PERHITUNGAN
3.1 Perpindahan Volume Tabung
ORIFICE
1. Luas
2
d
4
[2,22] 2
4
3,87 cm 2
2
D
4
[3,7] 2
4
10,75 cm 2
A1
3,87
10,75
0,6 0,4
0.65
3. Luas Vena
A 2 Cc A
0,652 3,87
2,52 cm 2
1-10
A2
A
1 2
A1
2,52
Qth 1
2,52
10,75
2 g h 110
2 980 3,5
h1 = 133,5-130
= 3,5
214,7018cm 3 /detik
35
V
t1
V = 14280
4575
31
147,5806452 cm 3 /detik
Qtr1
Qth 1
147,5806452
21,47018
6,87375 cm 3 / det
Cv 1 Cc
C1
2
A
1 Cc 2
A1
6,87375 0,65
3,87
10,75
1 0,65 2
4,595525
Q 1 C 1 A 2 g h 1
4,595525 3.87 2 980 3,5
147,3018
Untuk perhitungan pada percobaan 2 dan seterusnya dapat dilihat pada tabel
36
VENTURI
1. Luas
2
d
4
2,22 2
4
3,87 cm 2
2
D
4
3,7 2
4
10,75 cm 2
A1
Cc
A1
3,87
10,75
0.36
3. Luas Vena
A 2 Cc A
0,36 3,87
3,87 cm 2
Qth 1-10
A2
A1
2 g h 1-10
3,87
Qth 1
3,87
10,75
2 980 5,1
h1 = 129,4-124,3
= 5,1 cm
414,7292 cm 3 /detik
37
Qtr1
V
t1
V = 4575
4575
31
147,5806452 cm 3 /detik
Qtr1
Qth 1
147,5806452
41,47292
3,558482
Cv 1 Cc
C1
A
1 Cc 2
A1
3,558482 0,36
3,87
1 0,36
10,75
1,845967
Q1 C1 A
2 g h 1
Untuk perhitungan pada percobaan 2 dan seterusnya dapat dilihat pada tabel
38
t
(detik)
31
31,3
31,5
31,5
33,5
31
31,3
32,3
31,9
10
32,3
h1
(cm)
133,
h2
(cm)
h
(cm)
130
3,5
130,4
3,1
132,7
0,8
133
132,5
0,5
134
133,6
0,4
132,7
0,7
133
0,5
133,2
1,1
132,8
0,7
133,6
0,4
5
133,
5
133,
5
133,
4
133,
5
134,
3
133,
5
134
Qth
(cm3/s)
214,70
Qtr
(cm3/s)
147,5806
Cv
Q
(cm3/s)
147,30
0,6873
0,4595
18
202,06
452
146,1661
75
0,7233
52
0,4836
1
102,64
342
145,2380
76
1,4149
22
0,9459
71
81,149
952
145,2380
27
1,7897
65
1,1965
37
144,96
65
72,582
952
136,5671
56
1,8815
62
1,2579
37
136,30
46
96,017
642
147,5806
45
1,5370
29
1,0275
92
147,30
56
81,149
452
146,1661
17
1,8011
91
1,2042
18
65
120,36
342
141,6408
92
1,1767
08
0,7867
44
96,017
669
143,4169
67
1,4936
41
0,9985
33
143,14
56
72,582
279
141,6408
53
1,9514
99
1,3046
6
141,37
46
669
48
63
33
18
145,89
144,96
145,89
141,37
t
(detik)
31
31,3
31,5
31,5
33,5
h1
(cm)
129,
4
130,
4
130,
8
130,
6
131,
h2
(cm)
h
(cm)
124,3
5,1
124,2
6,2
124,2
6,6
124
6,6
126
5,1
Qth
(cm3/s)
414,72
Qtr
(cm3/s)
147,5806
Cv
0,3558
0,1845
Q
(cm3/s)
71,424
92
457,27
452
146,1661
48
0,3196
97
0,1658
65
70,740
28
471,79
342
145,2380
48
0,3078
18
0,1596
07
70,290
3
471,79
952
145,2380
43
0,3078
94
0,1596
92
70,290
3
414,72
952
136,5671
43
0,3292
94
0,1708
92
66,094
39
31
31,3
32,3
31,9
10
32,3
1
130,
124,4
6,4
124,6
6,4
125
6,5
131
124,5
6,5
131
125
8
131
131,
5
92
464,58
642
147,5806
92
0,3176
21
0,1647
45
71,424
97
464,58
452
146,1661
58
0,3146
86
0,1632
65
70,740
97
468,20
342
141,6408
13
0,3025
06
0,1569
07
68,549
52
468,20
669
143,4169
19
0,3063
32
97
69,409
52
449,83
279
141,6408
12
0,3148
669
72
40
0,1589
0,1633
53
68,549
97
Orifice
Venturi
Q (cm3/dtk)
41
3.2
1. Pipa 1
D 3,7 cm
Q1
A
147,3018
10,75
13,70249 cm/s
V1
D
4
10,75 cm 2
F1
hf 1 2 D g
L V1
L 5 30,5
152,5 cm
2. Pipa 1
D 2,54 cm
Q1
A
147,3018
5,06
29,11103 cm/s
V1
D
4
5,06 cm 2
F1
hf 1 2 D g
L V1
L 5 30,5
152,5 cm
11 2 2,54 980
152,5 29,11103 2
0,423738 cm
42
Pipa
D 2,28cm
Q1
A
147,3018
4,08
36,10338 cm/s
V1
D
4
4,08 cm 2
F1
hf 1 2 D g
L V1
L 5 30,5
152,5 cm
12 2 2,28 980
152,5 36,10338 2
0,269778 cm
3. Pipa
D 1,27 cm
Q1
A
147,3018
1,26
116 ,9062 cm/s
V1
D
4
1,26 cm 2
F1
hf 1 2 D g
L V1
L 5 30,5
152,5 cm
11 2 1,26 980
152,5 438,38 2
0,013034 cm
h1
h2
h3
h4
hf
43
(cm)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
(cm)
(cm)
(cm)
(cm)
(cm)
(cm/s)
13,702
2,6593
(cm3/s)
147,30
139
137
137,
139,5
129
10,5
49
13,571
66
2,7110
18
139,5
5
137,
140
129,5
10,5
16
85
2,7458
139,8
5
137,
2,3
140
129,5
10,5
13,485
43
2,7458
37
144,96
139,5
5
135,
140
129,5
10,5
13,485
12,679
43
3,1055
37
136,30
138
2,2
138,5
128
10,5
93
13,702
88
2,6593
92
147,30
138,3
136
134,
2,3
138,5
128
10,5
49
13,571
66
2,5819
18
137
5
134,
2,5
137
127
10
16
86
2,7496
137
5
134,
2,5
137
127
10
13,151
13,315
04
2,6819
33
143,14
136,5
5
134,
137
127
10
91
24
2,7496
6
141,37
136,8
137
127
10
13,151
04
33
145,89
144,96
145,89
141,37
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
29,111
F
0,4237
135,5
134
1,5
136
125
11
03
28,832
38
0,3534
135
134
133,
133,5
124,5
02
28,648
37
0,3579
135
5
133,
1,5
133,5
124,5
95
28,648
69
0,3579
37
144,96
135
135
5
133,
1,5
1,5
133,5
133,5
124,5
124,5
9
9
95
26,938
69
0,4048
37
136,30
44
Q
(cm3/s)
147,30
18
145,89
144,96
6
7
8
9
10
5
133,
58
29,111
68
0,3466
92
147,30
18
135
5
133,
1,5
133,5
124,5
03
28,832
95
0,3534
135
1,6
133,5
124,5
02
27,939
37
0,3763
145,89
141,37
135
133
133,5
124,5
39
28,289
82
0,3671
33
143,14
134
133
133,5
124,5
72
27,939
17
0,4600
6
141,37
134
133
135
124
11
39
22
33
Q
(cm3/s)
147,30
h1
(cm)
h2
(cm)
133,
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
36,103
F
0,2697
135,5
5
133,
136,5
124,5
12
38
35,757
78
0,2750
135,5
5
132,
136,5
124,5
12
35
35,530
25
0,2785
134,7
2,2
135,5
123,5
12
32
35,530
51
0,2785
37
144,96
135
133
132,
136
124
12
32
33,409
51
0,3150
37
136,30
134,5
2,2
135,5
123,5
12
12
36,103
45
0,2697
92
147,30
135
133
133,
136
124
12
38
35,757
78
0,2750
18
135
5
133,
1,5
136,5
124,5
12
35
34,650
25
0,2928
135
5
133,
1,5
136,5
124,5
12
32
35,084
79
0,2856
33
143,14
135,3
5
133,
1,8
136,5
124,5
12
8
34,650
7
0,2928
6
141,37
135
1,5
136,5
124,5
12
32
79
33
45
18
145,89
144,96
145,89
141,37
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
116,90
F
0,0130
136
134
133,
136
125
11
62
115,78
34
0,0144
135,5
5
133,
136,5
124,5
12
57
115,05
95
0,0146
135,5
5
133,
136,5
124,5
12
06
115,05
81
0,0146
37
144,96
135,8
8
132,
136,5
124,5
12
06
108,18
81
0,0166
37
136,30
135
2,5
135,5
123,5
12
19
116,90
05
0,0142
92
147,30
135
133
132,
136
124
12
62
115,78
19
0,0144
18
135
8
132,
2,2
135,5
123,5
12
57
112,20
95
0,0154
135
5
132,
2,5
135,5
123,5
12
1
113,60
36
0,0150
33
143,14
134,5
5
133,
135,5
123,5
12
79
112,20
56
0,0154
6
141,37
135,5
136,5
124,5
12
36
33
46
Q
(cm3/s)
147,30
18
145,89
144,96
145,89
141,37
Q (cm3/dtk)
47
3.3
Percobaan Ball Valve 40O, 45O, 50O, 55O, 60 , 65 ,70 ,75 ,80 dan 85O
D 3,7 cm
Q1
A
147,3018
10,75
13,70249 cm/s
V1
D
4
10,75 cm 2
1. 40O
K1
2. 50O
2 g hf 1
V1
2 980 6
13,70249 2
62,63371
V1
2 980 6
13,70249 2
62,63371
3. 60O
K1
2 g hf 1
K1
4. 70O
2 g hf 1
V1
K1
2 980 6,5
13,633712
67,85319
2 g hf 1
V1
2 980 6,5
13,633712
67,85319
5. 80O
K1
2 g hf 1
V1
2 980 6,5
13,633712
67,85319
h1
h2
h3
h4
hf
48
(cm3/s
o
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
(cm)
(cm)
(cm)
(cm)
(cm)
(cm)
(cm/s)
13,702
62,633
138
133
130,5
124,5
49
13,571
71
63,851
138
133
130,5
124,5
16
81
64,670
)
147,30
18
145,89
144,96
138
134
133,
131
125
13,485
43
70,059
37
144,96
138
4,5
131
124,5
6,5
13,485
12,679
63
79,238
37
136,30
138
133
133,
131
124,5
6,5
93
13,702
46
67,853
92
147,30
138
4,5
131
124,5
6,5
49
13,571
19
69,172
18
138
134
133,
131
124,5
6,5
16
79
73,663
138,5
5
132,
131
124,5
6,5
13,151
13,315
37
71,850
33
143,14
137,5
130,5
124
6,5
91
19
73,663
6
141,37
138,5
134
4,5
131
124,5
6,5
13,151
37
33
Q
(cm3/s)
147,30
145,89
141,37
h1
(cm)
h2
(cm)
133,
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
K
62,633
137,5
131
125
49
13,571
71
63,851
138
134
133,
131
125
16
81
64,670
137,5
130,5
124,5
13,485
43
70,059
37
144,96
138,5
134
133,
4,5
131
124,5
6,5
13,485
12,679
63
79,238
37
136,30
137
3,5
131
124,5
49
6,5
93
46
92
18
145,89
144,96
6
7
8
9
10
13,702
67,853
147,30
18
137
134
133,
131
124,5
6,5
49
13,571
19
69,172
137
3,5
130,5
124
6,5
16
79
73,663
145,89
141,37
136,5
133
132,
3,5
130,5
124
6,5
13,151
13,315
37
71,850
33
143,14
136,5
5
132,
130
123,5
6,5
91
19
79,329
6
141,37
135,5
130
123
13,151
78
33
Q
(cm3/s)
147,30
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
K
67,853
135,5
133
2,5
130
123,5
6,5
49
13,571
19
69,172
135
132
132,
129,5
123
6,5
16
79
70,059
135,5
5
132,
129,5
123
6,5
13,485
63
64,670
37
144,96
134,5
5
133,
129,5
123,5
13,485
12,679
43
79,238
37
136,30
136,5
5
133,
129,5
123
6,5
93
13,702
46
66,809
92
147,30
134
0,5
129,5
123,1
6,4
49
13,571
29
69,172
18
135
133
130
123,5
6,5
16
79
67,996
18
145,89
144,96
145,89
141,37
133,5
133
0,5
129,5
123,5
13,151
13,315
95
71,850
33
143,14
135
133
132,
130
123,5
6,5
91
19
67,996
6
141,37
134,5
129,5
123,5
13,151
95
33
50
No
1
2
3
4
5
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
K
67,853
137
134
130,5
124
6,5
49
13,571
19
63,851
134
133
129,5
123,5
16
81
70,059
Q
(cm3/s)
147,30
18
145,89
144,96
135
133
130
123,5
6,5
13,485
63
66,826
37
144,96
134
133
129,7
123,5
6,2
13,485
12,679
11
75,581
37
136,30
135
133
129,7
123,5
6,2
93
13,702
3
64,721
92
147,30
134,5
133
133,
1,5
129,7
123,5
6,2
49
13,571
5
63,851
18
134,5
5
132,
130
124
16
81
73,663
134
1,5
129,5
123
6,5
13,151
13,315
37
71,850
33
143,14
134
133
129,5
123
6,5
91
19
67,996
6
141,37
134
133
95
33
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
K
67,853
Q
(cm3/s)
147,30
134,5
134
0,5
131
124,5
6,5
49
13,571
19
63,851
134,5
134
0,5
130,5
124,5
16
81
59,281
129,5 123,5
6
13,151
Tabel Hasil Perhitungan Ball Valve 80O
134,5
134
0,5
130
134,5
134,5
134
134,
0,5
0
130,5
131
145,89
141,37
18
145,89
144,96
124,5
5,5
13,485
22
70,059
37
144,96
124
125
51
6,5
6
13,485
12,679
63
73,143
37
136,30
6
7
8
9
10
5
134,
93
13,702
19
62,633
92
147,30
18
135
5
134,
0,5
131
125
49
13,571
71
63,851
135
0,5
130,5
124,5
16
81
79,329
145,89
141,37
134,5
134
0,5
131
124
13,151
13,315
78
71,850
33
143,14
134,5
134
134,
0,5
131
124,5
6,5
91
19
73,663
6
141,37
135
0,5
131
124,5
6,5
13,151
37
33
52
h (cm)
65O
70O
75O
80O
85O
Q (cm3/dtk)
53
3.4
Q1
A
147,3018
10,75
13,70249 cm/s
V1
D
4
10,75 cm 2
1. Sambungan T20
K1
2 g hf 1
V1
2 980 6,5
13,70249 2
67,85319
2.
Sambungan Elbow 90
K1
2 g hf 1
V1
2 980 6,5
13,70249 2
67,85319
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
Q
(cm3/s)
147,30
K
67,853
134,5
134
0,5
131
124,5
6,5
49
13,571
19
63,851
134,5
134
134,
0,5
130,5
124,5
16
81
64,670
135
0,5
130,5
124,5
13,485
43
64,670
37
144,96
134,5
134
0,5
130,5
124,5
13,485
12,679
43
73,143
37
136,30
134,5
134
0,5
130
124
93
13,702
19
62,633
92
147,30
134
135
-1
130,5
124,5
49
13,571
71
63,851
18
134,5
134
0,5
130,5
124,5
16
81
67,996
18
145,89
144,96
145,89
141,37
135,5
135
134,
0,5
130,5
124,5
13,151
13,315
95
66,323
33
143,14
135
5
133,
0,5
130,5
124,5
91
25
67,996
6
141,37
134
0,5
130,5
124,5
13,151
95
33
Q
(cm3/s)
147,30
h1
(cm)
h2
(cm)
h
(cm)
h3
(cm)
h4
(cm)
hf
(cm)
V
(cm/s)
13,702
K
67,853
134
134
133,
131,5
125
6,5
49
13,571
19
63,851
134
8
133,
0,2
130,5
124,5
16
81
64,670
133,8
8
133,
130,5
124,5
13,485
43
64,670
37
144,96
133,5
130,5
124,5
13,485
12,679
43
73,143
37
136,30
134
134
130,5
124,5
55
93
19
92
18
145,89
144,96
6
7
8
9
10
133,
13,702
62,633
147,30
18
133,5
130,5
124,5
49
13,571
71
63,851
134
134
130,5
124,5
16
81
67,996
145,89
141,37
134
134
130,5
124,5
13,151
13,315
95
66,323
33
143,14
134
134
131
125
91
25
67,996
6
141,37
134
134
131
125
13,151
95
33
h (cm)
Elbow
T20
Q (cm3/detik)
56
BAB IV
PENUTUP
4.1 Kesimpulan
Dari hasil pengamatan dan perhitungan praktikum Fenomena Dasar Mesin dapat
diambila beberapa kesimpulan umum, antara lain:
1. Dengan naiknya kecepatan aliran fluida dalam pipa, maka perbedaan tekanan
pada alat ukur semakin besar, artinya peningkatan kecepatan akan mengurangi
tekanan fluida dalam pipa
2. Peningkatan tekanan fluida juga meningkatkan rugi tekanan fluida itu sendiri, ini
menunjukkan bahwa sebaiknya pada penerapan di lapangan untuk mencegah
kerugian tekanan yang besar,. sebaiknya tekanan fluida, khususnya fluida
inkompresibel dalam pipa jangan terlalu tinggi
3. Pada penelitian dan pencarian data pada praktikum, perbedaan tekanan yang besar
justru dapat meningkatkan akurasi data yang diperoleh.
3.2 Saran
Secara umum peralatan praktikum sudah cukup memadai, namun untuk peningkatan
kualitas data yang diperoleh dapat dilakukan beberapa hal, yaitu:
1. Membeikan variasi tekanan yang besar agar randemen kesalahan pembacaan
dapat diperkercil.
2. Jika pemberian tekanan memerlukan biaya pengadaan pompa, instalasi lanjut dan
resiko praktikum yang terlalu tinggi, maka dapat diambil solusi dengan
menggunakan pipa panjang agar perbedaan tekanan karena kerugian major akibat
gesekan dalam pipa dapat lebih jelas terlihat..
57
DAFTAR PUSTAKA
Victor L Streeter dan E Benjamin Wylie, 1996, Mekanika Fluida, cetakan kelima, PT
Gelora Aksara Pratama, Jakarta
Sularso dan Haruo Tahara, 1985, Pompa dan Kompresor, cetakan kedua, PT
Pertja, Jakarta
58
HALAMAN KOREKSI
59
60
HALAMAN KOREKSI
61
62