Anda di halaman 1dari 17

Makalah

“Kesamaan Fungsi Trigonometri”

Dosen : Imaludin Agus S.Pd, M.Pd

Disusun Oleh :
Kelompok III

Mirnawati 2021010110017
Nurpatihatul Aeni D. 2021010110005
Aulia Ariyanti 2021010110022
Deviyanti 2021010110014
Farid Falahuddin H.G 2020010110040
Samsuddin 2021010110015

TADRIS MATEMATIKA
IAIN KENDARI
2022
KATA PENGANTAR

Syukur Alhamdulillah senantiasa kami panjatkan kehadirat Allah SWT


yang telah melimpahkan rahmat dan karunia-Nya, sehingga kami dapat
menyelesaikan makalah ini guna memenuhi tugas kelompok untuk mata kuliah
Trigonometri, dengan judul “Kesamaan Fungsi Trigonometri”.
Kami menyadari bahwa dalam penulisan makalah ini tidak terlepas dari
bantuan banyak pihak yang dengan tulus memberikan doa, saran dan kritik
sehingga makalah ini dapat terselesaikan.
Kami menyadari sepenuhnya bahwa makalah ini masih jauh dari
sempurna dikarenakan terbatasnya pengalaman dan pengetahuan yang kami
miliki. Oleh karena itu, kami mengharapkan segala bentuk saran serta masukan
bahkan kritik yang membangun dari berbagai pihak. Akhirnya kami berharap
semoga makalah ini dapat memberikan manfaat bagi perkembangan dan
pendidikan.

Kendari, April 2022

Penulis

2
DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR.............................................................................................2
DAFTAR ISI............................................................................................................3
A. Rumus Perbandingan Trigonometri Jumlah atau Selisih Dua Sudut................4
a) sin (α + β)...................................................................................................4
b) sin ( α – β)...................................................................................................4
c) cos (α + β)...................................................................................................5
d) cos (α – β)...................................................................................................7
e) Tan (α + β...................................................................................................8
f) Tan (α – β) .................................................................................................9
B. Rumus Perbandingan Trigonometri Perkalian Sinus Dan Cosinus................10
a) Rumus Perkalian sin dan cos....................................................................11
b) Rumus Perkalian cos dan sin....................................................................11
c) Rumus Perkalian cos dan cos...................................................................12
d) Rumus Perkalian sin dan sin.....................................................................13

3
A. Rumus Perbandingan Trigonometri Jumlah atau Selisih Dua Sudut
Berikut ini rumus-rumus kesamaan yang sering disebut rumus
perbandingan trigonometri jumlah atau selisih dua sudut.

a) sin (α+β) = sin α cos β + cos α sin β

Bukti :
C
αβ
a
b

A D B
Gambar 1
1
Luas ∆ABC = × ab× sin C
2
1
= ab sin ⁡(α + β)
2
∆ACD : AD=b sin α ∆BCD : BD=a sin β
CD = b cos α CD = a cos β

CD = b cos α = a cos β
1 1
L. ∆ACD = × AD × CD L. ∆BCD = × BD × CD
2 2
1 1 1
= ¿ = ¿ = ab sin α cos β
2 2 2
1
= ab cos α sin β
2
L. ∆ABC = LACD + LBCD
1 1 1
ab sin ⁡(α + β) = ab sin α cos β+ ab cos α sin β
2 2 2
s∈(α + β)=sin α cos β +cos α sin β (terbukti)

b) sin ( α – β) = sin α cos β – cos α sin β

4
Bukti:
Dari rumus (a) mengganti β dengan – β
sin [ α + (−β ) ] =sin α cos (− β ) +cos α sin (−β )

Dari persamaan di atas tanda positif (+) kali negatif (-) hasilnya negatif (-)
dan cos (−β ) =cos β , sin (−β )=−sin β

Sehingga,
sin ( α −β )=sin α cos β−cos α sin β (terbukti)

Contoh :
1. Carilah nilai dari sin 75°
Jawab :
Sin 75° = sin (45° + 30° )
= sin 45° cos 30° + cos 45° sin 30°
1 1 1 1
= √ 2. √ 3+ √ 2.
2 2 2 2
1 1 1
= √ 6+ √ 2= ( √6+ √2)
4 4 4
1
Maka, nilai sin 75° = ( √6+ √ 2)
4
5 3
2. Diketahui sin A = dan cos B ¿ , sudut-sudut A dan B lancip.
13 5
Tentukan nilai dari sin (A + B)
Jawab :

C
5
Sin A =
13
13

√ √
5
( ) 144 = 12
2
Cos A = ± √ 1−sin 2 A =± 1−
5
=+
13 169 13
A
B A

5
C

√ √
2
Sin B = ± √ 1−cos2 A = ± 1−( 3 ) =
16 4
=
5 25 5
5
3
Cos B =
5

A B
3 B

s∈(α + β)=sin α cos β +cos α sin β

sin( A +B)=sin A cos B+ cos A sin B

5 3 12 4
sin ( A+ B )= . + .
13 5 13 5

15 48
sin ( A+ B )= +
65 65

63
sin A+ B=
65

∴ sin ( α + β )=sin α cos β +cos α sin β

∴ sin ( α −β )=sin α cos β −cos α sin β

c) cos (α + β) = cos α cos β – sin α sin β

Bukti:
Dari rumus (a) mengganti α dengan 90 ° + α
sin [ ( 90 °+α )+ β ] =sin ( 90 °+ α ) cos β +cos ( 90 ° +α ) sin β
Sin [90 ° + (α + β)] = cos α cos β – sin α sin β

Jika dilihat dari sudut-sudut berelasi,


sin ( 90 °+α )=cos α
sin ¿ ¿

Sehingga,

6
cos (α + β)=cos α cos β – sin α sin β (terbukti)

d) cos (α – β) = cos α cos β + sin α sin β

Bukti:
Dari rumus (c) , mengganti β dengan –β
Cos [α + (-β)] = cos α cos (-β) - sin α sin (-β)
Dari persamaan di atas tanda positif (+) kali negatif (-) hasilnya negatif (-)
dan cos (−β ) =cos β , sin (−β )=−sin β
Cos (α – β) = cos α cos β - sin α (-sin β)
Sehingga,
c os (α – β )=cos α cos β +sin α sin β (terbukti)

Contoh :
1. Tentukan nilai dari cos 165°
Jawab :
Cos 165° = cos (180° – 15° )
= - cos 15°
= cos ( 45° – 30° )
= - cos 45° cos 30° - sin 45° sin 30°
1 1 1 1 −1 1
=- √ 2 . √ 3- √ 2 . = √ 6 - √ 2
2 2 2 2 4 4
−1 1
Maka cos 165° = √6 - √2
4 4
5 3
2. Diketahui sin A = dan cos B = , sudut-sudut A dan B lancip. Tentukan
13 5
nilai dari cos (A - B)
Jawab :
C
5
Sin A =
13

√ √
13
( ) 144 12
2
5
5 Cos A = ± √ 1−sin2 A =± 1− =+ =
13 169 13

A
B A 7
12
C

√ √
2
Sin B = ± √1−cos2 A = ± 1−( 3 ) =
16 4
=
5 25 5
5
3
Cos B =
5
B
A B
3
cos (α −β)=cos α cos β+ sin α sin β
cos ( A−B )=cos A cos B+ sin A sin B
12 3 5 4
cos (A−B)= . + .
13 5 13 5
36 20
cos ( A−B )= +
65 65
56
cos ( A−B )=
65
∴ cos ( α + β ) =cos α cos β−sin α sin β
∴ cos ( α −β )=cos α cos β +sin α sin β

tan α+ tan β
e) Tan (α + β) = 1−tan α . tan β

Bukti:
Menggunakan (a) dan (c)
sin (α + β)
Tan (α + β) = cos( α + β )

sin α cos β +cos α sin β


=
cos α cos β−sin α sin β
sin α cos β +cos α sin β
= . ¿)
cos α cos β−sin α sin β
sin α cos β cos α sin β
+
cos α cos β cos α cos β
=
cos α cos β sin α sin β

cos α cos β cos α cos β

8
tan α + tan β
= 1−tan α tan β (terbukti)

tan α −tan β
f) Tan (α – β) = 1+ tan α tan β

Bukti:
Dari rumus mengganti β dengan –β
tan α + tan (−β ) tan α−tan β
tan [α +(-β)] = = 1+ tan α . tan β
1−tan α . tan (−β )

(terbukti)

Contoh :
1. Tentukan nilai tan 15°
Jawab :
Tan 15° = (45° – 30° )
tan 45o −tan 30o
= o o
1+ tan 45 . tan30
1
1− √3
3 3−√ 3
= =
1+ (1 ) . √ 3 3+ √ 3
1
3
3−√ 3 3−√ 3
= α
3+ √ 3 3−√ 3
9+3−6 √ 3
=
9−3
12−6 √ 3
= = 2-√ 3
6
Maka tan 15° = 2 - √ 3

5 −4
2. Diketahui sin α= dan sin β= dimana 90° <α <180° dan
13 5
270 ° < β< 360° . Nilai dari tan(α + β) =……
Jawab :

9
4

β
A B
3

10
C
5
sin α =
13

√ √
13
( )
−12
2
5 cos α = ± √ 1−sin 2 A =± 1− 5 =− 144 =
13 169 13

α −5
B A tan α= 12
12
C
4
sin β ¿−
5
5

√ ( ) √
2
4 cos β =± √1−sin 2 B =± 1− −4 =− 9 = 3
5 25 5

β −4
A B tan β=
3 3

tan α +tan β
tan ( α + β )=
1−tan α . tan β

tan (α + β)=
( 12 ) ( 3 )
−5
+
−4

1−(
12 ) ( 3 )
−5 −4
.

−15−48
36
tan(α + β)=
20
1−
36
−63
36 −63 36 −63
tan(α + β)= = . =
16 36 16 16
36
tan α + tan β
∴ tan ( α + β ) =
1−tan α . tan β
tan α −tan β
∴ tan ( α −β )=
1+tan α . tan β

11
B. Rumus Perbandingan Trigonometri Perkalian Sinus Dan Cosinus
Kita ingat kembali rumus trigonometri untuk jumlah dua sudut
dan selisih dua sudut untuk sinus dan cosinus.
a) Rumus Perkalian sin dan cos
Rumus perkalian sinus dan cosinus diperoleh dari kedua rumus
berikut:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin (α – β) = sin α cos β – cos α sin β
kedua rumus tersebut kita jumlahkan:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin (α – β) = sin α cos β – cos α sin β +
sin (α + β ) + sin (α – β ) = 2 sin α cos β
Kita peroleh :

2 sin α cos β = sin (α + β ) + sin (α – β)


atau
1
sin α cos β= [sin ( α + β ) +sin ⁡(α −β )]
2

Contoh
1. Tanpa menggunakan tabel dan kalkulator, hitunglah :
1 1
2 sin 37 ° cos 7 °
2 2
Jawab :
1 1 1 1 1 1
2 sin 37 ° cos 7 °=sin ⁡(37 °+ 7 ° ) + sin(37 °−7 ° )
2 2 2 2 2 2
= sin 450 + sin 300
1 1 1
= √ 2+ = ( √2+1)
2 2 2
2. Tentukan nilai dari sin 75 °cos 15°
Jawab :
2 sin α cos β=sin ( α + β ) +sin( α− β)

12
1
sin 75 ° cos 15°= (sin ( 75+15 ) +sin( 75−15))
2
1
= (sin 90° +sin 60 ° )
2

=
1
2( 1
)1 1
1+ √ 3 = + √ 3
2 2 4

b) Rumus Perkalian cos dan sin


Rumus perkalian cosinus dan sinus diperoleh dari kedua rumus
berikut:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin ( α – β) = sin α cos β – cos α sin β
kedua rumus tersebut, kita kurangkan:
sin ( α + β) = sin α cos β + cos α sin β
sin ( α – β) = sin α cos β – cos α sin β –
sin ( α + β) – sin (α – β) = 2 cos α sin β
kita peroleh :

2 cos α sin β = sin (α + β ) – sin (α – β)


atau
1
cos α sin β ¿ [ sin ( α + β ) −sin(α −β ) ] ⁡
2

Contoh
1. Tentukan nilai dari cos 120 ° sin 60°
Jawab
2 cos A sin B=sin ( A+ B )−sin ( A−B )
1
cos 120 ° sin 60° = ( sin ( 120+ 60 )−sin ( 120−60 ) )
2
1
cos 120 ° sin 60° = ( sin180 °−sin 60° )
2

13
cos 120 ° sin 60° =
1
2( 1
0− √ 3 =
2 )−1
4
√3
π 1
2. Diketahui ( α + β )= dan cos α sin β= . Maka ( α −β )=…
6 2
Jawab :
2 cos α sin β=sin ( α + β )−sin (α −β)
1 π
2. =sin −sin(α −β )
2 6
1
1= −sin(α −β)
2
1 −1
sin ( α −β )= −1=
2 2

( α −β )=sin ( −12 )=210 °


c) Rumus Perkalian cos dan cos
Rumus perkalian cosinus dan cosinus diperoleh dari kedua rumus
berikut:
cos (α + β) = cos α cos β – sin α sin β
cos (α – β) = cos α cos β + sin α sin β
kedua rumus tersebut, kita jumlahkan:
cos (α + β) = cos α cos β – sin α sin β
cos (α – β) = cos α cos β + sin α sin β +
cos (α + β) + cos (α – β) = 2 cos α – cos β
kita peroleh :

2 cos α cos β = cos (α + β) + cos (α – β)


atau
1
cos α cos β= ¿ ¿ ¿
2

Contoh
1. Berapakah nilai dari 2 cos ( 45 °+α ) cos ⁡(135 °+α )
Jawab :

14
2 cos ( 45 ° +α ) cos ( 135°+ α )=[cos ( α + β )+ cos(α−β )]
¿ cos [ ( 45°+ α ) + ( 135 °+ α ) ] +cos [ ( 45 °+ α ) −( 135°+ α ) ]
¿ cos ( 180 ° +2 α ) +cos ⁡(−90°)
¿ cos 180 ° +cos 2 α + cos 90 °
¿−1+ cos 2 α + 0
∴ 2cos ( 45 °+ α ) cos ( 135 °+α )=−cos 2 α
11 1
2. Tentukan nilai dari cos π cos π
6 6
Jawab :
11 11
π = ( 180° ) =330°
6 6
1 1
π= ( 180° ) =30 °
6 6
Jadi,
1
cos 330 ° cos 30 °= ( cos ( 330+30 ) °+ cos(330−30)° )
2
1 1
¿ ( cos 360 ° +cos 300 ° )= 1+ = + =
2 2 ( )
1 1 1 3
2 2 4 4

d) Rumus Perkalian sin dan sin


Rumus perkalian sinus dan sinus diperoleh dari kedua rumus
berikut:
cos (α + β) = cos α cos β – sin α sin β
cos (α – β) = cos α cos β + sin α sin β
kedua rumus tersebut, kita kurangkan:
cos (α + β) = cos α cos β – sin α sin β
cos (α – β) = cos α cos β + sin α sin β –
cos (α + β) – cos (α – β) = -2 sin α sin β
kita peroleh :

15
-2 sin α sin β = cos (α + β) – cos (α – β)
atau
−1
sin α sin β= ¿¿¿
2

Contoh
1. Tentukanlah nilai dari 2 sin 52,5° sin 7,5°
Jawab :
−2 sin α sin β=cos ( α + β )−(cos (α −β))
2 sin α sin β=cos ( α− β ) −cos(α + β )
2 sin 52,5° sin 7,5° = [cos (α - β) - cos (α + β)]
= [cos (52,5°  - 7,5° ) - cos (52,5°  + 7,5° )]
= [cos (45° ) - cos (60° )]
1
∴2 sin 52,5° sin 7,5° = √2 –
2
π 5
2. Diketahui (α + β )= dan sin α sin β= . Nilai cos ( α−β ) =…
3 4
Jawab :
−2 sin α sin β=cos ( α + β )−(cos (α −β))
2 sin α sin β=cos ( α− β ) −cos(α + β )
5 1
2. =cos ( α −β )−
4 2
5 1 6
cos ( α−β ) = + = =3
2 2 2

Berdasarkan rumus-rumus perkalian sinus dan cosinus yang telah di


uraikan di atas, maka dapat dirangkum sebagai berikut.

16
 2 sin α cos β = sin (α + β) + sin (α – β)

atau

1
sin α cos β= sin ( α + β ) +sin ⁡(α −β)
2
 2 cos α sin β = sin (α + β) – sin (α – β)

Atau

1
cos α sin β ¿ sin ( α + β ) −sin ⁡(α−β )
2
 2 cos α cos β = cos (α + β) + cos (α – β)

Atau

1
cos α cos β= cos ( α + β ) +cos(α −β)
2
 -2 sin α sin β = cos (α + β) – cos (α – β)

Atau

−1
sin α sin β= cos ( α + β )−cos(α− β)
2

17

Anda mungkin juga menyukai