MATA PELAJARAN
MATEMATIKA
SMA/MA
KELAS X
NIP : _______________________________________________
SMA/MA : _______________________________________________
BAB 1 4. Dalam bentuk soal ini, langkah menyele-
Persamaan dan Pertidaksamaan saikan pertidaksamaannya dengan meng-
kuadratkan kedua ruas.
Nilai Mutlak
Perhatikan proses berikut ini.
Aktivitas Mandiri 1 x 3 2x 3
2 2
1. a. |x – 5| = 4
x 3 2x 3 0
2 2
maka:
x 5 4 atau x 5 4 x 3 2x 3 x 3 2x 3 0
x 4 5 x 45 (ingat bentuk: a2 – b2 = (a + b)(a–b))
x 1 x9
3x 6 x 0
Jadi, HP = {1, 9}.
b. 4 + |x + 2| = 6 Pembuat nol adalah x = 0 dan x = 6
|x + 2| = 3
maka: ––– +++ –––
x 2 3 atau x 2 3
x 3 2 x 32 0 6
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
x 5 x 1
{x|x < 0 atau x > 6}.
Jadi, HP = {–5, 1}. 5. Misalkan catatan waktu pengerjaan siswa
2. |x + 2| = |4 – x| adalah x menit
(x + 2)2 = (4 – x)2 |x – 3| = 1
x2 + 4x + 4 = 16 – 8x + x2 (x – 3)² = 1²
4x + 8x = 16 – 4 x² – 6x + 9 = 1
12x = 12 x² – 6x + 9 – 1 = 0
x=1 x² – 6x + 8 = 0
Jadi, nilai x yang memenuhi adalah 1. (x – 2) (x – 4) = 0
3. a. |x + 4| < 6 (dikuadratkan) x–2=0 atau x–4=0
|x + 4|2 < 62 x=2 x=4
x2 + 8x + 16 < 36 Dengan menguji setiap nilai x ke dalam per-
x2 + 8x – 20 = 0 samaan |x – 3| = 1, maka
(x + 10)(x – 2) = 0 untuk x = 2
x = –10 atau x = 2 |x – 3| = 1
|2 – 3| = 1
|–1| = 1
1 = 1 (benar)
untuk x = 4
Jadi, HP = {x | –10 < x < 2}. |x – 3| = 1
b. |3x – 1| > 8 (dikuadratkan) |4 – 3| = 1
|3x – 1|2 > 82 |1| = 1
9x2 – 6x + 1 > 64 1 = 1 (benar)
9x2 – 6x – 63 = 0 Jadi catatan waktu tercepat siswa dalam
3x2 – 2x – 21 = 0 mengerjakan soal adalah 2 menit dan waktu
(3x + 7)(x – 3) = 0 terlama adalah 4 menit.
7
x = atau x = 3
3 Aktivitas Kelompok
Misalkan debit air sungai = x.
Simpangan x terhadap nilai pada cuaca normal
= |x – p|.
Karena perubahan debit air tersebut bernilai q
7 maka |x – p| = q.
Jadi, HP = x x atau x 3 .
3
2 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
Sehingga diperoleh x = p + q atau x = p – q. 4. Jawab: D
Dari sketsa tersebut, tampak jelas bahwa penu- |5x + 10| = –|3x + 6|
runan minimum debit air adalah (p – q) liter/detik maka:
dan peningkatan maksimum debit air adalah (p + (5x + 10)² = –3x + 6)²
q) liter/detik. 25x² + 100x + 100 = –(9x² + 36x + 36)
25x² + 100x + 100 = –9x² – 36x – 36
Uji Kompetensi 34x² + 136x + 136 = 0
A. Pilihan Ganda x² + 4x + 4 = 0
(x + 2)(x + 2) = 0
1. Jawab: B
|2x – 6| = 2 x = –2 atau x = –2
maka: 5. Jawab: C
2x 6 2 |4x – 16| = 4
2x 2 6 maka:
4x – 16 = –4
2x 4
4x = 16 – 4
x2
4x = 12
atau x=3
2x 6 2 atau
2x 2 6 4x – 16 = 4
2x 8 4x = 16 + 4
x4 4x = 20
x=5
2. Jawab: B
|a + 1| = 2a – 3 6. Jawab: E
maka: |20 – 2x| – 14 = 26
a + 1 = 2a – 3 |20 – 2x| = 40
–a = –4 maka:
a=4 20 – 2x = 40
atau –2x = 20
a + 1 = –(2a – 3) x = –10
a + 1 = –2a + 3
atau
3a = 2
20 – 2x = –40
2 –2x = –60
a=
3 x = 30
2
Jadi, HP = ,4 . Jadi, HP = {–10, 30}.
3
7. Jawab: B
3. Jawab: D
|–4x| – 10 = –26
2
4 x 7 13 |–4x| = –16
5
maka:
2 –4x = –16
4 x 20
5 x=4
maka: atau
2 2 –4x = 16
4 x 20 atau 4 x -20 x = –4
5 5
2 2 8. Jawab: A
x 16 x 24
5 5 |2x + 4| = x – 2
x 40 x 60 maka:
2x + 4 = x – 2
Jadi, HP = {–40, 60}.
2x – x = –4 – 2
x = –6
4 4 2
y
25 9 3
1 2
16 16 x = 1 dan y = substitusi (1)
0 3
2
5(1) – + z = 5
14. Jawab: C 3 2
(1) dan (2) z =
3
x y 2z 9 2 2x 2y 4z 18
2 2
2x 4y 3z 1 1 2x 4y 3z 1 Jadi, HP = 1, , .
2y 7x 17 3 3
... 4 16. Jawab: A
(1) dan (2)
(1) dan (3)
xyz 1
x y 2z 9 3 3x 3y 6z 27
x 2y 3z 5
3x 6y 5z 0 1 3x 6y 5z 0
y 2z 4 ... 4
3y 11x 27
(1) dan (3)
.... 5
xyz 1 3 3x 3y 3z 3
3x 2y z 9 1 3x 2y z 9
y 4z 12
.... 5
12 Kunci Jawaban Matematika SMA/MA Kelas X - 1 GRD
(4) dan (5) (1) dan (2)
y 2z 4 2x 2y z 70.000
y 4z 12 x 2y 2z 90.000
2z 8 x z 20.000
z4 x 30.000 20.000
z = 4 subtitusi (4) x 10.000 ... (5)
–y – 2(4) = –4
–y – 8 = –4 (4) dan (5) substitusikan ke (2)
–y = –4 + 8 x 2y 2z 90.000
–y = 4 10.000 2y 60.000 90.000
y = –4 2y 90.000 70.000
y = –4, z = 4 subtitusi (1)
x–4+4 =1 2y 20.000
x =1 y 10.000
Jadi, HP = {(1, –4, 4)}. Jadi, harga 1 kg jeruk adalah Rp10.000,00.
Sehingga, x + y – z = 1 – 4 – 4 = –7.
19. Jawab: A
17. Jawab: B Misal: pisang = x
Misal, hasil panen Pak Ahmad = x apel = y
hasil panen Pak Badrun = y mangga = z
hasil panen Pak Yadi = z Model matematika:
Model matematika: 2x + 2y + z = 14.000 ... (1)
z = x – 15 x = z + 15 ... (1) x + y + 2z = 13.000 ... (2)
z = y + 15 y = z – 15 ... (2) x + 3y + z = 15.000 ... (3)
x + y + z = 225 (1) dan (2)
(1) dan (2) substitusikan ke (3) 2x 2y z 14.000 1 2x 2y z 14.000
x y z 225
x y 2z 13.000 2 2x 2y 4z 26.000
z 15 z 15 z 225
3z 12.000
3z 225 z 4.000
z 75 Jadi, harga sebuah mangga adalah
x z 15 Rp4000,00.
75 15 20. Jawab: C
90 Misal: buku tulis = x
Jadi, hasil panen Pak Ahmad adalah 90 kg. pena = y
18. Jawab: C pensil = z
Misal, mangga = x Model matematika:
jeruk = y 3x + y + 2z = 11.000 ... (1)
anggur = z 2x + 3y + z = 14.000 ... (2)
Model matematika: x + 2y + 3z = 11.000 ... (3)
2x + 2y + z = 70.000 ... (1) Diperoleh:
x + 2y + 2z = 90.000 ... (2) x = 2.000
2x + 2y + 3z = 130.000 ... (3) y = 3.000
(1) dan (3) z = 1.000
2x 2y z 70.000 Jadi, Dedi harus membayar
= 2 (2.000) + 3.000 + 1.000
2x 2y 3z 130.000
= Rp8.000,00
2z 60.000
z 30.000 ... (4)
Dari persamaan kedua dan ketiga diperoleh: Dari persamaan (2) dan (3):
2x 4y 2z 12 3x 2y 3z 1 1 3x 2y 3z 1
2x 2y 8z 40 2x y 3z 8 2 4x 2y 6z 16
2y 10z 28 x 3z 17 .... 5
x 3z 17
Dengan demikian kita peroleh SPLDV sebagai
berikut: Dari persamaan (4) dan (5):
2y + 6z = 20 3x 4z 11 1 3x 4z 11
2y – 10z = –28 x 3z 17 3 3x 9z 51
Selanjutnya kita selesaikan SPLDV dengan 5z 40 .... 6
metode eliminasi.
Eliminasi peubah y untuk memperoleh nilai z: z8
2y 6z 20 Jadi, himpunan penyelesaian persamaan di
atas adalah {(–7, 2, 8)}.
2y 10z 28 C
16z 48
z3 a
5. b
Eliminasi peubah z untuk memperoleh nilai y:
10y 30z 100
A c B
6y 30z 84
16y 16 Misalkan BC = a, AC = b, dan AB = c. Dari
y 1 soal diperoleh SPLTV sebagai berikut.
a b c 37
c a3
a b8
2 6
3
2
Jadi, HP x atau x 6
3
9x 2 36x 36 4x 2 4x 1 7y 9z 3 1 7y 9z 3
38y 114
5x 2 40x 35 0
y3
5x 5 x 7 0
5y – z = 13
x 1 V x7
15 – z = 13
z=2
2x + y + z = 7
2x + 3 + 2 = 7
1 7 2x = 2
Jadi, HP x 1 x 7 x=1
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
13. Jawab: E {(1, 3, 2)}.
1 16. Jawab: B
2 x 3
2 Dari (1) dan (2):
1 2x y z 12 1 2x y z 12
3 2 x3
2 x 2y z 3 2 2x 4y 2z 6
3 3y 3z 6 ... 4
5 x 1
2 Dari (1) dan (3):
10 x 2 2x y z 12 3 6x 3y 3z 36
1 3x y z 11 2 6x 2y 2z 22
2 x 2
2 5y z 14 ... 5
1 1 Dari(4) dan (5):
2 x 2 atau 2 x 2
2 2 3y 3z 6 1 3y 3z 6
x8 x0 5y z 14 3 15y 3z 42
HP {x | 2 x 0 atau 8 x 10} 18y 36
14. Jawab: E y2
x 7;x 7 –3y +3z = 6
x7 –6 + 3z = 6
x 7;x 7 z=4
2x 4;x 2 2x + y + z = 12
2x 4
2x 4;x 2 2x + 2 + 4 = 12
2x = 6
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
x=3
semua nilai x yang riil.
Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
15. Jawab: C {(3, 2, 4)}.
Dari (1) dan (2):
17. Jawab: A
2x y z 7 3 6x 3y 3z 21 Dari (1) dan (2):
3x y 2z 4 2 6x 2y 4z 8
2x y z 1 1 2x y z 1
5y z 13 ... 4
x y z 6 2 2x 2y 2z 12
Dari (1) dan (3):
y 3z 11 ... 4
2x y z 7 1 2x y z 7
Dari (1) dan (3):
x 3y 5z 2 2 2x 6y 10z 4
2x y z 1 1 2x y z 1
7y 9z 3 ... 5
x 2y z 0 2 2x 4y 2z 0
5y 3z 1 ... 5
x 1 2 x =
4
f(x) =
f (x) =
–1
= x² – 2x –1
2. a. (f g h)(x) = f(g(h(x))) f (x) = x3
= f(g(2 + x)) x 1 2 3 4 ....
= f((2 + x)² – 3(2 + x))
f (x) 1 8 27 64 ....
= f(4 + 4x + x² – 6 – 3x)
= f(x² + x – 2) f 1 x 3 x
= 4(x² + x – 2) + 1
= 4x² + 4x – 7 x 8 27 64 ....
b. (f g h)(-2) = 4(–2)² + 4(–2) – 7 f 1 x 1 8 27 ....
= 4(4) – 8 – 7
y
= 1
30x 23
3. a. g(x) = 64
16 3x f(x)
16x 23
g’(x) =
3x 30
b. g(x) = –15x – 20
27
x 20
g’(x) =
15
-1
8 f (x)
4. (g f)(x) = 16
g(x² – 2) = 16 x
6(x² – 2) + 4 = 16 0 8 27 64
6x² – 8 = 16
6x² = 24 Uji Kompetensi
x² = 4 A. Pilihan Ganda
x = 4 1. Jawab: B
x = ±2 f(x) = –x + 3
5. (f g) (x) = x² + x f(x²) + f²(x) – 2f(x)
f(2x + 1) = x² + x = (–x² + 3) + (–x + 3)² – 2(–x + 3)
misal, y = 2x + 1 = –x² + 3 + x² – 6x + 9 + 2x – 6
2x = y–1 = –4x + 6
y 1 x 1 2. Jawab: C
x = y
2 2 (f – g)(x) = {(3, 2 – (1)), (4, 5 – (2)),
x 2 2x 1 2x 2 (6, 7 – (–4)), (8, 4 –(–2))}
= = {(3, 1), (4, 3), (6, 11), (8, 6)}
4 4
x 1
2 3. Jawab: A
= f(x) = 2x² – 5x – 3
4 g(x) = 2x + 1
x2 1
(g f)(x) = g(f(x)) = +1 f 2x² 7x 4
2 x
g 2x 1
2x 1x 4
2x 1
x4
14. Jawab: E y3 = 3x + 4
6 1
f g(x) 2 f g x
1
x 3 3x = y3 + 4
6 6 3x
3
x 4
3 x =
x x 3
3
x 4
Daerah asal: g–1 f –1 =
6 – 3x > 0 x < 2 dan x > 0 3
6
Jadi, daerah asal f g x adalah x = 8 g–1
1
f –1 (8) =
3
0<x<2
=2
15. Jawab: A
19. Jawab: E
3
f gx f gx 3x 5
x2 f(x) = 9x + 2 dan g(x) =
2x
3 3
f g3 1 (g f)(x) = g(f(x))
x 3 = g(9x + 2)
16. Jawab: C 3 9x 2 5
=
mx 5 2 9x 2
f x
3x 2 27x 1
x4 (g f)(x) =
18x 4
f 1 x
2x m 27x 1
y =
f 1 3 1 18x 4
3 4 y(18x + 4) = 27x + 1
1 m 5 18xy + 4y = 27x + 1
2 3 m
18xy – 27x = –4y + 1
9x(2y – 3) = –4y + 1
4y 1
9x =
2y 3
4y 1
x =
18y 27
Df + g = {x | –1 x 4, x R}
b. (f – g)(x) = x 1 16 x 2 Perbaikan
Df – g = {x | –1 x 4, x R} 1. a. (f + g)(x) = 2x2 + 4x – 15 – x + 2
= 2x2 + 3x – 13
c. (f g)(x) = x 116 x 2 b. (f – g)(x) = 2x2 + 4x – 15 + x – 2
Df g
= {x | –1 x 4, x R} = 2x2 + 5x – 17
c. (f . g)(x) = (2x2 + 4x – 15)(–x + 2)
f x 1
d. x = –2x3 + 23x – 30
g 16 x 2
f 2x 2 4x 15
D f = {x | –1 x < 4, x R} d. (x) =
g g ( x 2)
1 5x x5
f 1 x f–1(x) = +1
x2 3
1 5 3 1 15 x53
f 1 3 14 =
32 1 3
18. Jawab: A x8
=
g f x g f x 3
f(x) = 3x – 8
6x 10 g 2x 3 f(1) = 3 · 1 – 8
Misal: 2x – 3 = p maka 2x p 3 =3–8
p3 = –5
x
2
f g 2 2 22 2 2 1
8 4 1
13