BAB III

REKABENTUK DAN METODOLOGI

PENDAHULUAN
Di dalam bab pertama, pengkaji telah pun mengutarakan permasalahan
dan tujuan utama kajian dijalankan iaitu untuk (a) mengenalpasti tahap
kompetensi komunikatif bahasa Arab, (b) melihat hubungan beberapa
pembolehubah dengan tahap kompetensi komunikatif pelajar, (c)
mengenalpasti halangan-halangan untuk berkomunikasi bahasa Arab dan
(d) mengenalpasti strategi komunikasi yang digunakan pelajar ketika
berkomunikasi. Sementara di dalam bab kedua pula, pengkaji telah
menerangkan (a) teori

pembelajaran bahasa kedua dan ketiga, (b)

model-model strategi komunikasi. Pengkaji juga memaparkan kajian

lampau berkaitan (a) pembelajaran bahasa Arab sebagai bahasa kedua /
bahasa asing dan (b) penggunaan strategi komunikasi oleh pelajar
bahasa kedua.

Bab ini pula akan membincangkan tentang langkah-langkah yang

diambil oleh pengkaji dalam melaksanakan kajian iaitu (a) rekabentuk
kajian, (b) kaedah kajian, (c) subjek kajian, (d) instrumen kajian, (e) kajian
rintis dan (f) prosedur analisis data kajian.

REKABENTUK KAJIAN

Kajian ini merupakan satu kajian deskriptif yang akan dilaksanakan secara
keratan rentas (cross-section) dengan menggunakan kaedah analisis data
secara kuantitatif dan kualitatif. Newman dan Benz (1998) menjelaskan ;
All behavioral research is made up of a combination of
qualitative and quantitative constructs We believe that
conceptualizing the dichotomy (using separate and distinct
categories of qualitative and quantitative research) is not
consistent with a coherent philosophy of science
(m.s: 9)

Mengikut Patton (1990), pendekatan kuantitatif mampu mengukur

reaksi dan tindak balas responden terhadap soal selidik yang terhad dan
dapat menganalisis masalah yang dikaji dengan ringkas dan tepat. Ini
kerana data kuantitatif adalah sistematik, piawai, mudah dianalisis dan
dikemukakan dalam masa yang singkat.

108

The advantage of quantitative approach is that its possible

to measure the reaction of a great many people to a limited
set of questions , thus facilitating comparison and statistical
aggregation of the data. This gives abroad, generalizable
set of findings presented succinctly and parsimoniously
(Patton, 1990 m.s :14)

Analisis data secara kualitatif pula digunakan untuk mengenalpasti

dan mengkategorikan bentuk-bentuk strategi komunikasi

verbal dan

nonverbal yang digunakan pelajar ketika berkomunikasi di dalam

beberapa aktiviti tugasan komunikasi lisan. Cara pendekatan ini juga telah
digunakan oleh pengkaji-pengkaji lalu di dalam mengkaji strategi
komunikasi pelajar bahasa kedua (Ang Lai Hoon; 1992, Aminah Mahmud;
1996, Sri Juriati Ownie; 1997 dan Sheila March Rocky; 1998).

Pengkaji telah menggunakan dua kaedah kajian iaitu kaedah (a)

tinjauan

dan

(b)

kajian

kes.

Dalam

kaedah

tinjauan,

pengkaji

menggunakan instrumen borang soal selidik dan ujian kompetensi lisan.

Kaedah tinjauan dipilih untuk mengumpul maklumat mengenai profil
responden, mengenalpasti tahap kompetensi responden dan melihat
hubungan

pembolehubah-pembolehubah

yang

berkait

dengan

kompetensi komunikatif mereka. Sementara kaedah kajian kes digunakan

pengkaji untuk mengenal pasti penggunaan strategi komunikasi bahasa
Arab di kalangan pelajar-pelajar Sekolah Menengah Kebangsaan Agama

109

(SMKA) terdapat di negeri Selangor melalui transkripsi rakaman video

beberapa aktiviti tugasan komunikasi lisan

yang diberikan kepada 18

orang responden yang terpilih (purposive sampling) berdasarkan tahap

kompetensi komunikatif mereka.

Dua kategori pembolehubah terlibat dalam kajian ini, iaitu

pembolehubah bebas (independent variable) dan pembolehubah berkait
(dependent variable). Pembolehubah bebas terdiri daripada aspek-aspek
profil responden

iaitu jantina, aliran pengajian dan keputusan bahasa

Arab Komunikasi Penilaian Menengah Rendah (PMR). Di samping itu,

pembolehubah bebas juga ialah pembolehubah-pembolehubah yang
berkaitan dengan pembelajaran bahasa iaitu (a) sikap, (b) motivasi, (c)
strategi pembelajaran pelajar, (d) pendekatan pengajaran guru dari
persepsi pelajar, (e) pendedahan luaran dan persekitaran bahasa Arab di
sekolah, masalah kekurangan kosa kata serta bentuk-bentuk strategi
komunikasi yang digunakan pelajar ketika berkomunikasi.

Manakala pembolehubah berkait (dependent variable) ialah skor

tahap kompetensi komunikatif bahasa Arab pelajar-pelajar dari Sekolah
Menengah Kebangsaan Agama (SMKA) yang diperolehi melalui ujian
kompetensi lisan yang dijalankan terhadap setiap subjek.

110

Rekabentuk kajian ini dapat digambarkan seperti dalam rajah 3.1

berikut ;

Pembolehubah Bersandar
(dependent variable)

(a) Sikap
(b) Motivasi
(c) Strategi Pembelajaran
(d) Pendekatan Pengajaran
(e) Pendedahan Persekitaran
(f) Pendedahan Luaran

Skor
Ujian Kompetensi
Lisan
Bagi
Menilai 7 elemen
Kompetensi
Komunikatif Pelajar

(a) Aras Kompetensi Tinggi

(b) Aras Kompetensi Sederhana
(c) Aras Kompetensi Rendah

Transkripsi Rakaman Video

Aktiviti Komunikasi Lisan

Tahap kompetensi komunikatif

Korelasi Pearson r

Pembolehubah Bebas
(independent variable)

ANALISIS STATISTIK
DESKRIPTIF
[analisis min, peratus, frekuensi]

Strategi Komunikasi

Rajah 3.1 : Rekabentuk Kajian

111

PROSEDUR KAJIAN

Prosedur kajian dapat dijelaskan secara berperingkat-peringkat dari

bermula dari kelulusan cadangan kajian sehinggalah analisis data dibuat.
Setelah cadangan tesis ini diluluskan oleh Jawatankuasa Ijazah Tinggi,
Fakulti

Pendidikan,

permohonan
Pendidikan

Universiti

kepada

Bahagian

(BPPRD)

Malaya,

pengkaji

Perancangan

Kementerian

mengemukakan

dan

Pendidikan

Kajian

Dasar

Malaysia

untuk

mendapatkan kebenaran menjalankan kajian ini.

Kebenaran

untuk

menjalankan

kajian

di

sekolah-sekolah

menengah kebangsaan agama di Negeri Selangor dan Wilayah

Persekutuan telah juga diperolehi dari Pengarah Jabatan Pendidikan
Selangor dan Pengarah Jabatan Pendidikan Wilayah. Setelah itu,
pengkaji mengadakan membuat lawatan awal ke sekolah terbabit untuk
berbincang

dengan

pihak

pentadbir

sekolah

mengenai

prosedur

menjalankan kajian termasuklah menentukan masa dan sampel yang

akan terlibat di dalam kajian yang akan dijalankan. Lawatan seterusnya
oleh pengkaji ke sekolah-sekolah berkenaan adalah mengedarkan (a)
borang soal selidik, (b) mengadakan ujian kompetensi lisan dan (c)
mengadakan aktiviti tugasan komunikasi lisan.
Data kajian dikumpul melalui tiga peringkat, iaitu pertama
responden diminta mengisi borang soal selidik untuk mendapatkan

112

maklumat mengenai profil mereka, sikap dan motivasi mereka terhadap

bahasa Arab, strategi pembelajaran bahasa Arab, pendekatan pengajaran
guru dan persekitaran budaya bahasa Arab di sekolah serta halanganhalangan komunikasi yang dihadapi responden untuk berkomunikasi
dalam bahasa Arab. Responden diberi penerangan terlebih dahulu
sebelum mereka menjawab soal selidik dan menjalani ujian kompetensi
lisan. Ianya

bagi mengelakkan daripada berlaku keraguan dan salah

faham. Masa diperuntukkan untuk menjawab soalan kaji selidik ialah

selama satu jam.

Dalam
kompetensi

peringkat
lisan.

Ianya

kedua,
tujuan

responden

menjalani

mengenalpasti

tahap

sesi

ujian

kompetensi

komunikatif mereka di dalam tujuh elemen kemahiran bertutur yang

diambil dari sukatan bahasa Arab Tinggi Edisi Semakan (Kementerian
Pendidikan Malaysia, 2002). Tiada masa dihadkan untuk setiap
responden menjawab soalan ujian kompetensi lisan. Ini memberi
keselesaan dan peluang kepada mereka memberi respon terhadap setiap
soalan yang dikemukakan.

Pengendalian borang soal selidik dan ujian kompetensi lisan

dijalankan oleh pengkaji dan dibantu oleh dua orang guru bahasa Arab di
setiap sekolah berkenaan. Ianya bertujuan bagi mewujudkan suasana
yang lebih mesra dan bersahaja responden ketika menghadiri sesi ujian

113

kompetensi lisan. Ini kerana mereka sudah pun mengenali guru-guru

berkenaan.
Peringkat ketiga pula, satu sesi aktiviti tugasan komunikasi lisan
diadakan terhadap 18 orang subjek yang mempunyai tahap kompetensi
komunikatif

bahasa

Arab

yang

berbeza.

Pemilihan

mereka

ini

berdasarkan persampelan terpilih (purposive sampling). Subjek ini

dikenalpasti berdasarkan skor yang mereka perolehi semasa menjalani
ujian kompetensi lisan. Kajian

dilakukan dengan menggunakan data

ujaran lisan (speech production) yang dipungut secara keratan rentas

(cross-section) daripada sekelompok responden yang terpilih di dalam
satu masa (Dulay, Burt & Krashen,1992). Ia bertujuan bagi mengenalpasti
bentuk strategi komunikasi yang mereka gunakan ketika menghadapi
masalah untuk menyampaikan sesuatu mesej. Korpus data mentah dalam
aktiviti tugasan komunikasi lisan ini ialah penghasilan pertuturan (speech
production) 18 orang pelajar yang mewakili tiga tahap kompetensi
komunikatif iaitu (a) tahap rendah, (b) tahap sederhana dan (c) tahap
tinggi.
Bagi memastikan semua ujaran lisan dan tingkah laku responden
dapat cerap dan diperhatikan, alat perakam video Panasonic NV-DS60
digunakan semasa aktiviti komunikasi lisan dijalankan.

Rakaman ini

dijalankan setelah pengkaji mendapat kebenaran secara lisan dari

responden terbabit. Data rakaman video ini penting kerana ianya dapat
membantu pengkaji semasa menganalisis dan mentranskripsikan data.

114

Pengisian borang soal selidik, ujian kompetensi lisan dan aktiviti

tugasan komunikasi lisan bagi setiap sekolah yang terlibat dijalankan
pada hari yang berlainan. Proses pemungutan data melalui

ujian

kompetensi lisan dan aktiviti tugasan lisan mengambil masa dua minggu
bagi sebuah sekolah. Ia bertujuan untuk memberi keselesaan kepada dan
keyakinan kepada responden memberi respon terhadap soal selidik dan
ujian kompetensi lisan serta aktiviti tugasan komunikasi lisan yang
dikemukakan pengkaji.

Jadual Pelaksanaan Kajian

Ringkasnya kajian ini terbahagi kepada tiga peringkat iaitu: (a)
Mengenalpasti tahap kompetensi bahasa Arab Pelajar, (b) Mengenalpasti
hubungan beberapa pembolehubah terpilih dengan tahap kompetensi
komunikati pelajar dan (c) Mengenalpasti strategi komunikasi yang
digunakan pelajar apabila menghadapi masalah menyampaikan mesej .
Ini dijelaskan dalam rajah 3.2 berikut.

115

Peringkat 1 : Kajian Deskriptif

Ujian kompetensi bahasa Arab Pelajar

Peringkat 2 : Kajian Deskriptif

Mengenalpasti hubungan beberapa
pembolehubah terpilih dengan tahap
kompetensi komunikati pelajar

Peringkat 3 : Kajian Kes

Mengenalpasti strategi komunikasi yang
digunakan pelajar apabila menghadapi
masalah menyampaikan mesej

Rajah 3.2

Tiga Peringkat Pelaksanaan Dalam Kajian Ini

Bagi peringkat yang pertama iaitu mengenalpasti tahap kompetensi

bahasa Arab Pelajar , langkah-langkah berikut dalam rajah 3.3 berikut
telah dilaksanakan pengkaji;

116

Langkah 1

Temubual bersama guru bahasa Arab dari

3 buah sekolah terbabit.

Langkah 2

Taklimat

kepada

responden

tentang

prosedur ujian kompetensi lisan

Langkah 3

Melaksanakan Ujian Kompetensi Lisan

Langkah 4

Menganalisis Data Menggunakan Perisian

SPSS

Langkah 5

Rajah 3.3 :

Menulis laporan kajian

Langkah-Langkah Peringkat Pertama

Bagi peringkat yang kedua iaitu mengenalpasti hubungan beberapa

pembolehubah terpilih dengan tahap kompetensi komunikati pelajar,
pengkaji telah melaksanakan langkah-langkah rajah 3.4 berikut;

117

Langkah 1

Memilih sampel secara rawak berlapis dari

kelas tingkatan 4

Langkah 2

Taklimat

kepada

responden

tentang

objektif soal selidik dijalankan

Langkah 3

Mengedar soalselidik kepada responden

dan memberi waktu yang mencukupi untuk
responden memberi respon

Langkah 4

Menganalisis Data Menggunakan Perisian

SPSS

Langkah 5

Rajah 3.4:

Menulis laporan kajian

Langkah-Langkah Peringkat Kedua

Bagi peringkat yang ketiga pula iaitu mengenalpasti strategistrategi komunikasi yang digunakan responden ketika menghadapi
masalah komunikasi dalam bahasa Arab, pengkaji telah melaksanakan
langkah-langkah dalam rajah 3.5 berikut;

118

Langkah 1

Memilih

sampel

secara

purporsive

sampling melalui skor yang diperolehi

respondan semasa ujian kompetensi lisan
Langkah 2

Taklimat

kepada

responden

tentang

objektif aktiviti tugasan komunikasi yang

dijalankan.
Langkah 3

Menjalankan aktiviti tugasan komunikasi

lisan secara berpasangan

Langkah 4

Menjalankan rakaman sepanjang aktiviti

tugasan lisan setelah mendapa persetujuan
responden

Langkah 5

Menjalankan transkripsi setiap ujaran lisan

yang terhasil semasa aktiviti tugasan lisan.

Langkah 6

Menganalisis

transkripsi

bagi

mengenalpasti strategi komunikasi yang

digunakan
Langkah 7

Rajah 3.5:

Menulis laporan

Langkah-Langkah Peringkat Ketiga

119

KAJIAN RINTIS

Kajian rintis telah dijalankan oleh pengkaji pada 14 September 2004

hingga 26 September 2005. Seramai 25 orang pelajar tingkatan empat
Sekolah Menengah Agama Kuala Lumpur telah terlibat di dalam kajian
rintis ini.
Tujuan kajian rintis ini dijalankan ialah untuk ; (a) menguji
kebolehpercayaan

dan

meneliti

ketekalan

alat

pengukuran

yang

digunakan, (b) menentukan jangka masa yang diperlukan oleh responden

untuk menjawab soal selidik, menjalani ujian kompetensi lisan dan
mengikuti sesi aktiviti lisan yang dijalankan, (c) menentukan kesesuaian
format ujian kompetensi lisan dan aktiviti komunikasi lisan dengan tujuan
kajian dan (d) memastikan perkataan yang digunakan di dalam ujian
kompetensi lisan mempunyai maksud yang jelas bersesuaian dengan
laras bahasa pelajar.

SAMPEL KAJIAN

Terdapat dua peringkat sampel kajian ini. Peringkat pertama ialah sampel
bagi ujian kompetensi lisan dan borang soal selidik.

Sampel kajian

peringkat pertama ini ialah 155 pelajar tingkatan empat yang belajar di
tiga buah Sekolah Menengah Kebangsaan Agama (SMKA) yang terdapat
di negeri Selangor . Sampel kajian ini dipilih menggunakan kaedah rawak

120

barlapis. Bilangan sampel ini adalah memadai bagi kajian berbentuk

tinjauan atau deskriptif kerana menurut Fraenkel dan Norman (1996) ;

There are a few guidelines that we would suggest with

regard to minimum number of subjects needed. For
descriptive studies, we think a sample with minimum
number of 100 is essential. For correlational studies, a
sample of at least 50 is deemed necessary to establish
the existence of a relationship
(m.s: 106)

Kaedah rawak berlapis dipilih digunakan bertujuan memastikan

bahawa sub-kumpulan di dalam populasi terpilih akan diwakili mengikut
kadar yang sama seperti populasi terpilih di dalam sampel. Ini penting
untuk mendapatkan kesimpulan yang sah berdasarkan analisis data.
Teknik ini digunakan kerana sub-kumpulan di dalam populasi ini adalah
tidak seragam seperti jumlah pelajar berdasarkan pencapaian bahasa
Arab PMR, yang berlainan jantina dan jumlah aliran pengajian pelajar
dari sekolah SMKA yang berbeza kuantitinya. Melalui teknik ini, saiz subkumpulan yang kecil akan diambil kira bagi mengawal kehilangan subjek
dari sampel dan memenuhi kehendak analisis statistik.

121

Sementara dalam peringkat kedua kajian, pengkaji memilih

seramai 18 orang sampel secara purposive sampling yang mewakili tiga
tahap kompetensi komunikatif yang berbeza. Pemilihan ini berdasarkan
kepada skor yang mereka perolehi semasa ujian kompetensi lisan yang
telah dijalankan.

Sampel dalam bahagian kedua ini adalah untuk

mengenalpasti bentuk strategi komunikasi yang digunakan sampel melalui

aktiviti tugasan komunikasi lisan yang diberikan kepada mereka.

INSTRUMEN KAJIAN

Instrumen yang digunakan oleh pengkaji dalam kajian ini adalah

berbentuk (a) soal selidik, (b) ujian kompetensi lisan, dan (c) aktiviti
tugasan komunikasi lisan yang dirakam dan ditranskripsikan.

Soalselidik
Instrumen soal selidik dianggap sesuai dalam bidang pendidikan dalam
pengumpulan data (Mohd Majid Konting,1990). Untuk tujuan ini, pengkaji
akan mengedarkan satu set soal selidik kepada responden untuk
mendapat maklumat-maklumat yang diperlukan.

Item-item di dalam soal selidik sikap dan motivasi terhadap bahasa

Arab telah diadaptasi daripada beberapa kajian lalu di antaranya

122

Mohamad Awang (1996), Tarmizi Ahmad (1997), Ibtisam Mahmoud

Hassan Naji (1999) dan Hassan Mohamed Doka (2000). Sementara
instrumen soal selidik berkaitan strategi pembelajaran diubahsuai
daripada Strategi Inventory for Language Learning (Oxford, 1990).
Manakala item berkaitan pendekatan pengajaran bahasa Arab, faktor
persekitaran dan luaran

dibina hasil daripada

perbincangan pengkaji

dengan pensyarah penasihat. Kajian rintis telah dilakukan bagi menguji

kebolehpercayaan (reliability) dan meneliti ketekalan (validity) alat
pengukuran yang digunakan di mana pekali kebolehpercayaan yang
didapati daripada kajian rintis ini ialah alpha 0.8517.

Pembahagian Item Soalselidik

Kandungan borang soal selidik ini terbahagi kepada 6 bahagian iaitu A,
B ,C, D , E, F dan G. Ia adalah seperti berikut ;

BAHAGIAN A : Lata belakang responden

Bahagian ini mengandungi 4 item mengenai maklumat diri responden.
Item-item berkaitan dengan jantina, aliran pengajian, tahap pencapaian
Bahasa Arab PMR dan nama sekolah.

BAHAGIAN B

: Sikap dan Motivasi Pelajar

Bahagian ini mengandungi 12 item bagi meninjau sikap dan motivasi

pelajar

terhadap

pengajaran

dan

pembelajaran

bahasa

Arab.

123

Pengelasan soalan adalah seperti berikut ;

Bil

Pembolehubah

1.

Sikap

Motivasi

BAHAGIAN C
Bahagian

ini

Nombor item
B1, B2, B4, B7, B9, B11
B3, B5, B6, B8, B10, B12

: Strategi Pembelajaran Bahasa Arab Pelajar

mengandungi

20

item

bagi

mengetahui

strategi

pembelajaran yang biasa diamalkan dalam pembelajaran bahasa Arab.

Terdapat enam elemen dalam strategi ini yang diadaptasi dari Strategy
Inventory for Language Learning (Oxford, 1990) iaitu;
Bil

Pembolehubah

Nombor item

Strategi mengingat (memory strategies)

C1, C2, C3,

Strategi kognitif (cognitive strategies)

Strategi kompensasi (compensation

C4, C5, C6, C7, C8

C9, C10, C11,

strategies)
4

Strategi meta-kognitif

(meta-cognitive

C12, C13, C14,

strategies)
5.

Strategi afektif (affective strategies)

C15, C16, C17,

6.

Strategi sosial (social strategies).

C18, C19, C20

BAHAGIAN D : Pendekatan dan Teknik Pengajaran Bahasa Arab

Bahagian ini mengandungi 22 item yang berkaitan dengan amalan

124

pendekatan komunikatif yang diamalkan oleh guru ketika mengajar

bahasa Arab berdasarkan prinsip pendekatan komunikasi Littlewood
(1981) dan teknik-teknik pengajaran. Pengkelasan soalan adalah seperti
berikut ;

Bil

Pembolehubah

Nombor item

1.

Prinsip komunikasi

D1, D2, D3,

2.

Prinsip tugasan

D4, D5, D6,

3.

Prinsip bermakna

D7,D8, D9, D10,

D11,

4.

Aktiviti komunikasi

D12i,D12ii,D12iii,
D12iv, D12v,
D12vi, D12vii,
D12viii, D12ix,
D12x, D12xi, D12xii

BAHAGIAN E

: Pendedahan Luaran dan Persekitaran B. Arab Sekolah

Bahagian ini mengandungi 12 item yang berkaitan dengan pendedahan

luaran dan persekitaran sekolah, iaitu
Bil

Pembolehubah

1.

Aktiviti Kokurikulum

2.

Iklim bahasa Arab dalam persekitaran

Nombor item
E1, E2
E3, E4, E5, E6

sekolah

125

3.

Bahasa komunikasi di luar Kelas.

4.

Menghadiri kelas tuisyen dan kursus

E7, E8,
E11, E12

bahasa Arab
5.

Pengaruh media massa.

E9, E10

BAHAGIAN F : Halangan-Halangan Berkomunikasi Di Dalam Bahasa Arab

Bahagian ini mengandungi 10 item bagi meninjau masalah yang dihadapi

pelajar berkomunikasi dalam bahasa Arab iaitu;
Bil

Pembolehubah

Nombor item

1.

Halangan psikologi

F1, F2, F7, F8,

2.

Halangan kekurangan leksikal bahasa

F3, F4, F5, F6,

Arab

F9, F10

Pengkelasan Item Soal selidik

Di dalam menganalisis soal selidik ini, pengkaji menggunakan skala Likert
sebagai pengukuran bagi membolehkan data ini dianalisis menggunakan
statistik paramartik. Skala yang digunakan untuk mengkaji hubungan
pelbagai pembolehubah dan kompetensi komunikatif pelajar

telah

diseragamkan bagi memudahkan kefahaman responden dan kaedah

menganalisis data oleh pengkaji.

126

Skala yang diberi kepada setiap pernyataan berhubung (a) sikap,

(b) motivasi pelajar terhadap pembelajaran bahasa Arab dan (c)
halangan-halangan yang dihadapi pelajar untuk berkomunikasi di dalam
bahasa Arab, seperti berikut;

Sangat tidak setuju

Tidak setuju

Tidak pasti

Setuju

Amat setuju

Sementara skala yang diberi kepada setiap pernyataan berhubung

(a) strategi komunikasi yang digunakan pelajar, (b) strategi pembelajaran
pelajar, (c) pendekatan pengajaran guru

bahasa Arab dan (d)

pendedahan luaran dan persekitaran sekolah seperti berikut;

Tidak pernah

Jarang-jarang

Kadang-kadang

Kerap kali

Selalu

127

Skala ini memberi lima nilai skor yang perlu dijawab oleh responden iaitu
nilai 1, 2, 3, 4 dan 5. Responden perlu memilih satu nilai bagi setiap
pernyataan yang diberi pada ruang yang disediakan mengikut maklum
balas yang difikirkan sesuai. Nilai skor yang tinggi iaitu 4 dan 5 mewakili ;
a.

Sikap yang positif dan motivasi yang tinggi responden

terhadap bahasa Arab.

b.

Pelajar menggunakan pelbagai strategi pembelajaran

dalam

memupuk kompetensi

bahasa Arab yang

berkesan.
c.

Pendekatan

komunikatif

dan

kepelbagaian

teknik

pengajaran kerap diamalkan guru semasa pengajaran.

d.

Persekitaran sekolah dan pendedahan luaran banyak

memberi input bahasa Arab kepada pelajar.

e.

Pelajar menghadapi banyak masalah untuk berkomunikasi

dengan bahasa Arab.

Manakala nilai skor yang rendah pula iaitu 1, 2 dan 3 mewakili sebaliknya
iaitu ;
a.

Sikap yang negatif dan motivasi yang rendah responden

terhadap bahasa Arab.

b.

Pelajar

kurang

menggunakan

pelbagai

strategi

pembelajaran dalam mempelajari bahasa Arab.

128

c.

Guru kurang mengamalkan pendekatan komunikatif ketika

mengajar.

d.

Persekitaran sekolah dan pendedahan luaran banyak

memberi input bahasa Arab kepada pelajar

e.

Pelajar

tidak

menghadapi

banyak

halangan

untuk

berkomunikasi di dalam bahasa Arab.

Ujian Kompetensi Lisan

Untuk mengenalpasti tahap kompetensi komunikatif pelajar, definisi

kompetensi komunikatif Canale dan Swain (1980) digunapakai dan model
ujian kompetensi lisan Skehan (1998) telah diaplikasikan oleh pengkaji.
Model ujian kompetensi lisan ini dapat dilakarkan dalam rajah 3.6 berikut ;

129

Rater

Scale Criteria

Score
Interactants
Examiners
Other Candidates

Performance

Candidate

Task
Tasks characteristics

Ability for use Dual Coding

Task condition
Underlying competences

Rajah 3.6 : Model Ujian Kompetensi Lisan Skehan (1998)

Berdasarkan model ini, pengkaji menentukan dimensi kompetensi

komunikatif pelajar yang ingin dinilai iaitu tujuh elemen

kemahiran

bertutur terpilih yang terkandung di dalam sukatan bahasa Arab Tinggi

Tingkatan Empat Edisi Semakan (Kementerian Pendidikan Malaysia,
2002).

Elemen-elemen yang akan diuji dalam ujian kompetensi lisan ialah

seperti

berikut;

(a)

menyampaikan

ucapan

bertatasusila,

(b)

mengungkapkan sesuatu mengenai perasaan, emosi dan keinginan (c)

menerangkan sesuatu

mengenai diri, keluarga dan masyarakat, (d)

130

menyampaikan

arahan dan panduan, (e) mengutarakan

pendapat

mengenai isu-isu semasa, (f) menyebut angka serta menggunakan di

dalam ungkapan, dan (g) menterjemahkan ungkapan bahasa Melayu ke
dalam bahasa Arab secara spontan.

Setelah elemen-elemen ini dikenal pasti, pengkaji menentukan nilai

skor yang digunakan untuk tujuan penilaian iaitu dari skor 1 hingga 5.
Seterusnya pengkaji menentukan kriteria bagi setiap nilai skor. Skor yang
diberi bagi setiap item ujian lisan dinilai secara holistik bagi semua jenis
kompetensi komunikatif Canale dan Swain (1980) iaitu (a) kompetensi
tatabahasa (kebolehan bertutur dalam bahasa kedua dengan tatabahasa
yang betul), (b) kompetensi sosiolinguistik (kebolehan untuk menghasilkan
pertuturan yang sesuai dengan situasi komunikasi ), (c) kompetensi
wacana dan (d) kompetensi strategik. Pengkaji menggunakan skala skor
min

yang diadaptasi dari Panduan Penilaian Bahasa Arab Kendalian

Sekolah Menengah, Bahagian Kurikulum Pendidikan Islam dan Moral

(Kementerian Pendidikan Malaysia, 2002). Ianya seperti jadual berikut;

131

Jadual 3.1 : Nilai Skor Ujian Kompetensi Lisan dan

Kriteria PenilaianKompetensi Komunikatif

Skor

Kriteria Kompetensi Komunikatif

Sangat Lemah

Responden berdiam diri, tidak dapat difahami apa yang

diujarkan tentang tajuk yang dipilih, tema yang diberi dan
gambar bersiri yang dikemukakan.
Lemah
Ujaran lisan susah hendak difahami, kosa kata sangat

terhad dan terdapat banyak kesilapan tatabahasa dan

konteks wacana tidak bersesuaian dengan situasi yang
diberikan.
Sederhana

Ujaran lisan masih lagi boleh difahami oleh penutur jati,

terdapat sedikit kesalahan tatabahasa dan konteks wacana
kurang bersesuaian.
Baik
Ujaran lisan tidak sebaik dengan penutur jati, fasih

menggunakan bahasa Arab bagi tajuk yang diperbualkan,

penguji mudah memahami apa yang diujarkan, kesilapan
tatabahasa

di

tahap

minima

dan

konteks

wacana

bersesuaian dengan situasi yang diberikan.

Cemerlang
Ujaran setaraf dengan penutur jati, fasih menggunakan
5

bahasa Arab bagi tajuk yang dibualkan dan penguji sangat

mudah memahami apa yang dituturkan dan tidak melakukan
sebarang kesilapan tatabahasa serta konteks wacana amat
bersesuaian dengan situasi yang diberikan.

132

Pembahagian Soalan Ujian Kompetensi Lisan

Ujian kompetensi lisan ini terbahagi kepada 4 bahagian iaitu A, B ,C, dan
D. Ia adalah seperti berikut ;

BAHAGIAN A : Melafazkan Ungkapan

Bahagian ini mengandungi 10 item yang merangkumi aspek kemahiran

menyampaikan bertatasusila seperti ucapan selamat sejahtera, ucapan
tahniah, ucapan takziah dan membalasnya .

BAHAGIAN B

: Perbualan Tentang Sesuatu Tajuk

Bahagian ini mengandungi item 5 yang merangkumi aspek kebolehan

pelajar mengutarakan pendapat dan menganalisis maklumat yang
berkaitan individu, masyarakat, persekitaran dan isu-isu semasa.

BAHAGIAN C

: Berucap Menurut Tema

Bahagian ini mengandungi 2 gambar yang bertujuan menilai kebolehan

pelajar

memberi

arahan dan panduan.

Gambar pertama meminta

pelajar memberi arahan berdasarkan pelan perjalanan dan gambar

kedua meminta pelajar menerangkan cara-cara membuat minuman teh.

133

BAHAGIAN D
Bahagian

: Menterjemahkan Ayat Secara Spontan

ini

mengandungi

item.

Pelajar

diminta

untuk

menterjemahkan 5 ungkapan bahasa Melayu ke dalam bahasa Arab

secara spontan.

Pengkaji akan mencari nilai skor min yang diperoleh responden

pada setiap elemen kompetensi lisan yang diuji. Ianya bertujuan
mengenalpasti tahap kompetensi komunikatif responden bagi setiap
elemen kemahiran bertutur. Ianya adalah seperti jadual # berikut ;

Jadual 3.2 : Nilai Skor Min dan Aras Kompetensi Komunikatif

Nilai Skor Min

Deskripsi

3.67 5.00

Pelajar mempunyai aras kompetensi komunikatif

bahasa Arab Tahap Tinggi.

2.34 3.66

Pelajar mempunyai aras kompetensi komunikatif

bahasa Arab Tahap Sederhana.

1.00 2.33

Pelajar mempunyai aras kompetensi komunikatif

bahasa Arab Tahap Rendah.

134

Aktiviti Komunikasi Lisan

Aktiviti komunikasi lisan digunakan pengkaji bagi mengenal pasti dan

mengklasifikasikan bentuk strategi komunikasi yang digunakan oleh
responden

semasa aktiviti tugasan komunikasi lisan dijalankan.

Instrumen ini dipilih kerana kajian ini memberi tumpuan kepada strategi
komunikasi lisan verbal dan nonverbal pelajar yang mana ianya hanya
dapat dicerap melalui pemerhatian. Instrumen ini telah diguna pakai oleh
pengkaji-pengkaji lalu di dalam kajian mereka dalam menentukan strategi
komunikasi pelajar bahasa kedua (Ang Lai Hoon; 1992, Aminah Mahmud;
1996, Sri Juriati Ownie; 1997 dan Sheila March Rocky; 1998).

Walaupun pemerhatian lebih sinonim kepada kajian kualitatif,

namun kini ianya mula popular digunakan di dalam kajian kuantitatif.
Menurut Seliger dab Shoamy (1990) ;
Observations have always been considered a major data
collection tool in qualitative research. Recently, how ever,
the more structured types of observations have also been
used for collecting data in quantitative studies
(hlm : 162)

Bentuk strategi komunikasi yang akan dikenalpasti melalui

pemerhatian berstruktur ini adalah menggunakan taksonomi Tarone

135

(1983) iaitu; (a) Penghampiran, (b) Penciptaan perkataan baru, (c)

Penghuraian, (d)

Terjemahan literal, (e) Penukaran kod bahasa, (f)

rayuan kerjasama, (g) penggunaan Isyarat (mime) , (h) pengelakan topik

dan (i) peninggalan mesej

KESAHAN DAN KEBOLEHPERCAYAAN INSTRUMEN KAJIAN

Kesahan (validity) dan kebolehpercayaan (reliability) instrumen amat

penting bagi mempertahankan kejituan instrumen daripada terdedah
kepada kecacatan. Semakin tinggi nilai dan tahap kesahan dan
kebolehpercayaan

instrumen maka semakin jitu data-data yang akan

diperoleh bagi menghasilkan kajian yang baik dan berkualiti (Majid

Konting, 2000)

Kesahan
Kesahan didefinisikan sebagai ketepatan (appropriateness), kebenaran
(truthfulness),

bermakna

(meaningfulness)

dan

(usefulness) instrumen yang membolehkan data-data

kebolehgunaan
diinferenkan

(Fraenkel Jack. R dan Norman. E. Wallen, 2005). Tujuan penyelidik

membuat kesahan instrumen (Fraenkel Jack. R dan Norman. E. Wallen,
2005) adalah

bagi

menjamin

keesahan

item-item (instrumen) agar

bersifat ; (a) defensibility (dapat dipertahankan hasil kajiannya tepat dan

berguna), (b) accuracy

(ketepatan menjawab persoalan kajian), (c)

136

appropriatetness
meaningfulness
dan

(kesesuaian relevan dengan tujuan kajian), (d)

(bererti memberi makna terhadap data melalui skor)

(e) usefulness (kebolehgunaan mampu membuat keputusan

berhubung

dengan apa yang cuba dicari atau dihasilkan

keputusan dari penilaian tersebut boleh menyediakan

kerana

maklumat yang

bermakna mengenai tajuk dan pembolehubah yang hendak diukur untuk

menginferenkan data kajian) .
Menurut Fraenkel, Norman & Wallen (2005) , terdapat tiga teknik
dalam menentukan validity instrument;
(a) content-related evidence of validity

Ia merujuk kepada ketepatan

kandungan dan format instrumen, sifat komprehensif

instrumen,

kebolehgunaan variabel, ketepatan dan kecukupan kandungan item-item

yang boleh memberi kefahaman kepada sampel untuk menjawabnya
serta ketekalan kandungan dan format item untuk diukur dan dinilai oleh
sampel. Teknik ini menggunakan sekumpulan pakar rujuk (expert
judgment / intelligent judgment) bagi membuktikan ketepatan kandungan
item ketika menilai instrumen.
(b) criterion-related evidence of validity Ia merujuk kepada perhubungan
antara skor yang diperolehi

dari satu instrumen dengan skor yang

diperolehi daripada satu atau lebih instrumen yang lain untuk melihat
bagaimana kekuatan hubungan instrumen-instrumen tersebut.

137

(c) construct-related evidence of validity.

Ia merujuk kepada darjah

pembuktian yang total yang diperolehi secara tekal daripada pelbagai

bukti yang berbeza.

Bagi instrumen soal selidik dan ujian kompetensi lisan, penyelidik

telah menggunakan teknik

Criterion Related Evidence

untuk

mengumpulkan bukti (collecting evidence) terhadap kesahan instrumen

melalui sekumpulan pakar rujuk (expert judgment). Penyelidik telah
melantik beberapa orang pakar untuk mengesahkan instrumen kajian
seperti jadual 3.3 . Jadual 3.3 berikut menunjukan senarai pakar rujuk
bagi mengesahkan kesahan luaran dan kesahan kandungan instrumen
soal selidik dan instrument ujian kompetensi lisan.

Jadual 3.3: Senarai Pakar Rujuk Kesahan Instrumen

Bil

Aspek Rujukan Pakar

Nama Panel dan Jawatan

1.

Menilai aspek kandungan

Tn. Hj. Mohd. Zahidi B. Ariffin

instrumen menepati

Penolong Pengarah Kanan,

kehendak kurikulum

Bahagian Kurikulum,

Bahasa Arab Tinggi

Jabatan Pendidikan Islam Dan Moral,

Kementerian Pelajaran Malaysia.

2.

Menilai aspek kandungan

En. Mohd. Zuhair bin Abdul Rahman

instrumen menepati

Penolong Pengarah Kanan,

138

kehendak buku teks Buku

Bahagian Buku Teks,

Teks Bahasa Arab Tinggi

Kementerian Pelajaran Malaysia

Tingkatan 4.
3.

Menilai aspek tata bahasa Dr. Mohamad bin Seman

instrument

menepati Ketua Jabatan Bahasa Timur Tengah

kaedah tata bahasa Arab

Fakulti Bahasa dan Linguistik

Universiti Malaya

4.

Menilai aspek laras bahasa Ustazah Siti Aisyah bte Hj. Ashari
instrumen

menepati

bahasa

arab

aras Ketua Panatia Bahasa Arab,

pelajar SMKA Nibung Tebal,

Tingkatan 4 di SMKA

Pulau Pinang

Kebolehpercayaan Instrumen
Kebolehpercayaan instrumen ialah suatu nilai ukuran untuk menentukan
ketekalan skor setiap item. Ketekalan bermaksud apabila item yang sama
diuji beberapa kali kepada subjek yang sama pada selang masa yang
berlainan tetapi tetap memberi skor keputusan atau jawapan yang sama
atau hampir sama

(Howard Wainer & Henry I. Braun,1988). William

Wiersma (2000 ) menjelaskan;

Reliability means consistency, an observed score can be seen as
consisting of two parts, one part in individuals true score and the
other part an error score.
(m.s : 297)

139

Pentafsiran pekali kebolehpercayaan yang boleh diterima mengikut

pengamal penyelidikan dalam sains sosial ialah lebih daripada a = .60.
Dengan menggugurkan
tersebut

(dalam

construct

butiran-butiran yang merendahkan pekali

dan

indicator

item),

penyelidik

boleh

meningkatkan nilai reliabiliti terhadap alat ukur. Mengikut Mohd. Majid

Konting (2000) tahap a = 0.71 0.99 adalah tahap yang terbaik
.Fraenkel dan Wallen (1996) meletakkan nilai reliability item yang diterima
pada tahap a = 0.70 0.99 . Kubiszyn dan Borich (2000) menentukan nilai
a = .80 - .90 reliability coefficients yang diterima.
Dalam kajian ini, penyelidik telah telah menjalankan kajian rintis
untuk melihat nilai pekali kebolehpercayaan. Pekali kebolehpercayaan
yang didapati daripada kajian rintis ini ialah Cornbach alpha

0.8517.

Menurut Sakaran (1992), semakin hampir nilai Cornbach alpha kepada

1.0 maka semakin tinggi tahap kebolehpercayaannya. Nilai alpha yang
kurang dari 0.6 dianggap lemah, 0.7 boleh diterima, manakala melebihi
0.8 dianggap baik. Lantaran itu, nilai

Cronbach alpha instrumen soal

selidik kajian ini adalah tinggi dan berada dalam julat yang sesuai dan
ketekalan alat pengukuran boleh dipercayai.
Hasil kajian rintis menunjukkan soal selidik dan ujian kompetensi
lisan yang digubal mudah difahami oleh pelajar serta menepati objektif
kajian. Namun demikian, beberapa ayat yang kurang jelas maknanya
telah dibaiki bagi memantapkan lagi soal selidik tersebut agar ia lebih
senang difahami. Responden juga memberi respon terhadap

hampir

140

setiap item yang terkandung di dalam ujian kompetensi lisan yang

dijalankan. Ini menunjukkan format soalan dan aras bahasa Arab yang
digunakan di dalam ujian kompetensi lisan bersesuaian dengan tahap
pelajar tingkatan empat di sekolah menengah.

PROSEDUR ANALISIS DATA

Terdapat dua jenis data yang diperoleh melalui 3 jenis instrumen kajian
iaitu (a) data kuantitatif yang diperoleh melalui instrumen soal selidik dan
ujian kompetensi lisan dan, (b) data kualitatif iaitu ujaran lisan (speech
production) yang diperoleh dalam kajian kes melalui aktiviti komunikasi
lisan yang dijalankan terhadap 18 orang responden. Berikut adalah
prosedur analisis data bagi data kuantitatif dan data kualitatif.

Prosedur Analisis Data Kuantitatif

Untuk tujuan kajian ini, analisis data berkomputer SPSS For Windows
Release 14.0 (Statistical Package for Social Science) digunakan pengkaji
bagi menganalisis data kuantitatif. Analisis statistik deskriptif dalam bentuk
(a) min, (b) sisihan piawai, (c) frekuensi, (d) peratusan dan statistik
inferensi iaitu ujian korelasi Pearson r digunakan untuk menganalisis data
yang diperolehi dan digunakan untuk menjawab persoalan kajian. Secara
spesifik dijelaskan seperti berikut;

141

Analisis Min, Frekuensi dan Peratusan

Kaedah analisis statistik deskriptif ini digunakan untuk mendapat
maklumat mengenai demografi sampel. Ia juga
menjawab persoalan

pertama kajian

digunakan untuk

iaitu mengenalpasti tahap

kompetensi komunikatif pelajar dan persoalan ketiga kajian iaitu

mengenalpasti halangan-halangan pelajar untuk berkomunikasi di dalam
bahasa Arab serta strategi komunikasi yang biasa digunakan pelajar
ketika berkomunikasi.

Korelasi Pearson r

Korelasi Pearson r digunakan untuk mencari hubungan

pembolehubah-pembolehubah

di antara

sikap, motivasi, strategi pembelajaran

pelajar, pendekatan pengajaran guru dan pendedahan luaran serta

persekitaran bahasa Arab sekolah dengan tahap kompetensi komunikatif
pelajar. Ianya bagi menjawab persoalan kedua kajian. Kaedah korelasi
pearson r digunakan pada aras signifikan p<0.05. Nilai r di antara +1 dan
-1 digunakan dalam perkiraan tersebut.

Sekiranya r = +1 bermakna terdapat korelasi yang tinggi antara

dua pembolehubah. Sekiranya
Sekiranya

-1

bermakna sebaliknya.

0 bermakna tidak terdapat korelasi antara dua

pembolehubah berkaitan. (Yahaya Mahamood, 2001)

142

Bagi menganalisis korelasi di antara hubungan tahap kompetensi

responden dan pembolehubah-pembolehubah terpilih, penyelidik telah
menggunakan sistem pengekodan atau coding system. Menurut Majid
Koting (2000), pengekodan data perlu dilakukan untuk membolehkan
data-data berkenaan diproses dan dianalisis oleh perisian komputer.
Dalam kajian ini, setiap soal selidik responden diberi kod bermula dari 001
sehingga 155. Dalam ujian kompetensi lisan, setiap responden diberi kod
yang sama dalam soalselidik iaitu bermula dari 001 sehingga sehingga
155. Kemudian skor yang diperolehi oleh responden dalam ujian
kompetensi lisan dikorelasikan dengan skor min responden dalam itemitem soal selidik mengikut urutan kod 001 sehingga 155 untuk pemperoleh
nilai r.

Prosedur Analisis Data Kualitatif Kajian Kes

Analisis data kualitatif ini digunakan pengkaji bagi menerangkan

bagaimana responden mengatasi masalah komunikasi yang timbul akibat
kekurangan kosa kata bahasa Arab dalam menyampaikan sesuatu mesej
ketika memberi respon semasa sesi aktiviti komunikasi lisan dijalankan.
Ini bagi menjawab persoalan

keempat kajian. Prosedur analisis data

kualitatif kajian kes ini melalui tiga peringkat iaitu (a) rakaman video, (b)
transkripsi

ujaran

lisan,

(c)

menganalisis

bentuk-bentuk

strategi

komunikasi.

143

Rakaman Video Digital

Data kualitatif ini diperolehi melalui rakaman video yang dilakukan semasa
sesi temubual ke atas 18 orang responden. Rakaman video dilakukan
bagi membolehkan pengkaji menggunakannya berulang kali bagi
mengesan bentuk strategi komunikasi yang digunakan pelajar. Proses
menganalisis data melalui instrumen rakaman video melibatkan tiga
peringkat. Ia dinyatakan seperti rajah 3.7 di bawah;

RAKAMAN
VIDEO
DIGITAL

TRANSKRIPSI
(pengolahan
data)

ANALISIS
(perolehan
data)

UJARAN
LISAN

TULISAN

KUALITATIF
&
KUANTITATIF

Rajah 3.7 : Proses Analisis Data Kualitatif Kajian Kes

Transkripsi Rakaman Video Digital

Ujaran lisan yang dirakamkan menggunakan perakam video digital ini

perlu ditranskripsikan ke dalam data tulisan untuk memudahkan kerjakerja menganalisis data. Pengkaji akan menganalisis data yang
ditranskripsikan berdasarkan pemerhatian terhadap CD rakaman. Proses
transkripsi ini melibatkan empat langkah ;

144

Pertama : Pengkaji

menonton seluruh CD rakaman video sambil

mengkategorikan bahagian-bahagian item yang terdapat di

dalam aktiviti lisan tersebut.
Kedua :

Pengkaji

menonton ulangan keseluruhan CD rakaman

beberapa kali. Pemerhatian dan tumpuan diberikan kepada

ciri-ciri penggunaan strategi komunikasi.
Ketiga :

Pengkaji

menonton sekali lagi CD rakaman sedikit demi

sedikit sehingga selesai seluruh CD rakaman, sambil

mentranskripsikan semua data ujaran lisan oleh responden
kajian. Di samping itu, maklumat tambahan tentang konteks
wacana juga dicatatkan pada data transkripsi. Ia termasuklah
perasaan responden, gerak badan, mimik muka dan tempoh
selang waktu responden mengeluarkan ujaran.
Keempat : Hanya bahagian data transkripsi yang berkaitan penggunaan
strategi komunikasi sahaja dipilih untuk dianalisis. Manakala
transkripsi data yang tidak berkaitan diasingkan.

Kriteria Mengenal pasti Strategi Komunikasi

Pengkaji telah merujuk beberapa kriteria yang dicadang Tarone

(1983) untuk mengenal pasti strategi komunikasi yang digunakan.
Semasa transkripsi data melalui CD rakaman video digital dilakukan,

145

pengkaji mengesan dan mengenal pasti strategi komunikasi berdasarkan

kriteria berikut ;

Berlaku komunikasi tergendala yang menunjukkan responden mengalami

masalah untuk menyampaikan mesej. Tanda-tanda ini dikenalpasti
apabila responden berhenti bercakap untuk memikirkan sesuatu.
a.

Responden bersungguh-sungguh untuk menyampaikan sesuatu

mesej seperti percubaan menyampaikan mesej yang sama
berulang-kali.

b.

Responden melahirkan ujaran yang janggal yang sama sekali

menyalahi peraturan tatabahasa Arab yang standard.

c.

Responden berusaha mencari jalan lain untuk menyampai maksud

seperti mengolah semula susunan ayat atau meminta bantuan dari
rakan yang sama-sama mengikuti aktiviti komunikasi lisan.

d.

Responden menggunakan unsur-unsur paralinguistik dan bukan

verbal seperti mimik muka. Ianya hanya dapat dicerap melalui
pemerhatian terhadap cd rakaman video yang dimainkan berulangulang kali..

146

KESIMPULAN

Bab ini menjelaskan tentang metodologi kajian. Ia meliputi rekabentuk dan

kaedah kajian yang menjadi garis panduan dalam menjalankan kajian ini.
Di samping itu, dijelaskan juga tentang subjek kajian, instrumen kajian dan
prosedur analisis data kajian yang menggunakan gabungan pendekatan
kuantitatif dan kualitatif. Diharap kajian ini merupakan langkah rintis di
Malaysia dalam mengkaji kompetensi komunikatif dan strategi komunikasi
pelajar yang mempelajari bahasa Arab sebagai bahasa kedua mereka.

147