A. Identitas Trigonometri
1
csc 𝛼 = sin 𝛼
1
sec 𝛼 = cos 𝛼
1
cot 𝛼 = tan 𝛼
sin 𝛼
tan 𝛼 = cos 𝛼
cos 𝛼
cot 𝛼 =
sin 𝛼
sin2 𝛼 + cos 2 𝛼 = 1
tan2 𝛼 + 1 = sec 2 𝛼
cot 2 𝛼 + 1 = csc 2 𝛼
berikut :
tan(tan−1 𝑥) = 𝑥, untuk setiap bilangan real 𝑥
𝜋 𝜋
tan−1(tan 𝑥) = 𝑥, untuk setiap 𝑥 dalam interval [− 2 , 2 ]
C. Persamaan Trigonometri
a. Persamaan Trigonometri Dasar
Persamaan trigonometri dasar meliputi :
sin 𝑥 = sin 𝛼
cos 𝑥 = cos 𝛼
tan 𝑥 = tan 𝛼
sin 𝑥 = konstanta
cos 𝑥 = konstanta
tan 𝑥 = konstanta
Dengan 𝑥 dan 𝛼 dalam radian maupun derajat
CONTOH SOAL
Penyelesaian :
1
sin 𝑥 + 2 √3 = 0; untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°
1
sin 𝑥 = − 2 √3
sin 𝑥 = − sin 60 °
sin 𝑥 = sin(−60°)
𝑥1 = −60° + 𝑘 . 360°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = −60° + 0 . 360°, sehingga 𝑥1 = −60°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = −60° + 1 . 360°, sehingga 𝑥1 = 300°
atau
𝑥2 = (180 − (−60°)) + 𝑘 . 360°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥2 = (180° − (−60°)) + 0 . 360°, sehingga𝑥2 = 240°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥2 = (180° − (−60°)) + 1 . 360°, sehingga𝑥2 = 600°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {300°, 240°}
𝜋 1
5. Tentukan himpunan penyelesaian dari sin (𝑥 − 3 ) − 2 = 0; untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°
𝜋 1
sin (𝑥 − 3 ) − 2 = 0; untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°
𝜋 1
sin (𝑥 − 3 ) = 2
𝜋
sin (𝑥 − 3 ) = sin 30°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {30° , 330°}
7. Tentukan himpunan penyelesaian dari 2 cos(𝑥 + 30°) = 1; untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 360°
Penyelesaian :
2 cos(𝑥 + 30°) = 1
1
cos(𝑥 + 30°) = 2
Penyelesaian :
3𝜋
tan (𝑥 − )=1
4
3𝜋
tan (𝑥 − ) = tan 45°
4
1
10. Jika diketahui sin 3𝑥 = − 2 √2, untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 180°, maka himpunan penyelesaian dari
sin 3𝑥 = − sin 45 °
sin 3𝑥 = sin(−45°)
3𝑥 = −45° + 𝑘 . 360°
−45°+𝑘 .360°
𝑥= 3
𝑥1 = −15° + 𝑘. 120°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = −15° + 0.120°, sehingga 𝑥1 = −15°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = −15° + 1.120°, sehingga 𝑥1 = 105°
Untuk 𝑘 = 2, 𝑥1 = −15° + 2.120°, sehingga 𝑥1 = 225°
Untuk 𝑘 = 3, 𝑥1 = −15° + 3.120°, sehingga 𝑥1 = 345°
Untuk 𝑘 = 4, 𝑥1 = −15° + 4.120°, sehingga 𝑥1 = 465°
atau
3𝑥 = (180 − (−45))° + 𝑘 . 360°
225°+𝑘 .360°
𝑥= 3
𝑥1 = 75° + 𝑘. 120°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = 75° + 0.120°, sehingga 𝑥1 = 75°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = 75° + 1.120°, sehingga 𝑥1 = 195°
Untuk 𝑘 = 2, 𝑥1 = 75° + 2.120°, sehingga 𝑥1 = 315°
Untuk 𝑘 = 3, 𝑥1 = 75° + 3.120°, sehingga 𝑥1 = 435°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {75°, 105°}
𝜋 1
11. Jika diketahui cos (2𝑥 − 3 ) = 2 , untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 180°, maka himpunan penyelesaian dari
𝑥1 = 60° + 𝑘. 180°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = 60° + 0.180°, sehingga 𝑥1 = 60°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = 60° + 1.180°, sehingga 𝑥1 = 240°
Untuk 𝑘 = 2, 𝑥1 = 60° + 2.180°, sehingga 𝑥1 = 420°
Atau
2𝑥 − 60° = −60° + 𝑘. 360°
0°+𝑘.360°
𝑥= 2
𝑥2 == 0° + 𝑘. 180°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥2 = 0° + 0.180°, sehingga 𝑥1 = 0°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥2 = 0° + 1.180°, sehingga 𝑥1 = 180°
Untuk 𝑘 = 2, 𝑥1 = 0° + 2.180°, sehingga 𝑥1 = 360°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {0° , 60°, 180°, }
12. Jika diketahui tan(𝜋 − 𝑥) + √3 = 0, untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 180°, maka himpunan penyelesaian
dari persamaan tersebut adalah …
tan(𝜋 − 𝑥) + √3 = 0
tan(𝜋 − 𝑥) = −√3
tan(180° − 𝑥) = − tan 60°
tan(180° − 𝑥) = tan(−60°)
180° − 𝑥1 = −60° + 𝑘. 180°
−𝑥1 = −210° + 𝑘. 180°
𝑥1 = 210° − 𝑘. 180°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = 210° − 0.180°, sehingga 𝑥1 = 210°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = 210° − 1.180°, sehingga 𝑥1 = 30°
Untuk 𝑘 = 2, 𝑥1 = 210° − 2.180°, sehingga 𝑥1 = −150°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {30°}
1 𝑥 1
13. Jika diketahui 2 sin (2) = 4 untuk 0° ≤ 𝑥 ≤ 180°, maka himpunan penyelesaian persamaan
tersebut adalah …
1 𝑥 1
sin (2) = 4
2
𝑥 2
sin (2) = 4
𝑥 1
sin (2) = 2
𝑥
sin (2) = sin 30°
𝑥1
= 30° + 𝑘 . 360°
2
𝑥1 = 60° + 𝑘 . 720°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥1 = 60° + 0 . 720°, sehingga 𝑥1 = 60°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥1 = 60° + 1 . 720°, sehingga 𝑥1 = 780°
Atau
𝑥2
= (180 − (30°)) + 𝑘 . 360°
2
𝑥2
= 150° + 𝑘 . 360°
2
𝑥2 = 300° + 𝑘 . 720°
Untuk 𝑘 = 0, 𝑥2 = 300° + 0 . 720°, sehingga𝑥2 = 300°
Untuk 𝑘 = 1, 𝑥2 = 300° + 1 . 720°, sehingga𝑥2 = 1020°
Jadi himpunan penyelesaian yang memenuhi persamaan tersebut adalah {60°}