Anda di halaman 1dari 204

SISTEM DIGESTIVUS

Department of Anatomy
Medical Faculty Hasanuddin University

1
SISTEM DIGESTIVUS

 CAVITAS ORIS
 PHARYNX dan
OESOPHAGUS
 CAVUM ABDOMINIS
 VISCERA ABDOMINIS
 VASA ABDOMINIS
 INNERVASI VISCERA
ABDOMINIS

2
CAVITAS ORIS
Struktur Art.temporo-mandibularis
Palatum Musculus Mastikasi
Lingua Innervasi & Vascularisasi
Glandula salivatorius

3
BATAS
 Cranial : tepi inferior
hidung
 Lateral : plica nasolabialis
 Caudal : mentum <dagu
>

 BENTUK ditentukan oleh :


labium sup et inf –
proc.alveolaris max.-
mandibula – gigi incisivus

4
STRUKTUR
 RIMA ORIS dibatasi oleh :
 Labium superius

 Labium inferius

 Bertemu pd angulus oris, membentuk

Commissura labiorum
 Labium dibentuk oleh kulit – mucosa

– m.orbicularis oris

5
CAVITAS ORIS
 Dibatasi oleh Dentes + processus
alveolaris + gingiva menjadi :
 VESTIBULUM ORIS

 CAVITAS ORIS PROPRIUS

 Ada hubungan diantara gigi Molar III dan

Ramus mandibulae

6
VESTIBULUM ORIS
 Dibatasi oleh :
 LABIUM dan BUCCA
 Labium melekat pada gingiva, di linea
mediana, dinamakan :
 Frenulum labii superioris
 Frenulum labii inferioris
o Muara ductus excretorius Gld.parotis
<Molar III atas>
7
CAVITAS ORIS PROPRIUS
 Batas ventro-lateral : ARCUS
DENTALIS
 Dorsal : OROPHARYNX
 Cranial :PALATUM DURUM et MOLLE
 Caudal : 2/3 bagian anterior LINGUA
+ Reflexi mucosa dari facies inferior
dan lateral Lingua

8
9
PALATUM
 Merupakan Atap Cavitas oris, dan lantai
Cavitas nasi
 PALATUM DURUM = 2/3 bag.anterior

 PALATUM MOLLE = 1/3 bag.posterior

 PALATUM DURUM : proc.palatinus

maxillae + pars horizontalis ossis palatini


 Batas antero-lateral : proc.alveolaris

10
11
PALATUM MOLLE
 Dibentuk oleh :
 APONEUROSE PALATINI < tendo

mm.tensor veli palatini >


o Pd tepi posterior terdapat Receptor

Gustatoris
o Kelenjar mucosa

o Jaringan lymphoid

12
 Dari sisi dorso-lateral palatum
terdapat :
 ARCUS PALATOGLOSSUS

<m.palatoglossus>
 ARCUS PALATOPHARYNGEUS

<m.palatopharyngeus>
 TONSILLA PALATINA

13
 PALATUM melekat pada Basis cranii
dengan perantaraan M.tensor veli
palatini dan M.levator veli palatini
 Tepi posterior, di linea mediana
terdapat UVULA

14
M.TENSOR VELI PALATINI
 Berbentuk kipas
 ASAL : facies lateralis cartilaginis

tubae auditoria, fossa scaphoidea,


spina sphenoidalis
 BERAKHIR : tepi posterior palatum

durum
 APONEUROSE PALATINI

15
M.LEVATOR VELI PALATINI
 Bentuk bundar
 ORIGO : facies medialis pars
cartilaginis tuba auditoria dan facies
inferior apex pars petrosa ossis
temporalis
 INSERTIO : aponeurose palatini

16
M.PALATOGLOSSUS
 ORIGO : sisi lateral dan dorsum
linguae
 Arah caudo-dorsal
 INSERTIO : aponeurose palatini

17
M.PALATOPHARYNGEUS
 ORIGO : palatum durum dan
aponeurose palatini
 INSERSI : tepi dorsal cartilago
thyreoidea dan dinding pharynx

 M.UVULA
 ASAL : aponeurose palatini, tepi post
palatum durum, saling bertemu
18
VASCULARISASI
 LABIUM SUPERIUS et INFERIUS :
 R.LABIALIS SUPERIOR
 R.LABIALIS INFERIOR
 Cabang dari A.FACIALIS

19
 PALATUM DURUM :
 A.palatina major
 A.sphenopalatina
 A.palatina minor

20
LYMPHE DRAINAGE
 PALATUM DURUM :
l.n.submandibularis
 PALATUM MOLLE :
 L.n.retropharyngealis atau
l.n.cervicalis profundus

21
INNERVASI
 MOTORIS labium dan bucca :
N.facialis
 M.tensor veli palatini :
n.mandibularis
 Otot-otot lain : plexus pharyngeus

22
 SENSIBEL labium sup et inf dan
bucca dekat angulus oris :
n.infraorbitalis, n.mentalis, n.buccalis
 SECRETOMOTORIS kelenjar
palatum : ganglion sphenopalatinum

23
 SENSIBEL PALATUM :
 R.palatinus majus, r.palatinus minus,
r.nasopalatinus dan r.tonsillaris
 Cabang dari :
 n.maxillaris
 N.glossopharyngeus

24
LINGUA
 ORGAN MUSCULAR
 FUNGSI :

 GUSTATORIS

 MASTIKASI

 DEGLUTITIO

 PHONASI

25
MORFOLOGI
 2/3 bag.anterior = PARS ORALIS
=CORPUS LINGUAE
 1/3 bag.posterior = PARS
PHARYNGEALIS = RADIX LINGUAE
 SULCUS TERMINALIS
 FRENULUM LINGUAE
 PLICA GLOSSOEPIGLOTTICA
MEDIANA
26
27
 Facies dorsalis kasar
 PAPILLA <TASTE BUDS>
 Facies inferior halus
 TONSILLA LINGUALIS
 GLANDULA LINGUALIS ANTERIOR (=
NUHN )

28
MUSCULUS LINGUALIS
 <1> M.GENIOGLOSSUS
 Origo : spina mentalis mandibulae
 Bentuk kipas
 Insersi : sisi lingua
 Myofibril di caudo-anterior berinseri
pada corpus ossis hyoidei
(=m.geniohyoideus)

29
 <2> M.HYOGLOSSUS
 Origo : cornu majus ossis hyoidei dan

corpus ossis hyoidei


 Insersi : bag.posterior sisi lingua dan

cornu minus ossis hyoidei

30
 <3> M.STYLOGLOSSUS
 Origo : apex proc.styloideus dan

lig.stylohyoideus
 Insersi : sisi lingua

 <4> M.PALATOGLOSSUS

 Origo : palatum molle

 Insersi : sisi lingua <m.transversus linguae>

31
OTOT INTRINSIC
 (1) M.LONGITUDINALIS SUPERIOR
 Seluruh facies dorsum linguae
 (2) M.LONGITUDINALIS INFERIOR
 Berada pd sisi lingua
 (3) M.TRANSVERSUS LINGUAE
 Dari septum linguae ke tepi lingua
 (4) M.VERTIKALIS LINGUAE

32
VASCULARISASI
 A.LINGUALIS
<1> BAGIAN PERTAMA : trigonum caroticum
<2> BAGIAN KEDUA :
o R.suprahyoideus

o A.dorsalis linguae

o A.sublingualis

<3> BAGIAN KETIGA : A.PROFUNDA LINGUAE

33
34
35
INNERVASI
 2/3 bag.anterior :
 N.LINGUALIS = SENSIBEL

 CHORDA TYMPANI = SENSORIS

 1/3 bag.posterior :

 N.GLOSSOPHARYNGEUS = SENSIBEL

= SENSORIS
 N.HYPOGLOSSUS = MOTORIS

36
N.LINGUALIS
 Cabang dari N.MANDIBULARIS
 CHORDA TYMPANI
 2/3 bag.anterior
 GANGLION SUBMANDIBULARE, sifat
parasympathis
 GLD.SUBMANDIBULARIS
 GLD.SUBLINGUALIS
37
N.GLOSSOPHARYNGEUS
 1/3 bag.posterior
 R.muscularis M.stylopharyngeus

 Plexus pharyngeus (+ N.vagus )

 Afferent Sinus caroticus dn carotid

body
 Sensibel = sensoris 1/3 bag.posterior

 R.tympanicus

38
N.HYPOGLOSSUS
 MOTORIK OTOT LINGUA
 TRIGONUM CAROTICUM
 R.DESCENDENS NERVI HYPOGLOSSI
 TRIGONUM SUBMANDIBULARE

39
GLANDULA SALIVATORIUS
• Glandula submandibularis : ductus
submandibularis bermuara kedlm cavum
oris, dikiri & kanan frenulum linguae
• Glandula sublingualis: ductus sublingualis
bermuara kedlm ductus submandibularis
• Glandula parotis:terbesar, ductus
excretoriusnya bermuara kedlm
vestibulum oris

40
GLD.PAROTIS

 Lokalisasi : ramus
mandibulae –
proc.mastoideus –
proc.styloideus
 Parotid sheath
 Facies superficialis ,
facies antero-medial ,
facies postero-medial

41
 FACIES
SUPERFICIALIS :
segitiga, mencapai
Arcus zygomaticus,
Meatus acusticus
externus,
m.sternocleidomast
oideus, facies
superficialis
M.masseter

42
43
 FACIES ANTERO-MEDIAL :
bentuk huruf “ U “, berhadapan
dgn facies post ramus
mandibulae, M.masseter,
M.pterygoideus medialis
 FACIES POSTERO-MEDIAL :
proc.mastoideus,
M.sternocl.mast., venter post
m.digastricus
 Duct.excretorius parotideus

44
Mumps

Swollen, painful salivary glands on one or both sides of the


face
Fever and sometimes orchitis, pancreatitis etc.
About 1/3 of infected people do not show symptoms

Effective vaccine since 1967


45
 GLD.SUBMANDIBULARIS
 Pars superficialis, oval,
trigonum digastricum

 Pars profundus, kecil, pd


lantai cavitas oris, di
cranialis m.mylohyoideus

 Ductus excretorius : pars


superficialis, ujung plica
sublingualis

46
 GLD.SUBLINGUALIS : kecil , berada
pd lantai cavitas oris, membentuk
plica sublingualis
 Ductus sublingualis major bermuara
pd ductus submandibularis
 Ductus sublingualis minor bermuara
pd plica sublingualis

47
INNERVASI
 GANGLION OTICUM :
 Foramen ovale
 Preganglioner : r.tympanicus N.IX
dan n.petrosus superficialis minor
 Postganglioner : n.auriculotemporalis
 Gld.parotis

48
 GANGLION SUBMANDIBULARIS :
 Berada pd M.hyoglossus
 Postganglioner : chorda tympani ,
n.lingualis
 Gld.submandibularis
 Gld.sublingualis
 SYMPATHIS dari Truncus sympathicus

49
ART.TEMPOROMANDIBULARIS
OTOT MASTIKASI

50
ART.TEMPOROMANDIBULARIS
Dibentuk oleh
 CAPITULUM

MANDIBULAE
PROC.CONDYLOIDEUS
(sebagai caput
articularis)
 FOSSA MANDIBULARIS

+ TUBERCULUM
ARTICULARE PARS
SQUAMOSA OSSIS
TEMPORALIS (sebagai
cavitas articularis)
51
52
CAPSULA ARTICULARIS ATM
 Longgar/ dan lemah
 Hanya dilateral yang kuat, ok diperkuat
oleh adanya LIG.TEMPOROMANDIBULARE
 Pada bagian ventral capsula articularis
berinsertio caput superius
M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
(EXTERNUS)

53
CAVUM ARTICULARIS +DISCUS
ARTICULARIS ATM
 Cavum articularis ATM terbagi dua oleh
adanya discus articularis yg letaknya
horizontal
 Discus articularis membagi menjadi:
1.CAVUM ARTICULARIS SUPERIUS(antara
discus art.thdp fossa mandibularis)
2.CAVUM ARTICULARIS INFERIUS(antara
discus art. thdp capitulum mandibulae)

54
 Discus articularis melekat pd permukaan
dalam capsula articularis
 Bentuknya oval :

Bagian anterior : konkaf ke


tuberculum articulare
Bagian posterior : konveks ke
fossa mandibularis

55
MORFOLOGI & FUNGSIONAL ATM

 MORFOLOGI
Cav.art.sup. ART.PLANA (PLANE
JOINT)

Cav.art.inf. ART.TROCHLEARIS
(HINGE JOINT)
 FUNGSIONAL
Pd art. plana NONAXIAL

Pd art.trochlearis UNIAXIAL (axis


transversalis)
56
LIGAMENTA ATM
A. Ligamentum yang capsulair yaitu
LIG.TEMPOROMANDIBULARE

Arahnya dari cranial ke caudoposterior


Dari tuberculum articulare ke collum
mandibulare processus condyloideus

B. Ligamentum extracapsulair/accessoria

57
Ligamentum extracapsulair
 LIG.SPHENOMANDIBULARE (dari
spina angularis os sph. Ke lingula
mandibulae)
 LIG.STYLOMANDIBULARE (dari
proc.styloideus ke angulus mandibulae)
 RAPHE PTERYGOMANDIBULARE (dari
hamulus pterygoideus ke linea
mylohyoidea)

58
GERAKAN MANDIBULA
1.Depresio mandibulae Pada
art.trochlearis
/cav.art.inferior
2.Elevatio mandibulae Pada
art.trochlearis
/cav.art.inferior
3.Protractio mandibulae Pada art.plana /
(=protrusio) cav.art.sup.
4.Retractio mandibulae Pada art. Plana /
(=retrusio) cav.art.sup
5.Side to side Pada art.plana /
movement(=lateral cav.art.sup. 59
OTOT MASTIKASI
(=otot pengunyah)
 Terletak pada regio temporalis + regio
infratemporalis + regio parotidea
 Terdiri: 1. M.MASSETER
2. M.TEMPORALIS
3. M.PTERYGOIDEUS LATERALIS/EXTERNUS
4. M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS/INTERNUS

 Semua otot mastikasi diinnervasi oleh


cabang N.MANDIBULARIS
60
61
M.MASSETER
 Terletak pada regio parotidea
 Ditutupi/diprofunda glandula parotidea
 Td.pars superficial(miring ke caudopost) +
pars profunda (vertikal)
 Origo : ARCUS ZYGOMATICUS
 Insertio: angulus mandibulae + lat. Ramus
mandibulae
 Peranan:terutama elevatio mandibulae
(pars prof) & Protractio (pars superf)
62
M.TEMPORALIS
 Terletak pd regio temporalis
 Diprofunda arcus zygomaticus
 Td. Pars anterior (vertikal) + pars
profunda (agak horizontal)
 Origo : FOSSA TEMPORALIS
 Insertio: Proc.coronoideus mandibulae
 Peranan:elevatio mandibulae (pars ant) &
retractio mandibulae (pars posterior)
63
M.PTERYGOIDEUS LAT/EXT
 Terletak pada regio infratemporalis
 Diprofunda ramus mandibulae
 Td caput/pars superius + caput/pars inferius
 Origo : caput sup.(FACIES INFRATEMPORALIS
ALA MAGNA OS SPH.) & caput inf.(LAMINA
LAT.PROC.PTERYGOIDEUS)
 Insertio: caput sup.(capsula art + discus art) &
caput inf.(Fovea pterygoidea coll.mandibulae)
 Peranan: Protractio(bilateral),depresio
mandibulae(bilateral) & side to side(kontralateral)
64
65
66
M.PTERYGOIDEUS MED/INT
 Terletak pd regio infratemporalis
 Diprofunda ramus mandibulae + inferior
m.pterygoideus lateralis
 Td caput superficialis + caput profunda
 Origo:caput superf(PROC.PYRAMIDALIS OSSIS
PALATINI) & caput prof.(LAMINA
LAT.PROC.PTERYGOIDEUS)
 Insertio: sisi medial angulus mandibulae
 Peranan: protractio (bilateral), elevatio
mandibulae(bilateral), side to side (kontralateral)
67
Peranan Otot Mastikasi pd ATM
OTOT (BILATERAL) DEPRESIO ELEVATIO

1.M.MASSETER
 pars superf _ +
 pars prof. _ ++
2.M.TEMPORALIS
 pars anterior _ ++
 pars posterior _ _
3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
 caput superius ++ _
 caput inferius ++ _

4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
 caput superf _ ++
Caput prof _ ++
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID + _

6.GRAVITASI + _
68
Peranan Otot Mastikasi pd ATM
OTOT (BILATERAL) PROTRUSIO RETRUSIO

1.M.MASSETER
 pars superf + _
 pars prof. _ +
2.M.TEMPORALIS
 pars anterior _ _
 pars posterior _ +
3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
 caput superius + _
 caput inferius + _

4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
 caput superf + _
Caput prof + _
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID _ _

6.GRAVITASI _ _
69
Peranan Otot Mastikasi pd ATM
OTOT (KONTRALATERAL) SIDE TO SIDE

1.M.MASSETER
 pars superf _
 pars prof. _

2.M.TEMPORALIS
 pars anterior _
 pars posterior _

3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
 caput superius +
 caput inferius +
4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
 caput superf +
Caput prof +
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID _

6.GRAVITASI _
70
DISLOKASI MANDIBULAE
 Suatu keadaan pd depresio mandibulae,
dimana capitulum mandibulae bergerak
melewati tuberculum articulare
sehingga terjebak pd fossa
infratemporalis didepan ATM
 Terjadi, bila mulut dibuka terlalu lebar
sehingga tidak bisa tertutup kembali

71
OESOPHAGUS
• Suatu tabung fibro-muscular
• Merupakan kelanjutan dari pharynx
• Terletak di posterior trachea
• Bermuara kedalam gaster

72
The Esophagus
 Structure
 Pharynx to Stomach
 Passes through diaphragm at
esophageal hiatus
 Lies anterior to vertebral
column and posterior to
trachea
 Smooth muscle tube
 Function
 Swallowing = voluntary (in
pharynx)
 Peristalsis = involuntary (in
esophagus)

73
TOPOGRAFI OESOPHAGUS
Berdasarkan anatominya dibagi atas:
1. Bagian cervical
 Panjang : 5 – 6 cm, setinggi V.C. VI – V.Th.I
 Anterior melekat dengan trachea
(tracheoesophageal party wall)
 Anterolateral tertutup oleh kelenjar thyroid
 Sisi dextra/sinistra : n.recurren laryngeus
 Posterior berbatasan dengan hypopharynx
 Lateral : carotid sheats beserta isinya.

74
2. Bagian Thoracal
 Panjang : 16 – 18 cm, setinggi V.Th.IX – X
 Berada di mediastinum superior antara trachea
dan columna vertebralis.
 Dalam rongga thorax disilang oleh Arcus aorta
setinggi V.Th.IV dan bronchus utama sinistra
setinggi V.Th.V.
 Arteri pulmonalis dextra menyilang di bawah
bifurcatio trachealis.
 Distal : antara ddg posterior esophagus dan ventral
corpus vertebralis tdp ductus thoracicus,
v.azygos, a. intercostalis & v. vena.

75
3. Bagian Abdominal
T.d. : - pars diafragmatica
panjang : 1 – 1,5 cm, setinggi V.Th.X
- pars abdominalis
panjang : 2 – 3 cm.
bergabung dengan cardiagaster
disebut gastroesophageal junction

76
PENYEMPITAN OESOPHAGUS
1. Penyempitan cricopharyngeal
Disebabkan oleh penekanan otot cricopharynx &
cartilago cricoid
2. Persilangan dengan arcus aorta
Berjarak 25 cm dari gigi incicivus setinggi V.Th.IV.
Dapat terlihat pulsasi aorta
3. Persilangan dengan bronchus utama sinistra
Terletak pada dinding anterior sinistra esophagus
4. Penyempitan diafragma
Terdapat pd bagian distal disebut hiatus oesophagus
Setinggi V.Th.X. Terjepit oleh crura diafragma yang
bekerja sebagai sphyncter.

77
DINDING ABDOMEN

78
Surface Anatomy - Landmarks
 Abdominal Wall
 Umbilicus

 Linea Alba
 White line
 Tendinous

 Xiphoid process to

pubic symphysis
 Linea Semilunaris

79
Processus
Xiphoideus

Costal margin

Linea alba
Linea
semilunaris

SIAS

80
Surface Anatomy - Boundaries
 Superior
 Xiphoid process and

costal cartilages
 Inferior
 Iliac crest

 Anterior superior iliac

spine
 Inguinal ligament

 Pubic tubercle, crest

and symphysis 81
Abdominal Regions

 2 Vertical lines –
midclavicular
 Transpyloric line –
inferior costal margin
 Transtubercle line –
tubercles of iliac
crests

Pg. 612 82
Abdominal Regions

 Right Hypochondriac
 Gall bladder and liver
 Epigastric
 Stomach, liver, transverse
colon
 Left Hypochondriac
 Stomach, liver, transverse
colon
 Right Lumbar
 Ascending colon
 Umbilical
 Small intestine, transverse
Pg. 612 colon 83
Abdominal Regions
 Left Lumbar
 Small intestine, descending
colon
 Right Inguinal (iliac)
 Cecum, appendix
 Pubic (hypogastric)
 Appendix, small intestine,
bladder
 Left Inguinal (iliac)
 Small intestine, descending
colon, sigmoid colon
Pg. 612
84
Abdominal Quadrants

 Vertical – midline
 Horizontal –
umbilicus
 Right and left upper
and lower quadrants
 Used clinically

Pg. 612
85
OTOT-OTOT DINDING
VENTRAL ABDOMEN

86
Otot Anterolateral Abdomen
 M. OBLIQUUS EXTERNUS ABDOMINIS
 M.OBLIQUUS INTERNUS ABDOMINIS
 M. TRANSVERSUS ABDOMINIS
 M. RECTUS ABDOMINIS
 M. PYRAMIDALIS

87
Muscles of the Anterior Wall
 4 Muscles
 3 flat muscles that are continuous with the intercostal
muscles
 1 straplike muscle in a sheath produced by the
aponeurosis of the 3 flat muscles
 Fibers run in different directions for increased strength
 Protection to abdominal viscera
 Movement of the trunk, forced ventilation, increase
abdominal pressure
 Innervation by intercostal nerves
88
M. OBLIQUUS EXT. ABDOMINIS
 ORIGO : Facies externus
dan tepi caudal costa V-XII
 INSERTIO: Linea alba dan
Labium externum crista
iliaca
 Berakhir membentuk
aponeurose, arah
caudomedial, membtk
vagina m.recti dan bertemu
dengan serabut dari sisi
yang lain utk membentuk
LINEA ALBA 89
External Obliques
 Largest and most superficial
 Origin = lower 8 ribs (interdigitate
with serratus ventralis and
latissimus dorsi
 Insertion = iliac crest and
aponeurosis to linea alba, pubis
 Flexion of trunk, compression of
abdominal wall (bilateral), and
rotation of trunk (unilaterally)
 Innervated by intercostal nerves T7
– T12
90
http://www.alexandercenter.com/pa/images%202000/bts12.jpg
91
M. OBLIQUUS INT. ABDOMINIS
 ORIGO: ½ bagian
lateral lig.inguinale,
lamina profunda Fsscia
Lumbodorsalis dan
Linea intermedia crista
iliaca
 INSERTIO: Linea Alba
dan Pars Cartilaginis
Costae IX- XII
 Membtk vagina m.recti
(anterior dan Posterior)
92
Internal Obliques
 Middle Layer
 Origin = lumbar fascia, iliac crest, inguinal ligament
 Insertion = Costal margin, aponeurosis to linea alba,
pubis
 Fibers run upward and forward, at right angles to those
of external obliques
 Function = same as external obliques
 Innervated by intercostal nerves T7 – T12, L1

93
94
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdBonz.jpg
95
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdLatM.jpg
M.TRANSVERSUS ABDOMINIS
 ORIGO: 1/3 lateral lig.inguinale, ¾
anterior labium internum crista iliaca,
fascia lumbodorsalis dan facies internus
pars cartilaginis costa VII-XII.
 INSERTIO: Linea Alba

96
Transversus Abdominus
 Deepest layer
 Origin = costal cartilages ribs 7-12,
thoracolumbar fascia, iliac crest, inguinal
ligament
 Insertion = Linea alba, pubic crest, last 3 or 4
ribs and costal margin
 Fibers run horizontally
 Function = compress abdomen
 Innervated by intercostal nerves T7 – T12, L1
97
Rectus Abdominis
 Straplike, primary vertical muscle
 Enclosed in rectus sheath formed by
aponeurosis of flat muscles
 Lateral border forms linea semilunaris
 3 or 4 tendinous insertions
 Origin = pubic crest, symphsis
 Insertion = Xiphoid, costal cartilages 5-7
 Function = flexion, rotation of trunk,
compression of abdomen, fixation of ribs,
stabilize pelvis during walking
 Intercostal nerves T6 or T7 – T12 98
99
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdBonz.jpg
100
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdLatM.jpg
M.RECTUS ABDOMINIS
 ORIGO: Crista pubica
 INSETIO: Pars cartilaginis
costae V-VII dan tepi
processus xiphoideus
 Disilangi oleh INSCRIPTIO
TENDINAE (3 buah)
 Dibungkus oleh VAGINA
MUSCULI RECTI
ABDOMINIS (lamina
anterior dan lamina
posterior)
101
Vagina M.Recti Abdominis
 LAMINA ANTERIOR: Aponeurose m.
obliquus ext. Abominis dan aponeurose
m. obliquus int.abdominis
 LAMINA POSTERIOR:Aponeurose m.
transversus abdominis dan m. obliquus
int.abdominis kecuali di caudal
pertengahan umbilicus dan Symphisis
(LINEA SEMICIRCULARIS DOUGLASI)

102
103
104
M.PYRAMIDALIS
 Caudal Dinding abdomen, diventral
m.rectus abdominis
 ORIGO: Symphisis Ossis Pubis dan Lig.
Pubicum anterior
 Insertio: Linea alba pada Umbilicus dan
SOP

105
http://www.kahlin.net/noir/dressyr/trainingscales/ilio-psoas.gif

Muscles of Posterior Wall


 Psoas major (Iliopsoas)
 Origin = lumbar vertebrae and
T12
 Insertion = less trochanter of
femur via iliopsoas tendon
 Function = flexion of thigh, trunk,
and lateral flexion of trunk
 Quadratus lumborum
 Origin = iliac crest and transverse
processes lower lumbar vertebrae
 Insertion = transverse processes
upper lumbar
 Function = lateral flexion (alone),
stability of spine (together)

106
CAVUM ABDOMINOPELVICUM

107
Pg. 12

Abdominopelvic Cavity

 Largest ventral cavity


 Abdominal cavity
 Pelvic cavity
 Continuous – no structural
division between the
abdominal and pelvic
cavities

108
109
Abdominopelvic Cavity
 Abdominal Cavity
 Liver, spleen,

kidneys, pancreas,
etc.
 Pelvic Cavity
 Bladder, rectum,

reproductive
organs

Pg. 12 110
Boundaries of the Abdominal Cavity

 Superior
 Diaphragm

 Inferior
 Pelvic Inlet

111
112
PERITONEUM

113
PERITONEUM
 PERITONEUM PARIETALE
 PERITONEUM VISCERALE
 CAVUM PERITONEI
 Peralihan peritoneum parietale menjadi
peritoneum viscerale (REFLEXI
PERITONEUM) dapat berupa lipatan (plica),
alat penggantung viscera atau Omentum

114
Peritoneum
 Serous membrane of the abdominal cavity
 Visceral peritoneum covers surface of
abdominal organs
 Parietal peritoneum covers abdominal wall
 Peritoneal cavity lies between these layers
and contains serous fluid

115
REFLEXI PERITONEUM
LIPATAN Plica rectouterina
Plica umbilicalis lateralis
LEMBARAN Omentum majus
Omentum minus
PENGGANTUNG Mesenterium
Mesocolon transversum
Lig.hepatogastricum
Lig.falciforme hepatis
116
CAVUM PERITONEI
• Berisi cairan sereus, ruangan tertutup
(pada pria), pada wanita terdapat
hubungan dengan dunia luar melalui
OSTIUM TUBAE UTERINAE
• Cavum peritonei s.s.(=greater sac)
• BURSA OMENTALIS (=lesser sac)
• FORAMEN EPIPLOICUM WINSLOWI

117
118
GREATER SAC
• BAGIAN ANTEROSUPERIOR
Terbagi menjadi pars
sinister dan pars dexter oleh
lig.falciforme hepatis

• BAGIAN POSTEROINFERIOR
Dibatasi oleh perlekatan
mesocolon transversum pd
pancreas (superior)

119
BURSA OMENTALIS
 Ruangan yang irreguler
 Sebelah dorsal dari lobus caudatus
hepatis, omentum minus dan gaster
 Berada di dalam omentum majus

120
Batas-Batas Bursa Omentalis
SEBELAH VENTRAL
• Peritoneum yg melapisi

lobus caudatus hepatis


• Omentum minus

• Peritoneum yg melapisi

pars posterior ventriculi


• Omentum majus

121
Batas-Batas Bursa Omentalis
DINDING POSTERIOR (caudal ke cranial)
• Omentum majus

• Peritoneum yang meliputi colon transversum

• Mesocolon transversum

• Peritoneum yg meliputi struktur di bagian

posterior cav.abdominis
(pancreas,gld.suprarenalis sin.)

122
123
FOR.EPIPLOICUM WINSLOWI
BATAS-BATAS
 Ductus

cysticus,a.hepatica,v.porta
e (ventral)
 Hepar (cranial)

 Pars superior duodeni

(caudal)
 Peritoneum yg melapisi

dinding posterior abdomen


dan v.cava inferior (dorsal)

124
Mesentaries
 Double-layered sheets
of peritoneum
 Connect peritoneal
organs to dorsal and
ventral body wall
 Functions
 Hold organs
 Store fat
 Route for nerves and
blood vessels
Pg. 614 125
Mesentaries
 Ventral- attach to
anterior wall
 Falciform ligament
 Lesser omentum
 Dorsal – attach to
posterior wall
 Greater omentum
 Mesentery proper
 Transverse mesocolon
 Sigmoid mesocolon
Pg. 614
126
127
128
Peritoneal vs. Retroperitoneal
 Peritoneal
 Surrounded by
peritoneal cavity
 Liver, stomach,
ileum jejunum,
transverse and
sigmoid colon
 Retroperitoneal
 Lie behind
peritoneum
 Ascending and
descending colon,
Pg. 665 pancreas, rectum,
duodenum, 129
130
131
VISCERA ABDOMINIS

132
Viscera Abdominis

133
Lokalisasi Viscera abdominis
 HOLOTOPI : berdasarkan regio
 SKELETOPI : berdasarkan letaknya
terhadap struktur tulang disekitarnya
 SYNTOPI : berdasarkan letaknya
terhadap organ lain

134
Abdominal Regions

 Right Hypochondriac
 Gall bladder and liver
 Epigastric
 Stomach, liver, transverse
colon
 Left Hypochondriac
 Stomach, liver, transverse
colon
 Right Lumbar
 Ascending colon
 Umbilical
 Small intestine, transverse
Pg. 612 colon 135
Abdominal Regions
 Left Lumbar
 Small intestine, descending
colon
 Right Inguinal (iliac)
 Cecum, appendix
 Pubic (hypogastric)
 Appendix, small intestine,
bladder
 Left Inguinal (iliac)
 Small intestine, descending
colon, sigmoid colon
Pg. 612
136
GASTER (=Ventriculus)
• Bentuk “J”, terdiri dari
fundus,corpus, cardia
& pylorus
• Pylorus : sphincter
pyloricum, antrum,
orificium
• Incisura angularis
• Curvatura major &
Curvatura minor
• Omentum majus &
omentum minus
137
 Dibungkus peritoneum
viscerale
 Difiksasi oleh lig.
Gastrophrenicum, lig.
Gastrolienale, omentum
minus dan majus
 Omentum minus pada
curvatura minor  hepar
dan diaphragma thorax
 Omentum majus
curvatura major  colon
transversum

138
VASKULARISASI
 A. Gastrica sinistra
 A. Gastrica dextra
 A. Gastrica brevis
 A. Gastroepiploica
sinistra
 A. Gastroepiploica
dextra

139
 V. Coronaria ventriculi 
v. porta
 V. Pylorica  v. porta
 V. Gastrica brevis 
dalam lig. Gastrolienale 
v. lienalis
 V. Gastroepiploica sinistra
 v.lienalis
 V. Gastroepiploica dextra
 v. mesenterica superior

140
Aliran Limphe Gaster
 Paries ventralis dan dorsalis
 ll. nn. Gastrici
superiores.
 Fundus dan corpus gaster
 ll.nn. Pancreatico lienalis
 Cur. major smp pylorus 
ll.nn. Gastrici inf.
 Pars pylorica  ll.nn.
Hepatici, ll.nn. Subpylorici &
ll.nn. Gastrici sup.

141
Gambar aliran limphe

142
INNERVASI
 Parasympathis 
N. Vagus
 N. Vagus ant 

facies ventralis
gaster
 N. Vagus post 

facies posterior
gaster
143
 Sympathis berasal dari Med. Spinalis Th.5
sampai Th.10
 Sympathis di suplai n. sphlancnicus
major dan ganglion coeliacum
 Serabut afferent  impuls nyeri ok
peregangan, kontraksi otot, peradangan
 Serabut efferent  menghambat
pergerakan & sekresi lambung.

144
INTESTINUM TENUE
 DUODENUM
 JEJENUM
 ILEUM

145
DUODENUM
• Btk huruf “C”
• Terdiri dari:

 Pars superior duodeni

 Pars descendens duodeni


 Pars horizontalis duodeni
 Pars ascendens
• Tempat bermuara ductus
choledochus & ductus
pancreaticus

146
• JEJENUM &
ILEUM
Berkelok-kelok,
5-8 m, difiksasi
oleh
mesenterium
pada radix
mesenterii

147
INTESTINUM CRASSUM
• CAECUM : Valvula ileocolica,Processus
vermiformis
• COLON  Colon ascendens
 Colon transversum
 Colon descendens
 Colon sigmoideum
• RECTUM :pars ampularis, pars analis, plexus
venosus haemorrhoidalis
148
Bagian-bagian Colon
• Taenia coli : dibtk oleh
serabut otot longitudinal
(3 buah)
• Haustra
• Incisura
• Appendices epiploicae :
berisi jaringan lemak

149
Rectum and Anal Canal
 Rectum
 No teniae coli
 Longitudinal muscle layer complete –
strong contractions
 Rectal valves
 Anal Canal
 Passes through levator ani muscle
 Anal sinuses release mucus
 Internal anal sphincter
 involuntary, smooth muscle

 External anal sphincter


 voluntary, skeletal muscle

150
http://medicine.iupui.edu/ercp/digestive_system_anatomy.asp
HEPAR

151
LOKALISASI
• HOLOTOPI
Regio hypochondrium dexter
Regio epigastrium
Regio hypochondrium sinister

• SKELETOPI
• SYNTOPI

152
SKELETOPI
• Costa V pada linea medioclavicularis dexter
• Spatium intercostalis V 1-2 jari, medial linea
medioclavicularis sinister
• Bagian caudal dexter,mengikuti arcus
costarum (costa IX-VIII)
• Bagian caudal sinister,mengikuti arcus
costarum (costa VIII-VII)

153
SYNTOPI
• Facies diaphragmatica hepatis
• Facies visceralis
Gaster
Pars superior duodeni
Glandula suprarenalis dexter
Sebagian colon transversum
Flexura coli dexter
Vesica fellea
Oesophagus
Vena cava inferior
154
MORFOLOGI
•Incisura umbilicalis
•Ligamentum falciforme hepatis
•Fossa sagittalis sinistra

membagi

•LOBUS HEPATIS DEXTER


•LOBUS HEPATIS SINISTER

155
156
LOBUS HEPATIS DEXTER
• FOSSA SAGITTALIS SINISTRA
Fossa ductus venosi
Fossa venae umbilicalis

• FOSSA SAGITTALIS DEXTRA


Fossa vesicae fellea
Fossa venae cavae

• PORTA HEPATIS
membentuk lobus quadratus hepatis dan lobus caudatus
hepatis
157
158
Lobus Quadratus Hepatis
 Margo anterior hepatis (anterior)
 Porta hepatis (dorsal)
 Fossa venae umbilicalis (sinister)
 Fossa vesicae fellea (dexter)

Terdapat cekungan disebut IMPRESSIO


DUODENI LOBI QUADRATI
159
Lobus Caudatus Hepatis (Spigeli)
PortaHepatis (ventro-caudal)
Fossa vena cava (dexter)

Fossa ductus venosi

Terdapat tonjolan yg disebut PROCESSUS


CAUDATUS dan PROCESSUS PAPILLARIS

160
LOBUS HEPATIS SINISTRA
• Lebih kecil dan pipih
• Lokalisasi: regio epigastrium dan sedikit pada
regio hypochondrium sinistrum
• Facies diaphragmatica
• Facies visceralis hepatis
• IMPRESSIO GASTRICA
• TUBER OMENTALE
• APPENDIX FIBROSA HEPATIS

161
Facies Diaphragmatica
• FACIES ANTERIOR
Margo Anterior Hepatis & perlekatan Lig.
Falciforme Hepatis
• FACIES SUPERIOR
Terdapat Impressio Cardiaca dan PARS
AFFIXA HEPATIS (Bare Area)

162
163
Facies Visceralis Hepatis
 Facies Posterior
Pars Affixa Hepatis, Fossa vena
cavae,Impressio suprarenalis,
lig.hepatogastricum, impressio
oesophagea
 Facies Inferior
Impressio colica, impressio
renalis,impressio duodenalis,fossa
vesicae felleae, fossa venae umbilicalis
164
Ductus venosus

v.umbilicalis

165
PORTA HEPATIS
• Vena portae
• Ductus cysticus, ductus hepaticus dan
ductus choledochus
• A. hepatica propria dextra dan a. hepatica
sinistra
• Nervus dan pembuluh lymphe

166
LIGAMENTA HEPATIS
1. Ligamentum falciforme hepatis
2. Omentum minus
3. Ligamentum coronarium hepatis
4. Ligamentum triangulare hepatis
5. Ligamentum teres hepatis
6. Ligamentum venosum Arantii
7. Ligamentum hepatorenale
8. Ligamentum hepatocolicum
167
Lig. Falciforme Hepatis
• Reflexi peritoneum parietale
• Td 2 lembaran (lamina sinistra dan lamina
dextra)
• Membentuk lamina anterior lig. Coronariii
hepatis sinistrum dan dextrum)
• Pada tepi inferior tdp LIG.TERES HEPATIS
dan V.PARA UMBILICALIS

168
OMENTUM MINUS
 Dari curvatura ventriculi minor dan pars
sup.duodeni menuju ke fossa ductus
venosi dan porta hepatis
 LIG.HEPATOGASTRICUM
 LIG. HEPATODUODENALE

169
FIXASI HEPAR
Lig.falciforme hepatis
1. LIGAMENTA Omentum minus
Lig.triangulare hepatis
Lig.coronarium hepatis
Lig.teres hepatis
Lig.venosum Arantii

2. VENA HEPATICA
3. Desakan negatif cavum thoracis
4. Desakan positif cavum abdominis
170
VASCULARISASI HEPAR
 CIRCULASI PORTAL
 A. HEPATICA COMMUNIS
 VENA PORTAE HEPATIS
 VENA HEPATICA

171
A.HEPATICA COMMUNIS
 Berasal dari a.coeliaca
 Melewati lig.hepatoduodenale (bersama
ductus choledochus,v.portae,
pemb.lymphe dan serabur saraf)
 Bercabang menjadi a. hepatica propria
dextra dan a.hepatica propria sinistra

172
V. PORTAE HEPATIS
 Dibentuk: v. mesenterica superior dan
v.lienalis
 Berjalan melewati lig.hepatoduodenale,
bercabang menjadi ramus dexter dan
ramus sinister

173
INNERVASI HEPAR
• Nn. SPLANCHNICI (simpatis)
• N. VAGUS DEXTER ET SINISTER (Chorda
anterior dan Chorda posterior)
• N. PHRENICUS DEXTER (viscero-afferent)

174
APPARATUS EXCRETORIUS
HEPATIS
 VESICA FELLEA
 DUCTUS CYSTICUS
 DUCTUS HEPATICUS
 DUCTUS CHOLEDOCHUS

175
PANCREAS & LIEN

176
PANCREAS
• Kelenjar exocrine & endocrine
• Caput, corpus dan cauda pancreatic
• Terletak pada bagian konkaf duodenum
• Antara caput dan corpus terdapat collum
pancreatis
• RETROPERITONEAL

177
178
Caput Pancreatis
 Dorsalnya tdp ductus choledochus
 Bagian caudalnya menonjol ke kiri disebut
PROCESSUS UNCINATUS yang membtk
INCISURA PANCREATICA (tempat
lewatnya a. mesenterica superior)

179
Corpus dan Cauda pancreatis
 Saluran keluarnya dimulai dari cauda
pancreatic yg disebut DUCTUS
PANCREATICUS WIRSUNGI terkadang
terdapat DUCTUS PANCREATICUS
ACCESSORIES SANTORINI

180
VASCULARISASI

1. A. PANCREATICO DUODENALIS
SUPERIOR (cab. A. gastroduodenalis)
2. Cabang dari a.lienalis (a. pancreatica
dorsalis,a.pancreatica magna dan
a.pancreatica caudalis)
3. A.PANCREATICO DUODENALIS
INFERIOR (cab.a.mesenterica superior)

181
182
LIEN (=SPLEEN)
• INTRAPERITONEAL
• Difiksasi oleh LIG.GASTROLIENALE dan LIG.
LIENAORENALE
• Facies diaphragmatica dan facies visceralis
• Margo superior(=margo anterior,margo crenatus)
• Margo inferior (=margo posterior
• Extremitas superior & ext.inferior
• HILUS LIENALIS

183
LOKALISASI
 Skeletopi: diantara costa IX-XI sinister
 Holotopi: Regio hypochondrium sinister
 Syntopi: Facies diaphragmatica (pars
costalis diaphragmatica) dan facies
visceralis (gaster,ren dan colon)

184
185
VASCULARISASI
 A. LIENALIS ( cab. A.coeliaca) bercabang
menjadi 2-3 cabang
 V. LIENALIS

186
187
VASA ABDOMINIS

MUH.IQBAL BASRI
DEPARTMENT OF ANATOMY
HASANUDDIN UNIVERSITY

188
•AORTA ABDOMINALIS
•A. COELIACA
•A. MESENTERICA SUPERIOR
•A. MESENTERICA INFERIOR

•V. CAVA INFERIOR


•V. PORTA
•V. MESENTERICA SUPERIOR
•V. MESENTERICA INFERIOR

189
AORTA ABDOMINALIS
CABANG PARIETALIS:

•A. PHRENICA INFERIOR (2)


•A. LUMBALIS (4-5 pasang)
•A. ILIACA COMMUNIS (2)
•A. SACRALIS MEDIA

CABANG VISCERALIS:

•A.SUPRARENALIS MEDIA (2)


•A. RENALIS (2)
•A.TESTICULARIS (2)
•A COELIACA
•A. MESENTERICA SUPERIOR
•A. MESENTERICA INFERIOR 190
191
192
ARTERI COELIACA

•A. GASTRICA SINISTRA


•A. HEPATICA COMMUNIS
•A. LIENALIS
193
A. MESENTERICA SUPERIOR

• A. ILEOCOLICA
• A. COLICA DEXTRA
• A. COLICA MEDIA

194
A. MESENTERICA INFERIOR

• A. COLICA SINISTRA
• AA. SIGMOIDEAE
• A. RECTALIS SUPERIOR

195
A. MESENTERICA INFERIOR

196
VENA CAVA INFERIOR

• VV.LUMBALES

• V. PHRENICA INFERIOR
• V. HEPATICA
• V. RENALIS
• V. SUPRARENALIS
• V. SPERMATICA (INTERNA)
DEXTRA

197
VENA PORTA
•Di ventral v.cava inferior
•Berjalan di dlm
lig.hepatoduodenale, di
dorsal a.hepatica dan
ductus hepaticus
•Dibentuk oleh
V.MESENTERICA
SUPERIOR, V.
MESENTERICA
INFERIOR dan V.
LIENALIS

198
•V.cava inferior
terletak disebelah kiri
Aorta abdominalis
•V.renalis sinistra lebih
panjang dan terletak di
ventral Aorta
abdominalis
•V.testicularis sinistra
bermuara ke v.renalis
sinistra, v.testicularis
dextra bermuara ke
v.cava inferior
•A. iliaca communis
dextra lebih panjang
dibanding yg kiri
199
ANASTOMOSE PORTO
CAVALIS

200
•Vena coronaria ventriculi –
vena oesophagei (VARICES
OESOPHAGEI)
•Vena hemorrhoidalis
superior- vena
hemorrhoidalis media-vena
hemorrhoidalis inferior
(HEMORRHOID)
•Vena par umbilicalis-vena
thoraco epigastrica – vena
epigastrica superficialis
(CAPUT MEDUSSAE)
201
INNERVASI VISCERA
ABDOMINIS

202
 N.THORACO ABDOMINALIS
 N. PHRENICUS
 N. VAGUS
 Nn. SPLANCHNICI
 TRUNCUS SYMPATHICUS
 PLEXUS OTONOM
 PLEXUS LUMBALIS
203
SEKIAN

204

Anda mungkin juga menyukai