5

LOGARITMA

 Bentuk Umum
a
log b dengan a  0 dan a  1, serta b  0

 Sifat - sifat Logaritma

1. a
log b = c  b  ac
2. a
log b + a log c = a
logbc
3. a
log b – log c =a a
log 
b
c
a
4. log bn = n a log b am
m log bn  n a
m
log b
a 1 a
5. log b  m
log b
a a
6. log a = 1 dan log 1 = 0
a b a
7. log b . log c = log c
8. a
a
logb
b
c
a 1 log b
9. log b =  ; a1
b c
log a log a

Contoh :
Jika x = 2 log 3 dan y = 3 log 2 , maka x  y1   log 5 = ...
3

(A) 3 log 10
(B) 2 log 5
(C) 5 log 2
(D) 2 2 log 5
(E) 2 5 log 2 SNMPTN 2008

Pembahasan :
1
y = 3 log 2  y
= 2 log 3

x   log 5 =  log 3 
1
y
3 2 2
log 3  log 5
3

= 2 2 log 3 . 3 log 5
= 2 2 log 5

Logaritma Suherman, M.Si 46

 5

Contoh :
Jika 3 log 2 = p dan 2 log 7 = q , 14 log 54 = ...
p3 p q
(A) pq (D) p ( 1 q )
2p p ( 1 q )
(B) p  q (E) p q
p 3
(C) p ( 1 q )
SBMPTN 2005

Pembahasan :
14
log 54 =
2

log 2  3 3 = 2
log 2  2 log 3 3
2
log 2  7  2
log 2  2 log 7
1  3
p p 3
= =
1q 1  q p

Contoh :
3  log log x 
= ...

3 log log x 1000 
1
(A) 1 + log  logx 

(B) 1
3
 100 log1 logx 

(C) 1
3000
 1000 log1  logx 
1
(D) 3

(E) 1 31 SBMPTN 2004

Pembahasan :
3  log log x  3  log log x 
=

3 log log x 1000
 3 log 1000 log x 
3  log log x 
=
3  log 1000  loglog x 
3  log log x 
= = 1
3  3  loglog x  3

Logaritma Suherman, M.Si 47

 5

Contoh :

a3 – b3 = 3a2 b + 24ab2 dimana a  0, b  0, maka

log  a  b  adalah …
 3 
(A) 3 log a  2 log b
(B) ( log a + 2 log b )3
1
(C) 3
(log a + 2 log b)
1
(D) log (log a + 2 log b)
3
(E) 3 (log a + 2 log b) SIMAK UI 2011

Pembahasan :
Diketahui a3 – b3 = 3a2b + 24ab2
a3 – 3a2b + 3ab2 – b3 = (a – b)3 = 27ab2
a – b = 3 3 ab 2
log  a  b  = log  3 a  b 
3

 3   3 
 
3
= log ab 2 = 1
3
log (ab2)
1
= 3 (log a + 2 log b)

Contoh :
Jika a dan b adalah akar-akar persamaan
5
5

log 4 x 2  3 4 2

log x 2  1   39 , maka a + b = ...
UM UGM 2006
Pembahasan :
5
5

log 4 x 2  3   4 log x 1   39
2 2

log 4 x 3 
 4 log x  1   39
5 2 4 2 2
5
4x 2  3  x 4  2x 2  1  39
x 4  2x 2  35  0
( x2 + 7 ) ( x 2 - 5 ) = 0
Karena x2 + 7  0, maka x2 – 5 = 0
a+b=0

Logaritma Suherman, M.Si 48

 5

 Persamaan Logaritma

 a log f( x) = c  f( x) = a c
 a log f( x) = a log g( x)  f(x) = g(x)
 h ( x ) log f( x) = h ( x ) log g( x)  f(x) = g(x)
 Persamaan kuadrat Logaritma

Contoh :

Jika x memenuhi 2 log [3 log( x + 2)] = 1 dan y memenuhi

a
log (3y – 1) ( 2 log a) = 3, maka nilai x + y adalah ...
(A) 16 (D) 9
(B) 13 (E) 4
(C) 10 UM UGM 2006

Pembahasan :
2
log [ 3 log (x + 2)] = 1 2
log a . a log (3y – 1) = 3
3
log (x + 2) = 21 2
log (3y – 1) = 3
x + 2 = 32 3y – 1 = 23
x=7 y=3
 x + y = 7 + 3 = 10

Contoh :
x–2
log ( x 2 + 5 ) = x – 2 log ( 4x + 10 ) dan a memenuhi
a x = 15, maka nilai a + x = ...
(A) –8 (D) 7
(B) –6 (E) 8
(C) 6 UM UGM 2005

Pembahasan :
x–2
log ( x 2 + 5 ) = x – 2 log ( 4x + 10 )
x 2 + 5 = 4x + 10
2
x – 4x – 5 = 0
(x – 5)(x + 1) = 0
x = 5 atau x = –1 ( tidak memenuhi syarat )
 a x = 5a = 15  a = 3
 a+x=3+5=8

Logaritma Suherman, M.Si 49

 5

Contoh :

Hasil kali akar-akar persamaan

2 2
log x4 4
2
 2 log 4x  2
, adalah ...
log x log x
(A) 2 4
(B) 2 2
(C) 2 –2
(D) 2 –4
(E) 2 –8 SBMPTN 2004

Pembahasan :
2 2
log x4 4
2
 2 log 4x  2
log x log x

 
2
2 log x  2 4
2
 2  2 log x  2
log x log x . 2log x
2 2 2 2
2 log x  2  2 log x  log x  4
2
log2 x  4 2 log x  6  0
2
log x 1  2 log x 2   ba  4
2
log  x 1 . x 2    4
x 1 . x 2  2 4

 Pertidaksamaan Logaritma
Bentuk Umum :

a  1  f(x)  g(x)
a a
log f(x)  log g(x)

0  a  1  f(x)  g(x)

Catt :
Hasil perhitungan diatas diiriskan dengan
f(x)  0 dan g(x)  0

Logaritma Suherman, M.Si 50

 5

Contoh :
Penyelesaian pertidaksamaan
log (x - 4) + log (x + 8)  log (2x + 16) adalah ...
(A) –8  x  6 (D) x  –8 atau x  6
(B) –8  x  4 (E) x  4 atau x  6
(C) 4  x  6 UN 2006

Pembahasan :
log (x – 4) + log (x + 8)  log (2x + 16)
log (x – 4)(x + 8)  log (2x + 16)
Karena basis logaritmanya a = 10  1, maka
x2 + 4x – 32  2x + 16
x2 + 2x – 48  0
(x - 6)(x + 8)  0 + – +
–8  x  6 
–8 6
Syarat logaritma : irisannya :
 x–40  x4
 x+80  x–8 
–8 4 6
 2x + 16  0  x  – 8
 4x 6

Contoh :
Batasan x yang memenuhi pertidaksamaan
3
log (x2 – 2x)  1 adalah …
(A) 2  x  3 (D) 0  x  2
(B) x  –1 atau x  3 (E) –1  x  0
(C) –1  x  0 atau 2  x  3 SBMPTN 2007

Pembahasan :
3
log (x 2 – 2x)  1 Syarat log :
x 2 – 2x  31 x 2 – 2x  0
(x – 3)( x + 1)  0 (x – 2) x  0
–1  x  3 x  0 atau x  2
Hasil irisanyan :

 –1  x  0 atau 2  x  3
–1 0 2 3

Logaritma Suherman, M.Si 51

 5

SOAL LATIHAN

1.  log 3  log 6 
4 4
= ...
 log 9  log 2   log 9  log 3 
4 8 4 8

1 4
(A) 3
(D) 3
3
(B) 4
(E) 3
(C) 2 SIMAK UI 2009

2
log ab bc
2. Jika
2
 3 dan log a  23 , maka nilai c log a adalah …
log a
(A) –2 *
(B) –½
(C) ½
(D) 1
(E) 2 SBMPTN 2013

Jika x > y > 1 dan x 2 + 4y 2 = 12xy , maka 3 log   x  2 y    ...

 2 
3.
2   x  2y  
 
2
(A) log 3
3
(B) log 2
4
(C) log 4
(D) ( 3 log 2) 2
(E) ( 2 log 3) 2 SBMPTN 2001

4.
 5
log 10  2 5
log 2  2
 ...
5
log 20
(A) ½ (D) 4
(B) 1 (E) 5
(C) 2 SBMPTN 2004

a2
= 18, maka log  5 3  = ...
8b
5. Jika log a 
b2  
(A) –2 (D) 1
(B) –1 (E) 2
(C) 0 SIMAK UI 2009

Logaritma Suherman, M.Si 52

 5

6. Jika 2 log x  4 log y  4 log z 2 , maka z 2 =

(A) x y (D) x 4 y
2
(B) x 2 y (E) x 4 y
(C) x y SBMPTN 2003

7. Nilai x yang memenuhi persamaan 2log 2log ( 2 x + 1 + 3 ) = 1 + 2log x

adalah ...
A. 2log 3
B. 3log 2
C. log 2/3
D. –1 atau 3
E. 8 atau 1/2 UN 2006

 23
8. Jika a log ( 4 log ( 2 log x)) = 0, maka x =…
(A) 4  3 4
(B) 4 3 4
3
(C) 4
1
(D)
43 4
1
(E) SIMAK UI 2016
43 4

9. Jika x1 dan x2 adalah akar-akar (5 – 2 log x) log x = log 1000,

maka x12 + x22 = ...
(A) 0
(B) 10
(C) 100
(D) 110
(E) 1100 SBMPTN 2007

10. Persamaan (log a)x2 + 2(log a)x + log b = 0 mempunyai dua

penyelesaian real yang berbeda, asal ...
(A) a  b
(B) a  b
(C) a  b, a  1
(D) a  b, a  1
(E) a  b, 0  a  1 SNMPTN 2008

Logaritma Suherman, M.Si 53

 5

11. Himpunan nilai x yang memenuhi persamaan

   
x 2  4 log x 1   x 2  1 log x  4  adalah ...
5 2 5 2

(A) { x x bilangan real }

(B) { x –2  x  2 }
(C) { x 0  x  2 }
(D) { x x  0 }
(E) { x x  –2 atau x  2 } SBMPTN 2003
2
log3 x
x 4
logx
12. Nilai x yang memenuhi 2
 3  18 adalah ...
logx
3x
(A) 1 (D) 16
(B) 4 (E) 64
(C) 8

13. Nilai x yang memenuhi pertidaksamaan

104 logx  5  10 
3 2 logx
  4 adalah ...
(A) 1
(B) 4
(C) 1 atau 2
(D) 1 atau 4
(E) 2 atau 4 SBMPTN 2005

14. Jika  x  1  log x  1    x  1  , maka x1 + x2 = ...

3

100
(A) 81
(B) 96
(C) 108
(D) 120
(E) 144 SBMPTN 2004

 
15. Pertaksamaan 2 log  1  x   8  2 log 1  x  mempunyai
2 2

penyelesaian ...
(A) x < –2
(B) –2 < x < 1
(C) x > 3 4 atau x < –15
(D) –15 < x < 3 4
(E) 3 < x < 1 atau x < –15 SBMPTN 2008
4

Logaritma Suherman, M.Si 54

 5

16. Nilai – nilai x yang memenuhi 0  x   dan

2
log 2 sin x – 2 log sin 3 x  4
(A) 0  x  6

(B) 6
x
 5
(C) 6
x 6
5
(D) 6
x
 
(E) 6
x 3
UM UGM 2005

17. Diketahui tiga bilangan positif 2log a, 2log b, 2log c membentuk

barisan aritmetika. Jika abc = 128, maka suku kedua barisan
tersebut adalah …
4
(A) 3
7
(B) 3
(C) 2
(D) 8
(E) 16 SBMPTN 2016

18. Jika x log (x + 2y) – 3 x log 4 = – 1 dan 4 y3 x  64 , maka nilai

x + 2y = …
(A) 86
(B) 34
(C) –5
(D) –14
(E) –34 UM UGM 2014

4
19. Jika log cos x + ( 4 log cos x ) 2 + ... =  31 , maka untuk  3  x  0,
sin 2x + cos 2x = …
(A) 1
2
 3 1
(B) 1
2
 3 3
(C) 1
(D)  21  3 3
(E)  21  3 1 SBMPTN 2006

Logaritma Suherman, M.Si 55