KATA PENGANTAR

Segala puji bagi Allah SWT atas limpahan Rahmat dan Hidayah Nya
sehingga penyusunan modul Agribisnis Tanaman Pangan ini dapat
diselesaikan dengan baik. Modul ini merupakan salah satu modul yang
disusun dengan tujuan untuk media pembelajaran bagi mahasiswa Program
Pendidikan Profesi Guru (PPG) dalam jabatan yang selanjutnya akan
diimplementasikan terhadap peserta didik di sekolah masing-masing.

Modul ini merupakan bahan ajar dalam bentuk hybrid learning yaitu
memadukan model pembelajaran online atau dalam jaringan (daring)
dengan tatap muka, yang dilengkapi dengan media pembelajaran.
Tujuannya adalah untuk menjamin efektivitas dan efisiensi pembelajaran
daring dan sesuai dengan waktu yang telah ditetapkan.

Kami menyadari masih banyak kekurangan dalam penyusunan modul ini.

Oleh karena itu, kami sangat mengharapkan kritik dan saran demi perbaikan
dan kesempurnaan modul ini. Ucapan terimakasih yang mendalam saya
tujuakan kepada semua pihak yang telah membantu proses penyelesain
modul ini, terutama kepada para dosen dan tim Universitas Sebelas Maret
yang telah memfasilitasi dalam penyusunan modul, teman-teman tim
penyusun modul yang telah bekerjasama, penyelia modul dan penyelia
media yang telah membimbing dalam penyusunan modul ini. Semoga
bermanfaat bagi kita semua, khususnya bagi penulis.

i
 DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR
............................................................................................................................................................
i
DAFTAR ISI
............................................................................................................................................................
ii
DAFTAR GAMBAR
............................................................................................................................................................
iv
DAFTAR TABEL
............................................................................................................................................................
v
PENDAHULUAN
............................................................................................................................................................
1
A. Latar Belakang
................................................................................................................................................
1
B. Tujuan
................................................................................................................................................
2
C. Peta Kompetensi
................................................................................................................................................
2
D. Ruang Lingkup
................................................................................................................................................
5
E. Saran dan Cara Penggunaan Modul
................................................................................................................................................
5
MENGENDALIKAN KERUSAKAN TANAMAN PERKEBUNAN AKIBAT SERANGAN
HAMA

ii
............................................................................................................................................................
7
A. Tujuan
................................................................................................................................................
7
B. Indikator Pencapaian Kompetensi
................................................................................................................................................
7
C. Uraian Materi
................................................................................................................................................
7
D. Aktifitas Pembelajaran
................................................................................................................................................
67
E. Latihan/Kasus/Tugas
................................................................................................................................................
69
F. Rangkuman
................................................................................................................................................
71
G. Umpan Balik dan Tindak Lanjut
................................................................................................................................................
72
EVALUASI
............................................................................................................................................................
73
PENUTUP
............................................................................................................................................................
74
DAFTAR PUSTAKA
............................................................................................................................................................
75
GLOSARIUM
............................................................................................................................................................
76

iii
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.Morfologi ulat

............................................................................................................................................................
10

Gambar 2. Contoh serangga hama pada tanaman

............................................................................................................................................................
15

Gambar 3. Contoh serangga hama pada buah kakao

............................................................................................................................................................
15

Gambar 4. Petak sampel tanaman berbentuk diagonal

............................................................................................................................................................
16

Gambar 5. Petak sampel tanaman berbentuk huruf U

............................................................................................................................................................
17

Gambar 6. Bentuk kerusakan tanaman akibat hama

............................................................................................................................................................
21

Gambar 7. Gejolak populasihama dan letak aras luka ekonomi, ambang ekonomi dan aras
keseimbangan umum pada keadaan normal
........................................................................................................................................
25

Gambar 8. Siklus hidup ulat Bombyx mori

iv
............................................................................................................................................................
32

Gambar 9. Pengaruh suhu tinggi terhadap mortalitas kumbang bersayap keras Coleoptera;
Scolyptidae.....................................................................................................................38
Gambar 10. Skema sederhana hubungan timbal balik antara seragga hama dengan faktor
lingkungannya
........................................................................................................................................
54

DAFTAR TABEL

Tabel 1. Tipe Mulut Serangga Hama dan Bentuk Kerusakan pada Tanaman
............................................................................................................................................................
19
Tabel 2. Keperidian beberapa spesies serangga
............................................................................................................................................................
31

Tabel 3. Jumlah keturunan secara hipotesis yang diproduksi selama 5 generasi oleh spesies
serangga dengan keperidian 100 butir telur

v
 ...........................................................................................................................................
33

Tabel 4. Pengaruh gabungan antara suhu dan kelembaban udara relatif terhadap aktivitas kumbang
penggerek buah kapas( Cotton-boll weevil) (Bureau of Entomology and Plant
Quarantine, USDA
........................................................................................................................................
43
Tabel 5. Katagori Volume Semprot
............................................................................................................................................................
64

vi