Department of Anatomy
Medical Faculty Hasanuddin University
1
SISTEM DIGESTIVUS
CAVITAS ORIS
PHARYNX dan
OESOPHAGUS
CAVUM ABDOMINIS
VISCERA ABDOMINIS
VASA ABDOMINIS
INNERVASI VISCERA
ABDOMINIS
2
CAVITAS ORIS
Struktur Art.temporo-mandibularis
Palatum Musculus Mastikasi
Lingua Innervasi & Vascularisasi
Glandula salivatorius
3
BATAS
Cranial : tepi inferior
hidung
Lateral : plica nasolabialis
Caudal : mentum <dagu
>
4
STRUKTUR
RIMA ORIS dibatasi oleh :
Labium superius
Labium inferius
Commissura labiorum
Labium dibentuk oleh kulit – mucosa
– m.orbicularis oris
5
CAVITAS ORIS
Dibatasi oleh Dentes + processus
alveolaris + gingiva menjadi :
VESTIBULUM ORIS
Ramus mandibulae
6
VESTIBULUM ORIS
Dibatasi oleh :
LABIUM dan BUCCA
Labium melekat pada gingiva, di linea
mediana, dinamakan :
Frenulum labii superioris
Frenulum labii inferioris
o Muara ductus excretorius Gld.parotis
<Molar III atas>
7
CAVITAS ORIS PROPRIUS
Batas ventro-lateral : ARCUS
DENTALIS
Dorsal : OROPHARYNX
Cranial :PALATUM DURUM et MOLLE
Caudal : 2/3 bagian anterior LINGUA
+ Reflexi mucosa dari facies inferior
dan lateral Lingua
8
9
PALATUM
Merupakan Atap Cavitas oris, dan lantai
Cavitas nasi
PALATUM DURUM = 2/3 bag.anterior
10
11
PALATUM MOLLE
Dibentuk oleh :
APONEUROSE PALATINI < tendo
Gustatoris
o Kelenjar mucosa
o Jaringan lymphoid
12
Dari sisi dorso-lateral palatum
terdapat :
ARCUS PALATOGLOSSUS
<m.palatoglossus>
ARCUS PALATOPHARYNGEUS
<m.palatopharyngeus>
TONSILLA PALATINA
13
PALATUM melekat pada Basis cranii
dengan perantaraan M.tensor veli
palatini dan M.levator veli palatini
Tepi posterior, di linea mediana
terdapat UVULA
14
M.TENSOR VELI PALATINI
Berbentuk kipas
ASAL : facies lateralis cartilaginis
durum
APONEUROSE PALATINI
15
M.LEVATOR VELI PALATINI
Bentuk bundar
ORIGO : facies medialis pars
cartilaginis tuba auditoria dan facies
inferior apex pars petrosa ossis
temporalis
INSERTIO : aponeurose palatini
16
M.PALATOGLOSSUS
ORIGO : sisi lateral dan dorsum
linguae
Arah caudo-dorsal
INSERTIO : aponeurose palatini
17
M.PALATOPHARYNGEUS
ORIGO : palatum durum dan
aponeurose palatini
INSERSI : tepi dorsal cartilago
thyreoidea dan dinding pharynx
M.UVULA
ASAL : aponeurose palatini, tepi post
palatum durum, saling bertemu
18
VASCULARISASI
LABIUM SUPERIUS et INFERIUS :
R.LABIALIS SUPERIOR
R.LABIALIS INFERIOR
Cabang dari A.FACIALIS
19
PALATUM DURUM :
A.palatina major
A.sphenopalatina
A.palatina minor
20
LYMPHE DRAINAGE
PALATUM DURUM :
l.n.submandibularis
PALATUM MOLLE :
L.n.retropharyngealis atau
l.n.cervicalis profundus
21
INNERVASI
MOTORIS labium dan bucca :
N.facialis
M.tensor veli palatini :
n.mandibularis
Otot-otot lain : plexus pharyngeus
22
SENSIBEL labium sup et inf dan
bucca dekat angulus oris :
n.infraorbitalis, n.mentalis, n.buccalis
SECRETOMOTORIS kelenjar
palatum : ganglion sphenopalatinum
23
SENSIBEL PALATUM :
R.palatinus majus, r.palatinus minus,
r.nasopalatinus dan r.tonsillaris
Cabang dari :
n.maxillaris
N.glossopharyngeus
24
LINGUA
ORGAN MUSCULAR
FUNGSI :
GUSTATORIS
MASTIKASI
DEGLUTITIO
PHONASI
25
MORFOLOGI
2/3 bag.anterior = PARS ORALIS
=CORPUS LINGUAE
1/3 bag.posterior = PARS
PHARYNGEALIS = RADIX LINGUAE
SULCUS TERMINALIS
FRENULUM LINGUAE
PLICA GLOSSOEPIGLOTTICA
MEDIANA
26
27
Facies dorsalis kasar
PAPILLA <TASTE BUDS>
Facies inferior halus
TONSILLA LINGUALIS
GLANDULA LINGUALIS ANTERIOR (=
NUHN )
28
MUSCULUS LINGUALIS
<1> M.GENIOGLOSSUS
Origo : spina mentalis mandibulae
Bentuk kipas
Insersi : sisi lingua
Myofibril di caudo-anterior berinseri
pada corpus ossis hyoidei
(=m.geniohyoideus)
29
<2> M.HYOGLOSSUS
Origo : cornu majus ossis hyoidei dan
30
<3> M.STYLOGLOSSUS
Origo : apex proc.styloideus dan
lig.stylohyoideus
Insersi : sisi lingua
<4> M.PALATOGLOSSUS
31
OTOT INTRINSIC
(1) M.LONGITUDINALIS SUPERIOR
Seluruh facies dorsum linguae
(2) M.LONGITUDINALIS INFERIOR
Berada pd sisi lingua
(3) M.TRANSVERSUS LINGUAE
Dari septum linguae ke tepi lingua
(4) M.VERTIKALIS LINGUAE
32
VASCULARISASI
A.LINGUALIS
<1> BAGIAN PERTAMA : trigonum caroticum
<2> BAGIAN KEDUA :
o R.suprahyoideus
o A.dorsalis linguae
o A.sublingualis
33
34
35
INNERVASI
2/3 bag.anterior :
N.LINGUALIS = SENSIBEL
1/3 bag.posterior :
N.GLOSSOPHARYNGEUS = SENSIBEL
= SENSORIS
N.HYPOGLOSSUS = MOTORIS
36
N.LINGUALIS
Cabang dari N.MANDIBULARIS
CHORDA TYMPANI
2/3 bag.anterior
GANGLION SUBMANDIBULARE, sifat
parasympathis
GLD.SUBMANDIBULARIS
GLD.SUBLINGUALIS
37
N.GLOSSOPHARYNGEUS
1/3 bag.posterior
R.muscularis M.stylopharyngeus
body
Sensibel = sensoris 1/3 bag.posterior
R.tympanicus
38
N.HYPOGLOSSUS
MOTORIK OTOT LINGUA
TRIGONUM CAROTICUM
R.DESCENDENS NERVI HYPOGLOSSI
TRIGONUM SUBMANDIBULARE
39
GLANDULA SALIVATORIUS
• Glandula submandibularis : ductus
submandibularis bermuara kedlm cavum
oris, dikiri & kanan frenulum linguae
• Glandula sublingualis: ductus sublingualis
bermuara kedlm ductus submandibularis
• Glandula parotis:terbesar, ductus
excretoriusnya bermuara kedlm
vestibulum oris
40
GLD.PAROTIS
Lokalisasi : ramus
mandibulae –
proc.mastoideus –
proc.styloideus
Parotid sheath
Facies superficialis ,
facies antero-medial ,
facies postero-medial
41
FACIES
SUPERFICIALIS :
segitiga, mencapai
Arcus zygomaticus,
Meatus acusticus
externus,
m.sternocleidomast
oideus, facies
superficialis
M.masseter
42
43
FACIES ANTERO-MEDIAL :
bentuk huruf “ U “, berhadapan
dgn facies post ramus
mandibulae, M.masseter,
M.pterygoideus medialis
FACIES POSTERO-MEDIAL :
proc.mastoideus,
M.sternocl.mast., venter post
m.digastricus
Duct.excretorius parotideus
44
Mumps
46
GLD.SUBLINGUALIS : kecil , berada
pd lantai cavitas oris, membentuk
plica sublingualis
Ductus sublingualis major bermuara
pd ductus submandibularis
Ductus sublingualis minor bermuara
pd plica sublingualis
47
INNERVASI
GANGLION OTICUM :
Foramen ovale
Preganglioner : r.tympanicus N.IX
dan n.petrosus superficialis minor
Postganglioner : n.auriculotemporalis
Gld.parotis
48
GANGLION SUBMANDIBULARIS :
Berada pd M.hyoglossus
Postganglioner : chorda tympani ,
n.lingualis
Gld.submandibularis
Gld.sublingualis
SYMPATHIS dari Truncus sympathicus
49
ART.TEMPOROMANDIBULARIS
OTOT MASTIKASI
50
ART.TEMPOROMANDIBULARIS
Dibentuk oleh
CAPITULUM
MANDIBULAE
PROC.CONDYLOIDEUS
(sebagai caput
articularis)
FOSSA MANDIBULARIS
+ TUBERCULUM
ARTICULARE PARS
SQUAMOSA OSSIS
TEMPORALIS (sebagai
cavitas articularis)
51
52
CAPSULA ARTICULARIS ATM
Longgar/ dan lemah
Hanya dilateral yang kuat, ok diperkuat
oleh adanya LIG.TEMPOROMANDIBULARE
Pada bagian ventral capsula articularis
berinsertio caput superius
M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
(EXTERNUS)
53
CAVUM ARTICULARIS +DISCUS
ARTICULARIS ATM
Cavum articularis ATM terbagi dua oleh
adanya discus articularis yg letaknya
horizontal
Discus articularis membagi menjadi:
1.CAVUM ARTICULARIS SUPERIUS(antara
discus art.thdp fossa mandibularis)
2.CAVUM ARTICULARIS INFERIUS(antara
discus art. thdp capitulum mandibulae)
54
Discus articularis melekat pd permukaan
dalam capsula articularis
Bentuknya oval :
55
MORFOLOGI & FUNGSIONAL ATM
MORFOLOGI
Cav.art.sup. ART.PLANA (PLANE
JOINT)
Cav.art.inf. ART.TROCHLEARIS
(HINGE JOINT)
FUNGSIONAL
Pd art. plana NONAXIAL
B. Ligamentum extracapsulair/accessoria
57
Ligamentum extracapsulair
LIG.SPHENOMANDIBULARE (dari
spina angularis os sph. Ke lingula
mandibulae)
LIG.STYLOMANDIBULARE (dari
proc.styloideus ke angulus mandibulae)
RAPHE PTERYGOMANDIBULARE (dari
hamulus pterygoideus ke linea
mylohyoidea)
58
GERAKAN MANDIBULA
1.Depresio mandibulae Pada
art.trochlearis
/cav.art.inferior
2.Elevatio mandibulae Pada
art.trochlearis
/cav.art.inferior
3.Protractio mandibulae Pada art.plana /
(=protrusio) cav.art.sup.
4.Retractio mandibulae Pada art. Plana /
(=retrusio) cav.art.sup
5.Side to side Pada art.plana /
movement(=lateral cav.art.sup. 59
OTOT MASTIKASI
(=otot pengunyah)
Terletak pada regio temporalis + regio
infratemporalis + regio parotidea
Terdiri: 1. M.MASSETER
2. M.TEMPORALIS
3. M.PTERYGOIDEUS LATERALIS/EXTERNUS
4. M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS/INTERNUS
1.M.MASSETER
pars superf _ +
pars prof. _ ++
2.M.TEMPORALIS
pars anterior _ ++
pars posterior _ _
3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
caput superius ++ _
caput inferius ++ _
4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
caput superf _ ++
Caput prof _ ++
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID + _
6.GRAVITASI + _
68
Peranan Otot Mastikasi pd ATM
OTOT (BILATERAL) PROTRUSIO RETRUSIO
1.M.MASSETER
pars superf + _
pars prof. _ +
2.M.TEMPORALIS
pars anterior _ _
pars posterior _ +
3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
caput superius + _
caput inferius + _
4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
caput superf + _
Caput prof + _
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID _ _
6.GRAVITASI _ _
69
Peranan Otot Mastikasi pd ATM
OTOT (KONTRALATERAL) SIDE TO SIDE
1.M.MASSETER
pars superf _
pars prof. _
2.M.TEMPORALIS
pars anterior _
pars posterior _
3.M.PTERYGOIDEUS LATERALIS
caput superius +
caput inferius +
4.M.PTERYGOIDEUS MEDIALIS
caput superf +
Caput prof +
5.OTOT SUPRA + INFRA HYOID _
6.GRAVITASI _
70
DISLOKASI MANDIBULAE
Suatu keadaan pd depresio mandibulae,
dimana capitulum mandibulae bergerak
melewati tuberculum articulare
sehingga terjebak pd fossa
infratemporalis didepan ATM
Terjadi, bila mulut dibuka terlalu lebar
sehingga tidak bisa tertutup kembali
71
OESOPHAGUS
• Suatu tabung fibro-muscular
• Merupakan kelanjutan dari pharynx
• Terletak di posterior trachea
• Bermuara kedalam gaster
72
The Esophagus
Structure
Pharynx to Stomach
Passes through diaphragm at
esophageal hiatus
Lies anterior to vertebral
column and posterior to
trachea
Smooth muscle tube
Function
Swallowing = voluntary (in
pharynx)
Peristalsis = involuntary (in
esophagus)
73
TOPOGRAFI OESOPHAGUS
Berdasarkan anatominya dibagi atas:
1. Bagian cervical
Panjang : 5 – 6 cm, setinggi V.C. VI – V.Th.I
Anterior melekat dengan trachea
(tracheoesophageal party wall)
Anterolateral tertutup oleh kelenjar thyroid
Sisi dextra/sinistra : n.recurren laryngeus
Posterior berbatasan dengan hypopharynx
Lateral : carotid sheats beserta isinya.
74
2. Bagian Thoracal
Panjang : 16 – 18 cm, setinggi V.Th.IX – X
Berada di mediastinum superior antara trachea
dan columna vertebralis.
Dalam rongga thorax disilang oleh Arcus aorta
setinggi V.Th.IV dan bronchus utama sinistra
setinggi V.Th.V.
Arteri pulmonalis dextra menyilang di bawah
bifurcatio trachealis.
Distal : antara ddg posterior esophagus dan ventral
corpus vertebralis tdp ductus thoracicus,
v.azygos, a. intercostalis & v. vena.
75
3. Bagian Abdominal
T.d. : - pars diafragmatica
panjang : 1 – 1,5 cm, setinggi V.Th.X
- pars abdominalis
panjang : 2 – 3 cm.
bergabung dengan cardiagaster
disebut gastroesophageal junction
76
PENYEMPITAN OESOPHAGUS
1. Penyempitan cricopharyngeal
Disebabkan oleh penekanan otot cricopharynx &
cartilago cricoid
2. Persilangan dengan arcus aorta
Berjarak 25 cm dari gigi incicivus setinggi V.Th.IV.
Dapat terlihat pulsasi aorta
3. Persilangan dengan bronchus utama sinistra
Terletak pada dinding anterior sinistra esophagus
4. Penyempitan diafragma
Terdapat pd bagian distal disebut hiatus oesophagus
Setinggi V.Th.X. Terjepit oleh crura diafragma yang
bekerja sebagai sphyncter.
77
DINDING ABDOMEN
78
Surface Anatomy - Landmarks
Abdominal Wall
Umbilicus
Linea Alba
White line
Tendinous
Xiphoid process to
pubic symphysis
Linea Semilunaris
79
Processus
Xiphoideus
Costal margin
Linea alba
Linea
semilunaris
SIAS
80
Surface Anatomy - Boundaries
Superior
Xiphoid process and
costal cartilages
Inferior
Iliac crest
spine
Inguinal ligament
and symphysis 81
Abdominal Regions
2 Vertical lines –
midclavicular
Transpyloric line –
inferior costal margin
Transtubercle line –
tubercles of iliac
crests
Pg. 612 82
Abdominal Regions
Right Hypochondriac
Gall bladder and liver
Epigastric
Stomach, liver, transverse
colon
Left Hypochondriac
Stomach, liver, transverse
colon
Right Lumbar
Ascending colon
Umbilical
Small intestine, transverse
Pg. 612 colon 83
Abdominal Regions
Left Lumbar
Small intestine, descending
colon
Right Inguinal (iliac)
Cecum, appendix
Pubic (hypogastric)
Appendix, small intestine,
bladder
Left Inguinal (iliac)
Small intestine, descending
colon, sigmoid colon
Pg. 612
84
Abdominal Quadrants
Vertical – midline
Horizontal –
umbilicus
Right and left upper
and lower quadrants
Used clinically
Pg. 612
85
OTOT-OTOT DINDING
VENTRAL ABDOMEN
86
Otot Anterolateral Abdomen
M. OBLIQUUS EXTERNUS ABDOMINIS
M.OBLIQUUS INTERNUS ABDOMINIS
M. TRANSVERSUS ABDOMINIS
M. RECTUS ABDOMINIS
M. PYRAMIDALIS
87
Muscles of the Anterior Wall
4 Muscles
3 flat muscles that are continuous with the intercostal
muscles
1 straplike muscle in a sheath produced by the
aponeurosis of the 3 flat muscles
Fibers run in different directions for increased strength
Protection to abdominal viscera
Movement of the trunk, forced ventilation, increase
abdominal pressure
Innervation by intercostal nerves
88
M. OBLIQUUS EXT. ABDOMINIS
ORIGO : Facies externus
dan tepi caudal costa V-XII
INSERTIO: Linea alba dan
Labium externum crista
iliaca
Berakhir membentuk
aponeurose, arah
caudomedial, membtk
vagina m.recti dan bertemu
dengan serabut dari sisi
yang lain utk membentuk
LINEA ALBA 89
External Obliques
Largest and most superficial
Origin = lower 8 ribs (interdigitate
with serratus ventralis and
latissimus dorsi
Insertion = iliac crest and
aponeurosis to linea alba, pubis
Flexion of trunk, compression of
abdominal wall (bilateral), and
rotation of trunk (unilaterally)
Innervated by intercostal nerves T7
– T12
90
http://www.alexandercenter.com/pa/images%202000/bts12.jpg
91
M. OBLIQUUS INT. ABDOMINIS
ORIGO: ½ bagian
lateral lig.inguinale,
lamina profunda Fsscia
Lumbodorsalis dan
Linea intermedia crista
iliaca
INSERTIO: Linea Alba
dan Pars Cartilaginis
Costae IX- XII
Membtk vagina m.recti
(anterior dan Posterior)
92
Internal Obliques
Middle Layer
Origin = lumbar fascia, iliac crest, inguinal ligament
Insertion = Costal margin, aponeurosis to linea alba,
pubis
Fibers run upward and forward, at right angles to those
of external obliques
Function = same as external obliques
Innervated by intercostal nerves T7 – T12, L1
93
94
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdBonz.jpg
95
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdLatM.jpg
M.TRANSVERSUS ABDOMINIS
ORIGO: 1/3 lateral lig.inguinale, ¾
anterior labium internum crista iliaca,
fascia lumbodorsalis dan facies internus
pars cartilaginis costa VII-XII.
INSERTIO: Linea Alba
96
Transversus Abdominus
Deepest layer
Origin = costal cartilages ribs 7-12,
thoracolumbar fascia, iliac crest, inguinal
ligament
Insertion = Linea alba, pubic crest, last 3 or 4
ribs and costal margin
Fibers run horizontally
Function = compress abdomen
Innervated by intercostal nerves T7 – T12, L1
97
Rectus Abdominis
Straplike, primary vertical muscle
Enclosed in rectus sheath formed by
aponeurosis of flat muscles
Lateral border forms linea semilunaris
3 or 4 tendinous insertions
Origin = pubic crest, symphsis
Insertion = Xiphoid, costal cartilages 5-7
Function = flexion, rotation of trunk,
compression of abdomen, fixation of ribs,
stabilize pelvis during walking
Intercostal nerves T6 or T7 – T12 98
99
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdBonz.jpg
100
http://faculty.ncarts.edu/generalstudies/pounds/anatomyphysiology/AbdLatM.jpg
M.RECTUS ABDOMINIS
ORIGO: Crista pubica
INSETIO: Pars cartilaginis
costae V-VII dan tepi
processus xiphoideus
Disilangi oleh INSCRIPTIO
TENDINAE (3 buah)
Dibungkus oleh VAGINA
MUSCULI RECTI
ABDOMINIS (lamina
anterior dan lamina
posterior)
101
Vagina M.Recti Abdominis
LAMINA ANTERIOR: Aponeurose m.
obliquus ext. Abominis dan aponeurose
m. obliquus int.abdominis
LAMINA POSTERIOR:Aponeurose m.
transversus abdominis dan m. obliquus
int.abdominis kecuali di caudal
pertengahan umbilicus dan Symphisis
(LINEA SEMICIRCULARIS DOUGLASI)
102
103
104
M.PYRAMIDALIS
Caudal Dinding abdomen, diventral
m.rectus abdominis
ORIGO: Symphisis Ossis Pubis dan Lig.
Pubicum anterior
Insertio: Linea alba pada Umbilicus dan
SOP
105
http://www.kahlin.net/noir/dressyr/trainingscales/ilio-psoas.gif
106
CAVUM ABDOMINOPELVICUM
107
Pg. 12
Abdominopelvic Cavity
108
109
Abdominopelvic Cavity
Abdominal Cavity
Liver, spleen,
kidneys, pancreas,
etc.
Pelvic Cavity
Bladder, rectum,
reproductive
organs
Pg. 12 110
Boundaries of the Abdominal Cavity
Superior
Diaphragm
Inferior
Pelvic Inlet
111
112
PERITONEUM
113
PERITONEUM
PERITONEUM PARIETALE
PERITONEUM VISCERALE
CAVUM PERITONEI
Peralihan peritoneum parietale menjadi
peritoneum viscerale (REFLEXI
PERITONEUM) dapat berupa lipatan (plica),
alat penggantung viscera atau Omentum
114
Peritoneum
Serous membrane of the abdominal cavity
Visceral peritoneum covers surface of
abdominal organs
Parietal peritoneum covers abdominal wall
Peritoneal cavity lies between these layers
and contains serous fluid
115
REFLEXI PERITONEUM
LIPATAN Plica rectouterina
Plica umbilicalis lateralis
LEMBARAN Omentum majus
Omentum minus
PENGGANTUNG Mesenterium
Mesocolon transversum
Lig.hepatogastricum
Lig.falciforme hepatis
116
CAVUM PERITONEI
• Berisi cairan sereus, ruangan tertutup
(pada pria), pada wanita terdapat
hubungan dengan dunia luar melalui
OSTIUM TUBAE UTERINAE
• Cavum peritonei s.s.(=greater sac)
• BURSA OMENTALIS (=lesser sac)
• FORAMEN EPIPLOICUM WINSLOWI
117
118
GREATER SAC
• BAGIAN ANTEROSUPERIOR
Terbagi menjadi pars
sinister dan pars dexter oleh
lig.falciforme hepatis
• BAGIAN POSTEROINFERIOR
Dibatasi oleh perlekatan
mesocolon transversum pd
pancreas (superior)
119
BURSA OMENTALIS
Ruangan yang irreguler
Sebelah dorsal dari lobus caudatus
hepatis, omentum minus dan gaster
Berada di dalam omentum majus
120
Batas-Batas Bursa Omentalis
SEBELAH VENTRAL
• Peritoneum yg melapisi
• Peritoneum yg melapisi
121
Batas-Batas Bursa Omentalis
DINDING POSTERIOR (caudal ke cranial)
• Omentum majus
• Mesocolon transversum
posterior cav.abdominis
(pancreas,gld.suprarenalis sin.)
122
123
FOR.EPIPLOICUM WINSLOWI
BATAS-BATAS
Ductus
cysticus,a.hepatica,v.porta
e (ventral)
Hepar (cranial)
(caudal)
Peritoneum yg melapisi
124
Mesentaries
Double-layered sheets
of peritoneum
Connect peritoneal
organs to dorsal and
ventral body wall
Functions
Hold organs
Store fat
Route for nerves and
blood vessels
Pg. 614 125
Mesentaries
Ventral- attach to
anterior wall
Falciform ligament
Lesser omentum
Dorsal – attach to
posterior wall
Greater omentum
Mesentery proper
Transverse mesocolon
Sigmoid mesocolon
Pg. 614
126
127
128
Peritoneal vs. Retroperitoneal
Peritoneal
Surrounded by
peritoneal cavity
Liver, stomach,
ileum jejunum,
transverse and
sigmoid colon
Retroperitoneal
Lie behind
peritoneum
Ascending and
descending colon,
Pg. 665 pancreas, rectum,
duodenum, 129
130
131
VISCERA ABDOMINIS
132
Viscera Abdominis
133
Lokalisasi Viscera abdominis
HOLOTOPI : berdasarkan regio
SKELETOPI : berdasarkan letaknya
terhadap struktur tulang disekitarnya
SYNTOPI : berdasarkan letaknya
terhadap organ lain
134
Abdominal Regions
Right Hypochondriac
Gall bladder and liver
Epigastric
Stomach, liver, transverse
colon
Left Hypochondriac
Stomach, liver, transverse
colon
Right Lumbar
Ascending colon
Umbilical
Small intestine, transverse
Pg. 612 colon 135
Abdominal Regions
Left Lumbar
Small intestine, descending
colon
Right Inguinal (iliac)
Cecum, appendix
Pubic (hypogastric)
Appendix, small intestine,
bladder
Left Inguinal (iliac)
Small intestine, descending
colon, sigmoid colon
Pg. 612
136
GASTER (=Ventriculus)
• Bentuk “J”, terdiri dari
fundus,corpus, cardia
& pylorus
• Pylorus : sphincter
pyloricum, antrum,
orificium
• Incisura angularis
• Curvatura major &
Curvatura minor
• Omentum majus &
omentum minus
137
Dibungkus peritoneum
viscerale
Difiksasi oleh lig.
Gastrophrenicum, lig.
Gastrolienale, omentum
minus dan majus
Omentum minus pada
curvatura minor hepar
dan diaphragma thorax
Omentum majus
curvatura major colon
transversum
138
VASKULARISASI
A. Gastrica sinistra
A. Gastrica dextra
A. Gastrica brevis
A. Gastroepiploica
sinistra
A. Gastroepiploica
dextra
139
V. Coronaria ventriculi
v. porta
V. Pylorica v. porta
V. Gastrica brevis
dalam lig. Gastrolienale
v. lienalis
V. Gastroepiploica sinistra
v.lienalis
V. Gastroepiploica dextra
v. mesenterica superior
140
Aliran Limphe Gaster
Paries ventralis dan dorsalis
ll. nn. Gastrici
superiores.
Fundus dan corpus gaster
ll.nn. Pancreatico lienalis
Cur. major smp pylorus
ll.nn. Gastrici inf.
Pars pylorica ll.nn.
Hepatici, ll.nn. Subpylorici &
ll.nn. Gastrici sup.
141
Gambar aliran limphe
142
INNERVASI
Parasympathis
N. Vagus
N. Vagus ant
facies ventralis
gaster
N. Vagus post
facies posterior
gaster
143
Sympathis berasal dari Med. Spinalis Th.5
sampai Th.10
Sympathis di suplai n. sphlancnicus
major dan ganglion coeliacum
Serabut afferent impuls nyeri ok
peregangan, kontraksi otot, peradangan
Serabut efferent menghambat
pergerakan & sekresi lambung.
144
INTESTINUM TENUE
DUODENUM
JEJENUM
ILEUM
145
DUODENUM
• Btk huruf “C”
• Terdiri dari:
146
• JEJENUM &
ILEUM
Berkelok-kelok,
5-8 m, difiksasi
oleh
mesenterium
pada radix
mesenterii
147
INTESTINUM CRASSUM
• CAECUM : Valvula ileocolica,Processus
vermiformis
• COLON Colon ascendens
Colon transversum
Colon descendens
Colon sigmoideum
• RECTUM :pars ampularis, pars analis, plexus
venosus haemorrhoidalis
148
Bagian-bagian Colon
• Taenia coli : dibtk oleh
serabut otot longitudinal
(3 buah)
• Haustra
• Incisura
• Appendices epiploicae :
berisi jaringan lemak
149
Rectum and Anal Canal
Rectum
No teniae coli
Longitudinal muscle layer complete –
strong contractions
Rectal valves
Anal Canal
Passes through levator ani muscle
Anal sinuses release mucus
Internal anal sphincter
involuntary, smooth muscle
150
http://medicine.iupui.edu/ercp/digestive_system_anatomy.asp
HEPAR
151
LOKALISASI
• HOLOTOPI
Regio hypochondrium dexter
Regio epigastrium
Regio hypochondrium sinister
• SKELETOPI
• SYNTOPI
152
SKELETOPI
• Costa V pada linea medioclavicularis dexter
• Spatium intercostalis V 1-2 jari, medial linea
medioclavicularis sinister
• Bagian caudal dexter,mengikuti arcus
costarum (costa IX-VIII)
• Bagian caudal sinister,mengikuti arcus
costarum (costa VIII-VII)
153
SYNTOPI
• Facies diaphragmatica hepatis
• Facies visceralis
Gaster
Pars superior duodeni
Glandula suprarenalis dexter
Sebagian colon transversum
Flexura coli dexter
Vesica fellea
Oesophagus
Vena cava inferior
154
MORFOLOGI
•Incisura umbilicalis
•Ligamentum falciforme hepatis
•Fossa sagittalis sinistra
membagi
155
156
LOBUS HEPATIS DEXTER
• FOSSA SAGITTALIS SINISTRA
Fossa ductus venosi
Fossa venae umbilicalis
• PORTA HEPATIS
membentuk lobus quadratus hepatis dan lobus caudatus
hepatis
157
158
Lobus Quadratus Hepatis
Margo anterior hepatis (anterior)
Porta hepatis (dorsal)
Fossa venae umbilicalis (sinister)
Fossa vesicae fellea (dexter)
160
LOBUS HEPATIS SINISTRA
• Lebih kecil dan pipih
• Lokalisasi: regio epigastrium dan sedikit pada
regio hypochondrium sinistrum
• Facies diaphragmatica
• Facies visceralis hepatis
• IMPRESSIO GASTRICA
• TUBER OMENTALE
• APPENDIX FIBROSA HEPATIS
161
Facies Diaphragmatica
• FACIES ANTERIOR
Margo Anterior Hepatis & perlekatan Lig.
Falciforme Hepatis
• FACIES SUPERIOR
Terdapat Impressio Cardiaca dan PARS
AFFIXA HEPATIS (Bare Area)
162
163
Facies Visceralis Hepatis
Facies Posterior
Pars Affixa Hepatis, Fossa vena
cavae,Impressio suprarenalis,
lig.hepatogastricum, impressio
oesophagea
Facies Inferior
Impressio colica, impressio
renalis,impressio duodenalis,fossa
vesicae felleae, fossa venae umbilicalis
164
Ductus venosus
v.umbilicalis
165
PORTA HEPATIS
• Vena portae
• Ductus cysticus, ductus hepaticus dan
ductus choledochus
• A. hepatica propria dextra dan a. hepatica
sinistra
• Nervus dan pembuluh lymphe
166
LIGAMENTA HEPATIS
1. Ligamentum falciforme hepatis
2. Omentum minus
3. Ligamentum coronarium hepatis
4. Ligamentum triangulare hepatis
5. Ligamentum teres hepatis
6. Ligamentum venosum Arantii
7. Ligamentum hepatorenale
8. Ligamentum hepatocolicum
167
Lig. Falciforme Hepatis
• Reflexi peritoneum parietale
• Td 2 lembaran (lamina sinistra dan lamina
dextra)
• Membentuk lamina anterior lig. Coronariii
hepatis sinistrum dan dextrum)
• Pada tepi inferior tdp LIG.TERES HEPATIS
dan V.PARA UMBILICALIS
168
OMENTUM MINUS
Dari curvatura ventriculi minor dan pars
sup.duodeni menuju ke fossa ductus
venosi dan porta hepatis
LIG.HEPATOGASTRICUM
LIG. HEPATODUODENALE
169
FIXASI HEPAR
Lig.falciforme hepatis
1. LIGAMENTA Omentum minus
Lig.triangulare hepatis
Lig.coronarium hepatis
Lig.teres hepatis
Lig.venosum Arantii
2. VENA HEPATICA
3. Desakan negatif cavum thoracis
4. Desakan positif cavum abdominis
170
VASCULARISASI HEPAR
CIRCULASI PORTAL
A. HEPATICA COMMUNIS
VENA PORTAE HEPATIS
VENA HEPATICA
171
A.HEPATICA COMMUNIS
Berasal dari a.coeliaca
Melewati lig.hepatoduodenale (bersama
ductus choledochus,v.portae,
pemb.lymphe dan serabur saraf)
Bercabang menjadi a. hepatica propria
dextra dan a.hepatica propria sinistra
172
V. PORTAE HEPATIS
Dibentuk: v. mesenterica superior dan
v.lienalis
Berjalan melewati lig.hepatoduodenale,
bercabang menjadi ramus dexter dan
ramus sinister
173
INNERVASI HEPAR
• Nn. SPLANCHNICI (simpatis)
• N. VAGUS DEXTER ET SINISTER (Chorda
anterior dan Chorda posterior)
• N. PHRENICUS DEXTER (viscero-afferent)
174
APPARATUS EXCRETORIUS
HEPATIS
VESICA FELLEA
DUCTUS CYSTICUS
DUCTUS HEPATICUS
DUCTUS CHOLEDOCHUS
175
PANCREAS & LIEN
176
PANCREAS
• Kelenjar exocrine & endocrine
• Caput, corpus dan cauda pancreatic
• Terletak pada bagian konkaf duodenum
• Antara caput dan corpus terdapat collum
pancreatis
• RETROPERITONEAL
177
178
Caput Pancreatis
Dorsalnya tdp ductus choledochus
Bagian caudalnya menonjol ke kiri disebut
PROCESSUS UNCINATUS yang membtk
INCISURA PANCREATICA (tempat
lewatnya a. mesenterica superior)
179
Corpus dan Cauda pancreatis
Saluran keluarnya dimulai dari cauda
pancreatic yg disebut DUCTUS
PANCREATICUS WIRSUNGI terkadang
terdapat DUCTUS PANCREATICUS
ACCESSORIES SANTORINI
180
VASCULARISASI
1. A. PANCREATICO DUODENALIS
SUPERIOR (cab. A. gastroduodenalis)
2. Cabang dari a.lienalis (a. pancreatica
dorsalis,a.pancreatica magna dan
a.pancreatica caudalis)
3. A.PANCREATICO DUODENALIS
INFERIOR (cab.a.mesenterica superior)
181
182
LIEN (=SPLEEN)
• INTRAPERITONEAL
• Difiksasi oleh LIG.GASTROLIENALE dan LIG.
LIENAORENALE
• Facies diaphragmatica dan facies visceralis
• Margo superior(=margo anterior,margo crenatus)
• Margo inferior (=margo posterior
• Extremitas superior & ext.inferior
• HILUS LIENALIS
183
LOKALISASI
Skeletopi: diantara costa IX-XI sinister
Holotopi: Regio hypochondrium sinister
Syntopi: Facies diaphragmatica (pars
costalis diaphragmatica) dan facies
visceralis (gaster,ren dan colon)
184
185
VASCULARISASI
A. LIENALIS ( cab. A.coeliaca) bercabang
menjadi 2-3 cabang
V. LIENALIS
186
187
VASA ABDOMINIS
MUH.IQBAL BASRI
DEPARTMENT OF ANATOMY
HASANUDDIN UNIVERSITY
188
•AORTA ABDOMINALIS
•A. COELIACA
•A. MESENTERICA SUPERIOR
•A. MESENTERICA INFERIOR
189
AORTA ABDOMINALIS
CABANG PARIETALIS:
CABANG VISCERALIS:
• A. ILEOCOLICA
• A. COLICA DEXTRA
• A. COLICA MEDIA
194
A. MESENTERICA INFERIOR
• A. COLICA SINISTRA
• AA. SIGMOIDEAE
• A. RECTALIS SUPERIOR
195
A. MESENTERICA INFERIOR
196
VENA CAVA INFERIOR
• VV.LUMBALES
• V. PHRENICA INFERIOR
• V. HEPATICA
• V. RENALIS
• V. SUPRARENALIS
• V. SPERMATICA (INTERNA)
DEXTRA
197
VENA PORTA
•Di ventral v.cava inferior
•Berjalan di dlm
lig.hepatoduodenale, di
dorsal a.hepatica dan
ductus hepaticus
•Dibentuk oleh
V.MESENTERICA
SUPERIOR, V.
MESENTERICA
INFERIOR dan V.
LIENALIS
198
•V.cava inferior
terletak disebelah kiri
Aorta abdominalis
•V.renalis sinistra lebih
panjang dan terletak di
ventral Aorta
abdominalis
•V.testicularis sinistra
bermuara ke v.renalis
sinistra, v.testicularis
dextra bermuara ke
v.cava inferior
•A. iliaca communis
dextra lebih panjang
dibanding yg kiri
199
ANASTOMOSE PORTO
CAVALIS
200
•Vena coronaria ventriculi –
vena oesophagei (VARICES
OESOPHAGEI)
•Vena hemorrhoidalis
superior- vena
hemorrhoidalis media-vena
hemorrhoidalis inferior
(HEMORRHOID)
•Vena par umbilicalis-vena
thoraco epigastrica – vena
epigastrica superficialis
(CAPUT MEDUSSAE)
201
INNERVASI VISCERA
ABDOMINIS
202
N.THORACO ABDOMINALIS
N. PHRENICUS
N. VAGUS
Nn. SPLANCHNICI
TRUNCUS SYMPATHICUS
PLEXUS OTONOM
PLEXUS LUMBALIS
203
SEKIAN
204