Anda di halaman 1dari 34

KUNCI JAWABAN

MATA PELAJARAN

MATEMATIKA

SMA/MA
KELAS X

Nama Guru : _______________________________________________

NIP : _______________________________________________

SMA/MA : _______________________________________________
BAB 1 4. Dalam bentuk soal ini, langkah menyele-
Persamaan dan Pertidaksamaan saikan pertidaksamaannya dengan meng-
kuadratkan kedua ruas.
Nilai Mutlak
Perhatikan proses berikut ini.
Aktivitas Mandiri 1 x  3   2x  3 
2 2

1. a. |x – 5| = 4
 x  3   2x  3   0
2 2
maka:
x  5  4 atau x  5  4  x  3  2x  3 x  3  2x  3   0
 x  4  5  x  45 (ingat bentuk: a2 – b2 = (a + b)(a–b))
 x 1 x9
 3x 6  x   0
Jadi, HP = {1, 9}.
b. 4 + |x + 2| = 6 Pembuat nol adalah x = 0 dan x = 6
 |x + 2| = 3
maka: ––– +++ –––
x  2  3 atau x  2  3
 x  3  2  x 32 0 6
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
 x  5  x 1
{x|x < 0 atau x > 6}.
Jadi, HP = {–5, 1}. 5. Misalkan catatan waktu pengerjaan siswa
2. |x + 2| = |4 – x| adalah x menit
 (x + 2)2 = (4 – x)2 |x – 3| = 1
 x2 + 4x + 4 = 16 – 8x + x2  (x – 3)² = 1²
 4x + 8x = 16 – 4  x² – 6x + 9 = 1
 12x = 12  x² – 6x + 9 – 1 = 0
x=1  x² – 6x + 8 = 0
Jadi, nilai x yang memenuhi adalah 1.  (x – 2) (x – 4) = 0
3. a. |x + 4| < 6 (dikuadratkan) x–2=0 atau x–4=0
|x + 4|2 < 62 x=2 x=4
 x2 + 8x + 16 < 36 Dengan menguji setiap nilai x ke dalam per-
 x2 + 8x – 20 = 0 samaan |x – 3| = 1, maka
 (x + 10)(x – 2) = 0 untuk x = 2
 x = –10 atau x = 2 |x – 3| = 1
 |2 – 3| = 1
 |–1| = 1
 1 = 1 (benar)
untuk x = 4
Jadi, HP = {x | –10 < x < 2}. |x – 3| = 1
b. |3x – 1| > 8 (dikuadratkan)  |4 – 3| = 1
|3x – 1|2 > 82  |1| = 1
 9x2 – 6x + 1 > 64  1 = 1 (benar)
 9x2 – 6x – 63 = 0 Jadi catatan waktu tercepat siswa dalam
 3x2 – 2x – 21 = 0 mengerjakan soal adalah 2 menit dan waktu
 (3x + 7)(x – 3) = 0 terlama adalah 4 menit.
7
 x =  atau x = 3
3 Aktivitas Kelompok
Misalkan debit air sungai = x.
Simpangan x terhadap nilai pada cuaca normal
= |x – p|.
Karena perubahan debit air tersebut bernilai q
 7  maka |x – p| = q.
Jadi, HP =  x x   atau x  3  .
 3 
2 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
Sehingga diperoleh x = p + q atau x = p – q. 4. Jawab: D
Dari sketsa tersebut, tampak jelas bahwa penu- |5x + 10| = –|3x + 6|
runan minimum debit air adalah (p – q) liter/detik maka:
dan peningkatan maksimum debit air adalah (p + (5x + 10)² = –3x + 6)²
q) liter/detik.  25x² + 100x + 100 = –(9x² + 36x + 36)
 25x² + 100x + 100 = –9x² – 36x – 36
Uji Kompetensi  34x² + 136x + 136 = 0
A. Pilihan Ganda  x² + 4x + 4 = 0
 (x + 2)(x + 2) = 0
1. Jawab: B
|2x – 6| = 2  x = –2 atau x = –2
maka: 5. Jawab: C
2x  6  2 |4x – 16| = 4
 2x  2  6 maka:
4x – 16 = –4
 2x  4
 4x = 16 – 4
x2
 4x = 12
atau x=3
2x  6  2 atau
 2x  2  6 4x – 16 = 4
 2x  8  4x = 16 + 4
x4  4x = 20
x=5
2. Jawab: B
|a + 1| = 2a – 3 6. Jawab: E
maka: |20 – 2x| – 14 = 26
a + 1 = 2a – 3  |20 – 2x| = 40
 –a = –4 maka:
a=4 20 – 2x = 40
atau  –2x = 20
a + 1 = –(2a – 3)  x = –10
 a + 1 = –2a + 3
atau
 3a = 2
20 – 2x = –40
2  –2x = –60
a=
3  x = 30
2 
Jadi, HP =  ,4  . Jadi, HP = {–10, 30}.
3 
7. Jawab: B
3. Jawab: D
|–4x| – 10 = –26
2
4  x  7  13  |–4x| = –16
5
maka:
2 –4x = –16
 4 x  20
5 x=4
maka: atau
2 2 –4x = 16
4 x  20 atau 4 x  -20  x = –4
5 5
2 2 8. Jawab: A
  x  16   x  24
5 5 |2x + 4| = x – 2
 x  40  x  60 maka:
2x + 4 = x – 2
Jadi, HP = {–40, 60}.
 2x – x = –4 – 2
 x = –6

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 3


atau 13. Jawab: A
2x + 4 = –(x – 2) 2x  1  5
 2x + x = –4 + 2  5  2z  1  5
 3x = 2
 5  1  2x  6
2
x=  4  2x  6
3
 2  2  x  3
Jadi, HP = 6,  .
 3 Jadi, HP = {–2  x  3}.
9. Jawab: B 14. Jawab: D
|2x – 1| = |4x + 3| |2x – 1| ≥ 5 – x
 (2x – 1)² = (4x + 3)²  (2x – 1)2 ≥ (5 – x)2
 4x² – 4x + 1 = 16x² + 24x + 9  4x2 – 4x + 1 ≥ 25 – 10x + x2
 12x² + 28x + 8 = 0  3x2 + 6x – 24 ≥ 0
 3x² + 7x + 2 = 0  x2 + 2x – 8 ≥ 0
 (3x + 1)(x + 2) = 0
 (x + 4)(x – 2) ≥ 0
1
 x = – atau x = –2 HP = {x| –4 ≤ x ≤ 5}.
3
15. Jawab: D
 1 
Jadi, HP =  , 2 . |4x – 3| ≥ x + 1
 3  maka:
10. Jawab: E 4x – 3 ≤ –(x + 1)
|x – 1| + |x – 3| = 2  4x – 3 ≤ –x – 1
(x – 1) + (x – 3) = 2  4x + x ≤ –1 + 3
 2x – 4 = 2  5x ≤ 2
 2x = 6 2
x=3 x≤ ...(1)
5
atau atau
(x – 1) + (x – 3) = –2 4x – 3 ≥ x + 1
 2x – 4 = –2  4x – x ≥ 1 + 3
 2x = 2  3x ≥ 4
x=1 4
x≥ ...(2)
Jadi, nilai x yang memenuhi 1 atau 3. 3
11. Jawab: E syarat:
x+1≥0
|x – 3| > 4
 x ≥ –1 ...(3)
 (x – 3)2 > 42
Dari (1), (2), dan (3) diperoleh
 x2 – 6x + 9 > 16
 2 4
 x2 – 6x – 7 > 0 HP = 1  x  atau x  
 5 3 
 (x – 7)(x + 1) > 0
x > 7 atau x < –1 16. Jawab: C
|x + 3| ≤ |x – 1|
12. Jawab: B
maka:
|2x – 3| ≤ 3
((x + 3) – (x – 1))((x + 3) + (x – 1)) ≤ 0
maka:
 4(2x + 2) ≤ 0
–3 ≤ 2x – 3 ≤ 3
 2x + 2 ≤ 0
 –3 + 3 ≤ 2x ≤ 3 + 3
 2x ≤ –2
 0 ≤ 2x ≤ 6
 x ≤ –1
0≤x≤3

4 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


17. Jawab: A c. 1) 2x  4   3  x   1
|3x – 6| > |2x + 1|
3x  2
maka:
((3x – 6) – (2x + 1))((3x – 6) + (2x + 1)) > 0 2
x
 (x – 7)(5x – 5) > 0 3
 5x² – 40x + 35 > 0 2)  2x  4    3  x   1
 x² – 8x + 7 > 0
 (x – 1)(x – 7) > 0 3x  0
 x < 1 atau x > 7 x  0 TM
Jadi, HP = {x < 1 atau x > 7}.  2
Jadi, HP    .
18. Jawab: E  3
|3x – 4|  8 2. a. 1) 3x – 6 ≥ 9
 3x ≥ 15
 3x  4  8 atau 3x  4  8
x≥5
 3x  4 3x  12 2) 3x – 6 ≤ –9
4 x4  3x ≤ –3
x
3  x ≤ –1
 4  Jadi, HP = {x | x ≤ –1 atau x ≥ 5}.
Jadi, HP   x   atau x  4 
 3  b. (2x + 3)² ≤ (3x – 3)²
19. Jawab: C  (2x + 3)² – (3x – 3)² ≤ 0
|x2 + 2x – 9|  6  6x (6 – x ≤ 0
 –6  x2 + 2x – 9  6  6x ≤ 0
 6  x 2  2x  9 dan x 2  2x  9  6 x≤0
 x 2  2x  9  6  0 x 2  2x  9  6  0 atau
 x 2  2x  3  0 x  5 x  3   0 6–x≤0
 –x ≤ –6
 x  3 x  1  0
x≤6
Jadi, HP = {–5  x  –3 atau 1  x  3}. Jadi, HP = {x | x ≤ 0 atau x ≥ 6}.
20. Jawab: C
 1
Posisi terakhir Fajar = |2 – 5 + 3 – 2 – 1| 3x  1, untuk 3x  1  0  x   3
= |–3| c. 3x  1  
=3  3x  1, untuk 3x  1  0  x   1
Jadi, jarak posisi terakhir Fajar dari posisi  3
semula adalah 3 langkah. 2x  4 untuk 2x  4  0
  x  2
B. Uraian 
2x  4  
1. a. 1) 2x – 3 = 5  2x  4  untuk 2x  4  0
2x = 5 + 3   x  2

2x = 8
x=4  1 
HP   x   x  13 atau  7  x  2.
2) –2x + 3 = 5  3 
–2x = 2 3. 1) x  1  2x  7
x = –1
3x  6
Jadi, HP = {–1, 4}
b. 1) 3x + 4 = x – 8 x2
2x = –12 (terpenuhi karena batasan  –1)
x = –6 2)  x  1  2x  7
2) –3x – 4 = x – 8
x8
–4x = –4
(TM karena batasan < –1)
x =1
Jadi, HP = {2}.
Jadi, HP = {–6, 1}

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 5


2x  5 2. 3 |2x + 3| –7 = –4
4. 3 3 |2x + 3| = 3
x 1
3 |2x + 3 = 3 atau 3 |2x + 3| = –3
2x  5
 3  3 6x + 9 = 3 6x + 9 = –3
x 1
6x = –6 6x = –12
 –3(x + 1)  2x – 5  3(x + 1) x = –1 x = –2
 –3x –3  2x – 5  3x + 3 Jadi, HP = {–2, –1}
 –3x – 3  2x – 5 3. 2 |x – 1| < |x + 2|
4(x² – 2x + 1) – (x² + 4x +4) < 0
atau
4x² – 8x + 4 – x² – 4x – 4 < 0
2x – 5 ≤ 3x + 3 3x² – 12x < 0
(i) 3x  3  2x  5 3x(x – 4) < 0
 3x  2x  5  3 x = 0 atau x = 4
 5x  2 Jadi, HP = {x | 0 < x < 4}
4. |5 – 2x| ≤ 4
2
x  –4 |5 – 2x| ≤ 4
5  –4 – 5 ≤ –2x ≤ 4 – 5
(ii) 2x  5  3x  3  –9 ≤ –2x ≤ –1
 2x  3x  3  5 9 1
 ≥x≥
 x  8 2 2
 x  8 1 1
 4 ≥x≥
2 2
1 1
Jadi, HP = {x | ≤x≤ 4 }
2 2
2
–8
x   2x  3
5 2
2
5. 2
 4x  4
 2
HP   x  .
 5 x 2  4x  4  4x 2  12x  9
3x  2 3x 2  8x  5  0
5. 1
4 3x  5 x  1  0
 3x  2  4 5
x V x 1
 4  3x  2  4 3
 6  3x  2
2
 2  x 
3 5
1
 2 3
Jadi, HP   x | 2  x   .
 3  5
Jadi, HP   x 1  x  .
 3
Perbaikan
x  2   6  2x 
2 2
1. Pengayaan
|m – 12|  2,8
x 2  4x  4  36  24x  4x 2  –2,8  m – 12  2,8
3x 2  28x  32  0  –2,8 + 12  m  2,8 + 12
3x  4 x  8   0  9,2  m  14,8
Jadi, jangkauan dari angka km/liter dari mobil
4
x V x  8 tersebut adalah 9,2  m  14,8.
3
 4
Jadi, HP  8,   .
 3

6 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


BAB 2 3. (1) dan (2)
SISTEM PERSAMAAN LINEAR 4x  y  3z  11 1 4x  y  3z  11
TIGA VARIABEL 2x  3y  2z  9 2 4x  6y  4z  18

7y  7z  7

Aktivitas Mandiri 2 ... 4 


1. (1) dan (2) (1) dan (3) (1) dan (3)
x  y  z  2 x  y  z  2 4x  y  3z  11 1 4x  y  3z  11
xyz 0 x  y  z  6 x  y  z  3 4 4x  4y  4z  12
  
2z  2  2y  4  3y  7z  23
z  1 y  2 .... 5 
y = –2, z = –1 subtitusi (1) (4) dan (5)
x – (–2) + (–1) = –2 7y  7z  7
x + 2 – 1 = –2 3y  7z  23
x+1 = –2 
10y  30
x = –2 – 1
x = –3 y  3
Jadi, HP = {(–3, –2, –1)}. y = –3 substitusi (4)
2. (1) dan (2) 7(–3) – 7z = –7
–7z = –7 + 21
x  4y  z  1
–7z = 14
 x  2y  z  2 z = –2

6y  3 x + y + z = –3
1 x – 3 – 2 = –3 + x = 2
y Jadi, HP = {(2, –3, –2)}.
2
(1) dan (3) 4. Misal, bilangan pertama = a
x  4y  z  1 2 2x  8y  2y  z bilangan kedua = b
bilangan ketiga = c
2x  6y  z  8 1 2x  6y  z  8 a  b  c  20

2y  3z  10
1 3a  b  3c  1
y= substitusi 2y – 3z = 10 a  2c  3b
2
 1 a  b  c  20
2    3z  10
2 3a  b  3c  2

3z  10  1  2a  4c  22
3z  9  a  2c  11
z3 3a  3b  3c  60
1 a  3b  2c  0
y= , z = 3 substitusi (1) 
2 4a  5c  60
 1  4a  8c  44
x  4   3  1 
2 13c  104
x23 1 c 8
x 1 1 4a  5(8)  60
x  1 1 4a  20
x2 a5
 1   5  b  8  20
Jadi, HP =  2, , 3   .
 2   b7
Jadi, ketiga bilangan tersebut adalah 5,
7, dan 8.

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 7


5. Misal, buku = a Uji Kompetensi
pulpen = b A. Pilihan Ganda
pensil = c 1. Jawab: D
4a  2b  3c  26.000 (1) dan (2)
3a  3b  c  21.000 x  2y  z  3 2 2x  4y  2z  6
3a  c  12.000 2x  y  z  2 1 2x  y  z  2

4a  2b  3c  26.000  3 12a  6b  9c  78.000 5y  z  8
3a  3b  c  21.000  2 6a  6b  2c  42.000 ... 4 

6a  7c  36.000 (1) dan (3)
12a  6b  9c  78.000 x  2y  z  3 3 3x  6y  3z  9
6a  6b  2c  42.000 3x  y  z  7 1 3x  y  z  7
 
6a  7c  36.000 5y  4z  2
6a  2c  24.000 ... 5 
6a  7c  36.000 (4) dan (5)

 5c  8.000 5y  z  8
c  1.600 5y  4z  2

3a  c  12.000  3z  6
 3a  1.600  12.000 z2
 3a  11.400 z = 2 substitusi (4)
 a  3.800 5y + 2 = –8
5y = –10
4a  2b  3c  26.000
y = –2
 4(3.800)  2b 3(1.600)  26.000 z = 2 dan y = –2 substitusi (1)
 15.200  2b 4.800  26.000 x + 2y + z = –3
 2b  6.000  x + 2(–2) + 2 = –3
 x = –1
 b  3.000
Jadi, HP = {(–1, –2, 2)}.
3a  c  12.000
2. Jawab: E
 3a  1.600  12.000 (1) dan (2)
 3a  11.400 3x  y  z  1 4 12x  4y  4z  4
 a  3.800 4x  2y  z  0 3 12x  6y  3z  0

4a  2b  3c  26.000 10y  7z  4
 4(3.800)  2b 3(1.600)  26.000 ... 4 
 15.200  2b 4.800  26.000 (2) dan (3)
 2b  6.000 4x  2y  z  0 5 20x  10y  5z  0
 b  3.000 5x  3y  3z  6 4 20x  12y  12z  24

2b + 3c = 2(3.000) + 3(1.600)  22y  17z  24
= 6.000 + 4.800 = 10.800 .... 5 
Jadi, biaya yang harus dikeluarkan oleh Dian
adalah Rp10.800,00. (4) dan (5)
10y  7z  4 11
Aktivitas Kelompok 22y  17z  24 5
Jawaban berupa hasil kerja kelompok siswa, men- 110y  77z  44
cari masalah dalam kehidupan sehari-hari yang
110y  85z  120
berkaitan dengan SPLTV. Guru dapat memberikan 
penilaian dari hasil kerja kelompok siswa. 8z  164
1
z  20
2

8 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


1 (4) dan (5)
z = 20 substitusi (4) 7y  12z  23 13 91y  156z  299
2
 1 13y  13z  39 7 91y  91z  273
10y – 7  20  = 4 
 2  65z  26
1 z  0,4
10y = 147 z = –0,4 substitusi (4)
2
7y – 12 (–0,4) = 23
3
y = 14 7y = 23 – 4,8
4 y = 2,6
1 3 z = –0,4 dan y = 2,6 substitusi (1)
z = 20 dan y = 14 substitusi (1)
2 4 x – 2y – 4z = 12
 x – 5,2 + 1,6 = 12
3x + y – z = 1
 x = 15,6
3 1 Jadi, x + y + 2z = 19.
 3x + 14 – 20 = 1
4 2 5. Jawab: B
1 (1) dan (2)
x= 2
4 3x  2y  z  3 4 12x  8y  4z  12
1 3 1 1
Jadi, x + y + z = 2 + 14 + 20 = 37 . 4x  2y  z  1 3 12x  6y  3z  3

2y  z  9 ... 4 
4 4 2 2
3. Jawab: B (1) dan (3)
(1) dan (2)
3x  2y  z  3 5 15x  10y  5z  15
x  y  z  2 4 4x  4y  4z  8
5x  3y  z  2 3 15x  9y  3z  6
4x  2y  z  0 1 4x  2y  z  0 
 y  2z  9 ... 5 
 2y  3z  8 ... 4  (4) dan (5)
(1) dan (3) 2y  z  9 1 2y  z  9
x  y  z  2
y  2z  9 2 2y  4z  18
x  y  z  6 
 3z  9
 2y  4 z3
y  2 z = 3 substitusi (4)
2y + 3 = 9
y = –2 substitusi (4) 2y = 6
–2(–2) + 3z = –8 y =3
3z = –12 z = 3 dan y = 3 substitusi (1)
z = –4 3x + 2y + z = 3
z = –4 dan y = –2 substitusi (1)  3x + 3 + 3 = 3
x – y + z = –2  x = –1
x+2–4=2 Jadi, HP = {(–1, 3, 3)}.
x=4
Jadi, HP = {(4, –2, –4)}. 6. Jawab: D
(1) dan (2)
4. Jawab: C 2x  y  z  4
(1) dan (2)
x  y  z  0
x  2y  4z  12 2 2x  4y  8z  24 
x4
2x  3y  4z  1 1 2x  3y  4z  1
 (1) dan (3)
 7y  12z  23 2x  y  z  4 2 4x  2y  2z  8
... 4  2x  2y  3z  2 1 2x  2y  3z  2 
(1) dan (3) 2x  z  6
x  2y  4z  12 4 4x  8y  16z  48 2(4)  z  6
4x  5y  3z  9 1 4x  5y  3z  9 z  68

 13y  13z  39  z  2
.... 5 
z2
GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 9
x = 4 dan z = 2 substitusi (2) 9. Jawab: B
–4 + y – 2 = 0 1
y =6 Misal, a
x
Jadi, perbandingan x : y : z = 4 : 6 : 2
1
= 2 : 3 : 1. b
y
7. Jawab: D
(1) dan (2) 1
c
x  4y  z  1 z
 x  2y  z  2 (1) dan (2)

6y  3 2a  2b  3c  0 1 2a  2b  3c  0
1 a  5b  6c  12 2 2a  10b  12c  24
y 
2  12b  9c  24
(1) dan (3) ... 4 
x  4y  z  1 2 2x  8y  2z  2
(1) dan (3)
2x  6y  z  8 1 2x  6y  z  8
 2a  2b  3c  0 3 6a  6b  9c  0
2y  3z  10
3a  2b  2c  35 2 6a  4b  4c  70
 1 
2    3z  10  10b  5c  70
2
.... 5 
 3z  9
(4) dan (5)
1 z  3
y = dan z = –3 substitusi (1) 12b  9c  24 5 60b  45c  120
2
10b  5c  70 6 60b  30c  420
 1 
x + 4   – (–3) = 1  75c  300
2 x = –4 c  4
Jadi, hasil kali x $ y $ z = 6. c = –4 substitusi (4)
8. Jawab: A –12b – 9(–4) = –24
(1) dan (2) –12b = –24 – 36
2x  5y  3z  10 3 6x  15y  9z  30 b =5
3x  4y  7z  11 2 6x  8y  14z  22 b = 5 dan c = –4 substitusi (1)
 2a – 2(5) + 3 (–4) = 0
 23y  5z  8
x = 22
... 4 
Maka:
(1) dan (3) 1 1
 22  x 
2x  5y  3z  10 5 10x  25y  15z  50 x 22
5x  3y  7z  8 2 10x  6y  14z  16 1 1
 5y
 31y  z  34 y 5
.... 5  1 1
 4  z  
(4) dan (5) z 4
23y  5z  8 1 23y  5z  8 Jadi,
31y  z  34 5 155y  5z  170 1 1 1
 xyz  
 178y  178 22 5 4
y 1 20  88  110
y = 1 substitusi (4) 
440
–23(1) – 5z = –8 2
–5z = –8 + 23 
440
z = –3
y = 1 dan z = –3 substitusi (3) 1

5x + 3(1) + 7(–3) = –8 220
x = 10
Jadi, hasil kali x $ y $ z = –30.
10 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
10. Jawab: A Jadi,
(1) dan (2) 50 21
xyz  4
4x  y  3z  11 1 4x  y  3z  11 11 11
2x  3y  2z  9 2 4x  6y  4z  18 29  44
 
7y  7z  7 ... 4  11
(1) dan (3) 15
4x  y  3z  11 1 4x  y  3z  11 
11
x  y  z  3 4 4x  4y  4z  12 4
 1
 3y  7z  23 ... 5  11
(4) dan (5)
7y  7z  7 12. Jawab: C
(1) dan (2)
3y  7z  23 1 1
 1 1 x  y  3z  3
10y  30 x  y  3z  3 1
4 2 4 2
y  3 3 3 9 9
y = –3 substitusi (4) x  y  z  1 3 x  y  3z  3
4 2 4 2 
7(–3) – 7z = –7 10
–7z = 14 x  4y  0
4
z = –2
... 4 
y = –3 dan z = –2 substitusi (3)
x + (–3) + (–2) = –3 (1) dan (3)
x =2 1 1 1 3
x  y  3z  3 2 x  y  6z  6
Jadi, HP = {(2, –3, –2)}. 4 2 2 2
11. Jawab: A 1 3
x  y  2z  2 3 x  3y  6z  6
(1) dan (2) 2 2 
5x  3y  2z  9 1 5x  3y  2z  9 9
2x  y  0
3x  y  5z  17 3 9x  3y  15z  51 2

 4x  17z  60 .... 5 
... 4  (4) dan (5)
(1) dan (3) 10
x  4y  0 2 5x  8y  0
5x  3y  2z  9 2 10x  6y  4z  18 4
10 45
9  5x  y0
4x  2y  z  18 3 12x  6y  3z  54 2x  y  0 4 4
 2 
22x  7z  72 77
 y0
.... 5  4
(4) dan (5) y0
4x  17z  60 22 88x  374z  1320 y = 0 substitusi (4)
22x  7z  72 4 88x  28z  288 9
 2x  0   0
402z  1608 2
z4 2x  0
z = 4 substitusi (5) x0
22x + 7(4) = –72 x = 0 dan y = 0 substitusi (1)
22x = –72 – 28
1 1
100 50 (0)  (0)  3z  3
x =  4 2
22 11
50 3z  3
x= dan z = 4 substitusi (1) z 1
11
 50  Jadi, HP = {(0, 0, 1)}.
5    + 3y + 2(4) = –9
 11  21
y =
11
GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 11
13. Jawab: A (4) dan (5)
(1) dan (2) 2y  7z  17 3 6y  21z  51
x  y  3z  2 3x  11z  27 2 6y  22z  54 
2x  y  z  0  z  3

 x  4z  2 ... 4  z3
(1) dan (3) z = 3 substitusi (4)
–2y + 7(3) = 17
x  y  3z  2 3 3x  3y  9z  6
–2y = 17 – 21
6x  3y  5z  6 1 6x  3y  5z  6 –2y = –4

9x  4z  12 y = 2
.... 5  y = 2, z = 3 subtitusi (1)
x + 2 + 2(3) = 9
(4) dan (5)
x+2+6 = 9
 x  4z  2 x = 9–8
9x  4z  12 x = 1

 10x  10 Jadi, HP = {(1, 2, 3)}.
x 1 15. Jawab: B
(1) dan (2)
x = 1 substitusi (4)
5x  y  z  5
–1 – 4z = 2
–4z = 3 3x  y  z  3

3 8x  8
z = 
4 x 1
3 (1) dan (3)
x = 1 dan z =  substitusi (1)
4
5x  y  z  5
 3 
1 + y – 3  = 2 x  2y  z  3
 4 
5 6x  3y  8
y =  6(1)  3y  8
4
2
 5  3
2
 3y  8  6
x  y  z  1      
2 2 2 2

 4  4 2
y
25 9 3
 1  2
16 16 x = 1 dan y =  substitusi (1)
0 3
 2
5(1) –    + z = 5
14. Jawab: C  3 2
(1) dan (2) z = 
3
x  y  2z  9 2 2x  2y  4z  18
 2 2 
2x  4y  3z  1 1 2x  4y  3z  1 Jadi, HP =  1,  ,    .

 2y  7x  17  3 3  
... 4  16. Jawab: A
(1) dan (2)
(1) dan (3)
xyz 1
x  y  2z  9 3 3x  3y  6z  27
x  2y  3z  5
3x  6y  5z  0 1 3x  6y  5z  0 
  y  2z  4 ... 4 
 3y  11x  27
(1) dan (3)
.... 5 
xyz 1 3 3x  3y  3z  3
3x  2y  z  9 1 3x  2y  z  9

y  4z  12
.... 5 
12 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
(4) dan (5) (1) dan (2)
 y  2z  4 2x  2y  z  70.000
y  4z  12 x  2y  2z  90.000
 
2z  8 x  z  20.000
z4 x  30.000  20.000
z = 4 subtitusi (4) x  10.000 ... (5)
–y – 2(4) = –4
–y – 8 = –4 (4) dan (5) substitusikan ke (2)
–y = –4 + 8 x  2y  2z  90.000
–y = 4  10.000  2y  60.000  90.000
y = –4  2y  90.000  70.000
y = –4, z = 4 subtitusi (1)
x–4+4 =1  2y  20.000
x =1  y  10.000
Jadi, HP = {(1, –4, 4)}. Jadi, harga 1 kg jeruk adalah Rp10.000,00.
Sehingga, x + y – z = 1 – 4 – 4 = –7.
19. Jawab: A
17. Jawab: B Misal: pisang = x
Misal, hasil panen Pak Ahmad = x apel = y
hasil panen Pak Badrun = y mangga = z
hasil panen Pak Yadi = z Model matematika:
Model matematika: 2x + 2y + z = 14.000 ... (1)
z = x – 15  x = z + 15 ... (1) x + y + 2z = 13.000 ... (2)
z = y + 15  y = z – 15 ... (2) x + 3y + z = 15.000 ... (3)
x + y + z = 225 (1) dan (2)
(1) dan (2) substitusikan ke (3) 2x  2y  z  14.000 1 2x  2y  z  14.000
x  y  z  225
x  y  2z  13.000 2 2x  2y  4z  26.000
 z  15   z  15   z  225 
 3z  12.000
 3z  225 z  4.000
 z  75 Jadi, harga sebuah mangga adalah
x  z  15 Rp4000,00.
 75  15 20. Jawab: C
 90 Misal: buku tulis = x
Jadi, hasil panen Pak Ahmad adalah 90 kg. pena = y
18. Jawab: C pensil = z
Misal, mangga = x Model matematika:
jeruk = y 3x + y + 2z = 11.000 ... (1)
anggur = z 2x + 3y + z = 14.000 ... (2)
Model matematika: x + 2y + 3z = 11.000 ... (3)
2x + 2y + z = 70.000 ... (1) Diperoleh:
x + 2y + 2z = 90.000 ... (2) x = 2.000
2x + 2y + 3z = 130.000 ... (3) y = 3.000
(1) dan (3) z = 1.000
2x  2y  z  70.000 Jadi, Dedi harus membayar
= 2 (2.000) + 3.000 + 1.000
2x  2y  3z  130.000
 = Rp8.000,00
 2z  60.000
z  30.000 ... (4)

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 13


B. Uraian 3. x  2y  z  0
1. x  2y  3z  5 xyz3

x  y  z  1  3y  3

y  2z  6 y 1
xyz3
x  y  z  1  3 3x  3y  3z  3
x  y  2z  1
3x  2y  z  9 1 3x  2y  z  9 
 2y  z  2
5y  4z  6
2 1 z  2
5y  4z  6
z0
2y  4z  12 xyz3

3y  6 x  1 0  3
y  2 x2
2  2z  6 x  y  z  2  1 0
2z  8 3
z4 4. (1) dan (2)
2  2z  6 1 3 6 3 9 18
   2 3   6
2z  8 x y z x y z
z4 3 8 4 3 8 4
   3 1   3
z  y  z  1 x y z x y z

 3 ... 4 
1 22
x  2  4  1 
y z
x  3 (1) dan (3)
HP = {(–3, –2, 4)}
1 3 6
2. x + y + z = 12 ...(1)   2
x y z
2x – y + 2z = 12 ...(2)
1 6 8
2x + 2y – x = 18 ...(3)    2
x y z
Dari (1) dan (2) 
 4 .... 5 
9 14
x  y  z  12 2 2x  2y  2z  25 
y z
2x  y  2z  12 1 2x  y  2z  12 (4) dan (5)

3y  12
1 22 9 198
y4   3 9   27
y z y z
Dari (1) dan (3)
9 14 9 14
x  y  z  12   4 1  4
y z y z
2x  2y  z  18 
 184
3x  3y  30  23
z
3x  12  30 z8
3x  18 z = 8 disubtitusikan ke (4)
x6 1 22
 3
x6 y4 y 8
x + y + z = 12 1 24 22
 
6 + 4 + z = 12 y 8 8
z=2 1 2
Jadi, x = 6, y = 4, dan z = 2 
y 8
1 2

y 8
y4

14 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


y = 4, z = 8 subtitusi ke (1) Substitusikan persamaan (2) ke persamaan
1 3 6 (3).
  2
x 4 8 3x + 2y + z = 2
1 16  6  6  3(4 + y – z) + 2y + z = 2
  12 + 3y – 3z + 2y + z = 2
x 8
1 4  5y – 2z = –10 ... (5)
 Substitusikan persamaan (4) ke persamaan
x 8
(5).
1 1
 5y – 2z = –10
x 2  5y – 2(–4 – 2y) = –10
x2  5y + 8 + 4y = –10
HP = {(2, 4, 8)}  9y = –18
5. Misal, buku tulis = a  y = –2
pensil = b Substitusikan y = –2 ke persamaan (4)
penggaris = c z = –4 – 2y
2a  3b  c  9.500  z = –4 – 2 (–2)
a  c  3.000  z = –4 + 4
2b  2c  5.000 z=0
Substitusikan z = 0 dan y = –2 ke persamaan
2a  3b  c  9.500 1 2a  3b  c  9.500 (2)
a  c  3.000 2 2a  2c  6.000 x=4+y–z

3b  c  3.500  x = 4 + (–2) – 0
3b  c  3.500 2 6b  2c  7.000 x=2
2b  2c  5.000 1 2b  2c  5.000 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
 {(2, –2, 0)}.
8b  12.000
2. Dari persamaan (1) x + y + z = 3 →
b  1.500 x = 3 – y – z .....(4)
Persamaan (4) disubstitusikan ke persamaan
2b + 2c = 5.000
(2):
2(1.500) + 2c = 5.000
2c = 2.000 3(3 – y – z) – 2y + 3z = –1
c = 1.000 9 – 3y – 3z – 2y + 3z = –1
a+c = 3.000 –5y = –1 – 9
a + 1.000 = 3.000 –5y = –10 → y = 2
a = 2.000 Substitusikan y = 2 ke persamaan (4):
a+b+c = 2.000 + 1.500 + 1.000 x = 3 – 2 – z
= 4.500 x = 1 – z .....(5)
Jadi, harga yang harus dibayar Ade adalah y = 2 dan persamaan (5) disubstitusikan ke
Rp4.500,00. persamaan (3) menjadi:
2x  y  3z  1
Perbaikan 2 1  z   2  3z  8
1. x + y + 2z = 4 ... (1)
2  2z  2  3z  8
x – y + z = 4  x = 4 + y – z ... (2)
3x + 2y + z = 7 ... (3) z8
Substitusikan persamaan (2) ke persamaan Nilai z = 8 disubstitusikan ke persamaan (5),
(1). diperoleh:
x + y + 2z = 0 x  1  z .... 5 
 (4 + y – z) + y + 2z = 0  1 8
 4 + y – z + y + 2z = 0
 7
 2y + z = –4
 z = –4 – 2y ... (4) Jadi, himpunan penyelesaian sistem persa-
maan di atas adalah {(–7, 2, 8)}.

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 15


3. Langkah pertama kita tentukan variabel apa Langkah terakhir, substitusi nilai y dan z yang
yang akan kita eliminasi terlebih dahulu. Un- diperoleh ke salah satu persamaan pada
tuk mempermudah, lihat peubah yang paling SPLTV:
sederhana. Pada tiga persamaan di atas, x + 3y + 2z = 16
peubah yang paling sederhana adalah peu-  x + 3 (1) + 2(3) = 16
bah x sehingga kita akan eliminasi x terlebih  x + 3 + 6 = 16
dahulu.  x + 9 = 16
Untuk menghilangkan peubah x, maka kita  x = 16 – 9
harus samakan bilangannya. Pada persamaan x=7
pertama dan ketiga sudah sama tapi persa- Jadi, himpunan penyelesaian SPLTV terse-
maan kedua berbeda. Untuk menyamakan- but adalah {(7, 1, 3)}.
nya, persamaan kedua dikali 1, persamaan 4. Dari persamaan (1) dan (2):
pertama dan ketiga dikali 2. x  y  z  3 3 3x  3y  3z  9
x  3y  2z  16 2  2x  6y  4z  32
3x  2y  3z  1 1 3x  2y  3z  1
2x  4y  2z  12 1  2x  4y  2z  12 
5y  10
x  y  4z  20 2  2x  2y  8z  40
y2
Selanjutnya, kita eliminasikan peubah x se- Dari persamaan (5) dan (6)
hingga diperoleh sistem persamaan linear x  3z  17 1 x  3z  17
dua variabel dengan variabel y dan z dengan
z  8 3 3z  24
proses seperti di bawah ini. 
Dari persamaan pertama dan kedua diper- x  7
oleh: Dari persamaan (1) dan (3):
2x  6y  4z  32 xyz 3
2x  4y  2z  12 2x  y  3z  8

2y  6z  20
 3x  4z  11 .... 4 

Dari persamaan kedua dan ketiga diperoleh: Dari persamaan (2) dan (3):
2x  4y  2z  12 3x  2y  3z  1 1 3x  2y  3z  1
2x  2y  8z  40 2x  y  3z  8 2 4x  2y  6z  16
 
2y  10z  28  x  3z  17 .... 5 
x  3z  17
Dengan demikian kita peroleh SPLDV sebagai
berikut: Dari persamaan (4) dan (5):
2y + 6z = 20 3x  4z  11 1 3x  4z  11
2y – 10z = –28 x  3z  17 3 3x  9z  51

Selanjutnya kita selesaikan SPLDV dengan  5z  40 .... 6 
metode eliminasi.
Eliminasi peubah y untuk memperoleh nilai z: z8
2y  6z  20 Jadi, himpunan penyelesaian persamaan di
atas adalah {(–7, 2, 8)}.
2y  10z  28 C

16z  48
z3 a
5. b
Eliminasi peubah z untuk memperoleh nilai y:
10y  30z  100
A c B
6y  30z  84

16y  16 Misalkan BC = a, AC = b, dan AB = c. Dari
y 1 soal diperoleh SPLTV sebagai berikut.
a  b  c  37
c a3
a b8

16 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


Jika dituliskan dalam bentuk umum, SPLTV LATIHAN TENGAH SEMESTER
tersebut menjadi:
A. Pilihan Ganda
a  b  c  37 .... 1
 1. Jawab: C
 c  a  3 .... 2  a. 3x  2  5
 a b 8
 .... 3   3x  3
 x 1
Dari persamaan (1) dan persamaan (2)
a  b  c  37 b. 3x  2  5
a  c  3  3x  7

b  2c  40 7
x
Dari persamaan (1) dan persamaan (3) 3
a  b  c  37  7 
Jadi, HP   , 1.
ab  8  3 

2b  c  29 2. Jawab: B
a. 5x  1  3
Dari persamaan (4) dan persamaan (5)
 5x  2
b  2c  40 2 2b  4c  80
2
2b  c  29 1 2b  c  29 
 5
3c  51
b. 5x  1  3
c  17
 5x  4
Subtitusikan c = 17 ke persamaan (5)
2b  c  29 4
x
2b  17  29 5
2b  12  4 2 .
Jadi, HP   , 
b6  5 5
Subtitusikan b = 6 dan c = 17 ke persamaan (1) 3. Jawab: E
a  b  c  37 3x  6  9
a  6  17  37 a. 3x  6  9
a  23  37  3x  3
a  14  x 1
BC = a = 14 cm, AC = b = 6 cm, dan
b. 3x  6  9
AB = c = 17 cm
Jadi, panjang sisi AB = 17 cm, BC = 14 cm,  3x  15
dan AC = 6 cm.  x  5
Jadi, HP  5, 1
Pengayaan
Jawaban berupa hasil kerja siswa secara man- 4. Jawab: A
diri sesuai dengan keterangan dalam soal. Guru 3 x  4  5  14
dapat memberikan penilaian sesuai dengan
 3 x  4  5  5  14  5
kemampuan siswa.
 3 x  4  9
 x  4  3
sehingga diperoleh:
x  4  3 atau x  4  3
x  7 atau x 1
 HP  {7,1}.

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 17


5. Jawab: E 8. Jawab: A
4 1
(i) untuk x   x6 9
3 2
Persamaan mutlak dapat ditulis:
(3x + 4) = x – 8 1 
(i)  x  6   9
 3x – x = –8 – 4 2 
 2x = –12 1
 x = –6 (tidak memenuhi karena  x3
2
4
batasan x   ) x6
4 3
(ii) untuk x <  1 
 
3 (ii)  x  6   9
Persamaan mutlak dapat ditulis: 2 
–(3x + 4) = x – 8 1
 –3x – x = –8 + 4  x  15
2
 –4x = –4  x  30
 x = 1 → (tidak memenuhi karena
 HP  {x | x  6 atau x  30}.
4
batasan x <  )
3 9. Jawab: D
Jadi, tidak ada himpunan penyelesai- -3 < x² – 1 < 3
annya. Maka, x² – 1 < 3
6. Jawab: E x² – 4 < 0
(i) 2x – 1  7 (x + 2)(x – 2) < 0
2x  7 + 1 –2 < x < 2
2x  8 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
x4 {x | –2 < x < 2}.
(ii) 2x – 1  –7 10. Jawab: C
2x  –7 + 1 (x + 3)² < (2x – 3)²
2x –6
(x + 3)² – (2x – 3)²  0
x  –3
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah (x² + 6x + 9) – (4x² – 12x + 9)  0
{x| x  –3 atau x  4}. –3x² + 18x  0
7. Jawab: A x² – 6x  0
x(x – 6)  0
2x  4   4x  8 
2 2

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah


4x 2  16x  16  16x 2  64x  64 {x| x  0 atau x  6}.
12x 2  80x  48  0 11. Jawab: B
12x 2  80x  48  0 (x + 5)²  (1 –9x)²
:4 (x + 5)² – (1 –9x)²  0
3x 2  20x  12  0
(4x – 3)(x + 2)  0
3x  2 x  6   0 3
2 x  –2 atau x 
x V x6 4
3 3
HP = {x I x  –2 atau x  }
4

2 6
3

 2 
Jadi, HP   x  atau x  6 
 3 

18 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


12. Jawab: E Dari(4) dan (5):
3x  6   2x  1 5y  z  13 9 45y  9z  117
2 2

 9x 2  36x  36  4x 2  4x  1 7y  9z  3 1 7y  9z  3

38y  114
 5x 2  40x  35  0
y3
 5x  5 x  7   0
5y – z = 13
x 1 V x7
 15 – z = 13
z=2
2x + y + z = 7
 2x + 3 + 2 = 7
1 7  2x = 2
Jadi, HP  x 1  x  7 x=1
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
13. Jawab: E {(1, 3, 2)}.
1 16. Jawab: B
2 x 3
2 Dari (1) dan (2):
1 2x  y  z  12 1 2x  y  z  12
 3  2  x3
2 x  2y  z  3 2 2x  4y  2z  6

3  3y  3z  6 ... 4 
 5   x  1
2 Dari (1) dan (3):
 10  x  2 2x  y  z  12 3 6x  3y  3z  36
1 3x  y  z  11 2 6x  2y  2z  22
2 x 2 
2 5y  z  14 ... 5 
1 1 Dari(4) dan (5):
 2  x  2 atau 2  x  2
2 2 3y  3z  6 1 3y  3z  6
x8 x0 5y  z  14 3 15y  3z  42 
HP  {x | 2  x  0 atau 8  x  10}  18y  36
14. Jawab: E y2
 x  7;x  7 –3y +3z = 6
x7    –6 + 3z = 6
 x  7;x  7 z=4
 2x  4;x  2 2x + y + z = 12
2x  4  
2x  4;x  2  2x + 2 + 4 = 12
 2x = 6
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
x=3
semua nilai x yang riil.
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
15. Jawab: C {(3, 2, 4)}.
Dari (1) dan (2):
17. Jawab: A
2x  y  z  7 3 6x  3y  3z  21 Dari (1) dan (2):
3x  y  2z  4 2 6x  2y  4z  8
 2x  y  z  1 1 2x  y  z  1
5y  z  13 ... 4 
x  y  z  6 2 2x  2y  2z  12
Dari (1) dan (3): 
 y  3z  11 ... 4 
2x  y  z  7 1 2x  y  z  7
Dari (1) dan (3):
x  3y  5z  2 2 2x  6y  10z  4
 2x  y  z  1 1 2x  y  z  1
7y  9z  3 ... 5 
x  2y  z  0 2 2x  4y  2z  0

5y  3z  1 ... 5 

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 19


Dari(4) dan (5): Dari persamaan (1) dan (2):
 y  3z  11 x  y  z  1 3 3x  3y  3z  3
5y  3z  1 2x  y  3z  2 1 2x  y  3z  2
 
 6y  12 x  4y  1 ... 4 
y2 Dari persamaan (2) dan (3):
–y – 3z = –11
2x  y  3z  2 1 2x  y  3z  2
 –2 – 3z = –11
 –3z = –11 + 2 2x  y  z  2 3 6x  3y  3z  2

 –3z = –9 8x  4y  8 ... 5 
z=3 2x  y  2
x+y+z=6
x+2+3=6 Dari persamaan (4) dan (5):
x=1 x  4y  1 2 2x  8y  2
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah 2x  y  2 1 2x  y  2

{(1, 2, 3)}.  7y  0
18. Jawab: E y0
Dari (1) dan (2): Jadi, HP = {(1, 0, 0)}.
2x  y  z  5 1 2x  y  z  5 20. Jawab: B
x  2y  3z  9 2 2x  4y  6z  18 Dari persamaan (1) dan (2):
 3x  2y  6z  12 5 15x  10y  30z  60
3y  5z  13 ... 4 
5x  4y  2z  0 3 15x  12y  6z  0
Dari (1) dan (3): 
2x  y  z  5 1 2x  y  z  5 22y  36z  60
x  3y  z  0 2 2x  6y  2z  0 ... 4 

 7y  z  5 ... 5  Dari persamaan (1) dan (3):
Dari(4) dan (5): 5x  4y  2z  0 6 30x  24y  12z  0
3y  5z  13 1 3y  5z  13 6x  z  26 5 30x  5z  130

7y  z  5 5 35y  5z  25  24y  7z  130

38y  38 Dari (4) dan (5):
22y  36z  60 24 528y  864z  1.440
y  1
3y – 5z = –13 24y  7z  130 22 528y  154z  2.860
 –3 – 5z = –13 
 710z  1.420
z=2
z2
2x – y + z = 5 22y  36z  60
 2x – (–1) + 2 = 5
 22y  36(2)  60
 2x = 2
x=1  22y  60  72
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah  22y  132
{(1, –1, 2)}. y6
19. Jawab: A 6x  z  26
Dari persamaan (1) dan (3):  6x  2  26
xyz 1
 6x  24
2x  y  z  2
 x4
3x  3
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
x 1 {(4, 6, 2)}.
Dari persamaan (2) dan (3):
2x  y  3z  2
2x  y  z  2

4z  0
z0

20 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


21. Jawab: C Substitusikan y = 2 dan ke persamaan (5)
Dari persamaan (1) dan (2): sehingga:
4x  3y  2z  16 1 4x  3y  2z  16 z = 5 – 3y
x  4y  z  18 4 4x  16y  4z  72  z = 5 – 3(2)
  z = –1
 19y  6z  88
Substitusikan y = 2 dan z = –1 ke persamaan
... 4  (1) sehingga:
Dari persamaan (1) dan (3): x+y+z=2
x+2–1=2
4x  3y  2z  16 5 20x  15y  10z  80
x+1=2
x  4y  z  18 4 20x  8y  12z  8 x=1

 7y  22z  72 Jadi, HP = {(1, 2, –1)}.
... 5  23. Jawab: D
Dari (4) dan (5): Dari (1) dan (2):
19y  6z  88 7 133y  42z  616 x  2z  3 1 x  2z  3
7y  22z  72 19 133y  418z  1.638  3y  z  0 2 6y  2z  0

 376z  752 x  6y  3 ... 4 
z  2 Dari (3) dan (4):
–19y + 6z = –88 x  3y  7
 –19y + 6(–2) = –88 x  6y  3
 –19y = –88 + 12 
3y  10
 –19y = –76
y=4 10
y
x + 4y – z = 18 3
 x + 4(4) – (–2) = 18  10 
 x + 16 + 2 = 18 x  6    3
 3 
x=0
 x  3  20
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
{(0, 4, –2)}.  x  17
22. Jawab: D x  2z  3
Dari persamaan (1)  17  2z  3
x+y+z=2  2z  20
 x = –y – z + 2 ....(4)
 z  10
Substitusikan persamaan (4) ke persamaan
(2) sehingga:  10 
Jadi, nilai x  y  z  17      10
2x – y + z = –1  3 
 2(–y – z + 2) – y + z = –1 21  10
 –2y – 2z + 4 – y + z = –1 
3
 –3y – z = –5
31
 z = 5 – 3y ....(5) 
3
Substitusikan persamaan (4) ke persamaan
(3) sehingga: 1
 10
x–y–z=0 3
 –y – z + 2 – y – z = 0 24. Jawab: C
 –2y – 2z = –2 Eliminasi persamaan (1) dan (2)
 y + z = 1 ....(6) xyz7
Substitusikan persamaan (5) ke persamaan xyz5
(6) sehingga: 
2y  2
y+z=1
 y + 5 – 3y = 1 y  1 ... 4 
 –2y = –4
y=2

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 21


Eliminasi persamaan (1) dan (3) Uji dan gambar pada garis bilangan
4x  2y  z  10
xyz7

3x  3y  3
x  y  1 ... 5  -4 0 3
Irisan antara x < 0 dan –4 ≤ x ≤ 3
Substitusi y = 1 ke persamaan (5)
adalah –4 ≤ x < 0.
x 1 1
x² – |x| ≤ 12
x2 x² – |x| – 12 ≤ 0
Substitusi x = 4 dan y = 1 ke persamaan (1) Kemungkinan II:
2  1 z  7 Jika x ≥ 0 maka |x| = x
x4 x² – |x| – 12 ≤ 0
Jadi, HP = {(2, 1, 4)}. x² – x – 12 ≤ 0
25. Jawab: B (x – 4)(x + 3) ≤ 0
Misal, penggaris = x Titik kritis di x = 4 atau x = –3
buku tulis = y Uji dan gambar pada garis bilangan
pena = z
Persamaan:
4x + 6y + 2z = 19000 ....(1)
3y + x = 7000 ....(2)
-3 0 4
x = 1000 ....(3)
Irisan antara x  0 dan –3 ≤ x ≤ 4
x = 1000 substitusi (2)
adalah 0 ≤ x ≤ 4.
3x  1000  7000 Himpunan penyelesaian dari kemung-
3y  6000 kinan I dan II adalah {–4 ≤ x < 0}
y  2000 atau {0 ≤ x ≤ 4} bisa disederhanakan
menjadi {–4 ≤ x ≤ 4}.
x = 1000 dan y = 2000 substitusi (1)
4 1000   6 2000   2z  19000 2. x 2  4x  4  2x  3
2z  3000 x 2  4x  4  (2x  3)2
z  1500 x 2  4x  4  4x 2  12x  9
Jadi, harga sebuah pena adalah 3x 2  8x  5  0
Rp1.500,00.
3x 2  8x  5  0
B. Uraian (3x  5)(x  1)  0
1. a. 4  3  2x  4 5
x  atau x  1
 7  2x  1 3
 5
7 1 HP   x 1  x  
 x  3
2 2
1 1 1
1 7 3. Misal; a = , b = , dan c =
 x x y z
2 2 Model matematika yang baru:
b. x 2  x  12 (i) 2a + 2b – 4c = 2
(ii) 3a – 2b + 5c = 10
x 2  x  12 x  0 (iii) 4a + 5b – 3c = 17
Kemungkinan I: Dari (i) dan (ii):
Jika x < 0 maka |x| = –x 2a  2b  4c  2
x² – |x| – 12 ≤ 0 3a  2b  5c  10
x² – (–x) – 12 ≤ 0 
5a  c  12 ... iv 
x² + x – 12 ≤ 0
(x + 4)(x – 3) ≤ 0
Titik kritis di x = –4 atau x = 3
22 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
Dari (i) dan (iii): 2q + 5r = 36
2a  2b  4c  2 5 10a  10b  20c  10  2q + 5(6) = 36
4a  5b  3c  17 2 8a  10b  6c  34  2q = 36 – 30
 q=3
2a  14c  24
p + q + r = 10
... v 
 p + 3 + 6 = 10
5a  c  12 10a  2c  24 p=1
2a  14c  24 10a  70c  120 Jadi, volume larutan glukosa konsentrasi
 20%, 30%, dan 45% secara berturut-turut
72c  144
adalah 1 L, 3 L, dan 6 L.
c2
5a + c = 12 5. Misalkan; a, b, dan c secara berturut-
 5a + 2 = 12 turut adalah tahun terjadinya peristiwa
 5a = 10 kedatangan Belanda di bawah pimpinan
a=2 Cornelis De Houtman, lahirnya R.A. Kartini,
2a + 2b – 4c = 2 dan lahirnya Supersemar.
 2(2) + 2b – 4(2) = 2 Model matematika:
 4 +2b – 8 = 2 (i) a + b + c = 5441
 2b = 2 + 8 – 4 (ii) c = b + 87  –b + c = 87
 2b = 6 (iii) c = a + 370  –a + c = 370
b=3 Dari (i) dan (iii):
1 a  b  c  5441
Karena a = 2 maka x =
2
1 a  c  370
b = 3 maka y = 
3 b  2c  5811
1 b  c  87
c = 2 maka z =
2 b  2c  5811
1 1 1 
xyz   3c  5898
2 3 2
323 c  1966
 –b + c = 87
6
 –b + 1966 = 87
8
  –b = 87 – 1966
6  b = 1879
1 a + b + c = 5441
1
3  a + 1879 + 1966 = 5411
4. Model matematika:  a = 5411 – 3845
(i) p + q + r = 10  a = 1596
(ii) 0,2p + 0,3q + 0,45r = 3,8 Jadi, kedatangan Belanda di bawah
 4p + 6q + 9r = 76 pimpinan Cornelis De Houtman, lahirnya
(iii) q = 2p + 1  –2p + q = 1 R.A.Kartini, dan lahirnya Supersemar
Dari (i) dan (ii); berturut-turut pada tahun 1.596, 1.879,
p  q  r  10 4p  4q  4r  40 dan 1.966.
4p  6q  9r  76 4p  6q  9r  76

2q  5r  36
Dari(i) dan (iii); BAB 3
p  q  r  10 2p  2q  2r  20 FUNGSI
-2p  q  1 2p  q  1

3q  2r  21 Aktivitas Mandiri 3
3q  2r  21 6q  4r  42 1. (f g)(x) = x4 – 2
f(g(x)) = x4 – 2
2q  5r  36 6q  15r  108
 f(x² + 1) = x4 – 2
 11r  66
r6
GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 23
misal, y = x² + 1 Aktivitas Kelompok
x² = y – 1 f(x) = x3
x = y 1  y  x 1 y = x3

 x  1  2 x =
4
f(x) =
f (x) =
–1
= x² – 2x –1
2. a. (f g h)(x) = f(g(h(x))) f (x) = x3
= f(g(2 + x)) x 1 2 3 4 ....
= f((2 + x)² – 3(2 + x))
f (x) 1 8 27 64 ....
= f(4 + 4x + x² – 6 – 3x)
= f(x² + x – 2) f 1 x   3 x
= 4(x² + x – 2) + 1
= 4x² + 4x – 7 x 8 27 64 ....
b. (f g h)(-2) = 4(–2)² + 4(–2) – 7 f 1 x  1 8 27 ....
= 4(4) – 8 – 7
y
= 1
30x  23
3. a. g(x) = 64
16  3x f(x)
16x  23
g’(x) =
3x  30
b. g(x) = –15x – 20
27
x  20
g’(x) =
15
-1
8 f (x)
4. (g f)(x) = 16
g(x² – 2) = 16 x
6(x² – 2) + 4 = 16 0 8 27 64
6x² – 8 = 16
6x² = 24 Uji Kompetensi
x² = 4 A. Pilihan Ganda
x =  4 1. Jawab: B
x = ±2 f(x) = –x + 3
5. (f g) (x) = x² + x f(x²) + f²(x) – 2f(x)
f(2x + 1) = x² + x = (–x² + 3) + (–x + 3)² – 2(–x + 3)
misal, y = 2x + 1 = –x² + 3 + x² – 6x + 9 + 2x – 6
2x = y–1 = –4x + 6
y 1 x 1 2. Jawab: C
x = y
2 2 (f – g)(x) = {(3, 2 – (1)), (4, 5 – (2)),
x 2  2x  1 2x  2 (6, 7 – (–4)), (8, 4 –(–2))}
=  = {(3, 1), (4, 3), (6, 11), (8, 6)}
4 4
x 1
2 3. Jawab: A
= f(x) = 2x² – 5x – 3
4 g(x) = 2x + 1
x2  1
(g f)(x) = g(f(x)) = +1 f 2x²  7x  4
2   x  
g 2x  1
2x  1x  4 

2x  1
 x4

24 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


4. Jawab: B 8. Jawab: E
a. g f = 2 – 3(2x – 1) = –6x + 5 f(x) = 3x + 1
b. f g = 2 (2 – 3x) – 1 = 3 – 6x g(x) = x² – 1
c. g g = 2 – 3(2 – 3x) = –4 + 9x (f g)(x) = 25
d. f f = 2 (2x – 1) – 1 = 4x – 3 f(x² – 1) = 25
x3 3(x² – 1) + 1 = 25
e. (f g)–1 =  3x² – 3 + 1 = 25
6
Jadi, 3 – 6x dapat diperoleh dari komposisi 3x² – 2 = 25
fungsi f  g. 3x² = 27
5. Jawab: C x² = 9
f(x) = x + 2 x=±3
g(x) = 3x² + 4x + 1 9. Jawab: C
(g f)(x) = g(f(x)) a 1
Misal g(x) = a  x 
= g(x + 2) 3
= 3(x + 2)² + 4(x + 2) + 1 6x  7 6x  7
= 3(x² + 4x + 4) + 4x + 8 + 1
f  g(x)   f g x  
3x  8 3x  8
= 3x² + 12x + 12 + 4x + 9
 a  1
= 3x² + 16x + 21 6 7
 3 
6. Jawab: C  f a 
 a  1
2x  1 3 8
f(g(x)) = ;  3 
x 1
2a  2  7
2x  1 
F(x) = . a  1 8
x 1 2a  9

Misalnya, y = x + 1. a7
2(x  1)  1 2x  9
f(y) = f x  
(x  1)  1 x7
2y  1
f(y) = 10. Jawab: C
y x
x
2x  1 f(x)   f –1(x) =
f(x) = x 1 x 1
x
4 1 11. Jawab: D
f(2) = (f –1 g)(x) = x + 1
2 f –1(3x – 5) = x + 1
1 x5
=1 f –1(x) = +1
2 3
7. Jawab: A x53
=
(g f)(x) = g(f(x)) = g(2x – 3) = 2x + 1 3
g(2x – 3) = 2x + 1 x8
y3 =
Misalnya, y = 2x – 3 maka x = 3
2 f(x) = 3x – 8
y 3 f(1) = 3  1 –8
f(y) = 2   +1
 2  =3–8
f(y) = y + 4 = –5
Jadi, f(x) = x + 4.

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 25


12. Jawab: E 17. Jawab: D
2 (x  1)  1
f(x)  x  5   f 1 p  f(x) =
3 2(x  1)  1
3 x
 11  p  5 y =
2 2x  1
2 2xy + y =x
 11  p  6.  4 2xy – x = –y
3
x(2y – 1) = –y
13. Jawab: B y
2x  1 x =
f(x) = , x3 2y  1
x3
2x  1
3x  1 f –1(2x – 1) =
f-1(x) = 4x  3
x2
18. Jawab: D
3(x  1)  1 (g–1 f –1) (x) = (f g)–1(x)
f-1(x + 1) =
(x  1)  2 (f g)(x) = f(g(x))
3x  4 = (3x – 4)3
= , x 1 y = (3x – 4)3
x 1
1

14. Jawab: E y3 = 3x + 4
6 1
f  g(x)  2  f  g x 
1

x 3 3x = y3 + 4
6 6  3x
3
x 4
 3  x =
x x 3
3
x 4
Daerah asal: g–1 f –1 =
6 – 3x > 0  x < 2 dan x > 0 3
6
Jadi, daerah asal f  g x  adalah x = 8  g–1
1
f –1 (8) =
3
0<x<2
=2
15. Jawab: A
19. Jawab: E
3
f  gx    f  gx  3x  5
x2 f(x) = 9x + 2 dan g(x) =
2x
3 3
  f  g3   1 (g f)(x) = g(f(x))
x 3 = g(9x + 2)
16. Jawab: C 3 9x  2   5
=
mx  5 2 9x  2 
f x  
3x  2 27x  1
 x4 (g f)(x) =
18x  4
f 1 x  
2x  m 27x  1
y =
f 1 3   1 18x  4
3  4 y(18x + 4) = 27x + 1
 1 m  5 18xy + 4y = 27x + 1
2 3   m
18xy – 27x = –4y + 1
9x(2y – 3) = –4y + 1
4y  1
9x =
2y  3
4y  1
x =
18y  27

26 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


4y  1 3. a. (g f)(x) = g(f(x)) = 4x² – 6x + 3
(g f)–1(x) =  = g(1 – 2x) = 4x² – 6x + 3
18y  27
misal, y = 1 – 2x
4 4   1 2x = 1 – y
(g f)–1(4) =
18 4   27 1 y 1 x
x= y
16  1 2 2
= 2
72  27  1 x   1 x 
g(x) = 4    6 2   3
16  1  2   
= = (1 – x)² – 3(1 – x) + 3
72  27
15 = 1 – 2x + x² – 3 + 3x + 3
= = x² + x + 1
45
b. (f g)(4) = f(g(x))
 1 1 = f(x² + x + 1)
(g f)–1(4) = = 
3 3 = 1 – 2(x² + x + 1)
20. Jawab: E = 1 – 2x² – 2x – 2
1 = 1 – 2(4)² – 2(4) – 2
f(x) =
x2 = 1 – 32 – 8 – 2
1 = –41
y = 4. a. (f g)(x) = f(g(x))
x2
= f(–5x + 2)
xy + 2y = 1
= (2 (–5x + 2) + 5)²
xy = 1 – 2y
= (–10x + 9)²
1  2y
x = = 100x² – 180x + 81
y b. (f g)(–2) = 100(–2)² – 180(–2) + 81
1  2x = 400 + 360 + 81
f –1(x) =
x = 841
f (x) = –5
–1 c. (g f)(x) = g(f(x))
1  2x = g((2x + 5)²)
–5 = = –5{(2x + 5)²} + 2
x
= –5(4x² + 20x + 25) + 2
–5x = 1 – 2x
= –20x² – 100x – 123
–3x =1
1 d. (g f)(1) = –20(1)² – 100(1) – 123
x =  = –243
3
1
B. Uraian 5. a. f 1  g1 x   x  1
1. a. Rg = {y I –6 < y < 14, y R} 2
1 1
b. Rg = {y I 4 < y < 20, y R} b. g1  f 1 x   x 
2 2
2. a. (f + g)(x) = x  1  16  x 2 c. f  g x   g  f 1 x 
1 1 1

Df + g = {x | –1  x  4, x R}

b. (f – g)(x) = x  1  16  x 2 Perbaikan
Df – g = {x | –1  x  4, x  R} 1. a. (f + g)(x) = 2x2 + 4x – 15 – x + 2
= 2x2 + 3x – 13
c. (f g)(x) = x  116  x 2  b. (f – g)(x) = 2x2 + 4x – 15 + x – 2
Df g
= {x | –1  x  4, x  R} = 2x2 + 5x – 17
c. (f . g)(x) = (2x2 + 4x – 15)(–x + 2)
f x 1
d.   x   = –2x3 + 23x – 30
 g 16  x 2
f 2x 2  4x  15
D f = {x | –1  x < 4, x  R} d.   (x) =
g  g (  x  2)

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 27


2. f(–1) = 3(–1) + 1 = –2 2. A B
f(1) = (1)2 + 1 = 2
Anto • • Ilmiah
f(3) = 2(3) + 3 = 9
• Fiksi
Jadi, f(–1) + f(1) + f(3) = –2 + 2 + 9 = 9 Cahyo •
• Nonfiksi
3. a. (f g)(x) = f(g(x)) Soni •
= 2(x2 + x)2 – 2(x2 + x) + 14 • Ensiklopedia

= 2x4 + 4x3 + 2x2 – 2x2 – 2x + 14 Agung • • Komik


= 2x4 + 4x3 – 2x + 14
b. (f g)(–1) = 2(–1)4 + 4(–1)3 – 2(–1) + 14 3. Relasi tersebut merupakan fungsi.
= 2 – 4 + 2 + 14 4. Domain = {Anto, Cahyo, Soni, Agung}
= 14 Kodomain = {ilmiah, fiksi, nonfiksi, ensi-
4. a. y = 24x + 12 klopedia, komik}
24x = y – 12 Range = {ilmiah, nonfiksi, komik}
y  12
x =
24
x  12 LATIHAN AKHIR SEMESTER
f-1(x) =
24
A. Pilihan Ganda
9x  5
b. y = 1. Jawab: A
12x untuk x ≥ –1
12xy = 9x – 5
Persamaan mutlak dapat ditulis:
12xy – 9x = –5
(x + 1) + 2x = 7
x(12y – 9) = –5  3x = 7 – 1
5  3x = 6
x =
12y  9  x = 2 (terpenuhi, karena batasan ≥ –1)
5 untuk x < –1
f-1(x) = Persamaan mutlak dapat ditulis:
12x  9
–(x + 1) + 2x = 7
5. a. y = 2x + 7  –x – 1 + 2x = 7
2x = y – 7 x=7+1
y7  x = 8 (tidak terpenuhi,
x =
2 karena batasan < –1)
y 7 Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
f –1(x) =
2 {2}.
3 2. Jawab: D
b. y = 2x + 3 = 5, maka 2x = 5 – 3
2x
2xy = 3 2x = 2  x = 1
3 2x + 3 = –5, maka 2x = –5 – 3
x = 2x = –8  x = –4
2y
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
3
g–1(x) = {–4, 1}
2x
3. Jawab: E
|x + 3| ≥ 2
Pengayaan x + 3 ≤ –2 atau x+3≥2
1. A = {Anto, Cahyo, Soni, Agung} x ≤ –5 atau x ≥ –1
B = {ilmiah, fiksi, nonfiksi, ensiklopedia, HP  x  5 atau x  1
komik}

28 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


4. Jawab: A (4) dan (5)
2x 1 10y  22z  60 1 18y  22z  60

3x  5 3 9y  15z  54 2 18y  30z  108

1 2x 1 8z  48
  
3 3x  5 3 z6
–(3x + 5) ≤ 3(2 – x) ≤ 3x + 5 z = 6 substitusi ke (5)
9y  15(6)  54
–3x – 5 ≤ 6 – 3x ≤ 3x + 5
–3x – 5 ≤ 6 – 3x atau 6 – 3x ≤ 3x + 5 9y  54  90
–3x + 3x < 6 + 5 –6x ≤ –1 9y  36
1 y4
0x ≤ 11 (TM) x≥
6
z = 6, y = 4 substitusi (1)
 1 2x  4(4)  6(6)  16
HP   x | x   .
 6
2x  16  36  16
5. Jawab: A 2x  20  16
|2x – 1| > |4x + 3| 2x  4
(2x – 1)2 > (4x + 3)2
(2x – 1)2 – (4x + 3)2 > 0 x2
4x2 – 4x + 1 – (16x2 + 24x + 9) > 0 Perbandingan x, y, z = 2 : 4 : 6
4x2 – 4x + 1 – 16x2 – 24x – 9 > 0 =1:2:3
–12x2 – 28x – 8 > 0 7. Jawab: D
––––––––––––––––––––– : 4 (1) dan (2)
–3x2 – 7x – 2 > 0 2x  y  2z  12 1 2x  4y  2z  12
3x2 + 7x + 2 < 0 x  y  z  12 2 2x  2y  2z  24
(3x + 1)(x + 2) < 0 
 3y  12
1
x =  V x = –2 y4
3
y = 4 substitusi 8x + 3y = 28
8x  3(4)  28
8x  12  28
1
–2 –– 0 8x  16
3
x2
 1
HP =  x | 2  x    . x = 2, y = 4 substitusi x + y + z = 12
 3
2  4  z  12
6. Jawab: A
(1) dan (2) z  12  6
z6
2x  4y  6z  16 3 6x  12y  18z  48
Hasil kali x, y, z = 2 · 4 · 6 = 48.
3x  3y  2z  6 2 6x  6y  4z  12

18y  22z  60 8. Jawab: B
(1) dan (2)
... 4   x  y  z  4
(1) dan (3) x  2y  z  0

2x  4y  6z  16 3 4x  8y  12z  32 3y  2z  4 ... 4 
4x  y  3z  22 1 4x  y  3z  22 (1) dan (3)

9y  15z  54  x  y  z  4 2 2x  2y  2z  8
... 5  2x  3y  z  1 1 2x  3y  z  1 
5y  3z  7
... 5 

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 29


(4) dan (5) (2) dan (4)
3y  2z  4 3 9y  6z  12 y z 1 y 2z
  2    1
5y  3z  7 2 10y  6z  14 6 2 2 6 4

y2 y z 1 y z
 0  0
y  2 12 8 12 8 
y = –2 substitusi (4) z z
  1
3 2   2z  4 4 8
2z  z
6  2z  4  1
8
2z  2
 z  8
z 1
z8
z = 1, y = –2 substitusi (1) z = 8 substitusi ke (4)
 x  2   1  4 y 8
 0
 x  4  2  1 12 8
y
 x  3 1
12
x3
y  12
HP = {(3, –2, 1)}.
y = 12 substitusi ke (1)
9. Jawab: C x 12
2x  3y  z  6  6
2 4
3x  2y  z  7 x
  63
 x  y  1 ... 4  2
(1) dan (3) x
2x  3y  z  6 3
2
x  2y  z  5 x6

3x  5y  11 ... 5  Nilai x + y + z = 6 + 12 + 8 = 26.
(4) dan (5) 11. Jawab: E
 x  y  1 3 3x  3y  3 Misal, 1  a
3x  5y  11 1 3x  5y  11  x
8y  8 1
b
y 1 y
y = 1 substitusi ke (4) 1
c
 x  1  1 z
 x  2 (1) 4a + 2b + 3c = 1
(2) –8a + 2b – 6c = 1
x2 (3) 6a + 4b + 3c = 3
x = 2, y = 1 substitusi ke (1) (1) dan (2)
2(2)  3(1)  z  6 4a  2b  3c  1
43z  6 8a  2b  6c  1
z  1 
12a  9c  0 ... 4 
 x  y  z  2  1 1  2
(1) dan (3)
10. Jawab: E
4a  2b  3c  1 2 8a  4b  6c  2
(1) dan (3)
x y 1 x y 6a  4b  3c  3 1 6a  4b  3c  3
 6   2 
2 4 3 6 12 2a  3c  1
z x 1 z x ... 5 
 4   2
4 3 2 8 6 
y z
  0 ... 4 
12 8

30 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


(4) dan (5) (1) dan (2)
12a  9c  0 1 12a  9c  0 a  b  c  3 3 3a  3b  3c  9
2a  3c  1 6 12a  18c  6 3a  2b  4c  3 1 3a  2b  4c  3
 
 9c  6 5b  7c  12
6 ... 4 
c
9 (1) dan (3)
2
c a  b  c  3 2 2a  2b  2c  6
3
2a  b  4c  1 1 2a  b  4c  1
2 
c=  substitusi (5) b  6c  7
3
... 5 
 2
2a  3     1 (4) dan (5)
 3
5b  7b  12 1 5b  7c  12
2a  2  1
b  6c  7 5 5b  30c  35
2a  1  2 
 23c  23
2a  1
c 1
1 c = 1 substitusi (5)
a
2 b  6(1)  7
1 2 b  76
a ,c  substitusi 1
2 3 b 1
 1  2 b = 1, c = 1 substitusi (1)
4    2b  3     1
2  3 a+1+1=3
2  2b  2  1 a=1
Jadi,
2b  1
1 1
1 a  1
b x x
2
1 1
Jadi, b  1
1 1 1 y y
a    x2 1 1
x x 2 c  1
1 1 1 z z
b    y2 z 1
y y 2
1 2 3 Jadi, x + y + z = 1 + 1 + 1 = 3.
  z
z 3 2 13. Jawab: D
 3  f(x) = 3x – 6
HP   2, 2,    . g(x) = 2x + a
 2 
(f g)(x) = (g f)(x)  p = ?
12. Jawab: C (f g)(x) = (g f)(x)
1 3(2x + a) – 6 = 2(3x – 6) + a
Misal:  a
x  6x + 3a – 6 = 6x – 12 + a
1  3a – 6 = –12 + a
b  2a = –6
y
 a = –3
1
c
z
(1) a + b +c = 3
(2) 3a – 2b – 4c = –3
(3) 2a + b – 4c = –1

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 31


14. Jawab: B p3
f(x) = x2 dan g(x) = 1 – 2x g p   3    10
(f g)(x) = f(g(x))  2 
= f(1 – 2x)  3p  9  10  3p  19
= (1 – 2x)2 Maka: g(x) = 3x + 19
= 1 – 4x + 4x2 19. Jawab: E
(f g)(a) = 25 1
1 – 4a + 4a2 = 25 f(x) =
x2
 4a2 – 4a – 24 = 0 1
 a2 – a – 6 = 0 y=
x2
 (a – 3) (a + 2) = 0  xy + 2y = 1
a = 3 V a = –2  xy = 1 – 2y
Jadi, nilai a adalah –2 atau 3.
1  2y
15. Jawab: D x=
y
g(f(x)) = f(g(x)) 1  2x
3(2x + p) + 120 = 2(3x + 120) + p  f –1(x) =
x
 6x + 3p + 120 = 6x + 120 + p
 f –1(x) = –5
 2p = 120
 p = 60 1  2x
 –5 =
x
16. Jawab: E
 –5x = 1 – 2x
f(x) = x2
 –3x = 1
(f g)(x) = x2 – 2x + 1
1
f(g(x)) = x2 – 2x + 1 x= 
(g(x))2 = x2 – 2x + 1 3
g(x) =x–1 20. Jawab: C
g(3) =3–1=2 (g f)(x) = 2(x – 3) + 4
17. Jawab: D = 2x – 2
2x  1 y = 2x – 2
f x    y + 2 = 2x
x5
y2
x  5 y  2x  1 x=
2
xy  5y  2x  1 x2
(g f)–1(x) =
xy  2x  1  5y 2
x y  2   1  5y (g f)–1(2) = 2
1  5y 21. Jawab: D
x (f-1 g)(x) = x + 1
y2
f (3x – 5) = x + 1
–1

1  5x x5
f 1 x   f–1(x) = +1
x2 3
1  5 3  1  15 x53
f 1 3     14 =
32 1 3
18. Jawab: A x8
=
g  f x   g f x  3
f(x) = 3x – 8
6x  10  g 2x  3  f(1) = 3 · 1 – 8
Misal: 2x – 3 = p maka 2x  p  3 =3–8
p3 = –5
x
2

32 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD


22. Jawab: C 25. Jawab: A
1 f(x) = 2x – 3
f(x) = 1 + dan g(x) = 2x – 4 1
x
g(x) =
1 x4 3x 1
f –1(x) = dan g(x)–1 =
x 1 2 (f g) = f(g(x)
(f –1 g–1)(x) = f –1(g–1(x))  1 
1 = f 
=  3x  1 
 x  4
 2  1  1 
  = 2  –3
1  3x  1 
(f –1 g–1)(x) = 2
64 = –3
 2  1 3x  1
 
1 2  9x  3
= =
4 3x  1
23. Jawab: D 9x  1
(g–1 f–1) (x) = (f g)–1(x) =
3x  1
(f g)(x) = f(g(x))
= (3x – 4)3 B. Uraian
y = (3x – 4)3 1. |x + 2| ≤ |x – 3|
1
 y 3
 3x  4  (x + 2)2 – (x – 3)2 ≤ 0
1  x2 + 4x + 4 – x2 + 6x – 9 ≤ 0
 3x = y 3
+4  10x – 5 ≤ 0
3
x 4  10x ≤ 5
x =
3 5
x≤
x 4 3 10
 g–1 f –1 =
3 1
6 x≤
x = 8 → g–1 f –1 (8) = 2
3
 1
=2 Jadi, HP   x   .
 2 
24. Jawab: E
f(x) = 2x + 5 dan g(x) = x + 2 2. (1) dan (2)
(f g)(x) = f(g(x)) 1 1 1x 1y 1
x y 3 
= f(x + 2) 2 3 3 6
= 2(x + 2) + 5 1 1 1 1 1
y  z  1  y z
= 2x + 4 + 5 3 2 6 2 2 
(f g)(x) = 2x + 9
y 1 1 1
= 2x + 9 x z 1
 y – 9 = 2x 3 2 2
y9 x  2 .... 4 
x =
2 (4) dan (3)
x9 1 1 1
(f g)–1(x) = x z 1
2 3 2 2
1 1
z x  4
4 3 
1 5
z
4 2
5 4
z ·
2 1
z  10

GRD Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 33


z = –10 substitusi (2) 2
 1 y   1 y 
1 g y   4    6 2   3
y  10   1  2   
3
1  1  2y  y 2 
y  10  1  4   3y  3  3
3  4 
1  1  2y  y 2  3y
y  11
3  y2  y  1
y  33
5x  3 1 x3
y = –33 substitusi (1) 5. f(x) = , x  → f –1(x) =
1 2x  1 2 2x  5
x  33   3 x2
2 g(x) = 3x + 2 → g–1(x) =
33 3
x 3 1 1
a. (f  g)(x)  f (g(x))
2
33 3x  2  3
x 3 
2 2(3x  2)  5
39 3x  5
x 
2 6x  1
1 b. (f  g1 )(x)  f(g1(x))
x  19
2  x 2
 1 
5 3
HP  19 ,  33,  10  .   3 
 2   x 2
2  1
3. f(x) = 3x – 6  3 
g(x) = 2x + a 5x  10  9
f  gx   g  f x   3
2x  4  3
 f 2x  a   g 3x  6 
3
 3 2x  a   6  2 3x  6   a 5x  1 3
 
 6x  3a  6  6x  12  a 3 2x  7
 3a  a  12  6 5x  1

 2a  6 2x  7
 a  3 c. (f 1  g1 )(x)  f 1(g1(x))
4. a. f f x   4x 2  6x  3  x 2
 3 3
 
g 1  2x   4x 2  6x  3 

 x 2 
2 5
Misal,  3 
y  1  2x x29
 2x  1  y  3
2x  4  15
1 y
x 3
2
x7 3

b. f g x   1  2 x  x  1
2
  
3 2x  19
 1  2x 2  2x  2 x7

 2x 2  2x  1 2x  19

f g 2   2  22  2  2  1
 8  4  1
 13

34 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD

Anda mungkin juga menyukai