1. Metabolisme karbohidrat
2. Metabolisme protein
3. Metabolisme lipid
4. Biotransformasi
5. Sekresi
6. Fungsi hematogenik
7. Fungsi imunologik
Hepatobilier
Manifestasi Patologis
2. Kolestasis
3. Sirosis
4. Tumor
Mekanisme- INFLAMASI dan/atau NEKROSIS
Pasca nekrotik:
- cedera toksik
SIROSIS
Hepatobilier
Disfungsi sistem hepatobilier dihubungkan dengan
usia
• Infeksi CMV
• Atresia bilier
• Fibrosis hepar kongenital
• Kista hepar
• Neonatal hiperbilirubinemia
• Neonatal hepatitis
• Atresia biliaris
• Hepatitis B
• Hepatitis Virus
• Hepatitis obat
• Sepsis
• Hepatitis Virus
• Hepatitis obat
• Sirosis hepatis
Manifestasi Klinis
Bilirubin :
* Bilirubin I
= bilirubin indirek
= bilirubin unconjugated → larut dalam lemak
* Bilirubin II
= bilirubin direk
= bilirubin conjugated → larut dalam air
Ikterus / jaundice
Hiperbilirubinemia
Normogram Bhutani (di kutip dari Rennie J.M and Roberton NRC. Neonatal Jaundice In : A
Manual of Neonatal Intensive Care 4th Ed, Arnold, 2002 : 414-432
Metabolisme bilirubin
5 fase metabolisme bilirubin
1. Fase pembentukan bilirubin
2. Fase transport plasma
3. Fase liver up take
4. Fase konjugasi
5. Fase ekskresi bilier
Salah satu fase terganggu → ikterus / jaundice
Lokalisasi gangguan metabolisme bilirubin
* Prahepatik
* Intrahepatik
* Pascahepatik
Metabolisme bilirubin
Fase pra-hepatik
* Hemolisis
→ Heme
- 80% berasal dari pemecahan eritrosit matang
- 20% berasal dari heme di sumsum tulang &
hati
Hemolisis penyebab utama : bilirubin indirek
* Transport plasma : bilirubin indirek berikatan dgn
albumin → tidak ada dalam urin
Metabolisme bilirubin
Fase intra-hepatik
* Liver up take : proses pengambilan bilirubin indirek
oleh hati
Heme oxygenase
Heme Biliverdin
Biliverdin reductase
Bilirubin
Metabolisme
Bilirubin normal
Metabolisme
Bilirubin normal
Metabolisme bilirubin
* Pembentukan bilirubin
* Defek pengambilan bilirubin oleh sel hati (liver up take)
* Defek konjugasi
* Gangguan ekskresi bilirubin
* Campuran ( produksi dan ekskresi )
Metabolisme bilirubin
Pembentukan bilirubin
bilirubin I / indirek /
Defek pengambilan
unconjugated
Defek konjugasi
Bilirubin II / direk
Ekskresi bilirubin kolestasis
/ conjugated
Tanda dini
Urin
Warna urin yang gelap → akibat ekskresi bilirubin
lewat ginjal dalam bentuk bilirubin glukuronid
Sklera
Jaringan sklera kaya dengan elastin → afinitas yang
tinggi terhadap bilirubin → ikterus pada sklera biasanya
merupakan tanda yang lebih sensitif untuk menunjukkan
hiperbilirubinemia daripada ikterus yang menyeluruh.
Ikterus
Bilirubin indirek > 80% Bilirubin direk > 20%
Produksi bilirubin
Proses konjugasi Masalah
Unconjugated bilirubin
Conjugated bilirubin
• Crigler-Najjar
• Penyakit GILBERT
• Neonatal jaundice (fisiologi)
• Disfungsi sel hepar
Unconjugated bilirubin N
Conjugated bilirubin
Sindroma Dubin Johnson
Pemeriksaan Penunjang- Uji Biokimia
Bilirubin Bilirubin
Indirek Direk
Peningkatan produksi bilirubin N/
Gangguan uptake N
Gangguan konjugasi
Gangguan sekresi ekstra sel N
Obstruksi bilier N /
Manifestasi Klinis- Jaundice
Fungsi karotenoid
- antioksidan
- mempengaruhi regulasi pertumbuhan sel
- memodulasi ekspresi gen
- respons kekebalan tubuh
Patomekanisme kolestasis
1. Gangguan transport
+ +
Na , K , ATP-ase, bile acid co-transporting proteinpada
membran sel hepatosit → ambilan as. empedu .
(Endotoksin)
Kolestasis intrahepatik
= kolestasis hepatoselular, sindroma hepatitis neonatal
Sindroma klinik akibat terhambatnya sekresi dan atau
aliran empedu yang terjadi di dalam hati.
D. Hepatitis
1. Infeksi
- TORCH
- Virus Hepatitis B
- Coxsachie
- ECHO
- Sifilis
2. Toksik
- Total parenteral nutrisi
- Sepsis
Kolestasis intrahepatik
E. Gangguan genetik / kromosom
- Trisomi
F. Lain-lain
- Histiosis x
- Obstruksi intestinal
- Lupus neonatal
Kolestasis ekstrahepatik
Kolestasis ekstrahepatik
Merupakan kelainan nekroinflamatori → kerusakan
dan akhirnya terjadi pembuntuan saluran empedu ekstra-
hepatik diikuti kerusakan saluran empedu intrahepatik.
Kolestasis ekstrahepatik
A. Atresia biliaris ekstrahepatik
B. Hipoplasia biliaris / stenosis
C. Anomali “choledochopancreotico ductal junction”
D. “Inpisated bile syndrome / Mucous plug”
E. Batu / neoplasma
Kolestasis ekstrahepatik
Gejala
- Umumnya saat lahir bayi terkesan sehat
- Berat badan lahir, aktifitas dan minum normal.
- Ikterus baru terlihat setelah berumur > 1 minggu.
- 10 - 20% penderita disertai kelainan kongenital
(asplenia, malrotasi dan gangguan kardiovaskuler).
Deteksi dini kemungkinan atresia bilier
Sangat penting
Koletasis Koletasis
Extrahepatik Intrahepatik
Bilirubin total (mg / dl) 10,2 4,5 12,1 9,6
Tatalaksana
Prinsip :
- Memperbaiki saluran empedu ke usus
- Melindungi hati dari zat / bahan toksik
- Terapi nutrisi dan vitamin
- Terapi kausal
Daftar pustaka
1. Wylie R. The digestive system (the liver dan biliary system). Dalam :
Kliegman RM, Berhman RE, Jenson HB, Stanton BF. Nelson’s
Textbook of Pediatrics, Edisi ke-18 , Philadelphia: WB Saunders Co,
2007 : 1657-1690
2. Sukadi A. Hiperbilirubinemia. Dalam: Buku Ajar Neonatologi, UKK
Perinatologi IDAI, edisi 1, Balai Penerbit IDAI, Jakarta. 2008 : 147-169
3. Sondheimer JM, Sundaram S. Gastrointestinal tract. Dalam: Hay
WW, Levin MJ, Sondheimer JM, Deterding RR. Current Diagnosis &
Treatment Pediatrics. Edisi ke-19. New York: The McGraw-Hill Co,
2009 : 577-608.
4 Martiza I. Ikterus, Dalam: Buku Ajar Gastroenterologi-Hepatologi.
UKK Gastroenterologi-Hepatologi IDAI, edisi 1, Balai Penerbit IDAI,
Jakarta. 2010 : 263-284.
4. Bisanto J. Kolestasis Intrahepatik pada Bayi dan Anak, Dalam: Buku
Ajar Gastroenterologi-Hepatologi. UKK Gastroenterologi-Hepatologi
IDAI, edisi 1, Balai Penerbit IDAI, Jakarta. 2010 : 365-381.