Anda di halaman 1dari 8

BAB I

LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI

Masih ingatkah Anda tentang definisi limit yang telah dipelajari dalam Matematika wajib kelas XI ? Betul
tentang limit fungsi aljabar.

Masih ingat
Jika limit f(x) = limit f(x) = L maka limit f(x) ada yaitu limit f(x) = L
x→a– x→a+ x→a x→ a

Contoh
1. Limit 3x + 1 = 3(2) + 1 = 7 ................ Subtitusi langsung
x→2 2 – 1 1
2. Limit x2 – 9 = (3)2 – 9 = 0 ................ Subtitusi langsung
x→3 x – 3 3–3 0 ( TIDAK BOLEH )
caranya harus disederhanakan/difaktorkan dulu
Limit x2 – 9 = Limit (x + 3) (x – 3) ................ Difaktorkan dulu
x→3 x – 3 x→3 x–3
= Limit (x + 3)
x→3
= 3+3
= 6
Sekarang mari kita bahas cara menentukan limit fungsi trigonometri.
A. Limit untuk x mendekati 0 ( x→0)
Cara menentukan limit fungsi trigonometri ada 3 yaitu
1. Dengan Subtitusi
2. Dengan Rumus
3. Dengan Menyederhanakan

1. Menentukan Limit Fungsi Trigonemetri dengan cara Subtitusi

Seperti limit fungsi aljabar , caranya menggantikan x dengan a


Hasilnya tidak boleh 0/0

Contoh
1. Limit Sin 2x + Tan x = Sin 2(0) + Tan 0
x→0 = 0+0
=0
𝜋 𝜋
2. Limit Sin 2x + Cos 2x = Sin 2( ) + Cos 2( )
4 4
𝜋 𝜋
x→ Tan x Tan
4 4
= 1+0
1
= 1

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


Latihan 1.1
Tentukan limit fungsi trigonometri berikut:
1. Limit (Sin x + Cos 2x)
x→0
2. Limit Cos 2x .
x→0 Sin x + Cos 2x
3. Limit 1 – Cos 2x
𝜋
x→ 2 Cos x
2

2. Menentukan Limit Fungsi Trigonemetri dengan Rumus

Menentukan limit dengan metode Subtitusi langsung ternyata hasilnya 0/0


Jika hasil limit itu 0/0 maka kita gunakan cara kedua yaitu dengan Rumus.

Rumus 1 Limit Sin x = 1 dan Limit x = 1


x→0 x x→0 Sin x

Bukti
Dengan menggunakan Dalil Hopital
Limit f(x) = Limit f’(x)
x→a g(x) x→a g’(x)

Limit Sin x = Limit Cos x


x→0 x x→0 1
= Cos 0
1
= 1
1
= 1
Terbukti bahwa Limit Sin x = 1
x→0 x

Sekarang buktikan untuk rumus Limit x = 1


x→0 Sin x

Rumus 2 Limit Tan x = 1 dan Limit x = 1


x→0 x x→0 Tan x

Bukti Sin x
Limit Tan x = Limit Cos x .
x→0 x x→0 x
= Limit Sin x .
x→0 x Cos x
= Limit Sin x . 1 .
x→0 x Cos x
= 1.1 = 1 (Terbukti)

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


Sekarang buktikan untuk rumus Limit x = 1
x→0 Tan x

Rumus 3 Limit Tan x = 1 dan Limit Sin x = 1


x→0 Sin x x→0 Tan x

Rumus 4 Limit Tan x = 1 dan Limit Sin x = 1


x→0 Tan x x→0 Sin x

Bukti Tan x
Limit Tan x = Limit x . ( pembilang dan penyebut dibagi dengan x )
x→0 Sin x x→0 Sin x
x
= 1
1
= 1 ( terbukti )

Sekarang buktikan untuk rumus Limit Sin x = 1


x→0 Tan x

Contoh soal
1. Limit Sin 3x = Limit Sin 3x . 3
x→0 x x→0 x 3
= Limit Sin 3x . 3
x→0 3x
= 1.3
= 3

2. Limit Sin 4x = Limit Sin 4x 2x 4x


x→0 Tan 2x x→0 4x Tan 2x 2x
= 1.1.2
= 2

Latihan 1.2
Tentukan limit fungsi trigonometri berikut:
1. Limit Sin 3x 5. Limit Tan 3x
x→0 2x x→0 Tan 6x
2. Limit Tan 6x 6. Limit Sin 3x
x→0 3x x→0 Tan x
3. Limit 10x . 7. Limit Tan 12x
x→0 Sin 2x x→0 Sin 6x
4. Limit 12x . 8. Limit Sin 2x
x→0 Tan 3x x→0 Sin 6x

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


3. Menentukan Limit Fungsi Trigonemetri dengan Penyederhanaan

Jika dengan rumus dasar limit kita masih mengalami kesulitan maka bentuk limit tersebut kita sederhanakan
Caranya dengan:
1. Mengubah bentuk Cos menjadi bentuk Sin
Contoh
1) Limit 1 – Cos 2x = Limit 1 – (1 – 2 Sin2 x) RUMUS A
x→0 4x2 x→0 4x2 Cos 2x = 1 – 2 Sin2 x
= Limit 2 Sin2 x Cos 4x = 1 – 2 Sin2 2x
x→0 4x2 Cos 6x = 1 – 2 Sin2 3x
Cos x = 1 – 2 Sin2 ½x
= Limit 2 Sin x Sin x
x→0 4 x x
= ½ . 1. 1
= ½

2) Limit 1 – Cos 6x = Limit 1 – (1 – 2 Sin2 3x)


x→0 x Tan 2x x→0 4x2
= Limit 2 Sin2 3x
x→0 x Tan 2x
= Limit 2 Sin 3x Sin 3x
x→0 x Tan 2x
= 2 . 3. 3/2
= 9

3) Limit x Sin 2x = Limit x Sin 2x


x→0 1 – Cos2 x x→0 Sin2 x RUMUS B
Cos2 x = 1 – Sin2 x
= Limit x Sin 2x atau
x→0 Sin x Sin x Sin x = 1 – Cos2 x
2

= 1.2
= 2

Latihan 1.3
Tentukan limit fungsi trigonometri berikut:
1. Limit Cos 2x – 1
x→0 x2
2. Limit 1 – Cos 4x
x→0 x Sin x
3. Limit 4 – 4 Cos 2x
x→0 x Tan 2x
4. Limit Tan 2x Cos 8x – Tan 2x
x→0 16 x3

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


2. Mengubah bentuk jumlah/selisih Sin dan Cos menjadi bentuk perkalian Sin dan Cos
Contoh
1) Limit Cos 5x – Cos 3x = Limit –2 Sin 4x Sin x RUMUS C
x→0 x2 x→0 x2
Cos a – Cos b = –2 Sin (a + b) Sin (a – b)
= Limit –2 Sin 4x Sin x 2 2
x→0 x x Sin a – Sin b = 2 Cos (a + b) Sin (a – b)
= –2 . 4 . 1 2 2
= –8 Sin a + Sin b = 2 Sin (a + b) Cos (a – b)
2 2

2) Limit Cos x – Cos 3x = Limit –2 Sin 2x Sin (–x)


x→0 1 – Cos 2x x→0 1 – (1 – 2 Sin2 x)
= Limit –2 Sin 2x (–Sin x)
x→0 2 Sin2 x
= Limit Sin 2x Sin x
x→0 Sin x Sin x
= 2.1
= 2
Sin 3x + Sin 2x
3) Limit Sin 3x + Sin 2x = Limit x x ,
x→0 Tan 2x – Sin x x→0 Tan 2x – Sin x
x x
= 3+2
2–1
= 5

Latihan 1.4
Tentukan limit fungsi trigonometri berikut:
1. Limit Cos 10x – Cos 4x
x→0 x2
2. Limit Cos 3x – Cos 7x
x→0 1 – Cos 2x
3. Limit Sin 5x – Tan 3x
x→0 Tan x – Sin 2x
4. Limit Tan 7x + Sin 3x
x→0 Sin 2x – 3 Sin x

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


B. Limit untuk x mendekati a ( x→a) dimana x = 0

Sekarang kita bahas nilai limit fungsi trigonometri untuk x mendekati selain 0
Gunakan metode penyederhanaan (memakai identitas trigonometri)
Contoh
1. Limit Sin 2x = Limit 2 Sin x Cos x
𝜋 𝜋
x→ Cos x x→ Cos x RUMUS C
2 2
Sin 2x = 2 Sin x Cos x
= Limit 2 Sin x
𝜋
x→
2
𝜋
= 2 Sin 2
= 2.1= 2

2. Limit Sin x – Cos x = Limit Sin x – Cos x


𝜋 𝜋
x→ 1 – Tan x x→ 1 – Sin x
4 2
Cos x
= Limit Sin x – Cos x
𝜋
x→ Cos x – Sin x
2
Cos x Cos x
= Limit Sin x – Cos x
𝜋
x→ Cos x – Sin x
2
Cos x
= Limit –(Cos x – Sin x)
𝜋
x→ Cos x – Sin x
2
Cos x
= Limit –(Cos x – Sin x) . Cos x .
𝜋
x→ Cos x – Sin x
2

= Limit – Cos x
𝜋
x→
2
𝜋
= – Cos 2

= – ½√2

3. Limit (x2 – 7x + 12) Sin (x – 3) = Limit (x – 3)(x – 4) Sin (x – 3)


x→3 (x2 – x – 6)2 x→3 ( (x + 2)(x – 3) )2
= Limit (x – 3)(x – 4) Sin (x – 3) .
x→3 (x + 2)2 (x – 3)(x – 3)
= Limit (x – 4) Sin (x – 3)
x→3 (x + 2)2 (x – 3)
= Limit (x – 4) . Limit Sin (x – 3)
x→3 (x + 2)2 x→3 (x – 3)
= (3 – 4) . 1
(3 + 2)2
= –1 .
25

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


Latihan 1.5
Tentukan limit fungsi trigonometri berikut:
1. Limit Cos 2x .
𝜋
x→ Sin x – Cos x
4

2. Limit 1 – Sin 2x
𝜋
x→ Cos2 2x
4

3. Limit (x2 – 6) Sin(x – 3)


x→3 x3 – 3x2
4. Limit (x2 + x – 2) Sin (x – 1).
x→1 (x2 – 2x + 1)

LATIHAN AKHIR BAB I

Pilihan Ganda
1. Limit (Sin 4x + Tan 2x) = . . . .
x→0
A. 0 B. 1 C. 2 D. 3 E. 4

2. Limit Sin 2x = . . . .
x→0 Cos x
A. –2 B. –1 C. 0 D. 1 E. 2

3. Limit Sin 4x = . . . .
x→0 2x
A. 0 B. 1 C. 2 D. 3 E. 4

4. Limit 6x = ....
x→0 Sin 2x
B. 12 B. 6 C. 3 D. 2 E. 1

5. Nilai dari Limit Sin 5x + Sin x adalah . . . .


x→0 3x
A. 3 B. 2 C. 1 D. ½ E. 1/3

6. Nilai dari Limit 4 Sin2 2x adalah . . . .


x→0 x Tan 2x
A. –8 B. –4 C. 0 D. 4 E. 8

7. Nilai dari Limit 4Sin 2x + Sin x adalah . . . .


x→0 Tan x – Sin 4x
A. –3 B. –1 C. ½ D. 3 E. 9

8. Nilai dari Limit 4 Sin t adalah . . . .


t→0 Tan 2t
A. 4 B. 2 C. 1 D. ½ E. 0

9. Nilai dari Limit Cos 4x – 1 adalah . . . .


x→0 2x Tan 2x
A. –4 B. –2 C. –1 D. 2 E. 4

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.


10. Nilai dari Limit Cos 6x – 1 adalah . . . .
x→0 x Sin 3x
A. –6 B. –3 C. –2 D. 3 E. 6

11. Nilai dari Limit 4 Sin 2x Tan 4x adalah . . . .


x→0 1 – Cos 8x
A. –4 B. –1 C. 1 D. 4 E. 8

12. Limit Sin 6x Tan 2x adalah . . . .


x→0 3 – 3 Cos 4x
A. –6 B. –2 C. 1 D. 2 E. 4

13. Limit 6 Tan 3x Sin x adalah . . . .


x→0 Cos2 3x – 1
A. –4 B. –2 C. 1 D. 2 E. 4

14. Limit 1 – Cos2 4x adalah . . . .


x→0 2x Sin 2x
A. –4 B. –2 C. 1 D. 2 E. 4

15. Limit 6 Cos 4x adalah . . . .


x→0 Sin 5x + Sin x
A. –4 B. –2 C. 2 D. 4 E. 8

16. Limit Cos x – Cos 3x adalah . . . .


x→0 Sin2 x
A. 8 B. 4 C. 2 D. 1 E. –4

17. Limit x Cos x adalah . . . .


x→0 Cos 2x
A. ½ B. 1 C. 2 D. 4 E. 6

18. Limit 1 – 2 Sin2 x adalah . . . .


𝜋
x→ Cos x – Sin x
4
A. 0 B. ½ C. 1 D. ½√2 E. √2

1 – 1 .
19. Limit Sin x Cos x adalah . . . .
𝜋
x→ Cos x – Sin x
4
A. 2 B. √2 C. ½ √2 D. – √2 E. –2

20. Limit Sin(x – 1) Tan(1 – √x) adalah . . . .


x→1 x2 – 2x + 1
A. 1 B. ½ C. 0 D. – ½ E. –1

BAB I - LIMIT FUNGSI TRIGONOMETRI B. SUSANTO, M.Pd.

Anda mungkin juga menyukai