L=∫ ∫ f ( x , y )dx dy
y1 x 1
Langkah penyelesaiannya :
a. f (x , y ) di integralkan thdp x dengan menganggap y konstan
pada batas x=x 1 dan x=x 2
b. Hasilnyakemudian diintegrasikan terhadap y dengan batas y
= y 1 dan y = y 2
Contoh :
2 4
1
1. Hitunglah : ∫∫ ( x +2 y ) dx dy ∫ x n dx= n+1 x n+1
1 2
Jawab :
[ ]
2 4 2 4
1 2
∫∫ ( x +2 y ) dx dy=∫ 2
x +2 xy dy
1 2 1 2
2
¿ ∫ [ ( 8+8 y )− ( 2+ 4 y ) ] dy
1
[ ]
2 2
4 2
¿ ∫ ( 6+ 4 y ) dy ¿ 6 y + y
1 2 1
Hitunglah : ∫ dx ∫ ( x−x 2 ) dy
0 0
1
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
[ ]
3
1 1 1 1 1 1
¿ x 2− x 3 = 32 − 33=4 −9=−4
2 3 0 2 3 2 2
1 x 1
3. Hitunglah : ∫∫ dy dx ¿ ∫ y ¿xx ¿ dx 2
0 x2 0
1
¿ ∫ ( x−x ) dx
2
[ ]
1
1 2 1 3 1 1 1
¿ x− x = − =
2 3 0 2 3 6
1 2
4. Hitunglah : ∫∫ ( 2 x−3 y ) dx dy
0 0
1 2 1
2
∫∫ ( 2 x−3 y ) dx dy ¿ ∫ [ x 2−3 xy ]0
0 0 0
1
¿ ∫ ( 2 −3.2 y ) dy
2
( )
1
6 2
¿ 4 y − y =4.1−3.1=1
2 0
Fungsi Trigonometri.
2 π
1. Hitunglah : ∫∫ ( 3+ sinθ ) dθ dr
1 0
∫ [ 3 θ−cos θ ] 0 dr
π
Jawab : =
1
2
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
= ∫ {(3 π +1 ) +( 1 ) } dr
1
2 2
= ∫ ( 3 π +2 ) dr=( 3 π +2 )∫ dr
1 1
= ( 3 π+ 2 )( 2−1 )=( 3 π + 2 )
2 π /2
2. Hitunglah : ∫ dx ∫ 5 cos θ dθ
0 0
2 2
∫ dx [ 5 sinθ ] ∫ dx ¿ ¿
π/2
= 0 =
0 0
= ∫ 5 dx=5 x ¿20 = 10
0
π
6 2
3. Hitunglah : ∫ dy ∫ 4 sin 3 x dx
3 0
[ ]
6 π/2
= ∫ dy −4
3
cos 3 x
3 0
{ ( )}
6
−4
= ∫ dy ( 0 )−
3
3
∫( ) ( )
6
4 4y
= dy =
3 3 3 3
4 4
= ( 6 ) − (3) = 8–4=4
3 3
π π
2 2
4. Hitunglah : ∫∫ sin ( x + y ) dx dy
0 0
∫ {[−cos ( x + y )] } dy
π /2 π
= 2
0
0
3
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
= ∫
0
π π
2 2
(2)
= −cos π −∫ cos ( y )dy +∫ cos y dy
0 0
π π
() ( π
= −cos 2 −sin 2 −0 +sin 2 −0 ) ( )
= 0−1+1 = 0
5. Hitunglah : ∫∫ 24 x 2 . cos 3 y dx dy
Jawab :
Pertama kali kita integralkan terhadap x dengan
menganggap y konstan, sbb ;
24 3
= ∫ 3
x cos 3 y dy
8 3
Akhirnya : = 3 x sin3 y +C
PR/TUGAS: 3a. :
2 3y
1. ∫∫ ( x + y ) dx dy=¿ ¿
1 y
3 2
2. ∫∫ ( 3 x +4 y ) dx dy=¿
0 0
3 /2
2 y
x
3. ∫∫ 2
dx dy =¿ ¿
1 0 y
3 2 x+3
4. ∫∫ dy dx=¿ ¿
−1 2
x
2
5 6 x−X
5. ∫ ∫ dy dx=¿ ¿
0 X
4
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
π cos θ
6. ∫∫ ρsin θ dρ dθ =
0 0
π
2 2
7. ∫∫ ρ 2 cos θ dρ dθ=¿
0 0
2 π 1−cos θ
8. ∫ ∫ 2 2
ρ cos θ dρ dθ=¿ ¿
0 0
Fungsi Aljabar.
b d f
1. Hitunglah : ∫ ∫∫ f ( x+ 2 y −z ) dx dy dz
1 −1 0
Jawab :
3 1
∫ ∫ ( 12 x 2+ 2 xy −xz ) dy dz
2
=
1 −1 0
3 1
= ∫ ∫ ( 12 22 +2.2 . y −2. z ) dy dz
1 −1
3 1
= ∫ ∫ ( 2+ 4 y −2 z ) dy dz
1 −1
∫( )
1
4 2
= 2 y+ y −2 yz dz
1 2 −1
5
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
[ { }]
3
4
= ∫ { 2.1+ 2.1−2.1 z }− 2 (−1 ) + (−1)2−2(−1) z dz
2
1
= ∫ {( 4−2 z ) +2 z } dz
1
= 4. z ¿¿ 31=4 ¿3 – 1) = 8
4 5 x+ y
2. Selesaikanlah : ∫ dx ∫ dy ∫ dz
1 2 0
Penyelesaian :
Kita kerjakan dari kanan ke kiri, sbb ;
4 5 x+ y 4 5
∫ dx ∫ dy ∫ dz = ∫ dx ∫ dy ( x + y )
1 2 0 1 2
4 5
= ∫ dx ∫(x + y ) dy
1 2
∫ dx ( xy+ 12 y 2 )
5
=
1 2
[ ]
4
= ∫ (5 x +12 12 )−(2 x+ 12 22 ) dx
1
[( )]
4
5 2 1
= x +12 x−x 2−2 x
2 2 1
[ ]
4
3 2 1
= x +10 x
2 2 1
=[ ][ ]
3 2 1 3 2 1
4 + 10 (4) − (1) +10 (1)
2 2 2 2
3 11
= 24 + 42 – 2 − 2
= 59.
3. Selesaikanlah : ∭ 16 xyz dx dy dz
Jawab :
16 2
∭ 16 xyz dx dy dz =∬ 2
x y z dy dz
6
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
16 2 2
= ∫ 4
x y z dz
16 2 2 2
= 8 x y z +c
2 2 2
¿ 2 x y z +c
1 2 1
4. Selesaikanlah : ∫∫∫ ( 4 x+ 2 y ) dx dy dz
0 0 0
Jawab :
[ ]
1 2 1 1 2 1
4 2
∫∫∫ ( 4 x+ 2 y ) dx dy dz=¿ ∫∫ 2
x +2 xy dy dz
0 0 0 0 0 0
1 2
= ∫∫ ( 42 12+ 2 y ) dy dz
0 0
∫ ( 2 y + y 2 )0 dz
2
=
0
= ∫ [ ( 2.2+ 22 ) ¿−0] dz ¿
0
= ( 4 z+ 4 z ) ¿10
= 8
1 1− x 2−x
5. Selesaikanlah : ∫ ∫ ∫ x y z dz dy dx
0 0 0
Jawab :
1 1− x 2−x 1 1− x
∫ ∫ ∫ x y z dz dy dx = ∫ ∫ ( 12 xyz2)
2− x
dy dx
0 0 0 0 0 0
1 1− x 1
1
= ∫∫ 2
xy (2−x)2 dx=∫ ¿ ¿ ¿
0 0 0
= ∫¿¿
0
7
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
1
1 (
= ∫ 4 x−12 x 2 +13 x3 −6 x 4 + x 5 ) dx
4 0
= 13/240.
Fungsi Trigonometry.
Jawab :
24 3
∭ 24 x 2 cos 3 y e4 z dx dy dz=∬ 3
4z
x sin 3 y . e dy dz
8 8
¿ ∫ x 3 cos 3 y . e 4 z dz= x 3 cos 3 y e 4 z +C
3 12
2 3 4z
¿ x . cos 3 y . e +C
3
π /2 1 2
2. Hitunglah : ∫ ∫∫ z ρ2 sin θ dz dρ dθ
0 0 0
π /2 1 2
= ∫ ∫ z2 ¿20 ρ2 sin θ dρ dθ
0 0
π/2 1
= 2 ∫ ∫ ρ2 sin θ dρ dθ
0 0
π π
2 2 π
= 2 ∫ ρ3 ¿20 sin θ dθ= 16 ∫ sinθdθ=¿− 16 cos θ ¿02 ¿
3 0 3 0 3
¿ 16/3
π π / 4 sec ∅
3. Hitunglah : ∫ ∫ ∫ sin2 ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
Jawab :
π
π 4 sec∅ π π /4
π π/4
= ∫ ∫ ( sec ∅ . sin 2 ∅ ) d ∅ dθ
0 0
8
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
π π/4
= 2∫ ∫ sin ∅ d ∅ dθ
0 0
π π
= 2∫ (−cos ∅ ¿
0
π/4
0 ) dθ=2∫
0
(1− 12 √ 2)dθ
= (
2 1−
1
2 )
√2 θ ¿ ¿ π0 =( 2− √2 ) π
π π
2 2 2
4. Hitunglah : ∫∫∫ ρ2 sin ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
Jawab :
π π π π
2 2 2 2 2
0 0
( )
1 32
ρ d ∅ dθ
3 0
π
2 π
8
¿ ∫ (−cos ∅ )02 dθ
0 3
π
8 2
¿ [ θ]0
3
4
¿ π
3
2 2x y
5. Hitunglah : ∫∫∫ y 2 y+ z2 dz dy dx
1 1 0
Jawab :
Soal seperti ini sulit untuk dikerjakan secara langsung,
karena itu kita buat pengubahan bentuk, sbb;
9
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
¿ √ y 2+ z2 .
y y
→√ y + z =
2 2
sin θ=
√y 2
+z
2 sinθ
2 2 y2
Lalu kita kuadratkan, sehingga : y +z =
sin2 θ
dengan demikian soalnya dapat ditulis sebagai :
2 2x y
y
¿ ∫∫∫ 2 2
dz dy dx
1 1 0 y /sin θ
( )
2 2x y 2
sin θ
¿ ∫∫∫ dz dy dx
1 1 0 y
( )
2 2x 2 y
sin θ
¿ ∫∫ y
z ¿ ¿ dy dx
1 1 0
∫∫ ( siny θ ) ( y−0 ) dy dx
2 2x 2
=
1 1
2 2x
= ∫∫ sin2 θ dy dx
1 1
= ∫ sin 2 θ . y ¿ 21 x dx
1
= ∫ sin 2 θ ( 2 x−1 ) dx
1
= ∫ (2 x . ¿ sin2 θ−sin2 θ) dx ¿
1
10
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.
TATAPMUKA-03
PR/TUGAS , No.4
Selesaikanlah integral berikut ini ;
π /2 π /6 2
1. ∫ ∫ ∫ ρ . cos ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
π /2 π /2 2
2. ∫ ∫ ∫ ρ2 sin ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
π /2 π /6 2
3. ∫ ∫ ∫ ρ 2 cos ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
π /2 π /2 2
4. ∫ ∫ ∫ ρ sin ∅ dρ d ∅ dθ
0 0 0
Terima kasih.
11
By. Ir J P Damanik, M.Si-FT UNKRIS 2020.