Adapun beberapa persamaan yang digunakan dalam menghitung neraca energi yaitu
sebagai berikut:
Q = ΔH =
(Smith, 2005)
Q = ΔH =
C-197
2. Perhitungan Kapasitas Panas Masing-masing Komponen
Adapun persamaan yang digunakan pada perhitungan kapasitas masing-masing
komponen yaitu sebagai berikut:
Adapun data koefisien regresi pada komponen gas dapat dilihat pada Tabel C.1.
ln Pc - 1.0130
ΔHvb = 1.093 x R x Tc x [ Tbr x ]
0.9300 - Tbr
(Reid, 1987)
Hasil perhitungan nilai ΔHvb masing-masing komponen dapat dilihat pada Tabel C.2.
C-198
Tabel C.2 Data Perhitungan ΔHvb
*Tc *Pc Titik didih Tbr ΔHvb
Komponen
(K) (bar) (K) (Titik didih/Tc (kJ/kmol)
NH3 405.6500 112.7800 239.7200 0.5910 23,852.4837
H2 O 647.1300 220.5500 373.1500 0.5766 42,059.0122
SO3 490.8500 82.0700 317.9000 0.6477 34,731.3079
MgO 5,950.0000 33.9100 3,873.2000 0.6510 316,684.6753
Al2O3 5,335.0000 1,953.2000 3,253.1500 0.6098 605,985.9381
F2 144.3100 52.1500 84.9500 0.5887 6,651.5665
Cl2 417.1500 77.1100 239.1200 0.5732 20,294.7949
(Yaws, 1999)
Adapun data koefisien regresi pada komponen cair dapat dilihat pada Tabel C.3.
(Yaws, 1999)
CpL = A + BT + CT2
C-199
(Yaws, 1999)
Adapun data koefisien regresi pada komponen padat dapat dilihat pada Tabel C.4.
Tabel C.4 Data Koefisien Regresi Komponen Padat
Komponen A B C
NH3 1.5849.E+01 1.4204.E-01 -9.4648.E-05
H2 O 9.6950.E+00 7.4955.E-02 -5.5840.E-05
SO3 6.7647E+01 2.1122E-01 8.8025E-04
MgO 1.0461E+01 1.1153E-01 -8.0123E-05
Al2O3 -8.1210E+00 3.8687E-01 -3.1623E-04
Cl2 3.7173E+01 7.3016E-02 -1.69560E-05
F2 1.7167E+01 5.1968E-01 -6.0949E-04
(Yaws, 1999)
Cp = Σ ni ΔE
(Perry, 1999)
Dimana nilai kontribusi elemen atom dapat dilihat pada tabel C.5 berikut.
Nilai Kontribusi
ΔE (kJ/kmol.K)
Atom
H 7.56
N 18.74
O 13.42
Ca 28.25
Fe 29.08
P 26.63
(Perry, 1999)
C-200
Berdasarkan persamaan diatas, maka kapasitas panas padatan pada suhu 298,15 K
adalah sebagai berikut.
Komponen Cp (kJ/kmol.K)
CaO 41.6700
Fe2O3 98.4200
NH4H2PO4 144.4100
(NH4)2HPO4 185.8300
(Yaws, 1999)
C-201
5. Spesifikasi Steam dan Air Pendingin
(Geankoplis, 1999)
(Yaws, 1999)
C-202
C.1 Neraca Energi Refrigerant Tangki Penyimpanan Amoniak
Kondisi Operasi:
Tin = -33.35 oC = 239.80 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.0 atm
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= ########## x ( 239.80 - 298.15 ) + x ( 239.80
2
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) + x ( 239.80 - 298.15 )
3
2.0371E-05 4
+ x ( 239.80 - 298.15 )
4
= -4,517.1698 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
C-203
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 239.80 - 298.15 ) + x ( 239.80
2
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) + x ( 239.80 - 298.15 ) +
3
5.3469E-07 4
x ( 239.80 - 298.15 )
4
= -4,464.1587 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
Tout = -36.00 oC = 237.15 K
Tref = 25.00 oC = 298.15 K
Pout = 12.0 atm
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
C-204
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 237.15 - 298.15 ) +
2
x ( 237.15
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 237.15 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 237.15 - 298.15 )
= -4,721.2303 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 237.15 - 298.15 ) +
2
x ( 237.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 237.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 237.15 - 298.15 )
= -4,670.2638 kJ/kmol
C-205
Qref = Qout - Qin
= -75,589.12 kJ/jam- -72,321.69 kJ/jam
= -3,267.4273 kJ/jam
Kondisi Operasi:
Tin = -36.00 oC = 237.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.0 atm
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 237.15 - 298.15 )+ 2
x ( 237.15
C-206
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 237.15 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 237.15 - 298.15 )
= -4,721.2303 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 237.15 - 298.15 )+ 2
x ( 237.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 237.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 237.15 - 298.15 )
= -4,670.2638 kJ/kmol
C-207
Suhu operasi (T bubble ) vaporizer 1 = 32 °C = 305 K (trial error)
(Yaws, 1999)
Σyi
= 1
(Ki.Xi)
Pisat Ki n
Komponen yi (Ki.Xi) Xi
(mmHg) Pisat/P (kmol/jam)
NH3 9.1704.E+03 1.0055.E+00 1.0008.E+00 15.9356 0.9953
Total 1 16.0113 1
Suhu keluaran vaporizer merupakan suhu pada kondisi operasinya yaitu pada kondisi
bubble point, Tout vaporizer = 32 °C (325 K).
C-208
C.2.2 Neraca Energi Keluar (Qout)
1. Panas Laten Penguapan (ΔHv)
ΔHv
Komponen Tb (K) Tc (K)
(kJ/kmol)
1. NH3
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
1 - 324.81 / 405.65 0.38
= 23,852.4837 x ( 1 - 239.72 / 405.65 )
= 18,149.6565 kJ/kmol
ΔHv = n x ΔH2
C-209
= 15.9356 kmol/jamx 18,149.6565 kJ/kmol
= 289,225.4291 kJ/jam
2. H2O
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
1 - 324.81 / 647.13 0.38
= 42,059.0122 x ( 1 - 373.15 / 647.13 )
= 44,738.0585 kJ/kmol
ΔHv = n x ΔH2
= 0.0757 kmol/jam x 44,738.0585 kJ/kmol
= 3,386.7310 kJ/jam
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 304.80 - 237.15 )+ 2
x ( 304.80
C-210
2 8.8906E-05 3
- 237.15 ) +
3
x ( 304.80 - 237.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 304.80 - 237.15 ) +
5
x
5
( 304.80 - 237.15 )
= 2,393.1881 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
= + + + +
-8.42E-03
= 3.39E+01 x ( 304.80 - 237.15 ) +
2
x ( 304.80 -
2 2.99E-05 3 -1.78E-08
237.15 ) +
3
x ( 304.80 - 237.15 ) +
4
4 3.69E-12
x ( 304.80 - 237.15 ) +
5
x ( 304.80 -
5
237.15 )
= 2,267.4259 kJ/kmol
C-211
Panas yang dibutuhkan oleh pemanas, Qs:
Qs = ( Q6 + Q6a ) - Q5
= ( 38,308.5060 + 292,612.1601 ) kJ/jam - -75,589.1216 kJ/jam
= 406,509.7878 kJ/jam
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
475.8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2005 diperoleh:
λ = Hv - Hl
= 2,746.5 kJ/kg- 632.20 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
406,509.7878 kJ/jam
=
2,114.3 kJ/kg
= 192.2668 kg/jam
Kondisi Operasi:
o
Tin = 31 C = 304.63 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
C-212
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.86E-11
4
x ( 304.63 - 298.15 ) +
5
x
5
( 304.63 - 298.15 )
= 233.6833 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
C-213
-1.7825E-08 4 3.69E-12
4
x ( 304.63 - 298.15 ) +
5
x
5
( 304.63 - 298.15 )
= 218.1860 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
Tout = 160.00 oC = 433.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pout = 1 atm
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 ) +
C-214
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
x ( 433.15 - 298.15 ) + x
4 5
5
( 433.15 - 298.15 )
= 5,092.2364 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ) 433.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 433.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 433.15 - 298.15 )
= 4,599.1816 kJ/kmol
C-215
Qsteam = Qout - Qin
= 81,495.9431 kJ/jam - 3,740.3980 kJ/jam
= 77,755.5451 kJ/jam
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
475.8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2005 diperoleh:
λ = Hv - HL
= 2,746.5 kJ/kg - 632.2 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
77,755.5451 kJ/jam
=
2,114.30 kJ/kg
= 36.7760 kg/jam
Kondisi Operasi:
o
Tin = 30 C = 303.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
1. H3PO4
Massa = 1561.5953 kg/jam
C-216
1,561.5953 kg/jam
n =
97.9954 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 303.15 298.15 ) +
4
x
4
( 303.15 - 298.15 )
= 3.5120 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1,269.8893 kg/jam
1,269.8893 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 70.4891 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 303.15 - 298.15 )
= 377.4864 kJ/kmol
C-217
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 1,053.5915 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 208.3500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
44.3114 kg/kmol
= 1.1982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
=
+ +
C-218
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 303.15 - 298.15 ) +
2
x ( 303.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 183.7499 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 492.1000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 398.0332 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
C-219
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 303.15 - 298.15 ) + x ( 303.15
2
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) + x ( 303.15 - 298.15 )
3
= 287.9628 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 591.5773 kJ/kmol
C-220
SO3 124.9276 80.0622 1.5604 0.0170 1,053.5915 1,644.0050
CaO 21.8623 56.0794 0.3898 0.0042 208.3500 81.2243
MgO 53.0942 44.3114 1.1982 0.0131 183.7499 220.1703
Fe2O3 18.7391 159.6922 0.1173 0.0013 492.1000 57.7455
Al2O3 40.6015 101.9612 0.3982 0.0043 398.0332 158.4990
Cl 1.2493 1.2493 0.0352 0.0004 287.9628 10.1473
F 31.2319 18.9984 1.6439 0.0179 591.5773 972.5074
Total 3,123.1905 91.7676 1.0000 3,596.3631 29,808.9384
Kondisi Operasi:
Tout = 160.00 oC = 433.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
1. H3PO4
Massa = 1,561.60 kg/jam
1,561.60 kg/jam
n =
97.9954 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 433.15 298.15 ) +
4
x
4
( 433.15 - 298.15 )
= 94.8240 kJ/kmol
C-221
2. H2O
Massa = 1,269.8893 kg/jam
1,269.8893 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 70.4891 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 433.15 - 298.15 )
= 10,251.8150 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 35,627.2870 kJ/kmol
C-222
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
n = 21.8623 kg/jam
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 5,625.4500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
44.3114 kg/kmol
= 1.1982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 5,455.0555 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 13,286.7000 kJ/kmol
C-223
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 12,228.0050 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
n = 1.2493 kg/jam
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 8,313.1019 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
C-224
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 16,844.4310 kJ/kmol
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
C-225
475.8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2005 diperoleh:
λ = Hv - HL
= 2,746.5 kJ/kg - 632.2 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
793,077.0883 kJ/jam
=
2,114.30 kJ/kg
= 375.1015 kg/jam
Reaksi:
NH3 + H3PO4 NH4H2PO4
C-226
Kondisi Operasi:
Tin = 160.00 oC = 433.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
1. H2O
Massa = 1446.11715 kg/jam
1,446.1171 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 80.2712 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 433.15 - 298.15 )
= 10,251.8150 kJ/kmol
C-227
MgO 53.0942 44.3114 1.1982 0.0102 5,455.0555 6,536.2821
Fe2O3 18.7391 159.6922 0.1173 0.0010 13,286.7000 1,559.1294
Al2O3 40.6015 101.9612 0.3982 0.0034 12,228.0050 4,869.2576
Cl 1.2493 1.2493 0.0352 0.0003 8,313.1019 292.9388
F 31.2319 18.9984 1.6439 0.0140 16,844.4310 27,690.9417
Total 3,570.8125 117.4853 1.0000 107,726.6694 1,004,317.7433
Kondisi Operasi:
Tout = 160.00 oC = 433.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
1. NH4H2PO4
Massa = 1,832.9862 kg/jam
1,832.9862 kg/jam
n =
115.0261 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 144.4100 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 19,495.3500 kJ/kmol
1. H2O
Massa = 1,446.1171 kg/jam
1,446.1171 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 80.2712 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
C-228
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 433.15 - 298.15 )
= 10,251.8150 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 35,627.2870 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 5,625.4500 kJ/kmol
C-229
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 5,455.0555 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 13,286.7000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
C-230
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 12,228.0050 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 8,313.1019 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-231
5.20E-01
= 1.72E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15 -
2 -6.09E-04 3
298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 16,844.4310 kJ/kmol
C-232
ΔQreaksi
Qs =
konversi reaksi
223,382.0473 kJ/jam
=
100 %
= 223,382.0473 kJ/jam
Qs
msteam =
λ
223,382.0473 kJ/jam
=
1,405 kJ/kg
= 158.9908 kg/jam
Kondisi Operasi:
C-233
Tin = 160.00 oC = 433.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
Pout = 1 atm
1. NH4H2PO4
Massa = 1,832.9862 kg/jam
1,832.9862 kg/jam
n =
115.0261 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 144.4100 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 19,495.3500 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1,446.1171 kg/jam
1,446.1171 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 80.2712 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 433.15 - 298.15 )
= 10,251.8150 kJ/kmol
3. SO3
C-234
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ) 433.15 - 298.15 )
= 35,627.2870 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
n = 21.8623 kg/jam
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 5,625.4500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
n = 53.0942 kg/jam
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-235
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) +
2
x ( 433.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 5,455.0555 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 433.15 - 298.15 ) K
= 13,286.7000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 12,228.0050 kJ/kmol
8. Cl
C-236
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 433.15 - 298.15 )+ 2
x ( 433.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 433.15 - 298.15 )
= 8,313.1019 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 433.15 - 298.15 ) + x ( 433.15
2
2 -6.0949E-04 3
298.15 ) + x ( 433.15 - 298.15 )
3
= 16,844.4310 kJ/kmol
C-237
Neraca Energi Aliran Masuk Expansion Valve
Massa BM ni Cp dT
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol)
NH4H2PO4 1,832.9862 115.0261 15.9354 0.1567 19,495.3500
H2 O 1,446.1171 18.0154 80.2712 0.7895 10,251.8150
SO3 124.9276 80.0622 1.5604 0.0153 35,627.2870
CaO 21.8623 56.0794 0.3898 0.0038 5,625.4500
MgO 53.0942 40.3114 1.3171 0.0130 5,455.0555
Fe2O3 18.7391 159.6922 0.1173 0.0012 13,286.7000
Al2O3 40.6015 101.9612 0.3982 0.0039 12,228.0050
Cl 1.2493 35.4530 0.0352 0.0003 8,313.1019
F 31.2319 18.9984 1.6439 0.0162 16,844.4310
Total 3,570.8093 101.6686 1.0000 127,127.1954
Kondisi Operasi:
o
Tout = 124 C = 396.68 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4.47 atm
Pout = 1 atm
1. NH4H2PO4
Massa = 1,832.9862 kg/jam
1,832.9862 kg/jam
n =
115.0261 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 144.4100 kJ/kmol.K x ( 396.68 - 298.15 ) K
= 14,229.1197 kJ/kmol
C-238
2. H2O
Massa = 1,446.1171 kg/jam
1,446.1171 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 80.2712 kmol/jam
= + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 396.68 - 298.15 ) +
5
x
5
( 396.68 - 298.15 )
= 3,343.7624 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 )
= 24,434.6542 kJ/kmol
C-239
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 396.68 - 298.15 ) K
= 4,105.8612 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 )
= 3,889.3677 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
C-240
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 396.68 - 298.15 ) K
= 9,697.5968 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 )
= 8,657.0665 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 )
= 5,959.2313 kJ/kmol
C-241
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 396.68 - 298.15 )+ 2
x ( 396.68
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 396.68 - 298.15 )
= 12,184.0640 kJ/kmol
Pada jenis expansion yang dipakai menggunakan Throttling Process dimana pada proses ini
tidak terjadi perubahan energi kinetik atau energi potensial dengan hasil yang diperoleh
adalah penurunan tekanan. Dalam hal ini Trottling Process tidak terjadi perubahan panas.
C-242
ΔH = 0 atau H2 = H1
Dikarenakan pada tekanan 1 atm air berubah fasa menjadi gas, maka dihitung entalpi
panas penguapan air.
ΔHv
Komponen Tb (K) Tc (K)
(kJ/kmol)
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1
( 1 - Tr1 )
dimana: ΔH1 = Panas laten penguapan pada titik didih normal (kJ/kmol)
ΔH2 = Panas laten penguapan pada suhu T2 (kJ/kmol)
Tr2 = T2/Tc (K)
Tr1 = T1/Tc (K)
T1 = Titik diidih normal komponen (K)
T2 = Suhu tertentu = 123.53 ˚C = 397.03 K
1. H2O
1 - Tr2 0.4
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
1 - 397.03 / 647.13 0.4
= 42,059.0122 x ( 1 - 373.15 / 647.13 )
C-243
= 40,626.4714 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
o
Tin = 31 C = 304.63 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.0 atm
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 304.63 - 298.15 )
= 524.5591 kJ/kmol
2. H2O
C-244
Massa = 1.7180 kg/jam
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0954 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 304.63 - 298.15 )
= 489.3516 kJ/kmol
(Yaws, 1999)
C-245
Σyi
= 1
(Ki.Xi)
Pisat Ki n
Komponen yi (Ki.Xi) Xi
(mmHg) sat
Pi /P (kmol/jam)
NH3 9.1657.E+03 1.0050.E+00 1.0003.E+00 20.0745 0.9953
Suhu keluaran vaporizer merupakan suhu pada kondisi operasinya yaitu pada kondisi
bubble point, Tout vaporizer = 32 °C (305 K).
ΔHv
Komponen Tb (K) Tc (K)
(kJ/kmol)
C-246
Untuk menghitung entalpi panas penguapan (ΔH v) digunakan Persamaan Watson:
ΔH2 1 - Tr2 0.38
ΔH1
= ( 1 - Tr1 ) (Pers. 4.13 Smith Van Ness, 2005)
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
Dimana:ΔH1 = Panas laten penguapan pada titik didih normal (kJ/kmol)
ΔH2 = Panas laten penguapan pada suhu T2 (kJ/kmol)
Tr2 = T2/Tc (K)
Tr1 = T1/Tc (K)
T1 = Titik diidih normal komponen (K)
T2 = Suhu tertentu
= Tdew = 0.32 °C = 273.47 K
1. NH3
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
1 - 273.47 / 405.65 0.38
= 23,852.4837 x ( 1 - 239.72 / 405.65 )
= 21,877.8744 kJ/kmol
ΔHv = n x ΔH2
= 20.0745 kmol/jamx 21,877.8744 kJ/kmol
= 439,186.5063 kJ/jam
2. H2O
1 - Tr2 0.38
ΔH2 = ΔH1 ( 1 - Tr1 )
1 - 273.47 / 647.13 0.38
= 42,059.0122 x ( 1 - 373.15 / 647.13 )
= 47,322.4273 kJ/kmol
C-247
ΔHv = n x ΔH2
= 0.0954 kmol/jam x 47,322.4273 kJ/kmol
= 4,512.8018 kJ/jam
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 324.81 - 237.15 )+ 2
x ( 324.81
2 8.8906E-05 3
- 237.15 ) +
3
x ( 324.81 - 237.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 324.81 - 237.15 ) +
5
x
5
( 324.81 - 237.15 )
= 3,120.9232 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.7180 kg/jam
C-248
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0954 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 324.81 - 237.15 )+ 2
x ( 324.81
2 2.9906E-05 3
- 237.15 ) +
3
x ( 324.81 - 237.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 324.81 - 237.15 ) +
5
x
5
( 324.81 - 237.15 )
= 2,942.3347 kJ/kmol
C-249
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
496,053.8384 kJ/jam
=
2,114.3 kJ/kg
= 234.6185 kg/jam
Kondisi Operasi:
o
Tin = 31 C = 304.37 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
C-250
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3 + ET4
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 304.37 - 298.15 )+ 2
x ( 304.37
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.37 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 304.37 - 298.15 ) +
5
x
5
( 304.37 - 298.15 )
= 224.1987 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.7180 kg/jam
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0954 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 304.37 - 298.15 )+ 2
x ( 304.37
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.37 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 304.37 - 298.15 ) +
5
x
5
( 304.37 - 298.15 )
= 209.3441 kJ/kmol
C-251
Neraca Energi Aliran Masuk Heater III
Massa BM ni Cp dT Qin
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol) (kJ/jam)
NH₃ 341.8821 17.0307 20.0745 0.9953 224.1987 4,500.6675
H₂O 1.7180 18.0154 0.0954 0.0047 209.3441 19.9636
Total 343.6001 20.1698 1.0000 433.5428 4,520.6311
Kondisi Operasi:
Tout = 124.00 oC = 397.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pout = 1 atm
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.86E-11
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x ( 397.15
5
- 298.15 )
= 3,684.9832 kJ/kmol
C-252
2. H2O
Massa = 1.7180 kg/jam
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0954 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,359.7785 kJ/kmol
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
475,8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2003 diperoleh:
C-253
λ = Hv - HL
= 2,746.5 kJ/kg - 632.2 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
69,773.8141 kJ/jam
=
2,114.30 kJ/kg
= 33.0009 kg/jam
Reaksi:
NH4H2PO4 + NH3 (NH4)H2PO4
Kondisi Operasi:
Tin = 124.00 oC = 397.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
C-254
Neraca Energi Aliran Masuk Granulator
Massa BM ni Cp dT Qin
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol) (kJ/jam)
NH4H2PO4 310,666.0784 115.0261 15.9354 0.1309 14,229.1197 226,746.6246
NH3 73,974.0472 17.0307 20.0745 0.1649 3,684.9832 73,974.0472
H2 O 822,925.1333 18.0154 80.2712 0.6593 3,343.7624 268,407.7062
SO3 55,592.1804 80.0622 1.5604 0.0128 24,434.6542 38,127.3967
CaO 2,193.0596 56.0794 0.3898 0.0032 4,105.8612 1,600.6539
MgO 7,184.8665 40.3114 1.3171 0.0108 3,889.3677 5,122.6954
Fe2O3 1,559.1330 159.6922 0.1173 0.0010 8,657.0665 1,015.8668
Al2O3 4,869.2549 101.9612 0.3982 0.0033 9,697.5968 3,861.6332
Cl 292.9332 35.4530 0.0352 0.0003 5,959.2313 209.9886
F 27,690.9467 18.9984 1.6439 0.0135 12,184.0640 20,029.6624
Total 384,640.1256 121.7431 1.0000 17,914.1029 639,096.2750
Kondisi Operasi:
Tout = 124.00 oC = 397.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
Aliran F24
1. (NH4)2HPO4
Massa = 2,104.3771 kg/jam
2,104.3771 kg/jam
n =
115.0261 kg/kmol
= 18.2948 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 185.8300 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 18,397.1700 kJ/kmol
C-255
2. H2O
Massa = 41.9374 kg/jam
41.9374 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 2.3279 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,359.7785 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 123.6783 kg/jam
123.6783 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5448 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 24,570.2212 kJ/kmol
C-256
4. CaO
Massa = 21.6473 kg/jam
n = 21.6473 kg/jam
56.0794 kg/kmol
= 0.3860 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 4,125.3300 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 52.5633 kg/jam
52.5633 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3039 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
1.0461E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 3,909.0404 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.5518 kg/jam
18.5518 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1162 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
C-257
= 9,743.5800 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.1955 kg/jam
40.1955 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3942 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 8,701.7388 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2368 kg/jam
= 1.2368 kg/jam
n
35.4530 kg/kmol
= 0.0349 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 5,988.8914 kJ/kmol
9. F
C-258
Massa = 30.9196 kg/jam
30.9196 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6275 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 12,243.5944 kJ/kmol
Aliran F18
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
= 70.4911 kg/jam
n
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,684.9832 kJ/kmol
C-259
2. H2O
Massa = 1,404.1798 kg/jam
1,404.1798 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 77.9433 kmol/jam
= + + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 397.15 - 298.15 )
= 7,465.3331 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 0.0156 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 24,570.2212 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 0.2186 kg/jam
C-260
0.2186 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0039 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 4,125.3300 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 0.5309 kg/jam
0.5309 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 0.0132 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 3,909.0404 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 0.1874 kg/jam
0.1874 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0012 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 9,743.5800 kJ/kmol
C-261
7. Al2O3
Massa = 0.4060 kg/jam
0.4060 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0040 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 8,701.7388 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.0125 kg/jam
0.0125 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0004 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 5,988.8914 kJ/kmol
9. F
Massa = 0.3123 kg/jam
C-262
0.3123 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 12,243.5944 kJ/kmol
C-263
Total 20,205.4879 108.5414 1.0000 22,082.1532 1,020,756.6164
Qreaksi
msteam =
λ
407,554.7629 kJ/jam
=
1,405.00 kJ/kg
= 290.0746 kg/jam
C-264
Tabel C.26 Neraca Energi Granulator
Masuk Keluar
Komponen
Q15 Q11 Q22 Q16
NH4H2PO4 0 226,746.6246 0 0
(NH4)2HPO4 0 0 336,572.1635 0
NH3 73,974.0472 0 0 15,252.3690
H2 O 0 268,407.7062 7,821.1073 581,872.7276
SO3 0 38,127.3967 37,955.5294 9,578.6043
CaO 0 1,600.6539 1,592.4253 16.0807
MgO 0 5,122.6954 5,097.1205 51.4820
Fe2O3 0 1,015.8668 1,131.9335 11.4342
Al2O3 0 3,861.6332 3,430.4298 34.6495
Cl 0 209.9886 208.9262 2.1116
F 0 20,029.6624 19,926.2592 201.2630
Qreaksi - 25,894.4214
Qsteam 407,554.7629 -
Total 1,046,651.0378 1,046,651.0378
Kondisi Operasi:
Tin = 124.00 oC = 397.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
1. (NH4)2HPO4
Massa = 2,104.3771 kg/jam
2,104.3771 kg/jam
n =
132.0568 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
C-265
= 185.8300 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 18,397.1700 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 36.8268 kg/jam
36.8268 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 2.0442 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.69E-12
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,359.7785 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
C-266
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 24,570.2212 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 4,125.3300 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 3,909.0404 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.5518 kg/jam
C-267
18.5518 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1162 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 9,743.5800 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.1955 kg/jam
40.1955 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3942 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 8,701.7388 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-268
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 5,988.8914 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 12,243.5944 kJ/kmol
C-269
Total 2,432.3166 23.4365 1.0000 18,397.1700 370,030.8585
Kondisi Operasi:
Tout = 130.00 oC = 403.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
Aliran F23
1. (NH4)2HPO4
Massa = 2,104.3771 kg/jam
2,104.3771 kg/jam
n =
132.0568 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 185.8300 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 19,512.1500 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 0.3683 kg/jam
0.3683 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0204 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 ) +
C-270
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 403.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 403.15 - 298.15 )
= 3,565.6115 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 26,328.9110 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 4,375.3500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
C-271
53.0942 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 4,162.6015 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 10,334.1000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-272
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 403.15 - 298.15 ) +
2
x ( 403.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 9,278.0348 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 6,370.9432 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
T
= ∫A+ BT + CT2
Tref
C-273
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 403.15 - 298.15 ) +
2
x ( 403.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 13,008.7359 kJ/kmol
Aliran F23a
1. H2O
Massa = 36.4585 kg/jam
36.4585 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 2.0237 kmol/jam
= + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 403.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 403.15 - 298.15 )
= 3,565.6115 kJ/kmol
C-274
CaO 21.8623 56.0794 0.3898 0.0166 4,375.3500 1,705.7130
MgO 53.0942 40.3114 1.3171 0.0562 4,162.6015 5,482.5723
Fe2O3 18.5518 159.6922 0.1173 0.0050 10,334.1000 1,212.6590
Al2O3 40.1955 101.9612 0.3982 0.0170 9,278.0348 3,694.5615
Cl 1.2493 35.4530 0.0352 0.0015 6,370.9432 224.4963
F 31.2319 18.9984 1.6439 0.0701 13,008.7359 21,385.3594
Total 2,432.3166 23.4416 1.0000 19,512.1500 392,941.6326
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
475.8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2005 diperoleh:
λ = Hv - HL
= 2,746.5 kJ/kg - 632.2 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
22,910.7742 kJ/jam
=
2,114.30 kJ/kg
= 10.8361 kg/jam
C-275
Al2O3 1,131.9335 1,212.6590 0
Fe2O3 3,430.4298 3,694.5615 0
Cl 211.0338 224.4963 0
F 20,127.5258 21,385.3594 0
Qsteam 22,910.7742 -
Total 392,941.6326 392,941.6326
Kondisi Operasi:
Tin = 130.00 oC = 403.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
1. (NH4)2HPO4
Massa = 2,104.3771 kg/jam
2,104.3771 kg/jam
n =
132.0568 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 185.8300 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 19,512.1500 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 0.4194 kg/jam
0.4194 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0233 kmol/jam
C-276
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 403.15 - 298.15 ) +
2
x ( 403.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 403.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 403.15 - 298.15 )
= 3,565.6115 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 123.6783 kg/jam
123.6783 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5448 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 403.15 - 298.15 ) +
2
x ( 403.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 26,328.9110 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.6437 kg/jam
21.6437 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3859 kmol/jam
C-277
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 4,375.3500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 52.5633 kg/jam
52.5633 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3039 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 4,162.6015 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.5518 kg/jam
18.5518 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1162 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 403.15 - 298.15 ) K
= 10,334.1000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.1955 kg/jam
40.1955 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3942 kmol/jam
C-278
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 9,278.0348 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2368 kg/jam
1.2368 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0349 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 403.15 - 298.15 )+ 2
x ( 403.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 6,370.9432 kJ/kmol
9. F
Massa = 30.9196 kg/jam
30.9196 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6275 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-279
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 403.15 - 298.15 ) +
2
x ( 403.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 403.15 - 298.15 )
= 13,008.7359 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
o
Tout = 30.00 C = 303.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
1. (NH4)2HPO4
Massa = 2,104.3771 kg/jam
2,104.3771 kg/jam
n =
132.0568 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
C-280
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 185.8300 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 929.1500 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 0.3683 kg/jam
0.3683 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0204 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 303.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 303.15 - 298.15 )
= 168.2548 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 124.9276 kg/jam
124.9276 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 1.5604 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-281
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 303.15 - 298.15 ) +
2
x ( 303.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 1,053.5915 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 21.8623 kg/jam
21.8623 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.3898 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 208.3500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 53.0942 kg/jam
53.0942 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 1.3171 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 183.7499 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 18.7391 kg/jam
C-282
18.7391 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.1173 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 492.1000 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 40.6015 kg/jam
40.6015 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.3982 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 303.15 - 298.15 ) +
2
x ( 303.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 398.0332 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 1.2493 kg/jam
1.2493 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-283
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 303.15 - 298.15 ) +
2
x ( 303.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 287.9628 kJ/kmol
9. F
Massa = 31.2319 kg/jam
31.2319 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 1.6439 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 591.5773 kJ/kmol
C-284
Total 2,393.5855 21.3661 1.0000 4,312.7695 17,944.7731
ΔQ = Qout - Qin
= 17,944.7731 kJ/jam - 385,057.4409 kJ/jam
= -367,112.6677 kJ/jam
Qsteam = ΔQ : 95%
= -367,112.6677 kJ/jam : 95%
= -386,434.3871 kJ/jam
Qloss = Qcw x 5%
= -386,434.3871 kJ/jam x 5%
= -19,321.7194 kJ/jam
Qsteam
mcw =
ΔH
= -386,434.3871 kJ/jam
-3140.05 kJ/kg
= 123.0663 kg/jam
C-285
Qsteam -386,434.3871 0
Qloss 0 -19,321.7194
Total -1,376.9463 -1,376.9463
Kondisi Operasi:
o
Tin = 30.00 C = 303.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 4,47 atm
1. H3PO4
Massa = 140.9823 kg/jam
n = 140.9823 kg/jam
97.9954 kg/kmol
= 1.4387 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 ) +
4
4
x ( 303.15 - 298.15 )
= 3.5120 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 114.6468 kg/jam
C-286
= 114.6468 kg/jam
n
18.0154 kg/kmol
= 6.3638 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 303.15 - 298.15 )
= 377.4864 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 11.2786 kg/jam
n = 11.2786 kg/jam
80.0622 kg/kmol
= 0.1409 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 1,053.5915 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 1.9738 kg/jam
C-287
1.9738 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 208.3500 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 4.7934 kg/jam
4.7934 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 0.1189 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 303.15 - 298.15 ) +
2
x ( 303.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 183.7499 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 1.6918 kg/jam
1.6918 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0106 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 303.15 - 298.15 ) K
= 492.1000 kJ/kmol
C-288
7. Al2O3
Massa = 3.6655 kg/jam
3.6655 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0359 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 398.0332 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.1128 kg/jam
0.1128 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0032 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 287.9628 kJ/kmol
9. F
Massa = 2.8196 kg/jam
C-289
2.8196 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 0.1484 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 303.15 - 298.15 )+ 2
x ( 303.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 303.15 - 298.15 )
= 591.5773 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
o
Tout = 88.00 C = 361.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
C-290
1. H3PO4
Massa = 140.9823 kg/jam
140.9823 kg/jam
n =
97.9954 kg/kmol
= 1.4387 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
4
4
x ( 361.15 - 298.15 )
= 44.2512 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 114.6468 kg/jam
114.6468 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 6.3638 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 361.15 - 298.15 ) +
5
x
C-291
5
( 361.15 - 298.15 )
= 2,130.5088 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 11.2786 kg/jam
11.2786 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 0.1409 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 + 298.15 )
= 14,693.0371 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 1.9738 kg/jam
1.9738 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 2,625.2100 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 4.7934 kg/jam
4.7934 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
C-292
= 0.1189 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 2,425.0885 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 1.6918 kg/jam
1.6918 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0106 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 6,200.4600 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 3.6655 kg/jam
3.6655 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0359 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
C-293
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 5,351.3249 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.1128 kg/jam
0.1128 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0032 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 3,741.8549 kJ/kmol
9. F
Massa = 2.8196 kg/jam
2.8196 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 0.1484 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 7,688.8463 kJ/kmol
C-294
Neraca Energi Aliran Keluar Heater IV
Massa BM ni Cp dT Qout
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol) (kJ/jam)
H3PO4 140.9823 97.9954 1.4387 0.1734 44.2512 63.6625
H2 O 114.6468 18.0154 6.3638 0.7671 2,130.5088 13,558.1788
SO3 11.2786 80.0622 0.1409 0.0170 14,693.0371 2,069.8518
CaO 1.9738 56.0794 0.0352 0.0042 2,625.2100 92.3983
MgO 4.7934 40.3114 0.1189 0.0143 2,425.0885 288.3656
Fe2O3 1.6918 159.6922 0.0106 0.0013 6,200.4600 65.6885
Al2O3 3.6655 101.9612 0.0359 0.0043 5,351.3249 192.3799
Cl 0.1128 35.4530 0.0032 0.0004 3,741.8549 11.9054
F 2.8196 18.9984 0.1484 0.0179 7,688.8463 1,141.1209
Total 255.6291 8.2956 0.9406 44,900.5817 17,483.5516
Steam yang digunakan adalah saturated steam pada temperatur 150˚C dengan tekanan
475.8 kPa. Dari steam table Geankoplis, 2005 diperoleh:
λ = Hv - HL
= 2,746.5 kJ/kg - 632.2 kJ/kg
= 2,114.3 kJ/kg
Qsteam
msteam =
λ
14,790.4012 kJ/jam
=
2,114.30 kJ/kg
= 6.9954 kg/jam
C-295
Tabel C.29 Neraca Energi Heater IV
Masuk Keluar
Komponen
Q17 Q18
H3PO4 5.0526 63.6625
H2 O 2,402.2562 13,558.1788
SO3 148.4226 2,069.8518
CaO 7.3332 92.3983
MgO 21.8496 288.3656
Al2O3 5.2134 65.6885
Fe2O3 14.3093 192.3799
Cl 0.9162 11.9054
F 87.7975 1,141.1209
Qsteam 14,790.4012 0
Total 17,483.5516 17,483.5516
Aliran F17
Kondisi Operasi:
Tin = 124.00 oC = 397.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
70.4911 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
C-296
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,684.9832 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1,404.1798 kg/jam
1,404.1798 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 77.9433 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 397.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 397.15 - 298.15 )
= 3,359.7785 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 1.2493 kg/jam
C-297
1.2493 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 0.0156 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 24,570.2212 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 0.2186 kg/jam
0.2186 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0039 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 4,125.3300 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 0.5309 kg/jam
0.5309 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 0.0132 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
C-298
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 397.15 - 298.15 ) +
2
x ( 397.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 3,909.0404 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 0.1874 kg/jam
0.1874 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0012 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 397.15 - 298.15 ) K
= 9,743.5800 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 0.4060 kg/jam
0.4060 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0040 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 8,701.7388 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.0125 kg/jam
C-299
0.0125 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0004 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 5,988.8914 kJ/kmol
9. F
Massa = 0.3123 kg/jam
0.3123 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 0.0164 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 397.15 - 298.15 )+ 2
x ( 397.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 397.15 - 298.15 )
= 12,243.5944 kJ/kmol
Aliran 18
Kondisi Operasi:
o
Tin = 88.00 C = 361.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
C-300
1. H3PO4
Massa = 140.9823 kg/jam
140.9823 kg/jam
n =
97.9954 kg/kmol
= 1.4387 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
4
4
x ( 361.15 - 298.15 )
= 44.2512 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 114.6468 kg/jam
114.6468 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 6.3638 kmol/jam
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 361.15 - 298.15 ) +
5
x
C-301
5
( 361.15 - 298.15 )
= 2,130.5088 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 11.2786 kg/jam
11.2786 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 0.1409 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 14,693.0371 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 1.9738 kg/jam
1.9738 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0352 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 2,625.2100 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 4.7934 kg/jam
4.7934 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
C-302
= 0.1189 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 2,425.0885 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 1.6918 kg/jam
1.6918 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0106 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 6,200.4600 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 3.6655 kg/jam
3.6655 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0359 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
C-303
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 5,351.3249 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.1128 kg/jam
0.1128 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0032 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 3,741.8549 kJ/kmol
9. F
Massa = 2.8196 kg/jam
2.8196 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 0.1484 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 7,688.8463 kJ/kmol
C-304
Neraca Energi Aliran Masuk Scrubber
Massa BM ni Cp dT Qin
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol) (kJ/jam)
NH3 70.4911 17.0307 4.1391 0.0458 2,314.9198 9,581.5935
H2O (g) 1,404.1798 18.0154 77.9433 0.8619 2,130.5088 166,058.8939
SO3 12.5279 80.0622 0.1565 0.0017 14,693.0371 2,299.1237
CaO 2.1924 56.0794 0.0391 0.0004 2,625.2100 102.6315
MgO 5.3243 40.3114 0.1321 0.0015 2,425.0885 320.3039
Fe2O3 1.8792 159.6922 0.0118 0.0001 6,200.4600 72.9648
Al2O3 4.0716 101.9612 0.0399 0.0004 5,351.3249 213.6936
Cl 0.1253 35.4530 0.0035 0.0000 3,741.8549 13.2247
F 3.1320 18.9984 0.1649 0.0018 7,688.8463 1,267.5524
H3PO4 140.9823 97.9954 1.4387 0.0159 44.2512 63.6625
H2O (g) 114.6468 18.0154 6.3638 0.0704 2,130.5088 13,558.1788
Total 1,489.3912 90.4326 1.0000 21,763.6757 178,042.2425
Kondisi Operasi:
o
Tout = 88.00 C = 361.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1 atm
Aliran F19
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
70.4911 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
= + + + +
C-305
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 361.15 - 298.15 ) +
2
x ( 361.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 361.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 361.15 - 298.15 )
= 2,314.9198 kJ/kmol
Aliran F21
1. H3PO4
Massa = 140.9823 kg/jam
140.9823 kg/jam
n =
97.9954 kg/kmol
= 1.4387 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
0.00E+00
= 7.0240E-01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15 -
2 0.00E+00 3 0.00E+00
298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
4
4
x ( 361.15 - 298.15 )
= 44.2512 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1518.8266 kg/jam
1,518.8266 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 84.3071 kmol/jam
C-306
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3 + ET4
= + + + +
-8.4186E-03
= 3.3933E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 2.9906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
-1.7825E-08 4 3.6934E-12
4
x ( 361.15 - 298.15 ) 5
x
5
( 361.15 - 298.15 )
= 2,130.5088 kJ/kmol
3. SO3
Massa = 12.5279 kg/jam
12.5279 kg/jam
n =
80.0622 kg/kmol
= 0.1565 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
2.1122E-01
= 6.7647E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 8.8025E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 14,693.0371 kJ/kmol
4. CaO
Massa = 2.1924 kg/jam
2.1924 kg/jam
n =
56.0794 kg/kmol
= 0.0391 kmol/jam
C-307
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 41.6700 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 2,625.2100 kJ/kmol
5. MgO
Massa = 5.3243 kg/jam
5.3243 kg/jam
n =
40.3114 kg/kmol
= 0.1321 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
1.1153E-01
= 1.0461E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -8.0123E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 2,425.0885 kJ/kmol
6. Fe2O3
Massa = 1.8792 kg/jam
1.8792 kg/jam
n =
159.6922 kg/kmol
= 0.0118 kmol/jam
Cp dT = Cp x ( T - Tref )
= 98.4200 kJ/kmol.K x ( 361.15 - 298.15 ) K
= 6,200.4600 kJ/kmol
7. Al2O3
Massa = 4.0716 kg/jam
C-308
4.0716 kg/jam
n =
101.9612 kg/kmol
= 0.0399 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
3.8687E-01
= -8.1210E+00 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -3.1623E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 5,351.3249 kJ/kmol
8. Cl
Massa = 0.1253 kg/jam
0.1253 kg/jam
n =
35.4530 kg/kmol
= 0.0035 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
7.3016E-02
= 3.7173E+01 ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -1.6956E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 3,741.8549 kJ/kmol
9. F
Massa = 3.1320 kg/jam
3.1320 kg/jam
n =
18.9984 kg/kmol
= 0.1649 kmol/jam
C-309
Cp dT = A + BT + CT2
= + +
5.1968E-01
= 1.7167E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 -6.0949E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 )
= 7,688.8463 kJ/kmol
C-310
Al2O3 213.6936 0 0 213.6936
Cl 13.2247 0 0 13.2247
F 1,267.5524 0 0 1,267.5524
H3PO4 0 63.6625 0 63.6625
Total 193,551.8231 193,551.8231
Kondisi Operasi:
o
Tin = 32 C = 304.80 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.00 atm
1. NH3
Massa = 271.3909 kg/jam
271.3909 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 304.80 - 298.15 )+ 2
x ( 304.80
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.80 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 304.80 - 298.15 )
= 537.8033 kJ/kmol
2. H2O
C-311
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 304.80 - 298.15 )+ 2
x ( 304.80
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.80 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 304.80 - 298.15 )
= 501.5732 kJ/kmol
Diketahui:
R = 8.3140 kJ/kmol.K
Ep = 0.65
Cp 1,039.3765
ɣ = =
Cp - R 1,039.3765 - 8.3140
= 1.0081
(ɣ - 1) x Ep ( 1.0081 - 1 ) x 0.65
m = = = 0.0052
ɣ 1.0081
C-312
Pout m 4.47 0.0052
Tout = Tin x ( Pin ) = 31.65 x ( 12 )
o
= 31 C
Kondisi Operasi:
o
Tin = 31 C = 304.63 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pout = 4.47 atm
1. NH3
Massa = 271.3909 kg/jam
271.3909 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9354 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 304.63 - 298.15 )
= 524.5591 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.3638 kg/jam
1.3638 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0757 kmol/jam
C-313
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 304.63 - 298.15 )+ 2
x ( 304.63
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.63 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 304.63 - 298.15 )
= 489.3516 kJ/kmol
C-314
Aliran F6
o
Tin = 32.00 C = 305.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.00 atm
1. NH3
Massa = 271.3942 kg/jam
271.3942 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 15.9356 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 305.15 - 298.15 )+ 2
x ( 305.15
2 8.8906E-05 3
298.15 ) +
3
x ( 305.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 305.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 305.15 - 298.15 )
= 252.3593 kJ/kmol
Aliran F20
o
Tin = 32.00 C = 305.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
C-315
Pin = 1.00 atm
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
70.4911 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 305.15 - 298.15 )+ 2
x ( 305.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 305.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.86E-11
4
x ( 305.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 305.15 - 298.15 )
= 252.3593 kJ/kmol
Aliran F7
Kondisi Operasi:
o
Tout = 32.00 C = 305.15 K
C-316
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pout = 12 atm
Temperatur pada keluaran mix tee valve (F7) merupakan temperatur yang timbul
karena adanya pencampuran antara komponen-komponen dari tiap aliran yang masuk.
Mix tee valve bersifat adiabatik, sehingga:
dQ
= 0
dT
1. NH3
Massa = 341.8853 kg/jam
341.8853 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0746 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 305.15 - 298.15 ) +
2
x ( 305.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 305.15 - 298.15 ) +
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 305.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 305.15 - 298.15 )
= 252.3593 kJ/kmol
C-317
Neraca Energi Aliran 7
Massa BM ni Cp dT Qout
Komponen xi
(kg/jam) (kg/kmol) (kmol/jam) (kJ/kmol) (kJ/jam)
NH3 341.8853 17.0307 20.0746 1.0000 252.3593 5,066.0239
Total 341.8853 20.0746 1.0000 252.3593 5,066.0239
Qin = Qout
Qin - Qout = 0
( 4,021.4935 + 1,044.5304 ) kJ/jam- 5,066.0239 kJ/jam = 0.0000 kJ/jam
5,066.0240 kJ/jam- 5,066.0239 kJ/jam = 0.0000 kJ/jam
Kondisi Operasi:
o
Tin = 88.00 C = 361.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
70.4911 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 361.15 - 298.15 )+ 2
x ( 361.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 361.15 - 298.15 ) +
C-318
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 361.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 361.15 - 298.15 )
= 2,314.9198 kJ/kmol
Kondisi Operasi:
o
Tout = 32.00 C = 305.15 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
1. NH3
Massa = 70.4911 kg/jam
70.4911 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 4.1391 kmol/jam
= + + + +
-1.2581E-02
= 3.3573E+01 x ( 305.15 - 298.15 )+ 2
x ( 305.15
2 8.8906E-05 3
- 298.15 ) +
3
x ( 305.15 - 298.15 ) +
C-319
-7.1783E-08 4 1.8569E-11
4
x ( 305.15 - 298.15 ) +
5
x
5
( 305.15 - 298.15 )
= 252.3593 kJ/kmol
Menghitung kebutuhan Q:
Qin = Qout
Q20 + Q = Q21
Q = Q21 - Q20
= 1,044.5304 kJ/mol - 9,581.5935 kJ/mol
= -8,537.0630 kJ/mol
Qsteam = ΔQ : 95%
= -8,537.0630 kJ/jam : 95%
= -8,986.3821 kJ/jam
Qloss = Qcw x 5%
= -8,986.3821 kJ/jamx 5%
= -449.3191 kJ/jam
Qsteam
mcw =
ΔH
= -8,986.3821 kJ/jam
-3140.05 kJ/kg
= 2.8619 kg/jam
C-320
Tabel C.32 Neraca Energi Cooler II
Masuk Keluar
Komponen
Q19 Q20
NH3 9,581.5935 1,044.5304
Qsteam -8,986.3821 0
Qloss 0 -449.3191
Total 595.2113 595.2113
Kondisi Operasi:
o
Tin = 32 C = 304.78 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 12.00 atm
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 304.78 - 298.15 )+ 2
x ( 304.78
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.78 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 304.78 - 298.15 )
= 536.3655 kJ/kmol
C-321
2. H2O
Massa = 1.7180 kg/jam
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
= 0.0954 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 304.78 - 298.15 )+ 2
x ( 304.78
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.78 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 304.78 - 298.15 )
= 500.2468 kJ/kmol
Diketahui:
R = 8.3140 kJ/kmol.K
Ep = 0.65
Cp 1,036.6123
ɣ = = = 1.0081
Cp - R 1,036.6123 - 8.3140
(ɣ - 1) x Ep ( 1.0081 - 1 ) x 0.65
m = = = 0.0052
ɣ 1.0081
C-322
Pout m 1 0.0052
Tout = Tin x ( Pin ) = 31.63 x ( 12 )
o
= 31 C
= 304.37 K
Kondisi Operasi:
o
Tin = 31 C = 304.37 K
o
Tref = 25.00 C = 298.15 K
Pin = 1.00 atm
1. NH3
Massa = 341.8821 kg/jam
341.8821 kg/jam
n =
17.0307 kg/kmol
= 20.0745 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
3.3618E+00
= -1.8216E+02 x ( 304.37 - 298.15 ) +
2
x ( 304.37
2 -1.4398E-02 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.37 - 298.15 ) +
2.0371E-05 4
4
x ( 304.37 - 298.15 )
= 503.1137 kJ/kmol
2. H2O
Massa = 1.7180 kg/jam
1.7180 kg/jam
n =
18.0154 kg/kmol
C-323
= 0.0954 kmol/jam
Cp dT = A + BT + CT2 + DT3
= + + +
-3.9953E-02
= 9.2053E+01 x ( 304.37 - 298.15 )+ 2
x ( 304.37
2 -2.1103E-04 3
- 298.15 ) +
3
x ( 304.37 - 298.15 ) +
5.3469E-07 4
4
x ( 304.37 - 298.15 )
= 469.5473 kJ/kmol
C-324