Kunci Jawaban
MATEMATIKA IPA
SMA/MA
Pembahasan dan Kunci Jawaban
Latihan Soal
Materi Pokok 1
Aljabar
5+2 3 5 +2 3 5 +3 3 Jawaban: B
3. = ⋅
5 −3 3 5 −3 3 5 +3 3 6. Diketahui f(x) = 2x
5 + 18 + 5 15 f ( x + 3) 2x +3
= =
5 − 27 f ( x − 1) 2 x −1
23 + 5 15 8 ⋅ 2x
= =
−22 2x
Jawaban: E
3 5 8 2
log 5 ⋅ log 9 + log 2
4. 2
= 16
log12 − 2 log 3
= 24 = f ( 4 )
2 3 log 5 ⋅ 5 log 9 + 8 log 2 Jawaban: B
=
2 12
log 1 1 5 −2
3 −
3 8 7. 2 5 = 2 5
2 log 9 + log 2 1 1
= 2 + 5 +2
log 4 2 5 2 5
1
2 ⋅ 2 3 log 3 + 2 log 2 5 −2 5 −2
= 3 = ⋅
2 2 log 2 5 +2 5 −2
1 9−4 5
4+ =
= 3 = 13 5−4
2 6 =9−4 5
Jawaban: D Diperoleh a = 9 dan b = –4
Sehingga, a + b = 9 – 4 = 5
Jawaban: A
2
6 log 98 (g ∘ f)(x) = 2x2 + 4x + 5
log 98 = 2
log 6 g(f(x)) = 2x2 + 4x + 5
2
log 2 + 2 log 49 2f(x) + 3 = 2x2 + 4x + 5
= 2 f(x) = x2 + 2x + 1
log 2 + 2 log 3
Jawaban: A
1 + 2 2 log 7
= ax + b −dx + b
1 + 2 log 3 14. f ( x ) = ⇒ f −1 ( x ) =
cx + d cx − a
2
1+ 3x + 1
= a ⋅
a f ( x) = , dengan rumus diiperoleh:
1+ b a 2x − 2
a+2 − ( −2 ) x + 1 2 x + 1 3
= f −1 ( x ) = = ,x≠
a ( b + 1) 2x − 3 2x − 3 2
Jawaban: E
Jawaban: C
x+4
10. 2 ⋅ 4 log z = 2 log x + 8 log y 15. f ( x ) = , x ≠ 6 dan g(x) = 2x – 1
x−6
2 1 2
2 ⋅ 4 log z = ⋅ 2 log x + ⋅ 2 log y ( f g )( x ) = f ( g ( x ) )
2 2
4
= f ( 2 x − 1)
log z 2 = 4 log x 2 + 4 log y
2x − 1 + 4
4
log z 2 = 4 log x 2 y =
2x − 1 − 6
z 2 = x2 y 2x + 3 7
= ,x≠
Jawaban: B 2x − 7 2
11. ( f g )( x ) = f ( g ( x ) ) f ( x) =
ax + b
⇒ f −1 ( x ) =
−dx + b
cx + d cx − a
x −1
= f 2x + 3
x+4 f ( x) = , dengan rumus diiperoleh:
2x − 7
x −1 − ( −7 ) x + 3 7 x + 3
= 2 +5
x+4 f −1 ( x ) = = , x ≠1
2x − 2 2x − 2
2x − 2 + 5( x + 4)
= Jawaban: C
x+4
4 3 1
7 x + 18 16. V ( r ) = πr dan r ( t ) = t 3 , t ≥ 0
= , x ≠ −4 3 3
x+4
Jawaban: D 1 3
12. f(x) = 2x – 4 dan (g ∘ f)(x) = 4x – 24x + 32 2
( )
V (t ) = V r (t ) = V t
3
(g ∘ f)(x) = 4x2 – 24x + 32 4 1 3
3
4 1 4
g(f(x)) = 4x2 – 24x + 32 = π t = π t 9 = πt 9
3 3 3 27 81
g(2x – 4) = 4x2 – 24x + 32
Jawaban: A
y+4
Misalkan y = 2x – 4 ⇒ x =
2
+ – + Citra: 3x + z = 12.500
Dina: 2y + 2z
…(3)
6
100 D
4
D
80 C
2
B X
60
C –2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
40 Menentukan titik C
2 x + y = 12 ×1 2 x + y = 12
20
x + 5 y = 15 ×2 2 x + 10 y = 30
X −
0 20 40 60 80 100 B 120 140 − 9 y = −18
Menentukan titik C y=2
x + y = 110 ×5 5 x + 5 y = 550 Substitusikan y = 2 ke persamaan 2x + y = 12
5 x + 6 y = 600 ×1 5 x + 6 y = 600 2x + 2 = 12 ⇒ 2x = 10 ⇒ x = 5
− Jadi, C(5, 2)
− y = −50 ⇒ y = 50
Uji titik pojok
Substitusikan y = 50 ke persamaan x + y = 110 B(6, 0) ⇒ f = 40.000(6) + 10.000(0) = 240.000
x + 50 = 110 ⇒ x = 60 C(5, 2) ⇒ f = 40.000(5) + 10.000(2) = 220.000
Jadi, titik C(60, 50). D(0, 3) ⇒ f = 40.000(0) + 10.000(3) = 30.000
Uji titik pojok Jadi, keuntungan maksimum yang dapat diperoleh
B(110, 0) ⇒ f = 1.500(110) + 2.000(0) = 165.000 perusahaan tersebut adalah Rp240.000,00.
C(60, 50) ⇒ f = 1.500(60) + 2.000(50) = 190.000 Jawaban: C
D(0, 100) ⇒ f = 1.500(0) + 2.000(100) = 200.000 39. P(x) = 2x4 + ax3 – 3x2 + 5x + b
(maks) P(x) dibagi (x – 1) sisa 11 artinya
Jadi, laba maksimum yang dapat diperoleh penjual P(1) = 2 + a – 3 + 5 + b = 11
tersebut adalah Rp200.000,00.
a + b = 7 …(1)
Jawaban: C
P(x) dibagi (x + 1) sisa –1 artinya
38. Misalkan banyak produk model I = x dan banyak produk P(–1) = 2 – a – 3 – 5 + b = –1
model II = y
–a + b = 5 …(2)
Mesin A Mesin B Dari persamaan (1) dan (2) diperoleh
Model I 2 1 a+b =7
Model II 1 5
−a + b = 5
Waktu Kerja 12 15 +
Model matematika 2b = 12 ⇒ b = 6
2x + y ≤ 12 Substitusikan b = 6 ke persamaan a + b = 7
x + 5y ≤ 15 a+6=7⇒a=1
x ≥ 0, y ≥ 0 Sehingga,
Fungsi objektif: f(x, y) = 40.000x + 10.000y 2a + b = 2(1) + 6 = 8
Jawaban: C
= (2x – 3)(x + 2) a c
45. Misalkan matriks transformasi T adalah
Jadi, faktor-faktor lainnya adalah 2x – 3 dan x + 2. sehingga berlaku b d
Jawaban: C
3 8 a c 1 2
4 −1 −4 1 −8 a =
42. A = , B = , dan C = 0 −1 b d 1 3
−2 7 2 −7 b −14 −1
a c 3 8 1 2
A + 3B = C =
b d 0 −1 1 3
4 −1 −4 1 −8 a
+ 3 = a c 3 8 1 3 −2
−2 7 2 −7 b −14 =
b d 0 −1 1 −1 1
−8 2 −8 a
= a c 1 2
4 −14 b −14 =
b d 1 −1
Diperoleh a = 2 dan b = 4. Jawaban: E
Jawaban: A 46. U4 = a + 3b = 17 …(1)
U7 = a + 6b = 29 …(2)
x − 5 4 4 −1 0 2
43. = Dari persamaan (1) dan (2) diperoleh
−5 2 2 y − 1 −16 5
a + 3b = 17
4 x − 12 1 − x + 4 y 0 2
= a + 6b = 29
2 y + 3 −16 −
−16 5
− 3b = −12
b=4⇒a =5
= 2 · 2n x + 4 − 14 − x
lim 2
2 1
= 12x − 2 x − 15
x →5
= 4 · 2n – 1
Diperoleh a = 4 dan r = 2 4 x + 4 − 14 − x x + 4 + 14 − x
= lim ⋅
Jawaban: C x12
→5 3x 2 − 2 x − 15 x + 4 + 14 − x
= =
16 4 ( x + 4 ) − (14 − x )
= lim Jawaban: C
x →5 (
x + 3) ( x − 5 ) ( x + 4 + 14 − x )
Materi Pokok 2
Kalkulus 2 ( x − 5)
= lim
x →5 ( x + 3) ( x − 5 ) ( x + 4 + 14 − x )
1. lim
2
x − 5x + 6
= lim
( x − 3) ( x − 2 ) = lim
2
x→2 x2 − 4 (
x→2 x + 2
) ( x − 2) x →5 ( x + 3) ( x + 4 + 14 − x )
x−3 2−3 1 2 1 1
= lim = =− = = =
x→2 x + 2 2+2 4 (8) ( 9 + 9 ) 4 ( 3 + 3) 24
Jawaban: A Jawaban: A
x + 4 − 14 − x sin 14 x sin 14 x
2. lim 3. lim = 2 lim = 2 ⋅1 = 2
x →5 x 2 − 2 x − 15 x →0 7x x → 0 14 x
Jawaban: D
x + 4 − 14 − x x + 4 + 14 − x
= lim ⋅ cos 4 x − 1 2
1 − 2 sin 2 x − 1
x →5 x 2 − 2 x − 15 x + 4 + 14 − x 4. lim = lim
( x + 4 ) − (14 − x ) x →0 x tan 2 x x →0 x tan 2 x
= lim −2 sin 2 2 x 2 sin 2 2 x
x →5 (
x + 3) ( x − 5 ) ( x + 4 + 14 − x ) = lim = −2 lim
x → 0 x tan 2 x x → 0 2 x tan 2 x
2 ( x − 5)
= lim sin 2 2 x
x →5 ( x + 3) ( x − 5 ) ( x + 4 + 14 − x ) = −4 lim
x → 0 2 x tan 2 x
= −4
2 Jawaban: E
= lim
x →5 ( x + 3) ( x + 4 + 14 − x )
2 1 1
= = = Pembahasan Matematika IPA SMA/MA 9
(8) ( 9 + 9 ) 4 ( 3 + 3) 24
5. y = (1 – x)2(2x + 3)
( 5 − x − 2 ) ( 2 − x + 1)
Misalkan 9. lim
x →1 1− x
u = (1 – x)2 ⇒ u' = 2(1 – x)(–1) = –2(1 – x)
( 5 − x )2 − 22
v = 2x + 3 ⇒ v' = 2 ( 2 − x + 1)
Sehingga,
5− x +2
= lim
y' = u' v + v' u x →1 1− x
= (–2)(1 – x)(2x + 3) + 2(1 – x)2 1 − x (
= 2(1 – x)(–2x – 3 + 1 – x) 2 − x + 1)
5− x +2
= 2(1 – x)(–3x – 2) = lim
x →1 1− x
= 2(x – 1)(3x + 2) 2 − x +1
Jawaban: D = lim
x →1
5− x +2
2x + 1 3
6. f ( x ) = ,x≠ 1 +1 2 1
4x − 3 4 = = =
Misalkan 4+2 4 2
u = 2x + 1 ⇒ u' = 2 Jawaban: E
2
v = 4x – 3 ⇒ v' = 4 1 − cos 2 x 2 sin x
10. lim = lim
u 'v − v 'u x →0 π x →0 π
f '( x ) = x 2 cot x + x 2 cot x +
v2 3 3
2 ( 4 x − 3) − 4 ( 2 x + 1) 1 sin 2 x
= = lim ⋅ 2 lim
( 4 x − 3)
2
x →0 π x →0 x2
cot x +
8x − 6 − 8x − 4 3
= 1
( 4 x − 3)
2
= ⋅2
π
−100 3 cot
= ,x≠ 3
( 4 x − 3)
2
4
1
= ⋅2 = 2 3
Jawaban: A 3
7. f(x) = –(cos2 x – sin2 x) 3
f(x) = sin2 x – cos2 x Jawaban: E
f '(x) = 2 sin x cos x – 2 cos x (–sin x) x tan x
11. lim
f '(x) = 2 sin x cos x + 2 cos x sin x x → 0 x sin x − cos x + 1
= 1 ⋅1 = 1 f '(x) = 12x2 – 4x + 3
Jawaban: E f '(3) = 12(3)2 – 4(3) + 3
x − ( a + 1) x + ax
3 2
= 12(9) – 4(3) + 3 = 99
13. lim
x →1 ( x 2 − a ) tan ( x − 1) Jawaban: A
x ( x − ( a + 1) x + a )
2 17. f(x) = (6x – 3)3(2x – 1)
= lim Misalkan
x →1 ( x 2 − a ) tan ( x − 1)
u = (6x – 3)3 ⇒ u' = 18(6x – 3)2
x ( x − a ) ( x − 1) v = 2x – 1 ⇒ v' = 2
= lim
x →1 ( x 2 − a ) tan ( x − 1) f '(x) = u' v + v' u
1(1 − a ) = 18(6x – 3)2(2x – 1) + 2(6x – 3)3
= =1
(1 − a ) = 2(6x – 3)2(9(2x – 1) + (6x – 3))
= 2(6x – 3)2(24x – 12)
Jawaban: A
f '(1) = 2(6 – 3)2(24 – 12)
x2 − 4
14. f ( x ) = , x>0 = 2(3)2(12) = 216
x Jawaban: E
Misalkan u = x2 – 4 ⇒ u' = 2x 18. f(x) = sin2 (2x + 3)
1 f '(x) = 2 sin (2x + 3) cos (2x + 3) 2
v = x ⇒ v' =
2 x = 4 sin (2x + 3) cos (2x + 3)
u ' v − v 'u Jawaban: A
f '( x ) = 1 sin x
v2 19. y = = = tan x
1 ( 2 cos x cos x
2x ( x ) − x − 4) sin x
2 x
= y' = sec2 x
( x)
2
Jawaban: C
x2 2 sin x + cos x
2x x − + 20. f ( x ) = , sin x ≠ 0
2 x x sin x
=
x Misalkan
x 2 u = sin x + cos x ⇒ u' = cos x – sin x
=2 x − + v = sin x ⇒ v' = cos x
2 x x x
u ' v − v 'u
3 2 f '( x ) =
= x+ 2 x v2
2 x
( cos x − sin x ) sin x − cos x ( sin x + cos x )
Jawaban: A =
( sin x )2
sin x cos x − sin 2 x − sin x cos x − cos 2 x
=
sin 2 x
− ( sin 2 x + cos 2 x ) −1
= 2
=
sin x sin 2 x
1 1 2 3
Sehingga penyelesaian dari sin 2 x < − adalah = ⋅ u2 + C
2 4 3
7π 11π
<x< . 1
12 12 = u u +C
6
x 1( 2 )
Jadi, fungsi f ( x ) = 2 + − cos 2 x turun pada interval = 2 x + 1 2 x2 + 1 + C
2 6
Jawaban: E
7π 11π
<x< . 3 3
12 12 ∫ ( 3x − 1) ( x + 1) dx = ∫ ( 3x + 2 x − 1) dx
2
34.
1 1
Jawaban: B 3
31. f(x) = bx3 – 3(1 + a)x2 – 3x = x3 + x 2 − x
1
f '(x) = 3bx2 – 6(1 + a)x – 3 = ( 33 − 13 ) + ( 32 − 12 ) − ( 3 − 1)
f "(x) = 6bx – 6(1 + a)
= ( 27 − 1) + ( 9 − 1) − ( 3 − 1)
f "(1) = 6b – 6(1 + a) = 0
= 26 + 8 − 2 = 32
6a = 6b – 6 Jawaban: C
a=b–1 π
2
f '(x) = 3bx2 – 6(1 + b – 1)x – 3
∫ sin
3
35. x cos x dx
= 3bx2 – 6bx – 3 π
Tidak mempunyai nilai ekstrem jika D < 0 4
Misalkan u = sin x ⇒ du = cos x dx
(–6b)2 – 4(3b)(–3) < 0
36b2 + 36b < 0 π π 2
Jika x1 = , maka u1 = sin =
b(b + 1) < 0 4 4 2
–1 < b < 0 π π
Jika x2 = , maka u2 = sin = 1
Jawaban: C 2 2
1 2
4
= 14 − −1
4 2
1
= π ∫ ( x 4 − 2 x 2 + 1)dx
1 1 1 3 3 −1
= 1 − = ⋅ =
4 4 4 4 16 1 2
1
Jawaban: C = π x 5 − x 3 + x
36. Y 5 3 −1
8
= π (15 − ( −1) ) − (13 − ( −1) ) + (1 − ( −1) )
y = 2x
1 5 2 3
6
5 3
2 4
= π − + 2
4 5 5
16
= π
2 15
y = 8 – x2
16
X Jadi, volume benda putar adalah π satuan volume.
–2 0 2 4 6 8 15 Jawaban: C
Perpotongan garis dan parabola 38. Y
y1 = y2 2
2x = 8 – x2 y = 2 – x2
x2 + 2x – 8 = 0 y=|x|
1,5
(x + 4)(x – 2) = 0
x = –4 atau x = 2
1
Luas daerah kurva
2 2
L = ∫ (8 − x 2 − 2 x ) dx = ∫ ( − x 2 − 2 x + 8 ) dx 0,5
0 0
2 X
1 –1 –0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5
= − x3 − x 2 + 8 x
3 0
–0,5
1 3
=− ( 2 − 03 ) − ( 2 2 − 0 2 ) + 8 ( 2 − 0 )
3
8 1 Perpotongan parabola dan garis
= − − 4 + 16 = 9 satuan luas y1 = y2
3 3 Jawaban: D
2 – x2 = |x|
Y
37. 3 x2 + |x| – 2 = 0
y = x2 – 1 Untuk x > 0
2 x2 + x – 2 = 0
(x + 2)(x – 1) = 0
1 x = –2 atau x = 1
Untuk x < 0
X x2 – x – 2 = 0
–2 –1 0 1 2 3
(x – 2)(x + 1) = 0
x = 2 atau x = –1
Sehingga perpotongan parabola dan garis adalah –1 dan 1.
∫ (2 − x )
2
L= − x dx
−1 4
0 1
x=1 x=c x=4
= ∫( )
2 − x 2 + x dx + ∫ 2 − x 2 − x dx ( )
−1 0 3
0
(
= 2 ∫ − x + x + 2 dx 2
)
−1 2
Jawaban: A
39. Y 1 y=
1
5
x
L1 L2
y = 4x2 0 X
4
y=4 0 2 3 4 5 6
3 1
Karena fungsi y = dipotong oleh garis x = 1 dan
x
2
y = x2 garis x = 4, maka batas bawah dan batas atasnya adalah 1
dan 4. Karena L1 sama dengan L2, maka berlaku
1 L1 = L2
c 4
X 1 1
–2 –1 0 1 2 3 4 ∫1 x ∫c x dx
dx =
Volume benda putar c 4
2 x =2 x
4
y
2
( y)
2 1 c
V = π∫ − dy
4 2( c − 1) = 2( 4 − c )
0
4 4 2 c −2=4−2 c
y 3
= π ∫ y − dy = π ∫ y dy 4 c =6
0 4 0 4
4 3
3 2 3 c=
=
8
πy = π 42 − 02
8
( ) 2
0 9 1
3 c= =2
= π (16 ) = 6π satuan volume 4 4
8
Jawaban: C Jawaban: C
Materi Pokok 3
Trigonometri dan Geometri
1. tan x = a, x di kuadran II. 3. Perhatikan segitiga ABC berikut.
b = a +1 2 7 2 = 52 + x 2 − 2 ⋅ 5 ⋅ x ⋅ cos 120°
A
1
b
Nilai tan x di kuadran II positif, sehingga 49 = 25 + x 2 − 2 ⋅ 5 x ⋅ −
a
a 2 7
sin x = − x 2 + 5 x − 24 = 0
2
a +1 5
x
( x + 8 ) ( x − 3) = 0 120°
1 Jawaban: B C x B
x = −8 ( TM ) atau x = 3
2. cos 2 30° − sin 2 135° + 8 sin 45° cos135°
Jadi, keliling segitiga ABC = 5 + 7 + 3 = 15 cm.
2 2
3 2 2 2 Jawaban: B
= − + 8⋅ ⋅− 3π
2 2 2 2 4. x =
4
3 2 2 1 3 Pilihan jawaban A:
= − + 4 2 ⋅− = − 4 = −3
2 4 2 4 4 3π 3π 1 1
sin = cos ⇒ 2 ≠− 2 ( salah )
Jawaban: B 4 4 2 2
A + B + C = 180° ⇒ B + C = 180° − A 3
7. sin C =
C 2
1 1
sin ( B + C ) = sin (180° − A ) 1
2 2
1 3
1 1 Jadi, luas segitiga ABC = ⋅6⋅6⋅ = 9 3.
= sin 90° − A = cos A 2 2
2 2 Jawaban: C
Jawaban: A
11. Kurva tersebut memiliki nilai maks = 2 dan nilai
8. Perhatikan segitiga ABC berikut. min = –2, lalu digeser 30° satuan ke kiri sehingga
C π
γ persamaan kurvanya adalah y = 2 sin x + .
6
Jawaban: A
5 6 π
12. Kurva tersebut melalui titik (0, 2), , 0 .
2
Pilihan jawaban A:
π
A
α β
B
y = 2 sin 0 − ⇒ y = 2 ( −1) ≠ 2 ( salah )
4 2
6 5 4 Pilihan jawaban B:
= =
sin α sin β sin γ π
Sehingga sin α : sin β : sin γ = 6 : 5 : 4. y = sin 0 − ⇒ y = ( −1) ≠ 2 ( salah )
2
Jawaban: C Pilihan jawaban C:
9. Grafik fungsi y = 2 cos 3x, 0 ≤ x ≤ π
π
y = 2 sin 0 + ⇒ y = 2 (1) = 2 ( benar )
π π π 2
x 0 π
6 3 2 π π
y = 2 sin + ⇒ y = 2 ( 0 ) = 0 ( benar )
y 2 0 –2 0 –2 2 2
Pilihan jawaban D:
π
y = sin 2 ( 0 ) − ⇒ y = ( −1) ≠ 2 ( salah )
2
Pilihan jawaban E:
y = 2sin(2(0) + π) ⇒ y = 2(0) ≠ 2 (salah)
Jawaban: C
1 1 12 Q P
Jadi, ⋅ 5 ⋅ x = ⋅ 4 ⋅ 3 ⇒ x = cm. 6
2 2 5 Sehingga,
Jawaban: E
( 153 ) + ( 153 ) − 62
T 2 2
16. AQ = 162 − 82 = 192 = 8 2 270 45 15
cos α = = = =
2 ⋅ 153 ⋅ 153 2 ⋅ 153 51 17
(8 3 )
2
P
PQ = − 82 = 128 = 8 2
8 x = 17 2 − 152 = 64 = 8
A C
17 8
16 Q x Jadi, tan α = .
15
8 Jawaban: D
B
Jawaban: A 15
H G
17. Perhatikan kubus ABCD.EFGH berikut. 21. Perhatikan kubus ABCD.EFGH berikut.
H G Jarak titik F ke bidang DEG: E
1 F
O BO = diagonal bidang
E 1 2
F diagonal ruang kubus. D
3 1
C
a 3 3 3 x + y2 – 6x + 4y + 9 + 4 – 9 = 0
2
2 x2 + y2 – 6x + 4y + 4 = 0
Jawaban: D Jawaban: D
22. Perhatikan limas beraturan T.ABCD.
BD = 32 + 32 = 18 = 3 2 T 3 (1) − 4 ( 4 ) − 2 3 − 16 − 2 −15
26. r = = = =3
3 + ( −4 )
2 2
9 + 16 5
Perhatikan ΔTBD samakaki. 6
T Persamaan lingkarannya adalah
D
C (x – 1)2 + (y – 4)2 = 32
6 6
x2 – 2x + 1 + y2 – 8y + 16 = 9
A 3 B x2 + y2 – 2x – 8y + 1 + 16 – 9 = 0
D B x2 + y2 – 2x – 8y + 8 = 0
3 2
Jawaban: D
Sehingga, 27. Persamaan lingkaran x2 + y2 + 2px + 10y + 9 = 0, r = 5,
(3 2 ) + ( 6 ) − ( 6 )
2 2 2
18 menyinggung sumbu-X
cos α = = 2 2
2⋅3 2 ⋅ 6 6 ⋅ 12 2 p 10
r= + −9 =5
3 1 2 2
= = 3
2 3 2 p 2 + 25 − 9 = 5
1
cos α = 3 ⇒ α = 60° p 2 + 25 − 9 = 25
2
p2 = 9
Jawaban: D
T p = ±3
23. PC = 122 − 62 = 108 = 6 3
2 p 10
Pusat − , − = ( − p, −5 )
TP = 122 − 62 = 108 = 6 3 2 2
12 12
Perhatikan segitiga TPC. Untuk p = 3, maka pusatnya (–3, –5)
T
A
Untuk p = –3, maka pusatnya (3, –5)
12 C
6 3 Jawaban: E
6
P 12 28. Lingkaran melalui titik (0, 5), (5, 0), dan (–1, 0),
C P
6 sehingga
6 3
B x2 + y2 + Ax + By + C = 0, maka
(6 3 ) + (6 3 )
2 2
− 122 108 + 108 − 144 02 + 52 + A(0) + B(5) + C = 0 ⇒ 5B + C = –25 …(1)
cos α = = 5 + 0 + A(5) + B(0) + C = 0 ⇒ 5A + C = –25
2 2
…(2)
2⋅6 3 ⋅6 3 2⋅6⋅6⋅3
72 1 (–1)2 + 02 + A(–1) + B(0) + C = 0 ⇒ –A + C = –1 …(3)
= = Dari persamaan (1) – (2): 5B – 5A = 0 ⇒ A = B
2⋅6⋅6⋅3 3
Dari persamaan (2) – (3): 6A = –24 ⇒ A = –4 = B
Jawaban: E
–(–4) + C = –1
24. Perhatikan kubus ABCD.EFGH berikut. C = –5
H
Garis BG digeser ke AH. G
Persamaan lingkarannya adalah x2 + y2 – 4x – 4y – 5 = 0
Lalu buat garis bantu AF, se E 2 2
F
hingga terbentuk segitiga sama ( −4 ) ( −4 )
sisi AFH, karena sisi-sisinya
r = − + − − ( −5 )
2 2
merupakan diagonal bidang. D
C
Jadi, besar sudutnya adalah 60°. r = 4 + 4 + 5 = 13
Jawaban: C
A B
29. Lingkaran x2 + y2 + 6x + 6y + c = 0 menyinggung x = 2,
Jawaban: C maka
25. Lingkaran menyinggung sumbu-Y sehingga jari-jari 22 + y2 + 6(2) + 6y + c = 0
lingkarannya adalah absis titik pusat. y2 + 6y + 4 + 12 + c = 0
Jadi, persamaan lingkarannya adalah y2 + 6y + 16 + c = 0
y = x 3 + 2 atau y = − x 3 + 2 . x2 + y2 – 6x + 4y + 4 = 0
Jawaban: D Jawaban: D
32. Persamaan lingkaran x2 + y2 – 2px + q = 0 mempunyai 36. A ( 4, 1)
M
( ) ( )
x=2 → A ' 2 ( 2 ) − 4, 1 = 0, 1
jari-jari 2.
1
M
A ' ( 0, 1) ( ) ( )
x=5 → A '' 2 ( 5 ) − 0, 1 = 10, 1
Pusat lingkaran tersebut − ⋅ ( −2 p ) , 0 = ( p, 0 ) dan Jawaban: B
2
menyinggung garis x – y = 0, maka
2x + y + 2 = 0
3 Jawaban: E
Ditranslasi oleh , maka
3
T
−1 45. Titik A(x, y) direfleksikan garis x = –2 dan garis y = 3
( x, − y ) → ( x ', y ') = ( x + 3, − y − 1)
−1
( x, y ) M→ ( 2(−2) − x, y ) M
x =−2
→ ( −4 − x, 2(3) − y )
y =3
x' = x + 3 = ( −4 − x, 6 − y )
x = x' – 3
y' = –y – 1 π 0 −1
y = –y' – 1 Matriks rotasi pusat O bersudut adalah ,
sehingga 2 1 0
Sehingga bayangan kurvanya adalah
–y' – 1 = (x' – 3)2 – 4 −4 0 −1 −4 − x
=
–y – 1 = x2 – 6x + 9 – 4 6 1 0 6 − y
y = –x2 + 6x – 6 −4 −6 + y
Kurva memotong sumbu-Y, maka x = 0 =
6 −4 − x
y = –6
–4 = –6 + y
Jadi, ordinat titik potongnya adalah –6.
y=2
Jawaban: D 6 = –4 – x
44. Garis 3x – y + 2 = 0 x = –10
π Jadi, titik A(–10, 2).
Matriks rotasi pusat O, sejauh
4 Jawaban: D
π π 1 1 46. Panjang persegipanjang = 3 – (–1) = 4
cos − sin 2 − 2
M = 4 4 2 2 Lebar persegipanjang = 2 – (–1) = 3
=
π π 1 1 Luasnya = p ∙ l = 4 ∙ 3 = 12
sin cos 2 2
4 4 2 2 Matriks dilatasi pusat O dengan skala 2.
1 1 2 0
2 − 2 M1 =
x' 2 2 x
= 0 2
y
' 1 1 y
2 2 π
2 2 Matriks rotasi pusat O, sejauh
−1 2
1 1 π π
2 − 2 cos − sin
x 2 2 x' 2 2 0 −1
= M2 = =
y 1 2 1 y ' π π 1 0
2 sin cos
2 2 2 2
1 1 0 −1 2 0 0 −2
2 2 M1 M 2 = =
x 1 2 2 x' 1 0 0 2 2 0
=
y 1 − − 1 − 1 2 1 2 y '
2 2 2 2
1 1
x 2
2 x '+ 2y' Pembahasan Matematika IPA SMA/MA 21
2
=
y − 1 2 x '+ 1 2 y '
2 2
−1 0
M1 =
0 1
−2 1
M2 =
1 2
−2 1 −1 0 2 1
M1 M 2 = =
1 2 0 1 −1 2
Luas bayangan = luas asal ∙ (determinan matriks trans 1 2 1 a
formasi) =
−8 −1 2 b
0 −2
= 12 ⋅ = 12 ⋅ ( 0 − (−4) ) a 2 1 1
−1
2 0 =
= 12 ⋅ 4 = 48 b −1 2 −8
Jawaban: B a 1 2 −1 1
=
47. Bayangan titik A(1, 3) oleh translasi searah sumbu-X b
4 − ( −1) 1 2 −8
dengan faktor skala 3 a 1 2 + 8 1 10 2
= = =
x ' 1 3 1 1 + 9 10 b 4 + 1 1 − 16 5 −15 −3
= = =
y ' 0 1 3 3 3 Jadi, nilai a + b = 2 + (–3) = –1.
Jawaban: D Jawaban: C
1 0 0 1 50. Titik A(x, y) direfleksikan garis x = –3 dan garis y = 2
48. =T M
0 1 1 0 ( x, y ) M
x =−3
→ ( 2(−3) − x, y )
y=2
→ ( −6 − x, 2(2) − y )
= ( −6 − x, 4 − y )
−1
1 0 0 1
T =
0 1 1 0 π 0 −1
Matriks rotasi pusat O bersudut adalah ,
1
T =
0 1 0 −1 0 1 sehingga 2 1 0
=
0 1 −1 −1 0 1 0 −6 0 −1 −6 − x
x ' 0 1 −1 2 =
Jadi, = 4 1 0 4 − y
= .
y ' 1 0 2 −1 −6 y − 4
Jawaban: D =
49. Matriks pencerminan sumbu-Y 4 −6 − x
−1 0 Diperoleh
M1 = –6 = y – 4 ⇒ y = –2
0 1 4 = –6 – x ⇒ x = –10
−2 1 Jadi, titik A(–10, –2).
M2 =
1 2 Jawaban: E
−2 1 −1 0 2 1
M1 M 2 = =
1 2 0 1 −1 2
1 2 1 a
Materi =
Pokok 4
−8 −1 2 b
Statistika
−1
a 2 1 1
1. Data
=berat
badan 30 siswa.
2. Data diagram diubah ke dalam tabel diperoleh:
b −1 2 −8 Frekuensi Nilai
Nilai
a Nilai 1 Frekuensi
2 −1 (f1 i) tengah (x ) fi ∙ xi Nilai fi ∙ xi
(fi) tengah (xi)
= i
b 35-39
4 − (−1) 1 23 −8 37 111 45,5-50,5 3 48 144
a 40-44 15
1 2 + 8 1 10 2 42 630 50,5-55,5 6 53 318
=
45-49 = = 55,5-60,5 7 58 406
b
4 + 1 1 − 16 105 −15 −473 470
50-54 2 52 104 60,5-65,5 p 63 63p
Jumlah 30 1.315 65,5-70,5 4 68 272
Jadi, x =
∑ fi ⋅ xi = 1.315 = 43, 83. Jumlah 20 + p 1.140 + 63p
∑ fi 30 Jawaban: B Jadi, x =
∑ fi ⋅ xi = 1140 + 63 p = 59
∑ fi 20 + p
1140 + 63p = 1180 + 59p
4p = 40 ⇒ p = 10
Jawaban: C
Agar bilangan antara 100 dan 400 dengan angka 6 3 1 – – angka tersedia 3, 8 sehingga
berlainan, maka 2 kode
Angka ratusan ada 3 cara
Angka puluhan ada 4 cara 6 3 3 – – angka tersedia 1, 8 sehingga
2 kode
Angka satuan ada 3 cara
Jadi, banyaknya bilangan adalah 3 × 4 × 3 = 36
6 3 8 1 3 1 kode
Jawaban: A
13. Dari angka 2, 3, 4, 5, 6, 8 6 3 8 3 1 1 kode
A A A'
3 3 2
5 5 5