Disusun Oleh :
Kelompok III
Mirnawati 2021010110017
Nurpatihatul Aeni D. 2021010110005
Aulia Ariyanti 2021010110022
Deviyanti 2021010110014
Farid Falahuddin H.G 2020010110040
Samsuddin 2021010110015
TADRIS MATEMATIKA
IAIN KENDARI
2022
KATA PENGANTAR
Penulis
2
DAFTAR ISI
KATA PENGANTAR.............................................................................................2
DAFTAR ISI............................................................................................................3
A. Rumus Perbandingan Trigonometri Jumlah atau Selisih Dua Sudut................4
a) sin (α + β)...................................................................................................4
b) sin ( α – β)...................................................................................................4
c) cos (α + β)...................................................................................................5
d) cos (α – β)...................................................................................................7
e) Tan (α + β...................................................................................................8
f) Tan (α – β) .................................................................................................9
B. Rumus Perbandingan Trigonometri Perkalian Sinus Dan Cosinus................10
a) Rumus Perkalian sin dan cos....................................................................11
b) Rumus Perkalian cos dan sin....................................................................11
c) Rumus Perkalian cos dan cos...................................................................12
d) Rumus Perkalian sin dan sin.....................................................................13
3
A. Rumus Perbandingan Trigonometri Jumlah atau Selisih Dua Sudut
Berikut ini rumus-rumus kesamaan yang sering disebut rumus
perbandingan trigonometri jumlah atau selisih dua sudut.
Bukti :
C
αβ
a
b
A D B
Gambar 1
1
Luas ∆ABC = × ab× sin C
2
1
= ab sin (α + β)
2
∆ACD : AD=b sin α ∆BCD : BD=a sin β
CD = b cos α CD = a cos β
CD = b cos α = a cos β
1 1
L. ∆ACD = × AD × CD L. ∆BCD = × BD × CD
2 2
1 1 1
= ¿ = ¿ = ab sin α cos β
2 2 2
1
= ab cos α sin β
2
L. ∆ABC = LACD + LBCD
1 1 1
ab sin (α + β) = ab sin α cos β+ ab cos α sin β
2 2 2
s∈(α + β)=sin α cos β +cos α sin β (terbukti)
4
Bukti:
Dari rumus (a) mengganti β dengan – β
sin [ α + (−β ) ] =sin α cos (− β ) +cos α sin (−β )
Dari persamaan di atas tanda positif (+) kali negatif (-) hasilnya negatif (-)
dan cos (−β ) =cos β , sin (−β )=−sin β
Sehingga,
sin ( α −β )=sin α cos β−cos α sin β (terbukti)
Contoh :
1. Carilah nilai dari sin 75°
Jawab :
Sin 75° = sin (45° + 30° )
= sin 45° cos 30° + cos 45° sin 30°
1 1 1 1
= √ 2. √ 3+ √ 2.
2 2 2 2
1 1 1
= √ 6+ √ 2= ( √6+ √2)
4 4 4
1
Maka, nilai sin 75° = ( √6+ √ 2)
4
5 3
2. Diketahui sin A = dan cos B ¿ , sudut-sudut A dan B lancip.
13 5
Tentukan nilai dari sin (A + B)
Jawab :
C
5
Sin A =
13
13
√ √
5
( ) 144 = 12
2
Cos A = ± √ 1−sin 2 A =± 1−
5
=+
13 169 13
A
B A
5
C
√ √
2
Sin B = ± √ 1−cos2 A = ± 1−( 3 ) =
16 4
=
5 25 5
5
3
Cos B =
5
A B
3 B
5 3 12 4
sin ( A+ B )= . + .
13 5 13 5
15 48
sin ( A+ B )= +
65 65
63
sin A+ B=
65
Bukti:
Dari rumus (a) mengganti α dengan 90 ° + α
sin [ ( 90 °+α )+ β ] =sin ( 90 °+ α ) cos β +cos ( 90 ° +α ) sin β
Sin [90 ° + (α + β)] = cos α cos β – sin α sin β
Sehingga,
6
cos (α + β)=cos α cos β – sin α sin β (terbukti)
Bukti:
Dari rumus (c) , mengganti β dengan –β
Cos [α + (-β)] = cos α cos (-β) - sin α sin (-β)
Dari persamaan di atas tanda positif (+) kali negatif (-) hasilnya negatif (-)
dan cos (−β ) =cos β , sin (−β )=−sin β
Cos (α – β) = cos α cos β - sin α (-sin β)
Sehingga,
c os (α – β )=cos α cos β +sin α sin β (terbukti)
Contoh :
1. Tentukan nilai dari cos 165°
Jawab :
Cos 165° = cos (180° – 15° )
= - cos 15°
= cos ( 45° – 30° )
= - cos 45° cos 30° - sin 45° sin 30°
1 1 1 1 −1 1
=- √ 2 . √ 3- √ 2 . = √ 6 - √ 2
2 2 2 2 4 4
−1 1
Maka cos 165° = √6 - √2
4 4
5 3
2. Diketahui sin A = dan cos B = , sudut-sudut A dan B lancip. Tentukan
13 5
nilai dari cos (A - B)
Jawab :
C
5
Sin A =
13
√ √
13
( ) 144 12
2
5
5 Cos A = ± √ 1−sin2 A =± 1− =+ =
13 169 13
A
B A 7
12
C
√ √
2
Sin B = ± √1−cos2 A = ± 1−( 3 ) =
16 4
=
5 25 5
5
3
Cos B =
5
B
A B
3
cos (α −β)=cos α cos β+ sin α sin β
cos ( A−B )=cos A cos B+ sin A sin B
12 3 5 4
cos (A−B)= . + .
13 5 13 5
36 20
cos ( A−B )= +
65 65
56
cos ( A−B )=
65
∴ cos ( α + β ) =cos α cos β−sin α sin β
∴ cos ( α −β )=cos α cos β +sin α sin β
tan α+ tan β
e) Tan (α + β) = 1−tan α . tan β
Bukti:
Menggunakan (a) dan (c)
sin (α + β)
Tan (α + β) = cos( α + β )
8
tan α + tan β
= 1−tan α tan β (terbukti)
tan α −tan β
f) Tan (α – β) = 1+ tan α tan β
Bukti:
Dari rumus mengganti β dengan –β
tan α + tan (−β ) tan α−tan β
tan [α +(-β)] = = 1+ tan α . tan β
1−tan α . tan (−β )
(terbukti)
Contoh :
1. Tentukan nilai tan 15°
Jawab :
Tan 15° = (45° – 30° )
tan 45o −tan 30o
= o o
1+ tan 45 . tan30
1
1− √3
3 3−√ 3
= =
1+ (1 ) . √ 3 3+ √ 3
1
3
3−√ 3 3−√ 3
= α
3+ √ 3 3−√ 3
9+3−6 √ 3
=
9−3
12−6 √ 3
= = 2-√ 3
6
Maka tan 15° = 2 - √ 3
5 −4
2. Diketahui sin α= dan sin β= dimana 90° <α <180° dan
13 5
270 ° < β< 360° . Nilai dari tan(α + β) =……
Jawab :
9
4
β
A B
3
10
C
5
sin α =
13
√ √
13
( )
−12
2
5 cos α = ± √ 1−sin 2 A =± 1− 5 =− 144 =
13 169 13
α −5
B A tan α= 12
12
C
4
sin β ¿−
5
5
√ ( ) √
2
4 cos β =± √1−sin 2 B =± 1− −4 =− 9 = 3
5 25 5
β −4
A B tan β=
3 3
tan α +tan β
tan ( α + β )=
1−tan α . tan β
tan (α + β)=
( 12 ) ( 3 )
−5
+
−4
1−(
12 ) ( 3 )
−5 −4
.
−15−48
36
tan(α + β)=
20
1−
36
−63
36 −63 36 −63
tan(α + β)= = . =
16 36 16 16
36
tan α + tan β
∴ tan ( α + β ) =
1−tan α . tan β
tan α −tan β
∴ tan ( α −β )=
1+tan α . tan β
11
B. Rumus Perbandingan Trigonometri Perkalian Sinus Dan Cosinus
Kita ingat kembali rumus trigonometri untuk jumlah dua sudut
dan selisih dua sudut untuk sinus dan cosinus.
a) Rumus Perkalian sin dan cos
Rumus perkalian sinus dan cosinus diperoleh dari kedua rumus
berikut:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin (α – β) = sin α cos β – cos α sin β
kedua rumus tersebut kita jumlahkan:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin (α – β) = sin α cos β – cos α sin β +
sin (α + β ) + sin (α – β ) = 2 sin α cos β
Kita peroleh :
Contoh
1. Tanpa menggunakan tabel dan kalkulator, hitunglah :
1 1
2 sin 37 ° cos 7 °
2 2
Jawab :
1 1 1 1 1 1
2 sin 37 ° cos 7 °=sin (37 °+ 7 ° ) + sin(37 °−7 ° )
2 2 2 2 2 2
= sin 450 + sin 300
1 1 1
= √ 2+ = ( √2+1)
2 2 2
2. Tentukan nilai dari sin 75 °cos 15°
Jawab :
2 sin α cos β=sin ( α + β ) +sin( α− β)
12
1
sin 75 ° cos 15°= (sin ( 75+15 ) +sin( 75−15))
2
1
= (sin 90° +sin 60 ° )
2
=
1
2( 1
)1 1
1+ √ 3 = + √ 3
2 2 4
Contoh
1. Tentukan nilai dari cos 120 ° sin 60°
Jawab
2 cos A sin B=sin ( A+ B )−sin ( A−B )
1
cos 120 ° sin 60° = ( sin ( 120+ 60 )−sin ( 120−60 ) )
2
1
cos 120 ° sin 60° = ( sin180 °−sin 60° )
2
13
cos 120 ° sin 60° =
1
2( 1
0− √ 3 =
2 )−1
4
√3
π 1
2. Diketahui ( α + β )= dan cos α sin β= . Maka ( α −β )=…
6 2
Jawab :
2 cos α sin β=sin ( α + β )−sin (α −β)
1 π
2. =sin −sin(α −β )
2 6
1
1= −sin(α −β)
2
1 −1
sin ( α −β )= −1=
2 2
Contoh
1. Berapakah nilai dari 2 cos ( 45 °+α ) cos (135 °+α )
Jawab :
14
2 cos ( 45 ° +α ) cos ( 135°+ α )=[cos ( α + β )+ cos(α−β )]
¿ cos [ ( 45°+ α ) + ( 135 °+ α ) ] +cos [ ( 45 °+ α ) −( 135°+ α ) ]
¿ cos ( 180 ° +2 α ) +cos (−90°)
¿ cos 180 ° +cos 2 α + cos 90 °
¿−1+ cos 2 α + 0
∴ 2cos ( 45 °+ α ) cos ( 135 °+α )=−cos 2 α
11 1
2. Tentukan nilai dari cos π cos π
6 6
Jawab :
11 11
π = ( 180° ) =330°
6 6
1 1
π= ( 180° ) =30 °
6 6
Jadi,
1
cos 330 ° cos 30 °= ( cos ( 330+30 ) °+ cos(330−30)° )
2
1 1
¿ ( cos 360 ° +cos 300 ° )= 1+ = + =
2 2 ( )
1 1 1 3
2 2 4 4
15
-2 sin α sin β = cos (α + β) – cos (α – β)
atau
−1
sin α sin β= ¿¿¿
2
Contoh
1. Tentukanlah nilai dari 2 sin 52,5° sin 7,5°
Jawab :
−2 sin α sin β=cos ( α + β )−(cos (α −β))
2 sin α sin β=cos ( α− β ) −cos(α + β )
2 sin 52,5° sin 7,5° = [cos (α - β) - cos (α + β)]
= [cos (52,5° - 7,5° ) - cos (52,5° + 7,5° )]
= [cos (45° ) - cos (60° )]
1
∴2 sin 52,5° sin 7,5° = √2 –
2
π 5
2. Diketahui (α + β )= dan sin α sin β= . Nilai cos ( α−β ) =…
3 4
Jawab :
−2 sin α sin β=cos ( α + β )−(cos (α −β))
2 sin α sin β=cos ( α− β ) −cos(α + β )
5 1
2. =cos ( α −β )−
4 2
5 1 6
cos ( α−β ) = + = =3
2 2 2
16
2 sin α cos β = sin (α + β) + sin (α – β)
atau
1
sin α cos β= sin ( α + β ) +sin (α −β)
2
2 cos α sin β = sin (α + β) – sin (α – β)
Atau
1
cos α sin β ¿ sin ( α + β ) −sin (α−β )
2
2 cos α cos β = cos (α + β) + cos (α – β)
Atau
1
cos α cos β= cos ( α + β ) +cos(α −β)
2
-2 sin α sin β = cos (α + β) – cos (α – β)
Atau
−1
sin α sin β= cos ( α + β )−cos(α− β)
2
17