusan dan daik.
(c) Kita perlu gigih berusaha dalam memajukan diri kita
sendiri.
Kita perlu menguasai ilmu pengetahuan untuk berjaya
dalam kehidupan.
2 (a) Kerajaan Srivijaya (e) Kerajaan Funan
(b) Kerajaan Majapahit (f) Kerajaan Majapahit
(c) Kerajaan Angkor (g) Kerajaan Champa
(d) Kerajaan Kedah Tua
3 (a) Kerajaan Majapahit (f) Kerajaan Majapahit
(b) Kerajaan Angkor (g) Kerajaan Champa
(c) Kerajaan Srivijaya (h) Kerajaan Majapahit
(d) Kerajaan Champa (i) Kerajaan Majapahit
(e) Kerajaan Srivijaya (j) Kerajaan Champa
4 (a) Bahasa Melayu dan tulisan Palava
(b) Bahasa yang digunakan ialah Jawa Kuno dan masyarakat
kerajaan Majapahit menggunakan tulisan Jawi selepas
tersebarnya agama Islam menggunakan huruf-huruf Arab
dan tulisan Pegon
(c) Menggunakan huruf-huruf Arab dalam sistem tulisan
mereka dan tulisan menggunakan huruf Arab menulis
bahasa Jawa dengan dikenali tulisan Pegon
(d) (i) Ramayana
(ii) Mahabhrata
(iii) Purana
(iv) Jataka
(e) Pengaruh sastera Islam berbentuk syair, gurindam, cerita
hikayat dan nazam
5 (a) (i) Bukit Chorus, Bukit Meriam
(ii) pinggan tanah liat, kepingan emas dan kepingan perak.
(b) (i) Sdok Kok Thom
(ii) dinding-dinding candi
(c) (i) Batu bersurat Trowulan
(ii) Nagarakertagama, Prapanca
(d) Karang Brahi, Palas Pasemah
(e) (i) Kauthara, 192 M
(ii) Akayet Inra Patra, Akayet Deva Mano
(f) Batu bersurat terawal bertarikh abad kedua
6 (a) kapal besar
(b) 1 000 tan kargo barangan
(c) mengawal limpahan air, air masin keluar dari tanah
pertanian
(d) (i) Rumah ibadat
(ii) Pusat pendidikan
(iii) Pusat pertemuan masyarakat
7 (a) perdagangan, peperangan
(b) kerajaan Cola
(c) Candi Muara Takus, Candi Muara Jambi

Bab 3: Sosiobudaya masyarakat Kerajaan Alam Melayu 8 (a) (i) Angkor Wat dan Angkor Thom.
(ii) Angkor Wat dibina oleh Raja Suryavarman II pada
1 (a) Orang Hu abad ke-12.
(b) Palava, Champa Kuno (iii) Keluasan Angkor wat ialah 208 hektar
(c) sistem tulisan (b) Membina kapal untuk kegunaan perdagangan dan
(d) bahasa Melayu peperangan
(e) huruf-huruf arab (c) Candi Go Cay Thi di Oc Eo
(f) bahasa Sanskrit dan tulisan Palava (d) Membina kapal besar yang memuatkan sehingga 700
(g) Tulisan Palava dan tulisan Khmer orang dan 1 000 tan kargo barangan.
(h) Saka (e) Candi Muara Takus dan Candi Muara Jambi di Sumatera
(i) Jawa Kuno (f) Ibu kota Srivijaya menjadi pusat pembinaan kapal.
(j) (i) menjadi alat komunikasi utama
(ii) menyimpan rekod-rekod pemerintahan, perundangan,
perdagangan dan keagamaan

J3
9 (a) • Golongan Pemerintah (ii) Masyarakat Majapahit mula menggunakan huruf Arab
• Golongan Diraja bagi menulis bahasa jawa dan dikenali sebagai tulisan
• Status tertinggi Pegon.
• Terdiri daripada kerabat diraja (b) • Menjadi alat komunikasi utama.
(b) • Golongan Pemerintah • Menyimpan rekod pemerintahan, perundangan,
• Bangsawan perdagangan dan keagamaan.
• Mendukung sistem pentadbiran kerajaan • Menjadi sumber rujukan dan dokumentasi kepada ahli
• Terdiri daripada pembesar, ilmuwan, golongan agama, sejarah untuk memahami ketamadunan yang tidak
pujangga dan pendeta istana dapat dialaminya sendiri.
(c) • Golongan diperintah (c) Kehidupan masyarakat yang bertamadun yang tidak dapat
• Rakyat Jelata dialaminya sendiri.
• Mengukuhkan sistem beraja melalui konsep taat setia
• Menjana ekonomi kerajaan Bab 4: Agama, Kepercayaan dan Keunikan Warisan
(d) • Golongan diperintah Masyarakat Kerajaan Alam Melayu
• Hamba
• Berkhidmat dalam sektor sosioekonomi 1 (a) Suatu sistem berkaitan anutan, keimanan dan
• Meningkatkan status pemiliknya penyembahan terhadap Tuhan.
(b) Pegangan yang diyakini dapat menjadi panduan dalam
10 Cadangan jawapan: kehidupan.
• Menunjukkan tingginya tamadun kerajaan Alam Melayu.
• Mempertingkatkan kehidupan lebih kreatif dan inovatif. 2 (a) • Kepercayaan bahawa setiap makhluk, kehidupan dan
• Mempunyai nilai estetika yang tinggi. tumbuhan memiliki roh atau semangat.
• Bukti masyarakat Alam Melayu melahirkan golongan yang • Kepercayaan berkait dengan kepercayaan terhadap
bijak pandai. makhluk halus dan penyembahan hyang, iaitu roh
nenek moyang yang telah meninggal dunia.
Praktis Pra-PT3 • Penyembahan roh nenek moyang dianggap penting
Bahagian A bagi memastikan keluarga yang masih hidup mendapat
1 C 2 A 3 B 4 D kebaikan serta dihindarkan kesusahan di dunia.
5 B 6 C 7 A 8 B (b) • Percaya terhadap kekuatan yang dikenali sebagai mana
atau semangat.
Bahagian B • Setiap benda atau makhluk yang mempunyai mana yang
1 (a) Bahasa Melayu, tulisan Palava boleh mempengaruhi kehidupan seseorang individu.
(b) Bahasa utama masyarakat kerajan Majapahit ialah Jawa • Upacara pemujaan semangat tanaman dilakukan agar
Kuno. Setelah tersebarnya agama Islam, masyarakat mendapat hasil tanaman yang subur dan banyak.
kerajaan Majapahit menggunakan huruf-huruf Arab dalam
sistem tulisan mereka. Tulisan yang menggunakan huruf 3 Hindu Buddha
Arab bagi menulis bahasa Jawa dikenali sebagai tulisan (a) Abad keempat Candi Dong Duong
Pegon. ketika pemerintahan
(c) (i) Ramayana Bhadravarman
(ii) Mahabhrata (b) Abad ke-14 Abad ke-14
(iii) Purana (c) Selepas tersebarnya Diamalkan sejak abad kelima
(iv) Jataka agama Buddha
2 (a) (i) Golongan Diraja (d) Abad pertama Abad pertama
(ii) Bangsawan (e) Semasa pemerintah Semasa pemerintahan
(iii) Rakyat merdeka Suryavarman II Jayavarman VII pada abad ke-12
(iv) Hamba
(b) Rakyat merdeka berperanan mengukuhkan sistem 4 (a) • Wujud candi Hindu di Lembah Mi Son yang dikenali
beraja melalui konsep taat setia dan menjana ekonomi sebagai Siva-Bhadresvara
kerajaan. Golongan hamba pula berkhidmat dalam sektor • Wujudnya Candi Dong Duong
sosioekonomi dan meningkatkan status pemiliknya. (b) Wujudnya candi Go Cay Ti semasa pemerintahan Fan
(c) Struktur sosial kerajaan Alam Melayu tersusun Shih-man
Menjaga dan melindungi rakyatnya (c) Wujudnya Candi Angkor Wat
(Mana-mana jawapan yang relevan) (d) Candi Buddha yang terkenal seperti Muara Jambi, Candi
Bahal dan Candi Muara-Takus
Bahagian C
1 (a) (i) Sejak abad kelapan, agama Islam tersebar maka 5 (a) Raja menjadi tonggak utama kerajaan. Kedudukan
bahasa Melayu Champa menjadi bahasa utama raja diperkukuh dengan pemerintahan yang dibantu
seiring dengan perkembangan tulisan jawi. oleh para pembesar dan memperoleh ketaatan daripada
rakyat. Raja dipilih berasaskan keturunan dan pembesar
mengesahkannya.

J4
 (b) Kebijaksanaan pemerintah merupakan ciri unik yang Bahagian B
membolehkan kerajaan Alam Melayu berkembang dengan 1 (a) Peranan mubaligh, pemerintah dan perkembangan
cepat. Contoh, pemerintah memilih lokasi yang strategik perdagangan antarabangsa.
sebagai pusat pemerintahan, petempatan dan pelabuhan (b) (i) Gelaran pemerintah - R  aja dan maharaja ditukarkan
serta menjalinkan hubungan diplomatik yang berterusan kepada gelaran sultan.
bagi menjamin kemakmuran kerajaan. (ii) Kedudukan raja - Raja juga sebagai khalifah.
(c) Perkembangan sosiobudaya dapat dilihat daripada aspek
(iii) Pemilihan raja - B
 erasaskan keturunan dan pembesar
tulisan, bahasa, persuratan dan seni bina. Kegiatan
mengesahkannya.
persuratan berkembang daripada batu bersurat sehinggalah
karya dalam bentuk manuskrip. (c) Melahirkan masyarakat yang harmoni, saling
(d) Masyarakat Alam Melayu mengamalkan sifat terbuka menghormati, memupuk sikap tolak ansur dalam diri.
dan bertoleransi dalam amalan beragama. Agama menjadi
simbol penyatuan antara raja dan rakyat. Golongan agama 2 (a) • Memperkembangkan bidang pertanian di kawasan
juga diberi tempat dan status istimewa dalam kerajaan. subur seperti di lembah sungai. Contohnya di Angkor
dan Majapahit yang menjadikan sungai sebagai laluan
6 (a) Syarat Pemilihan Raja pengangkutan utama.
• Berasaskan keturunan dan pembesar mengesahkannya. • Hubungan persahabatan. Contohnya kerajaan Srivijaya
• Keturunan diraja dianggap suci dan berdaulat. mengirimkan utusan persahabatan ke China pada abad
• Wanita keturunan diraja boleh dlantik sebagai ketujuh.
pemerintah seperti dalam kerajaan Majapahit. (Mana-mana jawapan yang relevan)
(b) Kedudukan Raja (b) (i) Berasaskan keturunan
• Raja-raja sentiasa ditaati. (ii) Golongan tentera
• Mengingkari raja dianggap mengingkari Tuhan dan (iii) Wanita keturunan diraja ( kerajaan Majapahit)
perbuatan tersebut menderhaka. (c) Memelihara kedaulatan, meluaskan jaringan perdagangan,
(c) Gelaran Raja memperkukuhkan agama dan budaya.
• Raja dan Maharaja.
• Raja di Gunung dan Maharaja di Pulau. Bahagian C
• Selepas kedatangan Islam, gelaran Sultan mula 1 (a) (i) • Berasaskan keturunan dan pembesar
digunakan. mengesahkannya.
• Keturunan diraja dianggap suci dan berdaulat.
7 (a) • Persahabatan – mengirimkan utusan persahabatan (ii) • Mengingkari raja dianggap mengingkari Tuhan
ke China pada abad ketujuh dan perbuatan tersebut merupakan perbuatan yang
• Bantuan ketenteraan atau senjata – Maharaja Chola menderhaka.
dari India menghantar bantuan tentera ke Srivijaya • Kedatangan Islam memperkenalkan konsep raja
untuk membantu menyelesaikan pemberontakan pada sebagai khalifah.
abad ke-11. (b) (i) Kerajaan Srivijaya mengirimkan utusan persahabatan
(b) • Persahabatan – menjalinkan persahabatan dengan ke China pada abad ketujuh.
China pada abad ke-14. (ii) Maharaja Chola dari India menghantar bantuan
• Perkahwinan pemerintah Majapahit, Raden Wijaya tentera ke Srivijaya untuk menyelesaikan
dengan puteri kerajaan Singhasari pada abad ke-13. pemberontakan pada abad ke-11.
8 (a) • Untuk pertanian dan diwarisi dari zaman ke zaman. (iii) Perkahwinan antara pemerintah Majapahit, Raden
• Lokasi di Sungai Mekong dan Sungai Musi. Wijaya berkahwin dengan puteri kerajaan Singhasari
(b) • Kemahiran dengan mencipta sistem pengairan seperti pada abad ke-13.
baray (c) • Dapat melahirkan rasa bangga dengan sejarah negara.
• Tanaman utama, iaitu padi dan rempah-ratus. • Dapat mewujudkan semangat kekitaan yang membawa
• Tanaman sampingan diusahakan sepanjang tahun. kepada perpaduan dalam kalangan masyarakat.
(c) • Mendirikan pelabuhan di lokasi yang strategik.
• Bentuk pelabuhan dalam kerajaan Alam Melayu Bab 5: Kesultanan Melayu Melaka
berkembang dalam tiga bentuk, iaitu pelabuhan
1 (a) Laluan perdagangan
pembekal, pelabuhan kerajaan dan pelabuhan entrepot.
(b) Bentuk muka bumi
9 Cadangan jawapan: (c) Benteng pertahanan
• Kadar jenayah akan meningkat (d) Terlindung angina monsun
• Kadar penceraian akan meningkat.
• Timbul banyak masalah sosial. 2 (a) • Keturunan Raja Palembang
• Mudah dipengaruhi perkara-perkara yang negatif. • Peranan yang unggul
• Hilangnya rasa cinta kepada keluarga dan negara. • Daulat dan alat kebesaran
• Kewibawaan
Praktis Pra-PT3 (b) • Sistem Pembesar Empat Lipatan
Bahagian A • Tugas pembesar
1 C 2 D 3 C 4 D (c) • Hukum Kanun Melaka
5 B 6 D 7 A 8 A • Undang-undang Laut Melaka
9 B 10 C • Undang-undang Adat

J5
3 (a) Sultan
(b) Pembesar Berempat
(c) Pembesar Berlapan
(d) Pembesar Enam Belas
(e) Pembesar Tiga Puluh Dua
4 (a) Menjaga keamanan kawasan.
(b) Mengutip cukai dan hasil lain melalui sistem serah.
(c) Membekalkan tenaga tentera ketika perang dan
menyediakan tenaga buruh melalui sistem kerah.
5 (a) (i) Penasihat raja
(ii) Menteri utama peringkat pusat
(iii) Ketua turus angkatan perang
(iv) Ketua hakim
(v) Pemangku sultan
(b) (i) Pemungut hasil atau ufti
(ii) Ketua segala bendahari
(iii) Ketua urus setia istana
(iv) Ketua syahbandar
(c) (i) Ketua polis dan penjara
(ii) Penguasa bandar dan kota Melaka
(iii) Pengawal protokol istana
(iv) Hakim di darat
(d) (i) Ketua angkatan laut
(ii) Pengawal peribadi raja
(iii) Ketua duta
(iv) Ketua utusan ke negara luar
(v) Hakim di laut
6 (a) Kawasan pegangan ialah kawasan yang dikurniakan
kepada pembesar berempat.
(b) Kawasan pemakanan ialah kawasan pembesar jajahan dan
daerah.
7 Mendapat sokongan pembesar bagi mewujudkan pentadbiran
yang mantap.
8 (a) Pemberian sebahagian daripada hasil tanaman yang
diusahakan oleh rakyat kepada pemerintah. Pemberian ini
merupakan balasan kepada pembesar yang menyediakan
tanah untuk rakyat. Kadar dan nilai serahan pula bergantung
pada hasil tanaman dan ternakan yang diperoleh.
(b) Suatu pekerjaan yang dibuat tanpa diberi upah. Misalnya,
membina istana, kubu, jalan dan saliran. Sistem kerah juga
menunjukkan wujud sikap taat setia, sedia berkorban dan
rakyat berganding bahu membantu pemerintah.
9 • M ula ditulis semasa pemerintahan Sultan Muzaffar Shah
(1446 –1456)
• Disusun semula secara teratur pada masa pemerintahan
Sultan Mahmud Shah (1489 – 1511)
• Mengandungi 44 fasal yang berkaitan dengan hak
keistimewaan, tanggungjawab raja dan pembesar.
• Undang-undang ini juga mengandungi hukum Islam yang
berkaitan dengan jenayah, urusan jual beli dan kekeluargaan.
• Hukum Kanun Melaka dapat mewujudkan keamanan dan
menjamin keselamatan rakyat.
• Jenayah dapat diatasi dengan baik dan terurus.
J6
10 (a) • Dilakukan untuk menjamin keselamatan dan
kemakmuran Kesultanan Melayu Melaka.
• Kawasan taklukan adalah di Semenanjung Tanah
Melayu seperti Kuala Linggi, Beruas, Pahang,
Terengganu dan Kelantan.
• Kawasan taklukan Sumatera adalah di Siak, Rokan,
Kampar dan Rupat.
(b) • Berlaku antara Sultan Melaka dengan puteri diraja
kerajaan lain.
• Bagi mengukuhkan hubungan persahabatan dan
kekeluargaan antara kerajaan Melaka dengan kerajaan
lain.
• Contoh: Sultan Mansur Shah berkahwin dengan Puteri
Majapahit, Raden Galuh Cendera Kirana yang telah
menyebabkan pengaruh Kesultanan Melayu Melaka
semakin meluas.
(c) • Kerajaan lain bernaung di bawah Kesultanan Melayu
Melaka seperti Lingga, Patani dan Kedah.
• Raja di bawah naungan Melaka ditabalkan oleh Sultan
Melaka.
11 (a) (i) Pemerintahan Sultan Muzaffar Shah (1446-1456)
(ii) 44 fasal berkaitan hak keistimewaan, tanggungjawab
raja dan pembesar
(iii) Mewujudkan keamanan dan menjamin keselamatan
(b) (i) Pemerintahan Sultan Mahmud Shah
(ii) 25 fasal menerangkan peraturan di laut, tertib
berniaga dan tatacara berjual beli
(iii) Supaya aktiviti perdagangan berjalan lancar dan adil
(c) (i) Datuk Ketemenggungan
(ii) sistem pemerintahan, pewarisan takhta dan perundangan
(iii) Membolehkan sistem pewarisan takhta berlaku secara
teratur
12 (a) • Meluaskan wilayah dan jajahan takluk
• Hubungan dengan kerajaan yang ditakluk dapat
diperkukuhkan
(b) • Menerima hadiah dalam bentuk wang, emas, timah dan
bantuan ketenteraan
• Mendapat bekalan seperti hasil pertanian, rempah ratus
dan bijih timah untuk diperdagangkan di pelabuhan
Melaka
(c) • Berlaku asimilasi budaya tempatan dengan budaya dari
Arab, India, China dan Alam Melayu
• Wujud masyarakat pelbagai suku dan bangsa
(d) • Menggalakkan usaha penyebaran agama Islam
• Islam berkembang luas ke Pahang, Kelantan, Perak,
Timur Sumatera dan Patani
13 Cadangan jawapan:
• Menjaga nama baik negara.
• Mengharumkan nama negara.
• Sentiasa bersemangat mencintai negara.
• Bersatu padu dalam apa jua situasi dalam mempertahankan
kedaulatan negara.
• Sentiasa mendalami ilmu sejarah negara dan bangsa.
• Menjaga sejarah negara supaya tidak dimanipulasi.
14 (a) • Kelemahan Sultan Mahmud Shah dan pembesar
dalam pemerintahan dan pentadbiran menyebabkan
ketidakstabilan politik.
 • Amalan pilih kasih, rasuh dan penyelewangan dalam (c) Pentadbiran kita hari ini mewarisi corak pentadbiran
pentadbiran. Kesultanan Melayu Melaka dan ternyata warisan ini
• Perbalahan sesame sendiri dalam kalangan pembesar. berjaya memberikan keamanan dan kemakmuran. Hal ini
(b) • Rakyat tidak bersatu padu. kerana, negara kita mempunyai pemimpin yang berwibawa
• Berlaku persaingan kuasa antara pembesar Melaka dan sistem perundangan yang mantap. Selain itu, sistem
yang menyebabkan perpecahan. pentadbiran yang sistematik juga telah memantapkan lagi
pentadbiran negara pada hari ini.
• Askar upahan dari luar yang tidak taat setia kepada
(Mana-mana jawapan yang relevan)
Melaka.
Bab 6: Kesultanan Johor Riau
Praktis Pra-PT3
Bahagian A
1 (a) Raja Ali, putera Sultan Mahmud Shah dan Tun Fatimah
1 A 2 B 3 D 4 C
(b) Sultan Alauddin Riayat Shah I
5 A 6 C 7 C 8 B
(c) Seri Nara Diraja
9 A 10 D 11 B
(d) 1528
(e) lebar, dalam
Bahagian B
(f) berbukit bukau
1 (a) (i) Keturunan Raja Palembang - Bersusur galur daripada
(g) Portugis, 1535
Iskandar Zulkarnain.
(h) Kota Sayong
(ii) Alat kebesaran cap mohor
(i) Kota Batu, Johor Lama
(b) • Politik - dapat meluaskan wilayah dan jajahan takluk,
(j) Tanjung Batu
mengukuhkan hubungan dengan kerajaan yang ditakluk
(k) lebar, dalam
dan menyekat pengaruh kuasa serantau seperti Siam,
Majapahit dan Parsi.
2 (a) (i) 1528
• Ekonomi - menguasai perdagangan di Selat Melaka.
(ii) lebar, dalam
• Sosial - wujud masyarakat majmuk yang terdiri
(iii) berbukit bukau
daripada pelbagai suku dan bangsa
(b) (i) 1535
• Agama - mendorong usaha penyebaran agama Islam
(ii) pusat pemerintahan
(c) • Menyediakan pelabuhan yang lengkap dan sistematik
(iii) sempit
• Lebih giat menjalinkan kerjasama antara negara-negara
(c) (i) 1540
maju.
(ii) Tanjung Batu
• Saling bekerjasama dalam pelbagai bidang dengan
(iii) kedudukan strategik
negara-negara luar.
(iv) kapal dagang
• Mempelajari teknologi yang ada di negara luar untuk
meningkatkan mutu teknologi negara.
3 (a) • Berlaku peperangan antara tiga kuasa ini untuk
(Mana-mana jawapan yang diterima)
menguasai perdagangan di Selat Melaka.
• Perang ini dikenali sebagai Perang Tiga Segi atau
2 (a) Bekalan kayu jati, beras dan bahan makanan
Perang Seratus Tahun.
(b) Mengelak ancaman daripada Siam kerana Melaka mahu
• Peperangan ini berakhir apabila Johor memberikan
situasi menang-menang dengan Siam untuk mengekalkan
bantuan kepada Belanda untuk mengalahkan Portugis
kedaulatannya.
dan menguasai Melaka pada tahun 1641.
(c) • Menjaga keharmonian antara masyarakat yang
• Acheh mengalami kemerosotan selepas kemangkatan
berbilang kaum dan agama.
Sultan Iskandar Thani.
• Menjaga sensitiviti kaum supaya tidak mendatangkan
(b) • Johor menuntut wilayah Tungkal daripada kerajaan
kemarahan atau ketidakpuasan.
Jambi.
• Saling bekerjasama dalam pelbagai aspek bagi
• Krisis dan peperangan berlaku dari tahun 1659 hingga
mengukuhkan kedautalan negara.
1679.
• Menghargai sistem pemerintahan beraja yang
• Johor menyerang Jambi dan tunduk di bawah kuasa
diamalkan di negara kita.
Kesultanan Johor Riau yang berpusat di Riau.
(c) • Konflik berlaku antara Bendahara Tun Habib Abdul
Bahagian C
Majid dengan Laksamana Tun Abdul Jamil untuk
1 (a) (i) Kedudukan Melaka berada di laluan perdagangan
menguasai pemerintahan Kerajaan Johor Riau.
utama antara timur dengan barat.
(ii) Berbukit-bukit menyebabkan Melaka sesuai dijadikan • Persaingan berakhir dengan pengunduran Laksamana
benteng pertahanan dan menjadi panduan kapal Tun Abdul Jamil ke Terengganu.
dagang. • Keturunan Bendahara kembali berpengaruh dalam
(iii) Pokok bakau dan api-api yang terdapat di pesisir pemerintahan Kerajaan Johor Riau.
pantai menjadikannya sebagai pelindung semula jadi • Tun Habib meninggal dunia dan dikenali dengan
yang sukar ditembusi oleh musuh. gelaran Bendahara Padang Saujana. Jawatan Bendahara
(b) (i) Pemberian sebahagian daripada hasil tanaman yang digantikan oleh anaknya, Tun Abdul Jalil.
diusahakan oleh rakyat kepada pemerintah. (d) • Raja Kechil menyerang Johor pada tahun 1718 kerana
(ii) Suatu pekerjaan yang dibuat tanpa diberi upah seperti menuntut takhta kerajaan Johor.
membina istana dan kubu.

J7
 • Raja Sulaiman, putera Sultan Abdul Jalil Riayat Shah
IV meminta bantuan Opu Bugis Lima Bersaudara
untuk mengusir Raja Kechil.
• Raja Kechil dapat dikalahkan pada 4 Oktober 1722.
• Raja Sulaiman ditabalkan sebagai Sultan Johor dengan
gelaran Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah (1722
–1760).
4 (a) menggugat
(b) menguasai
(c) merampas semula, pakatan Johor dan Acheh
(d) • Apabila Johor memberikan bantuan kepada Belanda
untuk mengalahkan Portugis dan menguasai Melaka
pada tahun1641.
• Kemerosotan di Acheh pula berlaku selepas
kemangkatan Sultan Iskandar Thani.
5 (a) Semasa pemerintahan Sultan Ibrahim, kegemilangan
Kesultanan Johor Riau diteruskan di Kepulauan Riau
Lingga yang menjadi pusat pemerintahan yang baharu.
Pusat pemerintahan sering berpindah disebabkan memperkenalkan mata wang emas yang dikenali sebagai
oleh keperluan strategi ketenteraan dan pertahanan serta
muslihat mempertahankan diri daripada ancaman katun. Syahbandar bertanggungjawab dalam mengurus
Portugis dan Acheh.
(b) Kota Kara:
• Dibina semasa pengasasan kerajaan oleh Sultan
Alauddin Riayat Shah I
• Terletak di Kuala Sungai Telor
• Pancang kayu besar setinggi 40 kaki (12 meter)
digunakan membuat pagar
• Diperkuatkan dengan bedil dan meriam
(c) Kepimpinan Kesultanan Johor Riau mengekalkan
kedaulatan kerajaan dengan mengadakan perjanjian
persahabatan dengan pihak Belanda.
6 (a) Sungai Johor yang lebar dan dalam memudahkan
Pelabuhan Johor Lama, Batu Sawar dan Panchor dimudiki
oleh kapal besar. Lokasi pelabuhan di kawasan selatan
Selat Melaka membolehkannya mengawal lalu lintas kapal
dagang dari Timur dan Barat. Pelabuhan Riau terletak di
persimpangan lalu lintas maritim yang strategik menjadi
tumpuan para pedagang luar untuk berurus niaga.
(b) Tumpuan pedagang dari China, Gujerat, Belanda
dan pedagang Inggeris. Hasil pertanian seperti beras
dipasarkan oleh pedangan Siam. Johor menjadi pelabuhan
pilihan oleh pedangan Jawa kerana mereka tidak berminat
berdagang dengan Portugis di Melaka.
(c) Berperanan sebagai pusat pertukaran barangan keluaran
Alam Melayu dengan barangan dari China, India
dan Arab. Contohnya seperti barang dagangan yang
dibekalkan oleh tanah jajahan dan naugan Johor ialah lada
hitam, bijih timah dan emas.
(d) Terdapat 500 hingga 600 buah kapal dagang pelbagai bangsa
berlabuh di pelabuhan Johor terutamanya di Pelabuhan Riau.
Antara kapal yang berlabuh di Riau termasuklah kapal Siam,
Portugis, Inggeris dan pulau-pulau di Alam Melayu.
7 (a) Pelabuhan entrepot
(b) Mempunyai kecekapan dalam pengurusan seperti
mewujudkan kemudahan di pelabuhan. Para pedagang
tidak berminat berdagang dengan Portugis di Melaka.
J8
(c) Pelabuhan Johor Riau berperanan sebagai pusat pertukaran
barangan keluaran Melayu dengan barangan dari
China, India dan Arab dengan barang dagangan yang
dibekalkan oleh tanah jajahan dan naungan Johor seperti
bijih timah dibawa masuk dari Klang, Sungai Ujong dan
Bernam serta Pulau Bangka, Sumatera. Lada hitam dibawa
dari Jambi dan emas dari Inderagiri.
(d) Perdagangan antarabangsa dapat mengukuhkan
sosioekonomi, mewujudkan hubungan diplomatik serta
dapat meningkatkan persefahaman dan kerjasama dengan
negara lain.
(Berdasarkan jawapan murid)
8 (a) Menyediakan gudang bawah tanah untuk menyimpan
barangan bagi mengelakkan daripada kebakaran,
menyediakan pegawai terlatih untuk mengendalikan
urusan perdagangan.
(b) Perdagangan dijalankan secara tukar barang dan
menggunakan mata wang. Sultan Alauddin Riayat Shah I
mas, wang perak sebagai kupang dan wang timah sebagai
sistem jual beli dan kutipan cukai di pelabuhan.
(c) Pedagang luar dan pedagang tempatan mendapat naugan
daripada Bendahara, Temenggung, Laksamana
dan Raja Indera Bongsu. Sebahagian hasil keuntungan
diberikan kepada pihak yang memberikan naungan dalam
bentuk cukai perdagangan berdasarkan sistem naungan.
Pedagang mudah mendapat surat kebenaran daripada
Belanda dan dapat belayar tanpa gangguan di Selat Melaka
melalui sistem ini.
(d) Orang laut ditugaskan sebagai pengawal pelabuhan,
penunda kapal dagang, penunjuk arah kepada para
pedagang dan pengawal di perairan Johor dan Selat
Melaka. Mereka juga menjadi tentera angkatan laut kerana
terlibat dalam mengawal keselamatan Kesultanan Johor
Riau.
(e) Pelabuhan di Johor mempunyai kemudahan membaiki dan
membina kapal bersaiz kecil. Kemahiran membina kapal
dimiliki oleh Orang Laut. Antara kapal yang dibina ialah
kapal pesisir pantai seperti kolek, banteng, penjajap, balok
dan pencalang.
9 Cadangan jawapan:
• Kelahiran karya persuratan merupakan pengiktirafan
kepada kegemilangan Kesultanan Johor Riau sebagai pusat
persuratan Alam Melayu.
• K arya-karya ini menjadi warisan bernilai yang menjadi
rujukan kita hari ini.
• Menjadi contoh dalam aspek pemerintahan.
• M emberi inspirasi kepada generasi akan datang.
• D apat menyemai sifat dan semangat cinta akan tanah air.
Praktis Pra-PT3
Bahagian A
1 C 2 A 3 B 4 C
5 B 6 D 7 A 8 B
9 B 10 C
Bahagian B Bab 7: Kesultanan Melayu Pahang, Perak, Terengganu dan
1 (a) (i) Mempunyai kecekapan dalam pengurusan seperti Selangor
mewujudkan kemudahan di pelabuhan.
(ii) Para pedagang tidak berminat berdagang dengan 1 (a) 5
Portugis di Melaka. (b) 3
(b) • Pelabuhan Johor Riau berperanan sebagai pusat (c) 1
pertukaran barangan keluaran Alam Melayu dengan (d) 4
barangan dari China, India dan Arab. (e) 2
• Barangan dagangan yang dibekalkan oleh tanah (f) 6
jajahan dan naungan Johor seperti lada hitam, bijih
timah dan emas. Bijih timah dibawa masuk dari 2 (a) meninggalkan Melaka dan akhirnya bersemayam di
Klang, Sungai Ujong dan Bernam serta Pulau Bangka, Kampar, Sumatera.
Sumatera. (b) telah ke Kampar menjemput putera Sultan Mahmud Shah
• Lada hitam dibawa dari Jambi. bernama Raja Muzaffar
• Emas dibawa dari Inderagiri. (c) sebilah pedang Cura Si Manja Kini, sebilah Keris, cap
• Pedagang Jawa membawa beras manakala pedagang mohor, nobat dan Surat Ciri
Gujerat membawa kain, wangian dan manik ke (d) Sultan Muzaffar Shah
Pelabuhan Johor Riau. (e) yang pertama di Tanah Abang, di Pesisir Sungai Perak
(c) Perdagangan antarabangsa dapat mengukuhkan
sosioekonomi, mewujudkan hubungan diplomatik serta 3 (a) Terengganu merupakan wilayah naungan Kesultanan Johor
dapat meningkatkan persefahaman dan kerjasama dengan Riau.
negara lain. (b) Berangkat ke Terengganu diiringi oleh 80 orang keluarga
Patani termasuk beberapa orang tokoh agama seperti
2 (a) Nama sebenar: Tun Muhammad bin Tun Ahmad Paduka Qadhi Wan Imam Mahmud dan Che Buang.
Raja (c) Tun Zainal Abidin mengasaskan Kesultanan Terengganu
Hasil karya: Hikayat Melayu/Sulatus Salatin dengan gelaran Sultan Zainal Abidin I.
(b) (i) Tuhfat al-Nafis
(d) Mendirikan pusat pemerintahan yang pertama di Tanjung
(ii) Salasilah Melayu dan Bugis
(iii) Gurindam Dua Belas Baru, Kuala Berang
(c) Cadangan jawapan: (e) Semasa diasaskan meliputi dari Kemaman hingga
• Menunjukkan tingginya tamadun kerajaan Alam Besut.
Melayu kepada generasi akan datang.
• Mempertingkatkan kehidupan lebih kreatif dan 4 (a) Daeng Chelak
inovatif. (b) Raja Lumu
• Mempunyai nilai estetika yang tinggi. (c) Sultan Salehuddin Shah
• Bukti masyarakat Alam Melayu melahirkan golongan (d) Kuala Selangor
yang bijak pandai.
5 (a) (i) Sejak abad ke-16
Bahagian C (ii) Yang di-Pertuan Muda
1 (a) (i) Kepulauan Riau Lingga menjadi pusat pemerintahan (b) (i) Masyarakat Bugis
yang baharu. Pusat pemerintahan Kesultanan Johor (ii) Pengiktirafan
Riau sering berpindah kerana keperluan dalam (iii) nobat, cop mohor
strategi ketenteraan dan pertahanan serta muslihat (c) (i) Kesultanan Selangor
mempertahankan diri daripada ancaman Portugis dan (ii) Sultan Salehuddin Shah
Acheh. (iii) Kuala Selangor
(ii) Kota Kara yang dibina semasa pengasasan kerajaan
oleh Sultan Alauddin Riayat Shah I terletak di Kuala 6 (a) • Sistem pewarisan takhta.
Sungai Telor. Kota pertahanan ini dibina pagar yang • Digelar Tengku Mahkota bagi waris ganti.
diperbuat daripada pancang kayu besar setinggi 12 • Pelantikan sultan juga atas persetujuan Jumaah
meter dan diperkuatkan dengan bedil dan meriam. Pengakuan Diraja Negeri
(b) • Johor ingin merampas semula Melaka daripada (b) • Sistem penggiliran
Portugis. • Dewan negara Perak bertanggungjawab memilih dan
• Wujud pakatan antara Johor dan Acheh. melantik sultan.
• Perdagangan Acheh tergugat. (c) • Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
• Yang di-Pertuan Muda digelar kepada waris ganti.
• Portugis ingin menguasai perdagangan Acheh.
• Dewan Pengakuan Diraja berhak memilih dan melantik
(c) • Pentadbiran dan undang-undang negara perlu kukuh sultan.
dan dipatuhi oleh rakyat. • Mereka dikenali sebagai Ahli al-Hal wa al-Aqad.
• Rakyat mestilah sentiasa berpegang teguh dengan (d) • Mengamalkan sistem perwarisan takhta.
prinsip Rukun Negara. • Raja Muda digelar kepada waris ganti.
• Kepentingan bersatu padu, bersefahaman dan • Pelantikan sultan juga adalah atas nasihat dan
bermuafakat dalam mempertahankan kedaulatan pengesahan Dewan di-Raja.
negara.

J9
7 (a) Sistem pentadbiran masih berasaskan pembesar empat,
lapan, enam belas dan tiga puluh dua. Empat pembesar
utama Perak ialah:
(i) Orang Kaya Bendahara Seri Maharaja
(ii) Orang Kaya Besar Maharaja Di-Raja
(iii) Orang Kaya Temenggong Paduka Raja
(iv) Orang Kaya Menteri Paduka Tuan
(b) Sistem pentadbiran berasaskan pembesar empat, lapan dan
enam belas. Empat pembesar utama Pahang ialah:
(i) Orang Kaya Indera Shahbandar
(ii) Orang Kaya Indera Segara
(iii) Orang Kaya Pahlawan
(iv) Orang Kaya Indera Perba Jelai
8 (a) Sultan sebagai ketua agama bagi setiap negerinya.
Kedudukan ini jelas dalam Perlembagaan Persekutuan dan
Undang-Undang Tubuh Kerajaan Negeri.
(b) Memainkan peranan penting di setiap negeri dan bidang
kuasa mufti, kadi, mahlamah syariah dan Jabatan negara.
Agama Islam mestilah dihormati.
(c) Institusi kesultanan dan institusi agama mempunyai
ikatan yang rapat. Tokoh-tokoh agama berperanan dalam
pentadbiran istana dan negeri. Contohnya, di negeri
Selangor, mufti merupakan anggota Dewan di-Raja.
(d) Sultan bertanggungjawab dalam mendaultakan syiar Islam.
Misalnya, tauliah penceramah agama dikeluarkan oleh
pejabat istana setelah ditandatangani oleh sultan.
9 Pengarang Kandungan
(a) Haji Muhammad Mengisahkan sejarah Kesultanan
Nor Pahang abad ke-19
(b) Raja Chulan Mengisahkan sejarah Kesultanan
Perak abad ke-18
(c) Tengku Dalam Mengisahkan sejarah Kesultanan
Kalthum Terengganu abad ke-19 dan abad
ke-20
(d) Wan Muhamad Mengisahkan sejarah Kesultanan
Amin Selangor abad ke-19 dan abad ke-20
(e) Daeng Abdul • Cerita teladan dan jenaka yang
Hamid berasaskan manuskrip Hikayat
Pelandok Jenaka.
• Mengandungi 20 buah cerita
10 Cadangan jawapan:
• Sebagai pedoman dan pandua hidup kerana fikiran
manusia terbatas.
• Agama mengajar manusia menjaga alam sekitar.
• Agama mengajar manusia bersyukur kepada Tuhan.
• Agama mengajar manusia cara membantu orang lain.
• Agama membentuk manusia memiliki peribadi yang mulia
dan akhlak yang tinggi.
J10
Praktis Pra-PT3
Bahagian A
1 B 2 B 3 D 4 B
5 C 6 A 7 A 8 C
Bahagian B
1 (a) Sultan sebagai ketua agama
(b) • Perak – sistem penggiliran
• Terengganu – sistem perwarisan taktha
2 (a) Melenggang perut
(b) Bercukur
(c) Berendoi
(d) Mengazankan bayi
3 (a) Memahami dengan lebih dekat karya persuratan yang
terdapat di Malaysia.
(b) Menjaga khazanah ini dengan menyimpannya di arkib
(c) Mengetahui sejarah persuratan yang terdapat di negara
kita.
(d) Mempertahankan warisan ini dengan memperkenalkan isi
kandungan karya kepada orang ramai.
Bahagian C
1 Diasaskan oleh Kesultanan Melayu Melaka dan sebahagiannya
kawasannya menjadi naungan Kesultanan Melayu Melaka pada
abad ke-15. Raja Muhammad berangkat ke Pahang bersama
dengan golongan bangsawan. Baginda mengasaskan Melaka
pada tahun 1470 dengan gelaran Sultan Muhammad Shah dan
mendirikan pusat pemerintahan di Pekan.
2 (a) Perak – mengamalkan sistem penggiliran. Berasaskan
pembesar empat lipatan, lapan, enam belas
(b) Terengganu – mengamalkan sistem perwarisan takhta.
Waris sultan digelar Yang di-Pertuan Muda
(c) Selangor – mengamalkan sistem perwarisan takhta. Waris
sultan digelar Raja Muda
3 • Mengetahui sejarah warisan negara
• Menghargai warisan tradisi dan budaya bangsa
• Mempertahankan warisan ini untuk memelihara identiti
negara bangsa
Bab 8: Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan dan Perlis
1 (a) Maharaja Derbar Raja
(b) Parsi
(c) 630 M
(d) Tan Dermadewa dan Tun Perkasa
(e) Nobat
(f) Sungai Mas
(g) Sultan Muhammad Jiwa Zainal Adilin Mu’adzam Shah II
2 (ii) Geografi
• Sempadan yang berdekatan dengan negeri jiran
memudahkan perhubungan.
• Tarikan kekayaan hasil sumber alam dan sumber
bumi.
• Perkongsian penggunaan sungai antara negeri.
• Setiap negeri memastikan keselamatan laluan
sungai.
• Kewujudan pelabuhan menggalakkan hubungan
antara negeri dan kuasa luar.
(iii) Agama
• Berlaku penerimaan Islam oleh pemerintah.
• Peranan ulama melaksanakan kegiatan
keagamaan.
• Penuntut dari pelbagai wilayah berkongsi institusi
pendikan agama
(b) (i) Pengiktirafan
• Mengesahkan seseorang raja sebagai pemerintah
sesebuah kerajaan.
3 (a) Long Yunus • Mewujudkan hubungan dengan kerajaan berdaulat
(b) Raja Sakti I yang memiliki taraf yang sama.
(c) Long Yunus (ii) Pertahanan
(d) Sultan Muhammad II • Memastikan kelangsungan sesebuah kerajaan
(e) Puteri Saadong • Mengekalkan kedaulatan sesebuah kerajaan
daripada campur kuasa lain.
4 (a) (i) Patani Besar (iii) Perkahwinan
(ii) Raja Sakti I • Mengukuhkan hubungan dan menjamin
(b) (i) pemerintah kedaulatan kerajaan.
(ii) Kelantan Barat, Kelantan Timur
(c) (i) Long Yunus 8 (a) • Pangkalan Lembah Bujang
(ii) Yang di-Pertuan Kelantan • Penggunaan mata wang Kedah diperkemaskan oleh
(d) (i) Kota Galoh di timur tebing Sungai Kelantan Sultan Muhammad Jiwa
(ii) Islam (b) • Pangkalan Galoh
• Mata wang logam dinar digunakan
5 (a) Kesultanan Johor Riau (c) • Pangkalan di Sungai Linggi
(b) Minangkabau yang berasal dari Sumatera • Penguasaan pedagang Rembau tehadap pedagang luar
(c) Sungai Ujong, Jelebu, Johol, Rembau (d) • Pelabuhan Kuala Perlis
(d) Anak Raja Minangkabau di Sumatera • Pekan Kangar menjadi tempat pertemuan pedagang
(e) Raja Melewar
(f) Seri Menanti 9 Cadangan jawapan:
• Perkahwinan diraja menjadikan negeri-negeri tersebut kuat
6 Pernyataan Urutan dari segi pertahanan.
• Hubungan kerjasama dapat diteruskan dalam aspek lain.
(a) Kota Sena 3 contoh, perdagangan.
• Memberikan bantuan dalam bentuk kewangan atau teknikal
(b) Wilayah Kedah 1
kepada negara-negara yang memerlukan.
(c) Arau 5 • Bertindak adil dan sentiasa menjaga kebajikan rakyat.

(d) Sultan Muhyiddin Mansur Shah 2 Praktis Pra-PT3

Bahagian A
(e) Setul 6
1 D 2 C 3 A 4 A
(f) Arau 8 5 B

(g) Kota Kayang 4 Bahagian B

1 Sultan Mahmud Shah
(h) Syed Husin Jamalullail 7
2 (a) Pengiktirafan – mengesahkan sultan sebagai pemerintah
7 (a) (i) Keserumpunan – mewujudkan hubungan antara kerajaan berdaulat yang
• Wujud kesamaan aspek bahasa dan budaya. mempunyai taraf yang sama
• Memudahkan interaksi antara kerajaan. (b) Pertahanan – mengekalkan kedaulatan
• Bersikap toleransi dangan budaya kerajaan lain.

J11
 (c) Perkahwinan – mengukuhkan hubungan dan menjamin 5 (a) Yamtuan Besar/Yang di-Pertuan Besar
kedaulatan sesebuah kerajaan (b) Undang
(c) Lembaga
3 (a) Dapat mengukuhkan hubungan (d) Buapak
(b) Dapat menjalinkan kedaulatan (e) Anak buah/Ibu Soko

Bahagian C 6 (a) Sultan, Raja

1 Maharaja Derbar Raja datang dari Parsi ke Kuala Sungai (b) jurai keturunan
Merbok pada tahun 630 M. Baginda dilantik menjadi Raja (c) hierarki, ketua
Kedah. Pemasyhuran baginda disusuli dengan pengiktirafan (d) agama Islam, perpaduan
alat kebesara, iaitu nobat. Baginda kemudiannya membina (e) Pembesar, pentadbir
pusat kerajaan di Sungai Mas. Kawasan pemerintahan (f) penghulu
berkembang menjadi pusat pemerintahan. (g) ketua kampung
(h) kemerdekaan
2 (a) keserumpunan, geografi dan agama
(b) pengiktirafan, pertahanan dan perkahwinan
7 Adat Perpatih Adat Temenggung
3 • P emimpin perlu menerapkan sikap bertanggungjawab dan
(a) Mementingkan nasib jurai Mementingkan jurai
amanah dalam menjalankan tugas
keturunan sebelah ibu keturunan sebelah bapa
• Golongan pemimpin dan rakyat perlu bersama-sama
memelihara hubungan baik demi kesejahteraan negara.
(b) Tidak menggalakkan Perkahwinan dibenarkan
Bab 9: Warisan Kerajaan Kedah, Kelantan, Negeri Sembilan perkahwinan sesama suku dengan sesiapa sahaja
dan Perlis asalkan tidak bercanggah
dengan hukum
1 (a) (i) Majlis pemasyhuran
(ii) Istiadat pertabalan
(c) Wanita mewarisi harta Berdasarkan hukum faraid
(iii) Penganugerahan bintang dan darjah kebesaran
pusaka
(b) Sebelum jenazah pemerintah dimakamkan
(c) (i) Naskah Al-Quran
(ii) Alat kebesaran diraja (d) Bersifat pemulihan dan Pelaksanaan hukum yang
(d) Menteri besar memaafkan tegas bagi memberi iktibar
(e) Hari sambutan keputeraan pemerintah kepada orang lain

2 (a) Al-Tarikh Salasilah Negeri Kedah 8 (a) Mempelajari seni warisan sepanjang zaman.
(b) Detik2 Sejarah Kelantan (b) Menubuhkan badan yang memelihara seni warisan.
(c) Hikayat Merong Mahawangsa (c) Mengadakan pertandingan berkaitan seni agar warisan
(d) Syair Sultan Maulana kesenian tidak ditelan zaman.
(e) Hikayat Seri Kelantan
9 Cadangan jawapan:
3 (a) (i) DYMM Tunku Syed Hussin Jamalullail
• Pemilihan pemimpin adalah secara muafakat iaitu melalui
(ii) DYMM Tunku Syed Ahmad Jamalullail
wakil-wakil daripada setiap suku.
(iii) DYMM Tunku Syed Safi Jamalullail
• Melahirkan sikap toleransi.
(iv) DYMM Tunku Syed Alwi Jamalullail
(v) DYMM Tunku Syed Hamzah Jamalullail
Praktis Pra-PT3
(vi) DYMM Tunku Syed Putra Jamalullail
Bahagian A
(vii) DYMM Tunku Syed Sirajuddin Jamalullail
1 D 2 D 3 C 4 C
(b) Gelaran Raja
5 D 6 B
(c) (i) Dilantik dalam kalangan putera Sultan atau Raja.
(ii) Dipilih daripada jurai keturunan pemerintah kerajaan
Bahagian B
Perlis.
1 (a) Majlis Pemasyhuran
4 (a) Kumpulan ketiga terbesar dalam susunan masyarakat (b) Istiadat Pertabalan
Minangkabau.
(b) Unit kedua dalam sosiopolitik Adat Perpatih. Terbentuk 2 (a) daerah atau jajahan
daripada beberapa Perut yang menjadikan keluarga (b) unit kedua dalam sosiopolitik Adat Perpatih – dibentuk
berkenaan semakin besar. oleh beberapa Perut
(c) Unit terkecil yang ahlinya daripada keturunan sebelah (c) unit terkecil yang ahlinya terdiri daripada keturunan
ibu. sebelah ibu

J12
3 (a) berlaku perbalahan dan pergolakan
(b) kedaulatan negara musnah (b) • Menanam padi • Melayu
(c) kegemilangan negara hancur • Menanam buah-buahan • Iban
(d) ekonomi negara terjejas dan sayuran • Bisaya
(e) mudah diambil kesempatan oleh pihak musuh • Melanau
• Bidayuh
Bahagian C
1 (a) Sultan – ketua negeri, ketua agama Islam dan lambang
perpaduan rakyat (c) • Mengutip hasil hutan • Kenyah
(b) Pembesar – wakil pentadbir bagi pihak kerajaan • Memburu haiwan liar • Iban
(c) Penghulu – penguasa peringkat mukim • Menanam padi • Penan
• Kayan
2 Adat Perpatih – jurai keturunan sebelah ibu, pelaksanaan • Kelabit
hukuman bersifat pemulihan, perkahwinan sesama suku tidak • Punan
digalakkan Adat Temeunggung – Anak lelaki mempunyai hak
dalam pewarisan harta. Susur galur keturunan dikira daripada
sebelah lelaki. Lelaki juga berperanan sebagai ketua keluarga. 7 (a) Sungai Kapuas, Sungai Batang Lupar
(b) semua bahagian, Baram, Skrang
3 • Keunikan warisan dari segi adat, iaitu Adat Perpatih (c) Sungkung, selatan
• Kepentingan mempertahankan nilai-nilai murni (d) tengah
(e) Sungai Kayan, Sungai Rajang, Hulu Kemena
Bab 10: Sarawak dan Sabah
8 (a) (i) Pua kumbu, kelahiran, kematian
1 (a) Alam Melayu (ii) Keringkam, kain kapas
(b) Bukit Tengkorak (iii) Sintung Duduk, benih padi
(c) Chu-Po, besi, Champa (iv) Terendak
(d) pusat perdagangan, Dinasti T’ang (b) (i) Inavol, selendang
(e) kayu laka, kulit penyu (ii) kain dastar, tanjak
(f) ke-13, Kalka, Siam (iii) tikar pandan, duang (tudung saji)
(iv) tayen, hasil dari kebun
2 (a) Kepimpinan kesukuan
(b) Kepimpinan lembah sungai 9 Cadangan jawapan:
• Saling bertolak ansur
3 (a) Kawasan wakil Brunei • Menghormati budaya kaum lain
(b) Kawasan Ketua Bebas • Bantu-membantu dalam semua urusan
(c) Kawasan Wakil Sulu • Mengamalkan perpaduan
(d) Kawasan Kepimpinan Kesukuan • Memupuk hubungan baik antara kaum

4 Mengurus soal adat dan pantang larang bagi kaum
Kadazandusun
5 (a) (i) kawasan muara sungai
(ii) Masyarakat Iban
(iii) Laih Rayeh
(b) (i) Alam Melayu
(ii) kerajaan Sawaka, kerajaan Samadong, kerajaan
Kalka
(iii) Melayu Brunei
6 Kegiatan
(a) • Perdagangan
• Menangkap ikan
• Mengutip hasil laut
• Membuat perahu
Praktis Pra-PT3
Bahagian A
1 A 2 B 3 A 4 C
5 C 6 A 7 B 8 B
9 D 10 D 11 C
Bahagian B
1 • Kegunaan harian seperti memasak dan membasuh
• Sumber pengangkutan utama
2 (a) Menanam padi
(b) Menanam buah-buahan
Kaum
3 (a) Menyertai kempen-kempen yang berkaitan dengan sungai.
(b) Melaksanakan tanggungjawab dalam menjaga alam
• Melayu
sekitar.
• Kedayan
(c) Tidak membuang sisa sampah ke dalam sungai.
• Melanau
(d) Memupuk semangat sayangi sungai kepada golongan
muda.

J13
Bahagian C (c) • Memperkenalkan benih bermutu tinggi.
1 (a) Sabah – Bobohizan atau bobolian bagi kaum • Menggalakkan penduduk bergiat dalam bidang
Kadazandusun, Babalian bagi kaum Murut pertanian dagang.
(b) Sarawak – Tuai ketua masyarakat Iban, Kelunan Maren • Memberikan khidmat nasihat kepada petani.
atau Hipun Uma ketua masyarakat Kayan • Memberikan ganjaran kepada petani yang berjaya.
• Menggalakkan pertanian melalui penggunaan
2 (a) Aktiviti ekonomi – dilaksanakan dengan menjadikan teknologi moden.
sungai sebagai alat perhubungan [Maksima 3 markah]
(b) Kegunaan harian – air sungai digunakan untuk mandi,
memasak dan sebagai air minuman 3 (a) • Menggubal undang-undang tubuh/Undang-undang
(c) kegiatan rekreasi – sungai dapat dikomersialkan sebagai Bagi Diri Kerajaan Terengganu/Itqan al-muluk bi
tempat rekreasi umum ta’dil al-suluk.
• Memperkemaskan sistem sukat dan timbang.
3 • M asyarakat yang berbilang budaya akan lebih memahami • Menubuhkan mahkamah syariah.
dan menghargai keunikan perayaan setiap kaum. • Menubuhkan pasukan polis di Terengganu.
• Mewujudkan rasa muhibbah. • Membina Istana Maziah pada tahun 1897 (yang
• Mewujudkan kerjasama dalam persiapan menyambut menjadi istana rasmi Kesultanan Terengganu hingga
perayaan. hari ini).
[Maksima 4 markah]
Kertas Ramalan Pra-PT3
Bahagian A (b) • Membina jalan raya dan landasan kereta api.
1 B 2 C 3 C 4 A • Pembinaan rumah dan kedai meningkat (terutama di
5 D 6 A 7 C 8 D Kuala Lumpur dan Klang).
9 B 10 D 11 A 12 C [Maksima 2 markah]
13 A 14 D 15 B 16 D (c) • Lambang perpaduan rakyat.
17 C 18 B 19 A 20 B • Menyatupadukan penduduk berbilang bangsa.
• Mempertahankan identiti bangsa.
Bahagian B • Meneruskan warisan bangsa.
1 (a) • Empayar Rom • Memelihara keamanan/keharmonian rakyat.
• Empayar Parsi • Mengawal penyalah gunaan kuasa oleh pemimpin.
• Empayar Kushan • Menjamin kesejahteraan rakyat.
• Dinasti Han [Maksima 4 markah]
[Maksima 3 markah]
(b) • Hubungan perdagangan 4 (a) • Sumber bekalan air minum.
• Hubungan keagamaan • Sistem pengangkutan utama.
• Hubungan diplomatik • Kawasan petempatan/kampung air.
[Maksima 3 markah] • Sumber rezeki.
• Menjalankan perdagangan.
(c) • Memahami konsep Alam Melayu sebagai satu • Tempat kegiatan rekreasi.
lingkungan geografi yang luas [Maksima 4 markah]
• Memahami persamaan bahasa dan budaya di Alam
Melayu (b) • Memungut hasil hutan.
• Menyedari ikatan keserumpunan bahasa dalam • Menanam padi.
kalangan penduduk Alam Melayu • Menanam buah-buahan/sayur-sayuran.
• Memahami persamaan budaya dalam kalangan • Menangkap ikan.
masyarakat Alam Melayu [Maksima 3 markah]
• Memahami sejarah dan asal usul negara kita
[Maksima 4 markah] (c) • Tidak membuang sampah ke dalam sungai.
• Mengelakkan terjadinya hakisan tanah berhampiran
2 (a) • Mempunyai tanah subur yang luas kawasan sungai.
• Mendapat bekalan air dari sungai / tasik • Memastikan persekitaran sungai bersih.
• Iklim panas dan lembab sesuai untuk pertanian • Menjadikan sungai kawasan riadah.
• Nasi merupakan makanan ruji masyarakat • Sentiasa mengadakan gotong-royong di sekitar tebing
[Maksima 3 markah] sungai.
• Memberikan kesedaran kepada orang ramai tentang
(b) • Kawasan di Lembah Sungai Mekong subur dan luas. kepentingan memelihara kebersihan sungai.
• Sungai Mekong membekalkan air untuk penyaliran. [Maksima 4 markah]
• Air dari Tasik Tonle Sap digunakan untuk mengairi
sawah padi. Bahagian C
• Pemerintah membina kolam/baray untuk menyimpan air. 1 (a) • Golongan pemerintah terdiri daripada raja dan
[Maksima 3 markah]

J14
 bangsawan.
• Golongan diraja mempunyai status tertinggi.
• Terdiri daripada raja dan kerabat diraja.
• Seperti permaisuri, putera, puteri, adik-beradik, ibu
bapa dan ahli keluarga.
• Golongan bangsawan mendukung sistem pentadbiran
kerajaan.
• Terdiri daripada pembesar, ilmuwan, golongan agama,
pujangga dan pendeta istana.
• Golongan yang diperintah terdiri daripada rakyat
merdeka dan hamba.
• Rakyat merdeka mengukuhkan sistem beraja.
• Melalui konsep taat setia.
• Menjana ekonomi kerajaan.
• Terdiri daripada pekerja istana, askar, petani,
penternak, pedagang , nelayan dan artisan.
• Hamba berkhidmat dalam sektor sosioekonomi.
• Meningkatkan status pemiliknya.
• Terdiri daripada tawanan perang, hamba berhutang
dan mereka yang rela menjadi hamba.
[Maksima 10 markah]
(b) • Struktur sosial tersusun.
• Mengukuhkan sistem masyarakat.
• Menstabilkan kerajaan.
• Mempertahankan kedudukan pemerintah.
• Kelas atasan memainkan peranan menjaga dan
melindungi rakyat.
• Kelas bawahan memberikan taat setia kepada
golongan pemerintah.
• Saling bekerjasama untuk mempertingkatkan
kehidupan.
[Maksima 6 markah]
(c) • Menstabilkan sistem politik.
• Raja sebagai lambang perpaduan rakyat.
• Mengukuhkan sistem masyarakat.
• Menyumbang kepada kestabilan negara.
• Tonggak keutuhan masyarakat/negara.
• Lambang kedaulatan bangsa/negara.
[Maksima 4 markah]
2 (a) • Raja dipilih berasaskan keturunan.
• Pembesar mengesahkannya.
• Keturunan raja dianggap suci dan berdaulat.
• Raja boleh dipilih daripada golongan tentera seperti
dalam kerajaan Funan dan Champa.
• Wanita keturunan diraja boleh dilantik menjadi
pemerintah seperti dalam kerajaan Majapahit.
• Raja mempunyai kedudukan yang istimewa.
• Raja sentiasa dihormti/ditaati.
• Semasa perkembangan pengaruh agama Hindu dan
Buddha, raja dianggap sebagai titisan dewa.
• Berikutan kedatangan agama Islam, konsep khalifah
diperkenalkan.
• Mereka yang mengingkari raja dianggap mengingkari
tuhan.
• Perbuatan tersebut dikatakan sebagai menderhaka.
• Gelaran raja dimasyhurkan melalui pengaruh agama.
• Pengaruh agama Hindu dan Buddha memasyhurkan
J15
gelaran Raja dan Maharaja.
• Berikutan kedatangan agama Islam, gelaran Sultan
digunakan.
• Raja juga digelar bagi menggambarkan kebesaran
kuasanya.
• Raja Srivijaya digelar Raja di Gunung dan Maharaja
di Pulau.
• Raja diberikan gelaran mengikut identiti dan keunikan
kerajaan mereka.
• Raja Funan, Champa, Angkor dan Srivijaya
menggunakan gelaran Sanskrit “varman”.
[Maksima 8 markah]
(b) • Sifat terbuka masyarakat.
• Kepercayaan awal disesuaikan dengan penyebaran
agama Hindu dan Buddha.
• Agama Islam tersebar secara aman.
• Sifat toleransi dalam pengamalan agama.
• Di Jawa Tengah, penganut agama Hindu membina
candi Prambanan berdekatan dengan Candi Borobudur
yang dibina oleh penganut agama Buddha.
• Agama sebagai simbol penyatuan raja dan rakyat.
• Golongan Brahmin memainkan peranan penting dalam
upacara pertabalan raja.
• Kedudukan dan status yang istimewa untuk golongan
agama.
• Dalam kerajaan Funan, Srivijaya dan Angkor,
golongan agama dilantik sebagai pentadbir dan
penasihat kepada pemerintah.
• Candi sebagai lambang keagungan kerajaan.
• Candi yang besar dibina sebagai lambang keagungan
kerajaan.
• Candi Borobudur, Angkor Wat, Candi Prambanan
dan Candi Muara Jambi menjadi pusat ibadat, tempat
pemujaan roh nenek moyang dan pusat perhimpunan
para pendeta.
• Keunikan sistem pendidikan Islam.
• Apabila agama Islam tersebar di Alam Melayu, masjid
dibina sebagai pusat ibadat, pendidikan dan kebajikan.
• Keunikan sistem pendidikan Islam melalui institusi
pondok atau madrasah diteruskan hingga hari ini.
[Maksima 8 markah]
(c) • Mewujudkan kesedaran.
• Mengeratkan perpaduan ummah.
• Mengatasi gejala sosial.
• Mengawal tingkah laku.
• Mewujudkan keharmonian.
• Menjadi insan kamil.
[Maksima 4 markah]
3 (a) • Terletak di laluan perdagangan utama antara Timur
dan Barat.
• Membolehkan pengawalan dibuat ke atas laluan kapal
dagang di Selat Melaka.
• Bentuk muka bumi berbukit-bukau.
• Sesuai dijadikan benteng pertahanan.
• Terdapat pokok bakau dan api-api di pesisir pantai.
• Menjadi benteng pertahanan
• Merupakan pelindung semula jadi yang sukar
 ditembusi oleh musuh.
• Terlindung daripada tiupan angin monsun.
• Membolehkan kapal dagang datang dan berlabuh di
pelabuhan Melaka.
• Dengan selamat sepanjang tahun .
[Maksima 6 markah]
(b) • Keturunan Raja Palembang.
• Bersusur galur daripada Iskandar Zulkarnain.
• Memberikan taraf kedudukan yang tinggi
• Peranan raja unggul dalam sistem pemerintahan.
• Menjadi simbol perpaduan dan kemakmuran.
• Menjadi ketua angkatan tentera.
• Mengetuai hubungan diplomatik.
• Menyelaraskan kegiatan ekonomi.
• Menjadi Ketua Agama Islam.
• Terdapat konsep daulat.
• Rakyat memberikan taat setia/tidak derhaka.
• Adat istiadat istana.
• Alat kebesaran digunakan semasa upacara istiadat
diraja.
• Raja menjalani adat pertabalan/perkahwinan/
kemangkatan raja.
• Raja yang memerintah memiliki ciri kepemimpinan
seperti adil/berwibawa.
• Raja memerintah berdasarkan bidang kuasa yang
ditetapkan mengikut Hukum Kanun Melaka.
• Kepemimpinan pemerintah menyebabkan
pemerintahannya diterima oleh rakyat.
• Pemerintahan diiktiraf oleh kuasa luar.
[Maksima 8 markah]
(c) • Mewujudkan kepimpinan yang berwibawa.
• Menghapuskan ketidakstabilan politik.
• Tidak mengamalkan pilih kasih/rasuah/penyelewengan
dalam pentadbiran.
• Memelihara perpaduan rakyat.
• Memastikan taat setia askar upahan dari luar.
• Menyambut kedatangan rombongan Lopez de
Sequeira/rombongan perdagangan asing.
• Mengadakan rundingan untuk menyelesaikan masalah.
• Memajukan ekonomi kerajaan.
[Maksima 6 markah]
4 (a) • Hierarki bermula dengan Ibu Soko.
• Menghafal adat dan asal usul kelompok
kekeluargaannya.
• Terlibat secara langsung dalam pemilihan Buapak
dalam kelompoknya.
• Anak buah dalam Perut memilih Buapak.
• Buapak menjadi ketua rujukan dalam aspek yang
berkaitan dengan adat/ hukum.
J16
• Buapak memilih Lembaga.
• Lembaga menjaga keamanan dan keselamatan/
menyelesaikan pertelingkajan antara suku/
menguruskan pembahagian harta pusaka.
• Lembaga memilih Undang.
• Antara Undang Yang Empat ialah Undang Sungai
Ujong/Undang Jelebu/
Undang Johol/Undang Rembau.
• Undang Yang Empat memilih Yantuan Besar/Yang
di-Pertuan Besar Negeri Sembilan.
• Yang di-Pertuan Besar sebagai ketua negeri/lambang
kesatuan persekutuan.
[Maksima 6 markah]
(b) • Jurai keturunan sebelah ibu diutamakan.
• Kaum perempuan dianggap Ibu yang melahirkan
anggota masyarakat.
• Anggota suku dianggap sedarah.
• Berasal daripada moyang perempuan yang sama
sebelah ibu.
• Hukuman bersifat pemulihan.
• Pertimbangan terhadap pesalah ke arah kebaikan.
• Pelaksanaan hukuman mengutamakan kepentingan
pesalah.
• Penyelesaian dilakukan dengan saling bermaafan/
denda yang ringan bagi kesalahan yang kecil.
• Menggalakkan perkahwinan di luar suku.
• Bagi mewujudkan hubungan persaudaraan antara
suku.
• Seseorang lelaki yang berkahwin menjadi anggota
keluarga suku isterinya.
• Digelar “ orang semenda”/orang mendatang.
• Wanita yang berkahwin sesama suku hilang hak
mewarisi pusaka.
• Lelaki hilang hak untuk menyandang jawatan dalam
adat.
• Upacara Kedim melibatkan penerimaan orang dari
suku lain/orang luar untuk menjadi ahli suku.
• Bersumpah taat setia/bersaudara dengan ahli suku
yang akan disertainya.
• Kaum wanita mewarisi harta pusaka.
• Supaya mereka tidak terabai.
[Maksima 8 markah]
(c) • Memahami keunikan warisan bangsa.
• Menyedarkan kita tentang kepentingan menghargai
keunikan adat.
• Mempertahankan kepelbagaian budaya di negara kita.
• Memupuk perpaduan dalam kalangan rakyat.
• Mewujudkan keharmonian.
• Menangani gejala sosial.
• Mempertahankan nilai-nilai murni dalam masyarakat.
• Membentuk anggota masyarakat yang bersahsiah.
[Maksima 6 markah]