Anda di halaman 1dari 17

PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I

(HSPB 631)

BAB VI
DESAIN PENULANGAN BALOK

VI.1 Desain Penulangan Lentur Balok


Pada penulangan lentur balok digunakan nilai momen desain terbesar
dari seluruh kombinasi pembebanan pada masing – masing balok, yaitu nilai
momen tumpuan dan momen lapangan terbesar.

Penulangan Balok Persegi pada Balok Lantai (30/40) dan Balok Dak
(25/35)
Data Perencanaan:
Kuat tekan beton f 'c = 28 Mpa
Tegangan leleh baja fy = 240 Mpa
β1 = 0,85 (17 ≤ fc’≤ 28)

Faktor reduksi kekuatan φ = 0,9


Selimut beton (ds) = 40 mm
Tulangan sengkang (Øs) = 10 mm
Tulangan utama (D) = 22 mm
Lebar balok (b) = 30 cm
Tinggi balok (h) = 40 cm
Tebal plat (hf) = 125 mm
Panjang Bentang (L) = 500 cm
S-Dutama = 25 mm
anstruk
MuTump = -161,47 kNm
Mu anstruk
Lap = 89,38 kNm
Momen desain tumpuan (Mdtump)

1 1
Md tump = Mu ans
tump− . Q . a = 161,47 - . 162 , 93 . 0,4 = 139,74 kNm
3 3
Momen desain lapangan (Mdlap)
1 1
Md lap = Muans
lap − . Q . a = 89,38 - . 162 ,93 . 0,4 = 78,51 kNm
6 6
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Tinggi efektif (d)


d = h - ds - Øs - 1/2 D = 300 – 40 – 10 – 0,5 (22) = 339 mm

Daerah Tumpuan:

1. Momen desain tumpuan

Mdtump = 139,74 kNm


2. Momen nominal (Mn)

Mu 139,74
M n= = =155,27 kNm
∅ 0,9

3. Menentukan nilai kmaks


600 600
kmaks=0,75 ∙ β 1 ∙( 600+fy )
=0,75 ∙ 0,85∙(600+ 240 )
=0,455

4. Menentukan nilai Mn1


Mn1 = 0,85 . f’c . b . d2 . kmaks . (1 – ½ . kmaks)
= 0,85 . 24 . 300 . 3392 . 0,455 . (1 – ½ . 0,455)
= 288,57 kN.m
5. Menentukan nilai Mn2
Mn2 = Mn - Mn1
=155,27 – 288,57
= -133,30 kNm
Karena Mn2 < 0 maka cukup dipakai tulangan tunggal
6. Menentukan nilai kperlu

2∙ Mn 2∙ 155,27 ∙10 6
k =1− 1−
√0,85 ∙ f 'c ∙b ∙ d 2
=1− 1−

0,85 ∙24 .300 ∙ 3392
=0,212

7. Menentukan luas tulangan perlu


Mn 155,27∙ 106
As perlu = =
( k2 )
fy ∙ d ∙ 1− (
240∙ 339 ∙ 1−
0,212
2 )
¿ 2134,27 mm2
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

8. Luas tulangan maksimum (Asmaks)


0,85 ∙ f c ' 600
(
ρmaks =0,75∙ β 1 ∙
fy (

600+fy ))
0,85 ∙ 24 600
(
¿ 0,75 ∙ 0,85 ∙
240
∙ (
600+ 240 ))
=0,0452

Asmaks = ρmaks . b . d
= 0,0452. 300. 339
= 4592,391 mm2

9. Luas tulangan minimum (Asmin)


1,4 1,4
ρmin = = =0,00583
fy 240
Asmin = ρmin . b . d
= 0,00583 . 300 . 339
= 539,25 mm2

10. Menghitung jumlah tulangan (n)


4 . Asperlu 4 .2134,27
n= = =5,62≈ 6 buah
π . Dut 2 π .222
1 1
Ast=6 x x π x Dut 2=6 x x π x 222=2279,64 m 2
4 4

11.
Cek lebar balok dengan tulangan terpasang:

Bt = 2ds + 2øs + n.Dut + (n – 1) .S-Dutama ≤ bw

= 2(40) + 2(10) + 3(22) + (3-1).25 ≤ 300

= 216 mm ≤ 300 mm ... Oke!

12. Cek pemasangan luas tulangan


Karena Asmin< Ast < Asmaks maka perencanaan memenuhi syarat daktilitas
(keruntuhan tarik)
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Daerah Lapangan
1. Momen desain lapangan
Mdlapangan = 78,51 kNm
2. Momen nominal (Mn)
Mu 78,51
M n= = =87,24 kNm
∅ 0,9
3. Menentukan nilai kmaks
600 600
kmaks=0,75 ∙ β 1 ∙ ( 600+fy )
=0,75 ∙ 0,85∙ ( )
600+ 240
=0,455

4. Menentukan nilai Mn1


Mn1 = 0,85 . f’c . b . d2 . kmaks . (1 – ½ . kmaks)
= 0,85 . 24 . 300 . 3392 . 0,455 . (1 – ½ . 0,455)
= 288,57 kN.m
5. Menentukan nilai Mn2
Mn2 = Mn - Mn1
=87,24 - 288,57
= -201,33 kNm
Karena Mn2 < 0 maka cukup dengan tulangan tunggal
6. Menentukan nilai kperlu

2∙ Mn 2∙ 87,24 ∙ 106
k =1− 1−
√0,85 ∙ f 'c ∙b ∙ d 2
=1− 1−

0,85 ∙24 .300 ∙ 3392
=0,113

7. Menentukan luas tulangan perlu


Mn 87,24 ∙ 106
As perlu = = =1136,24 mm2
k 0,113
fy ∙ d ∙(1− ) 240 ∙ 339 ∙(1− )
2 2
8. Luas tulangan maksimum (Asmaks)
0,85 ∙ f c ' 600
(
ρmaks =0,75∙ β 1 ∙
fy
∙ (
600+fy ))
0,85 ∙ 24 600
(
¿ 0,75 ∙ 0,85 ∙
240
∙ (
600+ 240
=0,0452))
Asmaks = ρmaks . b . d
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

= 0,0452. 300. 339 = 4592,391 mm2


9. Luas tulangan minimum (Asmin)
1,4 1,4
ρmin = = =0,00583
fy 240
Asmin = ρmin . b . d
= 0,00583 . 300 . 339 = 539,25 mm2
10. Menghitung jumlah tulangan (n)
4 . Asperlu 4 .1136,24 mm2
n= = =2,99 ≈ 3 buah
π . Dut 2 π . 222
1 1
Ast=3 x x π x Dut 2=3 x x π x 222=1139,82 m2
4 4
11.
Cek lebar balok dengan tulangan tepasang:

Bt = 2ds + 2øs + n. + (n – 1) . Dut ≤ bw

= 2(40) + 2(10) + 3(22) + (3-1).22 ≤ 300

= 216 mm ≤ 300 mm ... Oke!

12. Cek pemasangan luas tulangan


Karena Asmin< Ast < Asmaks maka perencanaan memenuhi syarat daktilitas
(keruntuhan tarik)
Perhitungan selanjutnya dimuat ke dalam tabel di bawah ini:
Tabel 6.1 Perhitungan Desain Penulangan Lentur Balok

Muanstruk Ukuran Balok (mm) L Qo Mudesain d Mnominal Mn1 Mn2 Cek jenis
Balok kmaks
kN.m b h m kN kN.m (mm) kN.m kN.m kN.m tulangan
Tumpuan -161,47 300 400 5 139,74 339 155,27 0,455 288,57 -133,30 Tunggal
Lantai 162,93
Lapangan 89,38 300 400 5 78,51 339 87,24 0,455 288,57 -201,33 Tunggal
Tumpuan -68,34 250 350 5 58,59 289 65,09 0,455 174,77 -109,67 Tunggal
Dak 73,13
Lapangan 33,98 250 350 5 29,10 289 32,34 0,455 174,77 -142,43 Tunggal
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Balok Asperlu Asmaks Asmin n Ast Mnt


kperlu ρb ρ maks ρ min Ast > Asperlu kt
2 2 2 buah 2 kN.m
mm mm mm mm
Lantai 0,212 2134,27 0,0602 0,0452 4592,391 0,0058 593,25 5,62 6 2279,64 Aman 0,226 164,51
0,113 1136,24 0,0602 0,0452 4592,391 0,0058 593,25 2,99 3 1139,82 Aman 0,113 87,50
Dak 0,141 1009,65 0,0602 0,0452 3262,539 0,0058 421,46 2,66 3 1139,82 Aman 0,159 72,77
0,067 482,47 0,0602 0,0452 3262,539 0,0058 421,46 1,27 2 759,88 Aman 0,106 49,91

Tabel 6.2 Rekapitulasi Perhitungan Desain Penulangan Lentur Balok


Dutama Øs Jumlah
Balok Letak
mm mm Dutama
Tumpuan 22 10 6
Lantai
Lapangan 22 10 3
Tumpuan 22 10 3
Dak
Lapangan 22 10 2

VI.2 Desain Penulangan Geser Balok


Contoh Perhitungan untuk Balok Lantai 1
1. Hitung gaya geser berfaktor Vu berdasarkan penampang kritis
Gaya geser pada as kolom (Vd) = 175,02 kN
Bentang bersih:
Ln = L – ½.kolom – ½.kolom
Ln = 5000– ½.400 – ½.400 = 4600 mm
Gaya geser di depan tumpuan (Ru):
ln a

2 2
Ru=Vd x
ln
2
4600 400

2 2
¿ 175,02 x = 159,80 kN
4600
2
Gaya geser ultimit pada lokasi kritis (Vu):
ln−d 4600−339
Vu = × Ru = ×159,80 = 134,01 kN
ln 4600

2. Kekuatan geser yang diberikan beton


1 1
⋅√ f c ' ⋅√28
Vc = 6 .bw .d = 6 .300.339 = 91,48 kN
ØVc = 0,75 x 91,48 = 68,61 kN
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Karena Vu ≥ ØVc, maka diperlukan tulangan geser.

3. Penulangan pada daerah yang cukup tulangan geser minimum

Karena ØVs < Ø ( 13 √ f ).b. d


'
c

Maka, Smin = ½ .d = ½ . 339 = 170 mm --- dipakai S = 200 mm


f ' c . bw . S
Av = 0,062 . √
fy

= 0,062 .
√ 28 .300.200
240
= 82 mm2
Luas 1 kaki tulangan sengkang = 82/2 = 41 mm2
Digunakan s = 10
Jadi digunakan tulangan geser 10-200

4. Penulangan pada daerah yang perlu tulangan geser


Kekuatan geser yang diperlukan tulangan baja:
Av x d x fy
Vs =
S
82 x 339 x 240
=
200
= 33357,6 N = 33,37 kN
ØVs = 0,75 x Vs
= 0,75 x 33,37
= 25,02 kN

Ø ( 13 √ f ).b. d = 0,75( 13 √28).300.339 = 134,54 kN


'
c

Dicoba  = 10 mm (Luas satu kaki = 78,5 mm2 )


Jadi Av = 2 x 78,5 = 157 mm2
Av ∙ f yh ∙ d 157 ∙240 ∙ 339
Smaks= = =510 mm
∅ Vs 25,02
Dipakai S = 150 mm
Jadi dipakai tulangan geser 10-150
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

5. Batasan daerah tulangan sengkang:


Ru−φVc 159,80−68,61
x1= ⋅(0,5⋅Ln )= ⋅2300=1312, 47 mm
Ru 159 , 80
1
Ru− ⋅φ Vc
2 159 ,80−0,5 . 68 ,61
x 2= ⋅(0,5⋅Ln)= ⋅2300=1806 , 23 mm
Ru 159 ,80

Daerah perlu tulangan sengkang:


x1 = 1312 mm
Daerah tulangan sengkang minimum:
x2 – x1 = 1806,23 - 1312 = 494 mm
Daerah tidak perlu tulangan sengkang:
0,5.Ln – x2 = 2300 – 1806,23 = 494 mm
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Tabel 6.3 Perhitungan Desain Penulangan Geser Balok


Ukuran Balok
Vd L Ln d Ln/2 a/2 Ln/2 - a/2 Ru Vu Vc ØVc 1/2(ØVc)
Balok (mm)
kN mm mm b h mm mm mm mm kN kN kN kN kN
Lantai 175,02 5000 4600 300 400 339 2300 200 2100 159,80 134,01 91,48 68,61 34,31
Dak 97,49 5000 4600 250 350 289 2300 200 2100 89,01 76,76 64,99 48,74 24,37
Cukup tulangan geser minimum Perlu tulangan geser
Balok 0,5 Luas 1 kaki
S Avmin Vs Ø[1/3*(f'c )*b*d 1/2(Avmin) Avt (Øs=10mm) ØVc + Ø[1/3*(f'c )*b*d ØVc + Ø[2/3*(f'c0,5)*b*d
0,5 Av S
Cek Cek (Øs=10mm)
mm mm 2 kN kN mm 2
mm 2 kN kN mm2 mm 2 mm
Lantai 170 200 82 33,37 134,54 Cukup 41 78,50 134,54 269,07 Perlu 78,50 157 510 150
Dak 145 200 68 23,70 95,58 Cukup 34 78,50 95,58 191,16 Perlu 78,50 157 613 150

Batasan daerah tulangan geser


Balok Daerah Daerah cukup Daerah
x1 x2
perlu minimum tidak perlu
mm mm mm mm mm
Lantai 1312,47 1806,23 1312 494 494
Dak 1040,50 1670,25 1040 630 630

Tabel 6.4 Rekapitulasi Perhitungan Desain Penulangan Geser Balok


Perlu Cukup minimum
Balok
Øs S Øs S
Lantai 10 150 10 200
Dak 10 150 10 200
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Tabel 6.5 Desain penulangan balok lantai


KODE LANTAI 1 - 3
TYPE B 30 X 40
POSISI TUMPUAN KIRI LAPANGAN TUMPUAN KANAN
Pot A-A Pot B-B

POTONGAN

TUL. ATAS 6D22 3D22 6D22


TUL. BAWAH 3D22 3D22 3D22
TUL. SAMPING 2D22 2D22 2D22
SENGKANG Ø10-150 Ø10-200 Ø10-150
SELIMUT BETON 40 40 40
1150 2300 1150
STEP
9 16 9

Tabel 6.6 Desain penulangan balok dak


KODE LANTAI DAK
TYPE B 25 X 35
POSISI TUMPUAN KIRI LAPANGAN TUMPUAN KANAN
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Pot A-A Pot B-B

POTONGAN

TUL. ATAS 3D22 2D22 3D22


TUL. BAWAH 2D22 3D22 2D22
TUL. SAMPING 2D22 2D22 2D22
SENGKANG Ø10-150 Ø10-200 Ø10-150
SELIMUT BETON 40 40 40
1150 2300 1150
STEP
9 16 9
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

BAB VII
DESAIN PENULANGAN KOLOM

VII.1 Data Perencanaan


Kuat tekan beton f 'c = 28 Mpa
Tegangan leleh baja fy = 240 Mpa
β1 = 0,85 (17 ≤ f’c ≤ 28Mpa)

Faktor reduksi kekuatan sengkanh φ = 0,65


Selimut beton (ds) = 40 mm
Tulangan sengkang (Øs) = 10 mm
Tulangan utama (Øu) = 22 mm
Lebar kolom (b) = 400 mm
Tinggi kolom (h) = 400 mm
Tebal plat (hf) = 12,5 mm
Panjang Kolom = 5000 cm

Contoh Perhitungan pada Lantai 1


1. Momen Ultimit (Mu)
Mu = 5,63 kNm
Mu 5,63
Mn = = = 8,66 kNm
Ф 0,65
2. Menghitung Gaya aksial Total (Pu)
N = 1169,22 kN
Pu 1169,22
Pn = = =¿1790,80 kNm
Ф 0,65
3. Menghitung eksentrisitas (e)
Mn 8,66
e= = =4,817 mm
Pn 1790,80
4. Menghitung d’ dan d
d’ = ds - Øs - 1/2 Øu
= 40 – 10 – ½.22 = 61 mm
d = h – d’
= 400-61= 339 mm
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

5. Perkiraan Luas Tulangan


Rasio penulangan sebesar ρt = 1,5% dan ukuran kolom 40 cm x 40
cm diasumsikan sebagai berikut:
As 1
ρ = ρ’ = = x 1,5 %=0,008
b.h 2
As =ρ.b.h
= 0,008 x 400 x400 = 1200 mm2
Dicoba tulangan 4D-22 masing – masing pada seriap sisi
berhadapan (As = As’ = 1519,76 mm2)
Ast> As perlu = 1519,76>1200 mm2 ............................................ok
As 1200
α¿ = =¿0,0088
b . d 400 . 339
6. Menghitung eksentrisitas balanced (eb)
600
cb = d
600+fy
600
= x 339=242,14 mm
600+240
a b = β1. cb
= 0,85. 242,14 = 205,82 mm

Tegangan tulangan baja tekan


242,14−61
f 's = 600 x =448,85 MPa> fy = 240 Mpa (tulangan tekan
242,14
leleh)
Tegangan tulangan baja tarik
fs= 600x(d-Cb)/Cb
fs= 600x(339-242,14)/242,14 = 240Mpa ≥ fy= 240 Mpa (Tulangan
tarik leleh)
Pnb = 0,85 .f 'c .b .ab + As' .f 's - As .fy
= 0,85 .28 .400 .205,82+ 1200.240 – 1200.240
= 2210,04 kNm
Mnb = 0,85. f 'c.b .ab.( ½.h -½.ab) +As'.f 's.( ½.h-d')-As .fy.(½.h - d')
= 0,85 .28 .400 . 205,82.( ½.400-½.205,82) + 1200.240.
(½.400-61) – 1200.240. ( 339– ½.400)
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

= 27,35 kNm
M nb 27,35
eb = = =¿ 0,012 mm
Pnb 2210,04
karena Pn 1798,80 mm < Pnb = 2210,04 mm, maka keruntuhan
kolom tersebut berupa keruntuhan tarik.
7. Analisa penampang terhadap beban yang bekerja

h−2 e 2
Pntarik = 0,85 . f ' c . b . d
[( h−2 e
2d ) √(
+
2d ) (
+ 2.m . a . 1−
d'
d )]
= 4089,09 kN

untuk pertimbangan kekuatan dan ekonomis digunakan nilai

Pntarik ekonomis≈ 1,15 Pn = 2068,62 kNm

Pr = ФPntarik = 0,65 x 4089,09 = 2657,91 kN > Pu = 1169,22 kN Oke!

8. Cek Pu > Pkolom0,10. Ag. fc’


Pkolom = 0,10. Ag. fc’= 0,1.400.400.28 = 448 kN
Pu = 1169,22 kN > Pkolom = 448 kN Oke!
9. Jarak spasi tulangan geser
ambil nilai terkecil dari:
S1 = 48 x Øs = 48 x 10 = 480 mm
S2 = 16 x Øu = 16 x 22 = 352 mm
S3 = b = 400 mm
digunakan S–200 mm

Perhitungan selanjutnya dimuat ke dalam tabel


PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

Tabel 7.1 Perhitungan Desain Penulangan Lentur dan Geser Kolom

Kolom Pu Mu Pn Mn e d d' ρ = ρ' Asperlu = As'perlu n Ast = Ast'


2
Tinggi (m) kN kNm kN kNm mm mm mm mm (2 sisi) mm2
Lantai 1 5 1169,22 5,63 1798,80 8,66 4,817 339 61 0,008 1200 3,158 4 1519,76
Lantai 2 5 824,09 7,61 1267,83 11,70 9,228 339 61 0,008 1200 3,158 4 1519,76
Lantai 3 4 486,34 13,65 748,22 21,00 28,063 339 61 0,008 1200 3,158 4 1519,76
Dak 4 151,45 2,11 233,01 3,25 13,952 339 61 0,008 1200 3,158 4 1519,76

cb ab fs' fs Pnb Mnb eb


fs' ≤ fy Jenis Keruntuhan
mm Mpa Mpa kN kNm mm
242,14 205,82 448,85 fs' = fy 240 2210,04 27,35 0,012 Pn < Pnb Keruntuhan Tarik
242,14 205,82 448,85 fs' = fy 240 2210,04 27,35 0,012 Pn < Pnb Keruntuhan Tarik
242,14 205,82 448,85 fs' = fy 240 2210,04 27,35 0,012 Pn < Pnb Keruntuhan Tarik
242,14 205,82 448,85 fs' = fy 240 2210,04 27,35 0,012 Pn < Pnb Keruntuhan Tarik

Pntarik Mntarik Pnekonomis (1,15.Pn) Pr Pkolom Cek faktor ϴ a c fs' fs Kondisi Leleh
α m Faktor ϴ
kN kNm kN kN kN Pu > Pkolom mm mm Mpa Mpa Tulangan
0,0088 10,08 4089,09 19,70 2068,62 2657,91 448 ϴ Tidak Berubah 0,65 429,53 505,33 527,57 -197,49 Tekan Leleh
0,0088 10,08 4012,23 37,03 1458,00 2607,95 448 ϴ Tidak Berubah 0,65 421,45 495,83 526,18 -189,78 Tekan Leleh
0,0088 10,08 3687,13 103,47 860,45 2396,63 448 ϴ Tidak Berubah 0,65 387,30 455,65 519,68 -153,61 Tekan Leleh
0,0088 10,08 3930,22 54,84 267,96 2554,64 448 ϴ Berubah 0,75 412,84 485,69 524,64 -181,22 Tekan Leleh
PERENCANAAN BANGUNAN REKAYASA SIPIL I
(HSPB 631)

TUL. UTAMA

TUL. GESER
POTONGAN

POSISI
TYPE

H=
MELINTANG POTONGAN MEMANJANG
A-A
TUMPUAN
LAPANGAN
K 40 X 40

5000 mm
Ø10-200
12D22

TUMPUAN

Gambar 7.1 Sketsa Penulangan Kolom

Anda mungkin juga menyukai