Tujuan :
Dapat menentukan dan menggunakan perbandingan
trigonometri suatu sudut.
r
y
Sin α = y
X
r x
1 1 1
Cos α = x Co sec Sec Cotg
r sin cos tg
1 1 1
Tg α = y y x y
x r r x
r x
r
y x y
.
. Perhatikan Gambar : B
3 5
Sin 5
Co sec 3
5
3
Cos
4
Sec
5
A C
5 4 4
Tg
3
Cotg 4
4 3
4 5
Sin Co sec
5 4
Cos 3
Sec
5
5 3
4
Tg Cotg 3
3 4
.
Sudut-sudut Istimewa
Isi Tabel Berikut ini
a 45⁰
Cos 45⁰ = a = Cos 45⁰ x 8 B C
8 a
1
= 8 x 2
2
= 4 2
.
Soal .
Dari Jarak 100 m , Seseorang yang tingginya 170 cm mengamati puncak sebuah tower
dengan sudut elevasi 45⁰ . Hitunglah Tinggi Tower tersbut .
Jawab :
C
a
Tg 45⁰ =
100m
a= 100 m x Tg 45⁰
a= 100 m x 1 a
T₁
a= 100 m
Perhatikan gambar
Tentukan nilai perbandingan trigonometri dari :
Sin 30° ; Cos 30° ; Tan 30° ; Sin 60° ; Cos 60° ; Tan 60°
Jawab :
Sin 30° = =
Cos 30° = x = 1 30°
Tan 30° = 2x = 2 =
x 3 1
Sin 60° = 2 x = 2 3 2x
x√3
Cos 60° = x x 3 = 13 13 3
x 3 1
3 60°
2x 2
x 1 x
2x 2
SUDUT-SUDUT ISTIMEWA
Perhatikan Gambar :
Tentukan nilai perbandingan trigonometri dari :
Sin 45° ; Cos 45° ; Tan 45° ; Sin 90° ; Cos 90° ; Tan 90°
Jawab :
Sin 45° = = =
Cos 45° = x = 1 = 1
2 90
Tan 45° = x 2= 1 2 2
x 1
Sin 90° = x 2= 1 12 2 2 x x
Cos 90° = x = 0
x
Tan 90 ° = x = ∞ 45 45
x
0 x 2
x
x
0
DARI PERBANDINGAN PERBANDINGAN TADI DAPAT KITA BUAT
TABEL SUDUT-SUDUT ISTIMEWA .
SUDUT
Sin 1 1 1
Cos 0 2 2
2
2
3 1
Tan 1 1
3
1
2
1
2 2 2 0
Cosec ∾ 0 1
3 1 3 ∞
Sec 3 ∾
2
Cotg ∾ 2 2 3 1
2 3
Lat : 1 3
3
2 2
1
3 1 3 0
3
a c
30 d
45
60 b
40
PERHATIAN !
. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 1.
0,75. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0,50
.
....................................................
0,25
. 100
0.
10 20 30 40 50 60 70 80 90
0,25.
0,50
.........................................
.
0,75
1
Grafik Fungsi Sinus
.................................................
1. 1
3
2
,8. 1 2
2
,6.
,4 .
.................................................
,2
.
20 22 24 26 28 30 32 34 36
0. 2 4 6 8 10 12 14 16 18
. 0,2
. 0,4
..................................................
0,6 1
2
2
0,8
1
3
2
1
Grafik Fungsi Cosinus
.................................................
1. 1
3
2
,8. 1 2
2
,6.
,4 .
.................................................
,2
.
20 22 24 26 28 30 32 34 36
0. 2 4 6 8 10 12 14 16 18
. 0,2
. 0,4
..................................................
0,6 1
2
2
0,8
1
3
2
1
Grafik Fungsi Tangen
.................................................
2
.
1,6.
1,2.
,8.
.................................................
,4
.
20 22 24 26 28 30 32 34 36
0. 2 4 6 8 10 12 14 16 18
. 0,4
. 0,8
..................................................
1,2
1,6
2
Grafik Sinus , Cosinus , Tangen
.................................................
1. 1
3
2
,8. 1 2
2
,6.
,4 .
.................................................
,2
.
20 22 24 26 28 30 32 34 36
0. 2 4 6 8 10 12 14 16 18
. 0,2
. 0,4
..................................................
0,6 1
2
2
0,8
1
3
2
1
RUMUS KWADRAN I ( 0 - 90 )
Perhatikan Gambar : Y
Sin α = y Cos β = y
r r β
Cos α = Sin β = x r
x y
r
Tan α = r Cot β = α x X
y y
Karena β =x 90° - α makax didapatkan rumus :
y r
-x O x
Relasi sudut α dengan (x 180° - α)
Sin α = Cos α = Tan α = Pʹ(-x , y) P(x , y)
Sin (180° - α) = =
y (180° - α)
Cos x = = y
Tan (180°
r - α) = r =y Sin α
x
r x y r r y
- Cos α
r 180° - α
y - Tan α
x α α
x x
RUMUS KWADRAN III (180° - 270°)
Relasi Sudut α Dengan (180° + α)
P(x,y)
(180º + α) r
C α
α O A
r
r - Cos α
y y Tan α
x x
Relasi Sudut α dengan (270° - α)
Y
Perhatikan Gambar :
B x P (x,y)
Dari ∆ POB :
x y x
Sin α = Cos α = r Tan α =y r y
r
α
C X
Dari ∆ PʹOC : O A
y
Sin (270° - α) = = - Cos α α
r r
-y
x
Cos (270° - α) = = - Sin α -x
r
D
Pʹ(- x , - y)
y y
Tan (270° - α) = = Cot α
x x
Relasi Sudut (270° + α)
Perhatikan Gambar
Dari ∆ POB diperoleh Y
x y x
Sin α = r Cos α = r Tan α = y B
P(x , y)
r
Dari ∆ AOPʹ diperoleh
y 270° + α
Sin (270° + α) = r = - Cos α α X
O A
α
x
Cos (270° + α) = = Sin α r
r
y
Tan (270° + α) = x = - Cot α Pʹ(x , - y)
Relasi sudut α dengan (360° - α)
Perhatikan Gambar
Dari ∆ AOP didapat Y
P(x , y)
Sin α = y Cos α = x Tan α = y B
r r x
Dari ∆ AOPʹ didapat r y
360° - α
Sin (360° - α) = = α
α X
O α A
y
Cos (360° - α) = r = Sinα r y
y
x
Tan
Relasi Sudut α dengan (-α)
Perhatikan Gambar
Dari ∆ AOP didapat Y
P (x , y)
Sin α = y Cos α = x Tan α = y
B
r r x r
Dari ∆ AOPʹ didapat
α
Sin (- α) = = α O -α A X
y
Cos (- α) = r = Sin α r
D
P ( x , - y)
Tan (- α) = x = Cos α
r
y
x Tan
KOORDINAT KUTUB
TUJUAN :
y r
X α
x X
x
Cos α = X = r Cos α
r
P (x , y) = P (r Cos α , r Sin α)
y
Sin α = r
Y = r Sin α
P(r , α)= P ( x² y ², arc tan y )
y x
Tan α = y α = arc tan
x x
Contoh :
Y = r Sin α Y = 63 . Sin
3 30º 30
Y=6.
Y=3
titik P adalah
Jadi koordinat cartesius 1
2
( , 3)
3 3
Contoh 2 .
4 2
Dik : A
LATIHAN
1
Jadi kutub dari A (6,4) adalah (75 , 34º)
2. Titik B (8 , 30º)
Jwb :
X = r . Cos α
X = 8 . Cos 30º
X= 8.
X = 4√3 1 3
Y2 = r . Sin α
Y = r . Sin 30º
Y=8.
Y= 4
Maka Koordinat cartesius nya 1 adalah (4√3 , 4)
2
ATURAN SINUS
Perhatikan Gambar : C
AE AE
Pada setiap
AB c∆ berlaku :
atau
a b c a b c
Sin... Sin... Sin...Ω
α β SinA SinB SinC
.
Contoh .
Dik : ∆ ABC , ∠ A = 60° , ∠ B = 30° , Sisi AC = 4 Cm
Dit. : ∠ C , Panjang sisi AB , BC . B
Jwb. : Perhatikan Gambar .
∠ C = 180° - (60° + 30°) = 90°
30°
b c
SinB SinC c.SinB b.SinC
c a
c b.SinC c 4x1
SinB 1
c8 2
60° 4
a b
SinA SinB
a.SinB b.SinA A b C
1
Jadi ∠C = 90° , Panjang
a AB
b.SinA = c =
a 1 8
4x
2dan3
Panjang BC = a = 4√3
SinB
a4 3 2
Rumus :
.ATURAN COSINUS
a² = b² + c² - 2bc Cos A L
c² = a² + b² - 2ab CosC 4
120° M
Dik : ∆ KLM , l = 6 , m = 4 , ∠K = 120° K 6
Dit : k , ∠ L , ∠ M.
Jwb : k² = l² + m² - 2.6.4 Cos 120 =
k² =
6² + 4² -2.6.4. -0,5
36 + 16 + 24 K² = 76∠ L =K =36⁰
√76 K = 8,7 1
6x 3
k
l
SinK SinL
l.SinK k .SinL∠M=180⁰
l.SinK
SinL – 156⁰ SinL
= 24⁰2
8,7
k
SinL
3 3
8,7
SinL 0,58
LUAS SEGITIGA
Untuk menentukan luas daerah C
segi tiga kita pergunakan
rumus : 1 alas tingggi . a
Perhatikan
. .
2 gambar :
b t
Sin A = t =
Sehingga t Luas segitiga (L) =A
b . Sin B =
b A
1 c
1 .b.c.SinA
. c . b . Sin A
SECARA UMUM LUAS SEGITIGA
2 DAPAT DITENTUKAN2
DENGAN RUMUS :
L= L= L=
1 1 1
.b.c.SinA .a.c.SinB .a.b.SinC
2 2 2
Contoh :
Tentukan luas ∆ ABC Jika < A = 30º , b = 6 , c = 8 .
Jwb. : Rumus L = 1 b.c Sin A
L = 2 . 6 . 8 . Sin 30º
1
L = 24
2
. = 12
1
2
Jika panjang ketiga sisinya diketahui , maka luas
∆ dapat ditentukan dengan rumus :
L =
abc
2
Contoh :
Tentukan luas ∆ ABC jika a = 3 , b = 4 , c = 5 .
3 45
Jwb ; S = S=6
2
4 6
D
a² = d² + b² -2d .b Cos A 7
3 120
a² = 25 + 9 – 2.5.3.-½ = 49 A 5 B
a = √49 = 7
L BCD = 8,5(8,5 4)(8,5 7)(8,5 6)
= 8,5(3,5)(1,5)(2,5) = 143,4 11,97
L . ABD = 7,5(7,5 3)(7,5 5)(7,5 7)
= 7,5(4,5)(2,5)(0,5) 42,18 6,5
Jadi Luas ABCD = 11 97 + 6,5 = 18,47
2 , 4 , 6 , 1o , 16 , 26 , 42 , 68 , 110
Dik : Sin A = 3 , Cos B = 12
5
Dit : Sin ( A + B) , Cos ( A - B) 13 , Tan (A + B)
Jwb : Sin A = 3 x =
Cos A = 25 9Tan
16
A 4
=
y =
5 4 3
Cos B = 5 4
12
Sin B = 169 144Tan B25= 5
Sin (A + B) = 13Sin A . Cos B + Cos 5 A . Sin B 5
= 13 12
Cos ( A - B) = Cos A . Cos B + Sin A . Sin B
3 12 4 5 36 20 56
Sin M = 0,5 . .
5 13 5 13 65 65 65
M = 30⁰
Sin M = 0,7
M = arc Sin 0,7 = 44,4⁰
FUNGSI
RELASI & FUNGSI
RELASI
1. Diagram panah
3. Diagram Cartesius
Contoh :
Himp. A = { 1 , 2 , 3 , 4 , 5 }
B = { becak , mobil , sepeda , motor , bemo }
Diagram panah Diagram Cartesius
“roda dari”
1 bemo bemo
2 motor motor
3 sepeda sepeda
4 mobil mobil
5 becak becak
1 2 3 4 5
Himp. Pasangan berurutan :
{( 2 , motor),( 2 , sepeda),( 3 , bemo),( 3 , becak),( 4 , mobil)}
FUNGSI
Fungsi adalah suatu relasi yang setiap angota dari
himpunan daerah asal (domain) mempunyai satu
pasangan di daerah kawan (kodomain) . Jadi fungsi
adalah suatu relasi yg khusus.
Fungsi biasanya ditulis dalam bentuk :
f: x 4x + 2
(dibaca : fungsi f memetakan x ke 4x + 2 )
1 1 6
4 2 5
9 3 4
16 4 3
25 5 2
6 1
1 4 9 16 25
Pasangan berurutan :
{(1 , 1),(4 , 2),(9 , 3),(16 , 4),(25 , 5)}
Catatan :
A = { 1 , 4 , 9 , 16 , 25 } adaalah himpunan daerah asal
B = { 1 , 2 , 3 . 4 , 5 , 6 } adalah himpunan daerah kawan
{ 1 , 2 , 3 , 4 , 5 } adalah himpunan daerah hasil (range)