5
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Memperkembangkan syarat pembezaan am, iaitu formula bagi
terbitan sebuah xn; sebuah fungsi pemalar masa dan jumlah; dan
perbezaan fungsi;
2. Mendapatkan terbitan dengan mengaplikasikan produk dan kaedah
hasil bahagi;
3. Mengaplikasikan petua rantai; dan
4. Menerbitkan kaedah penguasaan sebagai kes khas dalam petua
rantai.
X PENGENALAN
Dalam topik ini, anda akan didedahkan kepada proses mendapatkan terbitan
untuk fungsi yang boleh dibezakan. Proses mendapatkan terbitan ini dikenali
sebagai pembezaan. Pembezaan sebuah fungsi dengan menggunakan takrif
terbitan secara langsung adalah agak menyukarkan, iaitu dengan
mengaplikasikan takrifan terhad. Oleh itu, satu set syarat pembezaan telah
diterbitkan daripada kaedah terhad ini untuk memudahkan proses ini. Syarat-
syarat tersebut merupakan satu prosedur yang agak mekanikal dan berkesan
bagi pembezaan. Walau bagaimanapun, bagi yang berminat dalam
membuktikan syarat ini bolehlah merujuk kepada buku Calculus.
88 X TOPIK 5 PEMBEZAAN
Contoh:
(a) Jika f (x) = 15, maka f c(x) = 0.
(b) Jika g (x) = 1.4, maka g c (x) = 0.
dy 0
(c) Jika y = 3x 0 , maka y c 0 , kerana x = 1.
dx
Contoh:
(a) Jika f (x) = x 6 , maka
dy
= 6x 6 1
dx
5
= 6x
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 89
3
1
(b) Jika h w 3
, then h w w 5
w5
3
3 1
Maka, hc w w 5
5
3 8
w 5
5
d § 43 ·
(c) Jika y 3
x 4 , then yc ¨ x ¸
dx © ¹
4
4 3
1
x
3
1
4 3
x
3
Contoh:
§ d ·
Katakan y = 9 x 4 maka
dy
dx
9¨
© d x
x 4 ¸
¹
9 4 x 4 1
9 4 x3
36 x3
90 X TOPIK 5 PEMBEZAAN
Contoh:
Penyelesaian:
Maka
d § 32 ·
f c x 4 ¨x ¸
dx © ¹
§ 3 2 1 ·
3
4¨ x ¸
©2 ¹
§3 2 ·
1
4¨ x ¸
©2 ¹
1
6 x 2 or 6 x
(a) Jika f (x) = g(x) + h(x), di mana g c(x) dan h c(x) wujud,
maka f c(x) = g c(x) + h c(x)
(b) Jika f (x) = g(x) h(x ) , di mana g c(x) dan h c(x) wujud,
maka f c(x) = g c(x) - h c(x)
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 91
Contoh:
(a) Katakan f (x) = 3x 2 + 5. Mengikut Syarat IV f (x) = g(x) + h(x), di mana g(x)
= 3x 2 dan h(x) = 5.
f c(x) = 3 ( 2 x 2 1
) + 0
= 6x
(b) Katakan f (x) = 10x 5 6x . Mengikut Syarat IV, f (x) = g(x) h(x), di mana
g(x) = 10x 5 dan h(x) = 6x. Maka;
f ' (x ) = 1 0 (5 x 5 1 ) 6 (1 x 1 1 )
= 1 0 (5 x 4 ) 6 ( x 0 )
4
= 50x 6
Contoh:
5 x 4 3
Diberikan f x . Cari f c(x).
2
Penyelesaian:
Permudahkan f (x):
5 x 4 15
f x
2
4
5 x 15
2 2
5 4 15
x
2 2
92 X TOPIK 5 PEMBEZAAN
d § 5 x 4 · d § 15 ·
Maka, f c x ¨ ¸ ¨ ¸
dx © 2 ¹ dx © 2 ¹
5
2
4 x41 0
20 x3
2
10 x3
Contoh:
7 x3 x
Diberi f x . Cari f c(x).
2 x
Penyelesaian:
Tukarkan f (x) dengan menulisnya dalam bentuk eksponen atau penguasaan.
7 x3 x
f x 1
2x 2
7 x3 x
1
1
2x 2 2x 2
7 3 12 1 1 12
x x
2 2
7 2 1 12
5
x x
2 2
7 § 5 52 1 · 1 § 1 12 1 ·
Maka, f c x ¨ x ¸ ¨ x ¸
2© 2 ¹ 2©2 ¹
3 1
35 2 1 2
x x
4 4
Contoh:
3
Katakan f x x 5 x 2 7 x 1 . Cari f c(x).
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 93
Penyelesaian:
13 8 3
f x x 5 7x5 x5
13 135 1 § 8 8 1 · 3 3 1
f c x x 7¨ x5 ¸ x5
5 ©5 ¹ 5
13 85 56 53 3 52
x x x
5 5 5
8 3 2
13x 5 56 x 5 3 x 5
Contoh:
2
Jika f (x) = 2 x (3 x 2). Tentukan terbitan bagi f (x).
Penyelesaian:
Contoh:
Penyelesaian:
Contoh:
Diberi s (t ) = (8 7t )(t 2 - 2) . Tentukan s'( t ) .
Penyelesaian:
sc t 8 7t
d 2
dx
t 2 t 2 2 8 7t
d
dx
8 7t 2t t 2 7
2
16t 14t 2 7t 2 14
21t 2 16t 14
Contoh:
Diberi y = ( x 2 + 3x 2)( 2x 2 x 3)
Penyelesaian:
dy
dx
x 3x 2 dxd 2 x x 3 2 x x 3 dxd x 3x 2
2 2 2 2
x 3x 2 4 x 1 2 x x 3 2 x 3
2 2
4 x x 12 x 3x 8 x 2 4 x 6 x 2 x 3x 6 x 9
3 2 2 3 2 2
4 x 11x 11x 2 4 x 4 x 9 x 9
3 2 3 2
8 x3 15 x 2 20 x 7
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 95
g x
Jika y f x , di mana gc(x) dan hc(x) wujud, maka
h x
h x g c x g x hc x
f c x 2
ª¬ h x º¼
Contoh:
x
Diberi f x
x 1
Penyelesaian:
d d
x 1 x x x 1
f c x dx dx
x 1
2
x 11 x 1
x 1
2
x 1 x
x 1
2
1
x 1
2
Contoh:
2x 3
y
4x 1
96 X TOPIK 5 PEMBEZAAN
Penyelesaian:
d d
dy 4 x 1 2 x 3 2 x 3 4 x 1
dx dx
4 x 1
2
dx
4 x 1 2 2 x 3 4
4 x 1
2
8 x 2 8 x 12
4 x 1
2
14
4 x 1
2
Contoh:
8x2 2x 1
y
x2 5x
Penyelesaian:
dy 8x2 2 x 1
dx x2 5x
x 2
5 x 16 x 2 8 x 2 2 x 1 2 x 5
x 5x
2 2
16 x 3
2 x 2 80 x 2 10 x 16 x3 40 x 2 4 x 2 10 x 2 x 5
x 5x
2 2
16 x 3 82 x 2 10 x 16 x3 44 x 2 12 x 5
x 5x
2 2
38 x 2 2 x 5
x 5x
2 2
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 97
dy § dy ·§ du ·
Jika y = f(u), di mana u = g(x), maka yc x ¨ ¸¨ ¸
dx © du ¹© dx ¹
Contoh:
dy
Diberi y = (1 + x ) 4 . Tentukan .
dx
Penyelesaian:
dy
Langkah 1: Perkenalkan satu pemboleh ubah baru, u, supaya dan
du
du
adalah senang untuk dikira.
dx
Katakan u = 1 + x, maka y = u 4
dy du
Langkah 2: Kira dan .
du dx
Apabila u = 1 + x, dan y = u4 ,
du dy
Maka =1 dan = 4u 3
dx du
dy
Langkah 3: Gunakan petua rantai untuk mengira .
dx
dy § dy ·§ du ·
yc x ¨ ¸¨ ¸
dx © du ¹© dx ¹
4u 3 1
4u 3
dy
Langkah 4: Kira ke dalam pernyataan x.
dx
dy
Gantikan u = 1 + x ke dalam , berikan
dx
dy
= 4(1 + x) 3.
dx
98 X TOPIK 5 PEMBEZAAN
Contoh:
dy
Tentukan , diberi y = (3 + x 3 )4.
dx
Penyelesaian:
(a) Katakan u = (3 + x 3 ), maka y = u 4
du dy
(b) Kemudian = 3x 2 dan = 4u 3
dx du
dy § dy ·§ du ·
(c) Dengan menggunakan petua rantai: ¨ ¸¨ ¸
dx © du ¹© dx ¹
= 4u3 ( 3x 2 )
dy
(d) Gantikan u = (3 + x 3 ) ke dalam .
dx
4 3 x3 3x 2
dy 3
dx
12 x 2 3 x 3
3
Contoh:
3
Diberi y 2 x 2 1 2 , tentukan yÊ (x).
Penyelesaian:
3
(a) Katakan u = ( 2x 2 + 1), maka y u 2
du dy 3 12
(b) Kemudian = 4x dan u
dx du 2
dy § dy ·§ du ·
(c) Dengan menggunakan petua rantai: ¨ ¸¨ ¸
dx © du ¹© dx ¹
3 12
u 4x
2
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 99
dy
(d) Gantikan u = ( 2x 2 + 1) ke dalam .
dx
1
3
dy
dx 2
2 x 2 1 2 4 x
1
6 x 2 x 2 1 2
n 1
¬ª g x ¼º , maka y n ¬ª g x ¼º gc x .
Jika y
n
c
Contoh:
Diberi y = (3x + 4)7. Cari yc(x).
Penyelesaian:
Penyelesaiaan:
Contoh:
2 1/2
Bezakan fungsi y = (3x 2x + 1) .
Penyelesaian:
1
1
dy
3x2 2 x 1
2 1 d
3 x 2 x 1 2
dx 2 dx
1
1
3 x 2 2 x 1 2 6 x 2
2
1
3x 2 x 1
2 2
3 x 1
Contoh:
3
§ 2x 2 ·
Bezakan fungsi f x 3 ¨ ¸
© x3 ¹
Penyelesaian:
31
§ 2x 2 · d § 2x 2 ·
f c x 3¨ ¸ ¨ ¸
© x3 ¹ dx © x 3 ¹
§
2 x 3
d d ·
§ 2 x 2 · ¨ 2 x 2 2 x 2 x 3 ¸
3¨ dx dx
¸ ¨ ¸
x 3
2
© x 3 ¹ ¨ ¸
© ¹
§ 2x 2 · § x 3 2 2 x 2 1 ·
2
3¨ ¸ ¨ ¸
© x3 ¹ ¨ x 3
2
¸
© ¹
§ 2x 2 · § 2x 6 2x 2 ·
2
3¨ ¸ ¨ ¸
© x 3 ¹ ©¨ x 3 ¸
2
¹
§ 2x 2 ·
2
§ 4 ·
3¨ ¸ ¨¨ ¸
© x 3 ¹ © x 3 ¸¹
2
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 101
LATIHAN 5.1
A. 0 B. 4 C. 5 D. 9
2
2. Jika g ( x ) 3x 4 , maka g c( x)
x
3
3
A. 3 + x B. 3x x 2
3
C. 12x x D. 12x3 x 2
8(9 3 x )5
3. Jika y , maka y c =
5
8(9 3 x )5
A. 24(9 3 x ) 4 B.
25
8(9 3 x)5
C. D. 24(9 3 x ) 4
25
3 2x 2
4. Jika y , maka y c =
x2
3 6 4 3 4x
A. 2 B. C. D.
x2 x3 x3 x4
A. 14 B. 34 C. 46 D. 60
TOPIK 5 PEMBEZAAN W 103
x Jika f (x) = c (g (x )) , di mana c adalah sebuah pemalar dan gc(x) wujud, maka
f c(x) = c(gc(x))
x Jika f (x) = g(x) r h(x), di mana gc(x) dan hc(x) wujud, maka f c(x) = gc(x) r
hc(x)
x Jika f (x) = g(x) h(x), di mana gc(x) dan hc(x) wujud, maka f c(x) = h(x) gc(x) +
g(x) hc(x)
g x
x Jika y f x , di mana gc(x) dan hc(x) wujud,
h x
h x g c x g x hc x
maka f c x 2
ª¬ h x º¼
dy § dy ·§ du ·
x Jika y = f (u), di mana u = g(x), maka yc x ¨ ¸¨ ¸
dx © du ¹© dx ¹
n 1
¬ª g x ¼º , maka y n ¬ª g x ¼º gc x .
x Jika y
n
c