Rangkuman Materi dan Soal-soal

Dirangkum Oleh:
Anang Wibowo, S.Pd

matikzone@gmail.com / www.matikzone.wordpress.com
 Ringkasan Materi dan Contoh Soal

1. Pengertian
a). Limit kanan dan limit kiri
*) lim+ f ( x) = L , artinya bilamana x mendekati a dari kanan, maka nilai f (x) mendekati L.
x→a

*) lim − f ( x ) = L , artinya bilamana x mendekati a dari kiri, maka nilai f (x) mendekati L.
x →a
b). Definisi limit
lim f ( x) = L (ada) ⇔ lim + f ( x) = lim − f ( x ) = L y
x →a x →a x →a
f(x)

a x

Soal-soal: kiri
kanan

1. y
Dari gambar diperoleh:
f(x)
4 1). lim f ( x) = 3 dan lim f ( x ) = 3 maka lim f ( x) = 3
x →2 − x →2 +
x→ 2
3

2). lim f ( x) = 3 dan lim f ( x) = 4 , limit kiri dan limit

x →5 − x →5 +

kanan tidak sama maka lim f ( x ) = Tidak Ada

2 5 x x →5

 x + 2; jk x ≤ −3
2. Jika f (x ) =  maka lim f ( x) = lim x + 2 = −3 + 2 = −1 dan
2 − x ; jk x > 3 x →−3 − x → −3−

lim f ( x ) = lim 2 − x = 2 − (− 3) = 5 sehingga lim f ( x ) tak ada (limit kiri ≠ limit kanan)
x →−3 + x→ −3 +
x →−3

 4 x − 1; jk x < 2
3. Jika f (x ) =  2 maka lim f ( x ) = lim 4 x − 1 = 4.2 − 1 = 8 − 1 = 7 dan
x + 3; jk x ≥ 2 x →2 − x→ 2 −

lim f ( x ) = lim x 2 + 3 = 2 2 + 3 = 4 + 3 = 7 sehingga lim f ( x ) = 7

x →2 + x→ 2 +
x→ 2

2. Nilai Limit Fungsi Aljabar

Menentukan nilai limit lim f ( x ) dengan cara:
x→a

0
a). Subtitusi, jika diperoleh bentuk tak tentu ( ), maka dilakukan:
0
b). Faktorisasi, atau
c). Perkalian dengan sekawan

v Untuk lim f ( x ) dengan subtitusi

x→a

Ø Jika f (a) = c maka lim f ( x ) = c

x→a
c
Ø Jika f (a) = maka lim f ( x ) = ∞
0 x→a

0
Ø Jika f (a) = maka lim f ( x) = 0
c x →a

0
Ø Jika f (a) = maka dilakukan cara b). atau cara c).
0
1
Soal-soal:
1). lim (5 x − 6 ) = 5.3 − 6 = 15 − 6 = 9
x →3

5 x − 6 5( −3) − 6 − 15 − 6 − 21 21
2). lim = = = =
x →−3 x +1 − 3 +1 −2 −2 2
x−2 2−2 0
3). lim = = =0
x→ 2 x + 2 2+2 4
x−2 2−2 0
4). lim 2 = 2 = BTT, maka
x→ 2 x − 5x + 6 2 − 5 .2 + 6 0
x−2 x−2 1 1 1
lim 2 = lim = lim = = = −1
x→ 2 x − 5 x + 6 x→ 2 (x − 2)( x − 3) x →2 ( x − 3) 2 − 3 −1
x 2 + 3x + 2 (− 1) + 3(−1) + 2 1 − 3 + 2 0
2
5). lim = = = BTT, maka
x →−1 x 2 − 5 x − 6 ( −1) 2 − 5( −1) − 6 1 + 5 − 6 0

lim
x 2 + 3x + 2
= lim
(x + 1)(x + 2 ) = lim ( x + 2) = − 1 + 2 = 1 = − 1
x →−1 x − 5 x − 6
2 x →−1 ( x + 1)( x − 6) x→ −1 (x − 6) − 1− 6 − 7 7
x 3 − 5 x 2 + 3 x 0 3 − 5.0 2 + 3.0 0
6). lim = = BTT, maka
x→ 0 2x − 7x 2 2.0 − 7.0 2 0
lim
x − 5x + 3x
3 2
= lim
(
x x − 5x + 3
2
= lim
) (
x 2 − 5 x + 3 0 − 5.0 + 3 3
= =
)
x→ 0 2x − 7x 2 x →0 x (2 − 7 x ) x→ 0 (2 − 7 x ) 2 − 7.0 2
3 − 4x + 1 3 − 8 +1 0
7). lim = = BTT, maka
x→ 2 x−2 2−2 0
3 − 4x + 1 3 − 4x + 1 3 + 4x +1 9 − (4 x + 1)
= lim ⋅ = lim
lim
x→ 2 x−2 x → 2 x−2 3 + 4x +1 x→ 2 (x − 2) 3 + 4 x + 1 ( )
8 − 4x − 4(x − 2)
= lim = lim
x→ 2
(
(x − 2) 3 + 4 x + 1 x →2
)
(x − 2 ) 3 + 4 x + 1 ( )
−4 −4 −4 4 2
= lim = = =− =−
x→ 2
(3 + 4x + 1 ) 3 + 4 .2 + 1 3+ 3 6 3

x + 2 − 2x −1 0
8). lim = BTT, maka
x →3 2x − 3 − x 0
x + 2 − 2x −1 x + 2 − 2x −1 x + 2 + 2x − 1
lim = lim . Dikali sekawan pembilang
x →3 2x − 3 − x x →3 2x − 3 − x x+2 + 2x − 1
( x + 2) − ( 2 x − 1)
= lim
x →3 (
2x − 3 − x x + 2 + )( 2x − 1 )
− x+3
= lim
x →3
(
2x − 3 − x x + 2 + )( 2x − 1 )
= lim
− x+3 ( 2x − 3 + x ) Dikali sekawan

x →3 ( )(
2x − 3 − x x + 2 + 2x − 1
.
)( 2x − 3 + x ) penyebut

= lim
(− x + 3)(2x − 3 + x )
x →3 ( )
x + 2 + 2 x − 1 ((2 x − 3) − ( x) )

= lim
(
− ( x − 3) 2 x − 3 + x )
x →3
( )
x + 2 + 2 x − 1 (x − 3)
− ( 2x − 3 + x )
= lim
( x + 2 + 2x −1)
x →3

− ( 2.3 − 3 + 3 ) − ( 3 + 3 ) 2 3 3
= = =− =−
( 3 + 2 + 2.3 − 1) 5 + 5 2 5 5

2
Menentukan nilai limit lim f ( x) dengan cara:
x →∞

a). Subtitusi.
∞
b). Jika diperoleh bentuk tak tentu ( ) maka masing2 pembilang dan penyebut dibagi dengan
∞
variabel pangkat tertinggi (VPT).
c). Jika diperoleh bentuk tak tentu ( ∞ − ∞ ) maka dikalikan bentuk sekawannya kemudian masing2
pembilang dan penyebut dibagi dengan variabel pangkat tertinggi (VPT).

v Untuk lim f ( x) dengan subtitusi

x →∞
Catatan:
∞
Ø Jika f (x ) = maka lim f ( x) = ∞ k
c x →∞ 1) lim n = 0 ; n > 0
x →∞ x
c
Ø Jika f (x ) = maka lim f ( x) = 0 2) lim kx n = ∞ ; n > 0
∞ x →∞ x →∞

∞ 3) lim k = k ; k konstanta
Ø Jika f (x ) = maka dilakukan dengan cara b). x →∞
∞
Ø Jika f (x ) = ∞ – ∞ maka gunakan cara c).

Soal-soal:
1). lim 2 x + 9 = 2.∞ + 9 = ∞
x →∞

6 6 6
2). lim = 2 = =0 Variabel Pangkat Tertinggi (VPT)
x →∞ x + 1
2
∞ +1 ∞
adalah x 2 , maka pembilang dan
2
3). lim 96 = 96 penyebut dibagi dengan x
x →∞

2x ∞
4). lim = BTT maka
x →∞ 3x + x − 1
2
∞
2x
2 lim 2 x
2x x2 x
lim 2 = lim = lim = x →∞
x →∞ 3 x + x − 1 x→ ∞ 3x 2 x 1 x → ∞
3+ x −
1 1 lim 3 + lim 1 x − lim 1 2
+ − x 2
x→ ∞ x→ ∞ x→ ∞ x
x2 x2 x2
0 0
= = =0
3+0−0 3
Lihat Teorema Limit

2x2 ∞
5). lim = BTT, maka
x →∞ 3x 2 + x − 1 ∞
2x 2
2x 2
2 lim 2
lim 2 = lim x2 = lim = x →∞
x →∞ 3 x + x − 1 x→ ∞ 3x 2 x 1
+ 2 − 2
x → ∞
3 + 1 x − 1 2 lim 3 + lim 1 x − lim 1 2
2 x x→ ∞ x→ ∞ x→ ∞ x
x x x
2 2
= =
3+0−0 3

6). lim
x →∞
( 4x 2
)
− 5 x + 1 − 4 x 2 + 7 x − 2 = ∞ − ∞ BTT, maka

3
 ( 4x − 5x + 1 −
lim
x →∞
2
4x + 7x − 2
2
)
= lim ( 4 x − 5 x + 1 − + 7 x − 2 )⋅
( 4x 2
− 5x + 1 + 4x + 7 x − 2
2
)
( 4x + 7x − 2)
2
4x 2 Dikalikan sekawan
x →∞ 2
− 5x + 1 + 4x 2

= lim
(4 x 2
) (
− 5x + 1 − 4x + 7x − 2
2
)
x →∞
4x − 5x +1 + 4x + 7x − 2
2 2
Sama nilainya dengan (diambil suku
− 12 x + 3 yang memuat pangkat tertinggi dari
= lim pembilang dan penyebut):
x →∞
4x − 5x +1 + 4x + 7x − 2
2 2
− 12 x
− 12 x + 3 lim
x →∞
x x 4x 2 + 4x 2
= lim
x →∞
4 x 2 − 5x 2 + 1 2 + 4 x 2 2 + 7 x 2 − 2 2
2

x x x x x x
− 12 + 3
= lim x VPT pembilang adalah x, dan VPT
x →∞
4− 5 + 1 2 + 4+ 7 − 2 2
2
penyebut x (setara), maka
x x x x pembilang dan penyebut dibagi
− 12 + 0 dengan x (jk dlm akar menjadi x )
2
=
4 −0 + 0 + 4 + 0 −0 Lihat catatan 2

12 12
=− = − = −3
2 4 4

Beberapa Kesimpulan untuk limit tak hingga:

 0, jk n < m
ax n + bx n−1 + ... ax n  a
Ø Jika f ( x ) = maka lim f ( x ) = lim =  , jk n = m
px m + qx n−1 + ... x →∞ x→ ∞ px m
p
 ∞, jk n > m
n adalah pangkat tertinggi dari pembilang dan m adalah pangkat tertinggi dari penyebut.

 ∞, jk a > p
 b − q
Ø Jika f ( x ) = ax 2 + bx + c − px 2 + qx + r maka lim f ( x) =  , jk a = p
x →∞
2 a
 − ∞, jk a < p

3. Teorema Limit
Untuk n ∈ bilangan bulat positif; c konstanta; f dan g fungsi- fungsi dalam x yang mempunyai limit
di a, maka berlaku:

a. lim c = c g. lim ( f ( x ) • g ( x )) = lim f ( x) • lim g ( x )

x→ a x→ a x →a x→ a

b. lim x = a n n
 f ( x )  lim f ( x)
x→ a
h. lim   = x→ a ; lim g ( x ) ≠ 0
c. lim f ( x) = f ( a) x→ a g ( x)
  lim g ( x) x→ a
x→ a x→a

d. lim cf ( x ) = c lim f ( a) i. lim ( f ( x )) n = ( lim f ( x )) n

x→ a x→ a x→ a x→a

e. lim ( f ( x ) + g ( x)) = lim f ( x ) + lim g ( x) j. lim n

f ( x ) = n lim f ( x) ; lim f ( x ) ≥ 0
x→ a x →a x→a x→ a x→ a x→ a

f. lim ( f ( x ) − g ( x)) = lim f ( x ) − lim g ( x)

x→ a x →a x →a

Soal-soal:
1). a. lim 25 = 25 b. lim 36 = 36 c. lim 9 = 9
x→ 6 x→ 0 x →−2

2). lim x = 3 = 81
4 4
x →3

3). lim x 3 − 5 x + 7 = 2 3 − 5.2 + 7 = 5

x→ 2

4
 4). lim 5 x = 5 lim x = 5.( −2) = −10
x →−2 x →−2

5). lim 5 x + 3 x 2 = lim 5 x + lim 3 x 2 = 5.4 + 3.4 2 = 20 + 48 = 68

x→ 4 x→4 x→ 4

6). lim 5 x − 3x = lim 5x − lim 3x 2 = 5.4 − 3.4 2 = 20 − 48 = −28

2
x→ 4 x →4 x →4

x→1
(
7). lim 5x + 3x )(5 x − 1) = lim (5 x + 3 x ). lim (5 x − 1) = 8.4 = 32
2
x →1
2
x →1

(5x + 3x ) = lim (5x + 3x ) = 8 = 2

2
2
x→1
8). lim
x→1 (5 x − 1) lim (5 x − 1) 4
( )
x→1

9). lim (5 x + 2) = lim (5 x + 2) = (5.1 + 2 ) = 7 3 = 343

3 3 3
x→1 x →1

10). lim 3 5 x + 2 = 3 lim (5 x + 2) = 3 (5.1 + 2) = 3 7

x→1 x→1

5 x − 3x 2 lim
x →∞
5 x − 3x 2( )
lim 5 x − lim 3 x 2 5.(−5) − 3.( −5) 2 − 25 − 75 − 100
11). lim = = x →∞ x→ ∞
= = =
x →−5 2 x + 7 lim (2 x + 7 ) lim 2 x + lim 7 2.(−5) + 7 − 10 + 7 3
x→ ∞ x→∞ x →∞

4. Limit Fungsi Trigonometri

Cara menentukan nilai limit fungsi trigonometri sama dengan limit fungsi aljabar.
Beberapa persamaan khusus:

sin x x tan ax ax a
a. lim = lim =1 d. lim = lim =
x→ 0 x x → 0 sin x x→ 0 bx x → 0 tan bx b
tan x x tan ax sin ax a
b. lim = lim =1 e. lim = lim =
x→ 0 x x →0 tan x x→ 0 sin bx x → 0 tan bx b
sin ax ax a
c. lim = lim =
x→ 0 bx x → 0 sin bx b

Soal-soal:
x 0 0
1). lim = = =0
x→ 0 cos x cos 0 1
1 1
2). lim1 sin x + cos x = sin π + cos π = 1 + 0 = 1
x→ π 2 2
2

sin 2 x sin 2 x 2 sin 2 x

3). lim = lim . = 2. lim = 2 .1 = 2 (jika x → 0 maka 2 x → 0 )
x→ 0 x x →0 x 2 2 x →0 2x
3 x + sin 4 x 0
4). lim = BTT, maka (khusus soal model ini, pembilang dan penyebut dibagi dengan x)
x→ 0 5 x − tan 2 x 0
3x + sin 4 x 3+
sin 4 x
lim 3 + lim
sin 4 x
3 x + sin 4 x x x = lim x = x →0 x →0 x = 3+4 = 7
lim = lim
x→ 0 5 x − tan 2 x x →0
5 x − tan 2 x x →0 5 − tan 2 x lim 5 − lim tan 2 x 5 − 2 3
x x x x →0 x→ 0 x
1 − cos 4 x 0
5). lim = BTT, maka
x→ 0 x sin x 0
1 − cos 4 x 1 − cos 4 x 1 + cos 4 x 1 − cos 2 4 x sin 2 4 x
lim = lim . = lim = lim
x→ 0 x sin x x→0 x sin x 1 + cos 4 x x →0 ( x sin x )(1 + cos 4 x ) x →0 ( x sin x )(1 + cos 4 x )
sin 4 x.sin 4 x 1 4 x.4 x sin 4 x sin 4 x 4 x 1 4x
= lim . . = lim . . . .
x→ 0 x sin x 1 + cos 4 x 4 x.4 x x →0 4 x 4 x sin x (1 + cos 4 x ) x
1
= 1.1.4. .4 = 8
2

5
  
 cos x  0 π 
6). limπ   = BTT, maka Diketahui rumus trigonometri: cos x = sin  − x 
x→  π  0 2 
2 x − 
 2 
  π   π  π  π
 cos x  sin  − x  sin −  x −  − sin  x −  sin  x − 
limπ   = lim 2  = lim  2
= limπ  2
= − limπ  2
= −1
x→  π  x→ π π π π π π
2 x −  2 x − x→
2 x − x→
2 x − x→
2 x −
 2 2 2 2 2

5. Kekontinuan Suatu Fungsi

Suatu fungsi f dikatakan kontinu pada x = a jika:
a. f (a) ada
b. lim f ( x) ada Ciri:
x→ a Grafiknya merupakan lengkungan (kurva)
c. lim f ( x) = f (a) yang tidak terputus.
x→ a

Soal-soal:
1). Fungsi f ( x ) = 2 x + 1 , kontinu di x = 1 karena lim (2 x + 1) = 3 = f (1)
x→1

x − 9 2

2). Fungsi f (x ) =  x − 3 ; x ≠ 3 maka f(x) tidak kontinu di x = 3, karena
3; x =3
x −9
2
( x − 3)( x + 3)
a. lim = lim = lim ( x + 3) = 3 + 3 = 6
x →3 x − 3 x→ 3 ( x − 3) x→ 3

b. f(3) = 3
maka lim f ( x ) ≠ f (3)
x →3

6. Limit Barisan Bilangan

n n

a. lim 1 +  = e c. lim 1 −  = e −1

1 1
n →∞
 n n →∞
 n

b. lim (1 + n) n = e d. lim (1 − n ) n = e −1
1 1

n →∞ n →∞

1 1
Ket: e = 2,7182818... = 1 + 1 + + + ... (bilangan Euler)
2! 3!

Soal-soal:
x +1 x +1 x +1 x +1
 x   x +1 −1   x+1 1   1  Persamaan c.
1. lim   = lim   = lim  −  = lim 1 −  = e −1
x→ ∞ x + 1
  x →∞
 x +1  x→ ∞ x + 1
 x +1 x→ ∞
 x + 1
x +1 x +1 x+1 x +1
 x   x + 1− 1  x +1 1   1 
lim   = lim   = lim  −  = lim 1 − 
x →∞ x + 1
  x→ ∞
 x +1  x →∞ x + 1
 x +1  x →∞
 x + 1
atau −( x +1) −1 − (x +1 )
−1
 1    1   Persamaan a.
= lim 1 −   = lim 1 +   = e −1
x →∞
 x + 1   x→ ∞
 − ( x + 1)  

−3 −3

= lim (1 − 3x )− 3 x  =  lim (1 − 3 x )− 3 x 

1 −3
2. lim (1 − 3x ) = lim (1 − 3 x )
1 1 1
−
= e −3
.
x 3x 1
x →∞ x→ ∞ x →∞   x→∞ 

6
 −4
−2 x
 3+ x 
 ( −4 )+6  
 3+ x 
 2  
  6
 2   2   2 
  2   2 

3. lim 1 +  = lim  1 +  = lim 1 +  1 + 
x→ ∞
 3+ x  x →∞
 3+ x x →∞ 
 3+ x    3 + x  
   
−4
 
 3+ x 
 6
  2    2 
= lim 1 +  = e .(1 + 0 ) = e
2 −4 −4
+ 6
 . lim  1
 x→ ∞ 3 + x   x →∞ 3 + x 
 

Catatan: Bentuk Sekawan:

a. a 2 − b 2 = (a − b )(a + b ) a. a − b sekawannya a + b
(
b. a 3 − b 3 = (a − b ) a 2 + ab + b 2 ) b. a + b − c sekawannya a − b − c
(
c. a 3 + b 3 = (a + b ) a 2 − ab + b 2 ) c. a b − c sekawannya a b + c
d. (a + b )2 = a 2 + 2ab + b 2 d. a + b + c − d sekawannya a + b − c − d
e. (a − b )2 = a 2 − 2ab + b 2 e. a + b − c sekawannya a + b + c
f. ( a) = a ⋅
2
a =a
dan lain sebagainya..
g. ( a + b ) =
2
a +b⋅ a+b =a +b

Catatan 2: Keterangan:
a a Sebagian materi adalah materi
a. = pengayaan, tidak semuanya dipelajari
b b
di kelas.
a a a
b. = =
x x2 x2
a+b a+b a+b a b
c. = = = + 4
x2 x4 x4 x 4
x
ax 2 + bx ax 2 + bx ax 2 + bx ax 2 bx
d. = = = + 6
x3 x6 x6 x6 x
dan lain- lain. www.matikzone.co.cc

7
 Soal-Soal Latihan

A. Kerjakan soal-soal berikut, bila perlu gambarlah grafiknya.

 2; jk x ≤ 0
1. Jika f (x ) =  2 , tentukan: a. lim f ( x ) , b. lim f ( x ) , c. lim f (x ) jk ada.
x ; jk x > 0 x →0 − x →0 +
x→ 0

3 x + 2; jk x < 1
2. Jika f (x ) =  , tentukan: a. lim f (x ) , b. lim f ( x ) , c. lim f (x ) .
 x + 4; jk x ≥ 1 x →1− x →1+
x→1

 4 x + 1; jk x ≤ 1
3. Jika f (x ) =  2 , tentukan: a. lim f (x ) , b. lim f ( x ) , c. lim f (x ) .
2 x + 3; jk x > 1 x →1− x →1+
x→1

− 1; jk x < −1

4. Jika f (x ) =  0; jk x = −1 , tentukan: a. lim f ( x ) , b. lim f ( x ) , c. lim f ( x ) .
x →−1 − x →−1 +
x →−1
 1; jk x > −1

 2; jk x < −1

5. Ditentukan f (x ) = 1 − x; jk − 1 ≤ x < 1
 0; jk x ≥ 1

Selidiki apakah ada nilai limit fungsi berikut: a. lim f ( x ) b. lim f (x )
x →−1 x→1

1
6. Tentukan nilai dari: a. lim x − 1 b. lim x 2 c. lim 2
x →1+ x →−1 + x →0 +
x
3
7. Tentukan nilai dari: a. lim 4 x b. lim x c. lim
x →4 − x →−2 − x →0 −
2x
8. Diketahui fungsi f (x ) = x . Tentukan nilai berikut jika ada! (cari limit kiri dan limit kanan).
a. lim f (x ) b. lim f (x ) c. lim f ( x ) d. lim f (x )
x→1 x →3 x →16 x→ 0

1
9. Selidikilah, apakah lim ada? (cari limit kiri dan limit kanan).
x →0 x

10. Tentukan lim f ( x ) dan lim f (x ) dari gambar berikut:

x →−2 x→ 4

y
f (x)
3

-2 4 x

8
B. Hitunglah nilai dari limit fungsi berikut:

11. lim 1000

x →5 32. lim
( x − 3)( x − 5)
12. lim 12345
x →5 2x − 1
x→1
33. lim
( x − 3)( x − 5)
13. lim 2 x + 5 x→ 72x + 2 + 5x
x →−2

14. lim 3 x + 5 x − 10
2
x + 3 + 5x + 4
x→ 0 34. lim
x→1 15 − 6 x − 2x −1
15. lim ( x − 4 )( x + 1)
x →−3
(
35. lim 8 − 2 x + − 5 x + 5 )
[
16. lim (4 x − 7 ).3 (3 − x ) ] x →−4
x →−5

x
36. lim
x →3
( 2x 2
+ 3x − 2 − 2x 2 − 4x + 3 )
17. lim
x→ 4 x + 2 x+9
37. lim
 3x −1  x  x→ a 2x −1
18. lim    7x
 x + 2  x − 3 
x→ 4
38. lim
x →m m
3x 2 − 5 x + 10
19. lim x2 + x
x→ 0 x 3 + 6 x − 45 39. lim
x→ n n
6x + 9
20. lim 40. Jika lim (x + 1) = lim (2 x − 3) , maka tentukan
x→ 2 7 x − 10 x→ n x →n

21. lim 4 x − 11 nilai dari: lim x − 16

x→ n
( 2
)
x→ 9
x2 − 6x − 7
22. lim x2 − 7 41. Jika lim = a , berapakah nilai
x→ 4 x→ 7 x 2 − 10 x + 21

x2 − 6 4x2 − 7x − 2
23. lim dari lim ?
x→1 − x3 x→ a 3 − 4x + 1
x 2 + 3x + 6 2 x 2 + 5x + 2 3
24. lim 42. Jika lim 2 = , maka a = …
x→ 2 x3 +1 x →−2 x + ax − 10 7
1 3x + ax − 1 11
2
25. lim
x→ 2 x − 2
43. Jika lim 2 = , maka a = …
x →3 x − ax − 30 13
x+4 x −1
26. lim 2 44. lim
x→ 4 x − 2 x − 24 x→1 x −1
x+5 x −1
27. lim 2 45. lim
x →−1 x − 2 x − 24 x→1 1 − x
6−x x −1
28. lim 46. lim
x →−3 x+6 x→1 x − 1

x−3 x −1
29. lim 47. lim
x →3 x x→1 1 − x

 2x − 3 2x  x2 + 5x − 6
30. lim  +  48. lim
x→ 2
 x 6 − 7x  x→1 x −1
 9x  2x + 6
31. lim  + 5 x + 14  49. lim 2
x →−2 8 + 5 x
  x →−3 x + x − 6

9
 3x2 − 5x x3 − 1
50. lim 66. lim
x→ 0 x x→1 1 − x

x x−3
51. lim 67. lim 3
x →3 x − 27
x→0 x + x
x−4 4− x
52. lim 68. lim 3
x→ 4 x − 64
x→ 4 x −2
x −1
53. Dengan menyederhanakan lebih dahulu 69. lim 3
(menyamakan penyebut), hitunglah: x→1 x −1

a. lim  2
1 1 8 x 3 − 27
+  70. lim3 **
x→ 0 x − x
 x x→ 4x 2 − 9
2

b. lim  2
2 1 
−  x2 − 2x − 8
x→ 0 x − 1 x −1 
 71. lim
x→ 4 x−2
c. lim 
1 3 
−  x −1
x→1 1 − x 1− x3 
 72. lim 4
x→1 x − x

d. lim  2
2 3 
− 2  73. Diketahui g ( x ) = 1+ 2 x , maka nilai
x→ 2 x − 4 x + 2x − 8 

g (1 + x ) − g (1 − x )
2x + 2 lim = .....
54. lim 2 x→ 0 x
x →−1 x − 3x − 4
x −1
3x2 − 6x 74. lim
x→1 2 − 3 x + 1
55. lim
x→ 2 x−2
x 2 − 3x + 2
( x − 2) − 1
2
75. lim
56. lim (Ebtanas IPS 99) x→ 2 2x + 5 − x + 7
x →3 x−3
2x −1 x − 2 − 10 − x
57. lim1 2 76. lim
x→ 2x + 3x − 2
x→ 6 6x − 5x + 6
2
x + 2 − 2x −1
x 2 + 3x − 4 77. lim
58. lim 2
x→1 x − 2 x + 1
x →3 2x − 3 − x
x2 + 2x 3 − x − 3x −1
59. lim 3 78. lim
x→ 0 x + x 2 + 3x
x→1 5x −1 − x + 3
x 4 − 6x 2 x2 + 2x + 3 − x 2 − 2x + 3
60. lim 3 79. lim
x→ 0 x + 2 x 2 x→ 0 x + 3 − 3− x
x n +3 + 6 x n+1 − x n 5x + 1 − 4
61. lim 80. lim
x→ 0 x n+ 4 + 2 x n x →3 x2 − 9
2 x 3 + 3x 2 − 2 x − 3 x −1 − 3
62. lim 81. lim
x→1 x2 − 1 x →10 x − 10
x 3 + x 2 − 8x + 4 x − 2x + 3
63. lim 3 82. lim
x→ 2 x − 2 x 2 − x + 2
x →3 x2 −9
x3 + x2 − 6x
64. lim 3 x2 + 3 − x − 1
x→ 2 x − 2 x 2 + 6 x − 12 83. lim
x→1 1− x2
x3 − 8
65. lim
x→ 2 x − 2

10
 9 − x2
84. lim C. Hitunglah nilai dari limit fungsi berikut:
x →−3
4 − x2 + 7
2x2 − 5x 2
85. lim 101. lim
x→ 0 3− 9+ x x →∞ x

4 − x2 −9 102. lim
6
86. lim x →∞ 5 x 10
x →5 5− x
−9
x + 4 − 2x + 1 103. lim
87. lim x →∞ 2 x 25
x →3 x−3
7
x + 4 − x −4 104. lim
x →∞ 2 x + 5x
3
88. lim
x →5 x− 5 −3
105. lim 3
x −2 x →∞ x − 20
89. lim
x→ 2 2x +1 + 2 − x 106. lim 4 x + 99
x →∞
3 + x + 5x −1 107. lim x 2 + 9 x − 15
90. lim x →∞
x→1 3 + x − 5x −1
3x
2x − x + 3 108. lim
x →∞ 100
91. lim
x →−2 3x + 6 − x 7x + 4
109. lim
x 2 − 5x + 6 x →∞ 55
92. lim
x →−3 3− x − x − 3 x − 25
2
110. lim
1+ x − 1− x x →∞ 12
93. lim
x→ 0 x x +5
111. lim
x →∞ 2 x − 1
4x
94. lim 4x − 3
x→ 0 1 + 2 x − 1 − 2 x
112. lim
x →∞ 2 x + 5
1− x
95. lim
x→1 1 − x −
6 − 8x
x −1 113. lim
x →∞ x + 5
2
x
96. lim 10 + 3x
x→ 0
1 − 3 1 + x2 114. lim
x →∞ 9 x − 5

x 2 − 2.3 x − 1
3
10 + 3x
97. lim ** 115. lim
x→1
(x − 1)2 x →∞ 3 − 9 x

xn − 1 7 − 5x 2
98. lim ** 116. lim
x →∞ 3x + 12 x 2
x→1 x − 1

99. Diketahui f (x ) = 3 x 2 − 2 x , tentukan 117. lim

5 x 3 − 11x 2
x →∞ 3x + 12 x 3
 
 f ( x ) − . f ( 2)( x + 2) 
1
(5x − 1)(2 x + 3)
 4  118. lim
lim x →∞ (3 + 12 x )( x − 1)
x→ 2 x−2
x 2 + 5x − 3
100. Diketahui f (x ) = 2 , tentukan
3 119. lim
x →∞ (3 − x )( x − 1)
x
( f ( x ) − f (2) )
120. lim
(x − 1)(x − 3)
lim
x →∞ 2 x 2 + 3x − 15
x→ 2 x−2

11
 4(2 x + 3)  x + 4 − 2x + 1 
3
121. lim
x →∞ 3 x 3 + 5 x
140. lim  

x →∞
 x − 3 
4 x 4 + 8x x − 17
2
122. lim 141. lim
x →∞ 2x 2 x →∞
x 6 + 5x 3 − 5 + 3x6 − 2
4 x 2 + 3x − 1 x−2
123. lim 2
x →∞ 3x + 5x − 2 142. lim
x →∞
4x 2 − 2x − 6 − x 2 + 1
x + 3x3
124. lim 3 x 2 + 5x −1
x →∞ 3 x − 2
143. lim
(2 x − 5)4 x →∞
3x4 − 9x + 1
125. lim
x →∞
(3 x 2 + 2)2 144. lim
x →∞
( )
x + 6 − x +3
6x + x3 − 5x4 145. lim ( x + 3 − x + 2 )
126. lim x →∞

lim ( 2 x − 1 − x + 4 )
x →∞ x3 − 2x 4
146.
x (2 x + 1)
2
x →∞

lim ( 4 x + 2 − x − 3 )
127. lim
x →∞ 5 x − 4 x 3 147.
x →∞
2( x − 1)
lim ( x + 5 − x )
3
128. lim 148.
x →∞ x 3 + 1 x →∞

6x + 2x3 149. lim ( 3 x + 1 − 3 x − 1 )

x →∞
129. lim
lim ( x + 1 − 2 x − 3 )
x →∞ ( x − 3)( x + 1)
150.
( )(
x2 − 2 x2 + 2 ) x →∞

130. lim
x →∞ x( x − 1)( x + 1)
151. lim (3 x + 6 − 2 1 − x )
x →∞

2x 3 + 7 x − 5 152. lim ( ax + b − px + q )
131. lim x →∞
x →∞ x2 − x untuk: a = p, a > p dan a < p
132. lim
2x 2 + x 153. lim
x →∞
( x + x + 1 − 2x + x )
2 2

lim ( 4 x + 6 x − 1 − 5 x − x + 9 )
x →∞
6 x + 3x 3
2 2
154.
2x + x 4

lim ( x + 2 x − 1 − ( x − 2 )(2 x + 9 ) )
x →∞
133. lim
x →∞ 2x − 3 155. 2
x →∞

lim ( 4 x − 5 − x − 3x )
9x 4 + x
134. lim 2 156. 2 2
x →∞ x − x 3
x →∞

135. lim
3x2 − 5 157. lim ( 2 x + x − 5 − x − 3 x + 12 )
2 2

lim ( (3 x + 1)( x − 5) − x + 7 x + 1 )
x →∞ 2 x 3 + x − 1 x →∞

3x + 5
2
158.
136. lim x →∞

lim ( (3x − 5 )(x + 4 ) − 3 x − 7 x + 1 )

x →∞ 2 x 2 + 4 x + 5
2
159.
3x 2 + 5x − 7 x →∞

lim (x − 4 x − 7 x − 1 )
137. lim
x →∞ 10 x 3 + 5 x 2
160.

lim ((x + 2 ) − 4 x − 7 x + 8 )
x →∞
x 2 − 17
138. lim 161. 2
x →∞
x 6 + 5x3 − 5 x →∞

x 2 + 5x − 1 162. lim (x + 5 − x − x − 9 )2

139. lim x →∞
x →∞ 3x 2 − 9 163. (
lim ( x + 3) −
x →∞
( x − 3)( x + 3) )
12
164. lim
x →∞
( 3x + 3x − 5 − x + 4)
2
185. lim
x sin 5 x

lim ( x + 6 x + 5 − x − 4 )
x→ 0 sin 2 3x
2
165. 1
x →∞ tan 2 x
lim ( x − 1 − 2 x − 3)
2 186. lim 2
166. x→ 0 sin 3x sin 2 x

lim ( 4 x + 3 x − 5 − (2 x − 3))
x →∞

167. 2 2x 2
x →∞
187. lim
lim ( 9 x + x − 4 − (3 x + 5))
x→ 0 sin 2 x
2
168. sin 2 3x
x →∞

lim ( 2 x − 3 x + 5)
188. lim
169. 2
x→ 0
(3 x )2
lim ( x − 3x − 2 x + 8 )
x →∞ tan 2 x
2 2 189. lim
170. x→ 0 x sec 2 x
x →∞
x
171. lim  3 x − x − 4 − 3 x + 2 x − 5  190. lim
x x
x →∞   x→ 0
sin cos
172. lim
x →∞
( 4x + 3x −1 − 4x
4 2 4
)
+ 5x 2 + 1 2x
2 2

lim ( x − 4 − x + 8 )
191. lim
3 3 x→ 0 cos x
173.

lim (x( x + 2 − x ))
x →∞
sin 2 2 x
2 192. lim
174. x→ 0 x2
x →∞
cos x − cos 3 x
 4 3  193. lim
175. lim  2 − + 2  x→ 0 x2

x →∞ x x 
sin 3 x + sin 4 x
x 2 + x3 x
3 194. lim
x→ 0 x
176. lim **
x →∞ x2 1 − cos 2 x
195. lim
33 x 2 − x 2 x x→ 0 x
177. lim **
x →∞ 6 + x2 x 1 − cos 2 x
196. lim
x→ 0 2x2
D. Hitunglah nilai dari limit fungsi berikut:
197. lim 2
( )
sin 2 x 2
x→ 0 x + sin 2 3 x
178. lim sin x + 5 cos x
x→
π sin 4 x tan 2 3x + 6 x 3
2 198. lim
x→ 0 2 x 2 sin 3x cos 2 x
179. lim (sin 2 x. cot x )
x→ 0 cos x − cos a
199. lim
 sin x 5 cos x  x→ a x−a
180. limπ  + 
x→  6 3 sin x  cos x − cos 3 x
2 200. lim
cos x
x→ 0 1 − cos x
181. lim cos 2 x
x→ 0 2 x 201. limπ
x→ π − 4x
x+5 4
182. lim
x→ 0 cos x
cos 2 x
202. lim
183. lim
tan 2 x x→
π 1 − sin x
4
x→ 0 sin 5 x
1 − cos x
sin 3x 203. lim
184. lim x→ 0 x sin x
x→ 0 5x

13
204. lim (sec x − tan x ) sin 3x − sin 3 x. cos 2 x
x→
π 223. lim
2 x→ 0 4x 3
205. lim
sin x − tan x
224. lim
( )
x 2 − 5 x + 6 sin ( x − 2)
x→ 0 x3 x→ 2
(x − x − 2)
2 2

lim (x cot 2 x )
206.
x→ 0
225. lim
(x − 1)sin 6 x
2

x −1 x→ 0 x3 + 3x2 + 2x
207. lim
x→1 tan πx sin 8 x + sin 2 x
tan x − 1 226. lim
x→ 0 4 x cos 3 x
208. limπ
x→ cos 2 x sin 2 x
4 227. lim
x→ 0 3 − 2x + 9
cos 2 x
209. limπ
x → x( tan x − 1)  sin 5 x − sin 2 x 
4 228. lim  
x→ 0 sin 8 x − sin 3 x
sin 2 x  
210. lim
x→ 0 3 −
 tan 2 x − tan x 
2x + 9 229. lim  
x→ 0 sin 2 x − sin x
sin 4 x  
211. lim  
x→ 0 1 − 1 − x
 1 − tan x 
sin ( x − 2 ) 230. limπ  
 π
− x 
212. lim x→
x→ 2 x−2 4
 4 
sin ( x − π )
213. lim  1 − cos 4 x 
x →π x−π 231. limπ  
214. lim
(3 x + 1) sin ( x − 1) x →  x sin x 
2
x→1 x2 + 2x − 3  sin(cos x ) 
215. lim
(
sin x + 1 − 2 ) 232. limπ 
x→ 
2
cos x 

x →3 x−3 cos x − sin x
1 − sin x 233. lim
1 1
216. lim x→ π
x− π
π π 4
x→
2 −x 4
2 sin x − cos x
2 tan x 234. lim1
217. limπ x → π 1 − sin 2 x
2
sec x
( )
x→
sin x 2 − 1
2

tan 2 x. tan 3x 235. lim

218. lim x→1 x −1
x→ 0 5x 2 1 + cos 2 x
1 + cos x 236. lim1
219. lim x→ π cos x
x→ 0 1 + sin x 2

1 − cos 2 x 3( x − a )
220. lim 237. lim
x→ 0 1 − cos x x→ a sin ( x − a ) + 2 x − 2 a

x 2 + 3x x 3 − (a + 1) x 2 + ax
( )
221. lim 238. lim 2
x→ 0 sin x x→1 x − a + tan( x − 1)

2x 2 1 + cos x
222. lim 239. lim
x→ 0
1 − cos 2 x
1 x →π x −π
2 sin 2 x(1 + cos x )
240. lim
x→ 0 tan x (1 + 3 sec x )

14
 3 sin 2 x − 2 sin 3 x  x2 − 1
 x − 1 ; unt x ≠ 1
241. lim
x→ 0 x(1 − cos 3x )
256. f (x ) = 
x3 
242. lim 
x→ 0 sin 2 x − tan 2 x 2; unt x = 1
tan x − sin x
243. lim Selidikilah, apakah fungsi- fungsi berikut
x→ 0 x3
1 − cos (x + 3) kontinu pada titik yang diberikan:
244. lim 2
x →−3 x + 6 x + 9

sin 2 x + sin 6 x + sin 10 x − sin 18 x

257. f ( x ) = 5 , pada x = 1
245. lim
x→ 0 3 sin x − sin 3x
258. f (x ) = 5 x − 10 , pada x = – 3
f (x ) =
  8
  259. , pada x = 3
x−3
 tan x − tan y 
3x − 12
f (x ) = 2
246. lim   **
 1 − x +  1 − x  tan x tan y 
x→y 260. , pada x = 4
x − 7 x + 12

 y  y  
 3x 2 + 3x − 6
261. f (x ) = 2 , pada x = – 2
2 x − 2 x − 12
E. Tentukan, jika ada, titik-titik yang
menyebabkan fungsi-fungsi berikut tidak F. Hitunglah nilai dari limit fungsi berikut:
kontinu:
x +1
 x 
x −1
2
262. lim  
247. f (x ) = x →∞ x + 1
 
x2 + x −2 x
x2 + 2x + 3  2 
248. f (x ) = 263. lim 1 + 
x3 − 1
x →∞
 3+ x
x+6
2x 2 − 5x − 3  x +5 
249. f (x ) = 2 264. lim  
x →∞ x + 3
x + x−2  
x2 + 1  2x + 2 
f (x ) = 2
2x
250. 265. lim  
x + 3 x − 10 x →∞ 2 x + 6
 
2x +1
251. f (x ) = 2  a
x

x − x+1 266. lim 1 + 

 1; unt x < 0
x →∞
 x
252. f (x ) =  ax
1 − x; unt x ≥ 0  1
267. lim 1 + 
 2 x; unt x < 0
x →∞
 x
253. f (x ) =  2
− x; unt x ≥ 0 x +3
 3x + 1 
268. lim  
 x; unt x < 0 x →∞ 3x + 5
 

254. f (x ) =  1; unt x = 0 x 2 +1
x 2 ; unt x > 0  x + 3x + 2 
2 x +1
 269. lim  2 
x →∞ x + 5x + 1 
x2 − 1  
255. f (x ) =
x −1

15
 2
5 x + 3x
 x + 3x + 2 
2 2 x+1
270. lim  2 
x →∞ x + 7 x + 5 
 

f ( x + h) − f ( x )
G. Hitunglah nilai dari lim
h →0 h
dari fungsi-fungsi berikut:

271. f (x) = 9
272. f (x) = 5x
273. f (x ) = 8 x − 10
274. f (x ) = x 2
275. f (x ) = 3x 2
276. f (x ) = −2 x 2 + 1
277. f (x ) = 2 x 2 + 3 x
278. f (x ) = x 3
279. f (x ) = 2x 3
280. f (x ) = x
281. f (x ) = 2 x
282. f (x ) = 2 x + 1

Kata-kata mutiara:
a. Where there is a will, there is a way, Dimana ada
kemauan, disitu pasti ada jalan.
b. Practise makes perfect, banyak latihan kuncine
kesuksesan.
c. Witing tresno jalaran soko kulino, witing iso jalaran
soko kerep nyobo.
d. Kalau orang lain bisa, kita InsyaAlloh juga bisa.
e. Gagal adalah kesuksesan yang tertunda, maju
teruuuss...

Sumber:
a. Matematika SMA XI, Erlangga, BK Noormandiri.
b. Cerdas Belajar Matematika, Grafindo, Marthen
Kanginan.
c. Matematika SMA/MA XI, Gelora Aksara Pratama,
Sulistiyono, dkk.
d. Mathematics Year XI, Yudhistira, Team.
e. Matematika unt SMA/MA XI, Piranti, Yanti M dkk.
f. Matematika IPA kelas XI, Intan Pariwara, Kartini
dkk.
g. Matematika 2 SMU, Balai Pustaka, Andi Hakim N.
h. Lainnya.

16