A. Definisi Logaritma
𝑎𝑚 = 𝑏 ↔ 𝑎 log 𝑏 = 𝑚
Bilangan 𝑎 disebut basis (bilangan pokok) dan 𝑏 disebut numerus.
Logaritma bisa ditulis 𝑎 log 𝑏 atau log 𝑎 𝑏.
Syarat untuk basis logaritma adalah 𝑎 > 0, 𝑎 ≠ 1.
Syarat untuk numerus logaritma adalah 𝑏 > 0.
Jika basis tidak tertulis, maka basis yang digunakan adalah 10. Contoh: log 1000 = 3.
Jika basis yang digunakan adalah 𝑒 (bilangan Euler), maka digunakan istilah ln (logaritma natural).
Contoh ln 3.
B. Sifat-sifat Logaritma
1. 𝑎 log 1 = 0
2. 𝑎 log 𝑎 = 1
3. 𝑎 log 𝑏 + 𝑎 log 𝑐 = 𝑎 log 𝑏𝑐
𝑎 𝑎 𝑎 𝑏
4. log 𝑏 − log 𝑐 = log ( )
𝑐
𝑎
5. log 𝑏 𝑛 = 𝑛. 𝑎 log 𝑏
𝑎𝑚 log 𝑏 1 𝑎
6. = ( ). log 𝑏
𝑚
𝑎 𝑏 𝑎
7. log 𝑏 × log 𝑐 = log 𝑐
𝑎 1
8. log 𝑏 = 𝑏 log 𝑎
𝑝 log 𝑏
𝑎
9. log 𝑏 = 𝑝 log 𝑎 dimana 𝑝 > 0, 𝑝 ≠ 1
𝑎 log 𝑏
10. 𝑎 =𝑏
C. Persamaan Logaritma
1. 𝑎 log 𝑓(𝑥) = 𝑛 → 𝑓(𝑥) = 𝑎𝑛
2. 𝑎 log 𝑓(𝑥) = 𝑎 log 𝑔(𝑥) → 𝑓(𝑥) = 𝑔(𝑥)
3. ℎ(𝑥) log 𝑓(𝑥) = ℎ(𝑥) log 𝑔(𝑥) → 𝑓(𝑥) = 𝑔(𝑥)
4. 𝑎 log 𝑓(𝑥) = 𝑏 log 𝑓(𝑥) → 𝑓(𝑥) = 1
5. 𝑔(𝑥) log 𝑓(𝑥) = ℎ(𝑥) log 𝑓(𝑥)
a. 𝑓(𝑥) = 1
b. 𝑔(𝑥) = ℎ(𝑥)
Setiap nilai 𝑥 yang diperoleh harus dicek kembali ke syarat basis dan numerus logaritma.
D. Pertidaksamaan Logaritma
𝑎 log 𝑓(𝑥) < 𝑎 log 𝑔(𝑥)
9 xy 7 x 7 y
6. Jika 2x 6 dan 3 y 6 , maka tentukan hasil dari .
x y
B. Persamaan Logaritma
7. (i) Tentukan domain dari 𝑓(𝑥) = log(𝑥 − 1)2
(ii) Tentukan domain dari 𝑔(𝑥) = 2 log(𝑥 − 1)
(iii) Apakah domain dari 𝑓(𝑥) dan 𝑔(𝑥) sama?
(iv) Menurut sifat logaritma, log(𝑥 − 1)2 = 2 log(𝑥 − 1). Dengan kata lain 𝑓(𝑥) = 𝑔(𝑥) tapi
diperoleh kedua fungsi tersebut mempunyai domain berbeda. Jelaskan!
8. (i) Tentukan domain dari 𝑓(𝑥) = log(𝑥 2 − 3𝑥 + 2)
(ii) Tentukan domain dari 𝑔(𝑥) = log(𝑥 − 1) + log(𝑥 − 2)
(iii) Apakah domain dari 𝑓(𝑥) dan 𝑔(𝑥) sama?
(iv) Menurut sifat logaritma, log(𝑥 2 − 3𝑥 + 2) = log(𝑥 − 1) + log(𝑥 − 2). Dengan kata lain
𝑓(𝑥) = 𝑔(𝑥) tapi diperoleh kedua fungsi tersebut mempunyai domain berbeda. Jelaskan!
9. Tentukan himpunan penyelesaian dari persamaan di bawah ini.
a. 3 log 𝑥 = 2
b. 2 log(𝑥 + 5) = 3
c. 𝑥 log(𝑥 + 6) = 2
d. 5 log(2𝑥 + 1) = −2
e. (𝑥+1) log(3𝑥 + 1) = 2
f. (𝑥+1) log(𝑥 2 + 2𝑥 − 1) = 1
g. 2 5 log(2𝑥 + 1) = 2
h. 5 log(2𝑥 + 1)2 = 2
i. 3 log(𝑥 + 2) = 3 log(2𝑥 − 1)
j. 7 log(𝑥 2 ) = 7 log(5𝑥 + 14)
k. 7 log(𝑥 2 − 7) = 7 log(5𝑥 + 7)
l. 7 log(𝑥 2 − 5𝑥) = 7 log 14
x2 2x
1
3
m. log
x2
x 2 41
3
2
n. log
x7
2 log(𝑥 2
o. − 41) − 2 log(𝑥 − 7) = 3
2 log(41 −
p. 𝑥 2 ) − 2 log(7 − 𝑥) = 3
𝑥+2 log(2𝑥 2 − 𝑥 − 3) = 𝑥+2 log(𝑥 2 + 𝑥)
q.
𝑥 log(𝑥 2 − 7𝑥) = 𝑥 log(𝑥 − 7)
r.
𝑥 2 log(𝑥 2 − 10𝑥 + 24) = 𝑥 2 log(2𝑥 − 3)
s.
𝑥 2 log(𝑥 − 4) + 𝑥 2 log(𝑥 − 6) = 𝑥 2 log(2𝑥 − 3)
t.
u. 3 log(3𝑥 − 2) = 5 log(3𝑥 − 2)
7
v. log(𝑥 2 − 2𝑥 + 2) = 15 log(𝑥 2 − 2𝑥 + 2)
2
w. log(10𝑥 − 20) = 1 + log(𝑥 − 2)
7 log(𝑥 2 − 3𝑥 + 1) = log(𝑥 2 − 3𝑥 + 1)
x.
7 log(𝑥 2 − 3𝑥 + 1) = 𝑥 log(𝑥 2 − 3𝑥 + 1)
y.
𝑥+7 log(𝑥 2 − 7𝑥 + 11) = 3𝑥+5 log(𝑥 2 − 7𝑥 + 11)
z.
aa. 𝑥 2 +6𝑥 log(𝑥 2 + 8𝑥 − 8) = 𝑥−6 log(𝑥 2 + 8𝑥 − 8)
C. Pertidaksamaan Logaritma
10. Tentukan himpunan penyelesaian dari pertidaksamaan logaritma di bawah ini.
a. 3 log 𝑥 ≥ 5
b. 7 log(2𝑥 − 5) < −1
c. 0,25 log(𝑥 2 − 2𝑥) ≤ −1,5
d. log(4𝑥 − 3) < log(𝑥 − 7)
e. 1/7 log(7𝑥 − 1) > 1/7 log(3𝑥 − 9)
f. 2 log(𝑥 2 − 𝑥) > 2 log(𝑥 + 8)
g. √3 log(𝑥 + 1) > 3 log(𝑥 2 + 3𝑥 − 10)
h. 5 log(2𝑥 − 1) + 5 log(𝑥 − 5) < 5 log(𝑥 2 − 13𝑥 + 40)
i. log 2 𝑥 − 3 log 𝑥 − 4 ≤ 0
j. 2 log 2 (2𝑥 + 1) + 2 log(2𝑥 + 1) − 6 ≥ 0
k. 3 log 2 (2𝑥 + 1) − 3 log(2𝑥 + 1)2 − 3 ≥ 0
l. 3 log(𝑥 2 − 2𝑥) 11 log(4𝑥 − 1) ≥ 0
m. 𝑥+2 log(𝑥 2 + 3𝑥 − 4) ≤ 𝑥+2 log(8 − 𝑥)
2
n. 𝑥 −1 log(𝑥 2 − 2𝑥 − 24) ≥ 1
2 2
o. 𝑥 −𝑥 log(𝑥 2 − 3𝑥 − 18) ≥ 𝑥 −𝑥 log(2𝑥 2 − 5𝑥 + 2)
D. Latihan Tambahan
11. Tentukan himpunan penyelesaian dari persamaan dan pertidaksamaan di bawah ini.
a. xlog x 100 x
2x 1 x2
b. log log
x 3 x6
2 log( xy ) 5
c. 2
log x log y 4
2
𝑥
d. log(𝑥 2 + 1) < 2 𝑥 log(𝑥 + 3)
2x 1
e. 2 x 1
log log x 2
2 x 1
log x 1
2 x 1
x 3
4𝑥−3 3𝑥+4
f. log(𝑥 + 7) > log(𝑥 + 7)