ϕ1 α ES+ α 2 IS
ϕ=
( )(
ϕ2
= 1
βE )
dan
ψ1 ( μ + γ ) ES + ( μ3 + γ 2 ) IS+ βE
ψ=
( )(
ψ2
= 2 1
( γ 3 + μ4 ) I )
Selanjutnya dilakukan linearisasi terhadap ϕ dan ψ sebagai berikut:
∂ ϕ1 ∂ ϕ1
F=
( )
∂E
∂ ϕ2
∂E
∂I
∂ ϕ2
∂I
α S
(
= 1
β
α2 S
0 )
∂ ψ1 ∂ψ1
V=
( )(
∂E
∂ ψ2
∂E
∂I
∂ψ2
∂I
μ +γ S+ β
= ( 2 1)
0
( μ3 +γ 2 ) S
γ3+ μ 4 )
Kemudian diperoleh invers dari matriks V adalah sebagai berikut:
1
V −1 = adjV
det V
1 γ 3+ μ 4 −( μ3 + γ 2 ) S
¿
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 +γ 1 ) S + β ) 0 ( ( μ2 + γ 1 ) S + β )
1 −( μ3 + γ 2 ) S
¿
( ( μ2 + γ 1 ) S+ β
0
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) S + β )
1
γ 3 + μ4
)
Sehingga diperoleh next generation matrix sebagai berikut:
K = FV −1
1 −( μ3 + γ 2 ) S
¿ ( αβ S 1 α2S
0 ) ( ( μ2 + γ 1 ) S+ β
0
− α 1 ( μ3 +γ 2 ) S2
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) S + β )
1
γ 3 + μ4
)
α1 S α2S
( )
+
( μ 2 + γ 1 ) S+ β ( γ 3 + μ4 ) (( μ2 + γ 1 ) S+ β ) γ 3 + μ 4
¿
β − β ( μ3 +γ 2 ) S
( μ 2 + γ 1 ) S+ β ( γ 3 + μ4 ) (( μ2 + γ 1 ) S+ β )
Substitusikan nilai titik kritis bebas penyakit ( E 0) kedalam next generation matrix:
2
Λ Λ Λ
α1 − α1 ( μ 3+ γ2)
( )
μ1
α2
( )
μ1 μ1
+
Λ Λ γ 3+ μ 4
K=
( μ2 +γ 1 ) μ
1
+β ( γ 3+ μ 4) ( ( μ2 + γ 1 ) μ1
+β
)
Λ
− β ( μ3 +γ 2 )
β μ1
Λ Λ
( μ2 +γ 1 ) μ
1
+β
(
( γ 3 + μ 4 ) ( μ2 + γ 1 ) μ
1
+β
)
α1 Λ −α 1 Λ 2 ( μ3 + γ 2 ) +α 2 Λ ( ( μ 2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
¿
( ( μ 2 + γ 1 ) Λ + βμ1
βμ 1
( μ 2 + γ 1 ) Λ + βμ1
μ 1 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1 )
− βΛ ( μ3 + γ 2 )
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
)
Selanjutnya mencari nilai eigen dari next generation matrix:
|K − λI|=0
α1 Λ −α 1 Λ2 ( μ3 +γ 2 ) + α 2 Λ ( ( μ2 + γ 1 ) Λ+ βμ1 )
|
(
¿0
( μ2 + γ 1 ) Λ+ βμ1
βμ1
( μ2 + γ 1 ) Λ+ βμ1
μ1 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ 2 +γ 1 ) Λ+ βμ 1 )
−βΛ ( μ3 +γ 2 )
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 +γ 1 ) Λ+ βμ 1 )
)− λ
0( 0 |=0
λ )
|λI − K|=0
α1 Λ −α 1 Λ2 ( μ 3 + γ 2 ) + α 2 Λ ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1 )
| λ
0 ( λ
α1 Λ
)
βμ1
(
0 − ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1
( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1
μ1 ( γ 3 + μ4 ) ( ( μ 2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
−βΛ ( μ3 +γ 2 )
( γ 3 + μ4 ) (( μ 2 +γ 1 ) Λ + βμ1 )
−α 1 Λ2 ( μ 3 + γ 2 ) + α 2 Λ ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1 )
) |=0
( )
λ−
( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 μ1 ( γ 3 + μ4 ) ( ( μ 2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
| |=0
βμ1 βΛ ( μ 3 + γ 2 )
λ+
( μ2 +γ 1 ) Λ + βμ 1 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
βΛ ( μ3 + γ 2 )− α 1 Λ ( γ 3 + μ4 ) α 2 βΛ
λ2 + λ− =0
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ 1 ) ( γ 3 + μ 4 ) (( μ 2 +γ 1 ) Λ + βμ1 )
2
λ1,2 =
α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) − βΛ ( μ 3 +γ 2 )
( γ 3 + μ 4 ) (( μ 2 +γ 1 ) Λ + βμ1 )
2
±
√( βΛ ( μ3 + γ 2 )− α 1 Λ ( γ 3 + μ4 )
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 ) ) +
4 α 2 βΛ
( γ 3 + μ4 ) (( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
2
( βΛ ( μ3 +γ 2 ) −α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) ) + 4 α 2 βΛ ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ 2 +γ 1 ) Λ + βμ1 )
¿
α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) − βΛ ( μ3 +γ 2 )
( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 +γ 1 ) Λ + βμ 1 )
2
±
√ ( ( γ 3 + μ4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 ))
2
¿
α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) − βΛ ( μ3 +γ 2 ) ± √( βΛ ( μ +γ 3 2 ) −α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) ) + 4 α 2 βΛ ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 +γ 1 ) Λ + βμ 1 )
2 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
α 1 Λ ( γ 3 + μ4 ) − βΛ ( μ3 + γ 2 ) + √ ( βΛ ( μ + γ )− α
3 2 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) ) 2 +4 α 2 βΛ ( γ 3 + μ4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
λ1 =
2 ( γ 3 + μ4 ) (( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
2
λ2 =
α 1 Λ ( γ 3 + μ4 ) −βΛ ( μ3 +γ 2 ) − √( βΛ ( μ +γ )−α
3 2 1Λ( γ 3 + μ 4 ) ) + 4 α 2 βΛ ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 +γ 1 ) Λ+ βμ 1 )
2 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ+ βμ 1 )
R0 =max [ λ 1 , λ2 ]
2
¿
α 1 Λ ( γ 3 + μ 4 ) − βΛ ( μ3 +γ 2 ) + √( βΛ ( μ + γ 3 2 )− α 1 Λ ( γ 3 + μ4 ) ) + 4 α 2 βΛ ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
2 ( γ 3 + μ 4 ) ( ( μ2 + γ 1 ) Λ + βμ1 )
Ekspresi Sensitivitas
R0
Pada bagian ini akan ditentukan ekspresi sensitivitas pada basic reproduction number
R0 yang sebelumnya telah ditentukan dengan menggunakan next generation matrix sebagai
berikut:
Ekspresi sensitivitas
R0 dapat ditentukan menggunakan
R ∂ R0 p
C p 0= ¿
∂ p R0
R
dengan p adalah parameter-parameter yang akan diuji kesensitivitasnya pada 0 .
parameter
, , 1 , 2 , 1 , 2 , 3 , 4 , 1 , 2 , 3 adalah sebagai berikut :
1
misalkan : g ()
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '()
g '() ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g '() ( 3 4 )( 2 1 ) ( 3 4 ) 1
g '() ( 3 4 )( 2 1 ) 0
g '() ( 3 4 )( 2 1 )
sebelumnya kita punya R0 k g ()
R0
k .g '( ) Turunan parsial R0 terhadap
R0
k ( 3 4 )( 2 1 )
R0
( 3 4 )( 2 1 ) 1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
R0
CR0
R0
2 3 4 2 1 1
CR0 2 ( 3 4 )( 2 1 ) 3 4 2 1 1
2. Untuk Parameter
1 (Laju perpindahankelas S ke Kelas E)
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
2 3 4 2 1 1
1
mis : R0 k . ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g (1 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g (1 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
11
g '(1 )
1
g '(1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
g '(1 ) 0
sebelumnya kita punya R0 k g (1 )
R0
k .g '(1 ) Turunan parsial R0 terhadap 1
1
R0
k .0
1
R0
0
1
R0
1
R0 1
CR10
1 R0
1
CR10 0
R0
CR10 0
3. Untuk Parameter
2 (Laju perpindahankelas S ke Kelas E)
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
2 3 4 2 1 1
1
mis : R0 k . ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g ( 2 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 2 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 2 )
2
g '( 2 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
2
g '( 2 ) 0
sebelumnya kita punya R0 k g ( 2 )
R0
k .g '( 2 ) Turunan parsial R0 terhadap 2
2
R0
k .0
2
R0
0
2
R0
2
R0 2
CR20
2 R0
2
CR20 0
R0
CR20 0
1
misalkan : g ( )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( )
g '( ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g '( ) 1
sebelumnya kita punya R0 k g ( )
R0
k .g '( ) Turunan parsial R0 terhadap
R0
k .1
R0
1 1 3 4 3 2 3 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
R0
R0
CR0
R0
2 3 4 2 1 1
CR0 21 3 4 2 1 1
5. Untuk Parameter
1 (Laju Perpindahan dari I ke Q
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
2 3 4 2 1 1
1
mis : R0 k. ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g ( 1 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 1 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 1 )
1
g '( 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
g '( 1 ) 1
sebelumnya kita punya R0 k g ( 1 )
R0
k .g '( 1 ) Turunan parsial R0 terhadap 1
1
R0
k .1
1
R0
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
1
R0
1
R0 1
CR10
1 R0
2 3 4 2 1 1
CR10 2 1 3 4 2 1 1
6. Untuk Parameter
2 (Laju Penyembuhan karena Pengobatan Kelas I )
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
2 3 4 2 1 1
1
mis : R0 k . ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g ( 2 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 2 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 2 )
2
g '( 2 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
2
g '( 2 ) 3 4 2 1 1
2
g '( 2 ) 3 4
sebelumnya kita punya R0 k g ( 2 )
R0
k .g '(2 ) Turunan parsial R0 terhadap 1
2
R0
k .2
2
R0
3 4 1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
2
R0
2
R0 2
CR20
2 R0
2 3 4 2 1 1
CR20 22 3 4 2 1 1
7. Untuk Parameter
3 (Laju Perpindahan dari I ke Q
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
R0
2 3 4 2 1 1
1
mis : R0 k. ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g ( 3 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 3 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 3 )
3
g '( 3 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
3
g '( 3 ) 0
sebelumnya kita punya R0 k g ( 3 )
R0
k .g '(3 ) Turunan parsial R0 terhadap 3
3
R0
k .0
3
R0
0
3
R0
3
R0 3
CR30
3 R0
3
CR30 0
R0
CR30 0
8. Untuk parameter
4 Laju kematian
1 3 4 3 2 4 4 2 1 1
2
3 2 1 3 4 2 3
R0
2
3 4 2 1 1
1
mis : R0 k. ,
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
misalkan : g ( 4 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 4 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '(4 )
4
g '(4 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
4
g '(4 ) ( 3 4 )( 2 1 ) 1 ( 3 4 )
4 3
g '(4 ) 1
sebelumnya kita punya R0 k g ( )
R0
k .g '( 4 ) Turunan parsial R0 terhadap
4
R0
k . 1
4
R0
1 1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
4
R0
1 1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
4
R0 4
CR40
4 R0
2 3 4 2 1 1
CR40 1 4 2 3 4 2 1 1
9. Untuk parameter
1 Laju sembuh/selesai
1
misalkan : g ( 1 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 1 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) 1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 1 )
1
g '( 1 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
1
g '( 1 ) ( 3 4 )( 2 1 ) 1 ( 3 4 )
1 1
g '( 1 ) 0
g '( 1 )
sebelumnya kita punya R0 k g ( )
R0
k .g '( 1 ) Turunan parsial R0 terhadap
1
R0
k .
1
R0
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
1
R0
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
1
R0 1
CR10
1 R0
2 3 4 2 1 1
CR10 1 2 3 4 2 1 1
1
misalkan : g ( 2 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 2 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 2 )
2
g '( 2 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
2
g '( 2 ) 0
sebelumnya kita punya R0 k g ( 3 )
R0
k .g '( 0 ) Turunan parsial R0 terhadap 0
2
R0
k .0
2
R0
0
2
R0
2
R0 2
CR20
2 R0
2
CR20 0
R0
CR20 0
1
misalkan : g ( 3 )
2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
g ( 3 ) 2( 3 4 )(( 2 1 ) 1 ) 1
( 3 4 )((2 1 ) 1 ) ( 3 4 )(( 2 1 ) 1 )
11
g '( 3 )
3
g '( 3 ) ( 3 4 )((2 1 ) 1 )
3
g '( 3 ) ( 3 4 )( 2 1 ) 1
3 3
g '( 3 ) 0
g '( 3 )
sebelumnya kita punya R0 k g ( )
R0
k.g '( 3 ) Turunan parsial R0 terhadap
3
R0
k.
3
R0
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
3
R0
1 3 4 3 2 2 1 3 4 4 2 3 4 2 1 1
2
3
3
R
CR30 0 3
3 R0
2 3 4 2 1 1
CR30 3 2 3 4 2 1 1
4.4.2
4.5