Anda di halaman 1dari 26

RUMUS-RUMUS TRIGONOMETRI

C. Rumus Hasil Kali dan Jumlah Sinus dan Kosinus


Rumus hasil kali sinus dan kosinus merupakan pengembangan dari rumus jumlah dan selisih
dua sudut. Yakni sebagai berikut :
sin (α + β) = sinα.cosβ + cosα.sinβ
sin (α − β) = sinα.cosβ − cosα.sinβ

sin (α + β) + sin (α − β) = 2.sin α.cos β + 0

Jadi 2.sin α.cos β = sin (α + β) + sin (α − β)

sin (α + β) = sinα.cosβ + cosα.sinβ


sin (α − β) = sinα.cosβ − cosα.sinβ

sin (α + β) − sin (α − β) = 0 + 2.cos α.sin β

Jadi 2.cos α.sin β = sin (α + β) − sin (α − β)

cos (α + β) = cosα.cosβ − sinα.sinβ


cos (α − β) = cosα.cosβ + sinα.sinβ

cos (α + β) + cos (α − β) = 2.cos α.cos β + 0

Jadi 2.cos α.cos β = cos(α + β) + cos(α − β)

cos (α + β) = cosα.cosβ − sinα.sinβ


cos (α − β) = cosα.cosβ + sinα.sinβ

cos (α + β) + cos (α − β) = 0 − 2.sinα.sinβ

Jadi −2.sinα.sinβ = cos(α + β) − cos(α − β)

Rumus-Rumus Trigonometri 1
Untuk lebih jelasnya, pelajarilah contoh soal berikut ini:
01. Tentukanlah nilai dari :
(a) 8.cos450.cos150 + 8.cos1350.sin150
(b) 2.sin7,50 [cos52,50 + sin322,50]
Jawab
(a) 8.cos450.cos150 + 8.cos1350.sin150
=4[cos(450 + 150) + cos(450 − 150) + sin(1350 + 150) – sin(1350 − 150)]
= 4[cos600 + cos300 + sin1500 – sin1200 ]
1 1 1 1
= 4[ + 3 + – 3]
2 2 2 2
= 4
(b) 2.sin7,50 [cos52,50 + sin322,50]

= 2.cos52,50.sin7,50 + 2.sin322,50.sin7,50
= 2.cos52,50.sin7,50 − (−2.sin322,50.sin7,50)
= sin(52,50+7,50) – sin(52,50−7,50) – {cos(322,50+7,50) – cos(322,50−7,50)}
= sin600 – sin450 – cos3300 + cos3150
1 1 1 1
= 3 – 2 – 3 + 2
2 2 2 2
= 0

02. Buktikanlah bahwa 4.cos x.cos2x.sin3x = sin2x + sin4x + sin6x


Jawab
Ruas kiri = 4.cosx.cos2x.sin3x
= 2(2.cosx.cos2x).sin3x
= 2(cos(x + 2x) + cos(x – 2x))sin3x
= 2.cos3x.sin3x + 2.cos(–x).sin3x
= 2.cos3x.sin3x + 2.cosx.sin3x
= sin(3x + 3x) – sin(3x – 3x) + sin(x + 3x) – sin(x – 3x)
= sin6x – sin0 + sin4x – sin(–2x)
= sin6x – 0 + sin4x + sin2x
= sin2x + sin4x + sin6x
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 2
03. Buktikanlah bahwa 2.sin(1350 + a).cos(450– a) = cos 2a
Jawab
Ruas kiri = 2.sin(1350 + a).cos(450– a)
= sin([1350 + a] + [450– a]) + sin([1350 + a] – [450– a])
= sin1800 + sin(900 + 2a)
= 0 + sin900.cos2a + cos900.sin2a
= (1)cos2a + (0).sin2a
= cos2a
= ruas kanan

Rumus jumlah dan selisih sinus dan kosinus merupakan bentuk manipulasi dari rumus
hasil kali sinus dan kosinus yang telah dibahas sebelumnya.
Proses selengkapnya adalah sebagai berikut :
Misalkan A = α + β dan B = α – β, maka
A=α+β A=α+β
B=α–β B=α–β
 
A + B = 2α A – B = 2β
1 1
Jadi α = (A  B) Jadi β = (A  B)
2 2
Sehingga diperoleh rumus : 2.sin α.cos β = sin (α + β) + sin (α − β)
1 1
2.Sin (A + B). cos (A – B) = Sin A + sin B
2 2

Jadi sin A + sin B = 2.sin (A + B). cos (A – B)

2.cos α.sin β = sin (α + β) − sin (α − β)


1 1
2.cos (A + B). sin (A – B) = Sin A − sin B
2 2

Jadi sin A − sin B = 2.cos (A + B). sin (A – B)

2.cos α.cos β = cos (α + β) + cos (α − β)


1 1
2.cos (A + B). cos (A – B) = cos A + cos B
2 2

Jadi cos A + cos B = 2.cos (A + B). cos (A – B)

Rumus-Rumus Trigonometri 3
−2.sin α.sin β = cos (α + β) − cos (α − β)
1 1
−2.sin (A + B). sin (A – B) = cos A − cos B
2 2

Jadi cos A − cos B = −2.sin (A + B). sin (A – B)

Untuk lebih jelasnya, pelajarilah contoh soal berikut ini:


04. Tentukanlah nilai dari :
(a) sin 750 – sin 150 (b) cos 1650 + cos 750
Jawab
1 1
(a) sin 750 – sin 150 = 2.cos (750 + 150). sin (750 – 150)
2 2
0 0
= 2.cos45 . sin30
1 1
= 2.( 2 )( )
2 2
1
= 2
2
1 1
(b) cos 1650 + cos 750 = 2.cos (1650 + 750). cos (1650 – 750)
2 2
= 2.cos1200.sin450
1 1
= 2.(  )( 2)
2 2
1
=  2
2

05. Tentukanlah niai dari :


(a) cos1950 – cos450 + cos750
(b) sin1050 + sin1950 – sin150 + sin750
Jawab
(a) cos1950 – cos450 + cos750
= cos1950 + cos750 – cos450
1 1
= 2.cos (1950 + 750).cos (1950 – 750) – cos450
2 2
= 2.cos135 .cos60 – cos450
0 0

1 1 1
= 2(  2 )( ) – ( 2)
2 2 2
1 1
=  2 – 2
2 2
=  2

Rumus-Rumus Trigonometri 4
(b) sin1050 + sin1950 – sin150 + sin750
= sin1050 – sin150 + sin1950 + sin750
1 1 1 1
= 2.cos (1050+150).sin (1050–150) + 2.sin (1950+750).cos (1950–750)
2 2 2 2
= 2.cos600.sin450 + 2.sin1350.cos600
1 1 1 1
= 2( )( 2 ) + 2( 2 )( )
2 2 2 2
1 1
= 2 + 2
2 2
= 2

06. Buktikanlah bahwa :


(a) cos7x + cos x + cos5x + cos 3x = 4.cos4x.cos2x.cosx
(b) sin10x + sin8x + sin4x + sin2x = 4.cos3x.sin6x.cosx
Jawab
(a) Ruas Kiri = cos7x + cos x + cos5x + cos 3x
1 1 1 1
= 2.cos (7x + x).cos (7x – x) + 2.cos (5x + 3x).cos (5x – 3x)
2 2 2 2
= 2.cos4x.cos3x + 2.cos4x.cosx
= 2.cos4x(cos3x + cosx)
1 1
= 2.cos4x.2.cos (3x + x).cos (3x – x)
2 2
= 4.cos4x.cos2x.cosx
= ruas kanan
(b) Ruas Kiri = sin10x + sin8x + sin4x + sin2x
1 1 1 1
= 2.sin (10x + 8x).cos (10x – 8x) + 2.sin (4x + 2x).cos (4x – 2x)
2 2 2 2
= 2.sin9x.cosx + 2.sin3x.cosx
= 2.cosx(sin9x + sin3x)
1 1
= 2.cosx.2.sin (9x + 3x).cos (9x – 3x)
2 2
= 4.cosx.sin6x.cos3x
= 4.cos3x.sin6x.cosx
= ruas kanan

07. Buktikanlah bahwa : sin2A + sin2B – sin2C = 2.sinA.sinB.cosC


Jawab
sin2A + sin2B – sin2C = sin2A + sin2B – sin2C
= sin2B + (sinA + sinC)(sinA – sinC)
A  C A  C A  C A  C
= sin2B + 4sin   cos   cos   sin 
 2   2   2   2 

Rumus-Rumus Trigonometri 5
= sin2B + 2sin 
A  C
cos 
A  C
2.cos 
A  C
sin 
A  C
 2 
  2 
  2 
  2 
= sin2B + sin(A + C).sin(A – C)
= sin2B + sin(1800 – B).sin(A – C)
= sin2B + sinB.sin(A – C)
= sinB [sinB – sin(A – C)]
1 1
= sinB. 2sin (B + A – C).cos (B – A + C)
2 2
1 1
= 2.sinB.sin (1800 – 2C).cos (1800 – 2A)
2 2
0 0
= 2.sinB.sin (90 – C).cos (90 – A)
= 2.sinB.cosC.sinA
= 2.sinA.sinB.cosC

08. Jika A + B + C = 2700 maka buktikanlah sin2A + sin2B + sin2C = –4.cosA.cosB.cosC


Jawab
sin2A + sin2B + sin2C = Sin 2A + sin 2B + sin 2C
1 1
= 2sin (2A + 2B).cos (2A – 2B) + 2.sinC.cosC
2 2
= 2sin (A + B).cos (A – B) + 2.sinC.cosC
= 2.sin (2700 – C). cos (A – B) + 2.sinC.cosC
= –2.cosC. cos (A – B) + 2.sinC.cosC
= –2.cosC.[cos (A – B) – 2.sinC]
= –2.cosC.[cos (A – B) – 2.sin(2700 – (A + B)]
= –2.cosC.[cos (A – B) + 2.cos(A + B)]
= –2.cosC.2.cosA.cosB
= –4.cosA.cosB.cosC

09. Buktikanlah bahwa 16.sin5x = 10.sin x – 5.sin 3x + sin 5x


Jawab
Ruas kiri = 16.sin5x
= 4.sinx (2.sin2x)2
= 4.sinx (1 – cos2x)2
= 4.sinx (1 – 2cos2x + cos22x)
= 4.sinx – 8.sinx.cos2x + 4.sinx.cos22x
= 4.sinx – 8.sinx.cos2x + 2.sinx (cos4x + 1)
= 4.sinx – 8.sinx.cos2x + 2.sinx cos4x + 2.sinx
= 6.sinx – 4.2.sinx.cos2x + 2.sinx cos4x

Rumus-Rumus Trigonometri 6
= 6.sinx – 4(sin3x – sin x) + 2.sinx cos4x
= 6.sinx – 4sin3x + 4sin x + 2.sinx cos4x
= 10.sin x – 5.sin 3x + sin 5x
= ruas kanan

10. Buktikanlah bahwa 16. cos 5 x = 10.cosx + 5.cos 3x + cos 5x


Jawab
Ruas kanan = 16. cos 5 x
2
= 4.  cos 2 x  .cosx
 
= 4. cos2x  12 .cosx
= 4.(cos22x + 2cos2x + 1).cosx
= cosx.(2[cos4x + 1] + 8cos2x + 4).
= 2cosx.cos4x + 2cosx + 8cos2x.cosx + 4cosx.
= 2cosx.cos4x + 8cos2x.cosx + 6cosx
= cos5x + 5cos3x + 10cosx
= 10.cosx + 5.cos 3x + cos 5x
= ruas kanan

1
11. Buktikanlah bahwa cos3x. sin2x = ( 2.cosx – cos 3x – cos 5x )
16
Jawab
Ruas kiri = cos3x. sin2x
= cosx.cos2x. sin2x
1 1
= cosx. (cos2x + 1). (1 – cos2x)
2 2
1
= cosx. (cos2x + 1). (1 – cos2x)
4
1
= cosx.(1 – cos22x.)
4
1 1
= cosx.(1 – [cos4x + 1].)
4 2
1
= cosx.(1 – cos4x.)
8
1 1
= cosx – cos4x.cosx
8 8
1 1
= cosx – (cos5x + cos3x)
8 16
1
= (2cosx – cos5x – cos3x)
16
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 7
12. Buktikanlah bahwa 1 + cos 2x + cos 4x + cos 6x = 4.cosx .cos2x. cos3x
Jawab

Ruas kanan = 4.cosx .cos2x. cos3x


= (2.cosx.cos2x)(2cos3x)
= 2.cos3x[cos3x + cosx]
= 2.cos3x.cos3x + 2.cos3x.cosx
= cos6x + 1 + cos4x + cos2x
= 1 + cos2x + cos4x + cos6x
= ruas kiri

1 1 1
13. Buktikanlah bahwa sinA + sinB + sinC = 4.cos C.cos A.cos B dimana ABC
2 2 2

adalah sudut-sudut pada segitiga


Jawab

Ruas kiri = sinA + sinB + sinC


1 1 1
= 2.sin (A + B)cos (A – B) + sin2( C)
2 2 2

1 1 1 1
= 2.sin (A + B)cos (A – B) + 2sin Ccos C
2 2 2 2

1 1 1 1
= 2.sin (A + B)cos (A – B) + 2sin (1800 – (A+B)).cos (1800 – (A+B))
2 2 2 2

1 1 1 1
= 2.sin (A + B)cos (A – B) + 2sin (900 – (A+B)).cos (900 – (A+B))
2 2 2 2

1 1 1 1
= 2.sin (A + B)cos (A – B) + 2cos (A+B).sin (A+B)
2 2 2 2

1 1 1
= 2.sin (A + B) [cos (A – B) + 2cos (A+B)]
2 2 2

1 1 1
= 2.sin (A + B) 2.cos A.cos B
2 2 2

1 1 1
= 4.sin (1800 – C) .cos A.cos B
2 2 2

1 1 1
= 4.cos C.cos A.cos B
2 2 2

= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 8
1 1 1
14. Buktikanlah bahwa cosA + cosB + cosC = 1 + 4.sin C.2.sin A.sin B dimana ABC
2 2 2

adalah sudut-sudut pada segitiga


Jawab

Ruas kiri = cosA + cosB + cosC


1 1
= 2.cos (A + B)cos (A – B) + cos (1800 – (A+B))
2 2

1 1
= 2. cos (A + B)cos (A – B) – cos(A+B)
2 2

1 1 1
= 2. cos (A + B)cos (A – B) – (2cos2 (A+B) – 1)
2 2 2

1 1 1
= 2. cos (A + B) [cos (A – B) – cos (A+B)] + 1
2 2 2

1 1 1
= 2. cos (1800 – C) [–2.sin A.sin (–B)] + 1
2 2 2

1 1 1
= 2. sin C.2.sin A.sin B + 1
2 2 2

1 1 1
= 1 + 4.sin C.2.sin A.sin B
2 2 2

= ruas kanan

15. Buktikanlah bahwa pada segitiga ABC berlaku cotA.cotB + cotB.cotC + cotC cotA = 1
Jawab
Ruas kiri = cotA.cotB + cotB.cotC + cotC.cotD
cos A cos B cos B cos C cos C cos D
= + +
sin A sin B sin B sin C sin C sin D
cos A. cos B. sin C  cos B. cos C sin A  cos C. cos A. sin B
=
sin A. sin B. sin C
cos B.(cosA. sin C  sin A. cos C)  cos A. sin B. cos C
=
sin A. sin B. sin C
cos B. sin(A  C)  cos A. sin B. cos C
=
sin A. sin B. sin C
cos B. sin B  cos A. sin B. cos C
=
sin A. sin B. sin C
cos B.  cos A. cos C
=
sin A. sin C

Rumus-Rumus Trigonometri 9
cos (1800  (A  C))  cos A. cos C
=
sin A. sin C
 cos(A  C))  cos A. cos C
=
sin A. sin C
 cos A. cos C  sin A. sin C  cos A. cos C
=
sin A. sin C
sin A. sin C
=
sin A. sin C
= 1
= ruas kanan

16. Buktikanlah bahwa tan ½A. tan ½B + tan ½B.tan ½C + tan ½C. tan ½A = 1
dimana ABC adalah sudut-sudut suatu segitiga
Jawab
1 1 1 1 1 1
Ruas kiri = tan A. tan B + tan B.tan C + tan C. tan A
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1
= tan B [tan A + tan C] + tan C.tan A
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
= tan B .tan (A + C) [1 – tan A.tan C] + tan C.tan A
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
= tan B .tan (1800 – B) [1 – tan A.tan C] + tan C.tan A
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
= tan B .cot B [1 – tan A.tan C] + tan C.tan A
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1
= (1) [1 – tan A.tan C] + tan C.tan A
2 2 2 2
1 1 1 1
= 1 – tan A.tan C + tan C.tan A
2 2 2 2
= 1
= ruas kanan

17. Buktikanlah bahwa cos 2A + cos 2B – cos 2C = 4.cosA. cosB. cosC – 1 dimana

A+B+C=
2
Jawab
Ruas kiri = cos 2A + cos 2B – cos 2C
1 1
= 2.cos (2A + 2B).cos (2A – 2B) – cos2C
2 2
= 2.cos (A + B).cos (A – B) – [1 – 2sin2C]
= 2.cos (900 – C).cos (A – B) – 1 + 2sin2C

Rumus-Rumus Trigonometri 10
= 2.sinC.cos (A – B) + 2sin2C – 1
= 2.sinC [cos (A – B) + sinC] – 1
= 2.sinC [cos (A – B) + sin(900 – [A+B])] – 1
= 2.sinC [cos (A – B) + cos(A+B)] – 1
= 2.sinC.2.cosA.cosB – 1
= 4.cosA. cosB. cosC – 1
= ruas kanan

18. Buktikanlah bahwa sin2A + sin2B + sin2C = 4.cosA.cosB. cosC untuk A + B + C = 900
Jawab
Ruas kiri = sin2A + sin2B + sin2C
= 2.sin(A + B).cos(A – B) + 2.sinC.cosC
= 2.sin(900 – C) cos(A – B) + 2.sinC.cosC
= 2.cosC.cos(A – B) + 2.sinC.cosC
= 2.cosC.(cos(A – B) + sinC)
= 2.cosC.(cos(A – B) + cos(900 – (A+B))
= 2.cosC.(cos(A – B) + cos(A+B))
= 2.cosC.2.cosA.cosB
= 4.cosA.cosB.cosC

3
19. Untuk A+B+C = buktikanlah bahwa
2
cos2A + cos2B + cos2C = 1 – 4.sinA. sinB. sinC
Jawab
Ruas kiri = cos2A + cos2B + cos2C
= 2.cos(A + B).cos(A – B) + cos2C
= 2.cos(2700 – C).cos(A – B) + 1 – 2sin2C
= –2.sinC.cos(A – B) – 2sin2C + 1
= –2.sinC [cos(A – B) + sinC] + 1
= 1 – 2.sinC [cos(A – B) + sin(2700 – (A+B)]
= 1 – 2.sinC [cos(A – B) – cos(A+B)]
= 1 + 4.sinC.sinA.sin(–B)
= 1 – 4.sinC.sinA.sinB
= ruas kanan

20. Buktikanlah bahwa cos 2A + cos 2B + cos 2C = 2 – 2.sinA. sinB. sinC dimana
3
A+B+C=
2
Jawab
Ruas kiri = cos 2A + cos 2B + cos 2C
1 1
= [cos2A + 1] + [cos2B + 1] + cos 2C
2 2

Rumus-Rumus Trigonometri 11
1
= [cos2A + cos2B] + 1 + 1 – sin 2C
2
1
= 2 + [2.cos(A + B) cos(A – B)] – sin 2C
2
= 2 + cos(2700 – C) cos(A – B) – sin 2C
= 2 – sinC.cos(A – B) – sin 2C
= 2 – sinC [cos(A – B) + sinC]
= 2 – sinC [cos(A – B) – sin(2700 – (A+B)]
= 2 – sinC [cos(A – B) – cos(A+B)]
= 2 + sinC.2.sinA.sin(–B)
= 2 – sinC.2.sinA.sinB
= 2 – 2.sinA. sinB. sinC
= ruas kanan

21. Buktikanlah bahwa


3
sin 2A + sin 2B + sin2 C = 1 + 2.sinA.sinB.sinC untuk A + B + C =
2
Jawab
Ruas kiri = sin2A + sin2B + sin2C
1 1
= [1 – cos2A] + [1 – cos2B] + sin 2C
2 2
1
= [2 – cos2A – cos2B] + sin2C
2
1
= 1– [cos2A – cos2B] + sin2C
2
1
= 1– .2.cos(A + B)cos(A – B) + sin2C
2
= 1 – cos(2700 – C)cos(A – B) + sin2C
= 1 + sinC.cos(A – B) + sin2C
= 1 + sinC [cos(A – B) + sinC ]
= 1 + sinC [cos(A – B) + sinC ]
= 1 + sinC [cos(A – B) + sin(2700 – (A+B))
= 1 + sinC [cos(A – B) – cos (A+B)]
= 1 + sinC [–2sinA.sin(–B)]
= 1 + 2.sinA.sinB.sinC
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 12
1 1
22. Buktikanlah bahwa 16.cos2  . sin4  = 1 – cos2  – cos4  + cos6 
2 2
Jawab
Ruas kiri = 16.cos2  . sin4 
2
1  cos 2  1  cos 2 
= 16    
 2  2 
= 2(1 + cos2  ) (1 – cos2  )2
= 2(1 – cos22  ) (1 – cos2  )
1
= 2(1 – [1 + cos4  ])(1 – cos2  )
2
= (2 – 1 – cos4  ])(1 – cos2  )
= (1 – cos4  ])(1 – cos2  )
= 1 – cos2  – cos4  + cos4  cos2 
1
= 1 – cos2  – cos4  + [cos(4  + 2  ) + cos(4  – 2  )]
2
1 1
= 1 – cos2  – cos4  + cos6  + cos2 
2 2
1 1
= 1– cos2  – cos4  + cos6 
2 2
= ruas kanan

23. Pada segitiga ABC buktikanlah bahwa Sin2A + sin2B + sin2C = 4.sinA.sinB.sinC
Jawab
Ruas kiri = Sin2A + sin2B + sin2C
1 1
= 2.sin (2A + 2B).cos (2A – 2B) + sin2(1800 – (A + B))
2 2
= 2.sin(A + B).cos (A – B) – sin2(A + B)
= 2.sin(A + B).cos (A – B) – 2.sin(A + B),cos(A + B)
= 2.sin(A + B) [cos (A – B) – cos(A + B)]
1 1
= 2.sin(A + B) [–2.sin (2A).sin (–2B)]
2 2
= 4.sin(A + B).sinA.sinB
= 4.sin(1800 – C).sinA.sinB
= 4.sinA.sinB.sinC
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 13
sin 2x  sin 4x  sin 6x
24. Buktikanlah bahwa  tan 4x
cos 2x  cos 4x  cos 6x
Jawab
sin 2x  sin 4x  sin 6x
Ruas kiri =
cos 2x  cos 4x  cos 6x
sin 2x  sin 6x  sin 4x
=
cos 2x  cos 6x  cos 4x
2. sin 4x. cos 2x  sin 4x
=
2. cos 4x. cos 2x  cos 4x
sin 4x.(2 cos 2x  1)
=
cos 4x.(2 cos 2x  1)

= tan4x
= ruas kanan

25. Buktikanlah bahwa 4.sin 360 cos 720 sin 1080 = 1 – cos 720
Jawab

Ruas kiri = 4.sin 360 cos 720 sin 1080


= 4.sin 360 cos 720 sin(180 – 72)0
= 4.sin 360 cos 720 sin720
= 2.sin 360 2.cos 720 sin720
= 2.sin 360 sin1440
= 2.sin 360 sin(180 – 36)0
= 2.sin 360 sin360
= –cos(36 + 36)0 + cos(36 – 36)0
= – cos720 + cos00
= 1 – cos720
= ruas kanan

1
tan ( A  B)
ab
26. Dalam segitiga ABC buktikanlah bahwa  2
ab 1
tan ( A  B )
2

Jawab

ab 2R sin A  2R sin B a b c


= ( aturan sinus = = = 2R)
ab 2R sin A  2R sin B sin A sin B sin C

Rumus-Rumus Trigonometri 14
sin A  sin B
=
sin A  sin B
1 1
2sin ( A  B). cos ( A  B)
2 2
=
1 1
2cos ( A  B). sin ( A  B)
2 2

1 1
= tan ( A  B) . cot ( A  B)
2 2

1
tan ( A  B)
2
=
1
tan ( A  B)
2

27. Buktikanlah bahwa sin2A – sin2B = sin (A + B).sin (A – B)


Jawab

Ruas kiri = sin2A – sin2B


1  co2 A 1  co2B
= –
2 2
1
= (cos2B – cos2A)
2

1 1 1
= [–2sin (2B + 2A).sin (2B – 2A)]
2 2 2

= –sin(B + A).sin(–[B – A])


= sin (A + B).sin (A – B)
= ruas kanan

28. Buktikanlah bahwa jika ABC suatu segitiga maka cos2A – sin2B = sin(B – A).sin C
Jawab
Ruas kanan = sin(B – A).sin C
= sin(B – A). sin(B + A)
= [sinB.cosA – cosB.sinA] [sinB.cosA + cosB.sinA]
= sin2B.cos2A – cos2B.sin2A
= (1 – cos2B).cos2A – cos2B.(1 – cos2A)
= cos2A – cos2A. cos2B – cos2B + cos2A. cos2B
= cos2A – cos2B
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 15
29. Buktikanlah bahwa jia ABC suatu segitiga maka berlaku hubungan :
cos A + cos B – cos C = 4.sin ½ A.sin ½ B. sin ½ C + 1
Jawab
Ruas kiri = cos A + cos B – cos C
= cos A + cos B – cos(1800 – [A+B])
1 1 1
= 2cos (A + B).cos (A – B) – (2.cos2 (A+B) – 1)
2 2 2
1 1 1
= 2cos (A + B).cos (A – B) – 2.cos2 (A+B) + 1
2 2 2
1 1 1
= 2cos (A + B) [cos (A – B) – cos (A+B) ] + 1
2 2 2
1 1 1
= 2cos (1800 – C) [–2.sin A.sin (–B) ] + 1
2 2 2
1 1 1
= 2cos (900 – C).2.sin A.sin B + 1
2 2 2
1 1 1
= 4.sin A.sin B.sin C + 1
2 2 2
= ruas kanan

30. buktikanlah bahwa persamaan sin2A + sin2B + sin2C = 2(1 – cosA. cosB. cosC) berlaku
dalam segitiga ABC
Jawab
Ruas kiri = sin2A + sin2B + sin2C
1 1
= (1 – cos2A) + (1 – cos2B) + sin2[1800 – (A + B)]
2 2

1
= 1– (cos2A + cos2B) + sin2(A + B)
2

1 1 1
= 1– .2.cos (2A + 2B). cos (2A – 2B) + sin2(A + B)
2 2 2

= 1 – cos(A + B). cos(A – B) + 1 – cos2(A + B)


= 2 – cos(A + B) [cos(A – B) – cos(A + B) ]
= 2 – cos(A + B) 2.cosA.cos(–B)
= 2 – 2.cos(1800 – C).cosA.cosB
= 2 + 2.cosC.cosA.cosB
= 2(1 – cosA. cosB. cosC)
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 16
31. Buktikanlah bahwa: cos2840 + cos2480 + cos2240 + cos2120 = 5/4
Jawab
cos2840 + cos2480 + cos2240 + cos2120
1 1 1 1
= (1 + cos1680) + (1 + cos960) + (1 + cos480) + (1 + cos240)
2 2 2 2
1
= (1 + cos1680 + 1 + cos960 + 1 + cos480 + 1 + cos240)
2
1
= 2 + (cos1680 + cos960 + cos480 + cos240)
2
1
= 2 + (2.cos1080.cos600 + 2.cos600.cos360)
2
1 1 1
= 2 + (2. .cos1080 + 2. .cos360)
2 2 2

1
= 2 + (cos1080 + cos360)
2
1
= 2 + .2.cos720 .cos360
2
= 2 + cos720 .cos360
= 2 + cos(90 – 18)0 .cos360
= 2 + sin180 .cos360
2. sin 180. cos 180 cos 36 0
= 2 +
2 cos 180
sin 36 0 cos 36 0
= 2 +
2. cos 18 0
2 sin 36 0 cos 36 0
= 2 +
4 cos 180
sin 72 0
= 2 +
4. cos 18 0
sin(90  18) 0
= 2 +
4. cos 18 0
cos 18 0
= 2 +
4. cos 18 0
1
= 2+
4
= 5/4

Rumus-Rumus Trigonometri 17
1
32. Jika dalam segitiga ABC memenuhi hubungan sin B = (sin A + sin C), maka
2
1 1
buktikanlah bahwa tan A.tan B = 1/3.
2 2
Jawab
1
sin B = (sin A + sin C)
2

1
sin(1800 – (A+C)) = (sin A + sin C)
2

1
sin(A+C)) = (sin A + sin C)
2

1 1 1
sin(A+C) = .2.sin (A+C).cos (A – C)
2 2 2

1 1 1 1
2.sin (A+C).cos (A+C) = sin (A+C).cos (A – C)
2 2 2 2

1 1
2.cos (A+C) = cos (A – C)
2 2

1 1 1 1 1 1 1 1
2.cos A.cos C – 2.sin A.sin C = cos A.cos C + sin A.sin C
2 2 2 2 2 2 2 2

1 1 1 1
cos A.cos C = 3.sin A.sin C
2 2 2 2

1 1 1
tan A.tan C =
2 2 3

(sin A  sin B) 2
33. Dari segitiga ABC diketahui bahwa sin C = maka tentukanlah nilai
2 1
cos (A  B)
2
cos C = ...
Jawab
(sin A  sin B) 2
sin C =
1
cos 2 (A  B)
2
1 1
(2 sin ( A  B). cos (A  B)) 2
1 1 2 2
2.sin C.cos C =
2 2 1
cos 2 (A  B)
2
1 1 21
2.sin C.cos C = 4.sin (A + B)
2 2 2
1 1 2 1
sin C.cos C = 2.sin (1800 – C )
2 2 2

Rumus-Rumus Trigonometri 18
1 1 1
sin C.cos C = 2.sin2(900 – C)
2 2 2
1 1 1
sin C.cos C = 2.cos2 C
2 2 2
1 1
sin C = 2.cos C
2 2
1
tan C = 2
2
1 1
dimana tan2 C + 1 = sec2 C
2 2
21
22 + 1 = sec C
2
1 1 1 1
sec2 C = 5 maka sec C = 5 jadi cos C = 5
2 2 2 5

1 1
jadi cosC = cos2( C) = 2.cos2 C – 1
2 2
2
1 
= 2  5 – 1
5 
3
=
5

34. Tentukanlah nilai tan 200. tan 400. tan 800.

Jawab

0 0 0 sin 20 0 sin 40 0 sin 80 0


tan 20 . tan 40 . tan 80 =
cos 20 0 cos 40 0 cos 80 0
1
(cos 20 0  cos 60 0 ) sin 80 0
= 2
1
(cos 60  cos 20 ) cos 80
0 0 0
2

cos 20 0 sin 80 0  cos 60 0 sin 80 0


=
cos 60 0 cos 80 0  cos 20 0 cos 80 0
1 1
(sin 100 0  sin 60 0 )  sin 80 0
2 2
=
1 1
cos 80 0  (cos 100 0  cos 60 0 )
2 2
1
sin 100 0  3  sin 80
0
2
=
1
cos 80 0  cos 100 0 
2

Rumus-Rumus Trigonometri 19
1
sin 80 0  3  sin 80
0

= 2
1
cos 80  cos 80 0 
0
2
1
3
= 2
1
2

= 3

cos A cos B cos C


35. Tentukanlah nilai  
sin B. sin C sin A. sin C sin A. sin B

Jawab

cos A cos B cos C


Ruas kiri =  
sin B. sin C sin A. sin C sin A. sin B
sin A. cos A  sin B. cos B  cinC. cos C
=
sin A.cinB. sin C
2 sin A. cos A  2 sin B. cos B  2cinC. cos C
=
2 sin A.cinB. sin C
sin 2A  sin 2B  cin 2C
=
2 sin A.cinB. sin C
2 sin(A  B) cos(A  B)  2cinC. cos C
=
2 sin A.cinB. sin C

2 sin(180 0  C) cos(A  B)  2cinC. cos C


=
2 sin A.cinB. sin C
2 sin C.[cos(A  B)  cos C]
=
2 sin A.cinB. sin C

cos(A  B)  cos(180 0  [A  B])


=
sin A.cinB
cos(A  B)  cos(A  B)
=
sin A.cinB
2. sin A. sin B
=
sin A.cinB
= 2
= ruas kanan

Rumus-Rumus Trigonometri 20
SOAL LATIHAN 03
C. Rumus Hasil Kali dan Jumlah Sinus dan Cosinus
01. Nilai dari sin 1050 – sin 150 = …
1 1 1
A. B. 2 C. 3
2 2 2
1
D. 6 E. 1
2

02. Nilai dari sin 1950 + sin 750 = …


1 1 1
A. B. 2 C. 3
2 2 2
1
D. 6 E. 1
2

03. Nilai dari cos 750 + cos 150 = …


1 1 1
A. B. 2 C. 3
2 2 2
1
D. 6 E. 1
2

04. Nilai dari cos 800 + cos 400 – cos 200 = …


1
A. 0 B. C. 1
2
1 1 1 1
D. 3 + E. 2 +
2 2 2 2

05. Nilai dari cos 100 + cos 1100 + cos 1300 = …


1
A. 0 B. C. 1
2
1 1
D. 3 + E. 2.cos 100
2 2

06. Bentuk sin x – sin 3x – sin 5x + sin 7x sama nilainya dengan …


A. –2.sinx.sin2x.sin4x B. –4.sinx.sin2x.sin4x
C. –2.sin2xin3x.sin5x D. –4.sin2x.sin3x.sin5x
E. –2.sin3x.sin4x.sin6x

Rumus-Rumus Trigonometri 21
sin A  sin B
07. Bentuk sama nilainya dengan
cos A  cos B
1 1 1
A. tan ( A  B) B. tan ( B  A) C. tan ( A  B)
2 2 2
D. tan ( A  B) E. tan ( A  B)

sin 2x  sin 4x  sin 6x


08. Bentuk sama nilainya dengan …
cos 2x  cos 4x  cos 6x
A. tan 2x B. tan 4x C. tan 6x
D. 2.tan 2x E. 2.tan 4x

09. Bentuk sin x + sin 3x + sin 5x + sin 7x sama nilainya dengan …


A. 2.cosx.cos2x.sin4x B. 4.cosx.cos2x.sin4x
C. 2.cos2x.cos3x.sin4x D. 4. cos2x.cos3x.sin4x
E. 2.cos3x.cosx.sin3x

cos3x  sin6x  cos9x


10. Bentuk sama nilainya dengan …
sin9x  cos6x  sin3x
A. tan 2x B. –tan 4x C. tan6x
D. 2.tan 2x E. 2.tan 4x

sin3x  sin5x  sin7x  sin9x


11. =…
cos3x  cos5x  cos7x  cos9x
A. tan 2x B. tan 4x C. tan 6x
D. 2.tan 2x E. 2.tan 4x

12. Bentuk sin 4x + sin 2x – 2.cosx.sin5x sama nilainya dengan …


A. –4.cosx.cos4x.sinx B. –2.cos2x.cos4x.sinx
C. –4.cosx.cos4x.sin2x D. –4.cosx.cos2x.sin4x
E. –2.cos2x.cos3x.sinx

13. Bentuk cos 6x – 4.sin2x.cos x – cos 2x sama nilainya dengan …


3 5
A. –8.sinx.sin2x.cosx.cos3x B. –4.sin2x.sin x.cos3x.cos x
2 2
5 3
C. –8sinx.sin x.cosx.cos x D. –4.sinx.sin3x.cosx.cos2x
2 2
E. –8.sinx.sin4x.cos5x.cosx

14. Nilai dari cos 200 + cos 1000 + cos 2200 = …


1 1
A. B.  2 1 C. 0
2 2
D. 1 E. 2.cos 1000

Rumus-Rumus Trigonometri 22
15. 2.sin37,50. cos7,50 + 2.cos262,50. cos37,50 nilainya sama dengan …
A. 2 B. 3 C. 1
D. 2 E. 0

cos 750  cos150


16. Nilai dari = ….
sin 750  sin 150
A. 2 B. 3 C. 1
D. 2 E. 0

A
17. Jika A = sin 3x + sin x dan B = cos 3x + cos x maka =…
B
1
A. tan x B. tan x C. tan 2x
2
1
D. tan 3x E. 2.tan x
2

18. Bentuk 4.sin 180 . cos 360 .sin 540 sama nilainya dengan …
A. 1 + 2. sin 360 – sin 180 B. 1 + 2.sin 180 – cos360
C. 1 – 2.sin360 + cos180 D. 1 – 2.sin180 + cos360
E. 1 + 2.sin180 + cos360

19. Bentuk 4.sin360.coc720.sin1080 sama nilainya dengan …


A. 1 + cos360 B. 1– cos360 C. 1 + cos540
D. 1 – cos540 E. 1 – cos720

20. cos380cos720 – sin470cos770 – sin250sin 90 sama nilainya dengan …


A. –1/2 B. 0 C. 1/2
D. 1 E. 2

21. 2.cos (x + 450).cos (x – 450) = …


A. sin 2x B. cos 2x C. 2.sin x
D. 2.cos x E. cos 4x

22. Nilai dari 2.sin 1350.cos 750 sama nilainya dengan …


1 1 1
A. ( 3  1) B. ( 3  1) C. ( 2  1)
2 2 2
1 1
D. ( 2  3) E. ( 2  3)
2 2

23. 2.sin 1350.cos 750. – 2.sin 1650.sin 1050 = …


1 1
A  3 B. ( 3  4) C. 0
2 2
D. 1 E. –1

Rumus-Rumus Trigonometri 23
24. Bentuk sederhana dari sin 2A ( 2.cos A – 1 ) adalah …
A. sin A – sin 3A + sin 4A B. sin 2A – sin 3A + sin 4A
C. sin A – sin 2A + sin 4A D. sin 3A + sin A – sin 2A
E. sin A – sin 2A + sin 3A

25. 2.sin (x + 600).cos (x – 600) = …


1 1 1
A. – sin 2x B. + 2.sin 2x C. 3 + sin 2x
2 2 2
1 1 1
D. 3 – 2.sin 2x E. – sin 2x
2 2 2

26. 4.sin 60.cos 120 sin 180 = …


A. 1 + sin 40.– cos 80 B. 1 + sin 30.– cos 60
C. 1 + sin 50.– cos 100 D. 1 + sin 40.– cos 60
E. 1 + sin 60.– cos 120

27. Nilai dari tan 750.– tan 150 sama dengan …


1
A. 6 B. 2 3 C. 3 3
2
1
D. 6 E. 3
3

28. Pak Ujang adalah seorang yang dermawan. Ia akan menyumbangkan tanahnya yang
berbentuk seperti gambar berikut untuk keperluan sosial.
Luas tanah pak Ujang adalah ...
A. 50 6 m2 B. 60 6 m2
C. 70 6 m2 D. 80 6 m2
1650 20 m 10 m
10 m E. 90 6 m2
750
sin 250  sin 650
29. Hasil dari = ....
cos 1400  cos 1000
1 1
A.  2 B.  2 C.  2
2 4
1 1
D. 2 E. 2
4 2

tan 2050  tan1150


30. Diketahui tan 250 = p, maka nilai dari = ….
tan 2450  tan 3350
p2  1 p2  1 p2  1
A. B. C.
p2  1 1  p2 2p

D. 2p 2  2 E. 3p – 2

Rumus-Rumus Trigonometri 24
cos (600   )
31. Jika = 2 , maka nilai tan α = …
cos (600   )
1 1
A.  3 B.  3 C. 3
8 9
D. 2 3 E. 9 3

32. Jika m = cos 2p + cos 2q dan p – q = 1500 maka nilai m = ….


1
A. - 3 cos (p + q) B.  3 cos (p + q) C. – cos (p + q)
2
D. 3 cos (p – q) E. cos (p + q)

cos1050  cos150
33. Nilai dari = ….
sin750  sin150
1 1
A. B. 1 C. 3
2 2
D. 2 3 E. 3

sin 8700  sin 8400


34. = …..
cos8700  cos8400
A. 2 + 3 B. 2 – 3 C.  3
D. 2 3 E. 3– 2

35. Nilai cos 720 + sin 720.tan 360 = …


1
A. 3 B. 3 2 C. 2
2
1
D. E. 1
2

36. Nilai dari sin2150 – sin21050 = ……


1 1
A.  3 B.  2 C. 1
2 2
1 1
D. 2 E. 3
2 2

sin 400  sin 200


37. Nilai dari adalah ...
cos 400  cos 200
1 1
A. – 3 B. – 3 C. 3
3 3
D. 2 E. 3

Rumus-Rumus Trigonometri 25
sin 100 0  sin 120 0
38. Nilai dari adalah ...
cos 250 0  cos 190 0
1 1
A. –1 B. – 3 C. 3
3 3
D. 2 E. 3

Rumus-Rumus Trigonometri 26

Anda mungkin juga menyukai