Anda di halaman 1dari 7

Konsep Kepemimpinan dalam Hadis Nabi

Para sejarawan menggambarkan kedudukan Nabi Muhammad saw. tidak hanya


sebagai Nabi dan Rasul pembawa wahyu saja tetapi beliau juga dipandang
sebagai kepala negara dari negara Madina. Dalam konteks kapasitas beliau
sebagai pemimpin Madinah tentunya beliau telah memberikan petunjuk dan
keteladanan dan pengajaran tentang kepemimpinan. Berikut ini beberapa sabda
dan ucapan beliau terkait dengan kepemimpinan.

1) Tanggung jawab  seorang pemimpin

‫(ار َع ْن َع ْب( ِد هَّللا ِ ْب ِن‬ ٍ (َ‫ك َع ْن َع ْب ِد هَّللا ِ ْب ِن ِدين‬ ٍ ِ‫ َح َّدثَنَا َع ْب ُد هَّللا ِ ب ُْن َم ْسلَ َمةَ َع ْن َمال‬ 
‫اع َو ُكلُّ ُك ْم َم ْس(ئُو ٌل‬ ٍ ‫(ال أَاَل ُكلُّ ُك ْم َر‬ َ َ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم ق‬َ ِ ‫ُول هَّللا‬َ ‫ُع َم َر أَ َّن َرس‬
‫(((و َم ْس(((ئُو ٌل َع ْنهُ ْم‬ َ ُ‫اع َعلَ ْي ِه ْم َوه‬ ٍ ‫اس َر‬ ِ َّ‫َع ْن َر ِعيَّتِ((( ِه فَ(((اأْل َ ِمي ُر الَّ ِذي َعلَى الن‬
ِ ‫اع َعلَى أَ ْه ِل بَ ْيتِ ِه َوهُ َو َم ْسئُو ٌل َع ْنهُ ْم َو ْال َم((رْ أَةُ َرا ِعيَ (ةٌ َعلَى بَ ْي‬
‫ت‬ ٍ ‫َوال َّر ُج ُل َر‬
‫(و َم ْس(ئُو ٌل‬ َ (ُ‫اع َعلَى َما ِل َس(يِّ ِد ِه َوه‬ ٍ ‫بَ ْعلِهَا َو َولَ ِد ِه َو ِه َي َم ْسئُولَةٌ َع ْنهُ ْم َو ْال َع ْب ُد َر‬
‫اع َو ُكلُّ ُك ْم َم ْسئُو ٌل َع ْن َر ِعيَّتِ ِه‬
ٍ ‫َع ْنهُ فَ ُكلُّ ُك ْم َر‬
 Ibn umar r.a berkata: saya telah mendengar rasulullah saw bersabda :
setiap orang adalah pemimpin dan akan diminta pertanggungjawaban
atas kepemimpinannnya. Seorang kepala negara akan diminta
pertanggungjawaban  perihal rakyat yang dipimpinnya. Seorang suami
akan ditanya perihal keluarga yang dipimpinnya. Seorang isteri yang
memelihara rumah tangga suaminya akan ditanya perihal
tanggungjawab dan tugasnya. Bahkan seorang pembantu/pekerja rumah
tangga yang bertugas memelihara barang milik majikannya juga akan
ditanya dari hal yang dipimpinnya. Dan kamu sekalian pemimpin dan
akan ditanya (diminta pertanggungan jawab) darihal hal yang
dipimpinnya. (buchary, muslim)

2) Ancaman bagi Pemimpin yang Menipu

ِ ‫(ال َع((ا َد ُعبَ ْي( ُد هَّللا‬ َ (َ‫ب َع ْن ْال َح َس ( ِن ق‬ ِ َ‫وخ َح َّدثَنَا أَبُو اأْل َ ْشه‬
َ ُّ‫ان ب ُْن فَر‬ ُ َ‫َح َّدثَنَا َش ْيب‬
‫(ال َم ْعقِ ( ٌل إِنِّي‬ َ (َ‫ات فِي ِه ق‬ َ ‫ض ِه الَّ ِذي َم‬ ِ ‫ي فِي َم َر‬ َّ ِ‫ار ْال ُمزن‬ ٍ ‫ب ُْن ِزيَا ٍد َم ْعقِ َل ب َْن يَ َس‬
‫ت أَ َّن لِي‬ ُ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم لَ ْو َعلِ ْم‬
َ ِ ‫ُول هَّللا‬
ِ ‫ك َح ِديثًا َس ِم ْعتُهُ ِم ْن َرس‬ َ ُ‫ُم َح ِّدث‬
ْ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َس (لَّ َم يَقُ((و ُل َم ا ِمن‬ َ ِ ‫ُول هَّللا‬
َ ‫ْت َرس‬ ُ ‫ك إِنِّي َس ِمع‬ َ ُ‫َحيَاةً َما َح َّد ْثت‬
‫اش لِ َر ِعيَّتِ ِه إِاَّل َح َّر َم‬ ٌّ ‫ست َْر ِعي ِه هَّللا ُ َر ِعيَّةً يَ ُموتُ يَ ْو َم يَ ُموتُ َو ُه َو َغ‬ ْ َ‫َع ْب ٍد ي‬
َ‫هَّللا ُ َعلَ ْي ِه ا ْل َجنَّة‬
Abu ja’la (ma’qil) bin jasar r.a berkata: saya telah mendengar rasulullah saw
bersabda: tiada seorang yang diamanati oleh allah memimpin rakyat  kemudian
‫‪ketika ia mati ia masih menipu rakyatnya, melainkan pasti allah mengharamkan‬‬
‫)‪baginya surga. (Bukhari & Muslim‬‬

‫‪3) Pemimpin dilarang bersikap birokratis‬‬

‫ب َح( َّدثَنِي َحرْ َملَ(ةُ َع ْن َع ْب( ِد‬ ‫ُون ب ُْن َس ِعي ٍد اأْل َ ْيلِ ُّي َح( َّدثَنَا اب ُْن َو ْه ٍ‬ ‫َح َّدثَنِي هَار ُ‬
‫ت‬ ‫ت ِم َّم ْن أَ ْن َ‬ ‫ْت َعائِ َش(ةَ أَ ْس(أَلُهَا َع ْن َش( ْي ٍء فَقَ((الَ ْ‬ ‫(ال أَتَي ُ‬ ‫اس(ةَ قَ َ‬ ‫الرَّحْ َم ِن ْب ِن ِش َم َ‬
‫احبُ ُك ْم لَ ُك ْم فِي َغ َزاتِ ُك ْم هَ(( ِذ ِه‬ ‫ص ِ‬‫ان َ‬ ‫ْف َك َ‬ ‫ت َكي َ‬ ‫ت َر ُج ٌل ِم ْن أَ ْه ِل ِمصْ َر فَقَالَ ْ(‬ ‫فَقُ ْل ُ‬
‫ْطي( ِه ْالبَ ِع( ي َر‬ ‫(ل ِمنَّا ْالبَ ِع( ي ُر فَيُع ِ‬ ‫ان لَيَ ُم( ُ‬
‫(وت لِل َّر ُج( ِ‬ ‫فَقَا َل َما نَقَ ْمنَا ِم ْنهُ َش ْيئًا إِ ْن َك َ‬
‫ت أَ َم((ا إِنَّهُ اَل‬ ‫ْطي ِه ْال َع ْب( َد َويَحْ تَ((ا ُج إِلَى النَّفَقَ( ِة فَيُع ِ‬
‫ْطي( ِه النَّفَقَ(ةَ فَقَ((الَ ْ(‬ ‫َو ْال َع ْب ُد فَيُع ِ‬
‫ْت ِم ْن‬ ‫ك َم((ا َس ( ِمع ُ‬ ‫(ر أَ ِخي أَ ْن أُ ْخبِ( َ‬
‫(ر َ‬ ‫يَ ْمنَ ُعنِي الَّ ِذي فَ َع َل فِي ُم َح َّم ِد ب ِْن أَبِي بَ ْك( ٍ‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم يَقُو ُل فِي بَ ْيتِي هَ َذا اللَّ ُه َّم َمنْ َولِ َي ِمنْ أَ ْم ِر‬ ‫ُول هَّللا ِ َ‬‫َرس ِ‬
‫ق‬ ‫ش ْيئًا فَ َرفَ َ‬ ‫ق َعلَ ْي ِه َو َمنْ َولِ َي ِمنْ أَ ْم ِر أُ َّمتِي َ‬ ‫شقُ ْ‬ ‫ق َعلَ ْي ِه ْم فَا ْ‬ ‫ش ْيئًا فَ َ‬
‫ش َّ‬ ‫أُ َّمتِي َ‬
‫ق بِ ِه و َح َّدثَنِي ُم َح َّم ُد ب ُْن َحاتِ ٍم َح َّدثَنَا اب ُْن َم ْه ِديٍّ َح( َّدثَنَا َج ِري ( ُر ب ُْن‬ ‫ارفُ ْ‬
‫بِ ِه ْم فَ ْ‬
‫اس (ةَ َع ْن َعائِ َش (ةَ َع ْن‬ ‫از ٍم َع ْن َحرْ َملَةَ ْال ِمصْ ِريِّ َع ْن َع ْب ِد الرَّحْ َم ِن ْب ِن ِش َم َ‬ ‫َح ِ‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم بِ ِم ْثلِ ِه‬‫النَّبِ ِّي َ‬
‫‪ ‬‬

‫‪‘Aisyah r.a berkata : saya telah mendengar rasulullah saw bersabda di rumahku‬‬
‫‪ini : ya allah siapa yang menguasai sesuatu dari urusan umatku, lalu mempersulit‬‬
‫‪urusan mereka, maka persulitlah baginya. Dan siapa yang mengurusi umatku‬‬
‫‪lalu berlemah lembut pada mereka, maka permudahlah baginya. (rawahu.‬‬
‫)‪Muslim‬‬

‫‪4) Waspada dari Pemimpin yang bodoh‬‬

‫اق أَ ْخبَ َرنَا َم ْع َم ٌر َع ِن اب ِْن ُخثَي ٍْم َع ْن َع ْب ِد الرَّحْ َم ِن ب ِْن َس((ابِ ٍط‬ ‫َح َّدثَنَا َع ْب ُد ال َّر َّز ِ‬
‫ب ْب ِن عُجْ ( َرةَ‬ ‫(ال لِ َك ْع ِ‬ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم قَ( َ‬‫ي َ‬ ‫َع ْن َجابِ ِر ْب ِن َع ْب ِد هَّللا ِ أَ َّن النَّبِ َّ‬
‫(ال أُ َم( َرا ُء يَ ُكونُ( َ‬
‫(ون‬ ‫الس(فَهَا ِء قَ( َ‬ ‫ارةُ ُّ‬ ‫ال َو َما إِ َم َ‬‫ار ِة ال ُّسفَهَا ِء قَ َ‬ ‫ك هَّللا ُ ِم ْن إِ َم َ‬ ‫أَ َعا َذ َ‬
‫ص ( َّدقَهُ ْم ِب َك( ِذبِ ِه ْم َوأَ َع((انَهُ ْم‬
‫ون بِ ُسنَّتِي فَ َم ْن َ‬ ‫ون بِهَ ْديِي َواَل يَ ْستَنُّ َ‬ ‫بَ ْع ِدي اَل يَ ْقتَ ُد َ‬
‫ض(ي َو َم ْن‬ ‫ي َح ْو ِ‬ ‫ْت ِم ْنهُ ْم َواَل يَ ِر ُدوا َعلَ َّ‬ ‫ك لَ ْيسُوا ِمنِّي َولَس ُ‬ ‫َعلَى ظُ ْل ِم ِه ْم فَأُولَئِ َ‬
‫ك ِمنِّي َوأَنَا ِم ْنهُ ْم َو َسيَ ِر ُدوا‬ ‫ص ِّد ْقهُ ْم بِ َك ِذبِ ِه ْم َولَ ْم ي ُِع ْنهُ ْم َعلَى ظُ ْل ِم ِه ْم فَأُولَئِ َ‬ ‫لَ ْم يُ َ‬
‫طفِ ُئ ْال َخ ِطيئَ(ةَ‬ ‫الص( َدقَةُ تُ ْ‬‫الص( ْو ُم ُجنَّةٌ َو َّ‬ ‫ض(ي يَ((ا َكعْبُ ب َْن عُجْ( َرةَ َّ‬ ‫ي َح ْو ِ‬ ‫َعلَ َّ‬
‫ان يَ((ا َكعْبُ ب َْن عُجْ( َرةَ إِنَّهُ اَل يَ( ْد ُخ ُل ْال َجنَّةَ لَحْ ٌم‬
ٌ َ‫ال بُرْ ه‬َ َ‫ان أَ ْو ق‬ ٌ َ‫صاَل ةُ قُرْ ب‬َّ ‫َوال‬
‫ع‬ ِ (َ‫ت النَّا ُر أَ ْولَى بِ( ِه يَ((ا َكعْبُ ب َْن عُجْ( َرةَ النَّاسُ َغا ِدي‬
ٌ ‫(ان فَ ُم ْبتَ((ا‬ ٍ ْ‫ت ِم ْن ُس(ح‬ َ َ‫نَب‬
‫نَ ْف َسهُ فَ ُم ْعتِقُهَا َوبَائِ ٌع نَ ْف َسهُ فَ ُموبِقُهَا‬

Rasulullah saw bersabda kepada Ka’ab bin Ujrah: mudah-mudahan Allah


melindungimu dari para pemimpin yang bodoh (dungu). Ka’ab bin Ujrah
bertanya: apa yang dimaksud dengan pemimpin yang dungu wahai rasulullah
saw? Beliau menjawab: mereka adalah para pemimpin yang hidup
sepeninggalku. Mereka tidak pernah berpedoman pada petunjukku, mereka tidak
mengikuti sunnahku. Barang siapa yang membenarkan kedustaan mereka
ataupun mendukung atas kezaliman mereka, maka orang itu tidak termasuk
golonganku, karena aku bukanlah orang seperti itu. Mereka juga tidak akan
mendapatkan air minum dari telagaku. Wahai Ka’ab, sesungguhnya puasa
adalah benteng, sedekah itu bisa menghapus kesalahan, sedangkan shalat adalah
upaya mendekatkan diri kepada Allah (qurban) –dalam riwayat lain burhan
(dalil)- wahai Ka’ab sesungguhnya tidak akan masuk surga seonggok daging
yang berasal dari barang haram. Dan api neraka lebih berhak untuk
melahapnya. Wahai Ka’ab bin Ujrah, manusia terpecah menjadi dua golongan:
pertama, orang yang membeli dirinya (menguasai dirinya), maka dia itulah yang
memerdekakan dirinya.  Golongan yang menjual dirinya, maka dia itulah yang
membinasakan dirinya sendiri. (HR. Ahmad bin Hanbal)

5) Pemimpin yang dicintai Allah

‫ض(( ْي ِل ْب ِن‬َ ُ‫ض((ي ٍْل َع ْن ف‬ َ ُ‫َح(( َّدثَنَا َعلِ ُّي ب ُْن ْال ُم ْن(( ِذ ِر ْال ُك((وفِ ُّي َح(( َّدثَنَا ُم َح َّم ُد ب ُْن ف‬
‫ص (لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه‬
َ ِ ‫(ال َر ُس (و ُل هَّللا‬َ (َ‫(ال ق‬ َ (َ‫ق َع ْن َع ِطيَّةَ َع ْن أَبِي َس ( ِعي ٍد ق‬ ٍ ‫َم((رْ ُزو‬
‫اس إِلَى هَّللا ِ يَ ْو َم ْالقِيَا َم ِة َوأَ ْدنَاهُ ْم ِم ْن(هُ َمجْ لِ ًس (ا إِ َم((ا ٌم َع((ا ِد ٌل‬
ِ َّ‫َو َسلَّ َم إِ َّن أَ َحبَّ الن‬
‫ال َوفِي ْالبَ((اب َع ْن‬ َ َ‫اس إِلَى هَّللا ِ َوأَ ْب َع َدهُ ْم ِم ْنهُ َمجْ لِسًا إِ َما ٌم َجائِ ٌر ق‬ ِ َّ‫ض الن‬ َ ‫َوأَ ْب َغ‬
ٌ‫يث َح َس ٌن َغ ِريب‬ ٌ ‫يث أَبِي َس ِعي ٍد َح ِد‬ ُ ‫ال أَبُو ِعي َسى َح ِد‬ َ َ‫َع ْب ِد هَّللا ِ ْب ِن أَبِي أَ ْوفَى ق‬
‫ْرفُهُ إِاَّل ِم ْن هَ َذا ْال َوجْ ِه‬
ِ ‫اَل نَع‬
Rasulullah saw bersabda: sesungguhnya manusia yang paling dicintai Allah pada
hari kiamat dan yang paling dekat kedudukannya di sisi Allah adalah seorang
pemimpin yang adil. Sedangkan orang yang paling dibenci Allah dan sangat jauh
dari Allah adalah seorang pemimpin yang zalim. (HR. Turmudzi)

6) Menjaga amanat adalah bagian dari iman


‫ك‬
‫س ب َْن َمالِ(( ٍ‬ ‫يرةُ ب ُْن ِزيَا ٍد الثَّقَفِ ُّي َس ِم َع أَنَ َ‬ ‫ان َح َّدثَنَا َح َّما ٌد َح َّدثَنَا ْال ُم ِغ َ‬
‫َح َّدثَنَا َعفَّ ُ‬
‫ان لِ َم ْن اَل أَ َمانَةَ لَ (هُ َواَل‬
‫ال اَل إِي َم َ‬ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم قَ َ‬
‫ُول هَّللا ِ َ‬ ‫يَقُو ُل إِ َّن َرس َ‬
‫ين لِ َم ْن اَل َع ْه َد لَهُ‬
‫ِد َ‬
‫‪ Rasulullah saw bersabda: tidak beriman orang yang tidak bisa menjaga amanah‬‬
‫‪yang dibebankan padanya. Dan tidak beragama orang yang tidak bisa menepati‬‬
‫)‪janjinya. (H.R. Ahmad bin Hanbal‬‬

‫‪7) Pemimpin harus Memberikan Instruksi‬‬

‫‪َ  ‬ح َّدثَنَا َمحْ ُمو ُد ب ُْن َخالِ ٍد َح َّدثَنَا أَبُو ُم ْس ِه ٍر َح َّدثَنِي َعبَّا ُد ب ُْن َعبَّا ٍد ْال َخ َّواصُ‬
‫َع ْن يَحْ يَى ب ِْن أَبِي َع ْم ٍرو ال َّس ْيبَانِ ِّي َع ْن َع ْم ِرو ْب ِن َع ْب ِد هَّللا ِ ال َّس ْيبَانِ ِّي َع ْن‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس (لَّ َم‬ ‫ُول هَّللا ِ َ‬
‫ْت َرس َ‬ ‫ال َس ِمع ُ‬ ‫ك اأْل َ ْش َج ِع ِّي قَ َ‬ ‫ف ب ِْن َمالِ ٍ‬
‫َع ْو ِ‬
‫يَقُو ُل اَل يَقُصُّ إِاَّل أَ ِمي ٌر أَ ْو َمأْ ُمو ٌر أَ ْو ُم ْختَا ٌل‬
‫‪ Rasulullah saw bersabda: tidak ada yang berhak untuk memberikan ceramah‬‬
‫‪(nasehat/cerita hikmah) kecuali seorang pemimpin, atau orang yang‬‬
‫‪mendapatkan izin untuk itu (ma’mur), atau memang orang yang sombong  dan‬‬
‫)‪haus kedudukan. (H.R. Muslim‬‬

‫‪8) Pemimpin harus membimbing rakyatnya‬‬

‫(را ِهي َم َو ُم َح َّم ُد ب ُْن ْال ُمثَنَّى قَ((ا َل‬ ‫َّان ْال ِم ْس َم ِع ُّي َوإِ ْس ( َح ُ‬
‫ق ب ُْن إِ ْب( َ‬ ‫‪ ‬و َح َّدثَنَا أَبُو َغس َ‬
‫ان َح َّدثَنَا ُم َعا ُذ ب ُْن ِه َش( ٍام َح( َّدثَنِي أَبِي َع ْن قَتَ((ا َدةَ‬ ‫ال اآْل َخ َر ِ‬ ‫ق أَ ْخبَ َرنَا و قَ َ‬ ‫ْح ُ‬
‫إِس َ‬
‫ض ( ِه‬ ‫ار فِي َم َر ِ‬ ‫يح أَ َّن ُعبَ ْي َد هَّللا ِ ب َْن ِزيَا ٍد َد َخ َل َعلَى َم ْعقِ ِل ب ِْن يَ َس ٍ‬ ‫َع ْن أَبِي ْال َملِ ِ‬
‫ك بِ ِه َس ِمع ُ‬
‫ْت‬ ‫ت لَ ْم أُ َحد ِّْث َ‬
‫ث لَ ْواَل أَنِّي فِي ْال َم ْو ِ‬ ‫ك بِ َح ِدي ٍ‬ ‫فَقَا َل لَهُ َم ْعقِ ٌل إِنِّي ُم َح ِّدثُ َ‬
‫ير يَلِي أَ ْم َر ْال ُم ْس(لِ ِم َ‬
‫ين ثُ َّم اَل‬ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم يَقُو ُل َما ِم ْن أَ ِم ٍ‬ ‫ُول هَّللا ِ َ‬ ‫َرس َ‬
‫(ر ٍم ْال َع ِّم ُّي‬
‫ص ُح إِاَّل لَ ْم يَ ْد ُخلْ َم َعهُ ْم ْال َجنَّةَ و َح َّدثَنَا ُع ْقبَ(ةُ ب ُْن ُم ْك( َ‬ ‫يَجْ هَ ُد لَهُ ْم َويَ ْن َ‬
‫(رنِي َس( َوا َدةُ ب ُْن أَبِي اأْل َ ْس( َو ِد َح( َّدثَنِي أَبِي أَ َّن‬ ‫ق أَ ْخبَ( َ‬ ‫َح َّدثَنَا يَ ْعقُ((وبُ ب ُْن إِ ْس( َح َ‬
‫ث ْال َح َس( ِن‬ ‫ض فَأَتَاهُ ُعبَ ْي ُد هَّللا ِ ب ُْن ِزيَ((ا ٍد يَ ُع((و ُدهُ نَحْ( َو َح( ِدي ِ‬ ‫ار َم ِر َ‬ ‫َم ْعقِ َل ب َْن يَ َس ٍ‬
‫َع ْن َم ْعقِ ٍل‬
‫‪Rasulullah saw bersabda: setiap pemimpin yang menangani urusan kaum‬‬
‫‪muslimin, tetapi tidak berusaha semaksimal mungkin untuk mengurusi mereka‬‬
‫‪dan memberikan arahan kepada mereka, maka dia tidak akan bisa masuk surga‬‬
‫)‪bersama kaum muslimin itu. (H.R.Muslim‬‬

‫‪9) Balasan bagi pemimpin yang otoriter‬‬


‫(((ير َع ْن َع(((ا ِم ٍر‬ ‫ك َع ْن يَحْ يَى ب ِْن أَبِي َكثِ ٍ‬ ‫َح((( َّدثَنَا َو ِكي((( ٌع َع ْن َعلِ ِّي ب ِْن ُمبَ َ‬
‫(((ار ٍ‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم‬
‫ال َرسُو ُل هَّللا ِ َ‬ ‫ال قَ َ‬ ‫ْال ُعقَ ْيلِ ِّي َع ْن أَبِي ِه َع ِن أَبِي هُ َري َْرةَ قَ َ‬
‫ق‬ ‫ق هَّللا ِ َو َح(( َّ‬ ‫الش(( ِهي ُد َو َعبْ(( ٌد أَ َّدى َح(( َّ‬ ‫ون ْال َجنَّةَ َّ‬ ‫إِنِّي أَل َ ْعلَ ُم أَ َّو َل ثَاَل ثَ(( ٍة يَ(( ْد ُخلُ َ‬
‫ان‬ ‫ون النَّا َر ُس( ْلطَ ٌ‬ ‫ف َوإِنِّي أَل َ ْعلَ ُم أَ َّو َل ثَاَل ثَ( ٍة يَ( ْد ُخلُ َ‬‫يف ُمتَ َعفِّ ٌ‬‫َم َوالِي ِه َوفَقِي ٌر َعفِ ٌ‬
‫ال اَل ي َُؤدِّي َحقَّهُ َوفَقِي ٌر فَ ُخو ٌر‬ ‫ُمتَ َسلِّطٌ َو ُذو ثَرْ َو ٍة ِم ْن َم ٍ‬
‫‪ Rasulullah saw bersabda: sesungguhnya aku orang yang paling tahu tentang‬‬
‫‪tiga golongan yang pertama kali masuk surga: orang yang mati syahid, seorang‬‬
‫‪hamba yang menunaikan hak allah dan hak majikannya, dan orang fakir yang‬‬
‫‪menjauhkan diri dari hal-hal yang tidak baik. Aku juga orang yang paling tahu‬‬
‫‪tentang tiga golongan yang pertama kali masuk neraka: seorang pemimpin yang‬‬
‫‪otoriter (sewenang-wenang), seorang kaya yang tidak menunaikan kewajibannya,‬‬
‫)‪dan seorang fakir yang sombong. (H.R. Ahmad‬‬

‫‪10) Pemimpin harus Aspiratif‬‬

‫ب َع ْن‬ ‫اك ْب ِن َح( رْ ٍ‬ ‫ُس (ي ٌْن ْال ُج ْعفِ ُّي َع ْن َزائِ ( َدةَ َع ْن ِس ( َم ِ‬‫‪َ  ‬ح( َّدثَنَا هَنَّا ٌد َح( َّدثَنَا ح َ‬
‫اض(ى‬ ‫ص(لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم إِ َذا تَقَ َ‬
‫ال لِي َر ُس(و ُل هَّللا ِ َ‬ ‫ال قَ َ‬
‫ش َع ْن َعلِ ٍّي قَ َ‬ ‫َحنَ ٍ‬
‫ف تَ( ْد ِري َك ْي( َ‬
‫(ف‬ ‫ض لِأْل َ َّو ِل َحتَّى تَ ْس َم َع كَاَل َم اآْل َخ ِر فَ َس ْو َ‬‫ْك َر ُجاَل ِن فَاَل تَ ْق ِ‬ ‫إِلَي َ‬
‫ال أَبُو ِعي َسى هَ َذا َح ِد ٌ‬
‫يث َح َس ٌن‬ ‫اضيًا بَ ْع ُد قَ َ‬
‫ت قَ ِ‬ ‫ال َعلِ ٌّي فَ َما ِز ْل ُ‬‫ضي ق َ َ‬ ‫تَ ْق ِ‬
‫‪ Apabila ada dua orang laki-laki yang meminta keputusan kepadamu maka‬‬
‫‪janganlah engkau memberikan keputusan kepada laki-laki yang pertama sampai‬‬
‫‪engkau mendengarkan pernyataan dari laki-laki yang kedua. Maka engkau akan‬‬
‫)‪tahu bagaimana engkau memberikan keputusan (hr. Turmudzi‬‬

‫‪11) Pedoman Seorang Pemimpin‬‬

‫ث ْب ِن‬ ‫(و ٍن الثَّقَفِ ِّي َع ْن ْال َح( ِ‬


‫(ار ِ‬ ‫‪َ  ‬ح َّدثَنَا هَنَّا ٌد َح َّدثَنَا َو ِكي ٌع َع ْن ُش ( ْعبَةَ َع ْن أَبِي َع( ْ‬
‫ص(لَّى هَّللا ُ َعلَيْ( ِه َو َس(لَّ َم‬ ‫ب ُم َعا ٍذ أَ َّن َر ُس(و َل هَّللا ِ َ‬ ‫ال ِم ْن أَصْ َحا ِ‬ ‫َع ْم ٍرو َع ْن ِر َج ٍ‬
‫ب هَّللا ِ قَ((ا َل‬ ‫ضي بِ َما فِي ِكتَا ِ‬ ‫ال أَ ْق ِ‬‫ضي فَقَ َ‬ ‫ْف تَ ْق ِ‬
‫ال َكي َ‬ ‫ث ُم َعا ًذا إِلَى ْاليَ َم ِن فَقَ َ‬ ‫بَ َع َ‬
‫ص(لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم قَ( َ‬
‫(ال‬ ‫ُول هَّللا ِ َ‬‫ال فَبِ ُسنَّ ِة َرس ِ‬ ‫ب هَّللا ِ قَ َ‬ ‫فَإِ ْن لَ ْم يَ ُك ْن فِي ِكتَا ِ‬
‫ال أَجْ تَ ِه( ُد َر ْأيِي قَ((ا َل‬ ‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي ِه َو َسلَّ َم قَ َ‬ ‫ُول هَّللا ِ َ‬
‫فَإِ ْن لَ ْم يَ ُك ْن فِي ُسنَّ ِة َرس ِ‬
‫ص(لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم َح( َّدثَنَا ُم َح َّم ُد‬‫ُول هَّللا ِ َ‬‫ُول َرس ِ‬ ‫ق َرس َ‬ ‫ْال َح ْم ُد هَّلِل ِ الَّ ِذي َوفَّ َ‬
‫ار َح َّدثَنَا ُم َح َّم ُد ب ُْن َج ْعفَ ٍر َو َع ْب ُد الرَّحْ َم ِن ب ُْن َم ْه ِديٍّ قَااَل َح( َّدثَنَا ُش ( ْعبَةُ‬ ‫ب ُْن بَ َّش ٍ‬
‫س‬‫ير ِة ب ِْن ُش ْعبَةَ َع ْن أُنَ((ا ٍ‬ ‫خ لِ ْل ُم ِغ َ‬‫ث ب ِْن َع ْم ٍرو اب ِْن أَ ٍ‬ ‫ار ِ(‬ ‫َع ْن أَبِي َع ْو ٍن َع ْن ْال َح ِ‬
‫صلَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم نَحْ( َوهُ قَ((ا َل أَبُ((و‬ ‫ص َع ْن ُم َعا ٍذ َع ْن النَّبِ ِّي َ‬ ‫ِم ْن أَ ْه ِل ِح ْم ٍ‬
َ ‫ْرفُهُ إِاَّل ِم ْن هَ َذا ْال َوجْ ِه َولَي‬
ِ َّ‫ْس إِ ْسنَا ُدهُ ِع ْن ِدي بِ ُمت‬
‫ص ٍل‬ ٌ ‫ِعي َسى هَ َذا َح ِد‬
ِ ‫يث اَل نَع‬
ِ ‫َوأَبُو َع ْو ٍن الثَّقَفِ ُّي ا ْس ُمهُ ُم َح َّم ُد ب ُْن ُعبَ ْي ِد هَّللا‬
 Ketika Rasulullah saw. mengutus Mu’adz ke negeri Yaman, beliau bertanya:
wahai Mu’adz, bagaimana caramu memberikan putusan/hukum? Dia menjawab;
aku memutuskan/menghukumi berdasarkan ketentuan dari Alquran. Lalu Rasul
bertanya lagi: bagaimana kalau tidak ada dalam Alquran? Mu’adz menjawab,
maka aku memutuskan berdasarkan sunnah Rasul s.a.w. Rasul bertanya lagi:
bagaimana bila tidak kau temukan dalam sunnah rasul ? Mu’adz menjawab:
maka aku berijtihad berdasarkan pendapatku sendiri. Rasul bersabda: segala
puji bagi Allah yang telah memberikan petunjuk/taufik kepada duta Rasul saw 

12) Pemimpin dituntut memiliki kepekaan

‫ص(لَّى هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس(لَّ َم‬ َ ِ ‫ول هَّللا‬ َ (‫ْت َر ُس‬ ُ ‫اويَةَ إِنِّي َس ِمع‬ ِ ‫قَال َع ْمرُو ب ُْن ُم َّرةَ لِ ُم َع‬
‫ق‬ َ ( َ‫اج ِة َو ْال َخلَّ ِة َو ْال َم ْس ( َكنَ ِة إِاَّل أَ ْغل‬ َ ‫ون َذ ِوي ْال َح‬ َ ‫ق بَابَهُ ُد‬ ُ ِ‫يَقُو ُل َما ِم ْن إِ َم ٍام يُ ْغل‬
َ ‫ون َخلَّتِ ِه َو َح‬
‫اجتِ ِه َو َم ْس َكنَتِ ِه‬ َ ‫اب ال َّس َما ِء ُد‬ َ ‫هَّللا ُ أَ ْب َو‬
 Setiap pemimpin yang menutup pintunya terhadap orang yang memiliki hajat,
pengaduan, dan kemiskinan maka Allah akan menutup pintu langit terhadap
segala pengaduan, hajat dan kemiskinannya.

13) Larangan mengambil keputusan dalam keadaan emosi

‫(رةَ َوهُ( َو‬َ ‫ب أَبِي إِلَى ُعبَ ْي( ِد هَّللا ِ ب ِْن أَبِي بَ ْك‬ َ َ‫ َع ْب ِد الرَّحْ َم ِن ْب ِن أَبِي بَ ْك َرةَ قَا َل َكت‬ 
‫ص (لَّى‬َ ِ ‫ْت َر ُس (و َل هَّللا‬ُ ‫ان فَإِنِّي َس ِمع‬ ُ َ‫ت غَضْ ب‬ َ ‫اض أَ ْن اَل تَحْ ُك ْم بَي َْن ْاثنَي ِْن َوأَ ْن‬
ٍ َ‫ق‬
‫ان قَ((ا َل أَبُ((و‬ ْ ‫هَّللا ُ َعلَ ْي( ِه َو َس (لَّ َم يَقُ((و ُل اَل يَحْ ُك ْم ْال َح((ا ِك ُم بَي َْن ْاثنَ ْي ِن َوهُ ( َو َغ‬
ُ َ ‫ض (ب‬
‫ص ِحي ٌح َوأَبُو بَ ْك َرةَ ا ْس ُمهُ نُفَ ْي ٌع‬ َ ‫يث َح َس ٌن‬ ٌ ‫ِعي َسى هَ َذا َح ِد‬
 Janganlah seorang pemimpin (hakim) itu menghukumi antara dua orang yang
berseteru dalam keadaan marah (emosional)

14) Larangan menyerahkan amanat kepada orang yang tidak cakap

‫ إِ َذا ُو ِّس( َد‬:‫(ال‬


َ َ‫ض(ا َعتُهَا؟ ق‬
َ ِ‫ْ(ف إ‬ َّ ‫ت اأْل َ َمانَةُ فَا ْنتَ ِظ ِر‬
َ َ‫ ق‬.َ‫الس(ا َعة‬
َ ‫ َكي‬:‫(ال‬ ُ ‫إِ َذا‬
ِ ‫ضيِّ َع‬
َ‫اأْل َ ْم ُر إِلَى َغي ِْر أَ ْهلِهَا فَا ْنتَ ِظ ِر السَّا َعة‬
“Apabila amanah telah disia-siakan, maka nantikanlah tibanya hari kiamat. Ada
yang bertanya, ‘Wahai Rasulullah, apa yang dimaksud dengan menyia-nyiakan
amanat?’ Beliau menjawab, ‘Apabila perkara itu diserahkan kepada selain
ahlinya, maka nantikanlah tibanya hari kiamat’.” (Sahih, HR. al-Bukhari no. 59)

Anda mungkin juga menyukai