Odisha Itihasa

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj
ÒmþMLc¨ÆfÑ :
@[ÊfQtõ `õ^Ð_
j]ÐhÞa `õ^Ð_
`õÑ[Ñh @ÐQÐdàÔ¼
hÞhÞeþ LÊcÐeþ `¨ÆÐ
aj«Æ LÊcÐeþ cmþîÞL
Q¨Ñ`õjÐ] _t
`õÒcÐ] LÊcÐeþ ckÐ«Þ
jËdàÔLÐ«Æ _Ð\
`Ê_mÞÙM_ J jÕ`Ð]_Ð :
`õÑ[Ñh @ÐQÐdàÔ¼
JXÏÞhÐ B[ÞkÐj
`õLÐhL : @Ðc JXÏÞhÐ
4 @Ðeþç 1/2, BD_ÞVç-3
bÊþaÒ_hèe-751001þ
cÊ]õZ : hõÑeþÐc ²õÞÆ_ç `õÞÃÞÕ
bÊþaÒ_hèeþ-7
`õ\c jÕ²ÆeþZ : @N½¤, 2011
]èÞ[Ñ¯Æ `Ê_càÊ]õZ : Ò$¼aöã@ÐeÞþ,þ 2014
© @Ðc JXÏÞhÐ
`õo] : hhÞLÐ«Æ eþÐD[
cËmÔ : V.170/-
ODISHA ITIHASA
Publisher : Aama Odisha
4R 1/2, Unit-3,
Bhubaneswar-751001
e-mail : aamaodisha@gmail.com
Printed at : Sriram Screen Printing
Bhubaneswar-7
1st edition : August, 2011
2nd reprint : February, 2014
© Aama Odisha
Cover : Sashikant Rout
Price : ` 170/-
ISBN: 81-89436-12-0
]ÊB`]
JXÏÞhÐeþ aÞaÞ^ aÞi¯ÆÒeþ JXÏÞ@Ð `ÊªÆL jÊmþbþ cËmÔþÒeþ
jÐ^ÐeþZ `ÐWL* _ÞLVÒeþ `kqÐBaÐeþ mþlÔ Ò_B "@Ðc
JXÏÞhÐ'eþ `ÊªÆL `õLÐh_ LÐdàÔLõc kÐ[LÊ _Þ@ÐdÐBRÞ ¼¼Ð HkÐ
]èÐeþÐ JXÏÞhÐeþ bþÐiÐ, jÐkÞ[Ôeþ jÊeþlÐ jkÞ[ JXÏÞhÐLÊ QÞkïÞ
bþmþ`ÐBaÐeþ jÕLÁ¤ j$¼f Òka ÒaÐmÞþ @Ðceþ @ÐhÐ Ð
bþÐiÐ J SÐ[Þeþ èÞþQ¯Æ `ÐBÜ ÒdDÜ ÒLÒ[NÊXÏÞH Òc×fÞL
`Ê ª Æ L eþ @ÐahÔL[Ð @RÞ , ÒjNÊ X Ï Þ L c^ÔeÊ @bÞ þ ^ Ð_,
aÔÐLeþZ J B[ÞkÐj `ÊªÆLeþ bËþcÞLÐ @[Ô«Æ NÊeÊþ[è`ËÀ¤à¼¼Ð
@[Ñ[LÊ _ SÐZÞÒmþ arþàcÐ_LÊ aÊTÞþ Òka_ÐkÚ LÞ bþaÞiÔ[
`ÐBÜ jÊQÞ«ÞÆ[ ÒdÐS_Ð LeÞþÒka _ÐkÚ ¼¼Ð ÒcÐeþ LÐkÚLÞ cÒ_
ÒkDRÞ, JXÏÞhÐeþ dÐa[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ jcjÔÐ `ÐBÜ @[Ñ[-
jÒQ[_[Ðeþ @bþÐa @Ò_L èÞþcÐZÒeþ ]Ð¯ÑÆ ¼¼Ð HkÐ @Ðc
jcªÆ* `ÐBÜ HL aÞXÏcè_Ð ¼¼Ð LÐeþZ JXÏÞhÐeþ @[Ñ[LÊ
Ò_B @ÐÒc jÐ^ÐeþZ[Ó Naà LeÞþ\ÐD, @\Q jÐ^ÐeþZÒeþ
@Ðceþ @ÐahÔL @[Ñ[-jÒQ[_[Ð _ÐkÚ ¼¼Ð HkÐeþ cËf
LÐeþ Z Òkmþ Ð , ²Ê m þ ç `ÐWÔLõ c Òeþ JXÏ Þ h Ðeþ B[Þ k Ðj
jÕ`LàÒeþ `ÞmþÐcÐ_*Ê aÞÒhi LÞRÞ `YÏÞaÐ`ÐBÜ ]Þ@ÐdÐD
_ÐkÚ ¼¼Ð _ÞSjè D]ÔcÒeþ SÒZ LÞRÞ SÐZÞaÐLÊ QÐkÚÒmþ c^Ô
HL jÕlÞ©Æ B[ÞkÐj akÞ jkSÒeþ J jÊmþbþ cËmÔþÒeþ cÞfÊ
_ \ÞaÐeÊþ [ÐkÐ jc÷a ÒkD _ÐkÚ ¼¼Ð
JXÏÞhÐeþ @[Ñ[LÊ jkSÒeþ SÐZÞaÐ`ÐBÜ HL jÕlÞ©Æ @\Q
`ËÀ¤àÐ= B[ÞkÐj `ÊªÆL `õLÐh LeÞþaÐeþ ÒdÐS_Ð @Ðceþ akÊ
]Þ_eÊþ \ÞmþÐ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ JXÏÞhÐeþ aÞhÞ½¤ I[ÞkÐjÞLcÐ_*Ê Ò_B
HL Òmþ M Lc¨Æ f Ñ NW_LeÞ þ ÒjcÐ_*Ê HkÞ ]Ð¯Þ Æ [ è
]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ¼¼Ð HkÞ ÒmþMLc¨ÆfÑÒeþ @[Êf Qtõ `õ^Ð_,
j]ÐhÞa `õ^Ð_, hÞhÞeþ LÊcÐeþ `¨ÆÐ, `õÑ[Ñh @ÐQÐdàÔ, aj«Æ
LÊcÐeþ cmþîÞL, Q¨ÑÆ`õjÐ] _t, `õÒcÐ] LÊcÐeþ ckÐ«Þ J
jËdàÔLÐ«Æ _Ð\ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð HcÐÒ_ jcÒªÆ B[ÞkÐj @^ÔÐ`_Ð
J NÒaiZÐ Òl[õÒeþ JXÏÞhÐÒeþ jÊèÞþQÞ[ ¼ Ð
cÐ[õ ÒjcÐ_* ]èÐeþÐ mÞþMÞ[ aÞbÞþ_ï LÐfM¨Æeþ B[ÞkÐjLÊ
HLÐWÞ LeÞþ `Ð¨ÊÆmÞ`
þ Þ `õªÆÊ[ LmþÐ `Òeþ ÒcÐeþ LÐkÚLÞ cÒ_ÒkmþÐ
Òd HkÐ jÐ^ÐeþZÒeþ aÔakÐeþ D`ÒdÐNÑ Òka _ÐkÚ ¼ Ð HkÐeþ
`õ^Ð_ LÐeþZ ÒkmþÐ, HkÐ bÞþ_ï bÞþ_ï ÒmþML* _ÞSjè bþÐiÐ
ÒhßfÑÒeþ ÒmþMÐdÐBRÞ HaÕ `Ð¨ÊmÞþ`ÞVÞ JXÏÞhÐeþ HL `ËÀ¤àÐ=
J HLL B[Þ k Ðjþ _ ÒkÐB HL `õ a u jÕLf_ èÞ þ
cÒ_ÒkDRÞ ¼ Ð HZÊ HkÞ `Ð¨ÊÆmÞþ`Þeþ `Ê_mÞÙM_ `ÐBÜ cÊÜ hõÑ
`õÑ[Ñh @ÐQÐdàÔ*Ê @_ÊÒeþÐ^ LeÞþ\ÞmÞþ ¼ Ð hõÑ @ÐQÐdàÔ akÊ hõc
jèÑLÐeþ LeÞþ HkÐLÊ `õªÊÆ[ LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ cÊÜ [Ð*Ê ÒcÐ
[eþ$eÊþ J ÒmþMLc¨ÆfÑ [eþ$eÊþ @Ð«ÆeÞþL Ló[s[Ð SZÐDRÞ ¼ Ð
HkÞ jÐ^Ê D]Ôc `ÐBÜ JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐjÒ`õcÑ `ÐWLcÐÒ_
[Ð*Ê jaÊ]ÞÒ_ cÒ_ eþMÞÒa ÒaÐmÞþ ÒcÐeþ aÞhèÐj ¼ Ð
Ò[Òa B[ÞkÐj _Þ~Ù½¤ J jÑcÞ[ LÐfM¨Æeþ aÀ¤à_Ð
ÒkÐB\ÞÒmþ c^Ô B[ÞkÐj ÒmþMÐeþ @«Æ _ÐkÚ ¼¼Ð èÞþarÙ[
èÞþyÞ[ÞLÊ Ò_B @[Ñ[LÊ bÞþ_ï bÞþ_ï ]ó½Þ¤ÒLÐZeÊþ aÞQÐeþ
LeÞþaÐeþ @bÔþÐj jaÊÒaÒf @Ðc Òa×wÞL jcÐSe eþkÞ
@ÐjÞRÞ ¼ Ð Òj ]ó½ÞeÊþ HkÞ B[ÞkÐj `ÊªÆL `ËÀ¤àÐ= LÞ QËXÏÐ«Æ
_ÊÒkÜþ ¼ Ð HkÐeþ DÒ~hÔ @[Ô«Æ ¸¤½¤ J _Þ~Ù½¤ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ
B[ÞkÐj jÕ`LàÒeþ `ÐWLcÐ_*Ê jÒQ[_ LeÐBaÐ `ÐBÜ
HkÐ HL lÊ]õ `õ¯ÆÐj ¼cÐ[õ ¼Ð HkÞ DÒ~hÔ j$¼f ÒkÒmþþ
@Ðcþ D]Ôc jÐ\à L Òka ¼¼Ð HkÐLÊ @^Þ L D`ÐÒ]¯Æ
LeÞþaÐ`ÐBÜ _Þ~Ù½¤ `õªÆÐa aÐ èþÐchà Ò]aÐ`ÐBÜ cÊÜ JXÏÞhÐeþ
B[ÞkÐjÒ`õcÑ jÊ^Ñaót*Ê @_ÊÒeþÐ^ LeÊþRÞ ¼ Ð
–Òj×cÔeÕþS_ `p_Ð¯ÆL
`õÐLçL\_
HcÞ[ÞÒeþ HkÞ `ÊªÆLLÊ JXÏÞhÐeþ jÕ`ËÀ¤à B[ÞkÐj ÒaÐmÞþ LkÞaÐ @jcÑQÑ_ Òka ¼ Ð
B[ÞkÐjeþ aÞi¯ÆaªÊÆ @ÐSÞ MÊaç aÔÐ`L ¼ Ð eþÐS_Ñ[Þ aÐkÐÒeþ jcÐS, @\à_Ñ[Þ, jÕ²ôÆ[Þ,
aÞsÐ_, NZÞ[, bËÒNÐf, eþjÐ¯Æ_ @Ð]Þ jaÊ LÞRÞ B[ÞkÐjeþ aÞi¯ÆaªÊÆ ¼ Ð `ÊZÞ, cZÞi
aÔ[Ñ[ NRmþ[Ð, `hÊ`lÑ, _]Ñ_Ðf aÞ B[ÞkÐjeþ `õj= ¼ Ð jcªÆ*Ê Ò_B HkÞ aÞhè,
HkÞ jcÐS ¼ Ð jbÞþ*eþ @[Ñ[ @RÞ HaÕ ÒjkÞ @[Ñ[eþ ÒcÐV @^Ô¯Æ_ Òka B[ÞkÐj ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ L\Ð, jbÞþ* c^ÔÒeþ HL `Ðeþ¸¤eÞþL jÕ`Là @RÞ ¼ Ð jÕ²ôÆ[Þ J @\à_Ñ[Þ c^ÔÒeþ
ÒdcÞ[Þ jÕ`Là, cZÞi J NRmþ[Ð c^ÔÒeþ aÞ ÒjcÞ[Þ jÕ`Là ¼ Ð HÒ[ aÔÐ`L èÞþ^Þeþ
B[ÞkÐjVÞH eþQ_Ð`ÐBÜ ]ó½Þ¤ eþkÞaÐ L\Ð, d]ÞJ [Ð'eþ jó½Þ¤ L½¤Leþ ! HkÐ @ÐÒ`Ðj
jcèuLÊ ]hàÐH; èÞþ`ËeþL[ÐLÊ jÊ¸¤½¤ LÒeþ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒmþ SZÐdÞa Òd H
`dàÔ«Æ ÒdDÜWÞ B[ÞkÐj ÒmþMÐ dÐBRÞ, ÒjjaÊ cÒ_Ð_Ñ[ `õj= ÒLÒ[ÐVÞeþ jc½Þ¤ cÐ[õ¼ Ð
H jaÊ jÒrþè JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐj L\Ð `XÏÞÒmþ @ÐMÞ]óhÞ@Ð `õj=NÊXÏÞLÊ aÐ]ç ]Þ@ÐdÐB
_`ÐÒe¼¼Ðþ jÐ^ÐeþZ RÐ[õ, hÞlL J `ÐWL c_Òeþ JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐj `YÏÞaÐ @ÐNeÊþ
ÒLÒ[ÐVÞ jèÐbþÐaÞL `õhï \ÐH ¼ Ð Nk_LÊ dÐB _`ÐeÞþÒmþ jÊwÐ @«Æ[Ó ÒjkÞ ÒLÒ[ÐVÞ
`õhïeþ Drþeþ ÒMÐSÞaÐ ÒaÒf [ `ÊªÆLVÞ D`ÒdÐNÑ ÒkaÐ L\Ð ¼ Ð
B[ÞkÐj ÒmþM_ HL `õLÞõ¯ÆÐ ¼ Ð ÒLÒa [ÐkÐ Òhi ÒkaÐeþ _ÊÒkÜþ ¼ Ð `ÐWL c_Òeþ
@[Ñ[LÊ Ò_B ÒdÒ[]Þ_ `dàÔ«Æ _Ë@Ð _Ë@Ð `õhï @ÐjÊ\Þa ÒjÒ[]Þ_ `dàÔ«Æ @[Ñ[LÊ
`Ê__ÙeÑþlZ LeÞþaÐeþ @ÐahÔL[Ð `XÏÊ\Þa ¼ Ð _Ë@ÐLeÞþ B[ÞkÐj ÒmþMÐ ÒkD\Þa¼ Ð
@[Ñ[Òeþ @Ò_L JXÏÞhÐ B[ÞkÐj ÒmþMÐdÐBRÞ¼ Ð bþaÞiÔ[Òeþ aÞ @Ò_L ÒmþMÐÒka ¼ Ð
HkÞ `ÊªÆLVÞ ÒjkÞ aÞªóÆ[ `õLÞõ¯ÆÐ c^ÔeÊþ @_Ô[c ¼ Ð HkÐeþþ ckrþè JXÏÞhÐ jcèuÒeþ
mÞþMÞ[ @_Ô B[ÞkÐj `ÊªÆL [Êf_ÐÒeþ _Ð Lcç, _Ð ÒahÞ ¼ Ð HkÞ `ÊªÆL `ÐW LmþÐ `Òeþ
d]Þ RÐ[õ, hÞlL J jÐ^ÐeþZ `ÐWL JXÏÞhÐ B[ÞkÐj jcèuÒeþ @^ÞL SÐZÞaÐ `ÐBÜ @ÐNõk
`õLÐh Leþ«Þ HaÕ bþaÞiÔ[eþ B[ÞkÐj NÒaiL* `ÐBÜ HkÐ d]Þ LÞRÞ @Ð^Ðeþ ÒdÐNÐH,
Ò[Òa @Ðceþ hõc jÐ\àL Òka ¼ Ð
B[ÞkÐj `W_-`ÐW_ ÒaÒf ÒLÒ[ÐVÞ jèÐbþÐaÞL `õhï c_Òeþ \ÐH: "LÞH',
"ÒLDÜWÞ' J "ÒLÒa' HaÕ [Ð' jkÞ[ "LÐkÚLÞ' J "ÒLcÞ[Þ' ¼ Ð HkÞ `õhïNÊXÏÞL _ `QÐeÞþÒmþ
@[Ñ[eþ SVÞf[Ð ÒaÐ^NcÔ kÊH _ÐkÚ ¼ Ð B[ÞkÐj ÒaÐ^NcÔ ÒkÒmþ ÒOÐiÐ`ÐW ÒkÐB
eþÒk_Ð, @ÐÒcÐ]]Ð¯ÑÆ kÊH¼ ¼ Ð
B[ÞkÐj ÒkmþÐ @[Ñ[eþ HL aªÊÆ_Þº¤ @ÐÒmþÐQ_Ð ¼ Ð HkÐ arþàcÐ_LÊ aÊTÞþaÐÒeþ
[\Ð [ÐLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ bþaÞiÔ[ `ÐBÜ aÞLÁ¤ ÒMÐSÞaÐÒeþ jÐkÐdÔ LÒeþ ¼ Ð B[ÞkÐj
@ÐÒmþÐQ_Ð ÒaÒf I[ÞkÐjÞL d]Þ aÞQÐeþL bþfÞ @d\Ð bþÐa`õaZ[ÐeÊþ EwèàÒeþ _
eþk«Þ,Æ @_Ðj¦Æ _ kÊ@«Þ,Æ B[ÞkÐj aªÊÆ_Þº¤ ÒkÐB `ÐÒeþ_Ð ¼ Ð aó\Ð @ÐÉ¥Ðf_ B[ÞkÐjeþ
`ÐWLÊ cÊ[$¼eL þ Ð LeÞ] þ ÞH ¼ Ð @[Ñ[LÊ Ò_B mþ³ÞÆ[ ÒkaÐ @Òd×¦ÞÆL _Þ¾¤¯Æ ¼ Ð WÞLç ÒjcÞ[Þ
@[Ñ[eþ ÒLaf ÒeþÐcx_ LeÞþ LÞcèÐ aÐkÐÒÉ¥ÐV cÐeÞþ B[ÞkÐj cÐ^ÔcÒeþ L]ÐQÞ[ç
SÐ[Þ èÞþQ¯Æ ÒMÐSÐ dÐB `ÐÒeþ_Ð ¼¼Ð j[ÔÐÒ_èiÑ ÒkaÐ B[ÞkÐj`ÐBÜ HL aXÏ
@ÐahÔL[Ð ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, @ÐqfÞL B[ÞkÐj ÒL×ZjÞ LÐÒf eþÐ½õ¤ aÐ aÞhè B[ÞkÐjeþ
`õ[ÞÒdÐNÑ ÒkÐB`ÐÒeþ_Ð ¼ Ð @ÐqfÞL B[ÞkÐjeþ MÊaç @ÐahÔL[Ð ekÞRÞ ¼ Ð cÐ[õ [ÐLÊ
eþÐ½õ¤ J aÞhè B[ÞkÐjeþ èÞþÒ`õlÑÒeþ Ò]MÞaÐLÊ `XÏÞa ¼ Ð @_Ô\Ð @ÐqfÞL B[ÞkÐj
@ÐÒcÐ]]Ð¯ÑÆ J jÊM`ÐWÔ ÒkÐB `ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ LÞ aÞhè]ó½Þ¤ Ò]B `ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð @_Ô
hvÒeþ LkÞÒm,þ aÞhè, eþÐ½õ¤ J @qf c^ÔÒeþ eþkÞ\ÞaÐ èÞþ`ËeþL[ÐþLÊ DÒ`lÐ LeÞþ
ÒLÒa @ÐqfÞL B[ÞkÐjeþ OVZÐafÑLÊ `dàÔÐÒmþÐQ_Ð LeþÐdÐB _ `ÐÒeþ ¼ Ð "JXÏÞhÐ
B[ÞkÐj' ÒjkÞ èÞþ`ËeþL[ÐLÊ QÞkïÞaÐ J QÞÒkïBaÐ ]ÞNÒeþ d[çLÞqÞ[ç D`ÒdÐNÑ Òka
ÒaÐmÞþ @Ðceþ @ÐhÐ¼¼Ð `ÊªÆLÒeþ aÔÐakÐeÞþL bþÐiÐeþ `õÒ¯ÆÐN eþkÞRÞ ¼ Ð arþàcÐ_ jc¯ÆÒeþ
I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ MõÑ½¤Ðv yÐ_Òeþ jÐ^ÐeþZÐv (Common Era aÐ CE) J MõÑ½¤à Ë à yÐ_Òeþ
`õÐLç-jÐ^ÐeþZÐv (Before Common Era aÐ BCE)eþ aÔakÐeþ LeÊþR«ÞÆ ¼ Ð LÞ«ÊÆ
ÒaÐ^NcÔ[Ð ]ó½e ¤Þ þÊ HWÐÒeþ MõÑ½¤Ðv J MõÑ½¤à
Ë e
à þ aÔakÐeþLÊ @ÐÒc HXÏÐB `ÐeÞ_ þ ÐkÊÜ ¼ Ð
`ÊªÆLVÞeþ `õªÊÆ[Þ J `õLÐh_ cËfÒeþ "@Ðc JXÏÞhÐ'eþ @^Ôl hõÑ Òj×cÔeÕþS_
`p_Ð¯ÆL* @LÊ¶¤ Ò`õeþZÐ bÊþmÞþaÐeþ _ÊÒkÜþ ¼ Ð Òj `Ð]VÞH `RLÊ OÊqÞdÐB\ÞÒmþ HkÐ
@ÐNLÊ aYÏÞ`ÐeÞ_\Ð«Ð ¼ Ð "JXÏÞhÐ B[ÞkÐj'eþ `õLÐh_ cËfÒeþ [Ð*eþ jÐcÐSÞL `õ[Þaw[Ð
¸¤½¤eËÒ` Ò]MÞ kÊH ¼ Ð auÊ ÒN×eþkeÞþ ]Ðj, ]Ðh Òa_kÊe, dÒhÐa«Æ _ÐeþÐ¯ÆZ êþ
J jÞwÐ\à ckÐ`Ð[õ* jkÒdÐN aÞ bÊþmÞþaÐeþ _ÊÒkÜþ ¼ Ð HkÞ `ÊªÆL `õªÊ[ÞÒeþ "@Ðc JXÏÞhÐ'eþ
jÕ`Ð]L (`õLÐh_) @jÞ[ ckÐ«Þ* `õ[Ôl jkÒdÐN eþkÞRÞ¼ Ð hõÑ `p_Ð¯ÆL* jÒc[
jÕ`ó¦Æ jcªÆ*Ê HaÕ "@Ðc JXÏÞhÐ'eþ jcªÆ jkÒdÐNÑ*Ê c^Ô cÊÜ HkÞ @ajeþÒeþ aÞÒhi
^_ÔaÐ] SZÐDRÞ ¼ Ð
–`õÑ[Ñh @ÐQÐdàÔ
jËQÞ`[õ
JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 11-18

I[ÞkÐjÞL bËþÒNÐf 19-23
cN^ J LfÞ= 24-30
MÐeþÒaf* hÐj_ 31-35
MÐeþÒaf èþarþàÑ JXÏÞhÐ 36-47
jÐ[aÐk_ – cÊeÊþ¨Æ aÕh – NÊ©ÆLÐfÑ_ JXÏÞhÐ – cÐWeþ aÕh –
_f eþÐSaÕh – cÐZ aÕh – aÞNõk aÕh – heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕh –
`Ëaà N=aÕh – ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSaÕh
Òb×þcLeþ hÐj_ 48-53
c¨Æf eþÐSÔ J hÐj_ 54-61
bþ&aÕhhÐjÞ[ MÞ&fÞ c¨Æf – bþ&aÕhhÐjÞ[ MÞ³ÆÞ=ç c¨Æf –
hÊfL Þ ÕhhÐjÞ[ ÒLÐ]ÐfL c¨Æf – [Ê=aÕhhÐjÞ[ dcN[à c¨Æf –
ç a
_taÕhhÐjÞ[ IeþÐa[ c¨Æf – aeÐkaÕhhÐjÞ[ aZÐB c¨Æf –
N=hÐjÞ[ Òhè[L c¨Æf – D`jÕkÐeþ
ÒjÐcaÕh 62-67
`õ\c SÒ_êS¯Æ
Drþeþ N=aÕh J N= jÐcõÐSÔ 68-85
Drþeþ N= aÕhÐafÑ – @_«ÆacÐà ÒQÐXÏN= (1076-1147) –
N=LÐfÑ_ ctÞeþLfÐ J yÐ`[Ô
jËdàÔaÕhÑ NS`[Þ hÐj_ 86-97
L`ÞÒftõ Ò]a (1435-1467) – Ò[Òmþ=Ð_Ð @^ùLÐe –
þ Ð_ – a= aÞS¯ – `ÊeÒþÊ iÐrþc Ò]a (1467-
aÞS¯Æ_Neþ @bÞd
1497) – `õ[ÐèÊ] þ õ Ò]a (1497-1538)
ÒbþÐB aÕh 98-104
NS`[Þ* jc¯Æeþ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ
c^ÔdÊNÑ¯Æ JXÏÞhÐÒeþ jÐÕ²ôÆ[ÞL aÞLÐh 105-115
bþÐiÐ J jÐkÞ[Ô
JXÏÞhÐÒeþ @Ð$¼NÐ_ J ÒcÐNmþ hÐj_ 116-129
JXÏÞhÐÒeþ ceþkpÐ hÐj_ 130-147
ceþkpÐ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ – @½¤Ð]h h[ÐvÑeþ JXÏÞhÐ jcÐS J
jÕ²ó[Þ – ceþkpÐ hÐj_eþ B[ÞL\Ð
BÕÒeþScÐ_* JXÏÞhÐ ]Mm 148-177
]lÞZ JXÏÞhÐ ]Mm – Drþeþ JXÏÞhÐ ]Mm – jcèmþ`Êeþ ]Mm –
BÕÒeþS `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ – eþÐSjè _Ñ[Þ – mþaZ _Ñ[Þ –
@aLÐeÑþ J aÐZÞSÔ _Ñ[Þ – cÊ]Ðõ _Ñ[Þ – SN_ïÐ\ ctÞeþ èÞQ
þ Ðf_Ð –
NXÏSÐ[ _Ñ[Þ – hÞlÐ _Ñ[Þ – Ò`ÐmÞþj J _ÔÐ¯ÞÆL aÔayÐ
K`_ÞÒahÞL hÐj_ aÞÒeþÐ^Òeþ @jÒ«ÆÐi J aÞÒ]õÐk 178-208
]lÞZ JXÏhÞ Ð – `ÐeþfÐÒMcÊ¨Þ – OÊcj
Ê e –þ ÒMÐwàÐ, L_ÞLÐ J LÊS=Òeþ
aÞÒ]õÐk – ÒMÐwàÐ aÞÒ]õÐk: 1817 – jÊÒeþtõ jÐH* aÞÒ]õÐk:
1827-1864 – @_ÊNÊf aÞÒ]õÐk: 1848 – 1857eþ
NZjÕNõÐc J JXÏÞhÐ – E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÐwàÆÒeþ jÕOVÞ[
NXÏSÐ[ aÞÒ]õÐk – aÐc_OÐVÞ aÞÒ]õÐk: 1866 – ÒLtÊTe þ þ ÒcfÞ:
1867-68 J 1891-93 – _¯ÆÐNXÏ aÞÒ]õÐk: 1893 –
eþZ`Êeþ aÞÒ]õÐk: 1893 – @_ÔÐ_Ô eþÐSÔÒeþ aÞÒ]õÐk
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi 209-241
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ @a^ÐeþZÐ – hÞlÐ – `[õ`[õÞLÐ – jcèmþ`ÊeþÒeþ bþÐiÐ
@ÐÒtÐf_ – JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ ]ÊB LÐfÐÕh
@jkÒþdÐN AÒtÐf_: 1920-22 242-268
LVLÒeþ @ÐÒtÐf_ – NÐuÑ* JXÏÞhÐ NªÆ – Ò`ÐmÞþjeþ ]c_mÑþfÐ
– ÒQ×eÞþÒQ×eþÐ OVZÐ
1930 ]hLeþ eþÐS_Ñ[Þ :
@ÐB_ @cÐ_Ô J `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ 269-298
@ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ – jè[§Æ `õÒ]h NW_:1936 –
`õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ – ÒY*Ð_Ðf – eþZ`Êe þ– _ÑfNÞeÞ –
[ÐfÒQe – c¯ËÆebþ & – @_ÔÐ_Ô NXÏSÐ[ – jè[§Æ `õÒ]heþ hÐj_
– `õN[ÞhÑf eþÐS_Ñ[Þeþ @bÊÔþ]¯Æ
@N½¤ aÞ`ìa 299-324
ÒeþÒbþ_çjÐ ckÐaÞ]ÔÐf¯ÆÒeþ ^càOV – ÒLÐeþÐ`ÊV @ÐÒtÐf_ –
LVL SÞmþîÐÒeþ @ÐÒtÐf_ – aÐÒmþhèeþ @ÐÒtÐf_ – R[õ NÐÜeþ
jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ – Beþc k[ÔÐLÐ¨Æ – _ÞcÐ`XÏÐ NÊfÞLÐ¨ –
jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐÒeþ @ÐÒtÐf_ – N&ÐcÒeþ @ÐÒtÐf_ – NXÏSÐ[Òeþ
@ÐÒtÐf_ – [ÐfÒQeþÒeþ @ÐÒtÐf_ – ÒY*Ð_ÐfÒeþ @ÐÒtÐf_ –
_¯ÆÐNXÏÒeþ @ÐÒtÐf_ – _ÑfNÞeþÞ @ÐÒtÐf_ – @_ÔÐ_Ô @ÐÒtÐf_
]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf, jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©ÞÆ
J NXÏSÐ[eþ j®Þ¤hõZ 325-337
cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf – ]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§Þc¨Æf – NXÏSÐ[ cÞhõZ
10 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj
JXÏÞhÐ B[ÞkÐj
B[ÞkÐj @[Ñ[eþ OVZÐafÑLÊ mÞþ`Þ cÐ^ÔcÒeþ @bÞþaÔ¦Æ LÒeþ Ð ÒdÒk[Ê mÞþ`Þeþ
@Ðeþc÷ jaà[õ HLÐ jc¯ÆÒeþ ÒkÐB_ÐkÚ, Ò[ZÊ bÞþ_ï bÞþ_ï yÐ_eþ B[ÞkÐj ÒmþMÐ @mþNÐ
@mþNÐ jc¯ÆÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐBRÞ Ð cÐ[õ mÞþ`Þ D¡þÐa_eþ akÊ `ËaàeÊþ `ó\ùaÑÒeþ cÐ_aeþ
@a[eþZ ÒkÐBþRÞ, LÐdàÔLfÐ` mþÐNÞ eþkÞRÞ Ð QÐmàjçþ XÐeDBþ_* ç aÞarþà_aÐ] @_ÊjÐÒeþ
jó½Þ¤ aÐ aÞarþà_eþ ÒcÐV @a^ù d]Þ 24 OÃ¤Ð, [kÚeÊþ cÐ[õ Òhi jÐ[ cÞ_ÞVçÒeþ cÐ_a
êþÐ`óº¤Òeþ eþkÞRÞ Ð @\Ðà[ç cÐ_aeþ akÊ `ËaàeÊþ @_Ô `õÐZÑ J aólmþ[Ð eþkÞaÐ @Ðeþc÷
LeÞþR«ÞÆ Ð `ÊZÞ, XÐeDBþ_ç Lk«ÞÆ Òd, HkÞ Òhi jÐ[ cÞ_ÞVçeþ `õLó[ @a^ù Òka
`ÐMÐ`ÐMù 18 mþl aià Ð H\ùeÊþ cÐ[õ Òhi `Ðq kSÐeþ aiàÒeþ kÚ mÞþ`Þeþ D¡þÐa_
ÒkÐBRÞ, jbÔþ[Ðeþ B[ÞkÐjLÊ mÞþ`Þaw LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeþÐdÐBRÞ Ð aÞhèeþ jcªÆ aók[ç
jbÔþ[Ð, d\Ð cÞheþeþ _Ñf_]Ñ jbÔþ[Ð, ÒcÒjÐÒ`ÐVÐcÞ@Ð jbÔþ[Ð, QÑ_ç J keþ“¤Ð
jbÔþ[Ð @Ð]Þ D¦Æ 24 OÃ¤Ðeþ Òhi LÞRÞ cÊkËrþàÒeþ S_ê Ò_BR«ÞÆ , aÞLhÞ[ ÒkÐBR«ÞÆ
HaÕ aÞm¯ þ Æ c^Ô ÒkÐBþR«ÞÆ Ð cÐ_a LÐdàÔLfÐèþ `õÐ¯Æ jaÊ[L LÐfÐÕh mÞ`
þ Þ D¡þÐa_eþ
`Ëaà M¨ÆÒeþþ eþkÞdÐBRÞ Ð
mÞþMù[ B[ÞkÐjeþ @bþÐaÒdÐNÊÜ B[ÞkÐjeþ ÒdDÜ LÐfÐÕh @Ðaó[þ eþÒk, [ÐLÊ `õÐLç-
I[ÞkÐjÞL dÊN ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð ÒcÐV B[ÞkÐjeþ 99 `õ[Þh[eÊþ @^ùL bþÐN HkÞ
`õÐLç-I[ÞkÐjÞL dÊNÒeþ j_ïÞaÞ½¤ Ð `õ[ï[rþèaÞ[çcÐÒ_þ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL `õªÆeþ M¨Æ,
`hÊkÐXÏ_ÞcÙ[ @±Æh±,Æ @Ð]ÞcÐ_a]èÐeþÐ _ÞcÙ[ J aÔakó[ @_Ô D`LeþZ jaÊLÊ
@^Ô¯Æ_ LeÞ ÒjkÞ @Ð^ÐeþþÒeþ [[çLÐfÑ_ cZÞieþ SÑa_ dÐ[õÐ LkÞaÐLÊ `õ¯ÆÐj Le«ÞÆ Ð
D`mþ•Æ D`LeþZLÊ bÞþrÞþ LeÞþ `õÐLç-B[ÞkÐj LÐfeþ B[Þaórþ eþQ_Ð @NõN[Þ LÒeþ Ð
cÐ[ö HkÞ jc¯ÆÒeþþ jÕOVÞ[ OVZÐafÑeþ j[ÔÐj[Ô jcèuÒeþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ _Þ¾Þ¤[
ÒkÐB `Ðeþ«ÞÆ _ÐkÚ ¼ Ð
JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 11
`õÐLç-I[ÞkÐjÞL @^Ô¯Æ_eÊþ `õ[Þ`Ð]Þ[ kÊH Òd, @Ð]ÞcÐ_a cÊMÔ[Ó `õªÆeþ_ÞcÙ[
@±Æh±Æ cÐ^ÔcÒeþ `hÊ hÞLÐeþ jÐ=LÊ S=mþeÊþ $¼f cËf jÕNõk LeÞþ SÑaÞLÐ _ÞaÐàk
LeÊ\ùmþÐ HaÕ þjƒËÆÀ¤à bþÐÒa `õLó[Þ D`Òeþ _ÞbþàeþhÑf þ\ÞmþÐ Ð aÞarþà_eþ ÒcÐV @a^ùeÊþ
ÒdDÜ LÞRÞ jc¯Æ cZÞi êþÐ `óº¤Òeþ @ayÐ_ LeÞþRÞ [kÚeÊþ @^ÞLÐÕh LÐfÆ @[ÞaÐkÞ[
ÒkÐBRÞ @Ð]ÞcÐ_a eËþ`Òe ¼ Ð jc¯ÆLõÒc HkÞ yÞ[ÞÒeþ èþÞarþà_ OVÞRÞ Ð cZÞi
[Ð'QÐeÞ` þ Veþ èÞa
þ rþ_
à LÊ @_Ê^ÔÐ_ LeÞþ S=mþeþ `hÊ J aólmþ[Ð*Ê aÔakÐeþ D`ÒdÐNÑ
LeÞþRÞ ¼ Ð jc¯ÆLõÒc Òj _Þ@ÐÜeþ aÔakÐeþ hÞMÞþRÞ J LóiÞLÐdàÔ @Ðeþc÷ LeÞþRÞ Ð HkÐ [ÐLÊ
yÐ¯ÑÆ aj[Þ yÐ`_ LeÞþaÐLÊ @ajeþ `õ]Ð_ LeÞþRÞ HaÕ jbÔþ[Ð J jÕ²ôÆ[Þ _ÞcÐàZ
LeÞþaÐLÊ jÊÒdÐN Ò]BRÞÞ Ð
`õÐLç-I[ÞkÐjÞL aÞaÞ^ jÐcNõÑ `ó\ùaÑeþ aÞbÞþ_ï yÐ_Òeþ cÞfÞjÐeÞþRÞ Ð HkÐeþ @\à
ÒkmþÐ aÞarþà_eþ `õLõÞ¯ÆÐ ÒL×ZjÞ ÒNÐVÞH yÐ_Òeþ jÑcÞ[ ÒkÐB_ÐkÚÜþ Ð jÐcNõÑNÊXÏÞLeþ
aÞsÐ_j®¤[ `õZÐfÑ cÐ^ÔcÒeþ jc¯Æ _ÞeËþ`Z LeÐdÐH Ð ÒLDÜ jÐcNõÑ ÒLÒ[ `õÐQÑ_,
Òj Ò_B `õ[ï[rþèaÞ]çcÐÒ_ HL jkc[ÞÒeþ D`yÞ[ kÊ@«ÞÆ Ð @\Ðà[ç jÐcNõÑNÊXÏÞLeþ
`õÐQÑ_[Ð @Ð^ÐeþÒeþ OVZÐafÑNÊXÞLÊ LÐf LõcÐ_ÊjÐÒeþ aÞbþÐNÑLeþZ LeþÐdÐH Ð jcNõ
`ó\ùaÑÒeþ `õ[ï[ÐrþèÞL @^Ô¯Æ_ ÒaÒf HkÞ aÞbþÐNÑLeþZLÊ cÐ_Ô[Ð ]Þ@ÐdÐH Ð
`ó\ÞaÑeþ @Ð_ÊcÐ_ÞL a¯Æj Òka 40,000 mþl aià ¼¼Ð HkÞ jc¯ÆjÑcÐLÊ
QÐeÞþM¨ÆÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐdÐH ¼ Ð Òhi M¨ÆVÞLÊ `ÊZÞ ]ÊB bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeÞþ `îÞÒ½¤ÐjÞ_ç
(Pleistocene) J kÒmþÐjÞ_ç(Holocene) dÊN ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼ Ð `îÞÒ½¤ÐjÞ_ç dÊN
ÒkmþÐ MõÑ½¤`Ëaà 20,00,000eÊþ MõÑ½¤`Ëaà 10,000 c^ÔarþàÑ LÐfM¨Æ ¼¼Ð
kÒmþÐjÞ_ç dÊN ÒkmþÐ MõÑ½¤`Ëaà 10,000 HaÕ arþàcÐ_ @v c^ÔarþàÑ @a^Þ ¼ Ð
`õ\Òc cÐ_a `îÞÒ½¤ÐjÞ_ç dÊNeþ @Ð]Ô LÐfÒeþ Ò]MÐdÐB\ÞmþÐ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_
LeþÐdÐH ¼ Ð `õÐQÑ_ `õªÆeþ dÊNeþ @Ðeþc÷ `îÞÒ½¤ÐjÞ_ç dÊNÒeþ ¼ Ð [ÐLÊ NîÐjÞHj_ dÊN
(Glaciation) ÒaÐmÞþ c^Ô LÊkÐdÐH ¼ Ð
@Ð]ÞcÐ_a \ùmþÐ @Ò_LÐÕhÒe aÐ_eþÐLó[Þ J [Ð'eþ QeÞþ[õ \ùmþÐ aÐ_eþ jÊmþbþ Ð
èþarþàÑLÐfÒeþ aÞarÞÙ[ ÒkÐB Òj @Ð^Ê_ÞLcÐ_aeþ jÐ]óhÔ @ayÐÒeþ `kqÞmþÐ Ð
@Ð]ÞLÐfÒeþ [Ð'eþ ÒL×ZjÞ _Þ~Ù½¤ aÐjyÐ_ _\ùmþÐ; MÐ]Ô @Ò_èiZÒeþ Òj dÐdÐaeþþ
SÑa_dÐ`_ LeÊþ\ùmþÐ Ð aÞhÐfLÐ¯Æ kÞÕjõ S«ÊÆÊcÐ_* jk ajaÐj LeÊþ\ùmþÐ Ð aÞarÞÙ[
@ayÐÒeþ heÑþeþ NW_ J jÐc\àÔ ]ó½Þ¤eþÊ Òj @_Ô `õÐZÑcÐ_* @Ò`lÐ ]Êaàf J @jkÐ¯Æ
\ùmþÐ Ð ÒkÒm,þ [Ð'eþ cÐ_jÞL h¦ÞÆ @_Ô `õÐZÑcÐ_* @Ò`lÐ @^ùL eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ Òj
@^ùL afÑ¯ÆÐ_ aÞÒaQÞ[ ÒkmþÐ Ð HèÞÞþLÞ ÒLÒ[L a_Ô `hÊ*Ê Òj ah LeÞþ ÒjcÐ_*Ê
_ÞS jèÐ\àÒeþ aÞ_ÞÒdÐN LeÞþaÐ c^Ô @Ðec÷ LmþÐ Ð ÒjkÞbfÞ aÊwÞ `õÒ¯ÆÐN LeÞþ Òj
`õªÆe_þ ÞcÙ[ D`LeþZ _ÞcÐàZ LmþÐ Ð `\eþ aÔ[Ñ[ kÐXÏ, `hÊ hÞ+,¼ có[ `õÐZÑe QcXÐLÊ
aÔakÐeþ LeÞþ Òj _ÞS @ÐahÔL[Ð @_ÊdÐ¯ÑÆ LÊeþÐYÏÞ, RÊeÑþ, _ÞkZ, [Ñe,þ aoÐà, $¼fÐ,
hÐaf @Ð]Þ c^Ô [Þ@ÐeÞþ LmþÐ Ð
kÐ[k[Þ@Ðeþ J LÐeÞþNeÞþ ÒL×hf @Ð^ÐeþÒeþ c^Ô `õ[ï[rþèaÞ[çcÐÒ_ `õªÆeþ dÊNLÊ
[Þ_Þ bþÐNÒeþ aÞb¦ þ Æ Leþ«ÞÆ Ð [ÐkÐ ÒkmÐ : `õÐQÑ_ `õªÆeþ dÊN(`õÐ.jÐ 9000 `ËaàÐayÐ),
c^Ô `õªÆeþ dÊN (`õÐ.jÐ. 9000 J `õÐ.jÐ. 4000 c^ÔaràÑLÐf)J _Ë[_ `õªÆeþ
dÊN Ð kÞÕjõ `hÊLÊ hÞLÐeþ LeÞþaÐ ÒdÐNÔ D`LeþZ J S=mþ kÐZÞ, cÐVÞLÊ LiàZ LeÞþ
LóiÞ Lcà LeÞþ`ÐeÞþaÐ èÞþ D`LeþZ @Ð]Þ _Ë[_ aÐ Òhi `õªÆeþ dÊNÒeþ kÚ cZÞi _ÞcÐàZ
LeÞþaÐLÊ jlc ÒkmþÐ Ð
1859 Òeþ XÐeJþèÞ_ç* "@eÞþSÞ_ @$¼ç Ò¸¤jÞjç' `ÊªÆL `õLÐhÞ[ ÒkmþÐ Ð HkÐ
aÞarþà_aÐ] jcèuÒeþ _Ë@Ð [\Ô Ò]mþÐ Ð @_ÔcÐÒ_ c^Ô @Ð]ÞcÐ_a jcèuÞ[ XÐeJþèÞ_*
dÊ¦ÞÆLÊ NõkZ LÒmþ Ð ÒjkÞ aià $¼eþÐjÑ `õ[ï[rþèaÞ[ç aÐDQeþ XÞ `\àjç (Boucher de
Perthes) @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþ\ùaÐ `õªÆeþ jÐcNõÑ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ J cZÞi_ÞcÙ[ ÒaÐmÞþ HL
jtbþàÒeþ D`yÐ`_ LÒmþ Ð HkÐeþ QÐeÞþ aià `Òeþ 1863Òeþ mÊþaLç (Lubbock)
_ÐcL SÒZ ScÐà_ `õ[ï[rþèaÞ[ç jcNõ `õÐLç-B[ÞkÐj dÊNLÊ ]ÊBVÞ `ó\Lç jÐÕ²ôÆ[ÞL
`dàÔÐ¯ÆÒeþ aÞbþ¦Æ LeÞþ `õÐQÑ_ `õªÆeþ dÊN (Palaeolithic) J _Ë[_ `õªÆeþ dÊNþ
(Neolithic) bþÐaÒeþ _ÐcÞ[ LÒmþ Ð $¼fÒeþ, @Ð]ÞcÐ_a jcèuÑ¯Æ @a^ÐeþZÐÒeþ HL
Òaß`ìaÞL èÞþarþà_ @ÐjÞmþÐ Ð
1863Òeþ bþÐeþ[eþ bËþ[rþè jÒaàlZ jÕyÐeþ @^ÞLÐeÑþ eþaVà aóhç $Ê¼Vç (Robert
Bruce Foot) cÐXõÐj jkeþ D`L¶¤yÞ[ `mþîbþeþcçWÐeÊþ `õ\c LeÞþ bþÐeþ[Òeþ `õÐQÑ_
`õªÆeþ dÊNÑ¯Æ D`LeþZcÐ_ @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþ\ÞÒm Ð HkÐ `Òeþ Òj [Ð*eþ SÒZ jkLcàÑ
JèÞmÞ@cç LÞ= (William King)* jk cÞhÞ cÐXõÐj _ÞLVy ÒLÐVàÐmþÐ¯Æeþ J _À¤Ðàbþeþc
_]Ñ hdÔÐeÊþ @ÐkÊeÞþ LÞRÞ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ D`LeþZ @ÐaÞ´ÆÐeþ LÒmþ Ð H\ÞeÊþ `õ[Þ`Ð]Þ[
ÒkmþÐ Òd, @ÐSÞÞ bþÐeþ[aià _ÐcÒeþ èþÞQÞ[ HkÞ bËþM¨ÆÒeþ c^Ô `õªÆeþ dÊNÒeþ
@Ð]ÞcÐ_a @ayÐ_ LeÊþ\ÞmþÐ Ð
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ Òhi @ÐXÏLÊ `õ[ï[ÐrþèÞL M__eþ èÕþèþÐ JXÏÞhÐLÊ c^Ô
aÞªÆÐeÞþ[ ÒkmþÐ Ð `õ\Òc 1875Òeþ bþÐÒmþÃ¤ÐB_ç amçþ _ÐcL SÒZ aõÞVÞhç bËþ[rþèaÞ[ç
JXÏÞhÐeþ QÐeÞV
þ Þ yÐ_eÊþ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ D`LeþZ @ÐaÞ´ÆÐeþ LÒmþ Ð D¦Æ yÐ_NÊXÏÞL ÒkmþÐ :
jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐeþ aÊjàÐ`ÐmÞ,þ @_ÊNÊf SÞmþîÐeþ LÐfÞ@Ð LVÐ, keÞþQt_`Êeþ J ÒY*Ð_Ðf Ð
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ Òd, `ÐMÐ`ÐMù `õÐ¯Æ HL jc¯ÆÒeþ jcNõ `ó\ùaÑÒeþ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL
`õ[ï[ÐrþèÞL M__ J NÒaiZÐ @Ðec÷ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
1875Òeþ JXÏÞhÐÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùaÐ `õ[ï[ÐrþèÞL NÒaiZÐ èarþàÑ LÐfÒeþ
akÊ]Þ_ êÞþ @aÒkfÞ[ ÒkÐB eþkÞ\ùmþÐ Ð `Òeþ 1923Òeþ èþcÐ_t @ÐQÐdàÔ HkÐeþ
`Ê_eþÐeþc÷ LeÞþ _ÞS NÐÜ c¯Ëeþbþ& SÞmþîÐyÞ[ aB]Þ`ÊeþWÐÒeþ _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ
D`LeþZ @ÐaÞ´ÆÐeþ LÒmþ Ð `Òeþ @Ðe.þXÞ. aÐ_ÐSàÑ "JXÏÞhÐ B[ÞkÐj' (History of
Orissa) `ÊªÆLÒeþ JXÞhÐÒeþ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL `õªÆeþ jÕ²ôÆ[Þ eþkÞ\ùaÐ L\Ð DÒmþîM
LÒmþ Ð èþcÐ_t @ÐQÐdàÔ J kÐbþÐàXÏ aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ NÒaiL XaîãÔ.jÞ. JeþcÔÐ_*
cÞfÞ[ D]ÔcÒeþ c¯Ëeþbþ& SÞmþîÐeþ LÊfÞ@ZÐWÐeÊþ c^Ô `õÐQÑ_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ D`LeþZ
@ÐaÞ´Æó[ ÒkmþÐ Ð 1948Òeþ LmÞþL[Ð aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ _Þcàf LÊcÐeþ ÒaÐi J êþZÑ
Òj_ç* jkÒdÐNÒeþ c^Ô LÊfÞ@þZÐWÐÒeþ `õ[ï[ÐrþèÞL M__ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Ð HkÐLÊ
bþÐeþ[eþ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL NÒaiZÐeþ HL ckrþè`ËÀ¤à D`mþ•Þ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH Ð
HWÐeÊþ cÐVÞ`Ð[õ J ^Ð_ c^Ô @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð
èþarþàÑ LÐfÒeþ JXÏÞhÐeþ akÊ yÐ_eÊþ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ D`LeZcÐ_ @ÐaÞ´ôÆ[
ÒkÐBRÞ Ð `Ê_Ð ÒXÏLÐ_ç LÒmþSeþ `õ[ï[rþèaÞ]ç ÒNÐ`ÐfQtõ ckÐ`Ð[õ D¦Æ yÐ_NÊXÞLeþ
HL aÞªóÆ[ [ÐmÞþLÐ `õªÊÆ[ LeÞþR«ÞÆ Ð ÒjkÞ [ÐmþÞLÐ @_ÊdÐ¯ÑÆ yÆÐ_NÊXÏÞL ÒkmþÐ :
c¯Ëeþbþ& SÞmþîÐ : aÐeÞþ`]Ð, aÐ=ÞeÞþÒ`ÐiÞ, LÊfÞ@ZÐ, LÊQÐB, `õ[Ð``Êe,þ jÞjÐà,
aB]Þ`Êe,þ QÞ[õXÐ, keÞþ`Êe,þ L©ÞÆ`]Ð, MÞþQÞ= HaÕ c¨ÆÐ Ð
@aÞbþ¦Æ ÒY*Ð_Ðf SÞmþîÐ : ÒY*Ð_Ðf, bÑþcLÊ¨,Æ kÞÒtÐf ÒeþÐXç, [ÐfÒQeþ,
keÞþQt_`Êeþ J XÊÜeÞ@þÐ Ð
jÊteþNXÏ SÞmþîÐ : S=õÐ, jÐ[LÊVÐ, aZÐBNXÏ, aÞjõÐ, MXÏÞ@ÐLÊ]eþ J MÊÃ¤ÐNÐÜ Ð
ÒLtÊTþeþ SÞmþîÐ : QƒÊ@ÆÐ, SN_ïÐ\`Êe,þ eþcmþÐ J `ÐVZÐ Ð
@aÞbþ¦Æ `ÊeÑþ SÞmþîÐ : bÊþaÒ_hèe,þ D]¯ÆNÞeÞ,þ eþZ`Êe J hÞhÊ`ÐfNXÏ Ð
LVL SÞmþîÐ : c\ÊeþÐ`Êeþ (@ÐWNXÏ) Ð
N&Ðc SÞmþîÐ : SDNXÏ Ð
jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ : aÊjÐà`ÐmÞþ, LÊXÏÐ aNÐ J mþjÐ (LÊQÞ¨ÆÐ)
HkÐ aÐkÐÒeþ c^Ô amþÐ=Ñe,þ $Ê¼mþaÐZÑ @Ð]Þ SÞmþîÐÒeþ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ @aÒhieþ
juÐ_ cÞfÞRÞ Ð
_Ë[_ `õªÆeþ dÊN ÒkDRÞ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL jÐÕ²ôÆ[ÞL aÞarþà_eþ HL Òaß`ìaÞL
LÐfM¨Æ Ð `õÐQÑ_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ cZÞi cÊMÔ[Ó hÞLÐeþ J $¼fcËf jÕNõkLÊ SÑaÞLÐ
_ÞaÐàkeþ cÐ^Ôc eËÒþ ` NõkZ LeÞ\ þ mù Ðþ Ð c^Ô-`õªÆeþ dÊNÒeþ hÞLÐeþ_ÞcÞrþ aÔakó[ `õªÆeþ
D`LeþZÒeþ D_ï[Þ Ò]MÐNmÐ, cÐ[õ Òj @ÐN bþfÞ ÒLaf hÞLÐeÑþ J $¼f jÕNõkLÐeÑþ
ÒkÐB eþkÞmþÐ Ð _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÒeþ hÞLÐeþ J $¼fcËf jÕNõk aÔ[Ñ[ cZÞi D_ï[
@±Æh±Æ J D`LeþZ _ÞcÐàZ LeÞþ LóiÞ D`ùÐ]_ c^Ô @Ðeþc÷ LmþÐ ¼ Ð HkÐ [ÐLÊ ÒL×ZjÞ
HL _Þ~Ù½¤ yÐ_Òeþ yÐ¯ÑÆ bþÐaÒeþ eþkÞaÐLÊ @ajeþ `õ]Ð_ LmþÐ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ cZÞi
[Ð'eþ `ÐeÞþ`ÐhèÙL èÞþÒah, aólmþ[Ð J SÑaS«ÊÆ* D`Òeþ @^ùL `õbþÐa aÞÞªÆÐeþ LmþÐ Ð
@_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÒeþ cZÞieþ SÑa_ÒhßfÑÒeþ HL @bþþË[`Ëaà
Òb×þ[ÞL J jÐcÐSÞL èÞþarþà_ Ò]MÐNmþÐ Ð
JXÏÞhÐeÊþ cÞfÞ\a
ù Ð `õ[[
ï ÐrþèÞL @aÒhiNÊXÞLeÊþ @^ùLÐÕh _Ë[_ `õªÆed þ NÊ Ñ¯Æ ÒaÐmÞþ
@_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð D]ÐkeþZ jèe` þË , c¯ËÆeb
þ &
þ SÞmÐîþ aB]Þè
Ê W
þ ÐÒeþ cÐVÞ`Ð[õ J ^Ð_eþ
_cÊ_Ð cÞfÞRÞ Ð 1961-62Òeþ bþÐeþ[ jeþLÐeþ* `õ[ï[rþè jÒaàlZ jÕyÐeþ aÞ.ÒL.
\Ðèþ* D]ÔcÒeþ aÐeÞþ`]Ð _ÞLVy LÊQÐBWÐÒeþ M__ LÐdàÔ LeþÐdÐB\ùmþÐ HaÕ
[kÚeÊþ mþÐmþcÐVÞ `Ð[õ J ÒLÒ[ÐVÞ QÞ£ÆZ `õªÆeþ _ÞcÙ[ @±Æh±Æþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
HNÊXÏÞL _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ jÕ²ôÆ[Þeþ ÒaÐmÞþ ^ÐeþZÐ jó½Þ¤ kÊH Ð
JXÏÞhÐÒeþ @ÐaÞ´ôÆ[ _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ aÞbÞþ_ï D`LeþZeþ `õLÐeÒbþ], @ayÞ[Þ
HaÕ [kÚÒeþ aÔakó[ `õªÆeþLÊ bÞþrÞþLeÞþ NÒaiL eþaÞ_ÐeþÐ¯ÆZ ]Ðj ÒjNÊXÞLÊ `ÐqVÞ
`dàÔÐ¯Òeþ aÞbþ¦Æ LeÞþR«ÞÆ Ð `õ\c `dàÔÐ¯ÆÒeþ @Ð¯Æ[ÐLÐeþ LÊeþÐYÏÞ; ]èÞ[Ñ¯Æ `dàÔÐ¯ÆÒeþ
mþcèÐLó[Þ MZ[Þ; [ó[Ñ¯Æ `dàÔÐ¯ÆÒeþ [ÞõbÊSÐLÐeþ J ÒNÐmþÐLó[Þ MZ[Þ; Q[Ê\à `dàÔÐ¯ÆÒeþ
^ÐeþaÞkÑ_ Q[ÊÒ´ÆÐZÑ MZ[Þ HaÕ Òhi `dàÔÐ¯ÆÒeþ jÞ^Ð SÔÐcÞ[ÞL [ÑlçZ ^ÐeþdÊ¦Æ
MZ[Þeþ [Þ@ÐeÞþ J `õÒ¯ÆÐN ÒkD\ùmþÐ ÒaÐmÞþ Òj LkÞR«ÞÆ Ð
jÊteþNXÏ SÞmþîÐeþ aZÐBNXÏ _ÞLVy jÊmþbþXÞkWÐÒeþ _Ë[_ `õªÆeþ dÊNeþ LÞRÞ
@±Æh±Æ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð HkÞ `õ[ï[ÐrþèÞL M__ jcèmþ`Êeþ aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ NÒaiL
`õ]Ñ` LÊcÐeþ ÒaÒkeþÐ* D]ÔcÒeþ jÕOVÞ[ ÒkÐBRÞ Ð @ÐaÞ´ôÆ[ @±Æh±ÆNX Ê ÞL c^ÔÒeþ
cÊMÔ ÒkmþÐ- LÊeþÐYÏÞ, _ÞkZ J kÐ[ÊXÏÞ; ÒjNÊXÞL Ló»¤aÀ¤àeþ @ÐÒNï¯ÆhÞfÐÒeþ _ÞcÙ[ Ð
LÊeþÐYÏÞeþ [ÑlçZ[ÐeÊþ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH Òd ScÞLÊ QÐÒiÐ`ÒdÐNÑ LeÞþaÐ`ÐBÜ aÐ S=mþ
j$¼Ð LeÞa þ Ð `ÐBÜ HkÐeþ aÔakÐeþ LeþÐdÐD\ùmÐþ Ð _Ë[_ `õªÆeþ dÊNÑ¯Æ jÕ²ôÆ[Þ JXÏÞhÐÒeþ
aÞÒhi LeÞþ _]Ñ D`[ÔLÐNÊXÏÞLÒeþ Ò]MÐdÐH Ð
_Ë[_ `õªÆeþ dÊN èþarþàÑ LÐfÒeþ cZÞi [Ðcõ-`õªÆeþ dÊNÒeþ @a[ÑÀ¤à ÒkmþÐ Ð
HkÞ dÊNeþ aÞÒhi[è ÒkmþÐ, `ÐeþƒÆeÞþL `õªÆeþ D`LeþZ aÔ[Ñ[ cZÞi aÞbÞþ_ï @±Æh±Æ
J @_ÔÐ_Ô D`LeþZ _ÞcÐàZ`ÐBÜ ^Ð[Êeþ aÔakÐeþ @Ðeþc÷ LmþÐ Ð @ÐaÞ´ôÆ[ ^Ð[Ê c^ÔÒeþ
`õ^Ð_ \ùmþÐ [cèÐ Ð ^Ð[Ê aÔ[Ñ[ QÞ[õÞ[ cÐVÞ `Ð[õeþ aÔakÐeþ c^Ô HkÞ jc¯ÆÒeþ @Ðeþc÷
ÒkÐB\ùmþÐ Ð
1950Òeþ NÒaiL HQç.XÞ. j<¼ÐmÞ@þÐ `¾Þ¤c ckÐeþÐ½õ¤eþ ÒSÐeþÒJèWÐÒeþ [Ðcõ-
`õªÆeþ dÊNÑ¯Æ @aÒhicÐ_ `õ[ï[ÐrþèÞL M__ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð LÐaà_
ÒXVÞÕ `w[Þ]èÐeþÐ HkÞ jÕ²ôÆ[Þeþ jc¯ÆLÐf `õÐ¯Æ MõÑ.`Ë.2000eÊþ MõÑ.`Ë. 700 ÒaÐmÞþ
_ÞwÐàeZ
þ LeþÐdÐBRÞ Ð ÒSÐeþÒJèLÊ aÐ]Ò]Òmþ ckÐeþÐ½õ¤eþ Ò_bþÐjÐ, ]ÐBcÐaÐ], QÒtÐmÞ,þ
ÒjÐ_NÐÜJ, B_ÐcNÐÜJ, `õLÐh J _ÐjÞLWÐÒeþ c^Ô [Ðcõ-`õªÆeþ dÊNÑ¯Æ @±Æh±Æ HaÕ
jÕ²ôÆ[Þ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð jaà`\
õ Òc ÒmþLÒmþÐQ_LÊ @ÐjÞ\a ù Ð "ÒSÐeþÒJè jÕ²ôÆ[Þ' jkÞ[
HNÊXÏÞLeþ @Ò_L jÐc&jÔ eþkÞ\ùaÐeÊþ H jcªÆ jÕ²ôÆ[ÞLÊ "ÒSÐeþÒJè jÕ²ôÆ[Þ' _ÐcÒeþ
_ÐcÞ[ LeþÐdÐH Ð bþÐeþ[eþ @ÐkÊeÞþ @Ò_L yÐ_eÊþ c^Ô [Ðcõ-`õªÆeþ dÊNÑ¯Æ @aÒhicÐ_
@ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð
[_ê^ÔÒeþ eþkÞRÞ : eþÐSyÐ_eþ @Ðkeþ (Ahar), NÞmÊþt (Gilund); c^Ô`õÒ]heþ
LÐ¯Æ\Ð (Kayatha), _Ðbþ]ÐÒVÐmÞ (Navdatoli), cÒkhèeþ (Maheswar), HeþÐ_
(Eran); Drþeþ `õÒ]heþ LÐLÊeÞ@þÐ (Kakuria), ÒLÐmþXÞkÐ (Koldiha),MSÊeÞþ@Ð
(Khajuria); aÞkÐeþeþ ÒjÐ_`Êe (Sonepur), QÞeþÐt (Chirand); `¾Þ¤ca=eþ
ckÞh ]Ðmþ (Mahisdal), c=mþÒLÐV (Mangalkot)HaÕ `¨ÊÆeþÐSÐeþ XÞaÞ (Pandu
Rajar Dhibi) ¼¼Ð
1991-92Òeþ JXÏÞhÐÒeþ `õ\c LeÞþ ÒMÐwÐà SÞmþîÐeþ ÒNÐfþaÐBWÐÒeþ bþÐeþ[Ñ¯Æ
`õ[ï[ÐrþèÞL jÒaàlZ jÕyÐ @Ð_ÊLËmÔþÒeþ þ aÞ.ÒL. jÞkïÐ* Ò_[ó[èÒeþ ÒkÐB\ùaÐ M__eÊþ
[Ðcõ-`õªÆeþ dÊNÑ¯Æ jÕ²ôÆ[Þeþ @ayÞ[Þ L\Ð ¸¤½¤ kÊH Ð HkÐ _Ë[_ `õªÆeþ dÊN J
Òm×þkdÊN c^ÔarþàÑ LÐfM¨ÆÒeþ OVÞ[ aÞarþà_LÊ B=Þ[ LÒeþ Ð JXÏÞhÐ [\Ð JXÏÞhÐ
aÐkÐÒeþ ÒkÐB\ùaÐ M__eÊþ SZÐdÐH Òd, HkÞ dÊNÒeþ cZÞi `\eþþ aÔ[Ñ[ kÐX,
[cèÐ J cÐVÞLÊ @±Æh±Æ J @_ÔÐ_Ô D`LeþZ _ÞcÐàZ mþÐNÞ aÔakÐeþ LeÊþ\ùmÐþ Ð
@ÐaÞ´ôÆ[ `õªÆeþ DèþLZNÊXÏÞL c^ÔÒeþ eþkÞRÞ LÊeþÐYÏÞ, lÊ]õcÊ_dÊ¦Æ RÊeÑ,þ SÔÐcÞ[ÞL
@ÐLÐeþeþ HL `õLÐeþeþ @wà D`LeþZ- dÐkÐLÊ BÕeþÐSÑÒeþ LÊkÐdÐH Lunate, RÞ]õ
LeÞþaÐ`ÐBÜ D~Þ½¤ HL `õLÐeþeþ D`LeþZ HaÕ QÐ` `õÒ¯ÆÐN LeÞþ aÞbÞþ_ï $¼feþ
ÒQÐ`Ð RXÐBaÐ mþÐNÞ D~Þ½¤ D`LeþZ, jÊ]ÑOà aoÐà, ^_Ê[Ñeþ, RÞ]õ LeÞþaÐ`ÐBÜ D~Þ½¤
HL D`LeþZ (Borer) B[ÔÐ]Þ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ ÒMÐ]_`ÐBÜ D~Þ½¤ HL `õLÐeþ
D`LeþZ, QcXÏÐ D[ÐeÞþaÐ`ÐBÜ D~Þ½¤ D`LeþZ, LÐVÞaÐ`ÐBÜ ÒaîXç, Ò$¼ÐXÏZÑ, RÊeÑ,þ
_ÞkZ, NBÜ[Þ HaÕ $¼jmþ LÐVÞaÐ mþÐNÞ aÔakÐeþ ÒkD\ùaÐ ]Ð@Ð èÞþ HL D`LeþZ
c^Ô @yÞ _ÞcÙ[ \ùmþÐ Ð M__eÊþ @ÐaÞ´ó[ ÒkÐB\ÞaÐ [Ðcõ _ÞcÙ[ D`LeþZ c^ÔÒeþ
@RÞ LÐ_ NkZÐ, _ÞkZ J cÐR LÃ¤Ð Ð LóiÞ SÐ[ D`ùÐ] c^ÔÒeþ `õ^Ð_ \ùmþÐ ^Ð_ J
ÒLÐf\ Ð HkÞ dÊNÒeþ cZÞi aÞbÞþ_ï eÕþNeþ cÐVÞÆ `Ð[õ c^Ô aÔakÐeþ LeÊþ\ùmþÐ Ð
ÒjNÊXÞL c^ÔÒeþ jeþÐ, ÒamþÐ, \ÐfÞ, `mþc, kÐ¨ÞÆ, jÊÒeB,þ NÞ_Ð, NîÐj, aBWÞ HaÕ
aók[ @ÐLÐeþeþ hjÔ jÕeþlZ `Ð[õ @Ð]Þ `õ^Ð_ Ð
ÒMÐwÐàeþ ÒNÐfþaÐBLÊ aÐ] Ò]Òmþ ÒY*Ð_Ðf SÞmþîÐeþ jÐÒ*eþS= J ]Ê_ÞeÞ@þÐ,
ÒjÐ_`Êeþ SÞmþîÐeþ MÒcèhèeÑþ`ÐmÞ,þ J c¯ËÆeþbþ& SÞmþîÐeþ MùQÞ=ç, Òl[õÐ [\Ð aÐkÐXÏÐWÐÒeþ
[Ðcõ `õªÆed þ N
Ê Ñ¯Æ D`LeþZcÐ_ cÞfÞRÞ Ð 1998Òeþ jcèm` þ eÊ þ aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ j]ÐhÞa
`õ^Ð_ J `õ]Ñ` LÊcÐeþ ÒaÒkeþÐ MÒcèhèeÑþ`ÐmÞÒþ eþ ÒLÒ[L [Ðcõ @±Æh±,Æ [\Ð ÒmþÐkÞ[
J Ló»¤aÀ¤àeþ aÞb_ Þþ ï cÐVÞ `Ð[õ M__ ÒaÒf @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞ\ þ Òù mþ Ð cÐVÞ`Ð[õNX
Ê ÞL c^ÔÒeþ
eþkÞ\ùmþÐ jeþÐ, ÒamþÐ, \ÐfÞ, `mþc J kÐ¨ÞÆ bþfÞ D`ÐÒ]¯Æ jÕeþlZ `Ð[õ Ð ÒY*Ð_Ðf J
c¯Ëeþbþ& SÞmþîÐeþ M__ yfÑeÊþ @ÐaÞ´ôÆ[ aXÏ @ÐLÐeþeþ [Ðcõ LÊeþÐYÏÞeÊþ cÒ_kÊH, HkÐLÊ
kÊH[ NR kÐZÞaÐ [\Ð @_ÔÐ_Ô aªÊÆLÊ LÐVÞaÐ LÐcÒeþ aÔakÐeþ LeþÐ ÒkD\ùmþÐ Ð
LÐaà_ ÒXVÞÕ `w[Þ @Ð^ÐeþÒeþ JXÏÞhÐÒeþ HkÞ jÕ²ôÆ[Þeþ jc¯ÆLÐf MõÑ.`Ë. 2100eÊþ
MõÑ.`Ë. 1500 c^ÔÒeþ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð
ÒhßfQÞ[õ ÒkmþÐ `õÐLç-I[ÞkÐjÞL dÊNeþ HL `õcÊM aÞÒhi[è Ð HkÞ QÞ[õNÊXÏÞL
cÊMÔ[Ó ÒhßfÐhõ¯Æ J NÊ>¼ÐcÐ_*Òeþ ÒMÐ]Þ[ J eþ=]èÐeþÐ QÞ[õÞ[ ÒkÐB\ùaÐeþ
Ò]MÐdÐH Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd @Ð]ÞcÐ_a NÊ>¼Ð J ÒhßfÐhõ¯ÆÒeþ cÊMÔ[Ó ajaÐj
LeÊþ\ùmþÐ Ð QÞeþÒjõÐ[Ð TþeþZÐ _ÞLVÒeþ Òj @^ùL jc¯Æ @ayÐ_ LeÊþ\ùaÐeÊþ ÒjWÐÒeþ
c^Ô ÒhßfQÞ[õ Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð ÒhßfQÞ[õeÊþ @Ð]ÞcÐ_aeþ jóS_hÑf[Ð, LÁ¤_Ð,
^càaÞhèÐj, SÑa_^ÐeþZ `õZÐfÑ [\Ð `õLó[Þ jk _ÞaÞXÏ jcèueþ @a^ÐeþZÐ LeÞþkÊH Ð
ÒhßfQÞ[õ cÊMÔ[Ó ]ÊB `õLÐeþeþ : aÞÞbÞþ_ï cÐVÞ eÕþN]èÐeþÐ @*Þ[ QÞ[õ (Paintings
or Pictographs) HaÕ ÒMÐ]Þ[ QÞ[õ (Engravings or Petroglyphs) Ð `õªÆeþ
NÐ[õÒeþ (Rock Canvas) ÒNeÊþ eÕþNÒeþ HkÞ QÞ[õLfÐ @*Þ[ ÒkÐB\ùaÐeÊþ ]ÑOàLÐf
êÞþ jÊel þ Þ[ eþkÞ@RÞ Ð LõÐ«ÞÆaf¯,Æ ÒceÊþ @qf [\Ð aeþ$¼Ðaórþ @qfÒeþ c^Ô ÒhßfQÞ[õ
Ò]MÐdÐH Ð H\ùeÊþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐB`ÐÒeþ Òd @Ð]ÞcÐ_a HL]Ð HjaÊ @qfÒeþ
ajaÐj LeÊþ\ùmþÐ Ð
bþÐeþ[Òeþ `¾Þ¤ca= J Drþe-þà Ë à `Ðaà[Ô @qfLÊ aÐ]çÒ]Òmþ `õÐ¯Æ jaÊ eþÐSÔÒeþ
ÒhßfQÞ[õ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð Drþeþ J ]lÞZ bþÐeþ[Òeþ jÐ^ÐeþZ[Ó ÒMÐ]Þ[ ÒhßfQÞ[õ
Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð @_Ô `lÒeþ @aÞbþ¦Æ c^Ô`õÒ]hÒeþ akÊf cÐ[õÐÒeþ Dbþ¯Æ
ÒMÐ]Þ[ J QÞ[õÞ[ ÒhßfQÞ[õ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð 1933Òeþ `ÐV_Ð jÕNõkÐf¯Æeþ
NÒaiL ÒL.`Þ. S¯jÆèÐmþ jaà`\ õ Òc JXÏÞhÐeþ aÞLc
õ ÒMÐmþWÐÒeþ (arþàcÐ_eþ TþÐeþjNÊ X
Ê ÏÐ
SÞmþîÐ) ÒhßfQÞ[õ @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð `Òeþ j[Ô_ÐeþÐ¯ÆZ eþÐSÆNÊeÊþ J SÞ[ÐcÞ[õ `õjÐ]
jÞÕkÒ]J d\ÐLõÒc LfÐkÐ¨ÞÆeþ NÊXÏkÐ¨ÞÆ J _Ë@Ð`XÏÐ SÞmþîÐeþ ÒdÐNÑcWWÐÒeþ
ÒhßfQÞ[õcÐ_ @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþR«ÞÆ Ð ÒLaf j]ÐhÞa `õ^Ð_ eþÐSÔeþ 11VÞ SÞmþîÐeÊþ ÒcÐV
104VÞ ÒhßfQÞ[õ @ÐaÞ´ÆÐeþ LeÞþR«ÞÆ Ð
jÐ^ÐeþZ[Ó ÒhßfQÞ[õ \ùaÐ yÐ_LÊ JXÏÞhÐÒeþ DiÐÒLÐWÞ aÐ ÒmþMÐÒcÐXÏÐ ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐH Ð ÒMÐ]Þ[ J @*Þ[ QÞ[õ aÔ[Ñ[ JXÏÞhÐÒeþ @ÐD HL LÞjceþ ÒhßfQÞ[õ
Ò]MÐdÐH Ð H\ÞÒeþ ÒmþÐkÞ[, kf]Þ@Ð J ^fÐ @Ð]Þ eÕþNeþ aÔakÐeþ eþkÞRÞ Ð QÞ[õÒeþ
@Ò_L LÞjceþ SÑaS«ÊÆ eþkÞR«ÞÆ Ð d\Ð: keÞZ þ , aÐeþhÞÕNÐ, aÐeþkÐ, @eþZÐcBÜiÞ, ÒRfÞ,
LÊaçSaÞhÞ½¤ Ò^_Ê, ÒRfÞ, N¨ÆÐ, TÞVÞ`ÞVÞ, LBÜR J jÐ` B[ÔÐ]Þ Ð [Ð'RXÏÐ @Ò_L
SÔÐcÞ[ÞL J @Ðf*ÐeÞþL QÞ[õ c^Ô eþkÞRÞ Ð aÞbÞþ_ï jÕÒL[ J @Ðf*ÐeÞþL QÞ[õeþ
c^Ôbþ Ð NÒeþ eþ k Þ \ ù a Ð aÞ b þ Ð SÞ [ [õ Þ b Ê S _ÐeÑþ e þ `õ S __Ð= èÞ þ Ò]MÐdÐH Ð
NÒaiLcÐ_* c[Òeþ H\ùeÊþ jÐaÔªÆ kÊH Òd, `õÐLç-I[ÞkÐjÞL dÊNÒeþ JXÏÞhÐÒeþ
`õS__ jÕ²ôÆ[Þ eþ `õ[ÑL cÐ[ó`ËSÐ èþƒÆeþÐeþ aÔÐ`L `õQf_ eþkÞ\ùmþÐ Ð
I[ÞkÐjÞL bËþÒNÐf
`õÐQÑ_ LÐfÒeþ "JXÏh Þ Ð' _Ðceþ `õQf_ _\ùmÐþ Ð 1936 H`Þm õ þ 1 [ÐeÞM
þ èþWÐeÊþ
ÒdDÜ Òl[õ JXÏÞhÐ _ÐcÒeþ èþÞQÞ[, ÒjkÞ Òl[õÒeþ B[ÞkÐjeþ bÞþ_ï bÞþ_ï LÐfM¨ÆÒeþ
"LfÞ=', "DLúf', "DXÏõ', "ÒLÐhf', "[õÞLfÞ=', [\Ð "Ò[Ðif' @Ð]Þ _ÐcÒeþ eþÐSÔcÐ_
eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð H c^ÔeÊþ ÒL×ZjÞ eþÐSÔeþ ÒcÐV @Ð¯Æ[_ arþàcÐ_eþ JXÏÞhÐeþ ÒcÐV
@Ð¯Æ[_ jk `ËeþÐ`ËeÞþ jcÐ_ ÒaÐmÞþ LkÞÒka _ÐkÚ ¼¼Ð @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ NW_
bþÐiÐbÞþrÞþÒeþ LeþÐdÐBRÞ d]ÞJ ÒLÒ[L JXÏÞ@ÐbþÐiÑ Òl[õ HÒa c^Ô JXÏÞhÐ `õÒ]h
aÐkÐÒeþ eþkÞRÞ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè "LfÞ=', "DLúf', "DXÏõ' _ÐcLÊ JXÏÞhÐeþ jcÐ\àÒaÐ^L
`õ[hÞ v bþÐaÒeþ Òm×þLL Þ ªÆeÒþ eþ aÔakÐeþ LeþÐdÐH ¼ Ð @\àÐ[ç `õÐQÑ_ "LfÞ=' aÐ "DLúf'
ÒkDRÞ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ @_Ô_Ðc Ð ÒjkÞèÞþ "ÒLÐhf'LÊ c^Ô `¾Þ¤c JXÏÞhÐeþ `õÐQÑ_
_Ðc bþÐaÒeþ @ÐqfÞL ªÆeþÒeþ aÔakÐeþ LeþÐdÐH Ð
ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL "JXÏÞhÐ'LÊ "JeÞþVÞjç' (Orites), DjÙ_ (Urshin) [\Ð
Djà$Þ¼_ (Ursfin) B[ÔÐ]Þ _Ðceþ @`bõÕþh ÒaÐmÞþ c[ Ò]B\Ð«ÞÆ Ð `õ\c h[ÐvÑÒeþ
`õLÐhÞ[ NõÑLç èÞþaõÐSL `îÞ_Þ* "`õÐLó[ÞL B[ÞkÐj' (Natural History) `ÊªÆLÒeþ
"JeÞþVÞj'çLÊ HL bþÐeþ[Ñ¯Æ SÐ[Þ ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeþÐdÐBRÞ Ð `îÞ_* aÀ¤à_Ð @_ÊdÐ¯ÑÆ
"JeÞVþ Þj'ç SÐ[Þeþ ÒmþÐÒL ÒcmÞ@j þ (Maleus) `ÐkÐXÏ Òl[õÒeþ "cÒ_Xjç' (Manedes)
J "jÊ@ÐeÞþjç' (Suaris) SÐ[Þeþ ÒmþÐL* c^ÔÒeþ @ayÐ_ Le«ÞÆ Ð NÒaiLcÐÒ_
"JeÞþVÞjç'LÊ "JXÞ@Ð', "ÒcmÞ@þj'LÊ @aÞbþ¦Æ ÒY*Ð_Ðf SÞmþîÐeþ cÐmÔþaZ, "cÒ_Xjç'LÊ
"cÊ¨ÆÐ' J "jÊ@ÐeþÞj'LÊ "jDeþÐ'eþ @`bõÕþh ÒaÐmÞþ c[ ]Þ@«ÞÆ Ð jÕ²ôÆ[eþ "JXõ' hv, dÐkÐ
"JXÏÞ@Ð'eþ cËf ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH, MõÑ½¤`Ëaà ]èÞ[Ñ¯Æ h[ÐvÑÒeþ `õQf_LÊ @ÐjÞRÞ,
d]ÞJ ckÐbþÐeþ[ dÊw jc¯ÆÒeþ c^Ô HkÐeþ `õQf_ \ùmþÐ ÒaÐmÞþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð
Dbþ¯Æ NõÑLç "JeÞV þ j
Þ 'ç J jÕ²ôÆ[ "JXõ'eþ cËf hv ÒkmþÐ "Je'þ aÐ "JeÊ@Ðþ ' ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð
"JeÊ@þÐ'LÊ JXÏÞ@Ð "@eÊ@þÐ' hveÊþ _Þ@ÐdÐBRÞ ÒaÐmÞþ c^Ô ]ÐaÞ LeÐdÐH Ð NõÑLçÒeþ
"JeÊSÐ'eþ @\à QÐDf HaÕ NõÑLç bþÐiÐLÊ HkÐ `õÐQÔeÊþ dÐBRÞ ÒaÐmÞþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð
ÒjkÞ jË[õÒeþ NõÑLçÒeþ "JeÞþVÞjç' aÐ "Je' ÒkmþÐ QÐDf D`ùÐ]_LÐeÑþ aÐ bþÐ[LÊ cÊMÔ
ÒbþÐS_ bþÐaÒeþ NõkZ LeÞþ\ùaÐ SÐ[Þeþ ÒmþÐL jcËk Ð H\ùeÊþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Òd,
JXÏÞ@Ð`ÐBÜ _Þ~Ù½¤ bþÐÒa JeþÞVÞjç hv aÔakÐeþ LeþÐdÐBRÞ Ð
_ac J ]hc h[ÐvÑeþ ]ÊBSZ c^ÔHjÞ@Ðeþ Òb×þÒNÐfÞL Ba_ç MÊ~Ðà]bÞþ J
kÐ]Ê]ç @mçþ @ÐmþÐ_ JXÏÞhÐLÊ "DjÙ_' aÐ "Djà$Þ¼_' ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð HLÐ]h
h[ÐvÑÒeþ @ÐmþÒaeÊþ_Þ [Ð* `õjÞw `ÊªÆL "B¨Þ@ÆÐ'Òeþ JXÏÞhÐLÊ "D~ÐàaÞhÐD'
(Urdavisau) ÒaÐmÞþ ÒmþMR ù «ÞÆ, dÐkÐLÊ jÕ²ó[ "JXõ aÞi¯'Æ aÐ JXõ `õÒ]heþ @`bõÕh þ
bþÐaÒeþ NõkZ LeþÐdÐH Ð `õ\c \eþ`ÐBÜ ¸¤½¤ hvÒeþ Q[Ê~àh h[ÐvÑÒeþ jÐcçjB
jÞeþÐS @$Þ¼` _ÐcL SÒZ cÊjmÞþcç ÒmþML dÐS_Neþ DXÏÞhÐ Òl[õeþ _ÐÒcÐÒmþîM
LeÞþR«ÞÆ Ð ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ jÑcÐQfceþ HL hÞfÐÒmþMÒeþ "JXÔÐÒ]h' _Ðceþ DÒmþîM
eþkÞRÞ Ð "JXÞhÐ', "JXÏÞhÐ eþÐ½õ',¤ [\Ð "JXÏÞhÐ eþÐSÔ' @Ð]Þ _Ðceþ aÔakÐeþ NS`[Þ
eþÐSÐ L`ÞÒftõÒ]a `q]h h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒeþ LeÞþR«ÞÆ Ð HkÐþ `Òeþ Dbþ¯Æ
jeþLÐeÑþ _\ù`[õÒeþ [\Ð Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ "JXÏÞhÐ' _Ðc ÒmþÐL`Þõ¯Æ ÒkÐBRÞ Ð JXÏÞ@Ð
ckÐbþÐeþ[eþ eþQ¯ÞÆ[Ð jÐeþfÐ ]Ðj c^Ô [Ð* eþQ_ÐÒeþ JXÏÞhÐ eþÐ½õ¤ aÐ "JXÏeþÐ½õ¤'eþ
DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð H\ùeÊþ ÒNÐVÞH L\Ð jÐaÔªÆ kÊH Òd, @«Æ[Ó c^ÔLÐfeÊþ aÐ
ÒkÐB`ÐÒeþ `õÐQÑ_ LÐfeÊþ, @ÐSÞ JXÏÞhÐ _ÐcÒeþ MÔÐ[ @qfLÊ [\Ð HkÞ @qfÒeþ
ajaÐj LeÊþ\ùaÐ ÒmþÐL*Ê "DXõ', "Je' @Ð]Þ _ÐcÒeþ ÒmþÐL SÐZÊ\ùÒmþ Ð jc¯Æ LõÒc
@\Ðà[ç @Ð^Ê_ÞL LÐfÒeþ HkÞ _ÐcLÊ ckrþè cÞfÞmþÐ, LÐeþZ HkÐeþ cÊMÔ @Ð^Ðeþ ÒkmþÐ
bþÐiÐ- dÐkÐ "LfÞ=' aÐ "DLúf' _ÐcÒeþ _\ùmþÐ Ð
jÐ^ÐeþZ[Ó @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ @^ùLÐÕh bþÐN `õÐQÑ_ LÐfÒeþ LfÞ= eþÐSÔeþ @Õh
ÒkÐB eþkÞ\ùmþÐ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ @Ð^Ê_ÞL jc¯ÆÒeþ c^Ô LfÞ=LÊ JXÏÞhÐeþ @_Ô HL
_Ðc ÒaÐmÞþ aÞÒaQ_Ð LeþÐdÐH Ð HkÞ LÐeþZeÊþ JXÏÞhÐeþ I[ÞkÐjÞL bËþÒNÐfLÊ Ò_B
aÞQÐeþ LmþÐÒaÒf LfÞ=eþ @a[ÐeþZÐ @`õÐj=ÞL _ÊÒkÜþ Ð
Dbþ¯Æ `õÐQÔ J `Ð¾¤Ð[Ôþ jÐkÞ[ÔÒeþ LfÞ=LÊ Ò_B @Ò_L DÒmþîM Ò]MùaÐLÊ
cÞÒf Ð ckÐbþÐeþ[Òeþ @=, a=, LfÞ=, `Ê¨Æõ J jÊckeþ HLÐ^ùL yÐ_Òeþ jËQ_Ð eþkÞRÞ Ð
"a_ àà'Òeþ ÒmþÐch FiÞ LfÞ= eþÐSÔÒeþ Òaß[eþZÑ _]Ñ `õaÐkÞ[ ÒaÐmÞþ LkÞR«ÞÆ Ð
d]ÞJ HkÞ jËQ_ÐeÊþ LfÞ= eþÐSÔeþ ÒcÐV @Ð¯Æ[_ jcèuÒeþ aÞÒhi LÞRÞ ^ÐeþZÐ LeÞkþ H Ê
_ÐkÚ, [\Ð`Þ ckÐbþÐeþ[ eþQ_Ð jc¯ÆÒeþ LfÞ= eþÐSÔ eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ ^ÐeþZÐ LeþÞkÊH Ð
HkÐeþ eþÐS^Ð_Ñ \ùmÐþ ]«ÆLe Ê Ðþ aÐ ]«ÆèÊ ,þ dÐkÐLÊ `ìÞ_Þ ]ÕXNÊmþ ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LeþÞR«ÞÆ Ð
N=Ð_]Ñeþ ]lÞZ ]ÞNÒeþ 570 cÐBmþ ]ËeþÒeþ ]«Æ`Êeþ @ayÞ[ ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ Ð
LfÞ=eþ ÒmþÐLcÐ_*Ê LfÞ=Ð, cÐÒLÐfÞ= J N=ÐLfÞ=Ð @Ð]Þ [Þ_Þ bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ
LeþÐdÐH Ð H\ùeÊþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ @_ÊcÐ_ Le«ÞÆ Òd, LfÞ= jÐcõÐSÔ `õ\c h[ÐvÑ
ÒafLÊ DrþeþÒeþ N=Ð_]Ñeþ cÊkÐZWÐeÊþ ]lÞZÒeþ ÒNÐ]ÐaeÑþ jÑcÐ dÐHÜ aÞªÆÌ[ \ùmþÐ Ð
@ÒhÐL* hÞfÐÒmþMÒeþ LfÞ=LÊ "@ÐVaÞþLç' eþÐSÔ J MÐeþÒaf* kÐ[ÑNÊ>¼Ð
hÞfÐÒmþMÒeþ "aÞ]ÔÐê'þ eþÐSÔ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ Ð iº¤ h[ÐvÑeþ ÒmþÐL aÞNõk* LZÐj
[ÐcõÒmþMÒeþ HkÞ @qfLÊ @½¤Ð]h @ÐVaÞLç eþÐSÔ ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐBRÞ Ð [Ðcõ
ÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ HkÞ eþÐSÔ aÊÒtmþM¨Æ J `Ëaà jcÊ]õ D`LËfeþ c^ÔarþàÑ Òl[õÒeþ
@ayÞ[ \ùmþÐ Ð
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMeÊþ SZÐdÐH Òd, cNêþ _teþÐSÐ ckÐ`]ê_t MõÑ½¤`Ëaà
Q[Ê\à h[ÐvÑÒeþ LfÞ= eþÐSÔeþ jcNõ [VarþàÑ @qfLÊ _ÞS @^ùLÐeþbÊþ¦Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð
hÞfÐÒmþMÒeþ LfÞ=eþ eþÐS^Ð_Ñ `Þ\Ê¨Æ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ Ð cÒ_kÊH, HkÐ HL ateþ
_NeÑþ \ùmþÐ, dÐkÐLÊ _teþÐSÐ dÊw ÒaÒf ^èÕj LeÞþ S_cÐ_ahË_Ô LeÞþ Ò]B\ùÒmþ Ð
MõÑ½¤`Ëaà 261Òeþ B[ÞkÐj `õjÞw "LfÞ= dÊw' `Òeþ HkÞ eþÐSÔ Òc×dàÔ jÐcÐõSÔeþ
@«ÆbÊþà¦Æ ÒkmþÐ Ð jcõÐV @ÒhÐL HkÐLÊ _ÞS jÐcõÐSÔeþ HL `õÒ]hÒeþ èÞþZ[ LÒmþ Ð
cÒ_kÊH, `õÐhÐj_ÞL jÊaÞ^Ð _ÞcÒ«Æ @ÒhÐL LfÞ=Òeþ ]ÊBVÞ eþÐS^Ð_Ñ LeÞþ\ùÒmþ Ð
ÒNÐVÞH ÒkmþÐ Ò[ÐiÐfÑ HaÕ @_ÔVÞ jcÐ`Ð Ð Ò[ÐiÐfÑLÊ bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVarþàÑ
hÞhÊ`ÐfNXÏ jkÞ[ HaÕ jcÐ`ÐLÊ N&Ðc SÞmþîÐeþ `ÊeÊþÒiÐrþc`Êeþ _ÞLVy SDNXÏ jkÞ[
QÞkïÞ[ LeþÐdÐH Ð H\ùeÊþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Òd, MõÑ½¤`Ëaà [ó[Ñ¯Æ h[ÐvÑÒeþ LfÞ=
@Ð^Ê_ÞL `ÊeÑ,þ LVL, bÊþaÒ_hèeþ J N&Ðc jÑcÐ dÐH èÞþaÔÐ©Æ \ùmþÐ Ð
Q[Ê\à h[ÐvÑÒeþ mÞþMù[ jcÊ]õNÊ©Æ* @ÐkîÐaÐ] ªÆc÷ÐbÞþÒmþMÒeþ LfÞ=eþ ÒL×ZjÞ
DÒmþîM Ò]MùaÐLÊ cÞÒf _ÐkÚ Ð ÒaÐ^kÊH jcjÐc¯ÞÆL cÐWeþ eþÐS[è ÒafLÊ LfÞ=
@Ò_L NÊXÏÞH ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔÒeþ aÞbþ¦Æ ÒkÐBjÐeÞþ\ùmþÐ Ð ªÆc÷ÐbÞþÒmþMÒeþ _Ðc
DmþîÞMù[ ÒkaÐ bþfÞ ckrþè [Ð'eþ @ÐD eþkÞ_\ùmþÐ Ð cÐWeþcÐ_* `Òeþ iº¤ h[ÐvÑeþ
@Ðeþc÷ ÒafLÊ `Ëaà N=cÐÒ_ LfÞ= @qfLÊ @^ùLÐeþ LÒmþ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ LfÞ=eþ
jÑcÐ @ÐkÊeÞþ jÕLÑÀ¤à ÒkÐB `XÞmþÐ Ð @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ N&Ðc J NS`[Þ SÞmþîÐ J
@Ðuõ`õÒ]heþ hõÑLÐLÊmþc `dàÔ«Æ HkÐeþ Òl[õ jÑcÞ[ eþkÞ\ùmþÐ Ð HkÐeþ eþÐS^Ð_Ñeþ
_Ðc \ùmþÐ LfÞ=_Ne,þ dÐkÐLÊ hõÑLÐLÊmþcç _ÞLVy cÊMmÞþ=cç jkÞ[ QÞkïÞ[ LeþÐdÐH Ð
HcÞ[ÞÒeþ LfÞ=Ð^ù`[Þ _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ MÐeþÒaf (MõÑ½¤`Ëaà ]èÞ[Ñ¯Æ aÐ `õ\c h[ÐvÑ)
c^Ô [Ð* eþÐS^Ð_ÑLÊ "LfÞ=_Ne'þ ÒaÐmÞ DÒmþM î LeÞRþ «ÞÆ Ð MÐeþÒaf* LfÞ=_NeþLÊ
@Ð^Ê_ÞL bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVy hÞhÊ`ÐfNXÏ jk QÞkïÞ[ LeþÐdÐH Ð
j©Æc h[ÐvÑÒeþ QÑ_ç èÞa þ Ðõ SL kÊH_çjÐÕ LfÞ= bõc þ Z LeÞ\ þ a
ù Ðeþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð
[Ð* aÀ¤à_Ð @_ÊdÐ¯Ñ,Æ LÒ=Ð]eþ ]lÞZ `¾Þ¤c ]ÞNÒeþ `õÐ¯Æ 1400eÊþ 1500 cÐBmþ
]Ë e þ Ò eþ LfÞ = eþ Ð SÔ @ayÞ [ Ð ÒjÒ[ÒaÒf LfÞ = eþ Òl[õ $ ¼f \ù m þ Ð `õ Ð ¯Æ
500aNàcÐBmþ Ð `ÊeÑ,þ N&Ðceþ DrþeþÐqf J @Ð^Ê_ÞL Òa×w SÞmþîÐLÊ cÞhÐB LfÞ=
eþÐSÔ NWÞ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ N= jÐcõÐSÔeþ MÊaç aÞªóÆ[Þ OVÞ\m ù Ðþ Ð ]èÐ]h h[ÐvÑeþ @Ðec÷Òeþ
ÒQÐXÏN=Ò]a (1110Òe)þ LfÞ=LÊ @^ùLÐeþ LeÞþ _ÞS jÐcõÐSÔbÊþ¦Æ LÒmþ Ð Ò[ZÞLÞ
LfÞ= ]¨Æ`ÐV _ÐcÒeþ HkÐ N=jÐcõÐSÔeþ HL ÒLtõ eþÐSÔ eËþÒ` èÞþQ¯Æ `ÐBmþÐ Ð
ÒQÐXÏN= Ò]a _ÞS jÐcõÐSÔeþ jÑcÐLÊ DrþeþÒeþ kÊNÊfÞ _]ÑWÐeÊþ ]lÞZÒeþ ÒNÐ]ÐaeÑþ
_]Ñ `dàÔ«Æ aÞªÆÐeÞþ[ LeÞþaÐÒeþ jlc ÒkÐB\ùÒmþ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ LfÞ=_Neþ
a]fÒeþ LVL _NeÑþ eþÐSÔeþ eþÐS^Ð_Ñ ÒkmþÐ Ð `q]h J ÒiÐXh h[ÐvÑÒeþ
jËdàÔaÕhÑ _eþ`[ÞcÐ_* @cfÒeþ c^Ô LfÞ=LÊ þ HL eþÐSÔ aÐ `õÒ]heþ cÐ_Ô[Ð
]Þ@ÐdÐB\ùmÐþ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ LÐfLõÒc ÒcÐVÐÒcÐVÞ JXÏÞhÐ Òl[õLÊ Ò_B ÒdDÜ
aÞhÐf eþÐSÔ aÐ jÐcõÐSÔeþ bÞþrÞþ `XÏÞmþÐ, [Ð'eþ HL jÕbþÐNþ cÐ[õ ÒkmþÐ LfÞ= ¼ Ð ÒcÐV
JXÏÞhÐ Òl[õWÐeÊþ dÒ\½¤ Lcç \ùmþÐ HkÐeþ @Ð¯Æ[_ Ð
LfÞ= èÞþ "DLúf'LÊ c^Ô @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ @_Ô HL _Ðc bþÐaÒeþ jÐ^ÐeþZ[Ó
_Þ@ÐdÐB\ÐH Ð d]Þ B[ÞkÐjeÊþ Ò]MÐdÐH, jaà`\õ Òc ckÐbþÐeþ[Òeþ JXõ, ÒcLf, LfÞ=
J @Ðuõ jkÞ[ "DLúf'eþ _ÐÒcÐÒmþîM LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð ÒN×[caÊw* èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ
eþQÞ[ aÞ_¯Æ `ÞVL J SÐ[L NÁ¤Òeþ [`jçjÊ J bþmþîÞL _ÐcL ]ÊBSZ ÒaßhÔ DLúf
S_`]eÊþ aÐZÞSÔ LÐeþaÐeþ`ÐBÜ dÐB\ùaÐ L\Ð DÒmþîM eþkÞRÞ Ð ]hc h[ÐvÑÒeþ
`ÐfaÕheþ eþÐc`Ðf* jc¯ÆÒeþ [\Ð `Òeþ ]èÐ]h h[ÐvÑÒeþ N=aÕheþ ÒQÐXÏN=
Ò]a* jc¯ÆÒeþ "DLúf'eþ DÒmþîM HL aÞhÐf jÐcõÐSÔ bþÐaÒeþ ÒkaÐLÊ mþÐNÞmþÐ Ð
@ÐSÞ dÐkÐ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐ ÒaÐmÞþ èÞþQ¯Æ `ÐH, ÒcÐVÐÒcÐVÞ bþÐÒa ÒjkÞ jcNõ @qfLÊ
"DLúf' LÊkÐNmþÐ Ð
@½¤c J _ac h[ÐvÑÒeþ Drþeþ J ]lÞZ Ò[ÐiÐfÑÒeþ Òb×þcLeþ aÕheþ eþÐS[è
eþkÞ\m ù Ðþ Ð HkÞ hÐjLcÐÒ_ _ÞSLÊ "DLúfLÊf' [\Ð "DLúÒftõ' eËÒþ ` èÞQ þ ¯Æ Ò]D\ùÒmþ Ð
I[ÞkÐjÞLcÐ_*eþ @_ÊcÐ_ Òd, ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐcÐ_* kÐ[Òeþ èþÐSÞ[ ÒkÐB Òb×þcLeþ
hÐjL DLúfeÊþ Lrþ[ óà è keþÐB\ùÒmþ HaÕ "DLúfLÊf' [\Ð "DLúÒftõ' eËÒþ ` èÞQ þ ¯Æ Ò]B
ÒjkÞ jë[ Ì L Þ Ê jÒ[S LeÞa þ ÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞ\þ Òù mþ Ð HkÞ ]ó½e
¤Þ þÊ Ò]MùÒmþ @½¤c-_ac h[ÐvÑ
ÒafLÊ DLúf HL `õjw Þ J ÒN×eþahÐfÑ eþÐSÔeþ _Ðc bþÐaÒeþ èÞQ þ ¯Æ `ÐB\ùmÐþ Ð DLúf
aÕheþ ÒaÐmÞþ _ÞSLÊ LkÞ eþÐSÐcÐÒ_ c^Ô ÒN×eþaÐ_èÞ[ ÒkD\ùÒmþ Ð
N= eþÐSaÕheþ `[_ `Òeþ `q]h h[ÐvÑÒeþ Òd[ÒaÒf jËdàÔaÕhÑ NS`[Þ
hÐjL*eþ D[ç\Ð_ ÒkmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf JXõ Ò]heþ DÒmþM î Ò]MùaÐLÊ cÞfm Þ Ðþ Ð NS`[Þ
eþÐSÔ @\Ðà[ç JXõ Ò]h ¼ Ð LfÞ= J DLúf bþfÞ jÐkÞ[Ô J @bÞþÒmþMcÐ_*Òeþ c^Ô
JXõ _ÐcLÊ cÐ_Ô[Ð cÞfÞmþÐ Ð ÒLÒ[L NÒaiL* c[Òeþ DLúfeþ @_Ô _Ðc ÒkmþÐ
JXõ Ð cÐ[õ @_Ô ÒLÒ[L NÒaiL JXõ J DLúf ]ÊBVÞ bÞþ_ï bÞþ_ï eþÐSÔ ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ
LeÞþ\Ð«ÞÆ Ð aÞbÞþ_ï eþÐSÐ* jc¯ÆÒeþ eþÐSÔeþ jÑcÐ aÞÒhi LeÞþ dÊwÒdÐNÊÜ aÐeþcèÐeþ
èÞþarÞÙ[ ÒkD\ùaÐeÊþ JXõ eþÐSÔeþ HL _Þ~Ù½¤ jÑcÐ _Þ¾Þ¤[ LeÞþaÐ jkS _ÊÒkÜþ Ð
ckÐbþÐeþ[Òeþ JXõeþ _ÐÒcÐÒmþîM eþkÞRÞ, cÐ[õ eþÐSÔeþ @ayÞ[ÞLÊ Ò_B _Þ~Ù½¤ jËQ_Ð
_ÐkÚ Ð "aÐ¯ÊÆ`ÊeþÐZ' @_ÊdÐ¯ÑÆ "`ÊeÊþÒiÐrþc Òl[õ', "@LàÒl[õ' J "aÞeþSÐÒl[õ' ÒkÒmþ
JXõ eþÐSÔeþ [ÞÒ_ÐVÞ `õcM Ê `ÊZÔ yfÑ Ð j©Æc h[ÐvÑÒeþ kÊH_çjÐÕ [Ð* bõc þ Z aórÐþ «ÆÒeþ
JXõeþ @ayÞ[Þ jƒÆLÒà eþ ÒdDÜ jËQ_Ð Ò]BR«Þ,Æ [ÐLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ NÒaiLcÐÒ_ eþÐSÔeþ
jÑcÐ _ÞwÐàeþZ LeÞþR«ÞÆ Ð [ÐkÐ @_ÊdÐ¯ÑÆ, ckÐ_]Ñ D`[ÔLÐ, jÊaÀ¤àÒeþMÐ _]Ñeþ _Þcï
bþÐN, LVL SÞmþîÐ, jcèmþ`Êeþ HaÕ @Ð^Ê_ÞL a=eþ Òc]Þ_Þ`Êeþ JXõ eþÐSÔ @«ÆbÊþà¦Æ \ùmÐþ Ð
eþÐSÔeþ `¾Þ¤c jÑcÐÒeþ N¨JÆèÐ_Ð, DrþeþÒeþ dh`Êeþ J jÞÕkbËþceþ `Ðaà[ÔÐqf HaÕ
]lÞZÒe N&Ðc @ayÞ[ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd, ÒLÐhf J
DLúf èÞþ JXõeþ _ÐÒcÐÒmþîM c^Ô `õÐQÑ_ LÐfeÊþ eþkÞ @ÐjÞRÞ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó @Ð^Ê_ÞL
JXÏÞhÐ _Ðc kÚ jÞ^Ð JXõ _Ðceþ @`bõÕþh Ð Dbþ¯Æ JXõ J JXÏÞhÐ _Ðc ÒjkÞ Òl[õÒeþ
aÐjLeÊþ\ùaÐ ÒmþÐLjcËkeþ `õ[Þ_Þ^ù[è LÒeþ Ð c^ÔdÊNÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf @ÐqfÞL
bþÐiÐNÊXÏÞLeþ aÞLÐh ÒkmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf HkÞ Òl[õeþ bþÐiÐ-jÐkÞ[Ô "JXÞhÐ' ÒaÐmÞþ
èÞþQÞ[Þ `ÐBmþÐ Ð JXÞhÐ HL Òl[õ aÞÒhieþ _Ðc bþÐaÒeþ D¦Æ Òl[õeþ bþÐiÐ-jÕ²ôÆ[Þ
J ÒmþÐLjcËkeþ `õ[_ Þ ^Þ [
ù è LeÞa þ Ðeþ jÐc\àÔ eþMm ù Ðþ Ð Ò[ZÊ LÐfLõÒc HkÐ @_Ô _ÐcNÊXL ÞÏ
[Êf_ÐÒeþ ÒLaf S_jèÑLó[Þ _ÊÒkÜþ, @^ùL hÐjLÑ¯Æ ckrþè c^Ô mþÐbþ LmþÐ Ð
DLúf J JXõ aÔ[Ñ[ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐ Òl[õÒeþ @[Ñ[Òeþ [ÞõLfÞ=, Ò[ÐiÐfÑ J
ÒLÐhf @Ð]Þ eþÐSÔcÐ_ c^Ô eþk\ Þ Òù mþ Ð cÐ[õ HkÞ eþÐSÔNÊXL ÞÏ eþ @Ð¯Æ[_ @[Ô«Æ lÊ]õ
\ùaÐeÊþ @Ð^Ê_L Þ JXÏhÞ Ðeþ @_Ô _Ðc bþÐaÒeþ ÒjNÊXL Þ Ê NõkZ LeþÐdÐH _ÐkÚ Ð ÒLÐhf,
DLúf J JXõ _Ðc d]Þ JXÏh Þ Ðeþ aÞhÐf[ÐLÊ ]hàÐ«Þ,Æ ÒhÒiÐ¦Æ _ÐcNÊXL ÞÏ @«Æ[Ó @Ð¯Æ[_
]ó½e¤Þ þÊ `õÒ]heþ lÊ][ õ Ð aÐ Lõc- jÕLÑÀ¤[ à ÐLÊ B=Þ[ Leþ«ÆÞ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ jÐÕ`õ[L Þ dÊNÒeþ
HkÞ _ÐcNÊXL Þ @[ÞÒahÞ ÒkÒmþ JXÏh Þ Ðeþ @ÕhaÞÒhi ÒkÐB `Ðeþ«,Þ Æ cÐ[õ `õÒ]heþ `ËÀe à¤ ` þË
bþÐÒa NõkZÑ¯Æ ÒkÒa _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ JXÏh Þ Ðeþ I[ÞkÐjÞL èþj Þ ÑcÐ _ÞwÐàeZþ LmþÐÒaÒf
[ÞL
õ fÞ=, Ò[ÐiÐfÑ, ]lÞZ ÒLÐhf, ÒLÐhf @Ð]Þ _Ðc @Ò`lÐ "JXõ', "DLúf' J "LfÞ='
_Ðceþ Òd @^ùL ckrþè eþka Þ - H\ùÒeþ jÒtk _ÐkÚ Ð
cN^ J LfÞ=
MõÑ½¤¤`Ëaà [ó[Ñ¯Æ h[ÐvÑ `ËaàeÊþ JXÏÞhÐeþ ÒL×ZjÞ LÐfÐ_ÊLõcÞL mÞþMù[ B[ÞkÐj
(Dated History) H `dàÔ«Æ cÞfÞ_ÐkÚ Ð LfÞ=LÊ ÒdÒk[Ê JXÏÞhÐeþ `Ëaà _Ðc bþÐaÒeþ
NõkZ LeÐdÐH, MõÑ½¤`Ëaà 261Òeþ jÕOVÞ[ LfÞ= dÊw jc¯ÆeÊþ JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐjLÊ
LÐfeþ Lõc @_ÊjÐÒeþ aÀ¤à_Ð LeÞþkÊH Ð cNêþ jcõÐV @ÒhÐL HkÞ jc¯ÆÒeþ LfÞ=
@ÐLõcZ LeÞþ [ÐLÊ _ÞS jÐcõÐSÔbÊ¦þ Æ LeÞ\
þ Òù mþ Ð dÊw `Òeþ @ÒhÐL ÒdDÜ @_ÊhÐj_NÊXÏÞL
mÞþ`Þaw LeÞþ dÐB\ùÒm,þ [ÐLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ [[çLÐfÑ_ JXÏÞhÐ aÐ LfÞ=eþ B[ÞkÐj eþQ_Ð
LeþÐdÐH Ð MõÑ½¤à Ë à `õ\c h[ÐvÑÒeþ MÐeþÒaf* jc¯ÆÒeþ mÞM þ [
ù kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐþÒmþMeÊþ
SZÐdÐH Òd, @ÒhÐL* `ËaàeÊþ MõÑ½¤`Ëaà Q[Ê\à h[ÐvÑÒeþ kÚ LfÞ= jk cNêþ dÊw
cÐ^ÔcÒeþ jcèu yÐ`Þ[ ÒkÐBjÐeÞþ\ùmþÐ Ð MõÑ½¤`Ëaà 367eÊþ 324 c^ÔÒeþ cN^Òeþ
_taÕheþ hÐj_ \ùmþÐ HaÕ HkÞ aÕheþ ckÐ`]ê_t _ÐcÒeþ SÒZ hÐjL LfÞ=
aÞS¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð @bÞþÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ Òj dÊw S¯Æ `Òeþ LfÞ=eÊþ Ò_B dÐB\ùaÐ
SÑ_ `õ[ÞcÐLÊ MÐeþÒaf `Ê_eÊþwÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð hÞfÐþÒmþMÒeþ HL\Ð c^Ô DÒmþîM @RÞ
Òd, _teþÐSÐ LfÞ=Òeþ HL ÒL_Ðmþç ÒMÐ]_ LeÞþ\ùÒm,þ dÐkÐLÊ MÐeþÒaf _ÞS eþÐS[è
LÐfÒeþ jÕ`õjÐeÞþ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ @bÞþÒmþMeþ [\Ô @Ð^ÐeþÒeþ dÊ¦ÞÆ LeÞþÒka Òd
_t eþÐSÐ LfÞ= aÞS¯Æ `Òeþ LóiÞeþ D_ï[Þ `õ[Þ ]ó½¤Þ Ò]B\ùÒmþ Ð @ÒhÐL* `ËaàeÊþ
c^Ô \Òeþ LfÞ= eþÐSÔ cNêþ Lrþàó[èÐ^Ñ_ ÒkÐB\ùaÐ L\Ð kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐþÒmþM aÔ[Ñ[
@_Ô ÒL×ZjÞ I[ÞkÐjÞL ]ªÆÐaÞSÒeþ _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL (d\Ð-
aÞ.Hcç.aeÊ@þÐ) kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐþÒmþMaÀÞÙ[ _teþÐSÐ*Ê jcõÐV @ÒhÐL ÒaÐmÞþ QÞkïÞ[
Leþ«ÞÆ Ð cÐ[õ @_Ô ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL (d\Ð- _aÑ_ LÊcÐeþ jÐkÊ) dÊ¦ÞÆ aÐYÏ«ÞÆ Òd
@ÒhÐL* `ËaàeÊþ _t hÐj_ jc¯ÆÒeþ LfÞ= \Òeþ cNêþ Lrþàó[èÐ^Ñ_ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
LfÞ= dÊw `Òeþ @ÒhÐL Òa×w^cà `õ[Þ @ÐLó½¤ ÒkÒmþ HaÕ dÊw, mÊþ¶¤_ @Ð]ÞeÊþ ]ËÒeBþ
eþkÞÒmþ Ð Ò[ZÊ, LfÞ=eÊþ Òj SÑ_ cËrÞÙ mÊþ¶¤_ LeÞþaÐ L\Ð NõkZÒdÐNÔ cÒ_kÊH _ÐkÚ Ð
@_Ô `lÒeþ @ÒhÐL* `ËaàLÐfÑ_ _t aÕheþ hÐjLcÐÒ_ ÒSß_ ^cÐàamþcèÑ \ùÒmþ
ÒaÐmÞþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð Ò[ZÊ, _t eþÐSÐ*]èÐeþÐ SÑ_ cËrÞÙ LfÞ=eÊþ mÊþ¶Þ¤[ ÒkaÐ L\Ð
@jÕbþa `õ[Ñ[ kÊH _ÐkÚ Ð _ÞÒS MÐeþÒaf ÒdÒk[Ê ÒSß_^cà `õ[Þ @ÐLó½¤ \ùÒmþ, ÒjkÞ
mÊþ¶Þ¤[ SÑ_ cËrÞÙLÊ Ò$¼eþÐB @ÐZÞaÐ L\Ð dÊ¦ÞÆ_Þº¤ mþÐÒN Ð Òj dÐkÐÒkD, LfÞ=Òeþ
_thÐj_ jcèuÒeþ @_Ô ÒL×ZjÞ I[ÞkÐjÞL [\Ô _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ, [Ð'eþ ckrþèLÊ Ò_B
aÞÒhi @ÐÒmþÐQ_Ðeþ ÒL×ZjÞ @ajeþ _\ÞaÐþ cÒ_kÊH Ð d]ÞaÐ _teþÐSÐ LfÞ= @^ùLÐeþ
LeÞþ\ùÒm,þ [Ð'eþ @a^ù aÞÒhi _\ùmþÐ HaÕ @ÒhÐL* eþÐS[è @Ðeþc÷ ÒkaÐ ÒafLÊ
LfÞ= eþÐSÔ cN^ Lrþàó[èeÊþ jèÐ^Ñ_ ÒkÐB jÐeÞþ\ùmþÐ Ð @_Ô\Ð, @ÒhÐL* jc¯ÆÒeþ
LfÞ= @ÐLõcZeþ @ÐahÔL[Ð `XÏÞ _\Ð«ÆÐ Ð
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþaÐeþ @½¤c aiàÒeþ @\Ðà[ç MõÑ½¤`Ëaà 261Òeþ @ÒhÐL
LfÞ= @ÐLõcZ LÒmþ Ð ÒjÒ[ÒaÒf eþÐSÐcÐ_*eþ eþÐSÔS¯Æ LeÞþaÐ HL `õcÊM LÐdàÔ
\ùmþÐ Ð HkÐ ÒjcÐ_*`ÐBÜ ÒN×eþa @ÐZÞaÐ jkÞ[ HLLÐfÑ_ ^_jƒÆrÞþ `ÐBaÐÒeþ
c^Ô jÐkÐdÔ LeÊþ\ùmþÐ Ð `õÐ¯ Òl[õÒeþ aÞSÞ[ eþÐSÔeþ eÐþSÐ aÞS¯ÑÆ eþÐSÔeþ ahÔ[Ð
jèÑLÐeþ LeÞþ HaÕ HLLÐfÑ_ cËmþÔaÐ_ ÒbþVÞ, D`kÐeþ J Leþ @Ð]Þ `õ]Ð_ LeÞþ
`Ê_aàÐeþ eþÐSÔ hÐj_ LeÊþ\ÞÒmþ Ð jcõÐV QtõNÊ©Æ* jc¯ÆeÊþ Òc×dàÔ Òj_Ð MÊaç
aÞhÐf \ùmþÐ Ð `îÞ_Þ* c[Ð_ÊjÐÒeþ QtõNÊ©Æ* Òj_ÐaÐkÞ_ÑÒeþ R@ mþl `]Ð[ÞL Òjß_Ô,
[ÞeÞþh kSÐeþ @hèÐÒeþÐkÑ J [Þ_Þ kSÐeþ kªÑÆ eþkÞ\ùÒmþ Ð HÒ[ aÞhÐf Òj_ÐLÊ
aÞ_ÞÒdÐN LeÞþaÐ jLÐÒh [\Ð Òj_Ðeþ Mnà bþeþZÐ LeÞþaÐmþÐNÞ Òc×dàÔ jcõÐV* `ÐBÜ
dÊw J eþÐSÔ S¯Æ @ahÔc÷ÐaÑ ÒkÐB`XÞ\ùmþÐ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, Òc×dàÔ hÐj_ [Ð'eþ aÔÐ`L
`õÐhÐj_ÞL aÔayÐ`ÐBÜ c^Ô `õjÞw \ùmþÐ Ð @Ò_L jÕMÔL LcàQÐeÑþ* Mnà bþeþZÐ
jLÐÒh @\àeþ _Þeþ«Æeþ @ÐahÔL[Ð eþkÊ\ùmþÐ Ð @\Ðà[ç eþÐSÔS¯Æ SeÊþeÞþ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
ÒjÒ[ÒafLÊ bþÐeþ[eþ @_ÔÐ_Ô Òl[õNÊXÞL cN^ jÐcõÐSÔÒeþ jÐcÞmþ ÒkÐB jÐeÞþ\ùaÐ
ÒaÒf LfÞ = þ jè Ð ^Ñ_ eþ k Þ a Ð jcõ Ð V @ÒhÐL*`ÐBÜ @jkÔ ÒkaÐ jè Ð bþ Ð aÞ L Ð
H[]çaÔ[Ñ[ jcÊ]õ `\Òeþ aÐZÞSÔ jLÐÒh @ÐahÔL @Ò_L Ò`Ð[Ðhõ¯Æ LfÞ=eþ
@^ùLÐeþÒeþ \ùmþÐ, dÐkÐ cN^`ÐBÜ CiÐàeþ LÐeþZ ÒkmþÐ Ð cÒ_kÊH, yf `\Òeþ Drþeþ
bþÐeþ[ J ]lÞZ bþÐeþ[ c^ÔÒeþ LfÞ=eþ @ayÞ[Þ c^Ô LfÞ= dÊweþ @_Ô HL `õcÊM
LÐeþZ \ùmþÐ Ð LfÞ= @^ùLÐeþ LÒmþ cNêÊþ ]lÞZ bþÐeþ[ jkÞ[ @aÐ^Òeþ aÐZÞSÔ
LÐeþaÐeþeþ jc÷Ða_Ð eþkÞ\ùmþÐ Ð
@ÒhÐL* LfÞ= @ÐLõcZLÊ Ò_B JXÏÞhÐeþ D`LËfarþàÑ @qfÒeþ ^ÑaeþLÊf
c^ÔÒeþ HL LÞcè]«ÑÆ `õQfÞ[ @RÞ Ð LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ @ÒhÐL SÒZ ^Ñaeþ L_ÔÐ
LÐeÊþaÐLÑLÊ aÞaÐk LeÞþaÐLÊ QÐkÊÜ\ùÒm; cÐ[õ LfÞ=eþ eþÐSLÊcÐeþ* jkÞ[ LÐeÊþaÐLÑ*
aÞaÐk ÒkaÐeÊþ LfÞ= J cN^ c^ÔÒeþ h[öã[Ð S_êÞmþÐ, dÐkÐeþ èÞþZ[Þ ÒkmþÐ LfÞ=
dÊw Ð LÞ«ÊÆ aÔÐ`L @\àÒ_ß[ÞL J jÐcÐSÞL LÐeþZ aÞ_Ð HÒ[ aÞhÐf Òjß_ÔaÐkÞ_Ñ
Ò_B ÒL×ZjÞ eþÐSÐ dÊw XÐLeþÐ Ò]B _`Ðeþ«ÞÆ Ð dÊw `Òeþ kÊH[ ÒjÒ[Òafeþ
èƒÆeþÐ @_ÊdÐ¯ÑÆ eþÐSÐ LfÞ=eÊþ LÐeÊþaÐLÑ*Ê Ò_B aÞaÐk LeÞþ\ÐB `Ðeþ«ÞÆ Ð
I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ* c[Òeþ LÐeÊþaÐLÑ LÞcè]«ÑÆ @ÒhÐL* akÊ[ `Òeþ
@Ðeþc÷ ÒkÐBRÞ HaÕ HkÐeþ j[ÔÐj[ÔLÊ Ò_B jÒtk LeÞþaÐeþ dÒ\½¤ @aLÐh
eþkÞRÞ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ SÐ[Þeþ ÒN×eþa aówÞ @ÐhÐÒeþ LÞcè]«ÑÆcÐ_ jó½Þ¤ ÒkÐB\ÐH Ð
H Òl[õÒeþ c^Ô aÞhÐf cN^ eþÐSèÞþaÐeþ J ckÐ_ jcõÐV @ÒhÐL* jk
^ÑaeþLÊfeþ ÒaßaÐkÞL au_ yÐ`_ LeÞþ LÞcè]«ÑÆVÞ ÒjbþfÞ HL DÒ~hÔ `ËeþZ
LeÊþRÞ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeÞþaÐ @jèÐbþÐaÞL _ÊÒkÜþ Ð
@ÒhÐL* [õÒ¯ÆÐ]h @_ÊhÐj_Òeþ LfÞ= dÊweþ èÞþZ[Þ jcèuÒeþ DÒmþîM
eþkÞRÞ Ð HkÐ @_ÊdÐ¯Ñ,Æ dÊwÒeþ HLmþl LfÞ= ÒmþÐL*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ J Ò]YÏ mþl
ÒmþÐL*Ê @Ðk[ @ayÐÒeþ dÊw atÑ eËþÒ` _Þ@ÐNmþÐ Ð HkÞ jÕMÔÐÒeþ @Ò_L @[Þe&_
eþkÞRÞ ÒaÐmÞþ ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL LkÞ\Ð«ÞÆ Ð dÊwÒeþ akÊ jÕMÔÐÒeþ ÒmþÐL*eþ k[Ðk[
ÒkaÐ kÊH[ j[Ô, cÐ[õ có[Ðk[* jÕMÔÐ _Þ~Ù½¤ LeÞþ mþÒl J Ò]YÏ mþl ÒaÐmÞþ
LkÞaÐ @[Þe&_ cÒ_kÊH Ð HL eËþYÏÞ bþÐaÒeþ @_ÊhÐj_Òeþ kÊH[ "ml' hvLÊ
aÔakÐeþ LeþÐdÐBRÞ !
HL\Ð @_jèÑLÐdàÔ Òd LfÞ= dÊweþ bþ¯ÆÐak[Ð @ÒhÐL*Ê Q¨ÆÐÒhÐLeÊþ
^cÐàÒhÐLÒeþ èÞZ[ LmþÐ¼ Ð HZÞLÞ eþZÒbþeÑ a]fÒeþ @ÒhÐL* Ò_[ó[èÒeþ ^càÒbþeÑþ
aÐSÞmþÐ Ð dÊw `Òeþ cN^ kÞÕjÐ J @ÐLõcZÐ[êL _Ñ[Þ èÞþkÐeþ LmþÐ HaÕ @ÒhÐL Òa×w
^càÒeþ ]ÑlÞ[ ÒkÐB hÐ«Þ,Æ @kÞÕjÐ, Ò`õc, LeÊþZÐ J cÐ_aÞL[Ð cÐ^ÔcÒeþ kó]¯ S¯Æþ
LeÞþaÐ`ÐBÜ jcªÆ `õLÐeþ D]Ôc LÒmþ Ð LfÞ= dÊw @ÒhÐL* SÑa_eþ `õ\c J Òhi
dÊw \ùmÐþ Ð dÊwÒeþ aõÐkêZ, hõcZ [\Ð _ÞeÑþk _ÐNeÞL
þ cÐÒ_ ÒdDÜ èþÞ bþÐaÒeþ có[Ðk[
ÒkÒmþ, [ÐkÐ @ÒhÐL*Ê ]ÐeÊþZ bþÐaÒeþ aÔ\ù[ LmþÐ Ð `õSÐcÐ_*eþ Ò_ß[ÞL J jÐcÐSÞL
LmÔþÐZ _ÞcÒ«Æ Òj ^càeþ `õjÐeþ LÒm,þ dÐkÐ @ÒhÐL* ^®à(¤^cà) ÒaÐmÞþ B[ÞkÐjÒeþ
èÞþQÞ[ Ð [Ð*eÞþ `óº¤Ò`ÐiL[ÐÒeþ Òa×w^cà ]lÞZ-`Ëaà HjÞ@Ð, cÞheþ, NõÑjç `õbóþ[Þ
Ò]hÒeþ akÊf bþÐÒa `õjÐeþmþÐbþ LmþÐ Ð Òj LfÞ=eþ `õSÐcÐ_*Ê `Ê[õ [ÊmÔþ aÔakÐeþ
LeÞþaÐLÊ `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ Ð cNêþ `õ[Ôl hÐj_ aÐkÐÒeþ eþkÞ\ùaÐ `Ðaà[Ô @qfeþ
@Ð]ÞaÐjÑ cÐ_*Ê Òj "^®¤' (^cà) `Ðf_ LeÞþaÐLÊ èþÐchà Ò]Òmþ Ð `õhÐj_Òeþ ^cà
ckÐcÐ[õ (@^ùLÐeÑ)þ _Þd¦ Ê Æ LeÞþ ÒjcÐ_*Ê hÐ«ÞÆeþ @Ð]hà `õQÐeþ LeÞa
þ ÐLÊ aÞbÞ_
þ ï Ò]hLÊ
Ò`õeþZ LÒmþ Ð Òj `õSÐ*Ê `Þ[ó [ÊmÔþ aÔakÐeþ LeÞþaÐLÊ `õ[Þhöã[Þ Ò]aÐ jkÞ[ @_Ô
`õÐZÑcÐ_* `õ[Þ cZÞi ]¯ÆÐèþah ÒkaÐ`ÐBÜ _ÞS @_ÊhÐj_Òeþ èþÐchà Ò]Òmþ Ð
HkÞ `õLÐÒeþ @ÒhÐL LfÞ= dÊw DrþÐeÊþ dÊw èþÞaÒrþà ^cà `õQÐeþLÊ cÐ^Ôc LeÞþ
cNêþ eþÐSÒ_ß[ÞL Lrþàó[è aÞªÆÐeþ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ùÒmþ HaÕ [kÚÒeþ @Ò_L
cÐ[õÐÒeþ j$¼f ÒkÐB\ùÒmþ Ð LfÞ= dÊw `ËaàeÊþ @\Ðà[ç @ÒhÐL jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ
LeÞþaÐ jc¯ÆÒeþ Òa×w^cà cN^ HaÕ [Ð'eþ `ÐMÐ`ÐMù eþÐSÔ `dàÔ«Æ jÑcÞ[ eþkÞ\ùmþÐ Ð
dÊw `ËaàeÊþ @ÒhÐL LÞcèÐ [Ð* `Ëaà`ÊeÊþi d\Ð QtõNÊ©Æ J aÞtÊjÐeþ c^Ô Òa×w^cà
NõkZ LeÞþ_\ùÒmþ Ð QtõNÊ©Æ*eþ ÒSß_^cà `õ[Þ @ÐLiàZ \ùmþÐ Ð ÒN×[c aÊw*
jc¯ÆÒeþ cN^ [\Ð @_Ô ÒLÒ[L ckÐS_`]Òeþ MõÑ½¤`Ëaà iº¤ h[ÐvÑÒeþ Òa×w^cà
eþÐS@_ÊNõk `õÐ©Æ ÒkÐB\ùmþÐ Ð ÒjkÞ @_ÊjÐÒeþ Ò]MùÒm,þ @ÒhÐL* jc¯ÆÒeþ
@[ÞÒahÞ ÒkÒmþ Òa×w^cà ÒmþÐLªÆeþÒeþ eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB `ÐeÞþa Ð cÐ[õ [Ð*
D]ÔcÒeþ HkÐ bþÐeþ[eþ aÞbÞþ_ï @qfLÊ [\Ð aÞÒ]hLÊ `õjÐeÞþ[ ÒkmþÐ Ð @\Ðà[ç
LfÞ=dÊwÒdÐNÊÜ Òa×w^cà HL aÞhèªÆeþeþ ^cà bþÐaÒeþþ MÔÐ[Þ `ÐBmþÐþ Ð HkÐ LfÞ=
dÊw, @ÒhÐL, Òa×w^cà J cNêþ I[ÞkÐjÞL ckrþè `õ[Þ`Ð]_ LÒeþ Ð
LfÞ= dÊw `Òe HaÕ Òa×w^càÒeþ ]ÑlÞ[ ÒkaÐ `Òeþ @ÒhÐL jƒËÀ¤à eËþÒ`
jÕjÐeþ aÞcÊM ÒkÐB\ùÒmþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB `ÐeÞþa _ÐkÚ Ð dÊweþ cÐNà èÞþkÐeþ LeÞþ ^cà J
@Ð]hà cÐ^ÔcÒeþ Òj cN^ jÐcõÐSÔeþ Lrþàó[è aSÐ¯Æ eþMùaÐLÊ [\Ð [ÐLÊ `ÐeÊþ`dàÔ«Æ
aÞªÆÐeþ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ùÒmþ Ð dÊw `Òeþ Òj Òj_ÐaÐkÞ_ÑLÊ bþ= LeÞþ_\ùÒmþ Ð
LfÞ=LÊ c^Ô [ÔÐN _LeÞþ cN^ jÐcõÐSÔeþ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ `õcÐZ
eþkÞRÞ Ð èþÐS¯Æ `Òeþ LfÞ= cNêþ `qc `õÒ]h bþÐÒa hÐjÞ[ ÒkmþÐ Ð Ò[ÐiÐfÑ
\ùmþÐ HkÐeþ cÊMÔ eþÐS^Ð_Ñ HaÕ jcÐ`Ð \ùmþÐ ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐS^Ð_Ñ Ð dÊweþ l¯Æl[Þ `Òeþ
eþÐSÔaÐjÑ* @ÐyÐbþÐS_ ÒkaÐ DÒ~hÔÒeþ Òj D]Ðeþ _Ñ[Þ NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj
jè[§Æ LfÞ= @_ÊhÐj_Òeþ ÒOÐiZÐ LeÞþ\ùÒmþ Òd, ""jcªÆ `õSÐ ÒkÒmþ ÒcÐeþ j«ÆÐ_ Ð
ÒdèÞ cÊÜ ÒcÐeþ j«ÆÐ_cÐ_*eþ BkLÐf J èþLÐfeþ jÊM LÐc_Ð LÒe,þ ÒjkÞèÞþ
jcªÆ c_ÊiÔ* _ÞcÒ«Æ [ÐkÐ kÚ ÒcÐeþ LÐcÔ Ð''
@Ðeþc÷Òeþ LfÞ= @ÒhÐL* `õ[Ôl _Þ¯Æ§ÆZÒeþ QÐmÞþ\ùmþÐ Ð $¼fÒeþ cNêþ
@_ÔÐ_Ô `õÐÒ]hÞL eþÐS^Ð_Ñ [lhÞfÐ, D³Æ¯ÞÆ_Ñ J jÊaÀ¤àNÞeÞþ èÞþ LfÞ=eþ cÊMÔ
eþÐS^Ð_Ñ Ò[ÐiÐfÑ c^Ô ckrþè `ÐBmþÐ Ð cÐ[õ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ LfÞ=LÊ @ÒhÐL*eþ
`õ[Þ_Þ^ù eËþÒ` SÒZ cN^ eþÐSLÊcÐeþ hÐj_ LÒmþ Ð [Ð*eþ _Ðc LÊcÐec_Ô \ùmþÐ
ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð Òj Ò[ÐiÐfÑÒeþ @ayÐ`Þ[ \ùÒmþ Ð Òc×dàÔ hÐj_eþ HL aXÏ jèÐ[§ÔÆ
\ùmþÐ @cmþÐ[§Æ Ð eþÐSÔÒeþ @ayÐ`Þ[ eþÐS`õ[Þ_Þ^ù*Ê `õÐhÐj_ÞL jkÐ¯Æ[Ð Ò]aÐ`ÐBÜ
HL c§ÞèÞi þ ] J @_ÔÐ_Ô LcàQÐeÑþ _Þd¦ Ê Æ \ùÒmþ Ð Dn ÒhõZÑeþ `õÐhÐj_ÞL @^ùLÐeÑþ*Ê
ckÐcÐ[õ LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð @ÐB_ hó<¼fÐ eþlÐ`ÐBÜ [\Ð eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ`ÐBÜ c^Ô
@^ùLÐeÑþcÐÒ_ _ÞdÊ¦Æ \ùÒmþ Ð cN^Òeþ `õ[ÞºÞ¤[ HkÞ @cmþÐ[§Æ LfÞ=eþ `õhÐj_Òeþ
c^Ô mþÐNÊ ÒkÐB\ùùaÐeþ ÒL×ZjÞ ¸¤½¤ `õcÐZ cÞÒf_ÐkÚ Ð kÊH[ LfÞ= @^ùLÐeþ LmþÐ
`Òeþ @Ðeþc÷Òeþ LÞRÞ jc¯Æ _ÞS `õ[Ôl Lrþàó[èÒeþ [ÐLÊ eþMùaÐ `Òeþ @ÒhÐL LfÞ=LÊ
SÒZ cN^ eþÐSLÊcÐeþ* `õ[Ôl hÐj_Òeþ RÐXÞ dÐB\ùÒmþ Ð Ò[ÐiÐfÑ J jcÐ`ÐWÐÒeþ
eþ Ð S^Ð_Ñ yÐ`_ LeÞ þ _Þ ¯ Æ c Þ [ eþ Ð Sjè @Ð]Ð¯Æ ` ÐBÜ c^Ô aÔayÐ LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð
eþÐSLcàQÐeÑþcÐÒ_ `õ[Ôl bþÐÒa `õSÐ*WÐeÊþ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ùaÐeþ c^Ô ÒL×ZjÞ
`õcÐZ _ÐkÚ Ð jc÷a[Ó yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_* ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ `ËaàbþfÞ hÐj_ eþkÞ\ùmþÐ HaÕ
eþÐS^Ð_ÑÒeþ ÒjcÐÒ_ _Þ¯ÆcÞ[ eËþÒ` _ÞS _ÞSeþ Ò]¯Æ ScÐ LeÊþ\ùÒmþ Ð @\Ðà[ç LfÞ=
aÞS¯Æ `Òeþ jÊwÐ @ÒhÐL yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_* kÐ[Òeþ LfÞ=eþ hÐj_ bþÐeþ RÐXÞ
dÐB\ùÒmþ Ð Òc×dàÔ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ jÞ^ÐjfM bþÐÒa LfÞ=Òeþ mþÐNÊ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð
`õÐÒ]hÞL jèÐ¯Ærþ[Ð aÞ_Ð @ÐSÞWÊÜ 2500 aià `ËÒaà cN^ bþfÞ HL aÞhÐf jÐcõÐSÔþ
[Þº¤Þ eþkÞaÐ jc÷a _\ùmÐþ Ð `õLó[Òeþ Ò]MùaÐLÊ NÒm,þ @ÒhÐL* @kÞÕjÐ, hÐ«ÞÆ J ^cà_Ñ[Þ
`õarþà_ `RÒeþ c^Ô ÒLtõÑ¯Æ aÔayÐ a]fÒeþ HL jÕOÑ¯Æ aÔayÐeþ aÔÐakÐeÞþL
@Ð^ÐeþLÊ @_Êbþa LeÞþkÊH Ð
bÊa
þ Ò_hèeþ _ÞLVy ^DfÞeþÊ `õÐ©Æ @ÒhÐL* jè[§Æ @_ÊhÐj_ LfÞ=Òeþ @ayÐ`Þ[
eþÐS `õ[Þ_Þ^ù*Ê jÒcèÐ^_ LeÞþ SÐeÞþ LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð H\ùeÊþ @ÒhÐL* cÐ_aÞL[Ð J
`õSÐa#f[Ð [\Ð _ÞeÒþ `l[Ð jÊ¸½ ¤ ¤ kÊH Ð eþÐS`õ[_ Þ ^Þ Þ ÒLÒ[ cÐ[õÐÒeþ HkÞ @_ÊhÐj_LÊ
LÐdàÔLÐeÑþ LeÞþ\ùÒmþ SZÐ`ÒXÏ _ÐkÚ Ð I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ BÕeþÐSÑÒe
@_ÊhÐj_LÊþ ÒdèþÞ mþÞ`Þaw LeÞþR«Þ,Æ [ÐkÐ _ÞcïÒeþ @aÞLf bþÐaÒeþ ]Þ@ÐNmþÐ :
In affairs of Administration, there might be persons who would
suffer imprisonment or coercion. In that also might occur accidental
death in prison and many might also heavily suffer for that. In that
case you must strive to deal with all of them impartially, the attributes
which are not conducive to impartial dealings are malignity, irascibil-
ity, harshness, hastiness, lack of practice, indolence and weariness.
You all must strive so that these attributes may not be in you. At the
root of all impartical dealings lie the absence of anger and avoidance
of hurry. The judicial officer of the capital [Toshali] must strive at all
times for this and they should not inflict sudden imprisonment or sud-
den coercion on people. For this purpose I would be sending on quin-
quennial tours the Mahamatras who would not be harsh and irascible
and would be soft and gentle in dealings.
LfÞ= dÊw J [Ð'eþ I[ÞkÐjÞL ckrþè @ÐÒmþÐQ_Ð ÒaÒf ÒLÒ[ÐVÞ jèÐbþÐaÞL `õhï
c_LÊ @ÐÒj Ð dÊw jc¯ÆÒeþ LfÞ=eþ eþÐSÐ LÞH \ùÒmþ ? ÒLDÜ aÕh ÒjÒ[ÒaÒf
LfÞ=Òeþ hÐj_ LeÊþ\ùÒmþ ? ÒLDÜ êþZeþ hÐj_ LfÞ=Òe `õQfÞ[ \ùmÐþ ? aÞ_Ð
eþÐSÐ LÞcèÐ aÞ_Ð ÒmþÐL`Þõ¯Æ hÐj_Òeþ mþl mþl ÒmþÐL LfÞ= `lÒeþ dÊwÒeþ
ÒdÐNÒ]aÐ jc÷a _ÊÒkÜþ Ð dÊwÒeþ k[Ðk[ mþl mþl ÒmþÐL* c^ÔÒeþ ÒLDÜ
@_Ê`Ð[Òeþ Òjß_ÞL \ÞÒmþ ? d]Þ có[Ðk[* c^ÔÒeþ @^ÞLÐÕh ÒajÐceÞþL _ÐNeÞþL,
Ò[Òa LfÞ=eþ Òj_ÐaÐkÞ_Ñeþ aÞhÐf[ÐLÊ Ò_B c_Òeþ jÒtk jó½Þ¤ ÒkaÐ jèÐbþÐaÞL¼ Ð
HjaÊ `õhïeþ jÞ^ÐjfM Drþeþ @ÐSÞ `dàÔ«Æ I[ÞkÐjÞLcÐ_*eþ kªÆN[ ÒkÐB_ÐkÚ Ð
LfÞ= dÊw J cN^ hÐjL @ÒhÐL* LfÞ= @^ùLÐeþ jcèuÒeþ SÐZÞaÐ mþÐNÞ HLcÐ[õ
_ÞbþàeþÒdÐNÔ I[ÞkÐjÞL [\Ô ÒkmþÐ @ÒhÐL*]èÐeþÐ mÞþMù[ @_ÊhÐj_ Ð HjaÊ
@_ÊhÐj_eþ jèeËþ` ÒkmþÐ eþÐSÐÒ]h Ð Dbþ¯Æ `õSÐ J eþÐS`õ[Þ_Þ^ù [\Ð eþÐSLcàQÐeÑþ*
jËQ_ÐÒ\à @_ÊhÐj_NÊXÏÞLÊ SÐeÞþ LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð @ÐSÞ @_ÊhÐj_ SÐeÞþ ÒkaÐeþ `õÐ¯Æ
2500 aià `Òeþ I[ÞkÐjÞLcÐ_* c_Òeþ DWÊ\ùaÐ _Ë@Ð _Ë@Ð `õhïNÊXÏÞLÊ ]ó½Þ¤Òeþ
eþMù [ÐLÊ aÞÒhìiZ LeþÐdÐDRÞ Ð Òj Òl[õÒeþ [kÚeÊþ jÞ^ÐjfM arþàcÐ_eþ `õhïNÊXÞLeþ
Drþeþ @ÐhÐ LeÞþaÐ dÊ¦ÞÆdÊ¦Æ cÒ_kÊH _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ H Ò_B _Ë@Ð [\Ô `õcÐZ J
I[ÞkÐjÞL _Þ]hà_ @ÐaÞ´ôÆ[ _ ÒkaÐ `dàÔ«Æ @ÐcLÊ dÊ¦ÞÆ_Þº¤ @_ÊcÐ_LÊ kÚ @Ð^Ðeþ
LeÞþ B[ÞkÐj eþQ_Ð LeÞþaÐLÊ `XÏÞa Ð
@ÒhÐL [Ð* @_ÊhÐj_NÊXÏÞLÒeþ jaà]Ð LfÞ= Ò]hLÊ LfÞ=cÐÒ_ akÊaQ_Òeþ
(Kalingas) ÒaÐmÞþ jÒcèÐ^_ LeÞþR«ÞÆ Ð [ÐkÐeþ @\à Òka LfÞ=eþ ÒmþÐLcÐÒ_ aÐ
LfÞ=eþ eþÐSÔcÐÒ_ Ð kÊH[ ÒjÒ[ÒaÒf LfÞ= _ÐcÒeþ ÒL×ZjÞ ÒNÐVÞH eþÐSÔ _\ùmÐþ Ð
"LfÞ=cÐÒ_' (ÒdcÞ[Þ JXÏÞ@ÐcÐÒ_) ajaÐj LeÊþ\ùaÐ jcNõ Òl[õLÊ aÐkÐÒeþ ÒmþÐL
LfÞ= _ÐcÒeþ SÐZÊ\ùÒmþ Ð (ÒdcÞ[Þ `õÐQÑ_ J c^ÔdÊNÒeþ jcNõ bþÐeþ[aià HL
hÐj_Ð^Ñ_ _ ÒkaÐ jÒrþè aÞÒ]hÒeþ HkÞ Òl[õLÊ bþÐeþ[ aÐ B¨Þ@ÆÐ HaÕ ÒmþÐLcÐ_*Ê
"bþÐeþ[eþ ÒmþÐLcÐÒ_' aÐ "bþÐeþ[Ñ¯Æ' ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð bþÐeþ[ bÞþ[Òeþ @Ò_L
eþÐSÔ \ùÒmþ HaÕ ÒjNÊXÞL èþ¸¤eþWÐeÊþ bÞþ_ï \ùÒmþ Ð cÐ[õ bþÐeþ[ aÐkÐÒeþ ÒjcÐ_*eþ
ÒNÐVÞH èÞQ þ ¯Æ \ùmÐþ Ð) Ò[ZÊ LfÞ=eþ aÔajÐ¯ÑÆcÐÒ_ @ÐjÊ\a ù Ð Òl[õLÊ LfÞ= _ÐcÒeþ
SÐZÞaÐ @jc÷a _ÊÒkÜþ Ð `õhï DÒW, d]Þ LfÞ= @Ò_LNÊXÞH yÐ_Ñ¯Æ J ÒRÐVÒRÐV
eþÐSÔeþ jcËk \ùmþÐ, Ò[Òa HÒ[ @^ùL jÕMÔL ÒmþÐL dÊwÒeþ cN^ aÞeÊþwÒeþ bþÐN
Ò_Òmþ ÒLcÞ[Þ ? HkÐeþ ÒNÐVÞH Drþeþ Òka Òd LfÞ= dÊwÒeþ "mþl' jÕMÔÐÒeþ
ÒmþÐLþ _Þk[ ÒkaÐ HaÕ "Ò]YÏ ml' jÕMÔÐÒeþ ÒmþÐL @Ðk[ ÒkaÐ kÊH[ LÞRÞVÐ
@[Þe&_ Ð "ml' HWÐÒeþ _Þ~Ù½¤ jÕMÔÐ bþÐaÒeþ _ ÒkÐB eËþYÏÞ bþÐaÒeþ kÊH[ aÔakó[
ÒkÐBRÞ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, k[Ðk[* c^ÔÒeþ jcÒªÆ LfÞ=eþ Òjß_Ô \ùÒmþ ÒaÐmÞþ ÒLDÜWÞ
DmþîÞMù[ ÒkÐB_ÐkÚ Ð aeÕþ aõÐkêZ, hõcZ J jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL @Ò_L jÕMÔÐÒeþ có[Ðk[
ÒkÐBR«ÞÆ ÒaÐmÞþ @ÒhÐL NìÐ_Þ `õLÐh LeÞþR«ÞÆ Ð kÊH[ Dw[ cN^ Òj_Ð dÊw jc¯ÆÒeþ
@jÕMÔ _ÞeÑþk ÒmþÐL* D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþ\ÐB `Ðeþ«ÞÆ Ð HkÐ @ÒhÐL*Ê jÐceÞþL
@bÞþdÐ_eþ ]Ê¹¤eÞþZÐcLÊ @^ùL ¸¤½¤ bþÐÒa Ò]MùaÐLÊ @ajeþ Ò]BRÞ Ð [ó[Ñ¯Æ[Ó, LfÞ=
dÊw `Òeþ c^Ô LfÞ= _ÞLVarþàÑ `Ðaà[Ô @qf aÐ @ÐVaÞL eþÐSÔNÊXÞL @ÒhÐL S¯Æ
LeÞþ `ÐeÞþ_\ùÒmþ Ð @\Ðà[ç LfÞ= ÒL×ZjÞ aÞhÐf jÐcõÐSÔ _\ùmþÐ HaÕ [ÐLÊ @Ð^Ê_ÞL
JXÏÞhÐeþ `õÐLó[ÞL jÑcÐqf jk [Êf_Ð LeÞþ Òka _ÐkÚ Ð @Ò_L yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÔeþ jcËk,
aÞhÐf LfÞ=eþ HL lÊ]õ @ÕhaÞÒhi cÐ[õ @ÒhÐL* Lrþàó[èLÊ @ÐjÞ\ùmþÐ Ð ÒLÒ[L
yÐ_Ñ¯ eþÐSÐ d]Þ cNêþ eþÐS`õ[Þ_Þ^ù*WÐÒeþ aÐiÙL Ò]¯Æ Ò]D\ùÒm,þ @_Ô akÊ[
`Ðaà[Ô eþÐSÔ aÐ @ÐVaÞL eþÐSÔ jèÐ^Ñ_ c^Ô eþkÞ\ùÒmþ Ð ÒdDÜ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÔ cN^LÊ
aÐiÙL Ò]¯Æ Ò]B @ÒhÐL* ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞ\ þ Òù m,þ ÒjNÊXÞL c^Ô cN^ `õhÐj_eþ
]ËeþÒeþ eþkÞ _ÞS _ÞSeþ hÐj_ `Ëaàa[ @aÔÐk[ eþMù\ùÒmþ Ð
@ÒhÐL* `Òeþ LfÞ=Òeþ cN^ hÐj_ @^ùL LÐf dÐHÜ [ÞºÞ¤ `ÐeÞþ _\ùmÐþ Ð Òc×dàÔ
aÕheþ Òhi jcõÐV aók]õ\*Ê [Ð* Òj_Ð`[Þ `ÊiÔcÞ[õ jÊ= k[ÔÐ LeÞþ cN^ @^ùLÐeþ
LeÞþÒ_Òmþ Ð HkÐeþ akÊ `ËaàeÊþ cN^Òeþ eþÐSÒ_ß[ÞL @yÞeþ[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B LfÞ=eþ
yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐÒ_ kÊH[ aÐiÙL Ò]¯Æ Ò]aÐ at LeÞþ jÐeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ jÐ=Òeþ
ÒjcÐÒ_ jƒËÆÀ¤à jèÐ^Ñ_[Ð c^Ô mþÐbþ LÒmþ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐB`ÐÒeþ Ð
MÐeþÒaf* hÐj_
LfÞ=eþ I[ÞkÐjÞL OVZÐafÑLÊ SÐZÞaÐ`ÐBÜ @ÒhÐL* hÞfÐÒmþM J @_ÊhÐj_
`Òeþ D]¯ÆNÞeÞþ (bÊþaÒ_hèe)þÒeþ ÒMÐ]Þ[ kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþM HL ckrþè`ËÀ¤à
D`Ð]Ð_ Ð H\ùeÊþ MÐeþÒaf _ÐcL SÒZ èþÐLõcÑ eþÐSÐ*eþ SÑa_, eþÐS[è [\Ð
[[çLÐfÑ_ OVZÐafÑ jcèuÒeþ jËQ_Ð cÞÒf Ð hÞfÐÒmþM LÐaÞÔL ÒhßfÑÒe,þ aõÐkêÑ
mÞþ`ÞÒe,þ `ÐmÞ bþÐiÐ jkÞ[ MÊaç jÐc&jÔ \ùaÐ HL bþÐiÐÒeþ mÞþMù[ Ð @Ò_L yfÒeþ
_½¤ ÒkÐBdÐB\ùaÐÒdÐNÊÜ hÞfÐÒmþMaÞ]çcÐÒ_ HkÐeþ `ÐWLÊ `ËÀ¤àbþÐaÒeþ DwÐeþ LeÞþ
`ÐeÞ_ þ ÐkÐ«ÞÆ Ð cÐ[õ mÞM
þ [
ù bþÐaÒeþ HkÐ D`mþ•Æ ÒkÐB\ùaÐeÊþ [\Ð @_Ô D`Ð]Ð_NÊXÞLeþ
@bþÐaÒeþ [[çLÐfÑ_ B[ÞkÐj eþQ_Ð`ÐBÜ HkÐLÊ @Ò_L ckrþè ]Þ@ÐdÐH Ð JXÏÞhÐ
B[ÞkÐjÒeþ kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMLÊ ckrþè cÞfÞaÐeþ @_Ô HL LÐeþZ ÒkmþÐ HkÐ LfÞ=eþ
èþÐLõc, ÒN×eþa [\Ð jcówÞLÊ ]hàÐH Ð MõÑ½¤`Ëaà [ó[Ñ¯Æ h[ÐvÑÒeþ @ÒhÐL* kÐ[Òeþ
þLfÞ=aÐjÑ èþÐS¯Æ aeþZ LeÞþ ÒdDÜ ÒN×eþa keþÐB\ùÒm,þ [ÐLÊ kÐ[ÑNÊ>¼Ðeþ aÀ¤à_
@Ò_LÐÕhÒeþ bþeþZÐ LeÞþaÐLÊ yÐ_Ñ¯Æ I[ÞkÐjÞLcÐ_*Ê @ajeþ `õ]Ð_ LÒeþ Ð `õ[ÑL
bþ Ð aÒeþ ÒkÒmþ c^Ô bÊ þ a Ò_hè e þ _Þ L Vy ^DfÞ N Þ e Þ þ e þ @ÒhÐL* @_Ê h Ðj_
ÒdÒ[ÒaÒf LfÞ=eþ èþÐS¯Æeþ LÐkÐZÑ LÒk, ÒjÒ[ÒaÒf [Ð'eþ `õ[ÞLÞõ¯ÆÐ bþfÞ
kÐ[ÑNÊ>¼Ðeþ hÞfÐÒmþM LfÞ=eþ èþÐLõcLÊ mÞþ`Þaw LÒeþ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MùÒm,þ
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþM LfÞ=eþ kó[ÒN×eþaLÊ Ò$¼eÞþ`ÐBaÐeþ HL `õ[ÑL eËþÒ` aÞÒaQÞ[
kÊH; MÐeþÒaf kÊ@«ÞÆ @Ð]hà _Ð¯ÆL, LfÞ=`ÐBÜ @ÒhÐL* aÞLÁ¤ !
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMÒeþ MÐeþÒaf* 13 aiàeþ hÐj_eþ aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ Ð HkÐeþ
@\à Òka MÐeþÒaf* eþÐS[èeþ [õÒ¯ÆÐ]h aiàÒeþ HkÐ mÞM þ [ ù ÒkÐBRÞ Ð Ò[ZÊ, eþÐS[èeþ
[õÒ¯ÆÐ]h aiàeþ èþarþàÑ OVZÐafÑ jcèuÒeþ H\ÞÒeþ LÞRÞ [\Ô _ÐkÚ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ
cÒ_ LeþÐdÐH, MÐeþÒaf Òd cÐ[õ Ò[eþaià eþÐS[è LeÞþ\ùÒm, kÊH[ HkÐ j[Ô ÒkÐB
_ `ÐÒeþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, hÞfÐÒmþMÒeþ eþkÞ\ùaÐ aÀ¤à_ÐLÊ aÞÒhìiZ LmþÐÒaÒf
I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ @Ò_L aÞi¯ÆÒeþ HLc[ ÒkÐB`Ðeþ«ÞÆ _ÐkÚ ¼ Ð LÐeþZ hÞfÐÒmþM yÐÒ_
yÐÒ_ @¸¤½¤ eþkÞRÞ, mÞþ`Þ _½¤ ÒkÐBdÐBRÞ HaÕ [Ð'eþ bþÐiÐ @ÐSÞeþ bþÐiÐWÐeÊþ dÒ\½¤
`ó\Lç Ð bÞþ_ï bÞþ_ï @\àÒeþ [ÐLÊ aÞÒhìiZ LeþÐdÐB`ÐÒeþ Ð [ó[Ñ¯Æ[Ó, hÞfÐÒmþMeþ
aÀ¤à_ÐLÊ jƒËÆÀ¤à j[Ô ÒaÐmÞþ NõkZ LeÞþaÐ ÒLÒ[]Ëeþ dÊ¦ÞÆ_Þº¤ [\Ð B[ÞkÐjj®¤[ Òka-
[ÐkÐaÞ HL `õhïaÐQÑ Ð MÐeþÒaf hÞfÐÒmþMeþ QÐeÞþ`ÒV awc=f jèªÞÆL, _tÞ`] J
aól, ÒQß[Ô @Ð]Þ ÒSß_^càeþ `õ[ÑLcÐ_ ÒMÐ]Þ[ LeÞRþ «ÞÆ, dÐkÐeþ DÒ~hÔ Òka mÞ` þ a
Þ w
jËQ_ÐLÊ j[Ô @Ð^ÐeÞþ[ ÒaÐmÞþ ÒmþÐÒL NõkZ Le«Ê Ð cÐ[õ, [ÐkÐ jÒrþè @Ð^Ê_ÞL
B[ÞkÐjLÐeþ HkÐeþ [SàcÐ LmþÐÒaÒf j[ÔÐj[Ô `õ[Þ ^ÔÐ_ Ò]aÐLÊ `õ¯ÆÐj LÒeþ Ð
@aÒjÐjeþ aÞi¯Æ Òd @_Ô I[ÞkÐjÞL [\Ôþ `õcÐZ J _Þ]hà_eþ @bþÐaÒeþ
I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ [[çLÐfÑ_ B[ÞkÐj eþQ_Ð`ÐBÜ HkÞ hÞfÐÒmþM D`Òeþ kÚ @^ùLeÊþ
@^ùL _Þbþàeþ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô Ð
HkÞ hÞfÐÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒQ]Ñ aÕheþ ckÐÒcOaÐk_* Ò`×[õ ÒkÒmþ MÐeþÒaf Ð
ÒLÒ[L* c[Òeþ MõÑ½¤`Ëaà ]èÞ[Ñ¯Æ h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ Òj LfÞ=Òeþ hÐj_
LeÊþ\ùÒmþ Ð cNêþ eþÐSÐ `ÊiÔcÞ[õ jÊ= (`õÐ¯Æ MõÑ½¤`Ëaà 184eÊþ MõÑ½¤`Ëaà 148) J
]ÐlÞZÐ[Ôeþ jÐ[aÐk_ eþÐSÐ jÐ[LÀ¤àÑ \ùÒmþ [Ð*eþ jcjÐc¯ÞÆL Ð LfÞ=_NeÑþ, dÐkÐLÊ
bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVy hÞhÊ`ÐfNXÏ jkÞ[ QÞkïÞ[ LeþÐdÐH, [ÐkÐ \ùmþÐ [Ð*eþ eþÐS^Ð_Ñ Ð
Òj ÒSß_^càeþ D`ÐjL \ùÒm,þ cÐ[õ @kÞÕjÐ cÐNàLÊ @Ð`ZÐB _\ùÒmþ Ð cÒ_kÊH
jÐceÞþLaÐkÞ_Ñeþ D`ÒdÐN LeÞþ Òj ]ÞNçaÞS¯Æ LeÞþaÐÒe @Ð_t mþÐbþ LeÊþ\ùÒmþ Ð
jc÷a[Ó Òc×dàÔ jÐcõÐSÔeþ `[_ `Òeþ ÒjÒ[ÒaÒf @Ò_L jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ cÊ¨Æ
ÒVLÞ\ùÒmþ Ð LfÞ=Òeþ MÐeþÒaf aÕh J ]ÐlÞZÐ[ÔÒeþ jÐ[aÐk_ aÕh \ùÒmþ ÒjkÞ
êþZeþ ÒNÐVÞH ÒNÐVÞH jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ Ð
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMÒeþ MÐeþÒaf*Ê LfÞ=Ð^ù`[Þ ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐBRÞ Ð LfÞ=
_ÐcÒeþ MÔÐ[ jcNõ @qfeþ ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔcÐ_*Ê `õ\Òc Òj S¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð
hÞfÐÒmþMÒeþ MÐeþÒaf* aÐmÔþSÑa_, hÞlÐ, eÊQ þ Þ J jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ jcèuÒeþ
jËQ_Ð eþkÞRÞ Ð [ÐkÐ @_ÊdÐ¯Ñ,Æ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ MÐeþÒaf* LÐf _ÞeËþ`Z LeÞaÐLÊ
`õ¯ÆÐj Leþ«ÞÆ ¼ Ð dÐkÐ `ËaàeÊþ DmþîÞMÞ[ ÒLÒ[L* c[Òeþ MÐeþÒaf MõÑ½¤`Ëaà ]èÞ[Ñ¯Æ
h[ÐvÑÒeþ eþÐSÔhÐj_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ @_Ô HL c[ @_ÊdÐ¯ÑÆ MõÑ½¤`Ëaà 64Òeþ
jc÷a[Ó Òj S_êNõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð [Ð*eþ `Þ[Ð \ùÒmþ ÒQ[eþÐS J `Þ[Ðck \ùÒmþ
ckÐÒcOaÐk_ Ð ÒLßÒhÐeþÐayÐÒeþ Òj `ÐeþƒÆeÞþL hÞlÐ, @\à_Ñ[Þ, eþÐS_Ñ[Þ, ^càhÐ±Æ,
jÐceÞLþ aÞsÐ_, aÞ^ù @Ð]Þ jkÞ[ j=Ñ[ J _ó[ÔLfÐÒeþ c^Ô `Ðeþ]hÙ[Ð mþÐbþ LeÞ\ þ Òù mþ Ð
`Þ[Ð* có[ÊÔ `Òeþ Òj cÐ[õ 15 aià a¯ÆjÒeþ dÊaeþÐS `]Òeþ @bþÞiÞ¦Æ ÒkÒmþ
HaÕ ]ÑOà _@ aià LÐf eþÐS`õ[Þ_Þ^ù bþÐaÒeþ hÐj_ èÞþQÐf_Ð LÒmþ Ð 26 aià
a¯ÆjÒeþ Òj "ckÐeþÐS', "LfÞ=Ð^ù`[Þ' J "QLõarþàÑ' @Ð]Þ D`Ð^ù NõkZ LeÞþ eþÐS`]
jc÷ÐfÞÒmþ Ð HkÞ aiàeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ 13 aià dÐH [Ð* jÐceÞþL @bÞþdÐ_, eþÐSÔ
hÐj_ [\Ð @_ÔÐ_Ô S_c=fLeþ LÐdàÔÐafÑ hÞfÐþÒmþMÒeþ aÞªó[ bþÐÒa aÀÞÙ[
ÒkÐBRÞ Ð MÐeþÒaf dÊaeþÐS `]Òeþ eþkÞ\ùaÐ ÒaÒf `õLó[ hÐj_bþÐeþ LÐkÐ kÐ[Òeþ
\ùmþÐ, [Ð*Ê èþÐchà Ò]aÐ `ÐBÜ c§ÞèÞþi] eþkÞ\ùmþÐ _Ð _ÐkÚ- Òj jƒÆLàÒeþ
hÞfÐÒmþMeÊþ LÞRÞ [\Ô H `dàÔ«Æ DwÐeþ LeþÐdÐB _ÐkÚ Ð jc÷a[Ó D¦Æ @a^ùLÊ Òj
LfÞ=eþ ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔNÊXÏÞL D`Òeþ Lrþàó[è kÐjmþ LeÞþaÐÒeþ @\aÐ Òj jcªÆ*Ê
Ò_B HL ckÐÒcÃ¤ LeÞþaÐÒeþ aÞ_ÞÒdÐN LeÞþ\ùÒmþ Ð LÐeþZ hÞfÐÒmþMÒeþ aÀÞÙ[
[Ð*eþ aÞhÐf jÐceÞþL aÐkÞ_Ñ; dÐkÐLÊ @hèÐÒeþÐkÑ, NSÐÒeþÐkÑ, `]Ð[ÞL J eþ\ÐÒeþÐkÑ
Òjß_Ô jcè¤fÞ[ Q[ÊeÕþN Òj_Ð ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ; @_Ô LfÞ= eþÐSÔNÊXÏÞL aÞ_Ð
[ÐkÐ NW_ LeÞ þ a Ð jc÷ a _\ù m þ Ð Ð ]è Þ [ Ñ¯Æ [ Ó, MÐeþ Ò af* `Þ [ Ð J `Þ [ Ðck
"LfÞ=Ð^ù`[Þ' \ùaÐeþ `õcÐZ _ÐkÚ Ð LfÞ= @«ÆNà[ ÒNÐVÞH lÊ]õ eþÐSÔeþ kÊH[
ÒjcÐÒ_ hÐjL \ùÒmþ Ð `ÊZÞ, _ÞS [õÒ¯ÆÐ]h aiàeþ eþÐS[èè LÐfÒeþ MÐeþÒaf LfÞ=
@«ÆNà[ @_ÔÐ_Ô eþÐSÔNÊXÏÞL aÞeÊþwÒeþ jÐceÞþL @bÞþdÐ_ LeÞþ\ùaÐ L\Ðeþ DÒmþîM
_ÐkÚ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ LfÞ= _ÐcÒeþ aÐkÐÒeþ MÔÐ[Þ `ÐB\ùaÐ Òl[õ c^ÔÒeþ
@Ò_L lÊ]õ eþÐSÔ \ùÒmþ HaÕ MÐeþÒaf* aÞhÐf Òj_ÐaÐkÞ_ÑÒeþ ÒjcÐÒ_ jÐcÞmþ
\ùÒmþ Ð LfÞ= dÊw jc¯ÆÒeþ c^Ô LfÞ= Òj_Ðeþ HL NÊeÊþ[è`ËÀ¤à ÒaßhÞ½Ô¤ \ùmþÐ Ð
HkÞ eþÐSÔcÐÒ_ HL jÕOÑ¯Æ eþÑ[ÞÒeþ jÕNWÞ[ J èÞþQÐfÞ[ ÒkÐB akÞÓ h[öãeþ
cÊLÐaÞmþÐ LeÊ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ c^Ô @_ÊcÐ_ LeþÐdÐB`ÐÒeþ Ð HkÐ Dbþ¯Æ LfÞ= dÊw
HaÕ [Ð'eþ ]ÊB h[ÐvÑ `Òeþ I[ÞkÐjÞL `õjÞwÞ `ÐB\ùaÐ MÐeþÒaf* jc¯ÆÒeþ
èÞþmþlÞ[ kÊH Ð
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ, MÐeþÒaf [Ð* eþÐS[èeþ `õ\c aiàÒe,þ `ËaàeÊþ
aÐ[ÔÐ ÒdÐNÊÜ l[ÞNõªÆ ÒkÐB\ÞaÐ LfÞ=_NeÑþ (eþÐS^Ð_Ñ)eþ @pÐfÞLÐ, ]ÊNà`õÐQÑeþ
@Ð]Þ e þ `Ê _ _à Þ c Ðà Z LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð aÐ[ÔÐaÞ ^ è ª Æ D]ÔÐ_ J SfÐh¯Æ N Ê X Ï Þ L eþ
eþlZÐÒalZÒeþ c^Ô Òj akÊ @\à aÔ¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ jcªÆ èÞþÒdÐS_ÐÒeþ
eþÐSÒLÐieÊþ ÒcÐV 35 mþl cÊ]õÐ aÔ¯Æ ÒkÐB\ùmþÐ Ð ÒjkÞbþfÞ eþÐS[èeþ [ó[Ñ¯Æ
aiàÒe,þ eþÐS^Ð_ÑÒeþ @Ò_L _ó[Ô, j=Ñ[, LõÑXÏÐ Ljeþ[ @Ð]Þ jÐÕ²ôÆ[ÞL LÐdàÔLõc
LeÞþ Òj _ÞSeþ eÊþQÞjƒÆ_ï[Ðeþ `õ]hà_ LeÞþ\ùÒmþ Ð
eþÐSÔ S¯Æ \ùmÐþ MÐeþÒaf*eþ @_Ô[c `õcM Ê @ÐNõk Ð Òj eþÐS[èeþ ]èÞ[Ñ¯Æ aiàÒeþ
jÐceÞþL aÐkÞ_Ñ Ò_B ]lÞZÒeþ Ló»¤Ð_]Ñ `dàÔ«Æ eþÐSÔ S¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð jÐ[aÐk_
eþÐSÔeþ eþÐSÐ jÐ[LÀ¤àÑ c^Ô [Ð* èþÐLõcÒeþ bÑþ[[õªÆ ÒkÐB`XÏÞ\Òù mþ Ð eþÐS[èeþ Q[Ê\à
aiàÒeþ Òj ]lÞZLÊ `ÊZÞ \Òeþ ]ÞNçaÞS¯ÆÒeþ dÐB jÐ[aÐk_ eþÐSÔ @^ùLÐeþ LÒmþ
HaÕ eþÐ½õÞL J ÒbþÐSL _ÐcL ]ÊBVÞ eþÐSÔLÊ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô LÒmþ Ð
HkÞ @bÞþdÐ_eÊþ HÒ[ cÐ[õÐÒeþ ^_jƒÆrÞþ `õÐ©ÆÆ ÒkÐB\ùmþÐ Òd, eþÐSLÑ¯Æ h¦ÞÆ J
jƒÆ]eþ `õbþÐa Ò]MÐB [\Ð eþÐZÑ aSÞeþOeþ* ÒLÐfÒeþ `Ê[õ j«ÆÐ_ mþÐbþ ÒkaÐ
MÊjÞÒeþ Ò`×eþ J S_`]aÐjÑ* DèÊþ akÊ mþl cÊ]õÐeþ eþÐSjè, Leþ J hÊ°Æ @Ð]Þ
RÐXÏ LeÞþÒ]B\ùÒmþ Ð eþÐS[èeþ `qc aiàÒe,þ [Þ_Þh[ aià `ËÒaà _t hÐj_ ÒaÒf
ÒMÐfÐ ÒkÐB\ùaÐ ÒL_ÐmþLÊ [_jÊmÑþ [\Ð Ò[ÐiÐfÑ aÐV Ò]B Òj LfÞ= _NeÑþ
`dàÔ«Æ jÕ`õjÐeÞþ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒMÐ]Þ[ ÒL_Ðmþeþ `Ê_Ó jÕeþlZ J jÕ`õjÐeþZ LÐdàÔ
MÐeþÒaf* LóiÞeþ aÞLÐh `õ[Þ eþkÞ\ùaÐ cÐ_jÞL[Ð `õ[Þ`Ð]_ LÒeþ Ð LÞ«ÊÆ [Ð'WÐeÊþ
aXÏ L\Ð "[Þ_Þh[ aià'eþ DÒmþîMLÊ cËf LeÞþ B[ÞkÐjLÐeþcÐ_*Ê HkÐ MÐeþÒaf*
LÐf _ÞeË`ZÒeþ jÐkÐdÔ LÒe,þ LÐeþZ LfÞ=Òeþ _t hÐj_eþ LÐf MõÑ½¤`Ëaà Q[Ê\à
h[ÐvÑ ÒaÐmÞþ _ÞeËþ`Þ[ ÒkÐBjÐeÞþRÞ Ð cÐ[õ hÞfÐÒmþMÒeþ DmþîÞMù[ `] "[Þ-aj-j['LÊ
ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL "103 aià' ÒaÐmÞþ [SàcÐ Leþ«Þ,Æ dÐkÐeþ @\à Òka D`ÒeþÐ¦Æ
"_teþÐSÐ' bþÐaÒeþ MõÑ½¤`Ëaà 261Òeþ LfÞ= aÞS¯Æ LeÞþ\ùaÐ @ÒhÐL*Ê hÞfÐÒmþM
QÞkïÞ[ LeÊþ\ÐB `ÐÒeþ Ð HkÞ DÒmþîMeþ @_Ô @\à ÒkmþÐ Òd, MÐeþÒaf* èÞþ _teþÐSÐ
c^Ô JXÏÞhÐ(LfÞ=) @^ùLÐeþ LmþÐ `Òeþ LóiÞeþ aÞLÐh`ÐBÜ ÒL_Ðmþ M__LÊ
@NõÐ^ùLÐeþ Ò]B\ùÒmþ Ð
eþÐS[èeþ @½¤c aiàeÊþ ]èÐ]h aià c^ÔÒeþ MÐeþÒaf [Þ_Þ \eþ Drþeþ bþÐeþ[ J
\Òeþ ]lÞZ bþÐeþ[ @bÞcÊÒM ]ÞNçaÞS¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ jÐceÞþL @bÞþdÐ_ÒdÐNÊÜ Òj
c\ÊeþÐ, cNêþ eþÐSNók J `ÐVfÞ`Ê[õ, @Ðuõ`õÒ]heþ `Þ\Ê¨Æ _NeÑþ [\Ð [ÐcÞmþ_ÐXÊeþ
ÒLÒ[L eþÐSÔ S¯Æ LeÞ\þ a ù Ðeþ DÒmþM
î eþkÞRÞ Ð jÐceÞþL @bÞþdÐ_eþ aÞaeþZÑeÊþ cÒ_kÊH
Òd, aÞSÞ[ eþÐSÔNÊXÏÞLeÊþ Òj ^_eþ[ï, `ÊZÞ @Ò_L jc¯ÆÒeþ SÑ_cËrÞÙ (cNêÊþ
`õÐ©)Æ [\Ð ÒSß_^càeþ àÞ[õ LÁ¤ aól (c\ÊeþÐeÊþ `õÐ©)Æ mþÐbþ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj D¦Æ
eþÐSÔNÊXÏÞLÒeþ yÐ¯ÑÆ bþÐÒa eþÐS[è aÞªÆÐeþ èÞþaÒrþà [ÐLúÐfÞLmþÐbþ ^_eþ[ï `õÐ©ÞÆ
`õ[Þ @^ùL ^ÔÐ_ Ò]D\ùÒmþ Ð `ÊZÞ L]ÐQÞ[ eþÐSÐcÐÒ_ (d\Ð- cNêþ eþÐSÐ aók¸¤[Þ
cÞ[õ) dÊw `ËaàeÊþ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÊ\ùÒmþ J ^_eþ[ï @Ð]Þ `õ]Ð_ LeÊþ\ùÒmþ Ð HkÞ
^_eþ[ïLÊ MÐeþÒaf _ÞS `õSÐ* c^ÔÒeþ ÒbþÐS_ @Ð]Þ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ aÃ¤_ LeÞþaÐeþ
D]ÐkeþZ eþkÞRÞ Ð MÐeþÒaf* aÞÒhi[è ÒkmþÐ, MÊaç @^ùL dÊw`Þõ¯Æ ÒkaÐ jÒrþè
Òj ÒSß_^càeþ c^Ô `õbË[ `óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð LÊcÐeÑþ àà[(D]¯ÆNÞeÞ)Òeþþ
Òj ÒSß_ @kà[ J bÞþlÊcÐ_*`ÐBÜ HLhk j[eþVÞ NÊ>¼Ð ÒMÐ]_ LeþÐB\ùÒmþ [\Ð
ÒjcÐ_*Ê Òeþhc J hÊ¢Æa±Æ `õ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐZÑ jÞÕk`\*
@_ÊÒeþÐ^Òeþ Òj bþÐeþ[eþ aÞbÞþ_ï `õÐ«ÆþeÊþ @ÐjÊ\ùaÐ d[Þ, hõcZ, [`jèÑ, FiÞ J Òa×w
bÞþlÊ* aÞhõÐc `ÐBÜ HLmþleÊþ Ewèà cÊ]õÐ aÔ¯ÆLeÞþ cÒ_Ðeþc @Ðhõ¯ÆyfÑ _ÞcÐàZ
LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ùeÊþ jÞw kÊH Òd, MÐeþÒaf*eþ ÒSß_ ^cà `õ[Þ @ÐLiàZ \ùaÐ jÒrþè,
@_Ô ^cà `õ[Þ @jkÞ»Ê¤ bþÐa _\ùmþÐ Ð
MÐeþÒaf* S_c=f LÐdàÔcÐ_ eþÐS^Ð_ÑÒLtõÞ[ \ùmþÐ Ð eþÐS^Ð_Ñ LfÞ=
_NeÑþLÊ aÐ]ç Ò]B @_Ô ÒLDÜWÞ Òj ÒL_Ðmþ M__ aÐ `Ê´Æ¤eÞþZÑ jÊÒhÐb_ @Ð]Þ
LÐdàÔ LeÞþ\ùaÐeþ DÒmþîM [Ð* hÞfÐÒmþMeÊþ cÞÒf _ÐkÚ Ð H\ùeÊþ HL\Ð c^Ô @_ÊcÞ[ kÊH
Òd [Ð*eþ `õ[Ôl J `õLó[ hÐj_Òl[õ LfÞ= _NeÑþ aÐkÐÒeþ kÊH[ MÊaç @^ùL _\ÞmÐþ þ Ð
`õÐQÑ_ dÊNeþ hÐj_ eÑþ[Þ dÐkÐ \ùmþÐ, eþÐSÔ S¯Æ `Òeþ aÞSÞ[ eþÐSÔeÊþ ^_jƒÆrÞþ mþÐbþ
LeÞþ aÐ aiàLÊ aià Ò]¯Æ `ÐBaÐeþ `õ[Þhöã[Þ `ÐB aÞS¯ÑÆ eþÐSÐ j«ÊÆ½¤ ÒkD\ùÒmþ Ð
@Ò_L jc¯ÆÒeþ dÊw jÕOVÞ[ ÒkaÐ `ËaàeÊþ lÊ]õ eþÐSÔcÐÒ_ ]ÞNçaÞS¯ÆÒeþ @ÐjÞ\ùaÐ
eþÐSÐ* ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþaÐLÊ c^Ô j®¤[ ÒkÐBdÐD\ùÒmþ Ð HkÐ dÊweþ l¯Æl[ÞLÊ
HXÏÐBaÐÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkD\ÞmþÐþ Ð
kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMeþ D`mþ•Æ[Ð MÐeþÒaf*Ê LÞcè]«ÑÆ aÐ S_höã[Þeþ EwèàÒeþ
HL B[ÞkÐjeþ `Ð[õ eËþÒ` `õ[Þ`Ð]Þ[ LÒeþ ¼ Ð HkÞ hÞfÐÒmþM [Ð*Ê HL ckÐaÞS¯ÑÆ
jcõÐV eËÒþ ` aÀ¤à_Ð LeÞRÞ Ð cÐ[õ eþÐSÐ* @ÐÒ]hÒeþ ÒjÒ[ÒaÒf HbþfÞ hÞfÐÒmþMcÐ_
ÒMÐ]Þ[ ÒkÐB\ùaÐeÊþ @\Ðà[ç HkÐ eþÐS`õhªÞÆ ÒkÐB\ùaÐeÊþ [ÐkÐeþ j[ÔÐj[Ô _ÞeÑþlZ
LeÞþaÐeþ @ÐahÔL[Ð c^Ô eþkÞRÞ Ð `ÊZÞ kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMe @Ò_L @Õh _½¤
ÒkÐBdÐB\ùaÐeÊþ [ÐkÐeþ jÕ`ËÀ¤à `ÐÒWÐwÐeþ ÒkÐB`ÐeÞþ_ÐkÚ Ð ÒdDÜ `ÐÒWÐwÐeþ ÒkÐBRÞ,
bÐiÐeþ bÞþ_ï[ÐÒdÐNÊÜ ÒjjaÊeþ [SàcÐ c^Ô jaàj®¤[ _ÊÒkÜ Ð [ÐkÐ jÒrþè, JXÏÞhÐ
B[ÞkÐjeþ @_Ô[c jaà`õÐQÑ_ mÞþMù[ ]ªÆÐaÞSç bþÐaÒeþ [\Ð MÐeþÒaf _ÐcÒeþ SÒZ
]ÞNaç ÞS¯Ñ aÑeþ*Ê ÒmþÐLÒmþÐQ_LÊ @ÐZÞ\a ù Ð LÐeþZeÊþ HkÞ hÞfÐÒmþMeþ I[ÞkÐjÞL ckrþè
MÊaç @^ùL Ð [[çLÐfÑ_ @_Ô ÒL×ZjÞ ]ªÆÐaÞSç kªÆN[ _ ÒkaÐdÐH, kÐ[ÑNÊ>¼Ð
hÞfÐÒmþMeþ ckrþè Òd @aÔÐk[ eþkÞa- HkÐ jkSÒeþ @_ÊÒc¯Æ Ð
MÐeþÒaf èþarþàÑ JXÏÞhÐ
MÐeþÒaf èþarþàÑ JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐj `õÐ¯Æ 800 aià êÞþ MÊaç ¸¤½¤ _ÊÒkÜþ Ð HkÞ
B[ÞkÐjLÊ mÞþ`Þaw LeþÞaÐ`ÐBÜ D`mþ•Æ I[ÞkÐjÞL [\Ô `õcÐZ dÒ\½¤ _ÊÒkÜþ Ð Ò[ZÊ,
[Ð'eþ `Ê<¼Ð_Ê`Ê<¼ @ÐÒmþÐQ_Ð J ^ÐeþÐaÐkÞL aÞÒhìiZ @ÐSÞ `dàÔ«Æ jc÷aèþ ÒkÐB
`ÐeþÞ_ÐkÚ Ð aÞbÞþ_ï yÐ_eÊþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒLÒ[L [ÐcõhÐj_, cÊ]õÐ, `õhªÞÆ J @bÞþÒmþMLÊ
@Ð^Ðeþ LeÞþ D¦Æ jc¯Æeþ B[ÞkÐj eþQ_Ð LeÞþaÐLÊ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ `õ¯ÆÐj LeÞþR«ÞÆ Ð
H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd, MÐeþÒaf èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ HLhÐj_Ð^Ñ_ _\ùmþÐ Ð HkÐ
ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔÒeþ aÞbþ¦Æ ÒkÐB bÞþ_ï bÞþ_ï hÐjL* _Þ¯Æ§ÆZLÊ @ÐjÞ\ùmþÐ Ð HkÞ
jc¯ÆÒeþ ÒdDÜ eþÐSLÊfcÐÒ_ hÐj_ LeÞþ\ùÒm,þ ÒjcÐ_* c^ÔÒeþ eþkÞ\ùÒmþ
jÐ[aÐk_, cÊeÊþ¨,Æ NÊ©,Æ cÐWe,þ _f, cÐZ, hebþþ`ÊeÑþ¯Æ J `Ëaà-N=aÕh Ð HkÞ
eþÐSaÕhcÐÒ_ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï `õÐ«ÆÆÒeþ hÐj_ LeÞþ\ùÒm ÒaÐmÞþ d[çLÞqÞ[ç
`õcÐZ eþkÞRÞ Ð LÞ«Ê ÒjcÐ_* hÐj_ jcèuÒeþ jaÞÒhi aÞaeþZÑ, [[çLÐfÑ_ jÐcÐSÞL
J @Ð\àùL @ayÐ, ÒmþÐL jÕ²ôÆ[Þ @Ð]Þ jÊ¸¤½¤ _ÊÒkÜþ Ð
jÐ[aÐk_
MÐeþÒaf* ÒQ]Ñ aÕheþ jcjÐc¯ÞÆL ÒkÒmþ ]lÞZeþ jÐ[aÐk_ aÕh Ð
MÐeþÒaf ÒjcÐ_*Ê dÊwÒeþ èþÐªÆ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþMÒeþ DÒmþîM
eþkÞRÞ Ð ÒQ]Ñ aÕheþ `[_ `Òe jÐ[aÐk_cÐÒ_ ]èÞ[Ñ¯Æ h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒeþ
LfÞ= J ÒLÐhf eþÐSÔ S¯Æ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð `õ\Òc hÞhÊ`ÐfNXÏÒeþ
HaÕ `Òeþ hÐmÞþkÊ¨Æc, eþÐc[Ñ\à J jÕOeþÐcÐ @Ð]Þ yÐ_Òeþ ÒLÒ[L jÐ[aÐk_LÐfÑ_
cÊ]õÐ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð D]¯ÆNÞeÞþWÐÒeþ yÐ_Þ[ dlcËrÞÙ jkÞ[þ jÐ[aÐk_LÐfÑ_ jÐqÞÞ
cËrÞÙLfÐeþþ jÐc&jÔ Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð jÐqÞ, jÐ[aÐk_ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ jÐ[LÀ¤àÑ*
@^Ñ_Òeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð Ò[ZÊ LfÞ= J jÐ[aÐk_ eþÐSÔ c^ÔÒeþ eþÐSÒ_ß[ÞL J jÐÕ²ôÆ[ÞL
jƒÆLà eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ c[ ]Þ@«ÞÆ Ð HkÞ jƒÆLà ]èÞ[Ñ¯Æ h[ÐvÑ `dàÔ«Æ
@aÔÐk[ eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð ÒN×[cÑ`Ê[õ jÐ[LÀ¤àÑ Òa×w ]Ðhà_ÞL
_ÐNÐSÊà_* @ÐNõkÒeþ ÒLÐhfeþ èÞþcfNÞeÞþWÐÒeþ (@Ð^Ê_ÞL NucÐ~à_ àà[eþ
`Ð]Ò]h) HL Òa×w aÞkÐeþ _ÞcÐàZ LeþÐB\ùÒmþ ÒaÐmÞþ QÑ_ç èÞþaõÐSL kÊH_çjÐÕ*
aÞaeþZÑeÊþ jËQ_Ð cÞÒf¼¼ Ð
cÊeÊþ¨Æ aÕh
MõÑ½Ñ¤¯Æ ]èÞ[Ñ¯Æ h[ÐvÑÒeþ jÐ[aÐk_ aÕheþ `[_ `Òeþ cÊÊeÊþ¨Æ aÕh LfÞ=
@^ùLÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÊeÊþ¨ÆcÐÒ_ bþÐeþ[LÊ LÊhÐZcÐ_* jkÞ[ c^ÔHjÞ@ÐeÊþ @ÐjÞ\ùÒmþ Ð
LÊhÐZcÐ_*eþ `[_ `Òeþ ÒjcÐÒ_ `Ëaà bþÐeþ[Òeþ _ÞSeþ eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþ akÊ aià
êÞþ hÐj_ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÊeÊþ¨ÆcÐÒ_ LfÞ=Òeþ hÐj_ LeÞþ\ùaÐ aÞi¯Æ ÒjcÐ_* cÊ]õÐeÊþ
jËQ_Ð cÞÒf Ð LÊhÐZ `õÐ«ÆÒeþ ÒjcÐÒ_ cÊ]õÐ `õQf_ LeÞþ\ùÒmþ dÐkÐ `õ\Òc `ÊeÑþ HaÕ
`Òeþ b]õL J hÞhÊ`ÐfNXÏ @Ð]Þ yÐ_eÊþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð cÊeÊþ¨Æ eþÐS[èeþ akÊ aià
`Òeþ mÞþMù[ cÐ]fÐ`Ð&ÞÒeþ eþ¦ÆaÐkÊ _ÐcL SÒZ da_*eþ SN_ïÐ\ ctÞeþ @ÐLõcZ
L\Ð aÀÞÙ[ ÒkÐBRÞ Ð I[ÞkÐjÞL eþÐMÐmþ ]Ðj aÐ_ÐSàÑ* c[Òeþ eþ¦ÆaÐkÊ \ùÒmþ jc÷a[Ó
cÊe¨þÊ Æ hÐjL Ð LÊhÐZeþ jkÒdÐNÑ Òj_Ð bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_ (cÊe¨ þÊ ÆcÐÒ_) JXÏh
Þ Ð @ÐLõcZ
LeÞþ\ùÒmþ HaÕ LÊhÐZ aÕheþ `[_ `Òeþ _ÞÒS jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ eþÐSÔ hÐj_ LÒmþ Ð
cÊeÊþ¨Æ hÐj_ JXÏÞhÐeþ D`LËf @qfÒeþ eþkÞ\ùmþÐ, LÐeþZ ÒLaf HkÞ @qfÒeþ cÊeÊþ¨Æ
cÊ ] õ Ð @ÐaÞ ´ ô Æ [ ÒkÐBRÞ Ð hÞ h Ê ` ÐfNXÏ e Ê þ @ÐaÞ ´ ô Æ [ cÊ ] õ Ð Òeþ "ckÐeþ Ð SÐ^ù e þ Ð S
^cà]ÐÒcÐ]e* `õQfÞ[ cÊ]õÐ' ÒaÐmÞþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð ÒjÒ[ÒaÒf eþÐSÐcÐÒ_ _ÞSeþ
`õbÊ[è `õ[Þº¤Ð _ÞcÒ«Æ _ÞS _ÐcÒeþ cÊ]õÐ `õQf_ LeÊ\ùÒmþ Ð cÐ[õ HL aók[ç @qfÒeþ
eþÐSÐ*eþ jèÑLó[Þ _\ÞÒmþ HkÞ cÊ]õÐ aÐZÞSÔ aÔajÐ¯Æeþ cÐ^Ôc eËþÒ` aÔakÐeþ
ÒkÐB`ÐeÞa þ _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ LÊhÐZcÐ_*eþ ]Ð¯ÆÐ] eËÒþ ` ÒdDÜ jÐc«Æ hÐjLcÐÒ_ `õ[Þº¤Ð
mþÐbþ LeÞþ\ùÒm,þ [_ê^ÔÒeþ cÊeÊþ¨cÐÒ_ ÒaÐ^kÊH \ùÒmþ @_Ô[c Ð LÊhÐZ jÐcõÐSÔÒeþ
`õ[ÞºÞ¤[ ÒkÐB\ùaÐ @_Ô LÊhÐZ ]Ð¯ÆÐ] aÕhNÊXÞLeþ eþÐSÔÒeþ c^Ô HkÞ cÊ]õÐeþ jèÑLó[Þ
[\Ð `õQf_ eþkÞ\ùaÐeþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð
NÊ©ÆLÐfÑ_ JXÏÞhÐ
MõÑ½Ñ¤¯Æ Q[Ê\à h[ÐvÑÒeþ Drþeþ bþÐeþ[Òeþ NÊ©aÕhe D[ç\Ð_ ÒkmþÐ Ð NÊ©ÆaÕheþ
èþÐLõcÑ hÐjL jcÊ]õNÊ©Æ aÐecèÐeþ dÊw @bÞþdÐ_Òeþ dÐB Drþeþ bþÐeþ[eþ akÊ @Õh J
]lÞZ bþÐeþ[eþ ÒLÒ[L @Õh _ÞS Lrþàó[èLÊ @ÐZÞ\ùÒmþ Ð HL aókrþeþ NÊ©Æ jÐcõÐSÔ
yÐ`_Òeþ HkÐ aÞÒhi jkÐ¯ÆL ÒkÐB\ùmþÐ Ð
@ÐkîÐaÐ] ªÆc÷ @bÞþÒmþMÒeþ jcÊ]õNÊ©Æ* ]ÞNçaÞS¯Æ L\Ð aÞªóÆ[ bþÐaþÒeþ aÀ¤à_Ð
LeþÐdÐBRÞ Ð jcÊ]õNÊ©Æ* jbþÐLaÞ keÞþÒjZ* eþQ_Ð ÒjkÞ ªÆc÷Òeþ eþkÞRÞ,þ ÒdDÜ\ùÒeþ
jcõÐV @ÒhÐL* hÞfÐÒmþM @RÞ Ð ÒjkÞ ªÆc÷ @bÞþÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ jcÊ]õNÊ©Æ ]lÞZ`\
@bÞþdÐ_ jc¯ÆÒeþ ÒLÐhf, LfÞ= @Ð]Þ eþÐSÔ S¯Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj SÞZÞ\ùaÐ ÒLÐpÊe,þ
Heþ¨Æ`mþîÑ J LÊÒaeþ eþÐSÔ ]lÞZ JXÏÞhÐeþ N&Ðc SÞmþîÐÒeþ @ayÞ[ \ùmÐþ ÒaÐmÞþ QÞkïÞ[
LeþÐdÐBRÞ Ð dÊw S¯Æ `Òeþ jcÊ]õNÊ©Æ ]lÞZ `\eþ ÒjkÞ eþÐSÔNÊXÏÞLÊ _ÞS jÐcõÐSÔÒeþ
jÕmþNï LeÞþ _\ùÒmþ Ð NÊ©Æ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LmþÐ `Òeþ eþÐSÔcÐÒ_ jè[§Æ ÒkÐB eþkÞ\Òù mþ Ð
HkÞ LÐeþZeÊþ JXÏÞhÐÒeþ NÊ©Æ eþÐS[èeþ aÞÒhi `õbþÐa @_ÊcÞ[ ÒkÐB_\ùmþÐ Ð eþÐSÒ_ß[ÞL
_Þ¯Æ§ÆZÒeþ eþkÞ_\ùaÐ jÒrþè JXÏÞhÐÒeþ NÊ©Æ `õbþÐa jÕ²ôÆ[Þ, yÐ`[Ô, aÐZÞSÔ @Ð]Þ
Òl[õÒeþ eþkÞ\ùaÐþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð JXÏÞhÐÒeþ cÞfÞ\ùaÐ @Ò_L [Ðcõ hÐj_Òeþ "NÊ©Æ
dÊN'eþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð MmÞþÒLÐV _ÞLVy `]êÒMÐmÞþ _ÐcL HL lÊ]õ eþÐSÔeþ hÐjL
`ó\èÑaÞNõk _ÞSLÊ "ckÐeþÐSÐ ^càeþÐSÐ' bþÐaÒeþ _ÐcÞ[ LeÞþ HbþfÞ HL [ÐcõhÐj_ SÐeÞþ
LeÞ\þ Òù mþ Ð [kÚÒeþ "NÊ©ÆÐv 250' (MõÑ½¤Ðv 569-570) ÒaÐmÞþ DÒmþM î eþkÞRÞ Ð HkÐeþ
@\à jcÊ]õNÊ©Æ* `Òeþ iº¤ h[ÐvÑ `dàÔ«Æ JXÏÞhÐÒeþ NÊ©ÆÐveþ `õQf_ \ùmþÐ Ð
eþÐSÒ_ß[ÞL @^ùLÐeþ _ \ùaÐ jÒrþè JXÏÞhÐeþ @bÔþ«ÆeþÒeþ NÊ©ÆÐveþ `õQf_ [[çLÐfÑ_
B[ÞkÐjLÊ @^ùL eþkjÔÐaó[þ LeÞþ]ÞH Ð
cÐWeþ aÕh
Q[Ê\à h[ÐvÑeþ c^ÔbþÐNÒeþ cÐWeþ _ÐcL HL eþÐS aÕheþ @bÊÔ[ þ \
ç Ð_ Ò]MùaÐLÊ
cÞÒf Ð cÐWeþcÐÒ_ ]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ HL lÊ]õ eþÐSÔ yÐ`_ LeÞþ ÒLÒ[L `ÒXÐhÑ
eþÐSÔLÊ @^ùLÐeþ LeÞþ\ÞaÐ LÊkÐdÐH Ð cÐWeþ aÕh NÊ©ÆcÐ_*eþ jcjÐc¯ÞÆL \ùmÐþ Ð cÐ[õ
jcÊ]õNÊ©Æ* @ÐkîÐaÐ] ªÆc÷ÒmþMÒeþ HkÞ eþÐSaÕheþ DÒmþîM _\ùaÐeÊþ @_ÊcÞ[ kÊH Òd
jc÷a[Ó jcÊ]N õ ©
Ê Æ* `Òeþ HkÞ aÕheþ D]¯Æ ÒkÐB\ùmÐþ Ð ÒLÒ[L [ÐcõhÐj_LÊ @^Ðeþ
LeÞþ cÐWeþ aÕhÐafÑ _ÞÀ¤à¯Æ LeÐdÐH Ð I[ÞkÐjÞL _aÑ_ LÊcÐeþ jÐkÊ*]èÐeþÐ `õªÊÆ[
cÐWeþ aÕhÐafÑ _ÞcïÒeþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð
aÞhÐMÐ acÐà (MõÑ½¤Ðv 350-360)
|
| |
2 Ð DcÐ acÐà (360-395 MõÑ½¤Ðv) 3 Ð h*eþ acÐà (395-400)
|
4 Ð h¦ÞÆ acÐà (400-420)
|
| |
5 Ð @_«Æ h¦ÞÆ acÐà (420-450) 7 Ð `õb&_ acÐà (460-80)
| |
6 Ð Qtõ acÐà (450-460) 8 Ð _t `õb&_ acÐà (480-498)
HkÞ aÕhÐafÑeÊþ SZÐdÐH Òd, cÐWeþ aÕheþ `õ[º Þ Ð¤ [Ð \ùÒmþ aÞhÐMÐ acÐà Ð Òj
350 MõÑ½¤ÐvÒeþ hõÑ`ÊeW þ ÐÒeþ HL lÊ]õ eþÐSÔ yÐ`_ LeÞ\þ Òù mþ Ð jc÷a[Ó Òj eþÐSaÕhS
_\ùÒmþ Ð HL lÊ]e õ Ðþ SÔeþ @^ù`[Þ ÒkÐB\ùaÐeÊþ [Ð* [ÐcõhÐj_Òeþ Òj _ÞSLÊ LfÞ=Ð^ù`[Þ
ÒaÐmÞþ DÒmþM î LeÞþ _ÐkÐ«ÞÆ Ð aÞhÐMÐ acÐà* `Ê[õ DcÐ acÐà* jc¯ÆÒeþ cÐWeþ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ
mþÐbþ LeÞ\þ m ù Ðþ Ð Òj Òhè[L @qf (N&Ðc SÞmÐîþ eþ QÞLV Þ )Þ @^ùLÐeþ LmþÐ `Òeþ jÊ_NeþLÊ
(aÕh^ÐeþÐ _]ÑLËfy cÊMmÞ= þ c) eþÐS^Ð_Ñ èÞaþ rþ_à LeÞ\þ Òù mþ Ð èþarþÑà jc¯ÆÒeþ ]lÞZ
]ÞNÒeþ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ ÒkaÐeÊþ hÐj_eþ jÊa^Þ Ð`ÐBÜ awàcÐ_`ÊeL þ Ê eþÐS^Ð_Ñ èþa
Þ rþ_à
LeÞ\þ Òù mþ Ð LõcÐN[ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ _Ñ[Þ @amþc_ è LeÞþ DcÐ acÐà eþÐS[èeþ 30 aiàÒeþ
_ÞSLÊ "LfÞ=Ð^ù`[Þ' ÒaÐmÞþ [ÐcõhÐj_Òeþ DÒmþM î LeÞ\þ Òù mþ J @Ðuõ`Òõ ]heþ hõÑLÐLÊmc þ
_ÞLVy jÞÕk`ÊeþLÊ eþÐS^Ð_Ñ èÞþarþà_ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj `õ]Ð_ LeÞþ\ùaÐ QÐeÞþÒNÐVÞ
[ÐcõhÐj_eÊþ [Ð* LÐdàÔLfÐ` jcèuÒeþ jËQ_Ð cÞÒf Ð cÐWeþ eþÐSÐcÐ_* c^ÔÒeþ DcÐ
acÐà @^ùL LÐf eþÐS[è LeÞ\þ Òù mþ HaÕ @^ùL eþÐSÔ S¯Æ c^Ô LeÞ\þ Òù mþ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ HLÐ^ùL cÐWeþ eþÐSÐ d\Ð: `õb& þ _ acÐà J ÒhieþÐSÐ _t `õb&_
acÐà, _ÞSLÊ "jLf LfÞ=Ð^ù`[Þ' ÒaÐmÞþ [ÐcõhÐj_Òeþ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð aÞÒhi LeÞþ
_t `õb&_ acÐà* jc¯ÆÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf cÐWeþ eþÐSÔ akÞeþÐLõcZeþ hÞLÐeþ ÒkÐB
jÕLÊQÞ[ ÒkÐB @ÐjÞ\ùmþÐ HaÕ [Ð'eþ eþÐS^Ð_Ñ jÞÕk`ÊeþWÐeÊþ awàcÐ_`ÊeþLÊ Ò$¼eþÐB
@ZÐdÐB\ùmÐþ , ÒjÒ[ÒaÒf c^Ô HkÞ D`Ð^ùeþ DÒmþM î HL D`cÐ cÐ[õ ÒaÐmÞþ cÒ_kÊH Ð
`qc h[ÐvÑeþ ÒhibþÐNÒeþ `Ëaà N=aÕh LfÞ=Òeþ hÐj_ `õ[Þº¤Ð LmþÐ `Òeþ cÐWeþ
eþÐSaÕh ÒmþÐ` `ÐBmþÐ Ð
_f eþÐSaÕh
`qc h[ÐvÑÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf cÐWeþcÐÒ_ ]lÞZ JXÏÞhÐeþ N&Ðc J _ÞLVarþàÑ
@qfÒeþ hÐj_ LeÊþ\ùÒm,þ ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ ]lÞZ JXÏÞhÐeþ @_Ô HL @qf @\Ðà[ç
@Ð^Ê_ÞL ÒLÐeþÐ`ÊV J R[ÞhNXÏeþ aªÆeþ @qfÒeþ _feþÐSaÕh eþÐS[è LeÊþ\ùÒmþ Ð
ÒLÒ[L [Ðcõ hÐj_, `õªÆeþ @bÞþÒmþM J cÊ]õÐeÊþ _f eþÐS[è jcèuÒeþ d[çLÞqÞ[ç
^ÐeþZÐ LeÞþkÊH Ð I[ÞkÐjÞL _aÑ_ LÊcÐeþ jÐkÊ*]èÐeþÐ `õªÊÆ[ _f eþÐSaÕhÐafÑ
_ÞcïÒeþ `õ]rþ ÒkmþÐ Ð
_f aÕhÐafÑ
|
aói^èS (`õÐ¯Æ 400 MõÑ½¤Ðv)
|
aeþÐkeþÐS (`õÐ¯ 440 MõÑ½¤Ðv `dàÔ«)Æ
|
bþa]rþ acÐà (MõÑ. 440-465)
|
@\à`[ÞeþÐS (MõÑ. 465-475)
|
²Æt acÐà (MõÑ. 475-500)
|
`ó\èÑeþÐS
|
aÞeËþèþÐS
|
aÞfþÐj[Ê= (`õÐ¯Æ 700 MõÑ½¤Ðv)
aªÆeþeþ _f eþÐS bþa]rþ acÐà* eÞþWÐ`Êeþ [ÐcõhÐj_ J ²Æt acÐà* ÒLÐeþÐ`ÊVeþ

Ò`ÐXÏÐNXÏ `õªÆeþ @bÞÒþ mþMeÊþ _fcÐ_* jcèuÒeþ jËQ_Ð cÞÒf Ð HkÐ aÔ[Ñ[ @ÐkîÐaÐ]
_ÞLVy bÞþVÐ NõÐceÊþ HL jÞmçþÒcÐkeþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð H\ùÒeþ _f aÕheþ `õ\c
eþÐSÐ aói^èS* jcèuÒeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð `õ¯ÆÐNWÐÒeþ [Ñ\àdÐ[õÐ jc¯ÆÒeþ bþa]rþ
acÐà eÞþWÐ`Êeþ [ÐcõhÐj_ `õ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ùÒeþ _feþÐSÔ ÒLÐeþÐ`ÊVWÐeÊþ ÒaeþÐeþ
`dàÔ«Æ aÞÞªÆÐeþ mþÐbþ LeÞþ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð _feþÐSÐcÐ_*eþ aLÐVL eþÐSÔ
jk dÊw ÒkÐB\ùaÐeþ SZÐdÐH Ð ÒjcÐ_*eþ eþÐS^Ð_Ñ `Ê´ÆeÑþ (Ò`ÐXÏNXÏ)WÐÒeþ yÐ`Þ[
ÒkÐB\ùmþÐ Ð HL]Ð h[öãcÐÒ_ HkÐ Ò`ÐXÏÞ Ò]B\ÞÒmþ Ð _feþÐS[è `õÐ¯Æ HL h[ÐvÑ
`dàÔ«Æ (400eÊþ 500 MõÑ½¤Ðv) eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð
cÐZ aÕh
MõÑ½Ñ¤¯Æ iº¤ h[ÐvÑÒeþ cÐWeþ eþÐSÔeþ DrþeþÒeþ J ckÐ_]Ñeþ @èþ `ÐhèàÒeþ
cÐZ _ÐcÒeþ HL eþÐSaÕh hÐj_ LeÊþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ ]ÊBVÞ [ÐcõhÐj_Òeþ DÒmþîM @RÞ Ð
hc÷ã_Ð\ \ùÒmþ HkÞ aÕheþ SÒZ @[Ô«Æ `õbþÐahÐfÑ eþÐSÐ Ð Òj 580eÊþ 603 MõÑ½¤Ðv
c^ÔÒeþ aÐÒmþhèeþeÊþ `ÊeÑþ `dàÔ«Æ aÔÐ`Þ\ùaÐ HL aÞhÐf eþÐSÔÒeþ eþÐS[è LeÊþ\ùaÐ
SZÐdÐH Ð Òj "èþc cÐÒkhèeþ èþc bþpÐeþL èþcÒ]a[Ð Ò]ßa[' D`Ð^ùÒeþ _ÞSLÊ
bËþiÞ[ LeÞþ\ùÒmþ, dÐkÐ [Ð* awÙ[ eþÐS`õbþÐaeþ jËQ_Ð ]ÞH Ð [Ð* @^Ñ_Òeþ eþkÞ\ùaÐ
SÒZ jÐc«Æ "ckÐeþÐS hÞaeþÐS' [Ðcõ hÐj_ `õ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð
aÞNõk aÕh
cÐZaÕheþ HL jcjÐc¯ÞÆL eþÐSaÕh ÒkÒmþ @Ð^Ê_ÞL N&Ðc @qfÒeþ hÐj_
LeÊ\þ a
ù Ð aÞNkõ aÕh Ð `ó\a
ù Ñ aÞNkõ \ùÒmþ HkÞ aÕheþ `õ\ceþÐSÐ Ð jÐc«ÆeÐþ SÐ ^càeÐþ S*
]èÐeþÐ 570 MõÑ½¤ÐvÒeþ `õ]rþ [ÐcõhÐj_Òeþ `ó\ùaÑ aÞNõk*eþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð
aÞNõkcÐ_*eþ eþÐS^Ð_Ñ `]êÒMÐmÞþ (MmþîÞÒLÐV _ÞLVy `]êÒMÐm)þWÐÒeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð
ÒmþÐLaÞNõk \ùÒmþ HkÞ aÕheþ @_Ô SÒZ eþÐSÐ Ð [Ð*]èÐeþÐ `õ]rþ LZÐj [Ðcõ hÐj_eÊþ
ÒmþÐL aÞNõk* jcèuÒeþ jËQ_Ð cÞÒf Ð ÒjkÞ [ÐcõhÐj_ @_ÊjÐÒeþ Òj ]lÞZ Ò[ÐiÐfÑ
J ÒLÒ[L `Ðaà[Ô eþÐSÔþ (@Ð^Ê_ÞL jc¯Æeþ NXSÐ[ eþÐSÔ)Òeþ hÐj_ LeÊþ\ùÒmþ Ð
heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕh
_faÕheþ `[_ `Òeþ MõÑ½Ñ¤¯Æ `qc h[ÐvÑeþ Òhi bþÐNÒeþ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ
(@Ð^Ê_ÞL LfÐkÐ¨Þ,Æ MeÞ@Ðeþ J eþÐ¯Æ`Êeþ @qf) heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕh eþÐS[è LeÞþaÐLÊ
mþÐNÞÒmþ Ð ÒjcÐÒ_ jc÷a[Ó _feþÐSÐcÐ_* @^Ñ_Òeþ yÐ_Ñ¯Æ @^ùLÐeÑþ bþÐÒa LÐdàÔ
LeÊ\þ Òù mþ Ð _faÕheþ `[_ `Òeþ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ _ÞSLÊ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LeÞþ ÒjcÐÒ_
hÐj_ @Ðeþc÷ LÒmþ Ð heþbþ`Êeþ \ùmþÐ ÒjcÐ_* eþÐS^Ð_Ñ Ð cÒ_kÊH, ÒjcÐÒ_
NÊ©ÆeþÐSÔeþ jÐc«Æ bþÐaÒeþ eþÐS[è LeÊþ\ùÒmþ Ð HkÞ aÕheþ `õ\c eþÐSÐ heþbþ* `Òeþ
_Òeþtõ hÐj_ bþÐeþ NõkZ LÒmþ Ð [Ð*]èÐeþÐ `õ]rþ `Þ`]ÊàmþÐ J LÊeÊþXÏ [Ðcõ hÐj_Òeþþ
heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕh jcèuÒeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð HkÞ aÕheþ eþÐSÐ cÒktõÐ]Þ[Ô J `õj_ï
cÐ[õ*]èÐeþÐ `õQfÞ[ ÒLÒ[L jèÀ¤àcÊ]õÐ R[ÞhNXÏeþ eþÐ¯Æ`Êe,þ aÞfÐj`Êeþ J LfÐkÐ¨ÞÆ
_ÞLVy MeÞ@þÐeþ J cÐeþÐNÊXÏÐ @qfeÊþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ Ð Ò[ZÊ D¦Æ @qfÒeþ
heþbþ`ÊeÑþ¯Æ cÊ]õÐeþ aÔakÐeþ \ùaÐeþ [\Ð ÒjWÐÒeþ hebþþ`ÊeÑþ¯Æ hÐj_ eþkÞ\ùaÐeþ
@_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð @_Ô SÒZ heþbþ`ÊeÑþ¯Æ eþÐSÐ `õ\c jÊÒ]aeÐS* jc¯ÆÒeþ
`õ]rþ R@ÒNÐVÞ [Ðcõ hÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd, D¦Æ eþÐSÐ NbÑþeþ bþNa[ç aÞhèÐjÑ \ÞÒmþ
J `Þ[ÐcÐ[Ð*Ê bþ¦ÞÆ LeÊþ\ùÒm ¼ Ð Òj ÒdÐwÐ \ùÒm ¼ Ð `¨ÞÆ[cÐ_*Ê ScÞ `õ]Ð_ J ÒNÐ]Ð_
LeÞ\
þ Òù mþ Ð heþb`
þ e
Ê Ñþ¯ÆcÐÒ_ jÕhìÞ½¤ \ùaÐ dÊw jƒÆLàÒeþ ÒL×ZjÞ [\Ô H`dàÔ«Æ kªÆN[
ÒkÐB_ÐkÚ Ð
`Ëaà N=aÕh
`Ëaà N=aÕh aÐ `õ\c N=aÕh MõÑ½Ñ¤¯Æ `qc h[ÐvÑeþ Òhi bþÐNÒeþ (496
MõÑ½¤Ðv) cÒktõNÞeÞþ @qfÒeþ eþÐSÔ yÐ`_ LeÞþ LÐfLõÒc HL èþÐLõchÐfÑ eþÐSaÕh
eËþÒ` èÞþQ¯Æ `ÐB\ùÒmþ Ð @½¤c h[ÐvÑeþ c^ÔbþÐN `dàÔ«Æ ÒjcÐ_*eþ `õbÊþ[è
eþkÞ\mù Ðþ Ð LfÞ=_Neþþ ÒjcÐ_*eþ eþÐS^Ð_Ñ \ùmÐþ , dÐkÐLÊ hõÑLÐLÊmc þ SÞmÐîþ eþ cÊMmÞ=
þ cç
ÒaÐmÞþ QÞk[ Þï LeþÐdÐH Ð HkÞ SÞmÐîþ eþ ]«Æè Ê Wþ ÐÒeþ N=cÐ_*eþ ]è[ Þ Ñ¯Æ eþÐS^Ð_Ñ eþk\Þ mù Ðþ Ð
ÒjcÐÒ_ _ÞSLÊ "[ÞL õ fÞ=Ð^ù`[Þ' ÒaÐmÞþ [ÐcõhÐj_Òeþ DÒmþM î LeÞRþ «ÞÆ Ð jcNõ LfÞ=
Òl[õLÊ N=cÐÒ_ @^ùLÐeþ LeÞ\þ a ù Ðeþ @_Ô ÒL×ZjÞ I[ÞkÐjÞL `õcÐZ _ÐkÚ Ð
N=cÐÒ_ LÀ¤ÐàVLeþ ÒLÐmþÐkf`Êeþ (ÒLÐmþÐe)þ @qfeÊþ LfÞ=LÊ @ÐjÞ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐH Ð LfÞ= N=aÕheþ `õ\c eþÐSÐ \ùÒmþ `õ\c Btõ acÐà Ð jÐc«Æ acÐà, kªÑÆ
acÐà, ]èÞ[Ñ¯Æ Btõ acÐà, [ó[Ñ¯Æ Btõ acÐà J `õ\c Ò]Òatõ acÐà \ùÒmþ HkÞ aÕheþ
@_Ô ÒLÒ[L eþÐSÐ Ð kªÑÆ acÐà 577 MõÑ½¤ÐvÒeþ _eþjÕÞ k`mþÑî [ÐcõhÐj_ J 578
MõÑ½¤ÐvÒeþ DmþÐc à [Ðcõ hÐj_ `õ]Ð_ LeÞ\þ Òù mþ Ð H\ùÒeþ Òj _ÞSLÊ "eþÐSjÞÕk' J "eþZbÑþ['
(dÐkÐ* eþZ bÑþ[` Þ ]õ Ð_ LeÊ\þ m
Þ Ðþ ) ÒaÐmÞþ ÒOÐiZÐ LeÞ\þ Òù mþ Ð [ó[Ñ¯Æ Btõ acÐà* eþÐS[è
LÐfÒeþ kÊH_jÐÕ LfÞ= bõcþ ZÒeþ @ÐjÞ\Òù mþ Ð kÊH_jÐÕ* aÞaeþZÑ @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒjÒ[ÒaÒf
N= hÐjÞ[ LfÞ= HL jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ \ùmÐþ HaÕ HkÐeþ Drþeþ ]ÞNÒeþ LÒ=Ð], ]lÞZÒeþ
Òa=Ñ J Drþe-þ `¾Þc ¤ Òeþ ÒLÐhf eþÐSÔ eþk\ Þ m
ù Ðþ Ð eþÐS^Ð_Ñ LfÞ=_Neeþþ èÞ^þ þù `õÐ¯Æ
QÐeÞþ cÐBmþ \ùmÐþ HaÕ HkÐ HL jców _NeÑþ eËÒþ ` MÔÐ[Þ mþÐbþ LeÞ\þ m ù Ðþ Ð `qc Ò]Òatõ
acÐà \ùÒmþ `Ëaà N=aÕheþ Òhi eþÐSÐ Ð [Ð* `Òeþþ HLÐ]h h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒeþ
Drþeþ N=aÕh aÐ èþarþÑà N=aÕheþ D[ç\Ð_ OVÞ\m Þ Ðþ Ð
ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSaÕh
MõÑ½Ñ¤¯Æ iº¤ h[ÐvÑeþ c^ÔbþÐNeÊþ ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSaÕh LÒ=Ð] c¨ÆfÒeþ hÐj_
LeÞ\Òù mþ Ð @½¤c h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷ `dàÔ«Æ (725 MõÑ½¤Ðv) ÒjcÐ_*eþ hÐj_ eþkÞ\m ù Ðþ Ð
ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_eþ HL I[ÞkÐjÞL ckrþè ÒkmþÐ, `õÒ¯ÆÐS_Ñ¯Æ I[ÞkÐjÞL [\Ô `õcÐZ
D`mþaç^ ÒkaÐ ÒdÐNÊÜ HkÞ jc¯ÆeÊþ JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐj LõchÓ ¸¤½¤[eþ ÒkaÐLÊ mþÐNÞmþÐ Ð
MÐeþÒaf* èþarþàÑ jc¯ÆeÊþ ]ÑOà 800 aià êÞþ B[ÞkÐj eþQ_Ð ÒdDÜ @¸¤½¤[Ð
c^ÔÒeþ N[Þ LeÞþ\ùmþÐ, [ÐkÐ ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_ jc¯ÆeÊþ @ÐD èÞþmþlÞ[ ÒkmþÐ_ÐkÚ ¼ Ð
ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_ [\Ð jcjÐc¯ÆÞL jcÐS J jÕ²ôÆ[Þeþ @^Ô¯Æ_ LeÞþaÐ `ÐBÜ @Ò_L
[ÐcõhÐj_ D`mþ•Æ ÒkmþÐ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ HkÞ jc¯ÆÒeþ QÑ_ç èÞa þ Ðõ SL kÊH_çjÐÕ JXÏÞhÐþ
bõcZ LeÞþ\ùÒm,þ dÐkÐ [Ð* eþQÞ[ aÞaeþZÑÒeþ aÀÞÙ[ ÒkÐBRÞ Ð B[ÞkÐj eþQ_Ð`ÐBÜ
HkÐ _ÞbþàeþÒdÐNÔ `õÐcÐZÞL _Þ]hà_ eËþÒ` NókÑ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
I[ÞkÐjÞL XÞ. ÒL. NÐ=ÊmÞþ ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_eþ aÕhÐafÑLÊ _ÞcïLõcÒeþ yÐ`Þ[
LeÞþR«ÞÆ Ð
ÒhßÒfÐ¡þa aÕhÐafÑ
|
1 Ð `õ\c ^càeþÐS eþZbÑþ[ (550-575 MõÑ. `õÐ¯)Æ
|
2 Ð `õ\c cÐâeþÐS Òjß_ÔbÑþ[ (575-600 MõÑ. `õÐ¯)Æ
|
3 Ð ReƒÆeþÐS `õ\c @dÒhÐbÑþ[ (600-615 MõÑ. `õÐ¯)Æ
|
4 Ð ]èÞ[Ñ¯Æ cÐâeþÐS ]èÞ[Ñ¯Æ Òjß_ÔbÑþ[ (615-665 MõÑ. `õÐ¯)Æ
|
5 Ð `õ\c c^ÔceþÐS ]èÞ[Ñ¯Æ @dÆÒhÐbÑþ[ (665-695 MõÑ. `õÐ¯)Æ
|
6 Ð ^càeþÐS hÑc_bÑþ[ (695-725 MõÑ. `õÐ¯)
|
| |
7 Ð ]èÞ[Ñ¯Æ c^ÔceþÐS 9 Ð @mþîèþÐS
| |
8 Ð eþZÒlÐbþ 10 Ð [ó[Ñ¯Æ c^ÔceþÐS
LÒ=Ð]c¨Æf eþÐSÔ LfÞ= J JXõeþ c^ÔarþàÑ @qfÒeþ DrþeþÒeþ ckÐ_]ÑWÐeÊþ
]lÞZÒeþ cÒktõ àà[ `dàÔ«Æ èÞþaÔÐ©Æ \ùmþÐ Ð LÒ=Ð]Òeþ hÐj_ LeÊþ\ùaÐ
ÒhßÒfÐ¡þa aÕh Drþeþ bþÐeþ[Òeþ @Ð^ù`[Ô aÞªÆÐeþ LeÞþ\ùaÐ kiàawà_, hhÐ* J
`ÊmþÒLhÑ* jcjÐc¯ÞÆL \ùÒmþ Ð LÒ=Ð] `õ\Òc hhÐ**eþ jÐc«Æ eþÐSÔ \mþÐ ¼ Ð
[Ð* èþÐS¯Æ `Òeþ [ÐkÐ kiàawà_* jÐc«Æ eþÐSÔ ÒkmþÐ Ð cÐ[õ Drþeþ bþÐeþ[eþ
HkÞ eþÐSÐcÐ_* c^ÔÒeþ mþÐNÞeþkÞ\ùaÐ Lfk J dÊweþ jÊÒdÐN Ò_B LÒ=Ð]
ÒhßÒfÐ¡þa cÐ_*eþ Ò_[ó[èÒeþ ÒLÒa ÒLÒa jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ eËþÒ` `õ[ÞºÞ¤[ ÒkaÐLÊ
c^Ô @ajeþ `ÐB\ùmþÐ Ð
ÒhßÒfÐ¡þaLÐfÑ_ HL [ÐcõhÐj_Òe HkÞ aÕheþ D`ùrÞþ `õj= HL LÞcè]«ÑÆ
bþÐaÒeþ eþkÞRÞ Ð LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ LfÞ= eþÐSÔeÊþ @eþÐSL[Ð ]Ëeþ LeÞþaÐ _ÞcÒ«Æ
HL]Ð eþÐSÐ `ÊfÞtÒj_ hÞa D`Ðj_Ð LÒmþ Ð HkÐeþ $¼f jèeËþ` HL aÞhÐf hÞfÐ
]èÞM¨ÞÆ[ ÒkÐB [kÚeÊþ SÒZ eþÐS`ÊeÊþi @ÐaÞbËà[ ÒkÒmþ Ð ÒhßÒfÐ¡þa _ÐcÒeþ èþÞQÞ[
HkÞ eþÐS`ÊeÊþi LÒ=Ð] eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþ @eþÐSL[Ð ]Ëeþ LÒmþ Ð d]Þ B[ÞkÐj
]ó½Þ¤eÊþ LÞcè]«ÑÆVÞeþ aÞÒhìiZ LeþÐdÐH, Ò[Òa ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ ÒkÒa `Ðaà[Ô
@qfeþ @^ùaÐjÑ Ð I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ `ÊfÞt J ÒhßfSLÊ haeþ èÞþ cÒktõNÞeÞþeþ
HL @Ð]ÞaÐjÑ SÐ[Þ ÒaÐmÞþ QÞkïÞ[ Leþ«ÞÆ Ð eþÐSaÕhS _ ÒkaÐ jÒrþè ÒjcÐÒ_ eþÐSÔ
hÐj_ LeÞþ\ùaÐeÊþ _ÞSLÊ ÒmþÐLjèÑLó[ [\Ð NõkZÑ¯Æ LeÞþaÐ`ÐBÜ jc÷a[Ó LÞcè]«ÑÆeþ
@Ðhõ¯Æ Ò_B\ùÒmþ Ð
HkÞ aÕheþ `õ[Þº¤Ð[Ð J `õ\c eþÐSÐ ÒhßÒfÐ¡þa* jcèuÒeþ ÒL×ZjÞ aÞÒhi
jËQ_Ð H `dàÔ«Æ `õÐ©Æ ÒkÐB_ÐkÚ Ð Ò[ZÊ ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐSÐ `õ\c ^càeþÐS eþZbÑþ[*Ê
ÒhßÒfÐ¡þa aÕheþ `õLó[ `õ[Þº¤Ð[Ð eþËÒ` cÐ_Ô[Ð ]Þ@ÐdÐH Ð NÊ©ÆÐv 250 aÐ 569
MõÑ½¤ÐvÒeþ [Ð*]èÐeþÐ `õ]rþ jÊc¨Æf [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd, Òj aÞNõk aÕheþ eþÐSÐ
`ó\ùaÑ aÞNõk*eþ jÐc«Æ eþÐSÐ \ùÒmþ Ð 600 MõÑ½¤Ðv `dàÔ«Æ ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ aÞNõk
eþÐSÔeþ jÐc«Æ \ùaÐeþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð aÞNõkcÐ_*eþ `[_eþ jÊÒdÐN Ò_B ReþƒÆeþÐS
`õ\c @dÒhÐbÑþ[ MõÑ½Ñ¤¯Æ iº¤ h[ÐvÑeþ ÒhiÒeþ LÒ=Ð]LÊ jèÐ^Ñ_ ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð
Òj `õ]Ð_ LeÞþ\ùaÐ _Ë@Ð`mþîÑ [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd, [Ð* jc¯ÆÒeþ LÒ=Ð]Òeþ
`õhÐj_eþ jÊaÞ^Ð mþÐNÞ @Ò_L jÐc«Æ J eþÐSLcàQÐeÑþ eþkÞ\ùÒmþ Ð eþÐSLcàQÐeÑþ*
c^ÔÒeþ eþkÞ\Òù mþ hõÑjÐc«,Æ ckÐjÐc«,Æ ]¨Æ_Ð¯ÆL, LÊcÐeþÐcÐ[Ô, D`ÐeÞL
þ J @Ð¯ÊÆ¦Æ* Ð
aÞS¯Æ LÒ=Ð] aÐjL \ùmþÐ [Ð*eþ eþÐS^Ð_Ñ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ cÐâeþÐS* jc¯ÆÒeþ LÒ=Ð] LÀ¤àja Ê À¤àeþ eþÐSÐ hhÐ**eþ jÐc«Æ eþÐSÔ
\ùmþÐ ÒaÐmÞþ N&Ðc [Ðcõ hÐj_eÊþ SZÐ`ÒXÏ Ð hhÐ* ÒL×ZjÞ dÊw cÐ^ÔcÒeþ _Ë@Ð LeÞþ
ÒhßÒfÐ¡þacÐ_*Ê èþÐªÆ LeÞþ\ùaÐeþ `õcÐZ _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ cÒ_kÊH, aÞNõkcÐÒ_ hhÐ*
eþÐSÐ*eþ jÐc«Æ \ùÒmþ HaÕ ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSÐ aÞNõkcÐ_* _Þ¯Æ§ÆZeÊþ jèÐ^Ñ_ ÒkÐB
jÞ^ÐjfM hhÐ**eþ "ckÐjÐc«'Æ ÒkaÐeþ lc[Ð kÐjmþ LeÞþ\ùÒm,þ dÐkÐ @Ò_L LÐf
`dàÔ«Æ @aÔÐk[ eþkÞ\ùmþÐ Ð MõÑ.620 `ËaàeÊþ hhÐ* JXõ, ]¨ÆbÊþ¦ÞÆ J DLúf @^ùLÐeþ
LeÞþ\ùÒmþ Ð [Ð*eþ LÒ=Ð] @ÐLõcZ L\Ð ÒLDÜWÐÒeþ DÒmþîM _ÐkÚ Ð @_Ô `lÒeþ
ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSÐ cÐâeþÐS 620 MõÑ½¤ÐvÒeþ _ÞSLÊ hhÐ**eþ "ckÐjÐc«'Æ ÒaÐmÞþ
ÒOÐiZÐ LeþÞR«ÞÆ Ð HkÐeþ @\à Òka, LÒ=Ð] `ËaàeÊþ hhÐ**eþ @^ùLÐeþbÊþ¦Æ \ùmþÐ Ð
MõÑ 625Òeþ hhÐ**eþ có[ÊÔ `Òeþ cÐâeþÐS _ÞSLÊ jèÐ^Ñ_ ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð
@hèÒc^ ds @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ _ÞSLÊ jLf LfÞ=Ð^ù`[Þ ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LÒmþ Ð cÐ[õ
642Òeþ kiàawà_ LÒ=Ð] @^ùLÐeþ LeÞþ `Ê_¾¤þ ÒhßÒfÐ¡þa cÐ_*Ê jÐc«Æ `]Òeþ
eþMùÒmþ Ð 647Òeþ kiàawà_* có[ÊÔ `Òeþ ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ `Ê_aàÐeþþ _ÞSLÊ jèÐ^Ñ_
ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð
ÒhßÒfÐ¡þacÐ_* jc¯ÆÒeþ ÒSÔº¤Ð^ùLÐeþ _Þ¯Æc eþkÞ\ùmþÐ, cÐ[õ L_Þº¤ cÐâ
eþÐS _ÐcL SÒZ ÒhßÒfÐ¡þa eÐþSÐ [ÐLÊ Dmþîþ+¼_ LeÞþ\ùaÐeþ _SÞeþ c^Ô eþkÞRÞ Ð
ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ aõÐkêZÔ ^càeþ `óº¤Ò`ÐiL \ùÒm,þ d]ÞJ ÒjÒ[ÒafLÊ LfÞ=Òeþ Òa×w
J ÒSß_ ^càeþ `õjÐeþ EZÐ _\ùmþÐ Ð eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ ^càeþÐS* eþÐZÑ eþÐSÐ* aÞèÑ[
ÒSß_ ^càeþ `óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÞþ\ùaÐeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd, ^cà
@Ð^ÐeþÒeþ ÒmþÐÒL _ÞSLÊ bþÐN bþÐN LeÊþ _\ùÒmþ HaÕ ÒNÐVÞH èÞa þ ÐeþÒeþ c^Ô HLÐ^ùL
^càeþ `õÒah eþkÞ\ùmþÐ Ð eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ @hèÒc^ J aÐSÒ`¯Æ
dsLÊ cÐ^Ôc LeÞ\ þ a
ù Ðeþ D]ÐkeþZ eþkÞRÞ Ð ÒdDÜ eþÐSÐ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞaþ ÐLÊ @_ÞoL
Ê
\ùÒm ÒLafþ ÒjkÞ eþÐSÐ* aÞeÊþwÒeþ dseþ @ÐÒ¯ÆÐSL aÐ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ @ÐNõkÑ
eþÐSÐ dÊw LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþ ÒLÒ[L eþÐSÐ jÐc«Æ ªÆeþLÊ @a_Ñ[
ÒkD\ùaÐ ÒaÒf ds @ÐÒ¯ÐS_ LeÞþ @_Ô ÒLÒ[L eþÐSÐ aÞhÐf jÐcõÐSÔeþ @^ùLÐeÑþ
ÒkD\ùÒmþ Ð jÐc«Æ eþÐSÐ DèÞþy eþÐSÐLÊ D`kÐe,þ ÒbþVÞ @Ð]Þ Ò]B _ÞS Òl[õÒeþ
Lrþàó[è aSÐ¯Æ eþMÊ\ùÒmþ Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa ªÆeþLÊ ªÆeþ ÒkÐB eþÐSÐcÐ_* c^ÔÒeþ HL
jÐc«ÑÆ jcèu NYÏÞ DWÊ\ùmþÐ Ð ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_ jc¯Æeþ JXÏõ J LÒ=Ð]Òeþ HkÐ
èÞþmþlÞ[ kÊH ¼ Ð
ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_ LÐfeþ HL aXÏ I[ÞkÐjÞL OVZÐ ÒkmþÐ QÑ_ç èÞþaõÐSL
kÊH_çjÐÕ* JXÏÞhÐ bõþcZ Ð kÊH_jÐÕ jc÷a[Ó 639 MõÑ½¤ÐvÒeþ JXÏÞhÐeþ JXõ, LfÞ=,
LÒ=Ð] J ÒLÐhf eþÐSÔ bõþcZ LeÞþ\ùÒmþ ¼ Ð [Ð* aÞaeþZÑÒeþ HkÐeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð
JXõ, dÐkÐLÊ Òj ¯ÊÆ QÐ ÒaÐmÞþ ÒmMùR«Þ,Æ [ÐkÐ ÒjÒ[ÒaÒf kiàawà_* _Þ¯Æ§ÆZÒeþ
\ùmþÐ Ð kiàawà_*]èÐeþÐ _ÞdÊ¦Æ SÒZ jÐceÞþL @^ùLÐeÑþ HkÐeþ `õhÐj_ ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ
eþkÞ\ùÒmþ Ð arþàcÐ_ a=eþ Òc]Þ_Þ`Êe J JXÏÞhÐeþ D`LËf SÞmþîÐ aÐÒmþhèe,þ LVL J
`ÊeÑþeþ LÞRÞ @ÕhLÊ Ò_B JXõ eþÐSÔ NWÞ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
kÊH_çjÐÕ @ÐkÊeÞþ c^Ô DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Òd, JXõ @qfeþ ÒmþÐL*eþ aÀ¤à hÔÐcf,þ
@ÐLó[Þ ]ÑOà J jèbþÐa DNõ \ùmþÐ Ð ÒjcÐ_* bþÐiÐ J bþÐa c^Ô-bþÐeþ[eÊþ bÞþ_ï \ùmþÐ Ð
eþÐSÔÒeþ ckÐdÐ_ Òa×w*eþ `õbþÐa eþkÞ\ùmþÐ Ð `õÐ¯Æ hÒkVÞ Òa×w aÞkÐeþÒeþ @_ËÔ_
]h kSÐeþ Òa×w bÞþlÊ eþkÞ\ùÒmþ Ð @Ò_L ctÞeþ HkÞ eþÐSÔÒeþ eþkÞ\ùaÐeþ kÊH_çjÐÕ
ÒmþMùR«ÞÆ Ð aÞaeþZÑÒeþ `Ê¹¤NÞeÞþ (`ÊjÞ Ò`ÐLÞmÞ)þeþ DÒmþîM eþkÞRÞ- dÐkÐ Òa×waÞkÐeþ
bþÐaÒeþ MÊaç `õjÞwÞ @Sà_ LeÞþ\ùmþÐ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ kÊH_jÐÕ JXõ eþÐSÔeþ ]lÞZ-`¾Þ¤c
D`LËfÒeþ "ÒQmÞþ[ÐÒmþÐ' _ÐcL HL jkeþ \ùaÐeþ aÀ¤à_Ð LeÞþR«ÞÆ Ð HkÐ jÐcÊ]õÞL
aÐZÞSÔeþ HL `õcÊM ÒLtõ \ùmþÐ Ð I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ HkÞ jkeþLÊ "hõÑÒl[õ' `ÊeþÑ jk
QÞkïÞ[ Leþ«ÞÆ Ð
LÒ=Ð]LÊ "L= Ò¯ÆÐ Ò[Ð' ÒaÐmÞþ DÒmþM î LeÞþ kÊH_çjÐÕ ÒmþMRù «ÞÆ HkÐ HL `Ðaà[Ô
eþÐSÔ \ùmþÐ Ð ÒmþÐL*eþ aÀ¤à hÔÐcf HaÕ jèbþÐa èþÐLõcÑ \ùaÐeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð
LÒ=Ð]eþ ÒmþÐÒL aÔakÐeþ LeÊ\ þ a
ù Ð mÞ`
þ Þ J c^Ô-bþÐeþ[eþ mÞ`þ Þ c^ÔÒeþ `Ð\àLÔ _\ùÒmþ
c^Ô, ÒhßfÑÒeþ `Ð\àLÔ eþkÞ\ùmþÐ Ð kÊH_çjÐÕ* @_ÊdÐ¯ÑÆ LÒ=Ð]Òeþ Òa×w^cà
@al¯ÆNÐcÑ \ùmþÐ Ð cÐ[õ eþÐSÔÒeþ h[Ð^ùL kÞtÊ Ò]aÒ]aÑ ctÞeþ eþkÞ\ùmþÐ J `õÐ¯Æ
]h kSÐeþ ÒSß_ j_ÔÐjÑ eþkÞ\ùÒmþ Ð aÔajÐ¯ÑÆcÐÒ_ LDXÏÞLÊ aÞ_Þc¯Æeþ cÐ^Ôc
eËþÒ` aÔakÐeþ LeÊþ\ùÒmþ Ð LÒ=Ð]Òeþ DnÒLÐVÑeþ kªÑÆ eþkÞ\ùÒm-þ dÐkÐLÊ aÐkÐeþ
eþÐSÔNÊXÏÞL LÒ=Ð]eÊþ @Ðc]Ð_Ñ LeÊþ\ùÒmþ Ð
LÞ mÞ= LÞ@Ð (LfÞ=) bõþcZ LeÞþ kÊH_çjÐÕ ÒmþMùR«ÞÆ Òd LÒ=Ð] èÞþ LfÞ=
eþÐSÔeþ eþÐSÐcÐÒ_ c^Ô DnÒLÐVÑeþ kªÑÆ eþ©ÆÐ_Þ LeÊ\ùÒmþ Ð ÒmþÐL*eþ bþÐiÐ c^Ô-
bþÐeþ[Òeþ `õQfÞ[ bþÐiÐWÐeÊþ `ó\L \ùmþÐ Ð h[Ð^ùL Ò]actÞeþ jkÞ[ LfÞ=Òeþ @Ò_L
Òa×w aÞkÐeþ eþkÞ\ùaÐ L\Ð aÞaeþZÑÒeþ DÒmþîM @RÞ Ð
LfÞ=eÊþ kÊH_çjÐÕ ÒLÐhf eþÐSÔLÊ bõþcZ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð
ÒLÐhfÒeþ ÒjÒ[ÒaÒf heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕh hÐj_ LeÊþ\ùÒmþ Ð @Ð^Ê_ÞL `¾Þ¤c JXÏÞhÐ
J R[ÞhNXÏeþ eþÐ¯Æ`Êeþ J aÞfÐj`Êeþ @qf ÒLÐhfeþ @«ÆbÊþà¦Æ \ùmÐþ Ð ckÐdÐ_`xÑ*eþ
eþÐSÔÒeþ `õbþÐa eþkÞ\ùmþÐ Ð ÒLÐhfÒeþ h[Ð^ùL Òa×w aÞkÐeþ eþkÞ\ùaÐ L\Ð kÊH_çjÐÕ
ÒmþMÞR«ÞÆÞ Ð "Ò`ÐÒmþÐcÒmþÐLÞmÞ'þ (èÞþcfNÞeÞ)þWÐÒeþ HL aók[ç Òa×w aÞkÐeþ eþkÞ\ùaÐ
L\Ð aÞaeþZÑÒeþ LÊkÐdÐBRÞ Ð @Ð^Ê_ÞL aeþNXÏ SÞmþîÐeþ NucÐ~à_ àà[ÐqfLÊ èÞþcf
NÞeÞþ ÒaÐmÞþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ QÞkïÞ[ Le«ÞÆ Ð Òa×w aÞkÐeþ aÔ[Ñ[ @Ò_L jÕMÔÐÒeþ
Ò]actÞeþ c^Ô eþÐSÔÒeþ eþkÞ\ùaÐ L\Ð aÞaeþZÑÒeþ LÊkÐdÐBRÞ Ð ÒLÐhfeÊþ kÊH_çjÐÕ
@Ðuõ @bÞþcÊÒM dÐ[õÐ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð
kÊH_çjÐÕ* aÞaeþZÑeÊþ ÒNÐVÞH L\Ð ¸¤½¤ kÊH Òd, ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï
eþÐSÔ [\Ð JXõ, LfÞ= J LÒ=Ð]Òeþ aÔakó[ ÒkD\ùaÐ bþÐiÐ c^Ô-bþÐeþ[eÊþ `ó\L
\ùmþÐ Ð d]ÞJ HkÞ [Þ_Þ eþÐSÔÒeþ aÔakó[ bþÐiÐ c^ÔÒeþ ÒLÒ[L jÐc&jÔ eþkÞ\ùmþÐ,
ÒL×ZjÞWÐÒeþ [Ð'eþ DÒmþM î _ÐkÚ; bþÐiÐ bÞr
þ ÒÞþ eþ JXÏÞhÐeþ eþÐSÔNÊXÏÞL HL jè[§Æ èÞQ
þ ¯Æ
eþM\Ê Òù mþ Ð Ò[ZÊ, @Ò_L ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔÒeþ aÞb¦ þ Æ ÒkÐB\ùaÐ jÒrþè aÐkÐeþ @qfÒeþ
LfÞ= ÒNÐVÞH @qf ÒaÐmÞþ èÞN þ ZÞ[ ÒkD\ùmÐþ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ ÒhßÒfÐ¡þa eþÐSÐcÐÒ_
HaÕ [Ð* `ËaàeþÊ @_Ô eþÐSÐcÐÒ_ _ÞSLÊ "jLf LfÞ=Ð^ù`[Þ' _ÐcÒeþ èÞQ þ ¯Æ Ò]aÐÒeþ
ÒN×eþa @_Êbþa LeÊ\ùÒmþ Ð
@½¤c h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ ÒhßÒfÐ¡þa hÐj_eþ `[_ ÒkmþÐ Ð Òb×þcLeþ aÕheþ
eþÐSÐ `õ\c hÞaLeþ Ò]a D_êrþ ÒLheþÑ ÒjcÐ_*Ê LÒ=Ð]eÊþ aÞ[ÐXÏÞ[ LÒmþ Ð eþÐSÔeÊþ
aÞ[ÐXÏÞ[ ÒkaÐ `Òeþ @mþîèþÐS _ÐcL SÒZ ÒhßÒfÐ¡þa*Ê _jÊ¨ÆÐ àà[Òeþ @bÞþÒiL
LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð @\Ðà[ç ÒhßÒfÐ¡þacÐÒ_ Òb×þcLeþ aÕheþ D]¯Æ `Òeþ `ÊZÞ `Ðaà[Ô
@qfLÊ QÐmÞþ dÐB\ùaÐeþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð
Òb×þcLeþ hÐj_
MõÑ½Ñ¤¯Æ @½¤c h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒe ÒhßÒfÐ¡þa eþÐS[èeþ `[_ jc¯ÆÒeþ þ
JXÏÞhÐeþ Ò[ÐiÐfÑ Òl[õÒeþ Òb×þcLeþcÐÒ_ HL eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþ eþÐS[è @Ðeþc÷
LÒmþ Ð Ò[ÐiÐfÑ eþÐSÔ HkÞ jc¯ÆÒeþ DrþeþÒeþ ]¨ÆbÊ¦ÞÆ (Òc]Þ_Þ`Êe)þWÐeÊþ @Ðeþc÷
LeÞþ ]lÞZÒeþ cÒktõ àà[ (N&Ðc) `dàÔ«Æ aÞªÆÐeþ mþÐbþ LeÞþ\ùmþÐ Ð `õÐ¯Æ ]ÊBhk
aià êÞþ (MõÑ.736 eÊþ MõÑ.923) Òb×þcLeþcÐÒ_ eþÐSÔ hÐj_ LeÞþ\ùÒmþ Ð D`LËf
@qf aÔ[Ñ[ ÒjcÐÒ_ `ÒXÐhÑ LfÞ= J JXõ @qfNÊXÏÞLÊ c^Ô _ÞS @^Ñ_LÊ @ÐZÞaÐLÊ
@Ò_L jc¯ÆÒeþ D]Ôc LeÊþ\ùÒmþ HaÕ ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ ÒLÒ[L Òb×þcLeþ eþÐSÐ
_ÞSLÊ "jLf LfÞ=Ð^ù`[Þ' ÒaÐmÞþ ÒOÐiZÐ LeÞþ\ùÒm Ð ÒjcÐÒ_ _ÞSLÊ DLúfeþ ÒaÐmÞþ
c^Ô LkÊ\ùÒmþ Ð `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐ aÐkÐÒeþ a=eþ eþÐYÏ eþÐSÔ jk dÊw LeÞþ ÒjcÐÒ_
aÞS¯ÑÆ ÒkÐB\ùaÐeþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð NÊkÒ]a `ÐVL (dÐS`Êeþ Òl[õ) ÒjcÐ_*eþ
eþÐS^Ð_Ñ \ùmþÐ Ð @Ò_L Òb×þceþÐSÐ Òa×w D`ÐjL \ùÒm,þ cÐ[õ aõÐkêZÔ ^cà J [Ð'eþ
aÀ¤àÒbþ] _Ñ[Þeþ `õbþÐa c^Ô ÒjcÐ_* D`Òeþ `õbË[ cÐ[õÐÒeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð aÞÒhiLeÞþ
Òa×w^càeþ @kÞÕjÐ _Ñ[Þeþ ÒjcÐÒ_ @_ÊNÐcÑÆ _\ùÒmþ Ð HkÞ aÕheþ @_ËÔ_ R@ SZ
eþÐZÑ eþÐSÔ hÐj_ LeÞþ\ùaÐeþ ]ó½¤Ð«Æ eþkÞRÞ Ð @½¤c J _ac h[ÐvÑeþ jÐcÐSÞL
èÞþÒahÒeþ eþÐZÑcÐ_*eþ eþÐSÔ hÐj_eþ ]ó½¤Ð«Æ bþÐeþ[ B[ÞkÐjÒeþ @_Ô ÒLDÜWÞ
_ÐkÚ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Òb×þcLeþ eþÐSaÕheþ I[ÞkÐjÞL ckrþè jcLÐfÑ_ bþÐeþ[Òeþ
MÊaç @^ùL ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH Ð
aÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷ `dàÔ«Æ Òb×þcLeþ eþÐSaÕh jcèuÒeþ I[ÞkÐjÞLcÐ_*Ê
LÞRÞ SZÐ_\ùmþÐ Ð aÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ ÒLÒ[L [ÐcõhÐj_ J hÞfÐÒmþM @ÐaÞ´ôÆ[
ÒkmþÐ HaÕ [kÚeþÊ Ò[ÐiÐfÑ eþÐSÔÒeþ ]ÑOà LÐf êÞþ eþÐSÔ hÐj_ LeÞ\ þ a
ù Ð HkÞ eþÐSaÕh
aÞi¯Æ ÒmþÐL ÒmþÐQ_LÊ @ÐjÞmþÐ Ð HèÞþÞLÞ jcLÐfÑ_ cÐ]fÐ`Ð&ÞÒeþ c^Ô Òb×þccÐ_*
aÞi¯ÆÒeþ ÒL×ZjÞ jËQ_Ð _ÐkÚ Ð `¨ÞÆ[ aÞ_Ð¯ÆL cÞhõ _ÐcL SÒZ aÞ]èÐ_ Òbþ×c [Ðcõ
hÐj_NÊXÞLÊ jÕLfÞ[ J aÞÒhìiZ LeÞþ `ÊªÆL @ÐLÐeþÒeþ (Orissa Under the
Bhauma Kings) `õLÐh LmþÐ `Òeþ HkÞ eþÐSaÕh jÕ`LàÒeþ B[ÞkÐj RÐ[õcÐ_*
aÞÒhi ]ó½Þ¤ @ÐLiÙ[ ÒkmþÐ Ð aÞ_Ð¯ÆL cÞhõ* `ÊªÆL `õLÐh_ `Òeþ H c^ÔÒeþ @ÐkÊeÞþ
@Ò_L I[ÞkÐjÞL [\Ô J _Þ]hà_ `õÐ©Æ ÒkÐBRÞ, dÐkÐ [[çLÐfÑ_ JXÏÞhÐeþ QÞ[õ
`õªÊÆ[ÞÒeþ jkÐ¯ÆL kÊH Ð Òb×þc `õ]rþ [Ðcõ hÐj_NÊXÞLÒeþ "Òb×þc eþÐSÐ' ÒaÐmÞþ
DÒmþîM eþkÞ\ùaÐ ÒaÒf Òbþ×caÕhÑ¯Æ eþÐSÐcÐ_* _ÐcÒeþ jaà]Ð "Le'þ `õ[Ô¯Æ
ÒdÐXÐ ÒkÐB\ÐH Ð HkÞ LÐeþZeÊþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ ÒjcÐ_*Ê "Òb×þc-Le'þ aÐ
"Òb×þcLe'þ aÕh ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LeÞþ\Ð«ÞÆ Ð arþàcÐ_ B[ÞkÐjÒeþ "Òb×þcLe'þ _ÐcÒeþ
ÒjcÐÒ_ èÞþQÞ[ Ð
Òb×þcaÕheþ D`ùrÞþ jcèuÒeþ cÊMÔ[Ó ]ÊBVÞ c[ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ eþMù\Ð«ÞÆ Ð
I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ* c[Òeþ Òb×þccÐÒ_ @ÐjÐceÊþ JXÏÞhÐ @ÐjÞ\ùÒmþ Ð
@½¤c h[ÐvÑÒeþ @ÐjÐceþ kiàacà_ _ÐcL SÒZ eþÐSÐ JXõ @^ùLÐeþ LeÞþ\ùÒmþ
HaÕ aÞSÞ[ @qfeþ `õhÐj_`ÐBÜ jÐ=Òeþ @ÐjÞ\ùaÐ Òb×þccÐ_*Ê _ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð
LÐfLõÒc Òb×þccÐ_* D`Òeþ kiàacà_*eþ _Þ¯Æ§ÆZ eþkÞmþÐ _ÐkÚ, dÐkÐ ÒjcÐ_*Ê
jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkmþÐ Ð Ò_`Ðfeþ `hÊ`[Þ_Ð\ ctÞeþ
@bÞ þ Ò mþ M Òeþ kià a cà _ * L_ÔÐ*Ê bþ a ]rþ aÕhSÐ LÊ k ÐdÐBRÞ Ð ÒjkÞ b þ f Þ
Òb×þceþÐS Q[Ê\à hÊb*eþ Ò]a `õ]rþ [ÐfÒQeþ [ÐcõhÐj_Òeþ Òb×þceþÐSÐ bþa]r
aÕheþ ÒaÐmÞþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ kiàacà_ J Òb×þccÐÒ_ ÒNÐVÞH
aÕheþ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH Ð
@_Ô c[ @_ÊjÐÒe,þ Òb×þccÐÒ_ ÒkÒmþ JXÏÞhÐeþ bË¯ÆÐÜ @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯Æeþ Ð
Ò[ÐiÐfÑÒeþ eþÐSÔ yÐ`_ LmþÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ _ÞSLÊ DnaÕhS ÒaÐmÞþ `õ[Þº¤Ð Ò]aÐLÊ
"Òb×þc' bþÐaÒeþ _ÐcÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯ÆÒeþ _ÐeÑþLÊ `ÊeÊþi èÞþ @^ùLÐeþ
cÞfÞ\ÐH Ð ÒjkÞ LÐeþZeÊþ Òb×þceþÐZÑcÐ_*Ê c^Ô jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþaÐLÊ @ajeþ
cÞfÞ\ùmþÐ Ð ÒjcÐÒ_ "èþc bþpÐeþL', "èþÒchèe'þ J "ckÐeþÐSÐ^ùeþÐS' @Ð]Þ D`Ð^ù
NõkZ LeÞþ _ÞS aÕhLÊ `õ[Þº¤Ð Ò]aÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ùÒmþ Ð
Òb×þc eþÐS[è LÐfÒeþ ÒdDÜ [ÐcõhÐj_cÐ_ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐBRÞ, [ÐkÐLÊ @Ð^Ðeþ
LeÞþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ Lõc @_ÊdÐ¯ÑÆ Òb×þcaÕhÐafÑ yÞeþ LeÞþR«ÞÆ Ð HkÐ _ÞcïÒeþ
`õ]Ð_ LeþÐNmþÐ Ð
Òb×þc aÕhÐafÑ
Òlc*eþ Ò]a (MõÑ.736)
|
`õ\c hÞaLeþ Ò]a (MõÑ.756-786)
|
Æ`õ\c hÊbþLeþ Ò]a (MõÑ.790-MõÑ.800)
|
]èÞ[Ñ¯Æ hÞaLeþ Ò]a (MõÑ. 800-820)
|
`õ\c hÐ«ÞÆLeþ Ò]a (MõÑ. 820-835)
|Æ
]èÞ[Ñ¯Æ hÊbþLeþ Ò]a (MõÑ. 835)
|
[ó[Ñ¯Æ hÊbþLeþ Ò]a (MõÑ.836-845)
|
`õ\c [ÞõbÊþa_ ckÐÒ]aÑ (MõÑ. 845-850)
|
]èÞ[Ñ¯Æ hÐ«ÞÆLeþ Ò]a (MõÑ. 850-865)
|
Q[Ê\à hÊbþLeþ Ò]a (MõÑ.865-885)
|
[ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ Ò]a (MõÑ. 885)
|
`ó\èÑ ckÐÒ]aÑ aÐ ]èÞ[Ñ¯Æ [õÞbÊþa_ ckÐÒ]aÑ (MõÑ.890-896)
|
[ó[Ñ¯Æ [ÞõbÊþa_ ckÐÒ]aÑ (MõÑ. 896-905)
|
`qc hÊbþLeþ Ò]a
|
ÒN×eÑþ ckÐÒ]aÑ
|
]¨ÑÆ ckÐÒ]aÑ
|
aLÊf ckÐÒ]aÑ (MõÑ. 940)
|
^cà ckÐÒ]aÑ
Òlc*eþ Ò]a*Ê `õ\c Òb×þceþÐSÐ ÒaÐmÞþ NõkZ LeþÐdÐH Ð Òj Òb×þc jcè[

@Ðeþc÷ LeÞþ\ùÒmþ, dÐkÐeþ LÐf _ÞeËþ `Z LeÞþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ [ÐLÊ 736 MõÑ½¤Ðv
ÒaÐmÞþ LkÞR«ÞÆ Ð `õ\c hÊbþLeþ Ò]a `õ]rþ Ò_Df`Êeþ [Ðcõ hÐj_eÊþ SZÐdÐH
Òd, Òlc*eþ Òa×w D`ÐjL \ùÒmþ HaÕ jcÐSÒeþ Q[ÊaàÀ¤à `õ\Ð c^Ô @Ðeþc÷
LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ùeÊþ @_ÊcÞ[ kÊH Òd, @Ð]ÞaÐjÑ jcÐSÒeþ SÐ[Þ`õ\ÐLÊ `õQf_ LeÞþ
Òj jcÐS D`Òeþ eþÐS_Þ¯Æ§ÆZLÊ jÊ]óYÏ LeÞþaÐLÊ [\Ð _ÞSLÊ l[Þõ¯Æ jc[Êmþ
LeÞþaÐLÊ @ÐahÔL `]Òl` Ò_B\ùÒmþ Ð Òlc*eþ Ò]a* jƒÆLàÒeþ @ÐD @^ùL
[\Ô kªÆN[ ÒkÐB_ÐkÚ Ð
d]ÞJ Òlc*eþ Ò]a* jc¯ÆeÊþ Òb×þcaÕheþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ, `õ\c
hÞaLeþ Ò]a \ùÒmþ HkÞ eþÐSaÕheþ `õLó[ `õ[Þº¤Ð[Ð Ð Òj a=eþ eþÐYÏeþÐSÔeþ
eþÐSÐ*Ê èþÐªÆ LeÞþ eþÐSL_ÔÐ S¯ÆÐLmþîÑ*Ê aÞaÐk LeÞþ\ùÒmþ Ð Òhè[L N=aÕheþ
eþÐSÐ S¯ÆacÐà*Ê dÊwÒeþ èþÐªÆ LeÞþ [Ð*Ê jÐc«Æ eþÐSÐ eËþÒ` yÐ`Þ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð
LfÞ= jkÞ[ c^Ô [Ð*eþ dÊw ÒkÐB\ùmþÐ Ð SÒZ Òa×w D`ÐjL bþÐaÒeþ Òj QÑ_
jcõÐV Ò[. j=* `ÐMLÊ Òa×w Nõx "N¨ÆaËÔk' D`kÐeþ `WÐB\ùÒmþ Ð `õ\c
hÊbLeþ Ò]a c^Ô `Þ[Ð `õ\c hÞaLeþ Ò]a* èÞþ Òa×w D`ÐjL `ÊZÞ dÊw
`Þ`ÐjÊ \ùÒmþ Ð cÐ[õ `¾Þ¤c bþÐeþ[eþ eþÐ½õLËV eþÐSÐ* kÐ[Òeþ [Ð*Ê èþÐS¯Æ aeþZ
LeÞþaÐLÊ `XÏÞ\ùmþÐ Ð Òb×þcLeþ* Ò[ÐiÐfÑ eþÐSÔ jkÞ[ LfÞ=, a=, Xkf J JXõ
eþ Ð SÔ c^Ô eþ Ð ½õ ¤ L Ë V eþ Ð SÐ* kÐ[Òeþ èþ Ð ªÆ ÒkÐB\ù Ò mþ Ð eþ Ð ½õ ¤ L Ë V Òjß _ Ô
`õ[ÔÐarþà_ `Òeþ Òb×þccÐÒ_ `õ\c hÊbþLeþ Ò]a* Ò_[ó[èÒeþ `ÊZÞ \Òeþ _ÞSLÊ
jèÐ^Ñ_ ÒOÐiZÐ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òa×w^càeþ `óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÞþ `õ\c hÊbþLeþ aÞkÐeþ
_ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ HaÕ [kÚÒeþ @aÒmþÐLÞÒ[hèeþ* cËrÞÙ yÐ`_ LeÞþ\ùÒmþ Ð @_Ô
`lÒeþ [Ð* eþ Ð ZÑ cÐâÑ Ò]aÑ dÐS`Ê e þ `ÐMÒeþ hÞ a ctÞ e þ _Þ c Ðà Z LeÞ þ
`Ë S Ðnà _ Ð`ÐBÜ `Ë S Leþ aÔayÐ LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð H\ù e Ê þ cÒ_kÊ H Òd, Òb×þ c eþ Ð S
èÞþaÐeþÒeþ Dbþ¯Æ Òa×w J Òhßa D`Ðj_Ð HLÐ jÐ=Òeþ QÐmÞþ\ùmþÐ HaÕ ÒNÐVÞH
@_Ô`ÐBÜ aÐ^L _ \ùmþÐ Ð
`õ\c hÊbþLeþ Ò]a* DrþeþÐ^ùLÐeÑþ ]èÞ[Ñ¯Æ hÞaLeþ Ò]a* jc¯ÆÒeþ ÒN×XÏ
(aÕN) eþÐSÐ Ò]a`Ðf LfÞ= @ÐLõcZ LeÞþ Ò[ÐiÐfÑ jÒc[ @_ÔÐ_Ô eþÐSLÊfLÊ
èþÐSÞ[ LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ HL ªÆc÷þÒmþMÒeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð HkÞ èþÐS¯Æ `Òeþ
Òb×þcLeþcÐÒ_ ÒN×XÏeþ @^Ñ_y ÒkÒm,þ d]ÞJ ÒjcÐ_* eþÐSÔÒeþ `ÐfcÐ_*eþ `õ[Ôl
hÐj_ mþÐNÊ ÒkÐB_\ùmþÐ Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd, @ÐqfÞL ªÆeþÒeþ Òb×þccÐÒ_ h¦ÞÆhÐfÑ
cÒ_ ÒkÒmþ ÒkÜ,þ akÞeþÐLõcZeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐ bþfÞ h¦ÞÆ ÒjcÐ_*eþ _\ùmþÐ Ð
jcjÐc¯ÞÆL eþÐ½õ¤LËV, `Ðf @Ð]Þ h¦ÞÆhÐfÑ eþÐSÔeþ ]ó½Þ¤eþ @«ÆeþÐfÒeþ kÚ ÒjcÐÒ_
_ÞS `õbÊ[è aSÐ¯Æ eþMù `ÐeÊþ\ùÒmþ Ð
Òb×þc eþÐSÐ [ó[Ñ¯Æ hÊbþLeþ Ò]a* có[ÊÔ `Òeþ dÊaeþÐS _ÐaÐfL \ùaÐeÊþ
eþÐScÐ[Ð `õ\c [ÞõbÊþa_ ckÐÒ]aÑ 845 MõÑ½¤ÐvÒeþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ
HaÕ dÊaeþÐS jÐaÐfL ÒkaÐ `dàÔ«Æ ]l[Ðeþ jkÞ[ eþÐS[è LÒmþ Ð jc÷a[Ó Òj
ÒkÒa JXÏÞhÐ B[ÞkÐjeþ `õ\c ckÞfÐ hÐjL Ð [ÞõbÊþa_ ckÐÒ]aÑ aÞ»Ê¤ bþ¦Æ \ùÒmþ Ð
[Ð*Ê SÒZ ]l hÐjL bþÐaÒeþ jcjÐc¯ÞÆL @ÐeþaÑ¯Æ J `ÐeþjÑ bËÒNÐfaÞ[çcÐÒ_
c^Ô DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð @Ðeþa bËÒNÐfaÞ[ç MÊwÐàâÞ 846 MõÑ½¤ÐvÒeþ mÞþMù[ _ÞS
aÞaeþZÑÒeþ LkÞR«ÞÆ Òd "]kc' (Òb×þc) eþÐSÔÒeþ "eþÐB_Ð' (eþÐZÑ) _ÐcÒeþ
èþÞQÞ[ SÒZ ckÞfÐ hÐj_ LeÊþ\ùÒmþ Ð [Ð* eþÐSÔ jèÐ^Ñ_ \ùmþÐ HaÕ eþÐSÔeþ
`õbË[ Òjß_Ôaf eþkÞ\ùmþÐ Ð
`õ\c [ÞõbÊþa_ Ò]aÑ [Ð* _Ð[Þ jÐaÐfL ÒkaÐ dÐÒL hÐj_ bþÐeþ ak_
LeÞ\þ Òù mþ Ð [Ð* `Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ Òb×þcLeþ eþÐZÑ \ùÒmþ `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ aÐ ]èÞ[Ñ¯Æ [õÞba
þÊ _
ckÐÒ]aÑ (890-896 MõÑ½¤Ðv) Ð `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ eþÐSÐ Q[Ê\à hÊbþLeþÒ]a* eþÐZÑ
\ùÒmþ Ð eþÐSÐ*eþ @LÐf có[ÊÔ `Òeþ eþÐSbõþÐ[Ð [ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ 885 MõÑ½¤ÐvÒeþ
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ @Á¤LÐf `Òeþ [Ð*eþ c^Ô có[ÊÔ ÒkaÐeÊþ aÞâÐ
eþÐZÑ `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ eþÐS[è LÒmþ Ð ÒLÐhfeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ ddÐ[Þ*eþ Òj bDþZÑ
\ùÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ, [Ð* (`ó\èÑ ckÐÒ]aÑ*) eþÐS[è LÐfÒeþ Ò[ÐiÐfÑ D`Òeþ ÒLÐhfeþ
@Ð^ù`[Ô aówÞ `ÐBmþÐ Ð `qc hÊbþLeþ Ò]a* có[ÊÔ `Òeþ ÒN×eÑþ ckÐÒ]aÑ, ]¨ÑÆ
ckÐÒ]aÑ, aLÊf ckÐÒ]aÑ J ^càckÐÒ]aÑ _ÐcÒeþ QÐeÞþSZ eþÐZÑ LõcÐN[ bþÐÒa
Òb×þc eþÐSÔÒeþ eþÐS[è LeÞ\ùÒmþ Ð Òb×þc eþÐZÑcÐ_*eþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ `õLÞõ¯ÆÐLÊ
@_Ê^ÔÐ_ LÒmþ SZÐdÞa Òd, `ÊeÊþi DrþeþÐ^ùLÐeÑþeþ @bþÐaÒeþ @\aÐ `ÊeÊþi
DrþeþÐ^ùLÐeÑþ jÐaÐfL ÒkaÐ `dàÔ«Æ ÒLaf ÒjcÐÒ_ jÞÕkÐj_ @ÐÒeÐkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð
D]ÐkeþZ jèeËþ`, `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ `[Þ* có[ÊÔ `Òeþ `[Þ* bõþÐ[Ð [ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ*
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZLÊ c^Ô `ËÀ¤à j®¤[Þ Ò]B\ùÒmþ Ð [ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ*eþ c^Ô @Á¤ ]Þ_
`Òeþ có[ÊÔ ÒkaÐeÊþ , Òj eþÐS`] NõkZ LeÞþaÐeþ @ajeþ `ÐBÒmþ Ð ÒLaf Òj[ÞLÞ
_ÊÒkÜ,þ d]ÞJ Òj eÐS`] NõkZ LeÞþ\ùÒm,þ [Ð* bõþÐ[Ð DLúfeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ ddÐ[Þ
[Ð*Ê `õhÐj_Òeþ Ò_`\ÔeÊþ jkÒdÐN LeÊ\ þ Òù mþ Ð ÒjkÞ `õLÞ¯
õ ÆÐÒeþ Òb×þceþÐSÔ Ò[ÐiÐfÑ
ÒjÐcaÕhÑ* eþÐSÔ DLúfeþ HLeþLcþ @^ùLÐeþbÊþ¦Æ aÐ jÐc«ÆeþÐSÔ ÒkmþÐ ÒaÐmÞþ
LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ Òka _ÐkÚ Ð HjaÊLÊ aÐ]ç Ò]Òm,þ SZÐdÞa Òd, eþÐZÑ hÐj_ jc¯Æ
[\Ð ]hc h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ kÚ Òb×þcLe þaÕheþ `[_ ÒkmþÐ Ð @_Ô hvÒeþ
LkÞÒm,þ Òb×þceþÐSÔÒeþ eþÐZÑ hÐj_ jÒrþè `ÊeÊþi[Ð§ÞÆL[Ð EZÐ ÒkÐB _\ÞmþÐ Ð `ÊeÊþieþ
@bþÐaÒeþ ÒLaf ckÞfÐ*Ê hÐj_ bþÐeþ cÞfÞ\ùmþÐ HaÕ ]Ð¯ÆÐ] `ÊeÊþi D`mþ•Æ ÒkmþÐ
`Òeþ eþÐZÑ hÐj_ bþÐeþeÊþ JkeÞþ dÐD\ùÒmþ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MùÒmþ Òb×þceþÐZÑcÐ_*eþ
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZLÊ HL aXÏ jÐcÐSÞL aÞ`ìa bþÐaÒeþ ÒaÐ^kÊH NõkZ LeÞþÒka
_ÐkÚ Ð [Ð' jÒrþè @ÐSLÊ 1100 aià [Òf Òd _ÐeÑþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþ eþÐS[è
LeÊþ\ÞÒmþ- HkÐLÊ HL aÞÒhi jÐcÐSÞL OVZÐ LÊkÐdÐB`ÐÒeþ Ð HkÞ Òb×þc èÕþèþÐ
@ÐNLÊ [ÞºÞ¤ eþkÞ\ùÒmþ, [ÐkÐ _Þ¾¯Æ HL aXÏêþZeþ jÐcÐSÞL aÞ`ìaeþ jË[õ`Ð[
LeÞþ\Ð«ÆÐ- H\ùÒeþ jÒtk _ÐkÚ Ð
c¨Æf eþÐSÔ J hÐj_
MõÑ½¤Ñ¯Æ @½¤c J _ac h[ÐvÑÒeþ JXÏÞhÐeþ `Ðaà[Ô @qfÒeþ @Ò_L NÊXÏÞH ÒRÐV
ÒRÐV eþÐSaÕh eþÐS[è LeÊþ\ÞaÐeþ Ò]MÐdÐBRÞ Ð HkÞ ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔ Ò[ÐiÐfÑ
_ÐcÒeþ èÞþQÞ[ D`LËf JXÏÞhÐ Òl[õ J ]lÞZ ÒLÐhf _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ `¾Þ¤c JXÏÞhÐ
J R[ÞhNXÏ Òl[õeþ c^ÔarþàÑ @qfÒeþ @ayÞ[ \ÞÒmþ Ð ÒjÒ[ÒaÒf Òb×þcLeþcÐÒ_
Ò[ÐiÐfÑ J ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ eþÐS[è LeÊ\ þ Òù mþ Ð D¦Æ lÊ]õ eþÐSÔNÊXÏÞL
Òb×þcLeþcÐ_*þ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþ jÐc«Æ eþÐSÔeþ cdàÔÐ]Ð mþÐbþ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ
ÒdÐNÐÒdÐN J Nc_ÐNc_eþ @jÊaÞ^ÐÒdÐNÊÜ ÒjcÐ_* D`Òeþ Òb×þcLeþcÐÒ_ `ËÀ¤à
Lrþàó[è kÐjmþ LeÞþ`ÐeÞþ_\ùÒmþ Ð $¼fÒeþ aªÊÆ[Ó HkÞ lÊ]õ eþÐSÔcÐÒ_ jè[§Æ \ùÒmþ ÒaÐmÞþ
LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ Òka _ÐkÚ Ð ÒjcÐ_*eþ _ÞSjè Òj_Ð \ÞÒm;þ LcàQÐeÑþ _ÞdÊ¦ ÒkÐB
eþkÞ\ÞÒm;þ HèÞþLÞ [ÐcõhÐj_ aÐ @_Ô @ÐÒ]h SÐeÞþ LmþÐ ÒaÒf DèÞþy eþÐSÐ
Òb×þcLeþ*eþ _ÐÒcÐÒmþîM LeÞþaÐ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ aÐ^Ô _\ÞÒmþ Ð HcÐ_* c^ÔeÊþ
@Ò_L*Ê ÒjÐcaÕhÑ @ÐLõcZeþ hÞLÐeþ c^Ô ÒkaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ Ð
JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ HkÞ lÊ]õ eþÐSÔNÊXÏÞL "c¨Æf' bþÐaÒeþ èþÞQÞ[, LÐeþZ
eþÐSÔNÊXÏÞLeþ _Ðc jkÞ[ "c¨Æf' jÕsÐ ÒdÐXÏÞ ÒkÐB\ùaÐeþ mlÔ LeþÐdÐH Ð D¦Æ c¨Æf
eþÐSÔ jcËk ÒkÒmþ : 1- b&hÐjÞ[ MÞ&fÞ c¨Æf, 2-b&hÐjÞ[ MÞ³ÆÞ=ç c¨Æf,
3- hÊ°ÞÆaÕh hÐjÞ[ ÒLÐ]ÐfþL c¨Æf, 4- [ÊÊ=aÕhhÐjÞ[ dcN[à c¨Æf, 5-_ÒtÐ¡þa
hÐjÞ[ IeþÐa[ c¨Æf, 6- c¯ËeþaÕhhÐjÞ[ aZÐB c¨Æf HaÕ 7-N=hÐjÞ[ Òhè[L
c¨Æf Ð JXÏÞhÐ B[ÞkÐjLÊ SÐZÞaÐLÊ ÒkÒmþ c¨Æf eþÐSÔ J [kÚÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ hÐj_
D`Òeþ HL I[ÞkÐjÞL @ÐÒmþÐQ_Ðeþ @ÐahÔL[Ð eþkÞRÞ ÒaÐmÞþ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ ]óYÏ
bþÐÒa @_Êbþa Leþ«ÞÆ Ð
bþ&aÕhhÐjÞ[ MÞ&fÞ c¨Æf
MÞ&fÞ c¨ÆfLÊ @Ð^Ê_ÞL Òa×w, ÒjÐ_`Êeþ HaÕ $Ê¼mþaÐZÑ @qf jkÞ[ jÐ^ÐeþZ[Ó
QÞkïÞ[ LeþÐdÐH Ð ^ó[Þ`Êeþ (@Ð^Ê_ÞL Òa×w jke)þ \ÞmþÐ HkÞ c¨Æfeþ eþÐS^Ð_Ñ Ð
b& [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd hÑfbþ&*Ê `õ\c bþ& eþÐSÐ ÒaÐmÞþ NZÐNÒmþ
c^Ô [Ð* `ËaàeÊþ ÒjkÞ c¨ÆfÒeþ @Ò_L b& eþÐSÐ hÐj_ LeÞþ jÐeÞþ\ùÒmþ Ð jc÷a[Ó
aÕheþ `õÐQÑ_[Ð jÐaÔªÆ LeÞþaÐ`ÐBÜ HèÞþ ]ÐaÞ LeþÐdÐBRÞ Ð `ÊZÞ HL LÞcè]«ÑÆÒeþ
b&cÐÒ_ c¯ËÆeÑþ @¨ÆÐeÊþ SÐ[ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ Ð H\ÞeþÊ @_ÊcÞ[ kÊH Òd MÞ&fÞeþ
bþ&cÐÒ_ @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯Æeþ \ùÒmþ HaÕ [Ð* eþÐS[èLÊ jaàcÐ_Ô LeÞþaÐmþÐNÞ
aÕheþ `õÐQÑ_[Ð D`Òeþ ÒSÐeþ Ò]D\ÞÒmþ Ð bþ&cÐÒ_ aÞ»Ê¤ J hÞa D`ÐjL \ÞÒmþ Ð
ÒjcÐÒ_ D`LËf @qfeÊþ aõÐkêZcÐ_*Ê @ZÐB _ÞS eþÐSÔÒeþ eþMÐB \ÞÒmþ Ð
H\Þ`ÐBÜ aõÐkêZcÐ_*Ê bËþcÞ]Ð_ c^Ô LeÞþ\ÞÒmþ Ð HkÐ $¼fÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ @^ÊÔiÞ[
`Ðaà[Ô @qfÒeþ aõÐkêZÔ ^càeþ @ÐhÊ `õjÐeþ ÒkmþÐ Ð d]ÞJ MÞ&fÞeþ bþ&cÐÒ_
Òb×þcLeþ*þ jÐc«Æ eþÐSÐ \ÞÒm,þ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ SÒ_êS¯*Æ MÞ&fÞ @ÐLõcZ
jc¯ÆÒeþ ÒjcÐÒ_ Òb×þc jÐkÐdÔ `ÐB_\ÞÒmþ Ð ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ dÊwÒeþ aÞS¯Æ
kÐjmþ LÒmþ, bþ&eþÐSÐ eþZ bþ&*Ê k[ÔÐ LÒmþ HaÕ MÞ&fÞ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð
HkÐ `Òeþ b&cÐÒ_ N&Ðceþ OÊcÊjeþ @qfLÊ QÐmÞþdÐB ÒjWÐÒeþ HL _Ë[_ eþÐSÔ
`õ[Þº¤Ð LÒmþ Ð hÑf bþ&* `Òeþ LõcÐ_è¯ÆÒeþ MÞ&fÞ c¨ÆfÒeþ eþÐS[è LeÞþ\ùaÐ
@_Ô bþ&cÐÒ_ ÒkÒm:þ h[öã b&, eþZ bþ&, Ò_r þbþ& `õ\c ]ÞN bþ&, ]èÞ[Ñ¯Æ
hÑf bþ&, aÞ]ÔÐêþ bþ& J Òhi bþ& eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ Ò_rþ bþ& Ð ]hc h[ÐvÑeþ
@Ð]Ô bþÐN (MõÑ½¤Ðv 934) `dàÔ«Æ b&eþÐSaÕh eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_
LeþÐdÐH Ð
bþ&aÕhhÐjÞ[ MÞ³ÆÞ=ç c¨Æf

]hc J HLÐ]h h[ÐvÑÒeþ bþ&aÕheþ @_Ô HL hÐMÐ Drþeþ JXÞhÐeþ MÞ³ÆÞ=ç
c¨ÆfÒeþ hÐj_ LeÊþ\ÞÒmþ Ð MÞ³ÆÞ=ç c¨Æf eþÐSÔ @Ð^Ê_ÞL c¯ËÆeþbþ& SÞmþîÐ J ÒLtÊTþeþ
SÞmþîÐeþ ÒLÒ[L @qfLÊ Ò_B NWÞ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð HkÐeþ eþÐS^Ð_Ñ \ÞmþÐ MÞ³ÆÞ=çÒLÐV
dÐkÐLÊ @Ð^Ê_ÞL MÞQÞ=ç ÒaÐmÞþ QÞkïÞ[ LeþÐdÐBRÞ Ð MÞ&fÞ c¨Æfeþ bþ&aÕh èÞþ MÞ³ÆÞ=
c¨Æfeþ bþ&eþÐSÐcÐÒ_ c¯ËÆeÑþ @¨ÆÐeÊþ SÐ[ ÒaÐmÞþ LÞcè]«Ñ jó½Þ¤ ÒkÐBRÞ Ð H\ÞeÊþ
@_ÊcÞ[ kÊH Òd, Dbþ¯Æ b&aÕh @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯Æeþ \ÞÒmþ HaÕ @[Ñ[Òeþ
ÒjcÐÒ_ ÒNÐVÞH aÕh \ÞÒmþ Ð
LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ MÞ&Þ=ç c¨Æfeþ `õ[ÞºÐ[Ð aÑeþbþ]õ bþ& c¯ËÆeÑþ @¨ÆÐeÊþ D`ùrÞþ
mþÐbþ LeÞþaÐ `Òeþ ahÞº¤ FiÞ*]èÐeþÐ `ÐfÞ[ ÒkÐB\ùÒmþ Ð HkÐ MÞ³ÞÆ=ç bþ&aÕhLÊ
@Ðdà Ô aÐ aõ Ð kê Z Ô ^cà J jÕ²ô Æ [ Þ jkÞ [ jÕÒdÐSÞ [ LÒeþ Ð MÞ ³ Þ Æ = ç c¨Æ f eþ
[ÐcõhÐj_cÐ_*eÊþ ÒdDÜ bþ&aÕhÐafÑ I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ yÐ_Þ[ Leþ«Þ,Æ [kÚÒeþ ÒLÐp
bþ& `õ\c I[ÞkÐjÞL QeÞþ[õ Ð [Ð*Ê ÒjÐ_`Êeþ-Òa×w @qfÒeþ yÐ`Þ[ MÞ&fÞ bþ&aÕh
J c¯Ëeþbþ&-ÒLtÊTþeþ @qfÒeþ yÐ`Þ[ MÞ³ÞÆ=ç b&aÕh c^ÔÒeþ ÒdÐNjË[õ bþÐaÒeþ
Ò]MÐdÐH Ð jc÷a[Ó _ac h[ÐvÑeþ Òhi bþÐNÒeþ Òj MÞ&fÞ c¨ÆfeÊþ dÐB MÞ³ÞÆ=ç
c¨Æf yÐ`_ LeÞþ\ùÒmþ Ð
MÞ³ÞÆ=ç b&aÕh hÞabþ¦Æ \ùÒmþ Ð ÒjcÐÒ_ aõÐkêZcÐ_*Ê D]Ðeþ bþÐaÒeþ bËþcÞ]Ð_
LeÞþ ckrþè`ËÀ¤à `]`]aÑÒeþ _ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð $¼fÒe,þ ÒjcÐ_* eþÐS[è LÐfÒeþ
MÞ³ÞÆ=ç c¨ÆfÒeþ @ÐdàÔ J aõÐkêZ jÕ²ôÆ[Þeþ ]öã[ `õjÐeþ OVÞ\ÞmþÐ Ð eþÐSÔÒeþ Òa×w J
ÒSß_ D`Ðj_ÐLÊ c^Ô ÒjcÐÒ_ Ò`õÐ#Ðk_ Ò]B\ùaÐeþ @Ò_L `õcÐZ eþkÞRÞ Ð eþÐS^Ð_Ñ
MÞQÞ=çeþ cÊMÔ ctÞeþeþ @_[Þ ]ËeþÒe 1938Òeþ @ÐaÞ´ôÆ[ ÒkÐB\ÞaÐ Òa×wªËÆ`
ÒjcÐ_* jc¯Æeþ ÒaÐmÞþ SZÐdÐH Ð HkÐRXÏÐ MÞQÞ=ç jÕNõõkÐf¯ÆÒeþ eþkÞ\ÞaÐ ÒSß_
[Ñ\à*eþ cËrÞÙ c^Ô ÒjkÞ jc¯Æeþ ÒaÐmÞþ cÒ_kÊH Ð
MÞ³ÞÆ=ç c¨ÆfÒeþ `õ]rþ [Ðcõ hÐj_Òeþ Òb×þc @veþ aÔakÐeþ eþkÞRÞ Ð H\ùeÊþ
cÒ_ kÊH Òd MÞ³ÞÆ=ç b&aÕh [[çLÐfÑ_ h¦ÞÆhÐfÑ Òb×þc eþÐSÔeþ jÐc«Æ \ùÒm,þ
d]ÞJ c¨Æfeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþþZ `õhÐj_ D`Òeþ Òb×þccÐ_*eþ ÒL×ZjÞ _Þ¯§ÆZ
_\ùmþÐ Ð Òb×þceþÐZÑ aLÊf ckÐÒ]aÑ MÞ³ÞÆ= c¨Æfeþ eþÐSÐ `õ\c eþZ bþ&* bDþZÑ
\Þ a Ðeþ @_Ê c Ð_ Leþ Ð dÐH Ð `õ \ c eþ Z bþ & * Drþ e þ Ð ^Þ L ÐeÑþ `ó \ è Ñ b&
"ckÐc¨ÆfÐ^Þ`[Þ' J "ckÐeþÐSÐ^ÞeþÐS' D`Ð^Þ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ Ð H\ÞeÊþ aÊTþÐdÐH
Òd, [Ð* jc¯ÆÒeþ MÞ³ÞÆ= bþ&cÐ_*eþ `õbþÐa aówÞ `ÐB\ùmþÐ Ð Òj 200 Òb×þcÐv
aÐ 936 Mõ Ñ ½¤ Ð vÒeþ jÞ Õ kÐj_ @ÐÒeþ Ð kZ LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð 1949Òeþ c¯Ë e þ b þ &
NXÏSÐ[ eþÐSÔþ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]hÒeþ j®Þ¤hõZ ÒkaÐ `dàÔ«Æ ÒdDÜ b&aÕh
ÒjWÐÒeþ eþÐS[è LeÞþ\ÞÒmþ ÒjcÐÒ_ MÞ³ÞÆ=ç bþ&*eþ Drþeþ`ÊeÊþi \ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ LkÞþR«ÞÆ Ð
I[ÞkÐjÞL @Ðe.þjÞ. cSÊc]Ðeþ ]ÑOà NÒaiZÐ `Òeþ MÞ³ÞÆ= b&aÕheþ ÒdDÜ
aÕhÐafÑ `õªÊÆ[ LeÞþR«Þ,Æ [ÐkÐ _ÞcïÒeþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð
MÞ³ÞÆ=ç bþ& aÕhÐafÑ
aÑeþbþ]õ
|
ÒLÐp bþ&
|
]ÞN bþ& aÐ `õ\c ]ÊSà¯Æ b&
|
| |
eþZ bþ& `õ\c _Òeþtõ b&
|
| | |
eþÐS b& ]èÞ[Ñ¯Æ aÞbõc bþ& `ó\èÑ bþ&
| |
]èÞ[Ñ¯Æ ]ÊSà¯Æ bþ& ]èÞ[Ñ¯Æ _Òeþtõ bþ&
|
dÊaeþÐS ÒLÐp bþ&
hÊ°ÞÆ (hÊfçLÞ) aÕhhÐjÞ[ ÒLÐ]ÐfL c¨Æf

MõÑ½Ñ¤¯Æ @½¤c h[ÐvÑeþ Òhi bþÐNÒeþ @Ð^Ê_ÞL ÒY*Ð_Ðf J @_ÊNÊf SÞmþîÐeþ
[ÐfÒQeþ @qfLÊ Ò_B ÒLÐ]ÐfL c¨Æf _ÐcÒeþ HL lÊ]õ eþÐSÔ yÐ`Þ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
ÒjWÐÒeþ hÊ°ÞÆ aÕheþ eþÐSÐcÐÒ_ eþÐS[è LeÊþ\ùÒmþ Ð LÐq_ªÆc÷ \ÞÒmþ hÊ°ÞÆaÕheþ
`õ\c eþÐSÐ Ð LÐq_ ªÆc÷*eþ Ò`×[õ eþZªc÷ Òbþ×c jcè[ 103 (MõÑ½¤Ðv 839)Òeþ
`õ]Ð_ LeÞþ\ÞaÐ [Ðcõ hÐj_eÊ hÊ°ÞÆcÐ_* jcèuÒeþ @Ò_L [\Ô cÞfÞ\ÐH ¼ Ð hÊ°ÞÆcÐ_*
`õÐQÑ_[Ð,hÐj_ J aÕhÐafÑLÊ Ò_B I[ÞkÐjÞLcÐ_* c^ÔÒeþ HLc[ _ÐkÚ ¼¼Ð
jc÷a[Ó ÒjcÐÒ_ c^Ô-HjÞ@ÐeÊþ hL J LÊhÐZcÐ_* HL da_ S_SÐ[Þ bþÐaÒeþ
bþÐeþ[LÊ @ÐjÞ\ÞÒmþ Ð HL LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ yÐ_Ñ¯Æ haeþ cÊMÔ ÒYLVÐLÊ èþÐªÆ
LeÞþ ÒjcÐÒ_ ÒY*Ð_Ðf @qfÒeþ c¨Æf eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒLÐ]ÐfL
ÒjcÐ_* eþÐS^Ð_Ñ \ÞmþÐ, dÐkÐLÊ [ÐfÒQeþ _ÞLVy LÊ@ÐÒfþÐ NõÐc jkÞ[ QÞkïÞ[
LeþÐdÐH Ð LÊ@ÐÒfþÐWÐÒeþ akÊ ctÞeþ J `õÐQÑ_ yÐ`[Ôeþ @aÒhi HÒa c^Ô
Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð
ÒLÐ]ÐfL c¨Æf Òb×þceþÐSÔeþ jÐc«Æ eþÐSÔ \ÞmþÐ, d]ÞJ c¨Æfeþ @ÐbÔþ«ÆeÑZ
`õhÐj_Òeþ hÊ°ÞÆ eþÐSÐcÐ_*eþ `ËÀ¤à Lrþàó[è eþkÞ\ùmþÐ Ð hÊ°ÞÆcÐÒ_ Òb×þcÐveþ aÔakÐeþ
LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ _ÞSLÊ "ckÐjÐc«ÆÐ^Þ`[Þ', "`qckÐhv' J "èþcbþpÐeþL' @Ð]Þ
D`Ð^ÞÒeþ bËþiÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒjcÐ_* jc¯ÆÒeþ @eþZÔ èÞþ`ËÀ¤à ÒY*Ð_Ðf @qfÒeþ
LóiÞLÐdàÔ, S_aj[Þ J Nc_ÐNc_eþ `õjÐeþ _ÞcÞrþ @_ÊLËf èÞþÒah jó½Þ¤ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
I[ÞkÐjÞL ]ÑÒ_h Qtõ cSÊc]Ðeþ* c[Òeþ hÊ°ÞÆcÐÒ_ hÊ¢ÆÐcèeþ ÒSß_ jƒÆõ]Ð¯Æeþ
\ùÒmþ Ð cÐ[õ _ac h[ÐvÑÒeþ ÒLÐ]ÐfL c¨Æf _ÐcÒeþ @ÐqfÞL eþÐSÔ yÐ`_ LeÞþaÐ
`Òeþ ÒjcÐÒ_ hÐ¦Æ D`ÐjL \ÞaÐeþ HaÕ "bþNa[Ñ ªÆÒc÷hèeÑþ bþpÐeÞL þ Ð' _ÐcÒeþ yÐ_Ñ¯Æ
Ò]a[Ñ `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ÞaÐeþ SZÐdÐH Ð eþZªÆc÷ hÊ°ÞÆaÕheþ SÒZ èþÐLõcÑ eþÐSÐ \ùÒmþ Ð
`¨ÞÆ[ aÞ_Ð¯ÆL cÞhõ `õªÊÆ[ LeÞþ\ùaÐ hÊ°ÞÆ eþÐSaÕhÐafÑ _ÞcïÒeþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð
hÊ°ÆÞ eÐþSaÕhÐafÑ
|
LÐq_ªÆc÷
|
LfkªÆc÷
|
eþZªÆc÷
|
S¯ÆªÆc÷
|
LÊfªÆc÷
[Ê=aÕhhÐjÞ[ dcN[à c¨Æf

_ac h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàÒeþ @Ð^Ê_ÞL @_ÊNÊf SÞmþîÐeþ DrþeþÐÕhÒeþ dcN[à c¨Æf
_ÐcÒeþ HL lÊ]õ eþÐSÔ eþkÞ\ùmþÐ Ð [Ê=aÕhÑ eþÐSÐcÐÒ_ ÒjWÐÒeþ eþÐS[è LeÊþ\ùÒmþ Ð
c¨Æfeþ eþÐS^Ð_Ñ \ÞmÐþ dcN[à, dÐkÐLÊ `Ðmþmkþ XÏÐ _ÞLVy dÐceþÐ jkÞ[ QÞk[ Þï LeþÐdÐH Ð
cÞf\
Þ a
ù Ð [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd [Ê=cÐÒ_ aÞkÐeþeþ ÒeÐkÞ[NÞee þÞ þÊ (ÒeþÐk[ÐjNXÏ)
@ÐjÞ\ÒÞ mþ HaÕ Òb×þccÐ_*eþ jÐc«Æ eþÐSÐ eËÒþ ` dcN[à c¨ÆfÒeþ hÐj_ LeÞ\þ Òù mþ Ð
HkÐeþ aÕhÐafÑ `¨ÞÆ[ aÞ_Ð¯ÆL cÞhõ `õªÆ[Ê LeÞRþ «Þ,Æ dÐkÐ _ÞcÒï eþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð
[Ê=aÕhÐafÑ
|
M”Æ[Ê=
|
aÞ_Þ[[Ê=
|
SN[Ê=
|
hÐfZ[Ê=
|
NÐ¯Æ[[Ê=
dcN[à c¨Æf HL @Ð]ÞaÐjÑ akÊf eþÐSÔ \ùmþÐ Ð cÐ[õ ÒLÒ[L [Ê= eþÐSÐ Òhßa
\ùÒmþ Ð aõÐkêZcÐ_*Ê _ÞS eþÐSÔÒeþ ajaÐj LeÞþaÐLÊ ÒjcÐÒ_ _Þ´Æeþ bËþcÞ ]Ð_
LeÊþ\ùÒmþ Ð
_taÕhhÐjÞ[ IeþÐa[ c¨Æf

Òb×þcLeþ eþÐSÔeþ @_Ô HL jÐc«Æ eþÐSÔ \ÞmþÐ IeþÐa[ c¨Æf Ð MõÑ½Ñ¤¯Æ _ac
h[ÐvÑÒeþ ÒjWÐÒeþ _taÕheþ eþÐSÐcÐÒ_ eþÐS[è LeÊþ\ùÒmþ Ð IeþÐa[ c¨Æf @Ð^Ê_ÞL
_¯ÆÐNXÏ, ÒYÏ*Ð_Ðf J LVL SÞmþîÐeþ LÞRÞ LÞRÞ @ÕhLÊ Ò_B NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ Ð @Ð^Ê_ÞL
S¯Æ`Êeþ NõÐc (ÒY*Ð_Ðf SÞmþîÐ) \ÞmþÐ HkÐeþ eþÐS^Ð_Ñ Ð _t eþÐSaÕh`õ]rþ [Ðcõ
hÐj_eÊþ HkÞ aÕheþ `ÐqSZ eþÐSÐ*Ê QÞkïÞ[ LeÞþkÊH Ð ÒjcÐÒ_ ÒkÒmþ S¯Æ_t,
èþcÐ_t, hÞaÐ_t J Ò]aÐ_t `õ\c J Ò]aÐ_t ]èÞ[Ñ¯Æ Ð ÒjÐcaÕhÑcÐ_*eþ
D[ç\Ð_ `Òeþ 960 MõÑ½¤ÐvÒeþ DÒ]ÔÐ[ ÒLheÑþ IeþÐa[ c¨ÆfLÊ _ÞS JXõ eþÐSÔÒeþ
j®Þ¤hõÞ[ LeþÞ Ò]B\ùÒmþ Ð
aeÐk aÕhhÐjÞ[ aZÐB c¨Æf

aZÐB c¨Æf @Ð^Ê_ÞL aZÐB @qfÒeþ yÐ`Þ[ ÒkÐB\ÞmÐþ Ð c¯Ëe eþÐSaÕh HWÐÒeþ
eþÐS[è LeÊ\ÞÒmþ Ð [Ðcõ hÐj_eÊþ cÞfÞ\ÞaÐ eþÐSÐcÐ_* _Ðceþ jÐ=Þ@Ð eËþÒ` "aeþÐk'
eþkÞ\ÞaÐeÊþ HkÐ aeþÐk aÕh _ÐcÒeþ c^Ô B[ÞkÐjÒeþ èÞþQÞ[ Ð eþÐSÐ D]Þ[ aeþÐk*Ê
`õ\c aeþÐk aÕhÑ¯Æ eþÐSÐ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH Ð Òj QÞ[õLËV @qfeÊþ JXÏÞhÐLÊ
@ÐjÞ\ùÒmþ Ð jc÷a[Ó HkÞ aÕheþ eþÐSÐ êþZÑ aeþÐk ]hc h[ÐvÑÒeþ eþÐSÔ hÐj_
LeþÊ\ùÒmþ Ð aeþÐkcÐÒ_ Òa×w^càeþ D`ÐjL \ùÒmþ HaÕ I[ÞkÐjÞL `õÒaÐ^ LÊcÐeþ
cÞhõ* c[Òeþ Òb×þc eþÐSÔeþ jÐc«Æ \ÞÒmþ Ð
N=hÐjÞ[ Òhè[L c¨Æf

MõÑ½Ñ¤¯Æ @½¤c h[ÐvÑÒeþ `Ëaà (`õ\c) N=aÕheþ SÒZ ÒLkÞ cÒktõNe Þ þÞ @qfÒeþ
Òhè[L c¨Æf _ÐcÒeþ HL lÊ]õ eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð @Ð^Ê_ÞL jÐ_ÒMcÊ¨Þ,Æ
aXÏÒMcÊ¨Þ J QÞLÞVÞ ScÞ]ÐeÑþ @qfLÊ Ò_B HkÞ eþÐSÔ NWÞ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð HkÐeþ
eþÐS^Ð_Ñ \ùmþÐ Òhè[L aÐ aÞS¯Æ Òhè[L`Êeþ (@Ð^Ê_ÞL QÞLÞVÞ) Ð Òhè[L eþÐSÐcÐÒ_
Òb×þcÐv aÔakÐeþ LeÊ\ùaÐeÊþ ÒjcÐÒ_ Òb×þccÐ_*eþ jÐc«Æ eþÐSÐ \ùÒmþ ÒaÐmÞþ
SZÐdÐH Ð
Òhè[L N=aÕheþ `õ\c eþÐSÐ \ùÒmþ S¯ÆacÐàÒ]a Ð [Ð* `õ]rþ QÐeÞþVÞ
[ÐcõhÐj_LÊ cÊMÔ @Ð^Ðeþ LeÞþ Òhè[L c¨Æfeþ B[ÞkÐj eþQ_Ð LeþÐdÐH Ð @_Ô ÒLÒ[L
eþÐSÐ ÒkÒmþ @_«Æ acÐà, N=L aÞfÐj, bËÒþ `tõ acÐà J cÒktõ acÐà Ð Òhè[L N=aÕheþ
Òhi eþ Ð SÐ jÐc«Æ acÐà , Òb×þ c Leþ eþ Ð ZÑ ]¨ÑÆ ckÐÒ]aÑ* jÐc«Æ \ù Ò mþ Ð
Òb×þcLeþcÐ_*eþ `[_ `Òeþ ]hc h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ Òhè[L
c¨ÆfLÊ @^ùLÐeþ LeÞþ Ò_B\ùÒmþ Ð
D`jÕkÐeþ
@½¤c-_ac h[ÐvÑÒeþ c¨Æf _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔNÊXÏÞLeþ NW_
ÒkÐB\ùmþÐ Ð @^ùLÐÕh c¨Æf Òb×þceþÐSÔeþ jÐc«Æ eþÐSÔ \ùÒmþ HaÕ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ
NXÏSÐ[ _ÐcÒeþ èþÞQ¯Æ `ÐB\ùaÐ @qfÒeþ eþkÞ\ùÒmþ Ð c¨ÆfNÊXÞL jÐc«Æ eþÐSÔ
ÒkaÐ jÒrþè @ÐbÔþ«ÆeÑþþZ `õhÐj_eþ Lrþàó[è yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_* kÐ[Òeþ \ùmþÐ Ð Òb×þc
jcè[ aÔakÐeþ LeÞþaÐ aÔ[Ñ[ @_Ô ÒLDÜ `õLÐÒeþ ÒjWÐÒeþ Òb×þc hÐj_eþ
`õ[Þ$¼f_ eþkÞ\ÞmþÐ, [ÐkÐ cÞfÞ\ÞaÐ [Ðcõ hÐj_NÊXÏÞLeÊþ jÊ¸¤½¤ kÊH _ÐkÚ Ð c¨ÆfNÊXÏÞL
cÊMÔ[Ó @Ð]ÞaÐjÑ akÊf eþÐSÔ \ÞÒmþ Ð @Ò_L c¨ÆfÒeþ eþÐS[è LeÊþ\ùaÐ eþÐSaÕh
c^Ô @Ð]ÞaÐjÑ \ÞÒmþ HaÕ eþÐS[è mþÐbþ LeÞþaÐ `Òeþ aÀ¤Ðàhõceþ `õjÐeþ LeÞþ [kÚÒeþ
_ÞSLÊ l[õÞ¯Æ aÕh aÐ [ÐkÐeþ jc[Êmþ ÒaÐmÞ èÞþQ¯Æ `õ]Ð_ LeÞþ\ÞÒmþ Ð @Ò_L
c¨ÆfÒeþ aõÐkêZcÐ_*Ê _Þ´Æeþ bËþcÞ `õ]Ð_ LeþÐdÐB\ÞmþÐ Ð d]ÞJ ÒLÒ[L c¨Æfeþ
eþÐSaÕh Òa×w^càeþ D`ÐjL \ÞÒm,þ ÒjcÐÒ_ c^Ô jè-c¨ÆfÒeþ aÀ¤Ðàhõceþ `õjÐeþ
LeÞþ _ÞS _ÞS jÐcÐSÞL yÞ[ÞLÊ jÊ]óYÏ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ÞÒmþ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ aÞQÐeþ
LÒm,þ c¨Æf hÐj_ jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐeþ @Ð]ÞaÐjÑ akÊf @qf NÊXÏÞLÒeþ jÐcÐSÞL
aNàÑLeþZ `õLõÞ¯ÆÐ lÑ`õ[eþ ÒkmþÐ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ HkÞ jc¯ÆÒeþ, `Òeþ NXSÐ[ bþÐÒa
èÞþQ¯Æ `ÐB\ÞaÐ c¨Æf @qfÒeþ yÐ¯ÑÆ LóiÞeþ aÞLÐh J ÒdÐNÐÒdÐN Òl[õÒeþ
d[çLÞqÞ[ D_ï[Þ ÒkÐB\ÞaÐeþ c^Ô @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð Òb×þcaÕheþ `[_ `Òeþ
@^ùLÐÕh c¨Æf ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÔeþ @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkÐB\ÞaÐeþ SZÐdÐH Ð @_Ô hvÒeþ
LkÞÒm,þ c¨ÆfNÊXÏÞL Òb×þcLeþ hÐj_ jc¯ÆÒeþ NWÞ[ ÒkÐB\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ ÒjÐcaÕhÑ
eþÐSÐcÐ_* `ÐBÜ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ @^ÞLÐÕh @qfLÊ HL jÐcõÐSÔÐ^Ñ_ LeÞþaÐ @Ò_L
cÐ[õÐÒeþ jkS ÒkmþÐ Ð
ÒjÐcaÕh
@½¤c h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf Òb×þcLeþ eþÐSaÕh Ò[ÐiÐfÑÒeþ
eþÐS[è LÒm,þ [Ð'eþ LÞRÞ LÐf @ÐNeÊþ j©Æc h[ÐvÑeþ Òhi @ÐXÏLÊ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ
ÒjÐcaÕheþ @bÊÔ[ þ \ç Ð_ ÒkmþÐ Ð @Ð^Ê_ÞL R[ÞhNXÏeþ eþÐ¯ÆèÊ ,þ aÞfÐj`Êeþ J eþÐ¯ÆNXÏeþ
LÞRÞ @ÕhLÊ Ò_B ÒjÒ[ÒaÒf ]lÞZ ÒLÐhf eþÐSÔ NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ Ð LÐfLõÒc HkÞ
aÕh `¾Þ¤c JXÏÞhÐ Ò]B JXÏÞhÐeþ @bÔþ«ÆeþLÊ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ LÒmþ HaÕ JXÏÞhÐÒeþ \ÞaÐ
lÊ]Æõ eþÐSÔNÊXÏÞLÊ @^ÞLÐeþb¦ þÊ Æ LÒmþ Ð Òb×þccÐ_*eþ eþÐSÔ ^ÑÒeþ ^ÑÒeþ ÒjÐcaÕhÑcÐ_*
Lrþàó[èLÊ NmþÐ Ð Òb×þc jÐc«Æ eþÐSÔNÊXÏÞLÊ c^Ô ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_B
`õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ akÊ @ÕhLÊ HLhÐj_Ð^Ñ_ LÒmþ Ð ]ÑOà [Þ_Þ h[ÐvÑ êÞþ
ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ eþÐS[è LÒmþ HaÕ ÒjWÐÒeþ `õÐ¯Æ HL `õLÐeþeþ eþÐS_Ñ[Þ,
hÐj_ J jÕ²ôÆ[Þ _ÞcÐàZ LÒmþ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ Òka _ÐkÚ Ð kÐ[ÑNÊ>¼Ð hÞfÐÒmþM
@_ÊdÐ¯ÑÆ MÐeþÒaf* jÐcõÐSÔ kÊH[ `õÐQÑ_ LÐfeþ HL aÞhÐf eþÐSÔ \ÞmþÐ Ð cÐ[õ
[Ð'`Òeþ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ kÚ jcNõ JXÏÞhÐLÊ HLhÐj_Ð^Ñ_ LÒmþ J ÒjWÐÒeþ HL
aÞhÐf jÐcõÐSÔ NW_ LÒmþ Ð Òj[ÞLÞ aÞhÐf eþÐSÔ @[Ñ[Òeþ JXÏÞhÐÒeþ @ÐD ÒLÒa
NWÞ[ ÒkÐB _\ÞmþÐ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒmþ JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL, jÐcÐSÞL J jÐÕ²ôÆ[ÞL
Òl[õÒeþ c^ÔLÐfeþ @Ðeþc÷Òeþ ÒdDÜ bÞþrÞþ `XÞ\ÞmþÐ, [ÐkÐeþ cÊMÔ Òhõ¯Æ dÞa
ÒjÐcaÕhÑcÐ_*Ê Ð
`õ\Òc, ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ jÑcÐaw \ÞÒmþ Ð @Ð^Ê_ÞL R[ÞhNXÏeþ
hÞeþ`Êeþ \ÞmþÐ ÒjcÐ_*eþ eþÐS^Ð_Ñ Ð ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ eþÐSÊ[Þ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ ÒjcÐÒ_
`Ð¨ÊÆaÕh bþÐaÒeþ èÞþQÞ[ \ÞÒmþ Ð heþbþ`ÊeÑþ¯* @^Ñ_Òeþ `ÐõhÐj_ÞL @^ÞLÐeÑþ eËþÒ`
eþÐS_Ñ[Þ @Ðeþc÷ LeÞþ LÐfLõÒc ÒjcÐÒ_ eþÐSèÞþaÐeþ jk aÞaÐk jcèu yÐ`_ LÒmþ
HaÕ jÐcÐSÞL ]ó½Þ¤eÊþ heþbþ`ÊeÑþ¯Æ eþÐS èÞþaÐeþ ªÆeþLÊ D_ïÑ[ ÒkÒmþ Ð LÊkÐdÐH,
heþbþ`ÊeÑþ¯Æ aÕhÒeþ `Ê[õ j«ÆÐ_ _ÒkaÐeÊþ `Ð¨ÊÆaÕhÑ [ÞaeþÒ]a*Ê heþbþ`ÊeÑþ¯Æ
eþÐSjÞÕkÐj_ `õÐ©Æ ÒkmþÐ HaÕ HkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ eþÐSaÕheþ cdàÔÐ]Ð
mþÐbþ LÒmþ Ð LÐfÐQÊeÑþ eþÐSÐcÐ_* aÐeþcèÐeþ @ÐLõcZÒdÐNÊÜ HkÞ jc¯ÆÒeþ `Ð¨ÊÆaÕhÑ
_ÐcÒeþ èÞQ þ [Þ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ DLúf @ÐXÏLÊ @Nõjeþ ÒkÒmþ HaÕ LÐfLõÒc JXÏh Þ ÐÒeþ
yÐ¯ÑÆ bþÐÒa eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LÒmþ Ð
ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ @Ðeþc÷Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf `Ð¨ÊÆaÕhÑ bþÐaÒeþ èÞþQÞ[ \ùÒm,þ
ÒjÒ[ÒaÒf ÒjcÐ_* ÒcÐV hÐj_ LÐf 700eÊþ 810 MõÑ½¤Ðv c^ÔÒeþ jÑcÞ[
\ÞmÐþ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ eþÐS[è LeÞþ ÒjcÐÒ_ _Þe« þ Æeþ JXÏÞhÐeþ
@bÔþ«ÆeL þ Ê eþÐSÔ aÞÞªÆÐeþ`ÐBÜ D]Ôc LeÊ\þ Òù mþ Ð cÐ[õ H\ùÒeþ ÒjcÐ_*Ê aÞÒhi j$¼f[Ð
cÞfÞ_\ùmþÐ Ð [ÞaeþÒ]a*Ê `õ\Òc eþÐSÔ bþÐeþ cÞfÞ\ÞmþÐ HaÕ 700eÊþ 725 MõÑ½¤Ðv
c^ÔÒeþ Òj hÐj_ LeÞþaÐ `Òeþ [Ð*eþ ÒdDÜ DrþeþÐ^ÞLÐeÑþcÐÒ_ ]lÞZ ÒLÐhfÒeþ
eþÐS[è LÒmþ ÒjcÐÒ_ ÒkÒmþ LõcÐ_è¯ÆÒeþ QtõNÊ©,Æ kiàNÊ©Æ J aÐfÐSÊà_ Ð `Þ[Ð
kiàNÊ©Æ* có[ÊÔ ÒafLÊ aÐfÐSÊà_ _ÐaÐfL \ÞaÐeÊþ eþÐScÐ[Ð aÐjVÐ Ò]aÑ LÞRÞ LÐf
eþÐSLÐdàÔ [ÊmÐþ B\ÞÒmþ Ð eþÐS^Ð_Ñ hÞe` þ e
Ê þ `õªÆeþ @bÞÒþ mþMÒeþ aÐjVÐ Ò]aÑ* jc¯ÆÒeþ
ÒLÐhfÒeþ ÒLÒ[L aÞ»¤Ê ctÞeþ _Þc[ Ù ÒkÐB\ÞaÐeþ DÒmþM î eþkRÞ Þ Ð aÐfÐSÊ_à * eþÐS[è
jc¯ÆÒeþ ]lÞZ ÒLÐhf eþÐ½õL ¤ V
Ë cÐ_* kÐ[Òeþ èþÐSÞ[ ÒkÐB jÐc«Æ eþÐSÔ ÒkaÐLÊ
aÐ^Ô ÒkmþÐ Ð cÐ[õ eþÐ½õL ¤ V
Ë eþÐSÐ [ó[Ñ¯Æ ÒNÐaÞt* có[ÔÊ `Òeþ aÐfÐSÊ_ à `ÊZÞ jèÐ^Ñ_
ÒkÒmþ Ð aÐfÐSÊÆ_ à ]ÑOà 57 aià êÞþ eþÐSÔ hÐj_ LeÞ\þ ÒÞ mþ HaÕ _ÞS eþÐS[è LÐfÒeþ
@Ò_L NÊXH ÞÏ [ÐcõhÐj_ `õ]Ð_ LeÞ\þ Òù mþ Ð `Ð¨ÊÆaÕhÑ jc¯Æeþ B[ÞkÐj eþQ_ÐÒeþ HkÞ
[ÐcõhÐj_ cÊMÔ @Ð^Ðeþ eËÒþ ` èÞN þ ZÞ[ kÊH Ð aÐfÐSÊ_ à Òhßa^càeþ D`ÐjL \ùÒmþ HaÕ
[Ð' jkÞ[ Òa×w^càeþ `óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÊ\ þ Òù mþ ÒaÐmÞþ [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Ð [Ð*
jc¯ÆÒeþ hÞe` þ e Ê W
þ ÐÒeþ mþlÒê Zhèeþ ctÞeþ _ÞcÐàZ ÒkÐB\ùmÐþ Ð
aÐfÐSÊà_* èþarþàÑ `Ð¨ÊÆaÕhÑ eþÐSÐcÐÒ_ _ÞSLÊ ÒjÐcaÕhÑ ÒaÐmÞþ @bÞþkÞ[
LeÞþ\ùÒmþ Ð _ac h[ÐvÑeþ c^Ô bþÐNeÊþ (850 MõÑ½¤ÐveÊ)þ ]èÐ]h h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷
`dàÔ«Æ (1100-1110 MõÑ½¤Ðv) ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ eþÐS[è LeÞþ\ùÒmþ Ð _ÞS _Ðc
jkÞ[ @bÞþÒiL _Ðc "ckÐhÞaNÊ©'Æ J "ckÐbþaNÊ©' `]aÑ NõkZ LeÞþ ÒjcÐÒ_ _ÞS
ÒN×eþa J èþÐLõceþ èÞþQ¯Æ Ò]B\ùÒmþ Ð ÒjcÐÒ_ LÐkÐeÞþ jÐc«ÆeþÐSÐ _ \ùÒmþ Ð
jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ eþÐS[è LeÞþ LõcÐN[ eþÐSÔeþ èÞþjÑcÐ aÞªÆÐeþ LeÞþaÐÒeþ j$¼f
ÒkÐB\ùÒmþ Ð dÐkÐ `ËaàeÊþ DmþîÞMù[, @Ò_L c¨Æf eþÐSÔ ÒjcÐ_* jc¯ÆÒeþ ÒjÐcaÕhÑ
eþÐSÔeþ @^ùLÐeþbÊþ¦Æ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ* ]èÐeþÐ `õªÊÆ[ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSaÕhÐafÑ _ÞcïÒeþ
]Þ@ÐNmþÐ Ð
`õ\c SÒ_êS¯Æ `õ\c ckÐbþaNÊ©Æ (882-922 MõÑ½¤Ðv)
|
| |
`õ\c ddÐ[Þ aÞQÞ[õaÑeþ
|
`õ\c ckÐhÞaNÊ©Æ (922-955MõÑ.)
|
bÑþceþ\ ]èÞ[Ñ¯Æ ckÐbþaNÊ©Æ(955-985MõÑ.) @bÞþc_ÊÔ
|
| |
^càeþ\ ]èÞ[Ñ¯Æ ckÐhÞaNÊ© _kÊi
(980-1005ÆMõÑ.) [ó[Ñ¯Æ ckÐbþaNÊ©Æ
(1005-1021MõÑ.)
|
]èÞ[Ñ¯Æ ddÐ[Þ Q¨ÞÆkeþ ]èÞ[Ñ¯Æ ckÐhÞaNÊ©Æ (1025-1040MõÑ.)
|
DÒ]ÔÐ[ ÒLheþÑ Q[Ê\à ckÐbþaNÊ©Æ (1040-1065MõÑ.)
|
]èÞ[Ñ¯Æ SÒ_êS¯Æ Q[Ê\à ckÐhÞþaNÊ©Æ (1065-1085 MõÑ.)
|
| |
`Êe&¯Æ `qc ckÐbþaNÊ©Æ LÀ¤àÒ]a `qc ckÐhÞaNÊ©Æ
(1085-1100 MõÑ.) (1100-1110 MõÑ.)
`õ\c SÒ_êS¯Æ
`õ\c SÒ_êS¯Æ ÒjÐcaÕheþ `õ\c eþÐSÐ Ð LÐfÐQÊeÑþcÐ_* @ÐLõcZÒdÐNÊÜ Òj
@Ð^Ê_ÞL R[ÞhNXÏeþ eþÐ¯Æ`Êe-þaÞfÐj`ÊeþyÞ[ [Ð* eþÐSÔeÊþ ÒjÐceþÐSÔLÊ JXÏÞhÐ @ÐXLÊ
aÞªÆÐeÞþ[ LÒmþ Ð `õ\Òc `¾¤Þc JXÏÞhÐeþ yÐ_Ñ¯Æ eÐþSÐcÐ_*Ê èþÐSÞ[ LeÞþ Òj ÒLÐhf
eþÐSÔ yÐ`_ LÒmþ, dÐkÐLÊ arþàcÐ_eþ jcèmþ`Êe-þamþÐ=Ñeþ @qf jk QÞkïÞ[ LeþÐdÐH Ð
HkÐ `Òeþ eþÐSÐ eþZ bþ&*ÊÊ dÊwÒeþ èþÐªÆ J _Þk[ LeÞþ @Ð^Ê_ÞL Òa×]-ÒjÐ_`Êeþ jk
QÞkïÞ[ MÞ&fÞ c¨Æf eþÐSÔ @^ùLÐeþ LÒmþ Ð MÞ&fÞ c¨Æf Òb×þccÐ_*eþ jÐc«Æ eþÐSÔ
\ÞaÐ jÒrþè eþZ bþ&*Ê dÊw ÒaÒf Òb×cLeþcÐ_*eþ Òjß_Ô jkÐ¯Æ[Ð cÞfÞ_\ÞmþÐ Ð
kÊH[ HÒ[ÒafLÊ Òb×þccÐÒ_ ]Êaàf ÒkÐB`XÞ\ÞÒm HaÕ _ÞS jÐc«Æ eþÐSÔLÊ `õ[Þel þ Ð
`õ]Ð_ LeÞþaÐLÊ @jc\à \ÞÒmþ Ð
MÞ&fÞ c¨Æf @^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ Òb×þcLeþ aÕh jk ÒaßaÐkÞL
jcèu yÐ`_ LÒmþ Ð `õ\c SÒ_êS¯Æ _ÞS L_ÔÐ `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ*Ê Òb×ceþÐSÐ Q[Ê\à
hÊbþLeþ Ò]a* jkÞ[ aÞaÐk Ò]Òmþ Ð HkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ SÒ_êS¯Æ Òbþ×c hÐj_Òeþ
kªÆÒl` LÒmþ Ð Q[Ê\à hÊbþLeþ* có[ÊÔ `Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf [Ð* bþÐB [ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ
Ò]a jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒm,þ `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ [Ð'eþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ\ÞÒmþ Ð $¼fÒeþ
hÞaLeþ Ò]a* có[ÊÔ `Òeþ Òj Òb×þc eþÐSÔeþ hÐjÞLÐ ÒkÒmþ Ð jc÷a[Ó `Þ[Ð `õ\c
SÒ_êS¯Æ* `õ[Ôl `õÒeþÐQ_ÐÒeþ Òj Òb×þc eþÐS`] ]ÐaÞ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ [Ð*
]èÐeþÐ `õ]rþ Òa×] [ÐcõhÐj_Òeþ Òj _ÞSLÊ ÒLÐhfeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ* L_ÔÐ ÒaÐmÞþ
jÊ¸¤½¤ LeÞþ\ÞÒmþ Ð Òb×þceþÐSÔeþ @ÐbÔþ«ÆeÑZ aÔÐ`ÐeþÒeþ `õ\c SÒ_êS¯Æ* kªÆÒl`
eþkÞ\ÞaÐ L\Ð _ÞÒcïÐ¦Æ ÒLÒ[ÐVÞ OVZÐeÊþ jÐaÔªÆ kÊH Ð
SÒ_êS¯Æ* `Ê[õ `õ\c ddÐ[Þ Òb×þchÐjÞ[ Ò[ÐiÐfÑ eþÐSÔÒeþ eþÐS[èeþ _ac
aiàÒeþ HL NõÐc ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ ÒdÒ[ÒaÒf LÐfÐQÊeÑþ eþÐSÐ
h*eþ`Z* jk dÊwÒeþ aÔªÆ eþkÞÒm,þ [ÐkÐeþ jÊaÞ^Ð Ò_B `ó\èÑckÐÒ]aÑ*Ê Òb×þc
@^ùLÐeÑþcÐÒ_ eþÐS`]eÊþ NÐ]ÞQÊÔ[ LÒmþ HaÕ [Ð* yÐ_Òeþ [ó[Ñ¯Æ hÞaLeþ*
aÞâÐ `[ïÑ [ÞõbÊþa_ ckÐÒ]aÑ*Ê jÞÕkÐj_Òeþ ajÐBÒmþ Ð LÐfÐQÊeÑþ* jkÞ[ dÊw
jÐeÞþ ÒdÒ[ÒaÒf ddÐ[Þ `ÊZÞ \Òeþ _ÞS bDþZÑ `ó\èÑ ckÐÒ]aÑ*Ê Òb×þc eþÐSNÐ]Þ
Ò]aÐLÊ `õ¯ÆÐj LÒm,þ [ÐkÐ Òb×þc @^ùLÐeÑþ* aÞÒeþÐ^ÒdÐNÊÜ jc÷a ÒkmþÐ _ÐkÚ Ð
H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òb×þc `õhÐj_Òeþ ÒjÐcaÕhÑcÐ_*eþ kªÆÒl` eþkÞ\ùmþÐ HaÕ
[ÐLÊ Òb×þc eþÐS@^ùLÐeÑþ aNà [Ñaõ aÞÒeþÐ^ LeÊþ\ùÒmþ Ð jc÷a[Ó JXÏÞhÐ aÐkÐeÊþ
@ÐjÞ ÒLÐhfÒeþ eþ Ð S[è LeÊ þ \ ù a Ð HaÕ ÒLÐhfLÊ ÒLtõ LeÞ þ aÐLÞ JXÏ Þ h ÐLÊ
eþÐSÔaÞªÆÐeþ LeÊþ\ùaÐ ÒjÐcaÕhÑcÐ_*Ê @Ðeþc÷Òeþ yÐ_Ñ¯Æ aÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_
ÒkaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ ¼¼Ð `õ\c SÒ_êS¯Æ MÞ&fÞ c¨Æf @^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþ jÊaÀ¤à`ÊeþLÊ
(@Ð^Ê_ÞL ÒjÐ_`Êe)þ eþÐS^Ð_Ñ èÞþarþà_ LÒmþ Ð `õ\c ddÐ[Þ jÊaÀ¤à`ÊeþeÊþ `õ\Òc
aÞ_Ñ[`Êeþ (aÞ_ÞLÐ) J eþÐS[èeþ `teþ aiàÒeþ ddÐ[Þ _NeþLÊ (dÐS`Êe)þ eþÐS^Ð_Ñ
yÐ_Ð«Æe LeÞþ\ÞÒmþ Ð H\ÞeÊþ SZÐdÐH Òd ÒjcÐÒ_ LõchÓ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ
@^ÞLÐÕh @qfLÊ _ÞS Lrþàó[èLÊ @ÐZÞ `ÐeÞþ\ùÒmþ Ð
ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ ckÐhÞaNÊ©Æ ^càeþ\ M¨Æ`XÏÐÒeþ [ÐcõhÐj_ SÐeÞþ LeÞþ\ùÒmþ Ð
@_Ô SÒZ eþÐSÐ DÒ]ÔÐ[ ÒLheÑþ _eþjÞÕk`ÊeþÒeþ HaÕ Btõ eþ\ aÐZ`ÊeþÒeþ
[ÐcõhÐj_ SÐeÞþ LeÞþ\ÞÒmþ Ð `ÊZÞ, aÐZ`Êeþ [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd, ^càeþ\ LfÞ=
J LÒ=Ð] eþÐSÔ @^ùLÐeþ LeÞþ ÒjWÐÒeþ bõþÐ[Ð Btõeþ\*Ê eþÐSÔ`Ðf _ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð
Btõeþ\ bÊþaÒ_hèeþÒeþ eþÐSÐeþÐZÑ ctÞeþ J VÞVÞmþÐNXÏ _ÞLVy eþÐZÑ`Êeþ-TþeÞþ@ÐmþÒeþ
BtõmþÐW ctÞeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒm-þ dÐkÐ [Ð* eþÐSÔeþ aÔÐ`L[ÐLÊ ]hÐàH Ð Q[Ê\à
ckÐbþaNÊ©Æ DÒ]ÔÐ[ ÒLheÑþ* eþÐS[è ÒafLÊ ÒjÐcaÕheþ eþÐS[è ÒLÐhf, DLúf
J JXõ Ò]hLÊ aÔÐ`Þ jÐeÞþ\ùmþÐ Ð
ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐcÐÒ_ d]ÞJ JXÏÞhÐ bÞþ[Òeþ MÊaç èþÐLõchÐfÑ \ùÒmþ HaÕ JXõ,
ÒLÐhf, LÒ=Ð] J DLúf @Ð]Þ eþÐSÔ S¯Æ LeÞþaÐLÊ jc\à ÒkÐB\ùÒm,þ ÒjcÐ_*Ê
@Ò_L aÐkÐeþ eþÐSÐ* kÐ[Òeþ èþÐS¯Æ c^Ô aeþZ LeÞa þ ÐLÊ `XÞ\m ù Ðþ Ð LÐfÐQÊeÑþcÐÒ_
\ùÒmþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ* èþc h[öã Ð Btõeþ\* jc¯ÆÒeþ LÐfÐQÊeÑþcÐÒ_ ÒjÐcaÕhÑ
eþÐSÔeþ Drþe-þ`¾Þ¤c @qfLÊ SÞZÞ Ò_B\ùÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ ddÐ[Þ c^Ô LÐfÐQÊeÑþcÐ_*
kÐ[Òeþ èþÐªÆ ÒkÐB\ùÒmþ Ð ÒjkÞèÞþ ÒQÐfcÐÒ_ jÊaÀ¤à`ÊeþLÊ HaÕ Drþeþ N=aÕhÑþ
eþÐSÐ [ó[Ñ¯Æ aSõkªÆ Ò]a ÒjÐcaÕhÑcÐ_* kÐ[eÊþ LfÞ= J LÒ=Ð]LÊ SÞZÞ Ò_aÐÒeþ
jlc ÒkÐB\ùÒmþ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ ddÐ[Þ ÒLheÑþ J [Ð* `Ê[õ DÒ]ÔÐ[ ÒLheÑþ*Ê ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐcÐ_*
c^ÔÒeþ `õcÊM[Ð ]Þ@ÐdÐH Ð cÐ]fÐ`Ð&ÞeÊþ SZÐdÐH Òd, ]èÞ[Ñ¯Æ ddÐ[Þ bÊþaÒ_hèeþeþ
mÞþ=eþÐS ctÞeþ J aõÒkêhèeþ ctÞeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð dÐS`ÊeþÒeþ LÐ_ÔLÊaçSeÊþ
]hkSÐeþ aõÐkêZ*Ê @ZÐB Òj ]hÐhèÒc^ ds c^Ô LeÞþ\ùÒmþ Ð jc÷a[Ó HkÞ
aõÐkêZcÐÒ_ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐÒeþ yÐ¯ÑÆ bþÐaÒeþ ajaÐj LeÞþ\ùÒmþ Ð
aõÐkêZcÐ_* @ÐNc_ `Òeþ JXÏÞhÐÒeþ aõÐkêZÔ jÕ²ôÆ[Þeþ `õjÐeþ ÒkmþÐ Ð `Þ[Ð* `\
@_ÊjeþZ LeÞþ DÒ]ÔÐ[ ÒLheÑþ aõÐkêZ J `¨ÞÆ[cÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_
LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð HkÐ JXÏ Þ h ÐÒeþ jÐcÐSÞ L aNà Ñ Leþ Z `õ L Þ õ ¯ Æ Ð LÊ [Ñaõ [ eþ Lmþ Ð Ð
ÒjÐcaÕhÑcÐ_* `óº¤Ò`ÐiL[ÐÒeþ _ÞcÙ[ aõÒkêhèeÑþ ctÞeþ @bÞþÒmþMÒeþ DÒ]ÔÐ[
ÒLheþÑ `õ\Òc eþÐSLÊcÐeþ bþÐaÒeþ HaÕ `Òeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ LÐfÐQÊeÑ,þ ÒQÐf J
ÒN×XÏcÐ_*Ê `õ[Þk[ LeÞþ\ùaÐ L\Ð DÒmþîM @RÞ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ aÐc¨ÆÐ c¨Æf eþÐSÔ
yÐ`Þ[ ÒkÐB\ùmþÐ, dÐkÐeþ `õÐhÐj_ÞL ]Ð¯ÞÆ[è SÒZ eþÐSLÊcÐeþ* kÐ[Òeþ _ÔªÆ \ÞmþÐ Ð
hÞa D`ÐjL bþÐaÒeþ Òj mÞþ=eþÐS ctÞeþeþ SNÒcÐk_ _ÞcÐàZ jƒÆËÀ¤à LeÞþ\ùÒmþ
ÒaÐmÞþ cÐ]fÐ `Ð&ÞÒeþ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐBRÞ Ð
HLÐ]h h[ÐvÑeþ Òhi ÒafLÊ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÔ @[Ô«Æ ]Êaàf ÒkÐB`XÞmþÐ Ð
LÐfÐQÊeÑ,þ ÒQÐf J ÒN×XÏcÐ_* @Ò`lÐ ÒjcÐ_*eþ @^ùL aXÏ h[öã bþÐaÒeþ Drþeþ
N=aÕh aÐ èþarþàÑ N=aÕh eþÐSÔ j®ÊMLÊ @ÐjÞmþÐ Ð aÐkÐeþeþ @_Ô eþÐSÔNÊXÞL èÞþ
N=cÐÒ_ ÒLaf @ÐLõcZ LeÞþ J ^_jƒÆrÞþ mÊþVÞ Ò_B j«ÊÆ½¤ ÒkÐB_\ùÒmþ Ð @[Ñ[Òeþ
Òb×þccÐ_* eþÐSÔÒeþ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ LmþÐ èÞþ, ÒjcÐÒ_ (Drþeþ
N=cÐÒ_) JXÏÞhÐeþ ÒNÐVÐL `Òeþ ÒNÐVÐH eþÐSÔ @^ùLÐeþ LeÞÒþ _Òmþ HaÕ _ÞS eþÐSÔeþ
aÞªÆÐeþ LÒmþ Ð ]ÞeþOÐjÞ hÞfÐÒmþMeÊþ SZÐdÐH Òd N=eþÐSÐ `õ\c eþÐSeþÐS Ò]Òatõ
acÐà*eþ Òj_Ð`[Þ MÞcX Þ ,ÞÏ JXõ J ÒLÐhf @Ð]Þ eþÐSÔeþ eþÐSÐ*Ê dÊwÒeþ èþÐªÆ LeÞ\þ ÒÞ mþ Ð
ÒjÐcaÕheþ Òhi eþÐSÐ \ùÒmþ LÀ¤àÒ]a Ð eþÐS[èeþ iº¤ aiàÒeþ Òj eþ[N ï ÞeÞþ [Ðcõ hÐj_
eþÐS^Ð_Ñ ddÐ[Þ_NeþWÐeÊþ `õ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LmþÐÒafLÊ
ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÔ JXÏÞhÐeþ D`LËfarþàÑ @qf dÐH jÑcÞ[ ÒkÐB @ÐjÞ\ÞmþÐ Ð [Ð*
jc¯ÆÒeþ `ÐfaÕheþ eþÐSÐ eþÐc`Ðf Drþeþ ]ÞNeÊþ HaÕ N=eþÐSÐ @_«Æ acÐà
ÒQÐXÏN=Ò]a ]lÞZ ]ÞNeÊþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÔ D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ Ð jc÷a[Ó
`ÐfcÐÒ_ LÀ¤àÒ]a*ÊÊ èþÐªÆ LeÞþ\ùÒm,þ LÞ«ÊÆ ÒQÐXN=Ò]a [Ð*Ê jÊeþlÐ `õ]Ð_ LeÞþ
`ÊZÞ \Òeþ jÞÕkÐj_Òeþ ajÐB\ùÒmþ Ð cÐ[õ ÒQÐXN=Ò]a* @_ÊLƒÆÐ mþÐbþ LeÞþ LÀ¤àÒ]a
N=Lrþàó[èÐ^Ñ_ ÒkÐB `XÞÒmþ Ð ÒhiÒeþ 1112 MõÑ½¤ÐvÒeþ ÒQÐXÏN=Ò]a ÒjÐcaÕhÑ
eþÐSÔLÊ @^ùLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa ÒjÐcaÕhÑ hÐj_eþ @«Æ ÒkmþÐ Ð
eþÐSÒ_ß[ÞL ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MùÒm,þ ÒbßþÐccÐ_* jc¯ÆÒeþ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐ Òl[õLÊ ÒdDÜ
HL hÐj_ HaÕ jÕ²ôÆ[Þeþ @«ÆbÊþà¦Æ LeþÐdÞaÐLÊ D]Ôc @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùmþÐ, [ÐkÐ
ÒjÐcaÕhÑcÐ_* eþÐS[èÒeþ [èeþÐ_èÞ[ ÒkmþÐ Ð Drþeþ bþÐeþ[eÊþ akÊ jÕMÔÐÒeþ
aõÐkêZcÐ_*Ê JXÏÞhÐÒeþ aj[Þ yÐ`_ LeÞþaÐLÊ jÊaÞ^Ð jÊÒdÐN Ò]B ÒjcÐÒ_ jÐcÐSÞL
aNàÑLeþZ `õLõÞ¯ÆÐ aówÞ LÒmþ Ð jÐcÐSÞL aNàÑLeþZ, aõÐkêZÔ ^càeþ `õjÐeþ J jÐcõÐSÔ
aÞªÆÐeþeþ `õLÞõ¯ÆÐ c^ÔÒeþ @_Ê`ËeþL[Ð Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ ¼ Ð Òb×þccÐ_* jc¯ÆÒeþ
`Ðaà[ÔÐqfÒeþ yÐ`Þ[ c¨Æf eþÐSÔNÊXÞLÒeþ aõÐkêZcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð cÞfÞ\ùmþÐ Ð
ÒjÐcaÕhÑcÐ_* jc¯ÆÒeþ aÐkÐeÊþ ÒjcÐ_*Ê @ZÐNmþÐ Ð Dbþ¯Æ aÞi¯ÆLÊ ÒdÐXÞ Ò]MÞÒmþ
SZÐdÐH Òd, JXÏÞhÐ @Ð«ÆeÞþL bþÐaÒeþ [\Ð aÐkÐeþ Òl[õ jkÞ[ HkÞ jc¯ÆÒeþ aõÐkêZÔ
^cà cÐ^ÔcÒeþþ jÕÒdÐSÞ[ ÒkaÐ mþÐNÞ @^ùL cÐ[õÐÒeþ eþÐS Ò`õÐ#Ðk_ mþÐbþ LmþÐ Ð ÒjkÞ
]ó½Þ¤eþÊ Ò]MùÒmþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[è Òd JXÏÞhÐ B[ÞkÐjeþ HL ckrþè`À Ë ¤à @^ÔÐ¯-Æ H\ùÒeþ
ÒL×ZjÞ ]èÞc[ _ÐkÚþ Ð
Drþeþ N=aÕh J N= jÐcõÐSÔ
Drþeþ aÐ èþarþàÑ N=aÕh ÒkÒmþ `Ëaà N=aÕheþ ]Ð¯ÆÐ] Ð `qc h[ÐvÑeþ
Òhi bþÐNeÊþ (496 MõÑ½¤Ðv) @Ðeþc÷ LeÞþ @½¤c h[ÐvÑeþ c^Ô þbþÐN `dàÔ«Æ ]lÞZ
JXÏÞhÐeþ N&Ðc Òl[õ J @Ðuõeþ hõÑLÐLÊmþcç Òl[õÒeþ `Ëaà aÐ @Ð]Ô N=aÕh LfÞ=
eþÐSÔ yÐ`_ LeÞþ\ùÒmþ Ð LfÞ=_Neþ (cÊMmÞþ=c) ÒjcÐ_* eþÐS^Ð_Ñ \ÞmþÐ Ð @½¤c
h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàÒeþ `Ëaà N=aÕheþ `[_ ÒkmÐþ Ð N=cÐÒ_ @Ò_L bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ
ÒkÒmþ Ð ^ÑÒeþ ^ÑÒeþ ÒjcÐ_*eþ JXÏÞhÐ jkÞ[ jcèu [ÊVÞmþÐ HaÕ @ÐuõÒeþ HL @MÔÐ[
aÕh bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_ eþkÞÒmþ Ð HLÐ]h h[ÐvÑeþ `õ\cÐwàÒeþ (1038 MõÑ½¤Ðv)
aSõkªÆ Ò]a jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð [Ð* jc¯Æ èþWÐeÊþ `q]h h[ÐvÑeþ `õ\cÐwà
c^ÔÒeþÆ (1434 MõÑ.) N=cÐÒ_ `ÊZÞ \Òeþ ÒN×eþa @Sà_ LÒmþ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ
ÒjcÐÒ_ HL aók[ç eþÐSÔ NW_ LeÞþaÐÒeþ j$¼f ÒkÒmþ Ð ÒjcÐÒ_ @Ðuõ @qfeÊþ
JXÏÞhÐLÊ @ÐjÞ\ùÒm ÒkÜþ JXÏÞhÐ-þjÕ²ôÆ[Þeþ jÕeþlL eËþÒ` `õjÞwÞ @Sà_ LÒmþ Ð ÒjcÐ_*
jc¯ÆÒeþ (Drþeþ N=aÕheþ eþÐS[è LÐfÒeþ) `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþ J ÒLÐZÐLà jËdàÔ
ctÞeþ [\Ð @ÐkÊeÞþ @Ò_L ctÞeþ _ÞcÙ[ ÒkmþÐ Ð aõÐkêZcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_
LeÞþ ÒjkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ SN_ïÐ\ jÕ²ôÆ[ÞLÊ Ò`õÐ#Ðk_ Ò]aÐÒeþ c^Ô Drþeþ N=aÕh
`õcÊM[Ð mþÐbþ LmþÐ Ð HkÐ jkÞ[ JXÏÞhÐ eþÐSÔNW_eþ bÞþrÞþ c^Ô jÊ]óYÏ ÒkmþÐ Ð ]ÑOà
QÐeÞþ hk aiàeþ N=eþÐS[è LÐf c^ÔÒeþ 17SZ eþÐSÐ hÐj_ LeÞþ\ÞÒmþ Ð eþÐSÔeþ
aÞªÆÐeþ ÒkaÐ jkÞ[þ eþÐS^Ð_ÑLÊ ÒjcÐÒ_ LfÞ=_Neþ (cÊMmÞþ=c) WÐeÊþ aÐeþÐZjÑ
LVLLÊ (@Ð^Ê_ÞL LVL) yÐ_Ð«Æe LeÞþ\ÞÒmþ Ð JXÏÞhÐÒeþ yÐ¯ÑÆ bþÐÒa eþkÞNmþÐ `Òeþ
N=cÐÒ_ JXÏÞhÐeþ QÐmÞþQfZÞ J JX@Ð bþÐiÐLÊ @Ð`ÒZB Ò_Òmþ Ð ÒjcÐ_* jc¯ÆÒeþ
@ÐqfÞL JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ D[ç\Ð_ ÒkmþÐ HaÕ SN_ïÐ\ JXÏÞhÐ jÕ²ôÆ[Þeþ `õ[ÑL ÒkÒmþ Ð
H\ÞÒeþ N=cÐ_*þ @Ò_L I[ÞkÐjÞL bËþcÞLÐ eþkÞ\ùmþÐ Ð
I[ÞkÐjÞL @Ðe.þ jÊzÐeþÐJ*]èÐeþÐ `õªÊÆ[ Drþeþ N=aÕhÐafÑ _ÞcïÒeþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð
Drþeþ N= aÕhÐafÑ
@_« ÆacÐà aSõkªÆ (1038-1069 MõÑ.)
Ò]Òatõ acÐà `õ\c eþÐSeþÐS (1069-1076 MõÑ.)
@_«Æ acÐà ÒQÐXN= D]¯ÆN¨Æ èþcÐ]ÞõÒ]a aÐ

(1076-1147) ]èÞ[Ñ¯Æ ÒQÐXN= aÐ eþÐÒStõ ÒQÐXÏN=
j©Æc LÐcÐÀ¤àa eþÐOa ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS ]èÞ[Ñ¯Æ @_=bÑþc

(1147-56) (1156-70) (1170-90) (1190-98)
[ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS (1198-1211)
[ó[Ñ¯Æ @_=bÑþc (1211-1238)
`õ\c _eþjÞÕk Ò]a (1238-1264)
`õ\c bþÐ_ÊÒ]a (1264-1279)
]èÞ[Ñ¯Æ _eþjÞÕk Ò]a (1279-1306
]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1306-1328)
[ó[Ñ¯Æ _eþjÞÕkÒ]a (1328-1352)
[ó[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1352-1378)
Q[Ê\à _eþjÞÕkÒ]a (1378-1414)
Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a (1414-1434)
Drþeþ N=aÕheþ `õ\c eþÐSÐ \ùÒmþ aSõkªÆ Ò]a Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ [\Ð [Ð*
DrþeþÐ^ùLÐeÑþ Ò]Òatõ acÐà `õ\c eþÐSeþÐS Ò]a* jc¯ÆÒeþ ÒjÐccÐ_*eþ eþÐSÔLÊ
N=cÐÒ_ @^ùLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð Drþeþ N= aÕhe ckÐeþÐS, ckÐeþÐSÐ^ùeþÐS, èþc
cÐÒkhèe,þ èþc bþpÐeþL HaÕ [ÞõLfÞ=Ð^ù`[Þ @Ð]Þ `]aÑeÊþ cÒ_kÊH Òd, ÒjcÐÒ_
jèÐ^Ñ_ \ùÒm,þ eþÐSÔS¯ÆLÊ `õcÊM[Ð Ò]D\ùÒmþ [\Ð MÊaç @^ùL cÐ[õÐÒeþ ^cÐàhõÞ[ \ùÒmþ Ð
èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ dÊw S¯Æ jkÞ[þ ^cà J aõÐkêZcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð Ò]B eþÐSÔÒeþ
@ÐbÔþ«ÆeÑþþZ hÐ«ÞÆ eþlÐ LeÞþaÐÒeþ j$¼f ÒkÐB\ùÒmþ Ð `õ\c eþÐSeþÐS jc÷a[Ó ÒQÐf
eþÐSÐ LÊÒfÐrÊþ= ÒQÐf*Ê èþÐªÆ LeÞþ [Ð* L_ÔÐ* jkÞ[ aÞaÐk LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ
ÒaßaÐkÞL jƒÆLà `Òeþ N= eþÐSÔ ÒQÐfcÐ_*eþ jÐkÐdÔ-jc\à_ mþÐbþ LmþÐ Ð ÒQÐf
èÞþaÐeþ jkÞ[ jcèu `Òeþ eþÐSeþÐS* `Ê[õ @_«ÆacàÐ "ÒQÐfN=' (ÒQÐXÏN=) _Ðc
ak_ LÒmþ Ð `õLó[Òeþ Ò]MùÒm,þ Òj ÒkDR«ÞÆ N=aÕheþ jaàÒhõº¤ eþÐSÐ Ð [Ð*
jc¯ÆeÊþ kÚ N=jÐcõÐSÔeþ `õLó[ hÊbþÐeþc÷ ÒkmþÐ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ kÊH[ bÊþmþ Òka _ÐkÚ Ð
`õ\c eþÐSeþÐS* SÒ_ßL `Ê[õ LÊkÐdÐD\ÞaÐ D]¯ÆN¨Æ èþcÐ]õÞÒ]a* jÕ`LàÒeþ
aÞÒhi I[ÞkÐjÞL [\Ô _ÐkÚ ¼ Ð
@_«ÆacÐà ÒQÐXÏN= (1076-1147 MõÑ½¤Ðv)

SÒZ jÐcõÐSÔ _ÞcÐà[Ð bþÐaÒeþ ÒQÐXÏN= Ò]a JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ MÊaç `õjÞwÞ
@Sà_ LeÞþR«ÞÆ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ `ÐfeþÐSÐ eþÐc`Ðf ÒjÐcaÕhÑcÐ_* D`Òeþ @ÐLõcZ
LÒmþ Ð HkÐLÊ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ HL jÊÒdÐN cÒ_ LeÞþ ÒQÐXÏN= `õ\Òc ÒjÐcaÕhÑ
eþÐSÐ LÀ¤àÒ]a*Ê jkÐ¯Æ[Ð LeÞþ `ÐfcÐ_* ]ÐDeÊþ eþlÐ LÒmþ HaÕ `Òeþ jcNõ
ÒjÐcaÕh eþÐSÔLÊ _ÞS @^ùLÐeþbÊþ¦Æ LeÞþÒ_Òmþ Ð HkÐ jc÷a[Ó MõÑ½¤Ðv 1110eþ
OVZÐ Ð `õLó[Òeþ Ò]MùaÐLÊ NÒm,þ HLÐ]h h[ÐvÑeþ ÒhiÒafLÊ ÒjÐcaÕhÑcÐÒ_
HÒ[ ]Êaàf ÒkÐB`XÏÞ\ùÒmþ Òd, ÒL×ZjÞ _Ð ÒL×ZjÞ èþÐLõcÑ eþÐSÔ jk aÞmþ¯Æ ÒkaÐ
ÒjcÐ_* _Þ¯Æ[Þ \ÞmþÐ Ð HkÐ DrþÐeÊþ N= eþÐS^Ð_Ñ LfÞ=_Neþ (cÊMmÞþ=cç)eÊþ
yÐ_Ð«ÆeÞþ[ ÒkÐB LVLÒeþ yÐ`Þ[ ÒkmþÐ, LÐeþZ HkÐ \ÞmþÐ awÙ[ N=eþÐSÔeþ
c^ÔarþàÑ yÐ_ Ð
ÒQÐXÏN=Ò]a D`LËf JXÏÞhÐÒeþ _ÞS Lrþàó[è jÊ]óYÏ LeÞþaÐ jc¯ÆÒeþ `¾Þ¤c
@qf @\Ðà[ç jcèm` þ e
Ê ,þ ÒjÐ_`Êeþ J amþÐ=Ñeþ Òl[õLÊ LÐfÐQÊeÑþ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ eþ[Òï ]a
(1120-1135 MõÑ½¤Ðv) @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð ÒQÐXÏN= D¦Æ Òl[õLÊ Ò$¼eÞþ `ÐBaÐ
jLÐÒh LÐfÐQÊeÑþcÐ_* jk dÊw LÒm,þ LÞ«ÊÆ Òhi `dàÔ«Æ H\ÞÒeþ [Ð*Ê j$¼f[Ð
cÞfÞ_\ùmþÐ Ð `õÐ¯Æ hÒk aià êÞþ HkÐ LÐfÐQÊeÑþcÐ_* @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkÐB eþkÞmþÐ Ð
N=aÕheþ @_Ô[c Òhõº¤ eþÐSÐ [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* jc¯ÆÒeþ dÐB ÒLÐhf
Òl[õ `ÊZÞ \Òeþ N=jÐcõÐSÔÒeþ @\Ðà[ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐ eþÐSÔÒeþ jÕdÊ¦Æ ÒkmþÐ Ð
ÒQÐXN= Ò]a N= eþÐSÔLÊ h¦ÞÆhÐfÑ LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ @Ò_LNÊXÏÞH ]ÊNà
_ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ ]ÊNàNÊXÏÞL dÐS`Êe,þ @ceþÐa[Ñ (R[Þ@Ð) ÒQ×]èÐeþ, LVL J
jÐeþ=NXÏ (aÐeþ=)Òeþ @ayÞ[ \ùmþÐ Ð jc÷a[Ó ]ÊNàNÊXÏÞLÊ N=eþÐSÐ @yÐ¯ÑÆ Òjß_Ô
RÐDZÞ eËþÒ` aÔakÐeþ LeÊþ\ùÒmþ Ð dÊw `ËaàeÊþ jÐc¯ÞÆL Òjß_Ô `õhÞlZ`ÐBÜ c^Ô ]ÊNàLÊ
aÔakÐeþ LeþÐdÐD\ùmþÐ Ð H\ÞeÊþ jÐaÔªÆ kÊH Òd, N=cÐÒ_ ÒQÐXÏN=* jc¯ÆeÊþ kÚ
@ÐLõcZÐ[êL _Ñ[Þ @amþcè_ LeÞþ eþÐSÔLÊ `õ[Þº¤Ð Ò]aÐLÊ [\Ð eþÐSÔ aÞÞªÆÐeþ LeÞþaÐLÊ
D]Ôc LeÞ\ þ Òù mþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* _ÐNeÑþ [ÐcõhÐj_eÊþ SZÐdÐH Òd Òa=Ñ,
DLúf, ctÐeþ J ]lÞZ ÒLÐZeÊþ ÒQÐXÏN= Leþ @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ùÒmþ, dÐkÐ eþÐSÔLÊ jcówÞ
`õ]Ð_ LeÞþ\ùmþÐ Ð
`ÊeÑþeþ QÊXÏ= jÐkÞ, bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVy ^DfÞ `ÐhèàÒeþ ÒL×hmÔþÐ N= kõ] J
NÒ=hèeþ`Êeþ NõÐc ÒQÐXN= Ò]a* Ló[Þ ÒaÐmÞþ aÞhèÐj LeþÐdÐH Ð
_ÞS `Ëaàè Ê iþÊ * èÞþ ÒQÐXN= Ò]a @ÐeþcÒ÷ eþ Òhßa \ùÒmþ Ð cÐ[õ JXÏÞhÐ @^ùLÐeþ
`Òeþ Òj SN_ïÐ\bþ¦Æ `ÐmþVÞNÒmþ Ð @ÐqfÞL ªÆeþÒeþ MÊaç `õjÞwÞ `ÐB\ùaÐ SN_ïÐ\*Ê
eþÐSÔeþ @ÐeþÐ^Ô Ò]a[Ð aÐ eþÐ½õÑ¤¯Æ Ò]a[Ð LeÞþaÐÒeþ [Ð*eþ ckrþè`ËÀ¤à bËþcÞLÐ
eþkÞ\ùmþÐ Ð cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ, [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* jc¯ÆÒeþ aÞhÐf SN_ïÐ\
ctÞeþ `ÊeÑþWÐÒeþ _ÞcÙ[ ÒkÐB\ùmÐþ Ð cÐ[õ N=cÐ_*]èÐeþÐ `õ]rþ [Ðcõ hÐj_LÊ @_Ê^ÔÐ_
LÒmþ SZÐdÐH Òd, ÒQÐXÏN=Ò]a* jc¯ÆÒeþ kÚ ctÞee þ þ _ÞcÐàZ ÒkÐB\ùmÐþ Ð jc÷a[Ó
ÒQÐXÏN= kÚ ctÞeþeþ _ÞcÐàZ LÐdàÔ @Ðeþc÷ LeÞ\ùÒmþ Ð Òj dÐkÐÒkD, N=cÐ_* `leÊþ
SN_ïÐ\*Ê HÒ[ @^ùL `õÐ^Ð_Ô Ò]aÐ `RÒeþ LÞRÞ eþÐSÒ_ß[L Þ LÐeþZ eþk\ Þ aÞ ÒaÐmÞþ
@_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð @Ðuõ @qfeÊþ @\Ðà[ç JXÏh Þ Ð aÐkÐeÊþ @ÐjÞ\a ù Ð N=cÐÒ_ JXÏh Þ ÐÒeþ
jÐcÐSÞL jèÑLó[Þ `ÐBaÐmþÐNÞ SN_ïÐ\*eþ D`ÒdÐN LeÊ\þ ÞÒmþ Ð SN_ïÐ\* _ÐcÒeþ hÐj_
LeÞaþ Ð]èÐeþÐ N=cÐ_*Ê `õb[ þË Lrà[
þó è kÐjmþ ÒkmþÐ Ð `ÒXÐhÑ eþÐSÔe @ÐLõcZeþ j®ÊMÑ_
ÒkaÐ`ÐBÜ @ÐahÔL S_jc\à_ `ÐBþaÐ c^Ô HkÐeþ @_Ô[cþ DÒ~hÔ \ÞmþÐ Ð $¼fÒeþ
SN_ïÐ\* _ÐcLÊ ÒjcÐÒ_ þ aÞ^càÑ J aÞSÐ[Ñ¯Æ (@Z-JXÏÞ@Ð) @ÐLõcZ aÞeÊþwÒeþ
D`ÒdÐN LeÞþ`ÐeÞþÒmþ Ð H\Þ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ @ÐahÔLÆ cÐ[õÐÒeþ aõÐkêZcÐ_*eþ c^Ô
`óº¤Ò`ÐiL[Ð LÒmþ Ð akÞeþÐLõcZeÊþ mþ•Æ ^_jÕ`rÞþeþ @Ò_LÐÕh aõÐkêZcÐ_* kÞ[
jÐ^_Òeþ HaÕ ctÞeþ _ÞcÐàZÒeþ aÔakó[þ ÒkmþÐ Ð aÔ¯Æ akÊf ctÞeþcÐ_ _ÞcÐàZ LeÞþ
N=cÐÒ_ jcNõ bþÐeþ[Òeþ _ÞSeþ `õbÊþ[è `õ]hà_ LÒmþ Ð ÒQÐXÏN=Ò]a* `Òeþ c^Ô
HkÞ _Ñ[ÞLÊ N=cÐÒ_ @aÔÐk[ eþMÞ\ÞÒmþ Ð
]ÑOà `õÐ¯Æ j[ÊeÞþ aià (1076-1147) eþÐS[è LeÞþ ÒQÐXÏN= Ò]a
N=jÐcõÐSÔLÊ ÒLaf eþÐSÔ aÞªÆÐeþ LeÞþ _ÊÒkÜ;þ aeÕþ ^cà, LfÐ, jÕ²ôÆ[Þ J yÐ`[Ô
Òl[õÒeþ c^Ô HL ]óYÏ bÞþrÞþ `õ]Ð_ LÒmþ Ð $¼fÒeþ JXÏÞhÐÒeþ `ËaàeÊþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùaÐ
eþÐ½õ¤NW_ `õLÞõ¯ÆÐ HZÞLÞ ]óYÏeÊþ ]óYÏ[eþ ÒkmþÐ Ð
ÒQÐXÏN= Ò]a* có[ÊÔ `Òeþ [Ð* `Ê[õ j©Æc LÐcÐÀ¤àa Ò]a N=aÕheþ eþÐSÐ
ÒkÒmþ Ð Òj ]haià LÐf (1147-1156) hÐj_ LeÞþ\ùÒmþ Ð `Þ[Ð* èÞþ Òj c^Ô
ÒLÐhf Ò$¼eÞþ `ÐBaÐ jLÐÒh LÐfÐQÊeÑþcÐ_* aÞew Êþ Òeþ dÊw LeÞ\
þ Òù m,þ @\Q j$¼f[Ð
`ÐB_\ùÒmþ Ð ÒQÐfcÐ_* @ÐLõcZÒdÐNÊÜ LfÞ=eþ ]lÞZÐqf c^Ô [Ð*Ê keþÐBaÐLÊ
`XÞ\ùmþÐ Ð jc÷a[Ó HkÞ èþÐS¯ÆS_Þ[ ÒmþÐLmþ³ÆÐeÊþ eþlÐ `ÐBaÐ`ÐBÜ Òj [ÊfÐbþþeþc
dseþ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞ\ þ ÞÒmþ Ð @ÐÒ¯ÆÐS_ @_ÊdÐ¯ÑÆ eþÐSÐ* JS_eþ ^_eþ[(ï jÊ_Ð) aõÐkêZ
J `ÐeÞþi]aNà*Ê ]Ð_ LeÐdÐB\ùmþÐ Ð
LÐcÐÀ¤àa Ò]a @`Ê[õL \ùÒmþ Ð [Ð* `Òeþ [Ð* bþÐB eþÐOa (1156-1170)
N= eþÐSÐ ÒkÒmþ Ð Òj c^Ô @`Ê[õL \ÞaÐeÊþ ÒQÐXÏN=* @_Ô ]ÊB `Ê[õ ]èÞ[Ñ¯Æ
eþÐSeþÐS J ]èÞ[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a LõcÐ_è¯ÆÒeþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð HkÞ
jc¯ÆÒeþ N=Òj_Ð`[Þ jèÒ`ïhèe bÊþaÒ_hèeþÒeþ ÒcÒOhèeþ hÞactÞeþ _ÞcÐàZ
LeÞ þ \ Þ a Ðeþ `õ c ÐZ cÞ Ò f Ð ]è Þ [ Ñ¯Æ @_=bÑþ c Ò]a* jc¯Æ Ò eþ _Þ @ ÐfÞ W ÐÒeþ
ÒhÐbþÒ_hèeþ hÞa ctÞeþeþ _ÞcÐàZ ÒkÐB\ùmþÐ Ð ctÞeþcÐ_*Òeþ Ò]a]ÐjÑ `õ\Ð c^Ô
[Ð* jc¯ÆÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* DrþÐeÊþ [Ð* `Ê[õ [ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS (1198-1211)
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð eþÐS[èeþ `õ\c aiàÒeþ Òj ]ÐjÒNÐaÐ [Ðcõ hÐj_ `õ]Ð_
LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ùÒeþ ÒQÐXN=Ò]a `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ÞaÐ L\Ð DÒmþîM
@RÞ Ð ]lÞZ bþÐeþ[eþ hõÑLËcà_Ð\ ctÞeþ hÞfÐÒfMÒeþ [ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS* aÞi¯ÆÒeþ
LÞRÞ jËQ_Ð eþkÞRÞ Ð [ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS* eþÐS[è jc¯Æeþ jaÊWÐeÊþ ckrþè`ËÀ¤à OVZÐ ÒkmþÐ,
HkÞ jc¯ÆÒeþ (1192Òe)þ [ÊLàcÐÒ_ ]ÞmþîÑ jÞÕkÐj_ @^ùLÐeþ LeÞþjÐeÞþ\ÞÒmþ Ð HkÐ
`Òeþ LÐfÐQÊeÑþ, `Ðf J ÒQÐfcÐ_* èÞþ cÊjmþcÐ_ hÐjLcÐÒ_ c^Ô JXÏÞhÐ @ÐLõcZ
LeÞþaÐLÊ @Ðeþc÷ LÒmþ Ð I[ÞkÐjÞL cÞ_çkÐaÊ~Þ_*]èÐeþÐ mÞþMù[ "[aÐL[-B-_ÐjÞeÑ'þ
`ÊªÆLeÊþ SZÐdÐH Òd 1205 MõÑ½¤ÐvÒeþ a=eþ hÐjL ck®¤] aLç[Þ@Ðeþ MÞmÞþSÑ
JXÏÞhÐeþ dÐS_Neþ (dÐS`Êeþ) @ÐLõcZ LeÞþaÐLÊ Òjß_Ô Ò`õeþZ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ _ÞÒS
aLç[Þ@Ðeþ [Ð* Òj_Ð`[Þ @mÞc þ ~à_* kÐ[Òeþ LÐceË` þ J [Þz[ dÊw @bÞd þ Ð_ jc¯ÆÒeþ
_Þk[ ÒkÒmþ Ð $¼fÒeþ MÞmÞþSÑ Òj_Ð JXÏÞhÐ @ÐLõcZ _ LeÞþ `õ[ÔÐarþà_ LÒmþ Ð d]ÞJ
MÞmÞþSÑcÐ_*eþ `õ\c JXÞhÐ @ÐLõcZ ÒdÐS_Ð LÐdàÔLÐeÑþ ÒkÐB`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ, èþarþàÑ
jc¯ÆÒeþ Dbþ¯Æ N= J a=eþ MÞmÞþSÑcÐ_* c^ÔÒeþ h[öãþ[Ð mþÐNÞ eþkÞmþÐ Ð
[ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS* `Òeþ [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a (1211-1238) jÞÕkÐj_
@ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a LÐfÐQÊeÑþcÐ_*Ê èþÐªÆ LeÞþ ÒLÐhfLÊ
N=jÐcõÐSÔ @^Ñ_LÊ Ò$¼eÐþ B @ÐZÞ\Òù mþ Ð ÒjÒ[ÒafLÊ LÐfÐQÊeÑþcÐÒ_ @Ò_L ]Êaf à
ÒkÐB jÐeÞ\þ Òù mþ Ð ÒjcÐ_*eþ N=cÐ_* kÐ[Òeþ èþÐªÆ ÒkaÐ HaÕ ÒLÐhfeþ N=
jÐcõÐSÔÒeþ jÐcÞmþ ÒkaÐ @jèÐbþÐaÞL cÒ_kÊH _ÐkÚ Ð cÐ]fÐ `Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒLÐhf `Ê_Ó
@^ùL[ ó ÒkaÐ `Òeþ [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþc* eþÐSÒLÐi @^ùL @Ð¯Æ LeÞa þ ÐLÊ jc\à ÒkmþÐ Ð
LÐfÐQÊeÑþ eþÐSÐ [Ê®¤ÐZ*ÊÊ dÊwÒeþ èþÐªÆ LÒmþ N= Òj_Ð`[Þ aõÐkêZ aÞ»Ê¤ Ð
HkÐ `Òeþ N= J LÐfÐQÊeÑþ* c^ÔÒeþ aÞaÐk au_ yÐ`Þ[ ÒkmþÐ Ð LÐfÐQÊeÑþ
eþÐSLÊcÐeþ èþcÐ]àÑÒ]a* jkÞ[ [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* L_ÔÐ QtõÞLÐ*eþ aÞaÐk
ÒkmþÐ Ð HkÐ `Òeþ èþcÐ]àÑÒ]a N=Òj_Ðeþ Òj_Ð`[Þ bþÐÒa LÐdàÔ [ÊmþÐBÒmþ Ð
jc÷a[Ó LÐfÐQÊeÑþcÐÒ_ [õÒ¯ÆÐ]h h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷ ÒafLÊ `[_eþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB
eþÐSÔ keþÐB\ùÒm,þ dÐkÐ $¼fÒeþ eþÐSLÊcÐeþ èþcÐ]àÑÒ]a*Ê N= eþÐSÐ* @^Ñ_Òeþ
LÐc LeÞþaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ Ð ÒdÒ[ÒaÒf a=eþ _aÐa NÞ¯ÆÐjÊ~Þ_ç BJèÐS JXÏÞhÐ @ÐLõcZ
LÒm,þ N= Òj_Ð`[Þ èþcÐ]àÑÒ]a þ j$¼f[Ðeþ jkÞ[ ÒjcÐ_*e `õ[ÞÒeþÐ^
LeÞþ\ùÒmþ Ð NÞ¯ÆÐjÊ~Þ_ç* Òj_Ð`[Þ dÊSÒaLç èþcÐ]àÑÒ]a* kÐ[Òeþ èþÐªÆ
ÒkÐB\ùaÐ L\Ð "[aÐL[-B-_ÐjÞeÑ'þ `ÊªÆLÒeþ DÒmþìM @RÞ Ð èþcÐ]àÑÒ]a* có[ÊÔ
`Òeþ [Ð* `[ïÑ QtõÞLÐÒ]aÑ bÊþaÒ_hèeþÒeþ `[Þ* jëÌ[ÞÒeþ @_«Æ aÐjÊÒ]a ctÞeþ
1278Òeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒQÐfeþÐSÔÒeþ QÐmÞþ\ùaÐ NókaÞaÐ]eþ jÊÒdÐN Ò_B N=eþÐSÐ
LÐqÞ ` Ê e þ c `dà Ô «Æ Ló » ¤ Ð ÒNÐ]ÐaeÑþ e þ Daà e þ [Þ õ Ò LÐZbË þ c Þ @qf @^ù L Ðeþ
LeÞþÒ_Òmþ Ð ]lÞZ @bÞþdÐ_ jc¯ÆÒeþ [Ð*Ê JèÐe=mþeþ LÐL[Ñ¯Æ eþÐSÐ NZ`[Þ*
kªÆÒeþ èþÐªÆ ÒkaÐLÊ `XÏÞmþÐ HaÕ èÞþZÐc jèeËþ` `Ëaà ÒNÐ]ÐaeÑþ SÞmþîÐeþ LÞRÞ
@Õh keþÐBaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ Ð
cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ eþÐS^Ð_Ñ LVLeþ aÐeþaÐVÑ ]ÊNà [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a*
jc¯ÆÒeþ _ÞcÙ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð a=eþ cÊjmþcÐ_ J ]lÞZeþ ÒQÐf, Òa=Ñ @Ð]Þ eþÐSÔeÊþ
JXÏÞhÐLÊ jÊeþlÐ Ò]aÐ`ÐBÜ Òj SN_ïÐ\ ^càeþ eþÐS_Ñ[ÞL aÔakÐeþ LÒmþ Ð SN_ïÐ\*Ê
eþÐ½õ¤Ò]a[Ðeþ cdàÔÐ]Ð Ò]B N=eþÐSÐ [Ð*eþ `õ[Þ_Þ^ù bþÐaÒeþ eþÐSÔhÐj_ LeÊþR«ÞÆ
ÒaÐmÞþ Òj ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð HkÐ]èÐeþÐ [Ð*Ê jÐc«ÆeþÐSÐ, ctÞeþÒjaL, aõÐkêZ, `õhÐj_
J Òj_ÐjÐc«Æ*eþ `õbËþ[ jkÒdÐN cÞfÞmþÐ Ð @_Ô `lÒeþ eþÐSh¦ÞÆeþ EwèàÒeþ SN_ïÐ\
HL h¦ÞÆ eËþÒ` cdàÔÐ]Ð `ÐBÒmþ Ð HkÐ N=cÐ_* `Òeþ c^Ô @aÔÐk[ eþkÞmþÐ Ð HkÐeþ
jÊÒdÐN Ò_B ÒLÒ[ÒaÒf eþÐSh¦ÞÆ SN_ïÐ\*Ê @Ðf LeÞþ Lrþàó[è SÐkÞeþ LmþÐ [ @_Ô
ÒLÒ[ÒaÒf SN_ïÐ\*Ê ÒLtõ LeÞþ NYÏÞDWÞ\ùaÐ `ËSL, jÐc«Æ J ÒjaÐLÐeÑþaNà
SN_ïÐ\* cÐ^ÔcÒeþ eþÐSh¦ÞÆLÊ _Þ¯Æ§ÆZ LÒmþ Ð @_Ô `lÒeþ hÞlÐ, jÕ²ôÆ[Þ, LfÐ,
bþÐ²ÆÆdàÔ, j=Ñ[ J jÐkÞ[Ô @Ð]Þeþ aÞLÐh c^Ô SN_ïÐ\ J ctÞeþ cÐ^ÔcÒeþ Ò]MùaÐLÊ
cÞfÞmþÐ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm;þ [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a [Ð*eþ dÊw S¯,Æ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ,
SN_ïÐ\*eþ `óº¤Ò`ÐiL[Ð J yÐ`[Ô LfÐeþ aÞLÐh`ÐBÜ N= B[ÞkÐjÒeþ HL jè[§Æ
yÐ_ @^ùLÐeþ LÒmþ Ð
[ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* `Òeþ [Ð* `Ê[õ `õ\c _eþjÞÕk Ò]a (1238-
1241) N=eþÐSÔeþ hÐjL ÒkÒmþ Ð [Ð* hÐj_ jc¯ÆÒeþ jÐceÞþL aÞS¯Æ þ [\Ð
LfÐbþÐ²ÆÆdàÔ Òl[õÒeþ N=aÕheþ ÒN×eþa aówÞ `ÐB\ùmþÐ Ð Òj a= _aÐa* aÞeÊþwÒeþ
aÐeþcèÐeþ dÊw LeÞþ a=eþ ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐS^Ð_Ñ mþlÒ_Ðeþ J eþÐYÏ @qf @^ùLÐeþ LÒmþ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf ]ÞmÑîþ Òeþ [ÊLàcÐÒ_ hÐj_ `õ[Þº¤Ð LeÞþ jÐeÞ\þ Òù mþ Ð a= ÒjcÐ_*eþ `õÒ]h
\ùmþÐ Ð cÐ[õ ]ÞmþîÑ hÐjL* ]Êaàf[Ð HaÕ ]ÞmþîÑ J a= c^ÔÒeþ eþkÞ\ùaÐ ]Ëeþ[Ð [\Ð
Nc_ÐNc_eþ @jÊaÞ^Ð a=LÊ ]ÞmþîÑWÐeÊþ HL eþLceþ jèÐ^Ñ_[Ð Ò]aÐÒeþ jÐkÐdÔ
LeÞþ\ùmþÐ Ð $¼fÒeþ a=_aÐa ]ÞmþîÑeþ aÞ_Ð jkÐ¯Æ[ÐÒeþ N=cÐ_* aÞeÊþwÒeþ dÊw
LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ùÒmþ Ð @Ò_L \eþ Òj èþÐªÆ c^Ô ÒkD\ùÒmþ Ð `ÊZÞ dÊw jÐkÐdÔ
`ÐBmþÐ `Òeþ LfÞ= Òj_ÐLÊ èþÐªÆ c^Ô LeÞþ`ÐeÊþ\ùÒmþ Ð @_Ô `lÒeþ `õ\c
_ejÞÕkÒ]a*Ê LÐfÐQÊeÑþ eþÐSLÊcÐeþ èþcÐ]àÑÒ]a* @LÊ¶¤ jkÒdÐN cÞfÊ\ùmþÐ Ð
èþcÐ]àÑÒ]a N= jÐcõÐSÔeþ jÐc«Æ \ùÒmþ HaÕ Òj_Ð`[Þeþ ]Ð¯ÞÆ[è _ÞaÐàk LeÊþ\ùÒmþ Ð
N=cÐ_*Ê [Ð* jkÒdÐN `Reþ @_Ô HL LÐeþZ ÒkmþÐ, Òj [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a*
L_ÔÐLÊ @\Ðà[ç `õ\c _eþjÞÕkÒ]a* bþNïÑLÊ aÞaÐk LeÞþ\ùÒmþ Ð Ò[ZÊ a=eþ cÊjmþcÐ_
_aÐa* aÞeÊþwÒeþ N= J LÐfÐQÊeÑþ* cÞÞfÞ[ jkÒdÐN `RÒeþ aÞÒhi ^ÐcÙL @Ð^Ðeþ
eþkÞ\ùmþÐ ÒaÐmÞþ @_Êbþa LeÞþkÊH _kÚ Ð
_eþjÞÕkÒ]a* hÐj_ LÐfÒeþ a=eþ _aÐa \ùÒmþ [ÊOõÞmþ MÐÜ Ð 1243Òeþ þ
N=cÐ_* jk dÊwÒeþ [Ð*Ê èþÐS¯Æ ÒbþÐNÞaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ Ð 1244Òeþ jÕOVÞ[ @_Ô
HL dÊwÒeþ _eþjÞÕkÒ]a a= _aÐa* @^Ñ_Òeþ \ÞaÐ eþÐYÏ eþÐSÔ @^ùLÐeþ LeÞ\ þ Òù mþ Ð
1247eÊþ 1255 c^ÔÒeþ @ÐkÊeÞþ QÐeÞ þ\eþ a= J JXÏÞhÐ c^ÔÒeþ dÊw ÒkÐB\ùmþÐ Ð
a=eþ _Ë[_ _aÐa BM[¯ÆÐeÊ~ þ Þ_ dÊSÒaL `õ\c ]ÊB\eþ dÊwÒeþ aÞS¯ÑÆ ÒkÐB\ùÒm;þ
cÐ[õ [ó[Ñ¯Æ \eþ Òj èþÐªÆ ÒkÐB ]ÞmþîÑWÐeÊþ jkÒdÐN cÐNÞ\ùÒmþ Ð 1255Òeþ OVÞ\ùaÐ
Q[Ê\à jÕOiàÒeþ a= J ]ÞmþîÑ Òj_Ð cÞÞfÞ[ bþÐaÒeþ N= Òj_Ð*Ê èþÐªÆ LÒm;þ N=
Òj_Ð`[Þ LÐfÐQÊeÑþ eþÐSLÊcÐeþ èþcÐ]àÑÒ]a dÊwÒeþ _Þk[ ÒkÒmþ Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa
N=aÕheþ `õbþÐa _eþjÞÕkÒ]a* jc¯ÆÒeþ a=eþ kÊNÊfÞ J aÐ*ÊXÏÐ SÞmþîÐÒeþ `õ\Òc
eþkÞ\ÞmþÐ- dÐkÐ ]ÑOàyÐ¯ÑÆ ÒkÐB`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ Ð dÊSÒaL 1257Òeþ LÐceËþ` @bÞþdÐ_
ÒaÒf k[ÔÐeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ Ð $¼fÒeþ `ÐmþVÐ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ`ÐBÜ [Ð* Òj_ÐLÊ jÊaÞ^Ð
cÞfÞmþÐ _ÐkÚ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒmþ, `õ\c _eþjÞÕkÒ]a* jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ a=eþ
cÊjmþcÐ_ hÐjLcÐ_* @ÐLõcZeÊþ _ÞSLÊ cÊ¦Æ eþMù`ÐeÞþ\ÞmþÐ Ð
`õ\c _eþjÞÕkÒ]a ÒLÐZÐLàeþ jËdàÔctÞeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ
JXÏÞhÐeþ aÐeþ aiàeþ eþÐSjè ÒLÐZÐLàþ _ÞcÐàZÒeþ aÔ¯Æ ÒkÐB\ùmþÐ Ð HkÐeþ _ÞcÐàZ LÐdàÔ
]ÑOà 12 aià êÞþ QÐmÞþ\ùmþÐ HaÕ 12 hk aÒYÏB _ÞcÐàZÒeþ _ÞÒ¯ÆÐSÞ[ \ùÒmþ Ð `ÊZÞ,
12 aiàe aÐfL ^cà`] HkÞ ctÞeþeþ cÊ¨ÞÆ cÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð jc÷a[Ó LÞcè]«ÑÆÒeþ 12
@*eþ aÔakÐeþ HL `õ[ÑL cÐ[õ Ð HkÐ akÊ @\à J èÞþhõcÒeþ _ÞcÙ[ ÒLÐZÐLà ctÞeþeþ
ckÐ_[ÐLÊ `õ]hà_ LeþÐH ¼ Ð ÒLÐZÐLà aÔ[Ñ[ aÐÒmþhèeþeþ ÒeþcÊZÐyÞ[ lÑeþÒQÐeþÐ
ÒNÐ`Ñ_Ð\ J mÞ= þ eþÐS ctÞeeþ þ ÒbþÐNc¨Æ` c^Ô `õ\c _eþjÞÕkÒ]a* eþÐS[è LÐfÒeþ
_ÞcÙ[ ÒkÐB\ùmþÐ Ð [Ð* eþÐSLaÞ aÞ]ÔÐêþ "HLÐafÑ' _ÐcL LÐaÔ eþQ_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð
ÒcÐV D`Òeþ B[ÞkÐjÒeþ `õ\c _eþjÞÕk Ò]a*Ê HLÐ jÐ=Òeþ SÒZ ÒdÐwÐ,
jÐkÞ[ÔeþjÞL J yÐ`[Ôeþ `óº¤Ò`ÐiL bþÐaÒeþ NZ_Ð LeþÐdÐH Ð ÒQÐXÏN=Ò]a*
`Òeþ NS`[Þ D`Ð^Þ ^ÐeþZ LeÞþaÐÒeþ Òj ÒkDR«ÞÆ `õ\c N=eþÐSÐ Ð [Ð* `Òeþ
ÒLaf N=eþÐSÐ _Êk«Þ,Æ þ jËdàÔaÕheþ eþÐSÐcÐÒ_ c^Ô NS`[Þ D`Ð^Þ NõkZ LeÞþ
_ÞSLÊ ÒN×eþac¨ÞÆ[ LeÊþ\ùÒmþ Ð
cÐ]fÐ`Ð&ÞÒeþ `õ\c _eþjÞÕkÒ]a* a= @ÐLõcZ L\Ð DÒmþîM _ÐkÚ Ð JXÏÞhÐ
B[Þ k Ðjeþ Hbþ f Þ HL ckrþ è ` Ë À ¤ à OVZÐLÊ cÐ]fÐ`Ð&Þ DÒmþ î M LeÞ þ _ \ù a ÐeÊ þ
I[Þ k ÐjÞ L cÐÒ_ cÒ_Leþ « Þ Æ Òd, cÐ]fÐ`Ð&Þ N=aÕheþ eþ Ð S[è `Òeþ
ÒmþMÐdÐB\ùmþÐ Ð OVÞ[ OVZÐNÊXÏÞLÊ H\ùÒeþ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐB\ÞaÐeÊ,þ I[ÞkÐjÞL [\Ô
`õcÐZ bþÐÒa [ÐkÐLÊ aÔakÐeþ LmþÐÒaÒf NÒaiLcÐ_*Ê dÒ\ÐQÞ[ ^ÔÐ_ Ò]aÐLÊ
`ÒX Ð H\ùÒeþ DmþîÞMù[ "j[Ô' Òd jaà]Ð j[Ô ÒkÐB_`ÐÒeþ- HkÐ aÞQÐeþ LeÞþaÐLÊ
`ÒXÏ Ð I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ* c[Òeþ cÐ]fÐ`Ð&Þ ÒiÐXh h[ÐvÑeþ Òhi
bþÐNÒeþ ÒmþMÐ dÐB\ùmþÐ Ð ÒbþÐB aÕheþ eþÐSÐ eþÐcQtõ Ò]a(1580-1609)*Ê
ÒdÒ[ÒaÒf ÒcÐNmþ Òj_Ð`[Þ cÐ_jÞÕk ÒMÐwÐàÒeþ eþÐS[è LeÞþaÐ`ÐBÜ cÒ_Ð_Ñ[
LÒm,þ ÒjÒ[ÒafWÐeÊþ ^ÐeþÐaÐkÞL bþÐaÒeþ cÐ]fÐ`Ð&Þ ÒmþMÐ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Ð
LÊkÐdÐH, ÒMÐwÐà J `ÊeÑþeþ eþÐSNÐ]Þ`ÐBÜ _ÞSeþ ]ÐaÞLÊ dÊ¦ÞÆj=[ LeÞþaÐ jLÐÒh
eþÐcQtõ Ò]a cÐ]fÐ`Ð&ÞLÊ HL ]ªÆÐaÞS bþÐÒa ÒcÐNmþcÐ_* @ÐNÒeþ `õªÊÆ[
LeÞþ\ùÒmþ Ð N=LÐfÑ_ ]ªÆÐaÞS bþÐaÒeþ HkÐLÊ NõkZ LeÞþaÐ DQÞ[ç Òka _ÐkÚ Ð
cÐ]fÐ `Ð&ÞÒeþ ÒQÐXÏN=*Ê ÒQÐeþN= bþÐaÒeþ _ÐcÞ[ LeÞþ LÊkÐdÐBRÞ Òd, Òj
SÒZ "eþÐ¨ÑÆ'eþ `Ê[õ \ùÒmþ HaÕ ÒNÐLÀ¤à \ùÒmþ [Ð*eþ SÐeþS `Þ[Ð Ð ÒLheÑþ aÕheþ
@j«ÊÆ½¤ Òj_Ð`[Þ aÐjÊÒ]a aÐkÞ_Ñ`[Þ [Ð*Ê jÐ=cÐ_* jkÞ[ eþÐSÐ-eþÐSÐ ÒMf
ÒMfÊ\ùaÐeþ Ò]Mù "mÞþ=eþÐS'* @ÐÒ]h hÊZÐBÒmþ HaÕ HL _Ë@Ð jÐcõÐSÔ NW_
LeÞþaÐLÊ èþÐchà Ò]Òmþ Ð HkÐ `Òeþ ÒQÐXÏþN= Ò^ÐaZÑ _ÞÒ[BWÐeÊþ "XÏÐ@ÐZÑ'
h¦ÞÆ Ò_B @Á¤ ]Þ_ bÞþ[Òeþ JXÏÞhÐ S¯Æ LÒmþ Ð ÒjkÞbþfÞ jËdàÔaÕheþ `õ[Þº¤Ð[Ð
L`ÞÒftõ Ò]a* jcèuÒeþ cÐ]fÐ`Ð&ÞÒeþ LÊkÐdÐBRÞ, Òj `ËaàeÊþ SÒZ ÒQÐeþ \ÞÒmþ
HaÕ eþÐS`] `ÐBmþÐ `Òeþ SÒZ `Ëaà[_ ÒQÐeþ LÐhÑ]Ðj*Ê eþÐS`ÊÒeþÐkÞ[ bþÐaÒeþ
_ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð ]eÞþ]õ bÞþLÐeÞþ eËþ`Òeþ L`ÞÒftõ SN_ïÐ\ ctÞeþ ÒaYÏÐÒeþ aÊmÊþ\ùaÐ
ÒaÒf @`Ê[õL N=eþÐS crþbþÐ_ÊÒ]a jè`ïÐÒ]h `ÐB [Ð*eþ mþÐf_`Ðf_ LÒmþ
HaÕ [Ð*Ê DrþeþÐ^ùLÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ LÒmþ Ð
cÐ]fÐ`Ð&Þeþ HbþfÞ LÐkÐZÑ `RÒeþ dÐkÐ DÒ~hÔ \ÐD _Ð LÐkÚLÞ, SÒZ SÑaÞ[
eþÐSÐ* eþÐS[è LÐfÒe,þ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ HL jÐaàS_Ñ_ ]ªÆÐaÞS bþÐaÒeþ eþÐSÐ*Ê
_ÑQ LeÞþ HcÞ[Þ ÒmþMÐdÐB _ `ÐÒeþ Ð N= J jËdàÔ aÕheþ hÐj_ `Òeþ D¦Æ
eþÐSèÞþaÐeþLÊ HcÞ[Þ _ÑQ Ò]MÐB ]ªÆÐaÞS `õªÊÆ[ LeþÐdÐB\ÐB`ÐÒeþ ! H[]ç aÔ[Ñ[
cÐ]fÐ `Ð&ÞÒeþ aÔakó[ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ c^Ô N=LÐfÑ_ ÒkÐB_`ÐÒeþ Ð HkÞ jaÊ LÐeþZeÊþ
cÐ]fÐ`Ð&ÞLÊ dÒ\½¤ èþarþàÑ jc¯Æeþ eþQ_Ð ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH Ð
1264 MõÑ½¤ÐvÒeþ `õ\c _eþjÞÕkÒ]a* có[ÊÔ `Òeþ [Ð* `Ê[õ `õ\c bþÐ_ÊÒ]a
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ N=cÐÒ_ akÞdÊàwÒeþ SXÞ[ \ùaÐeþ jËQ_Ð
_ÐkÚ Ð [Ð* D`Òeþ _eþkeÞþ [Ñ\à _ÐcL SÒZ ]Ðhà_ÞL*eþ aÞÒhi `õbþÐa eþkÞ\ùmþÐ Ð
_eþkeÞþ [Ñ\à 1264eÊþ 1293 cjÞkÐ `dàÔ«Æ JXÏÞhÐÒeþ eþkÞ Òaß»¤a ^càeþ `õQÐeþ
LÒmþ HaÕ HL ckrþè`ËÀ¤à eþÐSÐ^ÞLÐeÑþ `]Òeþ c^Ô _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ùÒmþ Ð `õ\c
bþÐ_ÊÒ]a* có[ÊÔ `Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ _eþjÞÕk Ò]a* @bÞþbþÐaL bþÐaÒeþ LÞRÞ LÐf Òj
hÐj_ ]Ð¯ÞÆ[è c^Ô Ò_B\ÞÒmþ Ð
ÒjÐ_`ÊeþyÞ[ ªÒc÷hèeÑþ ctÞeþeÊþ `õÐ©Æ HL [Ðcõ hÐj_eÊþ SZÐ`ÒXÏ Òd ÒLÐhf
Òl[õ `õ\c bþÐ_ÊÒ]a* jc¯ÆÒeþ c^Ô N= jÐcõÐSÔeþ @«ÆbþàÊ¦Æ \ÞmþÐ Ð `õ\c
bÐ_ÊÒ]a* aÞaÐk `Ëaà QÐmÊþLÔ eþÐSLÊcÐeÑþ SÐLmþîÐÒ]aÑ* jkÞ[ ÒkÐB\ùmþÐ ¼ Ð H\ÞeÊþ
@_ÊcÞ[ kÊH Òd, [õÒ¯ÆÐ]h h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwà ÒafLÊ `[_eþ hÞLÐeþ ÒkÐB
QÐmÊþLÔcÐÒ_ N= eþÐSÔeþ jÐc«Æ ªÆeþLÊ @ÐjÞ jÐeÞþ\ùÒmþ Ð c^ÔdÊNeþ eÑþ[Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ
eÐSèÞþaÐeþcÐÒ_ _ÞS L_ÔÐcÐ_*Ê Dèþ ªÆeþeþ eþÐSèÞþaÐeþÒeþ ÒLaf aÞaÐk`ÐBÜ
`õ]Ð_ LeÊ\ÞÒmþ Ð dÊw `Òeþ aÞS¯ÑÆ eþÐSÐ èþÐSÞ[ eþÐSèÞþaÐeþeþ L_ÔÐ jk aÞaÐk
LeÞþaÐ `RÒeþ c^Ô HkÞ jÐcÐSÞL eÑþ[Þ LÐc LeÊþ\ÞmþÐ Ð
`õ\c bþÐ_ÊÒ]a* `Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ _eþjÞÕk Ò]a (1279-1306) HaÕ [Ð*
`Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1306-1328) eþÐS[è LÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a*
jc¯ÆÒeþ ]ÞmþîÑ jÊmþ[Ð_ NÞ¯ÆÐjÊ~Þ_ [ÊOmþL* `Ê[õ DmÊþO MÐ_ç JèÐe=mþ dÊw
@bÞþdÐ_eÊþ Ò$¼eÞþaÐ aÐVÒeþ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþaÐLÊ `õªÊÆ[Þ LeÊþ\ÞÒmþ Ð eþÐScÒktõÑeÊþ
JXÏÞhÐ @bÞþcÊÒM [Ð* Òjß_Ô @ÐjÞaÐ `ËaàeÊþ ]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a* Òj_Ð [Ð*Ê `õ[ÞÒeþÐ^
LÒmþ Ð jcLÐfÑ_ cÊjmÞþc I[ÞkÐjÞLcÐ_* aÞaeþZÑÒeþ DmÊþO MÐ_ç* JXÏÞhÐ
@ÐLõcZLÊ aÞªÆó[ bþÐÒaþ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐB _\ÞaÐeÊþ DmÊþO MÐ_ç* HkÞ ÒdÐS_Ð @j$¼f
ÒkÐB\Þa ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð @_Ô `lÒeþ N=aÕheþ @_Ô SÒZ eþÐSÐ Q[Ê\à
_ejÞÕkÒ]a, [Ð* `ÊeÑþ [Ðcõ hÐj_Òeþ DþmÊþO MÐ_ç* aÞeÊþwÒeþ ]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a*
j$¼f[ÐLÊ ]hÐàBR«ÞÆ Ð DmÊþO MÐ_ç NÞ¯ÆÐjÊ~Þ_ [ÊOmþL* `Òeþ ck®¤] aÞ_ç [ÊOmþL
_Ðc ak_ LeÞþ ]ÞmþîÑeþ jÊmþ[Ð_ `]Òeþ @bÞþiÞ¦Æ ÒkÐB\ùÒmþ Ð dÊaeþÐS DmÊþO MÐ_
J N= aÐkÞ_Ñ c^ÔÒeþ OVÞ\ùaÐ dÊweþ aÞaeþZÑ cÞfÞ_ÐkÚ Ð H\ùeÊþ HL\Ð c^Ô @_ÊcÐ_
LeþÐdÐB`ÐÒeþ Òd, @Ðeþc÷Òeþ DmÊþO MÐ_ç JXÏÞhÐ @ÐLõcZ`ÐBÜ `õªÊÆ[Þ LeÞþ `Òeþ
[ÐLÊ LÐdàÔLÐeÑþ LeÞþ _\ÞÒmþ Ð jÊmþ[Ð_ ÒkmþÐ `Òeþ ck®¤] aÞ_ç [ÊOmþLç [Ð*eþ
@Ò_L ÒdÐS_ÐLÊ @^Ð`«ÆeÞ@þÐ LeÞþ eþMÞÒ]aÐeþ D]ÐkeþZ eþkÞRÞ Ð Òj dÐkÐÒkD,
JXÏÞhÐ jÊmþ[Ð_ @ÐLõcZeÊþ eþlÐ `ÐB\ÞaÐeÊþ N=aÕheþ Òd @Ò_L `õ[Þº¤Ð aówÞ `ÐBmþÐ-
H\ÞÒeþ jÒtk _ÐkÚ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a* `Òeþ LõcÐ_è¯ÆÒeþ [ó[Ñ¯Æ _eþjÞÕkÒ]a(1328-1352)
HaÕ [ó[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1352-1378) eþÐS[è LÒmþ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ N=eþÐSÔ
D`Òeþ akÞeþÐLõcZeþ cÐ[õÐ aówÞ `ÐBmþÐ Ð ]lÞZÒeþ aÞS¯Æ _Neþ eþÐSÔ (1336) J
ÒeÅÞ¤Ï eþÐSÔeþ `õ[Þº¤Ð ÒkmþÐ Ð ]ÞmþîÑÒeþ jÊmþ[Ð_cÐÒ_ c^Ô eþÐSÔaÞªÆÐe`ÐBÜ ÒdÐS_Ð
LÒmþ Ð ]ÞmþîÑ jÊmþ[Ð_* @^Ñ_Òeþ \ÞaÐ a=eþ _aÐacÐÒ_ @Ðeþc÷eÊþ N=eþÐSÔ jk
h[öã[Ð @ÐQeþZ LeÞþ @ÐjÊ\ÞÒmþ Ð [ó[Ñ¯Æ _eþjÞÕkÒ]a* hõÑLÐLÊmþcLÊ Ò_B ÒeþÅÞ¤
aÕheþ eþÐSÐ @_Ò`Ð ÒeþÅÞ¤* jk dÊw ÒkÐB\ùmÐþ HaÕ HkÞ dÊwÒeþ LfÞ= Òj_Ð `qOÊqÐ
Ò]B\ÞÒmþ Ð Ló»¤Ð ÒNÐ]ÐaeÑþeþ Daàeþ [ÞõÒLÐZbËþcÞLÊ @^ÞLÐe LeÞþÒ_aÐ`ÐBÜ N= J
ÒeþÅÞ¤cÐ_* c^ÔÒeþ @ÐNLÊ @ÐkÊeÞþ Lfk aówÞ¤ `ÐBmþÐ Ð
[ó[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a* eþÐS[è LÐfÒeþ ]ÞmþîÑeþ jÊmþ[Ð_ $Þ¼ÒeþÐShÐk ($Þ¼eÊþShÐk)
[ÊOmþL 1361Òeþ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþ N=Òj_ÐLÊ èþÐªÆ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ `ËaàeÊþ
a=eþ jèÐ^Ñ_ hÐjL kÐSÞ BSmþÐj 1353Òeþ dÐS_Neþ @ÐLõcZ LeÞþ @Ò_L
^_eþ[ï J ÒLÒ[L kÐ[Ñ Ò_BdÞaÐÒeþ jlc ÒkÐB\ùÒmþ Ð HkÐ N=eþÐSÔeþ
]Êaàf[ÐLÊ jÊ¸¤½¤ LmþÐ Ð
"[ÐeÞþM-B-$Þ¼eÊþShÐkÑ' J "jÞeþÐ[-B-$Þ¼eÊþShÐkÑ' _ÐcL ]ÊBVÞ jcLÐfÑ_
`ÊªÆLÒeþ $Þ¼eÊþShÐk* JXÏÞhÐ @ÐLõcZ L\Ð aÞªóÆ[ bþÐÒa aÀÞÙ[ ÒkÐBRÞ Ð HkÞ ]ÊBVÞ
`ÊªÆL [\Ð @_ÔÐ_Ô [\ÔÐafÑLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ I[ÞkÐjÞL Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ `õcÐZ
LeÞþR«ÞÆ Òd, ]ÞmþîÑ jÊmþ[Ð_ a= @bÞþdÐ_eÊþ ]ÞmþîÑ Ò$¼eÞþaÐ aÐVÒeþ þ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ
LeÞþaÐLÊ yÞe þLÒmþ ¼ Ð @ÐLõcZ `RÒeþ jc÷a[Ó aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ, JXÏÞhÐeþ @jÕMÔ
ctÞeþeþÐSÞ J þ ^_jƒÆ] Ð SÒZ Ò_ßºÞ¤L cÊjmþcÐ_ bþÐaÒeþ $Þ¼eÊþShÐk jcNõ bþÐeþ[Òeþ
MÔÐ[ÞmÐþ bþ LeÞ\
þ ÞaÐ kÞtc
Ê tÞeN
þ X
Ê ÏÞLÊ ^èÕj LeÞaþ ÐLÊ QÐkÊÜ\ÞÒmþ Ð "[ÐeÞM
þ -B-$Þ¼eS
þÊ hÐkÑ'Òeþ
dÐS_Neþeþ jÊM jcówÞ L\Ð aÞh] bþÐÒa aÀ¤Ù[ ÒkÐBRÞ Ð D_ï[ LóiÞÒdÐNÊÜ ]ÐeÞ]õÔ
_\ÞmþÐ; Òj_ÐaÐkÞ_ÑÒeþ aÔakó[ `hÊ (ÒOÐXÐ J kÐ[Ñ) cÐ_*`ÐBÜ c^Ô ÒbþÐS_eþ
@bþÐa _\ÞmþÐ Ð yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐÒL bþmþ OÒeþ eþkÊ\ÞÒmþ Ð Oeþ @ÐNÒeþ aNÞQÐ J $¼fNR
ÒmþÐL* jcówÞLÊ jËQÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ jcówÞLÊ c_Òeþ eþMÞ $Þ¼ÒeþÐS hÐk MÊaç ^_ jƒÆrÞþ
mþÊ¶¤_ LeÞþaÐeþ ÒdÐS_Ð LeÞþ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LÒmþ Ð
$Þ¼ÒeÐþShÐk* Òj_Ð c¯Ëeþbþ& aÐV Ò]B JXÏÞhÐÒeþ `õÒah LeÞþ\ÞÒmþ Ð `õ\Òc
ÒjcÐÒ_ MùQÞ=eþ ctÞeþNÊXÞLÊ ^èÕj LÒmþ Ð LVLÒeþ `kqÞ ÒjcÐÒ_ aÐeþaÐVÑ ]ÊNà
c^ÔÒeþ \ùaÐ SN_ïÐ\ ctÞeþ J @_ÔÐ_Ô ctÞeN þ X
Ê ÏÞLÊ ^èÕj LÒmþ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ jc÷a[Ó
bÊþaÒ_hèeþeþ HÒ[ _ÞLVarþàÑ [\Ð eþÐSÔeþ eþÐS^Ð_Ñ ÒkaÐ jÒrþè LVLWÐÒeþ c^Ô-
dÊNeþ ÒL×ZjÞ ctÞeþ ]ó½Þ¤ÒNÐQeþ kÊH _ÐkÚ Ð jÊmþ[Ð_* @ÐÒ]hÒeþ @Ò_L _ÞeÑþþk
ÒmþÐL*Ê k[ÔÐ LeþÐdÐB\ÞaÐ DÒmþM î eþkÞRÞ Ð ÒhiÒeþ ÒLÒ[L kªÑÆ J ^_eþ[ï jÐ=Òeþ
Ò_B jÊmþ[Ð_ ]ÞmþîÑ @bÞþcÊÒM `õyÐ_ LÒmþ Ð
jÊmþ[Ð_ $Þ¼ÒeþÐShÐk* kªÆÒeþ èþÐS¯Æ `Òeþ N=cÐ_*eþ dÒ\½¤ j®¤Ð_kÐ_Þ
ÒkmþÐ Ð N= aÕhþ `[_eþ HkÐ HL `õcÊM LÐeþZ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ Òka _ÐkÚ Ð
jÊmþ[Ð_* @ÐLõcZeþ @Á¤ ÒLÒ[ aià `ËaàeÊþ 1356Òeþ aÞS¯Æ_Neþ jÐcõÐSÔeþ
eþÐSLÊcÐe*þ kÐ[Òeþ ÒjcÐÒ_ èþÐS¯Æ ÒbþÐNÞ\ÞÒmþ Ð HkÐ `Òeþ Q[Ê\à _eþjÞÕkÒ]a*
hÐj_ jc¯ÆÒeþ 1378Òeþ ÒS×_`ÊeþÒeþ jLÙ jÊmþ[Ð_ MèÐSÐ-B-SÐkÐ_ J cÐmÞþL-
Bjç-jLà JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþ @Ò_L ^_eþ[ï J kÐ[Ñ Ò_B QÐmÞþNÒmþ Ð cÒ_kÊH,
c^ÔdÊNÒeþ ÒcÐNmþ @ÐNc_ `ËaàeÊþ Òj_ÐaÐkÞ_ÑÒeþ kÐ[Ñeþ aÔakÐeþ aówÞ `ÐBaÐ
ÒdÐNÊÜ JXÏÞhÐ S=mþÒeþ cÞfÊ\ÞaÐ D_ï[ cÐ_eþ kÐ[Ñeþ QÐkÞ]Ð aYÏÞmþÐ J èÞZÐc jèeËþ`
akÞÓ h[öãcÐÒ_ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþ eþÐSÐ* `ÐMeÊþ Ò]¯Æ eËþÒ` akÊ jÕMÔÐÒeþ kªÑÆ
]ÐaÞ LeÞþaÐLÊ mþÐNÞÒmþ Ð ÒS×_`Êeþ, a= J ]ÞmþîÑeþ cÊjmþcÐ_ hÐjL* aÔ[Ñ[ @Ðuõeþ
ÒeþÅÞ¤cÐ_* @ÐLõcZ c^Ô N=cÐ_*Ê jkÔ LeÞþaÐLÊ `XÞ\ÞmþÐ Ð `ËaàeÊþ N= jÐcõÐSÔeþ
jcóówÞeþ HL aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ ]ÞNçaÞS¯Æ Ð èþÐSÞ[ eþÐSÔeþ ^_jƒÆrÞþ mÊþ¶¤_ LeÞþ
ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ aõÐkêZcÐ_*Ê D]Ðeþ bþÐaÒeþ `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþaÐLÊ [\Ð
akÊ Mnà LeÞþ ctÞeþcÐ_ _ÞcÐàZ LeÞþaÐLÊ jc\à ÒkÐB\ÞÒmþ Ð cÐ[õ akÞÓ h[öã @ÐLõcZ
`Òeþ @Ð¯Æeþ D`ÒeþÐ¦Æ ÒjõÐ[VÞ at ÒkÐBNmþÐ Ð HkÐ jkÞ[ èþÐS¯Æ `Òeþ juÞyÐ`_
LeÞþaÐLÊ ÒjcÐ_*Ê (N=cÐ_*Ê) eþÐSÒLÐieÊþ ^_eþ[ï c^Ô Ò]aÐLÊ `XÏÞmþÐ Ð HkÐ
N=cÐ_*Ê @Ð\ÙL ]ó½Þ¤eÊþ ]Êaàf LeÞþÒ]mþÐ Ð
aÐeþcèÐeþ dÊwÒeþ èþÐS¯Æ mþbÞþ N=cÐÒ_ Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ c^Ô ÒmþÐL`Þõ¯Æ[Ð
keþÐBÒmþ Ð N=aÕheþ Òhi jèÐ^Ñ_ eþÐSÐ Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a 1414Òeþ jÞÕkÐj_
@ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð Òj HÒ[ cÐ[õÐÒeþ ]Êaàf \ÞÒmþ Òd, cÐfaeþ eþÐSÐ jÊmþ[Ð_ kÊjÐ=
1421Òeþ N=eþÐSÐ*Ê eþÐS^Ð_ÑÒeþ atÑ LeÞþÒ]Òmþ Ð HkÞ mþ³ÆÐS_L yÞ[ÞeÊþ cÊ¦ÞÆ
`ÐBaÐ`ÐBÜ N=eþÐSÐ cÐfa eþÐSÐ*Ê 75VÞ DLúó½¤ cÐ_eþ @hè Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒmþ Ð
eþÐS[èeþ Òhi `dàÔÐ¯ÆÒeþ Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a ÒeþÅÞ¤ aÕheþ NókdÊweþ jÊÒdÐN Ò_B
ÒeþÅÞ¤cÐ_*Ê èþÐªÆ LeÞþaÐLÊ jc\à ÒkÒmþ Ð cÐ[õ HkÞ aÞS¯Æ lZyÐ¯ÑÆ `õcÐZÞ[ ÒkmþÐ,
LÐeþZ [Ð*Ê ]lÞZÒeþ aÞS¯Æ_Neþ @ÐLõcZeþ hÞLÐeþ ÒkaÐLÊ `XÏÞmþÐ Ð N=eþÐSÐ
eþÐS^Ð_Ñ aÐkÐÒeþ dÊwÒeþ aÔªÆ \ùaÐÒaÒf [Ð* c§ÞÆc¨Æf aÞÒ]õÐk ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð
Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a ]lÞZeÊþ `õ[ÔÐarþà_ LeÞþ aÞÒ]õÐk ]c_ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ L`Þf
eþÐSNÐ]ÞÒeþ ajÞÒmþ HaÕ _ÞSLÊ L`ÞÒftõÒ]a bþÐaÒeþ _ÐcÞ[ LeÞþ 1435 MõÑ½¤ÐvÒeþ
jËdàÔaÕh _ÐcÒeþ HL eþÐSaÕh `õ[Þº¤Ð LÒm ¼ Ðþ HZÞLÞ N=cÐ_* @^Ñ_Òeþ LÐc
LeÞþ\ùaÐ L`ÞÒftõÒ]a N=eþÐSÔ @^ÞLÐeþ LeÞþ JXÏÞhÐLÊ _Ë@Ð Ò_[ó[è Ò]aÐLÊ D]Ôc
LÒmþ Ð ]ÑOà QÐeÞþhk aiàeþ _ÞeþaoÞ_ï eþÐS[è `Òeþ N=aÕheþ `[_ ÒkmþÐ Ð
HLÐ]h h[ÐvÑeþ ÒhibþÐNÒeþ N=cÐÒ_ `ËaàbþÐeþ[eþ HL `õcÊM jÐcõÐSÔ
`õ[Þº¤Ð LeÞþaÐeþþ ÒN×eþa mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþþ Ð ÒjcÐ_* jc¯ÆÒeþ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ
aÞ b Þ þ _ ï Òl[õ HLhÐj_Ð^Ñ_ ÒkÐB\Þ m þ Ð Ð `Ë a à e Ê þ QfÞ @ ÐjÊ \ ù a Ð aõ Ð kê Z cÐ_*
`óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþaÐeþ aÞ^ùLÊ N=cÐÒ_ @^ùL Ò[SÑ¯ÆÐ_ LeÞþ\ÞÒm,þ dÐkÐ
$¼fÒeþ jcNõ JXÏÞhÐÒeþ aõÐkêZÔ ^càeþ jÐcÐSÞL Lrþàó[è @[Þ cÐ[õÐÒeþ aówÞ `ÐB\ÞmþÐ Ð
SN_ïÐ\*Ê JXÏÞhÐeþ eþÐ½õÒ]a[Ð LeÞþ NYÏÞaÐÒeþ N=cÐÒ_ `õcÊM bËþcÞLÐ Ò_B\ÞÒmþ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf ]lÞZÒeþ HaÕ c^Ô-bþÐeþ[Òeþ ctÞeþLfÐeþ ÒdDÜ aÞLÐh jc÷a
ÒkÐB\ÞmþÐ, [Ð'eþ DLúó½¤ _Þ]hà_ JXÏÞhÐÒeþ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ Ð `ÊeÑþ J ÒLÐZÐLàeþ
`õMÔÐ[ ctÞeþNÊXÏÞLÊ aÐ]çÒ]B @ÐkÊeÞþ @Ò_L ctÞeþ N=cÐÒ_ _ÞcÐàZ LÒmþ Ð @Ò_L
\eþ N=cÐÒ_ aÞS¯ÆmþÐbþ c^Ô LeÞþR«ÞÆ Ð eþÐSÔ S¯ÆeÊþ mþÐbþ ÒkD\ùaÐ ^_eþ[ïLÊ
N=cÐÒ_ _ÞcÐàZ LÐdàÔÒeþ [\Ð aõÐkêZcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþaÐÒeþ aÔ¯Æ
LeÊþ\ùÒmþ Ð ÒcÐV D`Òeþ LkÞÒm,þ JXÏÞhÐ eþÐSÔeþ HL[õÑLeþZ `ÐBÜ c^ÔdÊNÒeþ
ÒdDÜ eþÐSD]Ôc ÒkÐB\ùmþÐ, [kÚÒeþ N=cÐÒ_ `õcÊM bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ
]ó½Þ¤eþÊ c^ÔLÐfÑ_ JXÏÞhÐeþ HL `õ^Ð_ eþÐSaÕh bþÐaÒeþ N=cÐ_*Ê NõkZ LeþÐdÞaÐÒeþ
LÞRÞ @[ÞhÒ¯ÆÐ¦Þ Òka _ÐkÚ Ð
N=aÕheþ `[_mþÐNÞ ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL cÊjmþcÐ_cÐ_*Ê ]Ð¯ÑÆ LeÞ\ þ Ð«ÞÆ Ð cÐ[õ
HkÐ bÊ þ m þ ^Ðeþ Z Ð Ð N=cÐÒ_ ÒdÒ[ jÕMÔL cÊ j mþ c Ð_ @ÐLõ c Zeþ j®Ê M Ñ_
ÒkÐB\ùÒm,þ ÒaÐ^kÊH [Ð'WÐeÊþ @^ùL cÐ[õÐÒeþ aÞS¯Æ_Ne,þ ÒeþÅÞ,¤ ÒQÐf @Ð]Þ*
@ÐLõcZeþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB\ÞÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, c^ÔLÐfÒeþ eþÐSÐcÐÒ_ ^cà @Ð^ÐeþÒeþ
@ÐLõcZ LeÊ _\ÞÒmþ Ð HL LóiÞbÞþrÞþL jcÐSeþ jcówÞ`ÐBÜ eþÐSÔcÐÒ_ dÊwS¯Æ HaÕ
mÊ¶¤_ D`Òeþ @^ÞL NÊeÊþ[è Ò]D\ÞÒmþ Ð N=cÐ_* @Ðeþc÷LÐfÑ_ eþÐSjcówÞ `RÒeþ
eþÐSÔS¯Æ `õcÊM \ùmþÐ Ð ÒjkÞ _ÔÐ¯ÆÒeþ cÊjmþÞcç hÐjLcÐÒ_ c^Ô eþÐSÔS¯ÆLÊ `õÐ^Ð_Ô
Ò]D\ÞÒmþ Ð N=cÐÒ_ ÒdDÜ cÐ[õÐÒeþ ctÞeþLfÐLÊ Ò`õÐ#Ðk_ Ò]D\ÞÒm,þ [ÐkÐ eþÐSÔ
S¯Æ J ^_jƒÆrÞþ mÊþ¶¤_ aÞ_Ð jc÷a ÒkÐB _\Ð«ÆÐ Ð [ó[Ñ¯Æ[Ó, SN_ïÐ\*Ê eþÐ½õÆÒ]a[Ð
bþÐaÒeþ j®¤Ð_ Ò]aÐ `RÒeþ c^Ô N=cÐ_* eþÐSÒ_ß[ÞL DÒ~hÔ ¸¤½¤ SZÐ`ÒXÏ Ð
SN_ïÐ\*Ê kÞtÊ ^cà`ÐBÜ _ÊÒkÜþ; aeÕþ JXÏÞhÐeþ @ÐqfÞL jÊeþlÐ`ÐBÜ @ÐaÞ´ÆÐeþ J
`Ê_eþÐaÞ´ÆÐeþ LeþÐdÐB\ÞmþÐ Ð þ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÊ\ÞaÐ a=eþ _aÐa* aÞeÊþwÒeþ þ
SN_ïÐ\*Ê ÒdÒ[ cÐ[õÐÒe aÔakÐeþ LeÐdÐD\ÞmþÐ, ÒjÒ[ cÐ[õÐÒeþ aÞS¯Æ_Neþ
aÐ ÒeþÅÞ¤ kÞtÊ eþÐSÐ* aÞeÊþwÒeþ c^Ô aÔakÐeþ LeþÐdÐD\ÞmþÐ Ð N= èþarþàÑ
jËdàÔaÕheþ hÐj_ jc¯ÆÒeþ HkÞbþfÞ aÔakÐeþLÊ @^ÞL ¸¤½¤ bþÐaÒeþ Ò]MÞkÊH Ð
Ò[ZÊ kÞtÊ, cÊjmÞþc @Ð]Þ jÕLÑÀ¤à ^ÐcÙL @Ð^Ðeþeþ EwèàÒeþ eþkÞ HL aÔÐ`L jÐcÐSÞL
`óº¤bËþcÞÒeþ c^ÔLÐfÑ_ B[ÞkÐjLÊ Ò]MÞaÐeþ @ÐahÔL[Ð eþkÞRÞ Ð @_Ô\Ð B[ÞkÐjeþ
aªÊÆ_Þº¤ @ÐÒmþÐQ_Ð jc÷a Òka _ÐkÚþ Ð
N=LÐfÑ_ ctÞeþLfÐ J yÐ`[Ô

HLÐ]h h[ÐvÑ èþWÐeÊþ @\Ðà[ç N= eþÐS[è @Ðeþc÷eÊþ JXÏÞhÐÒeþ ctÞeþLfÐ J
yÐ`[Ôeþ `õb[ Ë aÞLÐh Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð ÒLÐZÐLàeþ jËdàÔ ctÞe,þ `ÊeÑþeþ SN_ïÐ\ ctÞe,þ
bÊþaÒ_hèeþeþ eþÐSÐeþÐZÑ ctÞe @Ð]Þ @Ò_L ctÞeþeþ _ÞcÐàZ HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
HkÐ `RÒeþ [Þ_ÞVÞ `õcÊM LÐeþZ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH Ð `õ\c, N=eþÐSÐcÐÒ_ _ÞS eþÐSÔeþ
@Ð¯Æ[_ aówÞ LmþÐ `Òeþ eþÐSjèeþ èÞþcÐZ aówÞ `ÐBmþÐ Ð eþÐSÔ S¯Æ LeÞþ ^_jƒÆrÞþ
c^Ô mþÐbþ LÒmþ Ð HkÞ ^_eþ D`ÒdÐN ÒLÒ[LÐÕhÒeþ ctÞeþ _ÞcÐàZÒeþ LeþÐNmþÐ Ð
ctÞeþ _ÞcÐàZ`ÐBÜ @ÐahÔL Mnà bþeþZÐ LeÞþaÐLÊ eþÐSÐcÐÒ_ @Ð\ùàL ]ó½Þ¤eÊþ @jc\à
\ÞÒm,þ _ÞcÐàZ yÐ`[Ô Ò`õÐ#Ðk_ `ÐB `ÐeÞþ_\Ð«ÆÐ Ð ]èÞ[Ñ¯[Ó, ctÞeþ _ÞcÐàZ ]èÐeþÐ
eþÐSÐ _ÞS`ÐBÜ `õ[Þº¤Ð @Sà_ LeÊþ\ùÒmþ Ð @_Ô eþÐSÐcÐÒ_ ctÞeþ _ÞcÐà[Ð eþÐSÐ* `õ[Þ
bþ¯Æ J jc¯Æ aÞÒhiÒeþ j®¤Ð_ LeÊþ\ùÒmþ Ð N=eþÐSÐcÐ_*`ÐBÜ HkÞ êþZeþ jÐcÐSÞL
J eþÐSÒ_ß[ÞL Lrþàó[èeþ @^ÞL @ÐahÔL[Ð eþkÞ\ÞmþÐ, LÐeþZ cÊMmÞþ=cç (@Ðuõeþ @qf)eÊþ
ÒjcÐÒ_ LVLLÊ eþÐS^Ð_Ñ èÞa þ rþà_ LeÞþ JXÏÞhÐÒeþ aÔÐ`L jèÑLó[Þ`ÐBÜ @ÐNõkÑ \ÞÒmþ Ð
SN_ïÐ\* "eþÐD[' bþÐaÒeþ _ÞSLÊ aÀà_Ð LeÞþ ÒjcÐÒ_ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ eþÐSÒ_ß[ÞL
DÒ~hÔ `ËeþZ`ÐBÜ D]Ôc LeÊþ\ÞÒmþ Ð SN_ïÐ\*Ê JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ yÐ`_ LeÞþ
HaÕ _ÞSLÊ SN_ïÐ\* `õ[Þ_Þ^ù ÒOÐiZÐ LeÞþ ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐeþ @_Ô eþÐSÐcÐ_*WÐeÊþ
jÊeþlÞ[ eþkÞ`ÐeÞþ\ÞÒmþ Ð @_Ô eþÐSÐcÐ_* jk Lfk ÒaÒf c^Ô SN_ïÐ\ HL
@ÐqfÞL èÞþQÞ[Þ jó½Þ¤ LeÞþaÐÒeþ jÐkÐdÔ LÒm,þ dÐkÐeþ jÊ$¼f `õ\Òc N=eþÐSÐcÐÒ_
J [Ð* `Òeþ jËdàÔaÕhÑ eþÐSÐcÐÒ_ mþÐbþ LÒmþ Ð [ó[Ñ¯Æ[Ó, HkÞ jc¯ÆÒeþ ctÞeþ
_ÞcÐàZLfÐ aÞLÐh mþÐbþþ LmþÐ Ð HLÐ]h/]èÐ]h h[ÐvÑeþ akÊ `ËaàeÊþ kÊH[ ctÞeþ
_ÞcÐàZ QÐmÞþ\ÞmþÐ Ð cÐ[õ _ÞcÐàZÒhßfÑÒeþ [öãVÞ eþkÞ\ÞaÐeÊþ ctÞeþeþ Dèþ @Õh (NcèãS
@Õh) ]ÑOàyÐ¯ÑÆ ÒkÐB `ÐeÊþ_\ùmþÐ Ð N= jc¯ÆÒeþ ÒLaf JXÏÞhÐÒeþ _ÊÒkÜ,þ aeÕþ
bþÐeþ[eþ @_ÔÐ_Ô @qfÒeþ _ÞcÐàZ [öãVÞ @ÐD eþkÞmþÐ _ÐkÚ Ð $¼fÒeþ ctÞeþNÊXÏÞL
(HLÐ]h h[ÐvÑ èþWÐeÊ) ]ÑOàyÐ¯ÑÆ ÒkÒmþ Ð þ HL\Ð c^Ô j[Ô Òd, ctÞeþLfÐ J
yÐ`[ÔLÊ [öãVÞhË_Ô LeÞþaÐÒeþ jÐ^ÐeþZ hÞÁÑ¤cÐ_*eþ kÚ dÒ\½¤ ÒdÐN]Ð_ eþkÞ\ÞmþÐ Ð
Ò`ß[óL aórÞþ bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_ `ÞYÏÞ `ÞYÏÞ êÞþ _ÞcÐàZÒhßfÑ J LfÐLÊ ÒLaf aqÐB
_\ùÒmþ, [kÚÒeþ DrþÒeþÐrþeþ @bÞþaówÞ LeÞþaÐLÊ c^Ô D]Ôc LeÊþ\ùÒmþ Ð bþÐeþ[LÊ
[ÊLà @ÐNc_ `Òeþ yÐ_Ñ¯Æ J aÞÒ]hÑ hÞÁÑ¤cÐ_* ªÆeþÒeþ bþÐa aÞ_Þc¯Æ ÒkmþÐ,
dÐkÐ _ÞcàÐZLfÐ J ÒL×hfLÊ FþwÞc«Æ LmþÐ ¼ Ð N=eþÐSÐcÐÒ_ jcówÞ mþÐbþ LeÞþaÐ
`Òeþ ctÞeþ _ÞcÐàZ LÐc kÐ[LÊ Ò_B HkÞ hÞÁÑ¤cÐ_*Ê ÒeþÐSNÐeþ Ò]B\ÞÒmþ Ð
hÞÁÑ¤cÐ_*eþ [ÐmÞþc J `õhÞlZÒeþ aÐ ctÞeþ _ÞcÐàZ`ÐBÜ JXÏÞhÐ aÐkÐeÊþ @bÞþs hÞÁÑ¤
@ÐZÞaÐÒeþ eþÐSÐcÐÒ_ D]Ôc LeÞþ\ùaÐeþ ÒL×ZjÞ DÒmþîM cÞÒf _ÐkÚ Ð @\Ðà[ç
N=eþÐSÐcÐÒ_ ÒLaf ctÞeþ _ÞcÐàZ LÐdàÔ kÐ[LÊ Ò_B ctÞeþLfÐ J yÐ`[ÔLÊ
Ò`õÐ#Ðk_ Ò]B\ùÒmþ ÒaÐmÞþ aÊTÞþaÐLÊ Òka Ð
JXÏÞhÐÒeþ `qc h[ÐvÑWÐeÊþ ctÞeþLfÐ J yÐ`[Ôeþ DÒmþîM cÞfÞ\ÐH Ð Chèeþ*Ê
Ò]acÐ_a eËþÒ` LÁ¤_Ð LeÞþ [Ð*`ÐBÜ aÐjNók aÐ ctÞeþ _ÞcÐàZ LeþÐNmþÐ Ð ÒdDÜ
Ò]a[Ð* ÒdÒ[ @^ùL `õjÞwÞ, [Ð*eÞþ _ÐÜÒeþ ÒjÒ[ @^ùL ctÞeþ _ÞcÐàZ ÒkmÐþ Ð H\ùeÊþ
Òa×w cËrÞÙ J Òa×w ctÞeþ c^Ô aÐ] `XÏÞmþÐ _ÐkÚ, d]ÞJ @Ðeþc÷Òeþ Òa×w^càÒeþ
cËrþÙ`ËSÐe ÒL×ZjÞ yÐ_ _\ùmþÐ Ð `õÐ¯Æ HLÐ]h h[ÐvÑ `dàÔ«Æ _ÞcÐàZÒhßfÑ D_ï[
_\ÞmþÐ ÒaÐmÞþ ctÞeþNÊXÏÞL ]ÑOàyÐ¯ÑÆ ÒkÐB`ÐeÊþ _\ÞmÐþ Ð ]ó½¤Ð«Æ jèeËþ`, LfÐkÐ¨ÞÆ SÞmþîÐeþ
cÐeþÐNÊXÏÐ D`[ÔLÐÒeþ JXÏÞhÐeþ ]ÊBVÞ jaà `ÊeþÐ[_ ctÞeþeþ @aÒhi Ò]MùaÐLÊ
cÞÒf Ð HkÐ `qc h[ÐvÑÒeþ _feþÐSÐ bþa]rþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ÞaÐeþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð
ctÞeþ ]ÊBVÞ BVÐ J `\eþ]èÐeþÐ _ÞcÙ[ HaÕ RÐ[eþ ÒL×ZjÞ @aÒhi _ÐkÚ Ð [kÚeÊþ
ÒNÐVÞ H ctÞ e þ hÞ a *`ÐBÜ D#Nà Ñ Ló [ J @_ÔVÞ yÐ_Ñ¯ÐÆ @^Þ º ¤ Ð [ö Ñ Ò]aÑ
cÐÒkhèeÑþ*`ÐBÜ D~Þ½¤ Ð
iº¤ h[ÐvÑeþ ÒNÐLÒÀ¤àhèeþ hÞactÞeþ @_Ô HL `õÐQÑ_ ctÞeþ Ð `Ëaà-N= eþÐS[è
LÐfÒeþ cÒktõ àà[Òeþ HkÐeþ `õ[Þº¤Ð LeÐdÐB\ùmþÐ Ð HkÐ jÐ[VÞ `\eþÒeþ _ÞcÙ[
HaÕ HkÐeþ hÑiàÒeþ HL @cfL hÞfÐ eþkÞRÞ Ð ÒLÐeþÐ`ÊV SÞmþîÐeþ `]ê`Êeþ _ÞLVy
SNc¨ÆÐ `ÐkÐXÏ D`Òeþ \ùaÐ _ÑfLÒ¶¤hèeþ hÞactÞeþ ÒkDRÞ ÒNÐLÒÀ¤àhèeþ ctÞeþeþ
jcjÐc¯ÞÆL Ð SNc¨ÐÆ ctÞeþ _@VÞ `\eþÒeþ _ÞcÙ[ Ð
H\ùeÊþ @_ÊcÞ[ kÊH Òd, ctÞeþ _ÞcÐàZ LfÐ JXÏÞhÐeþ jaÊ@ÐÒXÏ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkÐB
eþkÞ\ÞmþÐ Ð ÒLÐeþÐ`ÊV J LfÐkÐ¨ÞÆ bþfÞ @qfÒeþ c^Ô HkÐeþ Lcç aÞªÆÐeþ _\ùmþÐ Ð _ÞcÐàZ
ÒhßfÑÒeþ [öãVÞ eþkÞ\ÞaÐeÊþ Dè þRÐ[ ]ÑOàyÐ¯ÑÆ ÒkÐB `ÐeÊþ_\ÞmþÐ HaÕ ctÞeþ aÞhÐf
@ÐLÐeþeþ ÒkÐB `ÐeÊþ_\ÞmþÐ Ð LÐfLõÒc HLÐ]h h[ÐvÑ ÒafLÊ H\ùÒeþ aÞLÐh OVÞmþÐ Ð
jcNõ JXÏÞhÐ @qf HLhÐj_Ð^Ñ_ ÒkaÐeÊþ aÞbÞþ_ï @qfeþ hÞÁÑ¤ HL yÐ_Òeþ LÐc
þLeÞþaÐeþ jÊÒdÐN `ÐBÒmþ Ð ÒjcÐ_*eþ `Ðeþ¸¤eÞþL bþÐa aÞ_Þc¯Æ, ÒhßfÑÒeþ eþkÞ\ÞaÐ
[öãVÞLÊ jÊ^ÐeþÞaÐÒeþ jÐkÐdÔ LmþÐ Ð HkÐ $¼fÒe,þ aÞhÐf @ÐLÐeþeþ ctÞeþ_ÞcÐàZ jc÷a
ÒkmþÐ Jþ _ÞcÐàZ ÒaÒf akÊ jÕMÔL hÞÁÑ¤ èþ¸¤eþ c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐN LeÞþaÐÒeþ
jc\à ÒkÒm ¼ Ðþ HkÐ _ÞcÐàZ ÒhßfÑLÊ @^ÞL aÞLhÞ[ LeÞþaÐ [\Ð hÞÁÑ¤cÐ_* c^ÔÒeþ
jÐcÐSÞL jÕ`Là aówÞ LeÞþaÐÒeþþ jÐkÐdÔ LmþÐ Ð @_Ô @\àÒeþ LkÞÒm;þ eþÐSÔeþ jcówÞ,
aXÏ ctÞeþeþ _ÞcÐàZ, akÊ jÕMÔL hÞÁÑ¤* c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐN J JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL
HL[õÑLeþZ è¸¤eþ`ÐBÜ @_Ê`ËeþL ÒkÒmþ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ N=hÐj_ LÐfÒeþ _ÞcÙ[
ctÞeþNÊXÏÞL `õjÞw ÒkmþÐ Ð
LfÞ= yÐ`[Ôeþ DLúià J jè[§Æ[ÐLÊ bþÐeþ[Òeþ ÒjÒ[ÒaÒf aÞÒhi ckrþè `õ]Ð_
LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð LÀ¤ÐàVLeÊþ cÞfÞ\ùaÐ [õÒ¯ÆÐ]h h[ÐvÑeþ (1235 MõÑ½¤Ðv) HL
hÞfÐmÞþ`ÞÒeþ QÐeÞþ `õLÐeþ ctÞeþ _ÞcÐàZ ÒhßfÑ L\Ð LÊkÐdÐBRÞ Ð ÒjNÊXÏÞL ÒkmþÐ: _ÐNeþ
ÒhßfÑ, Òajeþ ÒhßfÑ, ]õÐaÞXÏ ÒhßfÑ J LfÞ= ÒhßfÑ Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH JXÏÞhÐ aÐkÐÒeþ
c^Ô LfÞ= ÒhßfÑLÊ `õjÞwÞ cÞfÞ\ùmþÐ Ð
LfÞ=eþ ctÞeþ cÊMÔ[Ó [Þ_Þ @ÕhÒeþ aÞbþ¦Æ Ð ÒjNÊXÞL ÒkmþÐ ÒeþM, `ÑYÏ J
MÐLeþÐ Ð ctÞeþ hÞMeþeþ @ÐLÐeþ J `ËSÐ @nà_Ðeþ @ÐahÔL[ÐLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMù HkÞ
aÞb¦ þ ÑLeþZ LeþÐdÐB\ÐH Ð ÒeþM Ò]Df, cÊMÔ Ò]a[Ð* _ÞcÒ«Æ D~Þ½¤ HaÕ NbþàNók
D`Òeþ _ÞcÙ[ Ð `ÑYÏ Ò]Df NbþàNók j®ÊMÒeþ \ùaÐ cÊMhÐfÐ Ð HkÐeÞþ D`Òeþ ctÞeþ
_ÞcÙ[ Ð `ÑYÏ Ò]Df bþ¦Æ* _ÞcÒ«Æ D~Þ½¤ Ð ÒeþM J `ÑYÏ c^ÔÒeþ eþkÞ\ùaÐ
èÞþ`ËeþL[ÐLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMù Dbþ¯Æ Ò]Dfeþ jÕÒdÐNyfÑLÊ hÞÁ¤hÐ±ÆÒeþ aÞaÐk au_
eËþÒ` aÀ¤à_Ð LeþÐdÐBRÞ Ð MÐLeþÐ Ò]Df hÐ¦ÆÒ]aÑ*`ÐBÜ D~Þ½¤ Ð MÐLeþÐ Ò]Dfeþ
hÞMeþ "M' @ÐLÐeþeþ aÐ ÒQß[ÔNók bþfÞ @wàjÞmÞþ¨Æe @ÐLó[Þeþ Ð HkÐ JmþVÞ `XÏÞ\ùaÐ
ÒaÐB[ èÞþ Ò]MÐdÐH Ð ]ÐlÞZÐ[Ôeþ `õbþÐa H\ùÒeþ eþkÞRÞ Ð MÐLeþÐ Ò]Df JXÏÞhÐÒeþ
LèQÞ[ç èÞþ]ó½¤ kÊH Ð bÊþaÒ_hèeþeþ Òaß[Ðf Ò]Df, ÒN×eÑþ Ò]Df, ÒQ×eþÐjÞeþ aeþÐk
ctÞeþ J a¯ÆÐfÞh aÐVÞeþ NÒ=hèeÑþ ctÞeþ MÐLeþÐ ÒhßfÑÒeþ _ÞcÙ[ ctÞeeþ _Þ]hà_þ Ð
ÒeþM J `ÑYÏ Ò]Dfeþ bÞþrÞþ aNÐàLÐeþ Ð ÒeþM Ò]Dfeþ hÞMeþ @Ðmþcè bþÐÒa HL ÒeþMÐ
bþfÞ ÒkÐB ÒaL `ÐMÒeþ aLõÐLÐeþ ÒkÐB\ÐH Ð `ÑYÏ Ò]Df ÒkmþÐ Lõcl¯ÞÆ»Ê¤
hÞMeþjÕ`_ï HL `ÞeþÐcÞX j]óh Ð
ÒeþM Ò]Dfeþ `õÒLÐº¤LÊ NbþàNók aÐ aÞcÐ_ LÊkÐdÐH Ð ÒjWÐÒeþ ctÞeþeþ cÊMÔ
Ò]a[Ð @^ùºÞ¤[ kÊ@«ÞÆ Ð iº¤eÊþ HLÐ]h h[ÐvÑ c^ÔÒeþ ÒeþM Ò]Dfeþ @ÐLÐeþÒeþ
Lõc aÞLÐh Ò]MÐNmþÐ Ð N= hÐj_ LÐfÒeþ ctÞeL þ Ê @^ùL aÞhÐf, cÐSÙ[ J Òj×º¤a`ËÀ¤à
LeÞþaÐ`ÐBÜ bÞþrÞþyfLÊ aówÞ LeþÐNmþÐ Ð HkÐ]èÐeþÐ ctÞeþeþ aÐkÔ @ÐLÐeþ @^ùL ÒNÐmþÐLÐeþ
ÒkaÐ jkÞ[ NW_ arþàÊfÐLÐeþ Ò]MÐNmþÐ Ð
`õÐeþcÞL
÷ ªÆeÒþ eþ `ÑYÏ Ò]Dfeþ SNÒcÐk_ aÐ cÊMhÐfÐ, dÐkÐ ÒeþMyÞ[ NbþàNókeþ
j®ÊMÒeþ eþkÞ\ÐH, HL @Ð¯Æ[ÐLÐeþ `õÒLÐº¤ bþfÞ eþkÞ\ùmþÐ Ð RÐ[LÊ ÒVLÞ êÞþaÐ`ÐBÜ
]ÊBVÞ ^ÐXÞÒeþ ªÆc÷cÐ_ eþkÞ\ùmþÐ Ð ctÞeþeþ RÐ[ QÐfOeþeþ RÐ[ bþfÞ Ò]ÐQÐfÞ@Ð \ùmþÐ Ð
bÊþaÒ_hèeþeþ `hÊàeþÐÒchèeþ ctÞeþ HkÞ ÒhõZÑbÊþ¦Æ; cÐ[õ ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[èLÐfÑ_
ctÞeþÒeþ `õ\c LeÞþ aNàÐLÐeþeþ cÊMhÐfÐ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞmþÐ Ð $¼fÒeþ RÐ[ `ÞeþÐcÞXÏ
bþfÞ ÒkmþÐ Ð bÊþaÒ_hèeþeþ cÊÒ¦Æhèeþ ctÞeþ HkÞ ÒhõZÑeþÆ ctÞeþ Ð èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ
cÊMhÐfÐÒeþ `ËÀà¤Ð= `ÑYÏ Ò]Df Ò]MùaÐLÊ cÞfÞmÐþ Ð mÞ= þ eþÐS, aõÒkêhèe,þ `ÊeÑþ SN_ïÐ\,
ÒLÐZÐLàeþ jËdàÔctÞeþ HkÞ ÒhõZÑeþ ctÞeþ Ð `ÑYÏeþ N¨ÞÆ D`Òeþ cªÆLeþ eþQ_Ð
LeþÐdÐB\ÐH Ð @_Ô D`-@= NÊXÏÞLÊ ([fÊ Dèþ dÐH) ÒaLÞ, OÃ,¤ @ÜfÐÒaLÞ, @cfL,
M`ÊeÞþ J Lfj LÊkÐdÐH Ð ÒLÐZÐLà jËdàÔ ctÞeþeþ ÒeþM Ò]Df jƒËÆÀ¤à eËþÒ` bþÐ=Þ
jÐeÞþRÞ Ð ÒLaf `ÑYÏ Ò]Dfeþ _ÞcÐàZ ÒhßfÑ, bþÐ²ÆdàÔ J jËlê LÐeÊþLÐdàÔ eþkÞRÞ Ð [ÐkÐ
jÒrþè HkÐ @ÐSÞ aÞhè I[ÞkÔeþ cÐ_Ô[Ð `ÐBRÞ Ð
_ÞcÐàZÒhßfÑ èÞþ LÐeþÊLÐdàÔ c^Ô ctÞeþLÊ jèÐ[§ÔÆ `õ]Ð_ LÒeþ Ð ctÞeþÒeþ aÞbÞþ_ï
`õLÐeþ cËrÞÙ, XÏÐf, `Ê¹¤mþ[Ð ÒMÐ]Þ[ ÒkÐB ctÞeþeþ ÒhÐbþÐ awà_ LÒeþ Ð cËrÙNÊXÏÞL
cÊMÔ[Ó Ò[ÐeþZ, `õÒah]èÐeþ, ªÆc÷, NaÐl, `ÐhèàÒ]a[Ð [\Ð RÐ[ B[ÔÐ]ÞÒeþ ÒMÐ]Þ[
ÒkÐB\Ð«ÞÆ Ð cËrÞÙNX Ê ÏÞL c^ÔÒeþ _ÐN-_ÐNÑ, N=Ð-dcÊ_Ð, `ÐhèàÒ]a-`ÐhèàÒ]aÑ, _aNõk,
cÞ\Ê_-Òcß\Ê_, _Ð¯ÞÆLÐ, ]èÐeþ`Ðf-]èÐeþ`ÐfÞLÐ, ]ÞN`Ðf- ]ÞN`ÐfÞLÐ, NSjÞÕk,
bþÐeþaÐkL @Ð]Þ @_Ô[c Ð JXÏÞhÐeþ ctÞeþNÊXÞL cËfeÊþ QËf `dàÔ«Æ LÐeÊþLÐdàÔ`ËÀ¤à Ð
ctÞeþÒeþ aõkêÐ¨Æeþ LÁ¤_Ð eþkÞ\ÐH Ð Ò[ZÊ LÐeÊþLÐdàÔÒeþ Ò]a-Ò]aÑ, Nuaà, LÞ_ïe,þ
_e-þ_ÐeÑ,þ `hÊ`lÑ J NRmþ[Ð eþkÞ\Ð«ÞÆ Ð
HLÐ]h h[ÐvÑÒeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[è LÐfÒeþ _ÞcÙ[ bÊþaÒ_hèeþeþ mÞþ=eþÐS
ctÞeþ ÒkDRÞ HL ckÐ_ Ló[Þ Ð ctÞeþÒeþ `Ðhèà Ò]a[Ð bþÐaÒeþ NÒZh, LÐrÞÙÒL¯Æ J
`Ðaà[Ñ d\ÐLõÒc ]lÞZ, `¾Þ¤c J Drþeþ ]ÞNÒeþ @ayÐ`Þ[ Ð cËrÞÙNÊXÏÞL LfÐ cÊNÊ_Þ
`\eþÒeþ _ÞcÙ[ Ð ctÞeþÒeþ @Ò_LNÊXÞH @= hÞMeþ aÐ hÞMeþ ctÞeþ eþkÞRÞ Ð ctÞeþeþ
NbþàNók J cÊMhÐÐfÐeþ aÐkÔLÐx, LÐeÊþLÐdàÔ J cËrÞÙLfÐ]èÐeþÐ @f*ó[ Ð ctÞeþ j®ÊMÒeþ
HL aÐk_ ªÆc÷Òeþ Dbþ¯Æ aóibþ J NeÊþXÏ @ayÐ`Þ[ Ð H\ùeÊþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Òd
mÞ=þ eþÐS ctÞeL þ Ê Db¯Æ Òhßa J Òaß»¤a ^càeþ jc_è¯Æ bþÐaÒeþ LÁ¤_Ð LeþÐdÐB\ùmÐþ Ð
`ËSÐaÞ^ùÒeþ Dbþ¯Æ Òamþ`[õ (hÞa* `õÞ¯)Æ J [ÊfjÑ `[õþ (aÞ»¤Ê*eþ `õÞ¯)eþÆ aÔakÐeþeÊþ
c^Ô HkÐ jÊ¸¤½¤ kÊH Ð
bÊa
þ Ò_hèee þ þ @_Ô HL `õjÞw ctÞeþ ÒkmþÐ eþÐSÐeþÐZÑ ctÞeþ Ð HkÐeþ @=hÞMeþeþ
jÐSj³ÆÐ c^Ô-bþÐeþ[eþ yÐ`[Ô LfÐ]èÐeþÐ `õbþÐaÞ[ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð $¼fÒeþ Db¯Æ
LfÞ= J c^Ô-bþÐeþ[eþ yÐ`[Ô LfÐ HWÐÒeþ jc_èÞ[ ÒkÐB\ÞaÐþ @_ÊcÞ[ kÊH Ð
`ÊeÑþyÞ[ SN_ïÐ\ ctÞeþÒeþ ctÞeþ LfÐeþ DLúià Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð N=eþÐSÐ
ÒQÐXÏN= Ò]a*]èÐeþÐ ]èÐ]h h[ÐvÑeþ c^Ô bþÐNÒeþ HkÐ _ÞcÙ[ Ð mÞþ=eþÐS ctÞeþ
èÞþ HkÐ aÞcÐ_, SNÒcÐk_, _ÐVctÞeþ J ÒbþÐNc¨Æ`LÊ Ò_B NWÞ[ Ð ctÞee þ þ ]lÞZ,
`¾Þc ¤ J Drþeþ eþÐkÐ`ÐNÒeþ aÐ @Ð^Ðeþhf Þ ÐÒeþ d\ÐLõÒc aeþÐk, _eþjÕÞ k J [Þa õ LÞ cõ
`ÐhèÒà ]a[Ð eËÒþ ` @ayÐ`Þ[ Ð ctÞeþ `õÐ=ZÒeþ @Ò_L Ò]aÒ]aÑ* ctÞeþ aÞ]ÔcÐ_ Ð
ctÞeþ Q[Ê`Ðà hèÒà eþ HL `õLÐ¨Æ `õÐQÑeþ eþkRÞ -Þ dÐkÐ ÒcO_Ð] `õÐQÑeþ eËÒþ ` @bÞkþ [ Þ Ð
`õÐQÑeþeþ QÐeÞþ `ÐhèÒà eþ QÐeÞV þ Þ `õÒah]èÐeþ eþkRÞ Þ Ð `Ëa]
à N
Þ eþ cÊMÔ ]èÐeþLÊ jÞÕk]èÐe HaÕ
Drþe,þ ]lÞZ J `¾Þc ¤ ]èÐeþLÊ d\ÐLõÒc kªÑÆ]Ðè e,þ @hè]Ðè eþ J aÔÐOõ]Ðè eþ LÊkÐdÐH Ð
LÞcè]«ÑÆ @_ÊjÐÒeþ eþÐSÐ Btõ]ÊÔcï SN_ïÐ\ ctÞeþeþ _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ [ÐkÐ
@Ò_L LÐfdÐH aÐmÞþÒeþ Ò`Ð[Þ ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ Ð ÒhiÒeþ eþÐSÐ NÐmþcÐâ ctÞeeþ
`Ê_eÊþwÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊjÐÒeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ ddÐ[Þ ÒLheþÑ
HkÐeþ _ÞcÐàZ LeÞ\ þ Òù mþ Ð HkÞ jaÊ LÞcè]«ÑÆ jc÷a[Ó ctÞee þ þ `õÐQÑ_[Ð jÐaÔªÆ LeÞa þ ÐLÊ
jó¤½¤ Ð @_Ô\Ð N= eþÐSÐ ÒQÐXÏN=Ò]a*]èÐeþÐ ]èÐ]h h[ÐvÑÒeþ arþàcÐ_eþ ctÞeþ
_ÞcÙ[ ÒaÐmÞþ @Ò_L I[ÞkÐjÞL `õcÐZ eþkÞRÞ Ð
SN_ïÐ\ ctÞeþeþ @_Ô HL aÞÒhi[è ÒkmþÐ, _ÞcÐàZeþ akÊaià `Òeþ H\ùÒeþ
@eÊ þ Z Æ ª Æ c ÷ L Ê jÕÒdÐSÞ [ Leþ Ð dÐBRÞ Ð ctÞ e þ e þ `õ j Þ w Þ aó w Þ `ÐB\ù a ÐeÊ þ [ÐkÐeþ
`óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÞþaÐLÊ dÐB @½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ ceþÐWÐcÐÒ_ ÒLÐZÐLàeÊþ HkÞ ªÆc÷LÊ
@ÐZÞ SN_ïÐ\ ctÞeþ j®ÊMÒeþ yÐ`_ LeÞþ\ùÒmþ Ð ªÆc÷ D`Òeþ @eÊþZ cËrÞÙ yÐ`Þ[
ÒkÐB\ÞaÐeÊþ HkÐLÊ @eÊþZªÆc÷ ÒaÐmÞþ c^Ô LÊkÐdÐH Ð ctÞeþ ÒaYÏÐ c^ÔÒeþ @Ò_L
Ò]aÒ]aÑ* ctÞeþ eþkÞRÞ Ð cÊ¦ÞÆc¨Æ` `ÐhèàÒeþ \ÞaÐ _ójÞÕk ctÞeþ arþàcÐ_eþ ctÞeþ
@Ò`lÐ akÊ `õÐQÑ_ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼ Ð aÞcfÐ, bÊþaÒ_hèeÑþ J mþlêÑ ctÞeþ ÒaYÏÐeþ
@_Ô ctÞeþcÐ_* c^ÔÒeþ `õcÊM Ð
ÒLÐZÐLàeþ jËdàÔ ctÞeþ N=eþÐS[èeþ jaàÒhõº¤ Ló[Þ Ð [õÒ¯ÆÐ]h h[ÐvÑeþ c^Ô
bþÐNÒeþ `õ\c _eþjÞÕkÒ]a*]èÐeþÐ HkÐ _ÞcÙ[ Ð ctÞee þ þ aÞcÐ_ aÐ cÊMÔ Ò]Df jƒËÆÀ¤à
eËþÒ` bþÐ=Þ dÐBRÞ; ctÞeþ ÒaYÏÐÒeþ _ÐVctÞeþ HaÕ SNÒcÐk_ @ÐÕhÞL bþNïÐayÐÒeþ
]¨ÆÐ¯ÆcÐ_ Ð ÒLÐZÐLàeþ _ÐVctÞeþ HL Dn `ÑW¤ D`Òeþ @ayÞ[ HaÕ HkÐ DèþLÊ
dÞaÐ`ÐBÜ QÐeÞþ `ÐhèàÒeþ `ÐkÐQ eþkÞRÞ Ð _ÐVctÞee þ þ Q[ÊÓ`ÐhèàÒeþ aÞb_ Þþ ï `õLÐeþ aÐ]Ôd§Æ
aSÐD\ùaÐ [\Ð _ó[Ô èÞþÒaiZ LeÊþ\ùaÐ cËrÞÙ ÒMÐ]Þ[ Ð
_ÐVctÞeþ èÞþ ÒLÐZÐàLeþ SNÒcÐk_ aÐ cÊMhÐfÐ c^Ô HL Dn `ÑW¤ D`Òeþ
_ÞcÙ[ Ð SNÒcÐk_LÊ @hè]èÐeþÐ VZÐ dÐD\ùaÐ HL aÞhÐf eþ\eþ jèeËþ` ]Þ@ÐdÐBRÞ Ð
eþ\Òeþ 24VÞ QL HaÕ j®ÊM bþÐNÒeþ jÐ[VÞ @hè MQÞÞ[ Ð SNÒcÐk_eþ Dn[Ð
`õÐ¯Æ 120 $Ê¼V HaÕ [Þ_Þ \ÐLeþ `ÑYÏLÊ Ò_B HkÐ NWÞ[ Ð bþNï aÞcÐ_eþ Drþe,þ
]lÞZ J `¾Þ¤c `Ðhèàeþ eþÐkÐ`ÐNÒeþ D]Ñ¯ÆcÐ_ jËdàÔ, c^ÔÐkï jËdàÔ J @ªÆNÐcÑ
jËdàÔ `ÐhèàÒ]a[Ð eËþÒ` ÒMÐ]Þ[ Ð
N=aÕhÑ eþÐSÐcÐ_* `Òeþ jËdàÔaÕhÑ* eþÐS[è LÐfÒeþ c^Ô ÒLÒ[L ctÞeþ
_Þc[Ù ÒkÐB\ùmÐþ Ð cÐ[õ N=LÐfÑ_ ctÞee þ þ aÞhÐf[Ð J jËlê LÐeÊL þ ÐdàÔ [kÚÒeþ Ò]MùaÐLÊ
cÞÒf _ÐkÚ Ð Ò[ZÊ N=LÐfÑ_ hÐj_LÊ ctÞeþLfÐeþ hÞMeþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð HkÐ `Òeþ
LõchÓ JXÏÞhÐÒeþ ctÞeþLfÐeþ @al¯Æ OVÞmþÐ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ bÊþmþ Òka_ÐkÚ Ð HkÞ
@al¯Æeþ HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ,þ eþÐS `óº¤Ò`ÐiL[Ðeþ @bþÐa ¼ Ð jËdàÔaÕhÑ eþÐS[è
LÐfÒeþ hÞÁÑ¤LÊf ^èÕj `ÐB _\ÞÒmþ,Æ aeÕþ ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐeþ @bÔþ«ÆeþLÊ aÞªÆÐeÞþ[
ÒkÐB\ÞÒmþÆ HaÕ yÐ_Ñ¯Æ Ò`õÐ#Ðk_Òeþ _Ð_Ð yÐ_Òeþ ÒjcÐÒ_ ctÞeþ hÞÁ¤LÊ SÑaÞ[
eþMÞ\ÞÒmþÆ Ð Ò`õÐ#Ðk_ ÒdÒk[Ê yÐ_Ñ¯,Æ ctÞeþ _ÞcÐàZ c^Ô N=LÐfÑ_ ctÞeþ èÞþ
bþaÔ J aÞhÐf ÒkÐB `ÐeÞþ _\ÞmþÐ Ð
jËdàÔaÕhÑ NS`[Þ hÐj_
`q]h h[ÐvÑeþ @Ð]Ô bþÐNÒeþ N= eþÐSaÕheþ `[_ ÒkmþÐ Ð ]ÑOà [Þ_Þ h[ÐvÑeÊþ
Ewèà jc¯Æ êÞþ (1110-1435 MõÑ.) N=cÐÒ_ JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL HL[õÑLeþZ
LeÞþ JXÏÞhÐ jÐcõÐSÔLÊ DrþeÒþ eþ a= J ]lÞZÒeþ ÒeþÅÞ¤ HaÕ aÞS¯Æ_Neþ @Ð]Þ akÞÓh[öã
@ÐLõcZeÊþ jÊeþlÐ `õ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ù`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ Òj_Ð jÕNW_ `õ[Þ NÊeÊþ[è Ò]B
akÞÓh[öã aÞeÊþwÒeþ @ÐLõcZÐ[êL _Ñ[Þ c^Ô @amþcè_ LeÞþ\ùÒmþ Ð d]ÞJ N=cÐÒ_ @Ðuõ
@qfeÊþ @ÐjÞ\ùÒm;þ LfÐ, yÐ`[Ô [\Ð ^cà @Ð^ÐeþÒeþ JXÏÞhÐeþ HL jè[§Æ èÞþQ¯Æ
_ÞcÐàZÒeþ `õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaÐàk LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒjcÐ_* `óº¤Ò`ÐiL[ÐÒeþ JXÏÞhÐeþ ^cà,
jÕ²ôÆ[Þ, LfÐ, yÐ`[Ô HaÕ jÒaÐàèÞþ eþÐS_Ñ[Þeþ HL `õ[ÑL bþÐaÒeþ SN_ïÐ\*eþ
D[ç\Ð_ ÒkmþÐ Ð HL yÐ_Ñ¯Æ ªÆeþeÊþ eþÐSÔ(JXÏÞhÐ) ªÆeþLÊ SN_ïÐ\*Ê D_ïÑ[ LeÞþ
N=cÐÒ_ HL ckrþè`À Ë ¤à bËc
þ ÞLÐ _ÞaÐàk LÒmþ Ð ÒjcÐ_* `[_ `Òeþ jÊwÐ SN_ïÐ\*eþ
`õ[Þº¤Ð @ÐD EZÐ ÒkmþÐ _ÐkÚ Ð
N=aÕheþ `[_ `Òeþ JXÏÞhÐÒeþ jËdàÔaÕhÑ NS`[Þ _ÐcÒeþ @_Ô HL
ÒN×eþac¯Æ eþÐSaÕheþ hÐj_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Ð N= jÐcõÐSÔeþ bþÞrÞþ D`Òeþ `õ[ÞºÞ¤[
jËdàÔaÕhÑ hÐj_LÊ B[ÞkÐjÒeþ "NS`[Þ' hÐj_ ÒaÐmÞþ c^Ô DÒmþîM LeþÐdÐH Ð
`õ\Òc N=eþÐSÐ ÒQÐXN= Ò]a "NS`[Þ' D`Ð^ù NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð N=Òj_ÐÒeþ
eþkÞ\ùaÐ aÞhÐf NSaÐkÞ_ÑLÊ èÞ`Ê½¤ LeÞþaÐ jLÐÒh HkÞ D`Ð^ù jkÐ¯ÆL ÒkmþÐ Ð
dÊwÒeþ aÐeÊþ] J LcÐZeþ aÔakÐeþ @Ðeþc÷ ÒkaÐ `ËaàeÊþ kªÑÆeþ aÔakÐeþ, Òj_Ðeþ
h¦ÞÆ J èþÐLõcLÊ `õ]hà_ LeÊþ\ùmþÐ Ð JXÏÞhÐÒeþ kªÑÆeþ D`mþ•Æ[ÐÒdÐNÊÜ, jÐcÐSÞL
`õ[Þº¤Ð`ÐBÜ eþÐSÐcÐÒ_ Òj_ÐÒeþ NSaÐkÞ_Ñ eþMÊ\ùÒmþ Ð N=cÐÒ_ "NS`[Þ' D`Ð^ù
NõkZ LeÞþ _ÞSeþ h¦ÞÆ J `õ[Þº¤ÐLÊ `õ]hà_ LÒmþ Ð ÒjkÞ jc¯ÆWÐeÊþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùaÐ
HkÞ D`Ð^ù èþarþàÑ jc¯ÆÒe @\Ðà[ jËdàÔaÕhÑ hÐj_ LÐfÒeþ HaÕ [Ð'`Òeþ HL
eþÐSÒ_ß[ÞL @\àÒeþ aÔakó[þ ÒkmþÐ Ð SN_ïÐ\*eþ @ÐyÐ_ eËþÒ` `õ[Þº¤Ð mþÐbþ LeÞþ\ùaÐ
`ÊeÑþ D`Òeþ ÒdDÜ eþÐSÐ*eþ _Þ¯Æ§ÆZ eþkÞmþÐ, ÒLaf ÒjkÞ eþÐSÐ "NS`[Þ' D`Ð^ù
ak_ LÒmþ Ð HkÐLÊ "jcõÐV'eþ HL jcÐ\àÒaÐ^L hv eËþÒ` eþÐSÒ_ß[ÞL jèÑLó[Þ
cÞÞfÞmþÐ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ "NS`[Þ' D`Ð^ù D¦Æ eþÐSÐ*Ê ÒcÐV JXÏÞhÐeþ hÐjL
[ÊmÔþ j®¤Ð_ `õ]Ð_ LmþÐ Ð ÒdcÞ[Þ SN_ïÐ\ JXÏÞhÐeþ eþÐ½õ¤ÆÒ]a[Ð eËþÒ` `õ[Þº¤Ð mþÐbþ
LeÞþ\ùÒm,þ ÒjcÞ[Þ "NS`[Þ' JXÏÞhÐeþ hÐjL bþÐaÒeþ cdàÔÐ]Ð `ÐBÒmþ Ð "SN_ïÐ\'
J "NS`[Þ' èþ¸¤eþ`ÐBÜ @_Ê`ËeþL ÒkaÐ jkÞ[ JXÏÞhÐLÊ HL jÐcÐSÞL [\Ð
eþÐSÒ_ß[ÞL @jêÞ[Ð Ò]aÐÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkÒmþ Ð
L`ÞÒftõ Ò]a (1435-1467)

NS`[Þ hÐj_eþ `õ[Þº¤Ð[Ð \ùÒmþ L`ÞÒftõ Ò]a Ð 1435 MõÑ½¤ÐvÒeþ Òj
N=aÕheþ Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a* `Òeþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞ jËdàÔaÕheþ `õ[Þº¤Ð
LeÞþ\ÞÒmþ Ð jc÷a[Ó L`ÞÒftõÒ]a HL jÐ^ÐeþZ aÕhS \ùÒmþ Ð [Ð* `Þ[Ð* _Ðc
\ùmþÐ SÐÒNhèeþ J cÐ[Ð* _Ðc ÒamþcÐ Ð [Ð* `Ëaà`ÊeÊþi ]lÞZ JXÏÞhÐeÊþ @ÐjÞ\ùÒmþ Ð
N=eþÐSÐ* Òj_ÐaÐkÞ_ÑÒeþ L`ÞÒftõ `õ\Òc "eþÐDþ[' J `Òeþ "_Ð¯ÆL' `]LÊ D_ïÑ[
ÒkÐB\ùÒmþ Ð jËdàÔaÕh hÐj_ `Òeþ mÞþMù[ cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ, SN_ïÐ\* jè`ïÐÒ]h
`ÐB Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a ]eÞ] þ õ aÐfL "L`Þf eþÐD['*Ê Ò`ÐiÔ `Ê[õ eËÒþ ` NõkZ LeÞ\þ Òù mþ Ð
N=eþÐS @`Ê[õL \ùaÐeÊþ DrþeþÐ^ùLÐeÒeþ L`ÞÒftõ*Ê eþÐSjÞÕkÐj_ `õÐ©Æ ÒkmþÐ Ð
L`ÞÒftõ* jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZLÊ SN_ïÐ\j®¤[ @\Ðà[ç dÊ¦ÞÆdÊ¦ ÒaÐmÞþ NõkZ
LeÞþÒ_aÐ jLÐÒh cÐ]fÐ`Ð&ÞÒeþ LÞcè]«ÑÆ jó½Þ¤ ÒkÐB\ùaÐ cÒ_kÊH Ð bþÐ_ÊÒ]a ]Êaàf
\ùÒmþ HaÕ aÞbÞþ_ï dÊwÒeþ èþÐS¯Æ aeþZ LmþÐ `Òeþ [Ð* ÒmþÐL`Þõ¯Æ[Ð kõÐj `ÐB\ùmþÐ Ð
eþÐSÐ bþÐ_ÊÒ]a aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ eþÐS^Ð_Ñ aÐkÐeþLÊ dÐB\ùaÐ @ajeþÒeþ Òj_Ð_Ð¯ÆL
L`ÞÒftõ, `Ð[õ c§ÑÆ* jkÒdÐNÒeþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ HaÕ eþÐSÐ ÒkaÐ `Òeþ
bþÐ_ÊÒ]a*Ê eþÐS^Ð_ÑLÊ Ò$¼eÞþaÐLÊ Ò]B _\ùÒmþ Ð $¼fÒeþ N=aÕheþ Òhi eþÐSÐ
jÞÕkÐj_eÊþ aqÞ[ ÒkÐB NÊXÐeÞþ LVL _ÐcL yÐ_Òeþ Òhi jc¯Æ @[ÞaÐkÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð
N=aÕh aÞeÊþwÒeþ L`ÞÒftõ* hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à aÞÒ]õÐkeþ `Ê½Þ¤`ÐBÜ @_Ô HL [\Ô ÒkmþÐ
Òd, N=eþÐSÐ* Ò`ÐiÔ`Ê[õ ÒkÐB\ÞÒmþ [Ð*Ê HL _Ë[_ eþÐSaÕh `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐLÊ
`XÞ_\Ð«ÆÐ Ð L`ÞÒftõ*Ê jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZÒeþ N=hÐj_eþ ÒLÒ[L `õcÊM @^ùLÐeÑþ
d\Ð ckÐ`Ð[õ ÒNÐ`Ñ_Ð\, SÒfhèeþ Òj_Ð _Òeþtõ J LÐhÑ aÞ]ÔÐêþ jkÒdÐN
LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ $¼fÒeþ N=eþÐSÐ*Ê NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþaÐ L½¤Leþ ÒkmþÐ _ÐkÚ Ð
`q]h h[ÐvÑ ÒafLÊ SN_ïÐ\*Ê JXÏÞhÐeþ `õLó[ eþÐSÐ J N=eþÐSÐ*Ê [Ð* Qf«ÞÆ
jèeËþ` bþÐaÒeþ jèÑLó[Þ cÞfÞ\ùmþÐ Ð L`ÞÒftõ* eþÐS[è c^Ô SN_ïÐ\j®¤[ ÒaÐmÞþ
]hÐàBaÐLÊ LÞcè]«ÑÆcÐ_ jó½Þ¤ LeþÐNmþÐ Ð cÐ]fÐ`Ð&Þ kÊH[ L`ÞÒftõ* akÊ `Òeþ
ÒmþMÐÒkÐB\ùmþÐ, cÐ[õ [kÚÒeþ eþkÞ\ùaÐ LÞcè]«ÑÆNÊXÏÞL L`ÞÒftõLÐfÑ_ ÒaÐmÞþ
cÒ_kÊH Ð LÞcè]«ÑÆ L`ÞÒftõ* jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZLÊ SN_ïÐ\j®¤[ bþÐaÒeþ `õªÊÆ[
LeÞþ jËdàÔaÕhLÊ ÒmþÐLj®¤[ LeÞþÒ]mþÐ Ð HkÐ jÒrþè, @Ð«ÆeÞþL aÞÒeþÐêþ @Ðh*Ð
HXÐBaÐ `ÐBÜ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ `Òeþ L`ÞÒftõ mþÊZ J LDXÞ DèÊþ VÞLj RÐXÏ
LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ jÒrþè ÒLÒ[L jÐc«Æ eþÐSÐ, d\Ð-@Ð^Ê_ÞL ÒLÐeþÐ`ÊV @qfÒeþ
eþkÞ\ùaÐ _t`Êeþ eþÐSÐ, aÞhÐMÐ`ÐVZÐ @qfÒeþ eþkÞ\ùaÐ `qêÞ@þÐ eþÐSÐ HaÕ cÐf
@qfeþ ÒLÒ[L eþÐSÐ, L`ÞÒftõ Ò]a* jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZLÊ jèÑLÐeþ LeÞþ _\ùÒmþ Ð
HkÞ aÞÒeþÐ^ÑcÐ_*Ê [ÐNÞ] LeÞþ mÞþ=eþÐS ctÞeþÒeþ HL hÞfÐÒmþMÒeþ LÊkÐdÐB\ÞmþÐþ
Òd, aÞÒeþÐ^Ñ jÐc«Æ eþÐSÐcÐÒ_ eþÐSÔ hÐj_ `õ[Þ ^ÔÐ_ _ Ò]B d]Þ aÞÒeþÐ^
@aÔÐk[ eþM«Þ,Æ ÒjcÐ_*Ê NS`[Þ eþÐSÐ NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒa Ð
L`ÞÒftõ* c§ÑÆ ÒNÐ`Ñ_Ð\ ckÐ`Ð[õ ÒNÐ`Ñ_Ð\`Êeþ hÐj_Òeþ (@Ð^Ê_ÞL jÐÒmþ`Êeþ
_ÞLVÒeþ @ayÞ[) HL hÞfÐÒmþMÒeþ L`ÞÒftõ*Ê ckÐ_ jËdàÔaÕÒhÐ¡þa J [Ð*
hÐj_LÊ SN_ïÐ\jèÑLó[ ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð HkÞ jaÊ ]ó½¤Ð«ÆeÊþ cÒ_kÊH Òd,
L`ÞÒftõ N=aÕhLÊ aÞÒeþÐ^ LeÞþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþ\ùÒm,þ dÐkÐ $¼fÒeþ [Ð*Ê
@Ð«ÆeÞþL `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ Ð
_ÞSeþ yÞ[ÞLÊ jÊ]óYÏ LmþÐ `Òeþ L`ÞÒftõ akÞÓh[öãcÐ_*Ê _Þ`Ð[ LeÞþaÐLÊ
@ÐLõ c ZÐ[ê L _Ñ[Þ @amþ c è _ LeÞ þ \ ù Ò mþ Ð `õ \ Òc ]lÞ Z Òeþ Òj jÑcÐqfcç e Ê þ
ÒeþÅÞ¤cÐ_*Ê aÞ[ÐXÏÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ eþÐScÒktõÑeþ eþÐSÒ_ß[ÞL @ayÐ
@«eÑþZ aÞaÐ] J aÐkÐc_Ñeþ jÊmþ[Ð_* @ÐLõcZ @Ðh*ÐÒdÐNÊÜ jÕLVÐ`_ï \ùmþÐ Ð
HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B L`ÞÒftõ aÞS¯Æ_Neþeþ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ Ò]aeþÐ¯Æ*Ê èþÐSÞ[
LeÞþ eþÐScÒktõÑ @^ùLÐeþ LÒmþ Ð 1446Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ Ò]aeþÐ¯Æ* có[ÊÔ `Òeþ
aÞS¯Æ_Neþ @^ùL ]Êaàf ÒkÐB`XÏÞmþÐ Ð aÞS¯Æ_Neþ jÐcõÐSÔeþ Lrþàó[èÒeþ \ùaÐ
eþÐScÒktõÑeþ ÒeþÅÞ¤ eþÐSÐ L`ÞÒftõ* jk aÞaÐ] ÒaÒf aÞS¯Æ_NeþeÊþ ÒL×ZjÞ
Òjß_Ô jkÐ¯Æ[Ð `ÐBÒmþ _ÐkÚ Ð $¼fÒeþ 1448 `ËaàeÊþ eþÐScÒktõÑ L`ÞÒftõ*
jƒËÆÀ¤à hÐj_bÊþ¦Æ ÒkmþÐ Ð HkÞ aÞaÐ] ÒaÒf L`ÞÒftõ* `leÊþ [Ð* `Ê[õ kc÷Þ¤eþ
Ò]a Òjß_Ô èÞþQÐf_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf ]lÞZeþ @_Ô HL jÐc«ÆeþÐSÔ \ùmþÐ ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ Ð HkÐ aÞS¯Æ_Neþ
jÐcõÐSÔeþ Lrþàó[èÒeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ Ò]aeþÐS* có[ÔÊ `Òeþ aÞS¯Æ_Neþeþ Lrþàó[è
ÒLÐ¨ÆÐaÞÞþXÊ DèÊþ kõÐj `ÐBmþÐ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B L`ÞÒftõ ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÏÊ @^ÞLÐeþ
LÒmþ Ð 1454 cjÞkÐÒeþ ÒMÐ]Þ[ HL hÞfÐÒmþM @_ÊdÐ¯Ñ,Æ L`ÞÒftõ*]èÐeþÐ _ÞdÊ¦Æ
NZÒ]a _ÐcL SÒZ @^ùLÐeÑþ ÒjWÐÒeþ èÑþl (eþÐSÔ`Ðf) bþÐaÒeþ yÐ`Þ[
ÒkÐB\ùÒmþ Ð ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊLÊ aÐ]Ò]Òmþ @Ð]Ð*Þ J aÞþ_ÊÒLÐ¨ÆÐ jÐc«ÆeþÐSÔ c^Ô [Ð*
]Ð¯ÞÆ[è @«ÆbÊþà¦Æ \ùmþÐ Ð @\Ðà[ç L`ÞÒftõÒ]a* eþÐS[è LÐfÒe Ló»¤Ð-ÒNÐ]ÐaeÑþ
D`[ÔLÐ NS`[Þ hÐj_eþ @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkmþÐ Ð
Ò[Òmþ=Ð_Ð @^ùLÐeþ
eþÐScÒktõÑ J ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÏÊ @^ùLÐeþ `Òeþ NS`[Þ eþÐSÐ Ò[Òmþ=Ð_Ð `õ[Þ ]ó½Þ¤
_ÞÒl` LÒmþ Ð ÒjÒ[ÒaÒf Ò[Òmþ=Ð_Ð ÒamþîcÐ eþÐSÐ* hÐj_Ð^Ñ_ \ùmþÐ Ð `ÒXÐhÑ
aÞS¯Æ_Neþ J aÐkÐc_Ñ eþÐSÔ [Êf_ÐÒeþ HkÐ lÊ]õ \ùaÐeÊþ _ÞSeþ @ªÆÞ[è eþlÐ`ÐBÜ
Òamþc î ÐcÐ_*Ê LËV_Ñ[Þ `õÒ¯ÆÐN LeÞa
þ ÐLÊ `XÊ\m ù Ðþ Ð aÞS¯Æ_Neþeþ jÐc«Æ ÒeþÅ¤Þ cÐ_*eþ
eþÐSÔ jkÞ[ Ò[Òmþ=Ð_Ðeþ aeþÐaeþ h[öã[Ð mþÐNÞ eþkÞ\ùmþÐ Ð jÊeþlÐ`ÐBÜ ÒamþîcÐ eþÐSÐ
aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_* jÐkÐdÔ ÒmþÐXÊ\ùÒmþ Ð `Ðeþ¸¤eÞþL eþÐSÒ_ß[ÞL jcèu eþlÐ ÒaÒf
Dbþ¯Æ eþÐSÔ c^ÔÒeþ ^cà ÒLÒa aÞ aÐ^L ÒkÐB_\ùmþÐ Ð cÐ[õ LÞRÞLÐf `Òeþ Dbþ¯Æ
eþÐSÔ c^ÔÒeþ aÞaÐ] ÒkmþÐ HaÕ Ò[Òmþ=Ð_Ð eþÐSÐ aÞS¯Æ_Neþeþ jkÒdÐN Ò_Òmþ Ð
`õ[ÞLõÞ¯ÆÐ jèeËþ`, `õ\Òc 1425Òeþ HaÕ ]èÞ[Ñ¯Æ \eþ 1435Òeþ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_
Òjß_Ô QÐf_Ð LeÞþ Ò[Òmþ=Ð_Ð @^ùLÐeþ LeþÞÒ_Òmþ Ð
JXÏÞhÐÒeþ NS`[Þ hÐj_eþ D]¯Æ `Òeþ Ò[Òmþ=Ð_Ð eþÐSÐ Òamþ®¤Ð cÊMÔ
c]¯Æm= þÞ L`ÞÒftõÒ]a* jk jcèu yÐ`_ LÒmþ Ð HkÐ jkÞ[ Òj aÐkc_Ñ jÊm[ þ Ð_*
h[öãcÐ_*Ê aÞÒ]õÐk LeÞþaÐLÊ `õÒeþÐQÞ[ LÒmþ Ð H\ÞÒeþ D[çlÞ©Æ ÒkÐB jÊmþ[Ð_
c]¯Æm= Þþ * D`Òeþ Ò]aeþÒLÐ¨ÆÐWÐÒeþ @ÐLõcZ LÒmþ Ð cÐ[õ c]¯Æm= Þþ * jc\à_Òeþ
NS`[Þ Òj_Ð `kqÞdÞaÐeÊþ 1458Òeþ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_ J NS`[Þ Òj_Ð c^ÔÒeþ
dÊwÒkmþÐ HaÕ dÊwÒeþ L`ÞÒftõÒ]a S¯Æd¦ Ê Æ ÒkÒmþ Ð L`ÞÒftõÒ]a* dÊw j$¼f[Ð
`RÒeþ aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ, [Ð* aÞhÐf NSÐÒeþÐkÑ Òj_Ð Ð NS`[Þ* ÒSÔº¤`Ê[õ kc÷Þ¤eþ
Ò]a ]l[Ðeþ jkÞ[ HkÞ dÊw èÞþQÐf_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð Ò]aeþÒLÐ¨ÆÐþ aÞS¯Æ `Òeþ kc÷Þ¤eþ
Ò]a JèÐe=mþ ]ÊNà c^Ô @^ùLÐeþ LeÞÒþ _Òmþ Ð 1458Òeþ NS`[Þ eþÐSÐ NÊ¶¤Êeþ @ayÐ_
LÐfÒeþ ÒamþSÐmþÐ_Þ NõÐc aõÐkêZcÐ_*Ê ]Ð_ LeÞþ\ùÒmþ Ð D¦Æ ]Ð_ $¼fLÒeþ [Ð*Ê
"_aÒLÐVÞ LÀ¤ÐàV LfaÒNàhèe'þbþÐaÒeþ DÒmþîM LeþÐdÐBRÞ Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd,
NÊÃ¤Êeþ aÔ[Ñ[ Òj @ÐeþÐ, kÐƒÞÆÞ, ]ÞmþîÑ J NÊÊmþaNàÐ eþÐSÔeþ eþÐSÐcÐ_*Ê c^Ô dÊwÒeþ
èþÐªÆ LeÞþ\ùÒmþ Ð
aÞS¯Æ_Neþ @bÞþdÐ_
L`ÞÒftõÒ]a jÞÕkÐQf, eþÐScÒktõÑ J ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊÏ @Ð]Þ lÊ]õ jÐc«ÆeþÐSÔNÊXÏÞLÊ
_ÞS Lrþàó[èLÊ @ÐZÞaÐ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ aÞS¯Æ_Neþ jÐcõÐSÔeþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB\ÞÒm ¼ Ðþ LÐeþZ
HkÞ eþÐSÔNÊXÏÞL aÞS¯Æ_Neþeþ jÐc«Æ eþÐSÔ \ùÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ Ò]aeþÐ¯Æ* có[ÊÔ `Òeþ
1446Òeþ cmþîÞLÐ³ÊÆà_ aÞS¯Æ_Neþ jÞÕkÐj_ @^ùLÐeþ LÒmþ Ð Òj SÒZ ]Êaàf eþÐSÐ
\ùÒmþ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B L`ÞÒftõ aÞS¯Æ_Neþeþ @_Ô jÐc«Æ eþÐSÔNÊXÏÞLÊ c^Ô
SÞZÞÒ_aÐLÊ `õ¯ÆÐj LÒmþ Ð H\ù`ÐBÜ jc÷a[Ó Òj k¯Æ`[Þ _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ aÐkÐc_Ñ
jÊmþ[Ð_* jk auÊ[Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð aÞS¯Æ_Neþ aÞeÊþwÒeþ L`ÞÒftõ* `õ[Þ_Þ^ù bþÐaÒeþ
[Ð* `Ê[õ kc÷Þ¤eþ Ò]a Òjß_Ô QÐf_Ð LeÞþ aÞS¯Æ `õÐ©Æ ÒkÒmþ Ð aÞS¯Æ_Neþeþ eþÐS^Ð_Ñ
kÐƒÆÞ @^ùLÐeþ LeþÞ kc÷Þ¤eþ Ò]a aÞS¯Æ_Neþ eþÐSÔeÊþ dÒ\ÐQÞ[ "Ò]¯'Æ @jÊmþ LÒmþ Ð
cÐ[õ, N=Ðêþ eþQÞ[ [[çLÐfÑ_ Ló[Þ "N=Ð]Ðj aÞfÐj QeÞþ[Õ'Òeþ aÞS¯Æ_Neþ kªÆeÊþ
kc÷Þ¤eþÒ]a èþÐSÞ[ ÒkÐB\ùaÐ L\Ð LÊkÐdÐBRÞ Ð jc÷a[Ó kc÷Þ¤eþÒ]a `õ\Òc dÊw
S¯Æ LÒmþ J `Òeþ èþÐSÞ[ ÒkÒmþ þ Ð L`ÞÒftõ* aÞS¯Æ_Neþ @bÞþdÐ_`ÐBÜ aÐkÐc_Ñ
jÊmþ[Ð_* jk ÒcÃ¤eÊþ cÒ_kÊH Òd Òj jc¯ÆÒeþ ^ÐcÙL @Ð^ÐeþÒeþ jÐ^ÐeþZ[Ó dÊw
jÕOVÞ[ ÒkD_\ùmþÐ Ð ÒN×eþa `ÐBaÐmþÐNÞ [\Ð ^_eþ[ï @ÐkeþZ LeÞþ jè-eþÐSÔLÊ jców
LeÞþaÐmþÐNÞ eþÐSÐcÐÒ_ èþ¸¤eþ c^ÔÒeþ aÞaÐ] LeÊþ\ÞÒmþ Ð Ò[ZÊ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_*
aÞS¯Æ @bÞþdÐ_LÊ cÊjmþcÐ_ @ÐLõcZ aÐ aÞS¯Æ _Neþ D`Òeþ NS`[Þ* @ÐLõcZLÊ
kÞtÊ @ÐLõcZ ÒaÐmÞþ LkÞaÐ DQÞ[ Òka _ÐkÚ Ð NS`[Þ eþÐSÐ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_* jk
@ÐahÔL yÒf auÊ[Ð LeÞþ [\Ð ÒeþÅÞ¤, aÞS¯Æ_Neþ @Ð]Þ eþÐSÔ aÞeÊþwÒeþ dÊw LeÞþ
HkÐ `õcÐZÞ[ LeÞRþ «ÞÆ Ð ]lÞZ-`Ëaà bþÐeþ[Òeþ NS`[Þ hÐj_eþ D[ç\Ð_ `Òeþ ]lÞZÒeþ
aÞS¯Æ_Neþ J aÐkÐc_Ñ eþÐSÔ J DrþeÒþ eþ a=eþ hÐj_ HLÐ^Þ`[Ô SÐeÞþ LeÞþ `ÐeÞÒþ mþ
_ÐkÚ Ð @_Ô`lÒeþ HL h¦ÞÆhÐfÑ eþÐSÔ bþÐaÒeþ JXÏÞhÐeþ D]¯ÆÒdÐNÊÜ JXÏÞhÐ ªÆeþÒeþ
HL jÐÕ²ôÆ[ÞL, jÐcÐSÞL J eþÐSÒ_ß[ÞL èÞþQ¯Æeþ aÞLÐh ÒkmþÐ Ð HkÞ LÐfÐÕhÒeþ HL
h¦ÞÆhÐfÑ eþÐSÔ eËÒþ ` JXÏÞhÐeþ èÞQ
þ ¯Æ \ÞmÐþ ¼ÒaÐmÞþ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ
@jêÞ[Ð @_ÊjuÐ_ L½¤Leþ ÒkmþÐ _ÐkÚ Ð
a= aÞS¯Æ
1447eþ HL hÞfÐÒmþMÒeþ L`ÞÒftõ*Ê "ÒN×ÒXÏhe è ' ÒaÐmÞþ DÒmþM
î LeþÐdÐBRÞ Ð
HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ LÊkÐdÐH Òd, Òj a=eþ jÊm[
þ Ð_*Ê c^Ô dÊwÒeþ èþÐSÞ[ LeÞ\þ Òù mþ Ð
a=Òeþ ÒjÒ[ÒaÒf (1442-1459) jÊm[ þ Ð_ \ùÒmþ _ÐjÞe~þÊ _
Þ Ð SN_ïÐ\ ctÞeeþ þ
HL hÞfÐÒmþMeÊþ SZÐdÐH Òj "cÐmÞL þ Ð `ÐeÞj þ Ð' aÐ "cÐmÞL
þ Ð èÞj
þ Ð' (cÐmÞLþ `Ð]hÐk)
@\Ðà[ç ÒN×Xeþ _aÐa* jkÞ[ dÊw LeÞ\ þ Òù mþ Ð cÐ[õ L`ÞÒftõ* aÕN aÞS¯ÆLÊ `Ê½¤
LeÞa þ Ð`ÐBÜ @_Ô ÒL×ZjÞ I[ÞkÐjÞL [\Ô `õcÐZ H `dàÔ«Æ `õÐ©Æ ÒkÐB_ÐkÚ Ð
d]ÞJ L`ÞÒftõ Ò]a HL aÞhÐf eþÐSÔ NW_ LeÞþ\ùÒmþ HaÕ @Ò_L dÊw S¯Æ
LeÞþ\ùÒm, aÞSÞ[ eþÐSÔNÊXÏÞLÊ Òj @^ùL LÐf _ÞS Lrþàó[èÐ^Ñ_ þ eþMù `ÐeÞþ_\ÞÒmþ Ð aÞSÞ[
eþÐSÐcÐÒ_ aÐiÙL Ò]¯Æ cÐ[õ Ò]B NS`[Þ eþÐSÔeþ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð
L`ÞÒftõ* Òj_Ðeþ aXÏ h¦ÞÆ ÒkmþÐ [Ð* aÞhÐf NSÐÒeþÐkÑ Òj_Ð Ð j®ÊM jceþÒeþ
aÞhÐf NSaÐkÞ_Ñ h[öã `õÐZÒeþ bþ¯Æ jó½Þ¤ LeÊþ\ùmÐþ Ð LcÐZ J aÐeþÊ]eþ aÔakÐeþ `ËaàeÊþ
dÊwÒeþ kªÑaÐkÞ_Ñ eþÐSÐ*eþ èþÐLõcLÊ ]hÐàD\ùmÐþ Ð jc÷a[Ó, @Ò_L aÞSÞ[ eþÐSÔÒeþ
NS`[Þ* `õ[Ôl hÐj_ _\ùmþÐ Ð $¼fÒeþ L`ÞÒftõ* aówÐayÐÒeþ kÚ akÊ eþÐSÔ
NS`[Þ _Þ¯Æ§ÆZeÊþ aÐkÐeÞþ dÐB\ùÒmþ Ð L`ÞÒftõ* có[ÊÔ `dàÔ«Æ [Ð* aÞhÐf eþÐSÔ
@[ÊV eþkÞ `ÐeÞþ _\ÞmþÐ Ð ÒhiÒe,þ 1466Òeþ Òj `ÊeÑþÒeþ @ayÐ_ LeÞþaÐ jc¯ÆÒeþ
eþÐSÔeþ Ò[mþ=Ðþ jÐc«Æ eþÐSÐcÐÒ_ NS`[Þ eþÐSÔeÊþ `ó\L ÒkÐB jèÐ^Ñ_[Ð ÒOÐiZÐ
LÒmþ Ð H\ùÒeþ aÞQfÞ[ ÒkÐB L`ÞÒftõ , jÐ_`Ê@ `ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a*Ê jÐ=Òeþ Ò_B
]ÐlÞZÐ[Ô @bÞþdÐ_Òeþ aÐkÐeÞþÒmþ Ð èÞþZ[ a¯ÆjÒeþ bþNïjèÐyÔ J aÞQfÞ[ c_ÒdÐNÊÜ
ÒhiÒeþ 1467Òeþ Òj Ló»¤Ð_]Ñ LËfÒeþ `ÊeÊþÒiÐrcþ Ò]a*Ê DrþeþÐ^ùLÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ
LeÞþ `õÐZ[ÔÐN LÒmþ Ð
c^ÔLÐfÑ_ JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ L`ÞÒftõÒ]a ÒkDR«ÞÆ jaÊWÐeÊþ @^ùL
èþÐLõchÐfÑ eþÐSÐ Ð [[çLÐfÑ_ `Ëaà J ]lÞZ bþÐeþ[eþ h¦ÞÆhÐfÑ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_
_ÐjÞeDþ~Þ_ç kÊcÐ¯ÊÆ_ hÐk, jÐmÊþb aÐ jÐmþèþ _eþjÞÕk J aÞS¯Æ_Neþ jcõÐV cmþîÞLÐSÊà_*
[Êf_ÐÒeþ Òj Lcç h¦ÞÆaÐ_ _\ùÒmþ Ð ÒjcÐ_* jk dÊw LeÞþ Òj JXÏÞhÐLÊ HL aÞMÔÐ[
eþÐSÔeþ j®¤Ð_ Ò]B\ùÒmþ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ jÐcõÐSÔ ]lÞZÒeþ LÀ¤ÐàVL HaÕ
`ËaàÒeþ a= dÐH aÔÐ`Þ\ùmþÐ Ð HL jÐ^ÐeþZ èÞþaÐeþÒeþ S_ê ÒkÐB [ÑlçZ aÊwÞ, jÐkj
J _Þº¤Ð afÒeþ Òj HL _Ë[_ jÐcõÐSÔ NW_ LeÞa þ ÐÒeþ j$¼f ÒkÐB\ÞÒmþ Ð HkÞ ÒN×eþa
`ÐBÜ [Ð*Ê Òc×dàÔjcõÐV QtõN© Ê Æ* jk [Êf_Ð LeÞÒþ ka Ð eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ ÒLÒ[ÒaÒf
Òj ^cà @Ð^ÐeþÒeþ `ÒXÐhÑ eþÐSÔ jk ÒcÃ¤ LeÞ\þ Òù mþ [ @ÐD ÒLÒa ^ÐcÙL @Ð^ÐeþLÊ
@ZÒ]MÐ LeÞþ jÊm[ þ Ð_* jk auÊ[Ð LeÞ\þ Òù mþ Ð jc÷a[Ó ^cà @Ò`lÐ JXÏ@ Þ ÐSÐ[Þ èÞQ
þ ¯Æ
[Ð*`ÐBÜ @^ùL ckrþè eþM\Ê m ù Ðþ Ð N= jc¯ÆeþÊ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùÒmþ jÊwÐ L`ÞÒftõ* jc¯ÆÒeþ
"NS`[Þ' HL eþÐSÒ_ß[L Þ D`Ð^ùeþ j®¤Ð_ mþÐbþ LmþÐ HaÕ NS`[Þ D`Ð^ù^ÐeÑþ eþÐSÐ
JXÏhÞ Ðeþ @_Ô eþÐSÐcÐ_*WÐeÊþ Òhõº¤ cÐ_Ô[Ð `ÐBÒmþ Ð L`ÞÒftõÒ]a* jc¯ÆÒeþ JXÏ@ Þ Ð
bþÐiÐ J jÐkÞ[ÔÒeþ HL _a dÊN @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Ð jÐeþfÐ ]Ðj* JXÏ@ Þ Ð "ckÐbþÐeþ[' HkÞ
jc¯Æeþ jó½¤Þ Ð c^ÔLÐfÑ_ JXÏh Þ Ðeþ jcÐS J jÐkÞ[ÔÒeþ ÒdDÜ bþ¦ÆÞ dÊNeþ `õarþ_ à ÒkmþÐ
[\Ð jÕ²ôÆ[ bþÐiÐ a]fÒeþ JXÏ@ Þ Ð bþÐiÐeþ aÞLÐh ÒkmþÐ, [ÐkÐeþ bÞr
þ þÞ L`ÞÒftõÒ]a*
jc¯ÆÒeþ `XÞ\m ù Ðþ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ ÒaÐ^kÊH bÊm þ þ Òka_ÐkÚ Ð
`ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a (1467-1497)

L`ÞÒftõÒ]a* `Òeþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞ\ùaÐ `ÊeÊþiÐrþcÒ]a jc÷a[Ó
ÒSÔº¤ eþÐSLÊcÐeþ _ \ÞÒmþ Ð ÒSÔº¤`Ê[õ [\Ð ]lÞZ aÞS¯ÆÒeþ `õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaÐàk
LeÞþ\ÞaÐ kc÷Þ¤eþÒ]a* ]ÐaÞLÊ @aÒkfÐ LeÞþ jc÷a[Ó L`ÞÒftõÒ]a @_Ô `Ê[õ
`ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*Ê DrþeþÐ^ùLÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ÞÒmþ Ð kc÷Þ¤eþÒ]a H\ÞÒeþ lÊ•Æ ÒkÐB
aÞÒ]õÐk LeÞþ\ÞÒmþ Ð aÐc¨ÆÐ eþÐSÔeÊþ `õÐ©Æ "eþÐSaÕhÐafÑ' @_ÊdÐ¯ÑÆ `ÊeÊþÒiÐrþc
\ù Ò mþ L`Þ Ò ftõ Ò ]a* SÒZ eþ l Þ [ Ð* `Ê [ õ Ð `Ê e Ê þ Ò iÐrþ c Ò]a* cÐ[Ð*
`õ Ò eþ Ð Q_ÐÒeþ L`Þ Ò ftõ Ò ]a eÑþ [ Þ bþ Ð =Þ ÒSÔº¤ `Ê [ õ kc÷ Þ ¤ e þ Ò ]a* yÐ_Òeþ
`ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*Ê DrþeþÐ^ùLÐeÑþ cÒ_Ð_Ñ[ LeÞþ\ÞÒmþ Ð HL LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ
SN_ïÐ\ L`ÞÒftõÒ]a*Ê jè`ïÐÒ]h Ò]B `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*Ê DrþeþÐ^ÞLÐeÑþ ÒOÐiZÐ
LeÞþaÐLÊ LkÞ\ùÒmþ Ð ÒSÔº¤`Ê[õ kc÷Þ¤eþÒ]a* yÐ_Òeþ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a* eþÐS`]
`õÐ©ÞÆLÊ "_ÔÐ¯Æ j=[' ÒaÐmÞþ ^ÐeþZÐ Ò]aÐLÊ LÞcè]«ÑÆeþ jó½Þ¤ ÒkÐB\ÞaÐ LÊkÐdÐH Ð
eþÐS`] mþÐbþ LeÞþaÐ `Òeþ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a aõÐkêZcÐ_* DèÊþ ÒQ×LÞ]ÐeÑ Leþ
RÐX LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ `ËaàeÊþ `õQfÞ[ bËþcÞ]Ð_ aÔayÐLÊ afarþeþ LeÞþ\ÞÒmþ Ð HkÐ
$¼fÒeþ [Ð*Ê aÞÒhi @«ÆeÑþZ Lfkeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÏÞ_\ÞmþÐ Ð HkÐ [Ð*Ê
eþÐSÔ S¯Æ`ÐBÜ jÊÒdÐN `õ]Ð_ LeÞþ\ÞmþÐ Ð
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LmþÐ `Òeþ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a* `ÐBÜ jaÊWÐeÊþ @^ÞL LÐf
Òkmþ Ð kc÷ Þ ¤ e þ Ò ]a* aÞ Ò ]õ Ð k Ð `õ \ Òc kc÷ Þ ¤ e þ Ò ]a ]ÑOà ]Ê B aià LÐf `Þ [ Ð
L`ÞÒftõÒ]a* aÞeÊþwÒeþ jÕNõÐc LeÞþ\ÞÒmþ Ð cÐ[õ H\ùÒeþ [Ð*Ê aÞÒhi j$¼f[Ð
cÞfÞ _\ùmþÐ Ð SN_ïÐ\* jèÑLó[Þ _ÐÜÒeþ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a c^Ô aõÐkêZcÐ_*WÐeÊþ
_Þeþ«Æeþ jkÒdÐN mþÐbþ LÒmþ Ð `ÊZÞ NS`[ÞcÐ_* aÞhÐf Òj_Ð [Ð* _Þ¯Æ§ÆZÒeþ
eþ k Þ \ ù m þ Ð Ð kc÷ Þ ¤ e Ò]aþ ÒhiÒeþ aÐkÐc_Ñ jÊ m þ [ Ð_* jkÒdÐN Ò_B
`ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*Ê èþÐªÆ LÒmþ Ð $¼fÒeþ 1472Òeþ kc÷Þ¤eþÒ]a eþÐSÐ ÒkÒmþ Ð
jÊmþ[Ð_* jkÒdÐNeþ `õ[Þ]Ð_Òeþ kc÷Þ¤eþÒ]a aÐkÐc_Ñeþ jÐc«Æ `]aÑ NõkZ LÒmþ
HaÕ eþÐScÒktõÑ J ÒLÐ¨ÆÐ`mþîÑ Òl[õLÊ jÊmþ[Ð_* kÐ[Òeþ jc`àZ LÒmþ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf cÐmÞþL kÊÒj_ \ùÒmþ aÐkÐc_Ñeþ Òj_Ð_Ð¯ÆL, dÞH kc÷Þ¤eþ*Ê NS`[Þ
@Ðj_Òeþ ajÐBaÐ mþÐNÞ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*Ê èþÐSÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ OVZÐeþ
QÐeÞþaià `Òeþ 1476Òeþ `ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a dÊwÒeþ kc÷Þ¤eþ*Ê èþÐSÞ[ LeÞþ `Ê_aàÐeþ
NS`[Þ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð `ÊeÊþÒiÐrc*Ê HkÞ dÊwÒeþ ÒLÒ[L JXÞhÐ eþÐSÐ
jc\à_ Ò]B\ÞaÐ ÒaÒf, kc÷Þ¤eþÒ]a aÐkÐc_Ñeþ jc\à_eÊþ aqÞ[ ÒkÒmþ Ð èþÐS¯Æ
`Òeþ kc÷Þ¤eþ*eþ `ÊeÊÒiÐrþcÒ]a* jk aÊTþÐcZÐ ÒkmþÐ Ð N&Ðceþ MÞcXÞÏÒeþ jÐc«Æ
eþÐS`]aÑ `ÐB kc÷Þ¤eþÒ]a j«ÊÆ½¤ eþkÞÒmþ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ MÞcXÏÞ eþÐSÐcÐÒ_ c^Ô
NS`[Þ D`Ð^ù ak_ LeÊþ\ùÒmþ HaÕ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ`ÐBÜ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ `ÊeÑþ
NS`[Þ* jk Lfk c^Ô LeÞþ\ùÒmþ Ð
`ÊeÊþÒiÐrþc*Ê @_Ô ÒdDÜ HL h[öãeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ, Òj \ùÒmþ
aÞS¯Æ_Neþ jÐcõÐSÔeþ hÐjL jÐmþè _eþjÞÕk Ð L`ÞÒftõÒ]a* có[ÊÔ `Òeþ NS`[Þ
hÐj_ @«ÆaàÞaÐ]Òeþ mÞþ©Æ ÒkaÐ Ò]MÞ Òj ]lÞZeÊþ NS`[Þ hÐj_LÊ aÞ[ÐXÏÞ[ LeÞþaÐLÊ
mþÐNÞÒmþ Ð [Ð*eþ `õ[ÞÒdÐNÞ[Ð Dbþ¯Æ NS`[Þ eþÐSÐ J aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_* jk
mþÐNÞ\ùmþÐ Ð kc÷Þ¤eþ Ò]a* jk ÒcÃ¤ LeÞþ aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_ NS`[Þ Òj_ÐLÊ èþÐSÞ[
LÒmþ HaÕ eþÐScÒktõÑ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òm ¼ Ðþ ÒjÒ[ÒaÒf jÐmþè _eþjÞÕk NS`[Þ
eþÐSÔeÊþ Ló»¤Ð-NS`[Þ Òl[õ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐLÊ D]Ôc LeÊþ\ùÒmþ Ð ^cà @Ð^ÐeþÒeþ Òj
NS`[Þ `ÊeÊþÒiÐrþc* jk ÒcÃ¤ LeÞþ_\ùÒmþ Ð H\ùeÊþ c^Ô cÒ_kÊH Òd, c^Ô-dÊNÒeþ
eþÐS_Ñ[ÞL _Þ¹¤rÞþ ^cà @Ð^ÐeþÒeþ _Þ@ÐdÐD _\ùmþÐ Ð aÞS¯Æ_Neþ eþÐSÔ LõcÐN[
@al¯Æeþ hÞLÐeþ ÒkaÐeÊþ jÐmþè _eþjÞÕk _ÞSLÊ LÀ¤ÐàVLeþ jèÐ^Ñ_ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LÒmþ Ð
`ÊeÒþÊ iÐrþc [Ð* aÞÒeþÐ^Òeþ Òj_ÐÒ`õeZ þ LeÞþ LÀ¤ÐàVLeþ D]¯ÆNÞeÞþ (LÞcè]«Ñeþ LÐqÞ)
@^ùLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð 1490Òeþ jÐmþè _eþjÞÕk* có[ÊÔ `Òeþ JXÏÞhÐeþ ]lÞZÒeþ
aÞS¯Æ_Neþ Lràó[èÒeþ eþkÞ\ùaÐ jÐc«Æ eþÐSÔcÐ_ ]Êaàf ÒkÐB`XÏÞÒmþ Ð ÒjNÊXÞLÊ _ÞS
eþÐSÔÒeþ ÒdÐXÏÞÒ]aÐLÊ `ÊeÊþÒiÐrþc dÒ\ÐQÞ[ `õ¯Ðj LÒmþ Ð ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL*
c[Òe,þ `ÊeÊþÒiÐrþc* có[ÊÔ `Òeþ c^Ô 1513 MõÑ½¤Ðv `dàÔ«Æ D]¯ÆNÞeÞþ eþÐSÔ
NS`[Þ hÐj_eþ @^ùLÐeþbÊþ¦Æ ÒkÐB eþkÞ\ùmþÐ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ LÞcè]«ÑÆÒeþ jÐmþè _eþjÞÕk LÐqÞ eþÐSÐ eËþÒ` èÞþQÞ[ Ð `ÊeÊþÒiÐrþc
Ò]a LÐqÞ @bÞþdÐ_ LeÞ þ`õ\Òc èþÐSÞ[ ÒkaÐ HaÕ ]èÞ[Ñ¯Æ\eþ aÞS¯ÑÆ ÒkaÐ L\Ð
LÞcè]«ÑÆÒeþ DÒmþîM @RÞ Ð S_ jèÑLó[Þ `ÐBaÐ jÐ=LÊ Òj_ÐaÐkÞ_ÑLÊ dÊw`ÐBÜ
`õÒeþÐQÞ[ LeÞþaÐ HkÞ LÞcè]«ÑÆeþ DÒ~hÔ Ð LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ SN_ïÐ\ dÊwÒeþ
NS`[Þ*`ÐBÜ jÕNõÐc LeÞþ\ùÒmþ Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH Òd, NS`[Þ hÐj_ jc¯ÆÒeþ
SN_ïÐ\ J `ÊeÑþ NS`[Þ* c^ÔÒeþ HL @_ÊeËþ`L[Ð jó½Þ¤ ÒkÐBjÐeÞþ\ùmþÐ Ð SN_ïÐ\
`ÊeÑþ eþÐSÐ* `õ[ÞeþlÐ `ÐBÜ kÞtÊ ^cÐàamþcèÑ jcLÐfÑ_ @_Ô @Z-JXÏÞhÐ eþÐSÐ*
aÞeÊþwÒeþ dÊw LeÞþaÐLÊ jÊwÐ LÊ¶Þ¤[ _\ùÒmþ Ð H\ÞeÊþ LÞcè]«ÑÆ `RÒeþ eþkÞ\ÞaÐ
eþÐSÒ_ß[ÞL DÒ~hÔLÊ aÊTÞþ kÊH ¼ Ð
D]¯ÆNÞeÞþ aÐ LÐqÞ aÞS¯Æ `Òeþ `ÊeÊþÒiÐrþc jÐmþè _eþjÞÕk* L_ÔÐ `]êÐa[Ñ*
jk aÞaÐk LeÞþ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ `õaÐ] eþkÞRÞ Ð LÊkÐdÐH, `ÊeÊþÒiÐrþc* DrþeþÐ^ùLÐeÑþ
`õ[ÐèÊþ]õ Ò]a \ùÒmþ eþÐZÑ `]êÐa[Ñ* `Ê[õ Ð
`õ[ÐèÊþ]õ Ò]a (1497-1538)

1497Òeþ NS`[Þ `ÊeÒþÊ iÐrþc* có[ÔÊ `Òeþ [Ð* `Ê[ö `õ[ÐèÊ] þ õ Ò]a jÞÕkÐj_
@ÐÒeþÐkZ LÒmþ ¼ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐeþ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ ÒkÐB `ÐeÞ_ þ \ùmÐþ Ð aeÕþ Drþeþ
a=eþ _aÐa, ]lÞZÒeþ aÞS¯Æ_Neþ J ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ hÐjL* @ÐLõcZ ÒdÐNÊÜ NS`[Þ
eþÐSÔ l¯Æ ÒkaÐÒeþ mþÐNÞmþÐ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MùÒmþ `õ[ÐèÊþ]õ* jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ akÊ
akÞeþÐLõcZeþ hÞLÐeþ ÒkÐB LõchÓ ]Êaàf ÒkÐB`XÞmþÐ Ð
`õ[ÐèÊþ]õ* jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ `ËaàeÊþ 1490Òeþ jÐmþè _eþjÞÕk*eþ Ò]kÐ«Æ
ÒkÐB jÐeÞþ\ùmþÐ Ð jÐmþè _eþjÞÕk* `Òeþ _eþj _Ð¯ÆL, aÞS¯Æ_Neþeþ _ÐaÐfL eþÐSÐ
BcÐ]Þ _eþjÞÕk* @bÞþbþÐaL bþÐaÒeþ eþÐSÔ èÞþQÐf_Ð LÒmþ Ð [Ð*eþ D]Ôc jÒrþè
@«Æ[Ó 1500 MõÑ½¤Ðv `dàÔ«Æ D]¯ÆNÞeÞþ J ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ NS`[Þ hÐj_bÊþ¦Æ ÒkÐB
eþkÞ\ÞmþÐ Ð @_Ô `lÒeþ _eþj _Ð¯ÆL h¦ÞÆhÐfÑ \ùÒmþ ÒaÐmÞþ aÞS¯Æ_Neþ ÒL×ZjÞ Òl[õ
keþÐB _\ùmþÐ Ð 1503Òeþ _eþj _Ð¯ÆL* có[ÊÔ `Òeþ [Ð* `Ê[õ aÑeþ _eþjÞÕk jÐmþèþ
eþÐSÐ BcÐ]ÞÞ _eþjÞÕk*Ê k[ÔÐ LeÞþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð [Ð* [Ðmþèþ aÐ [ÐmÊbþ
aÕh HZÞLÞ aÞS¯Æ_Neeþ _Ë@Ð eþÐSaÕh ÒkmþÐ Ð aÞS¯Æ_Neþ eþÐSÔÒeþ eþÐSÒ_ß[ÞL
Lfk QÐmÞþ\ùaÐ ÒaÒf [Ð'eþ jÊÒdÐN Ò_B `õ[ÐèÊþ]õ `ËaàeÊþ keþÐB\ùaÐ [ÐcÞmþ
Òl[õNÊXÏÞLÊ 1509Òeþ S¯Æ LeÞþaÐLÊ ÒQ½¤Ð LÒmþ Ð cÐ[õ H\ùÒeþ [Ð*Ê j$¼f[Ð
cÞfÞ`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ Ð
j$¼f[Ð _ cÞfÞaÐ `RÒeþ HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ a=eþ _aÐa kÊÒj_ hÐk*
JXÏÞhÐ @ÐLõcZ Ð cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ kÊÒj_ hÐk `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ c^Ô
@ÐLõcZ LeÞþ cËrÞÙNÊXÏÞLÊ bþÐ=Þ `LÐB\ùÒmþ Ð a=eþ _aÐa* @ÐLõcZ Maeþ `ÐB
`õ[ÐèÊþ]õÒ]a ]lÞZeÊþ JXÏÞhÐLÊ Ò$¼eÞþ @ÐjÞÒmþ HaÕ kÊÒj_ç* @ÐLõcZLÐeÑþ Òj_ÐLÊ
ODXÐB Ò]B\ÞÒmþ Ð cÐ[õ [Ð* Òj_Ð`[Þ ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ* aÞhèÐjOÐ[L[ÐÒdÐNÊÜ
NS`[Þ Òj_Ð @ÐNLÊ aYÏÞ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ Ð
NS`[Þ* @_Ô `õcÊM `õ[ÞÒdÐNÑ \ùÒmþ aÞS¯Æ_Neþeþ eþÐSÐ Ló»¤Ò]a eþÐ¯Æ Ð
1510Òeþ Òj jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LmþÐ `Òeþ aÞS¯Æ_Neþ `ÊZÞ \Òeþ hÐ«ÞÆÞ J jcówÞeþ
`õ[ÑL ÒkmþÐ Ð $¼fÒeþ NS`[Þ*`ÐBÜ _ÞS eþÐSÔeþ kó[ @ÕhNÊXÞLÊ Ò$¼e` Þþ ÐBaÐ L½¤Leþ
ÒkÐB `XÞmþÐ Ð 1512-13Òeþ D]¯ÆNÞeÞþLÊ `Ê_aàÐeþ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ Ló»¤Ò]a
eþÐ¯Æ NS`[Þ* aÞeÊþwÒeþ dÊw ÒOÐiZÐ LÒmþ HaÕ NS`[Þ Òj_Ð* [Ñaõ `õ[ÞÒeþÐ^
jÒrþè D]¯ÆNÞeÞþ SÞZÞ Ò_Òmþ Ð HkÞ dÊwÒeþ `õ[ÐèÊþ]õ* jƒÆLàÑ¯Æ [ÞeÊþcÐmþÐ eþÐD[eþÐ¯Æ
aÞS¯Æ_Neþ Òj_Ð kÐ[Òeþ atÑ ÒkÒmþ Ð
HkÐ `Òeþ Ló»¤Ò]a eþÐ¯Æ NÊÃÊ¤eþ _ÞLVarþàÑ ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ ]ÊNà @^ÞLÐeþ LeÞþaÐmþÐNÞ
NS`[Þ Òj_Ð* jk dÊw LÒmþ Ð ]ÊNàeþ jcªÆ `õÒah `\LÊ aÞS¯Æ_Neþ Òj_Ð
@aeÊþw LeÞþÒ]aÐeÊþ [kÚÒeþ \ÞaÐ @^ÞLÐÕh NS`[Þ Òj_Ð*eþ @_ÐkÐeþÒeþ có[ÊÔ
ÒkmþÐ ¼ Ð 1515 cjÞkÐ SÊ_ç cÐj ÒafLÊ ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊeÊþ NS`[Þ _Þ¯Æ§ÆZeþ @«Æ ÒkmþÐ Ð
ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ @bÞþdÐ_ QÐmÞþ\ÞaÐ ÒaÒf Ló»¤Ò]a NS`[Þ hÐj_Òeþ \ÞaÐ @_ÔÐ_Ô
]ÊNà d\Ð @Ð]Ð*Þ, aÞþ_ÊÒLÐ¨ÆÐ, ÒamþîcÒLÐ¨ÆÐ, _ÐNÐSÊà_ÒLÐ¨ÆÐ, VÐÒ=XÐ J ÒLÐVbþeþc
@Ð]Þ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð ÒdÒk[Ê aXÏ ]ÊNà ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊeþ jÊeþlÐ`ÐBÜ JXÏÞhÐ Òj_Ð
NÊeÊþ[è Ò]D\ÞÒm,þ HkÞ ]ÊNàjaÊÒeþ aÞS¯Æ_Neþ Òj_ÐLÊ aÞÒhi `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_
ÒkaÐLÊ `XÏÞ _\ÞmþÐ Ð
ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÏÊ J @_ÔÐ_Ô lÊ]õ ]ÊNàNÊXÏÞLÊ NS`[Þ Òj_Ð keþÐBaÐ `Òeþ @Ò_L Dn
@^ÞLÐeÑþ J eþÐSaÕhS c^Ô aÞS¯Æ_Neþ Òj_Ð kÐ[Òeþ atÑ ÒkÒmþ Ð jcLÐfÑ_
`rÊþàNÑS ÒmþML _ÊÔ_ÞS* (Nuniz) aÞaeþZÑ @_ÊdÐ¯Ñ,Æ `õ[ÐèÊþ]õ* `Ê[õ aÑeþbþ]õ,
kc÷Þ¤eþ Ò]a* `Ê[õ _eþkeÞþ `Ð[õ HaÕ @_Ô ÒLÒ[L Dn @^ùLÐeÑ,þ d\Ð cmþîã MÐ_ç,
DNÐ¨ÆÐ MÐ_ç J aÐfQtõ ckÐ`Ð[õ @Ð]Þ aÞS¯Æ_Neþ kÐ[Òeþ dÊwatÑ ÒkÒmþ Ð cmþîã
MÐ_ç J DNÐ¨ÆÐ MÐ_ç* bþfÞ cÊjmÞþcç c^Ô NS`[Þ* Òj_ÐÒeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
H\ÞeÊþ `õcÐZ cÞÒf Ð ÒjÒ[ÒaÒf aÞS¯Æ_Neþ Òj_ÐÒeþ c^Ô cÊjmÞþcç Òj_Ð`[ÞcÐÒ_
LÐdàÔ LeÊ\ þ ÞÒmþ Ð [ÊLàcÐ_*eþ ]ÞmÑîþ @^ÞLÐeþ `Òeþ cÊjmþcÐ_ Òjß_Ô*Ê ÒjcÐ_* jÐkj
J ]l[ÐmþÐNÞ aÞbÞþ_ï eþÐSÐ _ÞdÊ¦ÞÆ Ò]D\ÞÒmþ Ð HkÐeþ @\à Òka Òd, c^ÔLÐfÒeþ
Òj_Ð ^ÐcÙL @Ð^ÐeþÒeþ aÞbþ¦Æ _\ùmþÐ Ð cÊjmþcÐ_ Òjß_Ô _ÞS @_ï]Ð[Ð eþÐSÐ* `õ[Þ
jaà]Ð `õ[Þaw eþkÊ\ùÒmþ Ð ÒjcÐ_*eþ HkÞ @_Êeþ¦ÞÆ `õ[Þ`leþ hÐjL cÊjmþcÐ_ ÒkÒmþþ
c^Ô EZÐ ÒkaÐeþ ÒL×ZjÞ LÐeþZ _\ùmþÐ Ð
ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ ]ÊNà @^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþ Ló»¤Ò]a* Òj_Ð Ló»¤Ð_]Ñ `ÐeþþÒkÐBþ
aÞS¯ÆJþèÐXÐ _ÞLVarþàÑ ÒLÐ¨ÆÐ`mþîÑ J @ÐM`ÐMeþ @_Ô ÒLÒ[ÐVÞ ]ÊNà d\Ð- @_«ÆNÞeÞ,þ
_mþÒNÐ¨ÆÐ, LcèÒã cÃÊ,¤ L_LNÞeÞ @Ð]Þ @^ÞLÐeþ LeÞÒ_Òmþ Ð HkÐ jkÞ[ L`ÞÒftõ*]èÐeþÐ
@^ùLó[ @^ùLÐÕh Ò[Òmþ=Ð_Ð @qf NS`[Þ _Þ¯Æ§ÆZeÊþ aÐkÐeÞþ NmþÐ Ð
Ló»¤Ò]a eþÐ¯Æ DrþeþLÊ Òjß_Ô QÐf_Ð LeÞþ aÞhÐMÐ`ÐVZÐ _ÞLVy jÑcÐqfWÐÒeþ
`kqÞÒmþ Ð NS`[Þ* @^ùLÐeÑþcÐ_*Ê _ÞS `lLÊ Ò_B @[Þ jkSÒeþ Òj jÑcÐqfcç
@^ùLÐeþ LÒmþ HaÕ aÞS¯Æeþ jêÐeþLÑ j]óh ÒjWÐÒeþ HL aÞS¯Æ ªÆc÷ _ÞcÐàZ LÒmþ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ aÞS¯Æ_Neþ eþÐSÔ _ÞLVy mþlêÑ_ójÞÕk ctÞeþLÊ c^Ô @Ò_L ]Ð_
Ò]B\ÞaÐeþ `õcÐZ eþkÞRÞ Ð @\Ðà[ Ló»¤Ò]a jc[ÐfÒeþ dÊwS¯Æ J ^càLÐdàÔ LeÊþ\ÞÒmþ
ÒaÐmÞþ aÊTÞþaÐLÊ Òka Ð
"c_ÊQeÞþ[' J "@cÊ¦ÆcÐmÔþÐ]' _ÐcL ]ÊBVÞ jcLÐfÑ_ Ò`Ð\Þ @_ÊjÐÒeþÆ
1517eÊþ 1519 c^ÔÒeþ Ló»¤Ò]a eþÐ¯Æ NS`[Þ* eþÐS^Ð_Ñ LVL @ÐLõcZ LeÞþ
akÊ ^_jƒÆrÞþ mÊþ¶¤_ LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ ÒjWÐLÐeþ ÒLÒ[L NókaÐXÞÏLÊ Ò`ÐXÏÞ Ò]B\ÞÒmþ Ð
HkÞ @bÞþdÐ_ `ËaàeÊþ Òj `ÊeþÑ SN_ïÐ\ ctÞeþ dÐB `ËSÐnà_Ð c^Ô LeÞþ\ùÒmþ Ð
`õ[ÐèÊþ]õ* èþÐS¯Æ `Òeþ Dbþ¯Æ* c^ÔÒeþ juÞ ÒkÐB\ùmþÐ Ð juÞ @_ÊdÐ¯ÑÆ NS`[Þ
eþÐSÔeþ jÑcÐ Ló»Ð¤_]Ñ `dàÔ«Æ eþkÞa ÒaÐmÞþ yÞeþ ÒkmþÐ Ð `õ[ÐèÊþ]õ _ÞS L_ÔÐ
SNÒ_êÐkÞ_Ñ¼*Ê c^Ô Ló»¤Ò]a eþÐ¯Æ* jkÞ[ aÞaÐk Ò]aÐLÊ j®¤[ ÒkÐB\ÞÒmþ Ð
aÞS¯Æ_NeþÒeþ [Ê£ÆÐ _ÐcÒeþ èþÞQÞ[ SNÒ_ÐêkÞ_Ñ "[Ê£ÆÐ`qLcç' hÑiàLÒeþ HL
`ÊªÆL eþQ_Ð LeÞþ\ùaÐþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð HkÞèÞþ bþÐÒa L`ÞÒftõ* jc¯ÆÒeþ @^ÞLó[
]lÞZeþ `õÐ¯Æ jcªÆ Òl[õ `õ[ÐèÊþ]õ* jc¯ÆÒeþ NS`[Þ _Þ¯Æ§ÆZeÊþ aÐkÐeÞþ
dÐB\ÞmþÐ Ð HkÐ jÒrþè, `õ[ÐèÊþ]õ* jÐcõÐSÔ dÒ\½¤ aXÏ \ùmþÐ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÞa, LÐeþZ
arþàcÐ_eþ JXÏÞhÐÒeþ @«bþàÊ¦Æ \ÞaÐ [LúÐfÑ_ þjcªÆ eþÐSÔ ÒjÒ[ÒaÒf NS`[Þ*
`õbÊþ[èLÊ jèÑLÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ ÒLÒ[L jÑcÐ«Æ @qf c^Ô NS`[Þ
hÐj_Ð^Ñ_ \ùmþÐ Ð
1519Òeþ aÞS¯Æ_Neþ jk hÐ«ÞÆ yÐ`Þ[ ÒkmþÐ `Òeþ NS`[Þ eþÐSÐ*Ê ÒNÐmþL¨ Ê ÆÐeþ
jÊm[þ Ð_ LÊÔmÞ Lþ [Ê a hÐk* `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÏÞmÐþ Ð LÊÔmÞþ LÊ[a @ÐeþcÒ÷ eþ
aÐkÐc_Ñ jÊmþ[Ð_ ÒckcÊ] hÐk* Òj_Ð`[Þ eËþÒ` LÐdàÔ LeÊþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ aÐkÐc_Ñ
jÊmþ[Ð_* `[_ÒdÐNÊÜ 1512Òeþ Òj jèÐ^Ñ_ ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ eþÐSÔ yÐ`_ LÒmþ Ð
aÐkÐc_Ñeþ @_Ô SÒZ Òj_Ð`[Þ c^Ô HkÞ jc¯ÆÒeþ aÞSÐ`ÊÊeþ eþÐSÔ yÐ`_ LÒmþ Ð
aÞS¯Æ_Neþ jk JXÏÞhÐeþ aÞaÐ] ÒaÒf (1512-1519) Dbþ¯Æ aÞSÐ`Êeþ J
ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_ `ÒXÐhÑeþ aÞ_Ð bþ¯ÆÒeþ _ÞS _ÞS eþÐSÔ HaÕ Òj_ÐLÊ jÊjÕNWÞ[
LÒmþ Ð 1519Òeþ NS`[Þ* jk juÞ `Òeþ aÞS¯Æ_Neþ eþÐSÐ (Ló»¤Ò]a eþÐ¯)Æ
eþÐ¯ÆQÊeþ ]ÊNà ]Mmþ`ÐBÜ aÞSÐ`Êeþ @ÐLõcZ LÒmþ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ
jÊmþ[Ð_ ]lÞZ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LÒmþ Ð [Ð*Ê LÞRÞ j$¼f[Ð c^Ô cÞfÞ\ùmþÐ Ð cÐ[õ
`õ[ÐèÊþ]õ* `õ[Ôl kªÆÒl` DrþÐeÊþ ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_*Ê _ÞeþÐh ÒkaÐLÊ `XÞmþÐ Ð
HkÞ aÞS¯Æ `Òeþ `õ[ÐèÊþ]õ Ló»¤Ð_]Ñ [VÒeþ c=fNÞeÞþ _ÐcL yÐ_Òeþ HL ctÞeþ
_ÞcÐàZ LeÞ\þ Òù mþ Ð 1529Òeþ Ló»Ò¤ ]a eþÐ¯Æ* Ò]kÐ«Æ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ `õ[ÐèÊ] þ õ
Òhi jc¯ÆÒeþ `ÐB\ÞaÐ SÒZ @«Æeþ= cÞ[õ*Ê keþÐBÒmþ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B
ÒNÐmþL¨ Ê ÆÐ jÊm[þ Ð_ aÐeþcÐè eþ JXÏh
Þ Ð @ÐLõcZ LÒmþ Ð 1531eþ Òhi @ÐXLÊ `õ[ÐèÊ] þ *õ Ê
[Ð* kÐ[Òeþ ÒhÐQ_Ñ¯Æ bþÐÒa èþÐªÆ ÒkaÐLÊ `XÞmþÐ Ð ÒLÐ¨ÆÐaÞþXÊ ]ÊNà ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ
eþÐSÔeþ @«ÆbþàÊ¦Æþ ÒkmþÐ Ð
1531eþ aÞS¯Æ `Òeþ ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_ LÊÔmÞþ LÊ[a* aÞSÐ`Êeþ jÊmþ[Ð_*
jk dÊw ÒkmþÐ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ JXÏÞhÐ DèÊþ ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_*eþþ ^ÔÐ_ EZÐ ÒkmþÐ Ð
`õ[ÐèÊþ]õ* có[ÊÔ `Òeþ 1540Òeþ LÊÔmÞþ LÊ[a eþÐScÒktõÑ @^ùLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ Ð
ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ Òj_Ðeþ èþÐLõc Ò]Mù JXÏÞhÐeþ [[çLÐfÑ_ hÐjL ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ [Ð*
jk juÞ yÐ`_ LÒmþ Ð juÞ @_ÊdÐ¯ÑÆ Dbþ¯Æ eþÐSÔ c^ÔÒeþ ÒNÐ]ÐaeÑþ _]Ñ jÑcÐÒeþMÐ
eËþÒ` ^ÐdàÔ ÒkmþÐ Ð
]lÞZeþ `õ[ÞÒdÐNÑcÐ_*Ê aÐ]ç Ò]Òmþ DrþeÒþ eþ c^Ô `õ[ÐèÊ] þ *õ Ê h[öe
ã þ j®ÊMÑ_
ÒkaÐLÊ `XÞ\ùmþÐ Ð a=eþ _aÐa @ÐmþîÐD~Þ_ kÊÒj_ hÐk J `¾Þ¤c Drþeþ`õÒ]hy
ÒSß_`Êeþeþ hLÙ jÊmþ[Ð_ kÊjÐ= hÐk \ùÒmþ DrþeþÒeþ NS`[Þ* `õ[Þ]ètèÑ Ð cÐ[õ Dbþ¯Æ
hÐjL ]ÞmþîÑeþ jÊmþ[Ð_ aÐkÐmÊþmþ ÒmþÐ]Þ* aÞeÊþwÒeþ jÕOià LeÞþaÐeÊþ NS`[Þ* jk
ÒjcÐ_*eþ dÊw ÒkÐB _\ùmþÐ ¼ Ð ]ÞmþîÑ jÊmþ[Ð_ ÒjcÐ_*Ê dÊwÒeþ èþÐSÞ[ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ
Ò[ZÊ ÒjcÐÒ_ `õ[ÐèÊþ]õ*WÐeÊþ @Ðhõ¯Æ J jkÒdÐN ÒmþÐXÞ\ùÒmþ Ð `õ[ÐèÊþ]õ* D`Ð^ù-
"dcÊ_Ð`ÊeÐþ^Ñhèeþ NS`[Þ kÊjÐ_hÐkÑ jÊeþ[§ heþZ eþlZ'þeÊþ cÒ_kÊH Òd NS`[Þ
ÒjcÐ_*Ê @Ðhõ¯Æ Ò]B\ùÒmþ Ð $¼fÒeþ JXÏÞhÐ D`Òeþ `õ[ÐèÊ] þ *
õ jc¯ÆÒeþ ÒS×_`Êeþ
HaÕ a= `leÊþ ÒL×ZjÞ @ÐLõcZ ÒkÐB_\ùmþÐ Ð
`õ[ÐèÊþ]õ Ò]a 1538Òeþ Ò]k[ÔÐN LÒmþ Ð cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ [Ð* `Òeþ
[Ð* ]ÊB `Ê[õ LÐfÊ@Ð Ò]a HaÕ LMÐeÊ@þÐ Ò]a jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð Dbþ¯Æ
hÐjL `õbþÐahÐfÑ _\ùaÐeÊþ `õLó[ hÐj_ c§ÑÆ ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ* kÐ[Òeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð
ÒhiÒeþ ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ Dbþ¯Æ*Ê k[ÔÐ LeÞþ _ÞÒS eþÐSÐ ÒkÒmþ Ð $¼fÒeþ jËdàÔ
aÕh hÐj_þ ÒmþÐ` `ÐBmþÐ HaÕ JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ ÒbþÐBaÕh _ÐcÒeþ HL _Ë@Ð
eþÐSaÕheþ `õ[Þº¤Ð ÒkmþÐ Ð Dbþ¯Æ eþÐSLÊcÐeþ ]Êaàf J `õbþÐakÑ_ \ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
cÐ]fÐ`Ð&Þ ÒjcÐ_*Ê aÔ= LeÞþ HkÞbþfÞ _ÐcLeþZ LeÞþ\ÞaÐþ cÒ_kÊH Ð
ÒbþÐB aÕh
1538Òeþ `õ[ÐèÊ] þ *
õ có[ÔÊ `Òeþ HL eþÐSÒ_ß[ÞL @yÞe[ þ Ð c^ÔÒeþ JXÏÞhÐÒeþ
NS`[Þ hÐj_ N[Þ LmþÐ Ð `õ[ÐèÊþ]õ* DrþeþÐ^ÞLÐeÑþ `Ê[õcÐÒ_ ]Êaàf \ùaÐeÊþ c§ÑÆ
ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ 1540Òeþ `õ[Ôl bþÐÒa hÐj_ bþÐeþ NõkZ LÒmþ Ð H\ù`ÐBÜ Òj
eþÐS`Ê[õcÐ_*Ê k[ÔÐ c^Ô LeÞþ\ùÒmþ Ð 1540-49 c^ÔÒeþ Òj hÐj_ LÒmþ HaÕ
HkÐ jkÞ[ JXÏÞhÐÒeþ ÒbþÐBaÕheþ `õ[Þº¤Ð ÒkmþÐ Ð ÒNÐaÞt l[Þõ¯Æ aÕhSÆ _\ùÒmþ Ð
jc÷a[Ó Òj NDX SÐ[Þeþ \ùÒmþ Ð H\ù`ÐBÜ [Ð*Ê JXÏÞhÐeþ NS`[Þ bþÐaÒeþ jÐc«cÐÒ_
@Ðeþc÷eÊþ NõkZ LeÊþ_\ùÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, Òj NS`[Þ hÐjLcÐ_*Ê k[ÔÐ LeÞþ
eþÐSjÞÕkÐj_ mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ Ð HkÞ aÞÒeþÐêþ `õhc_mþÐNÞ ÒNÐaÞtaÞ]ÔÐêþ SN_ïÐ\
ctÞeþeþ SNÒcÐk_Òeþ HL hÞfÐmÞþ`ÞÒeþ [Ð* hÐj_ SN_ïÐ\jèÑLó[ HaÕ [ÐLÊ aÞÒeþÐ^
LeÞaþ Ð @\à SN_ïÐ\* aÞÒeþÐ^LeÞaþ Ð ÒaÐmÞþ DÒmþM
î LeÞ\
þ ÞÒmþ Ð þ aÞÒeþÐ^ÑcÐ_*Ê LÒWÐeþ
]¨Æ ]Þ@ÐdÞaÐ L\Ð c^Ô H\ÞÒeþ LÊkÐdÐBRÞ Ð
ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LmþÐ `Òeþ ÒNÐmþLÊ¨ÆÐeþ jÊmþ[Ð_ JXÏÞhÐeþ
]lÞZ Òl[õ D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ Ð `õ[ÞeþlÐ`ÐBÜ ÒNÐaÞt `õÐ¯Æ @ÐW cÐj LÐf
]lÞZÒeþ @ayÐ_ LÒmþ Ð eþÐS^Ð_ÑÒeþ [Ð* @_Ê`yÞ[Þeþ $¼ÐB]Ð Ò_B eþOÊbþ&
ÒRÐVeþÐ¯Æ aÞÒ]õÐk LÒmþ Ð aÞÒ]õÐk Maeþ `ÐB ÒNÐaÞt ÒNÐmþLÊ¨ÆÐ jkÞ[ juÞ yÐ`_
LeÞþ LVL Ò$¼eÞþ @ÐjÞÒmþ HaÕ aÞÒ]õÐk ]c_ LÒmþ Ð eþOÊbþ& \ùÒmþ `õ[ÐèÊþ]õ*
bþZSÐ HaÕ `õ[ÐèÊþ]õ* `Ê[õcÐÒ_ _Þk[ ÒkaÐ `Òeþ NS`[Þ `]aÑ D`Òeþ [Ð*eþ
]ÐaÞ _ÔÐdÔ ÒaÐmÞþ Òj cÒ_ LeÊþ\ùÒmþ Ð Òj l[õÞ¯Æ \ùaÐeÊþ [Ð*Ê dÒ\½¤ jc\à_
c^Ô cÞfÞ\ùmþÐ Ð cÐ[ö HkÞ aÞÒ]õÐk aÞ$¼f ÒkaÐÒdÐNÊÜ NS`[Þ hÐj_þ `Ê_`õà[Þº¤Ðeþþ
jcªÆ jc÷Ða_Ð ÒmþÐ` `ÐBmþÐ Ð
ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐêþ* `Òeþ [Ð* `Ê[õ QLõ`õ[Ð`Ò]a 1549eÊþ 1557 `dàÔ«Æ
hÐj_ LÒmþ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ `õLó[ hÐj_eþ ]Ð¯ÞÆ[è c§ÑÆ ]_ÐB aÞ]ÔÐêþ* kÐ[Òeþ
eþkÞ\ùmþÐ Ð aõÐkêZcÐ_*Ê Òj dÒ\ÐQÞ[ `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþ _ \ùÒmþ Ð H\ù`ÐBÜ
[Ð*Ê aõÐkêZcÐ_*eþ jc\à_ cÞfÞ _ \ùmþÐ Ð "@ÐLaeþ_ÐcÐ' @_ÊdÐ¯ÑÆ [Ð* `Ê[õ _eþjÞÕk
ÒS_Ð [Ð*Ê aÞi Ò]B k[ÔÐ LeÞþ\ùÒmþ Ð
_eþjÞÕk ÒS_Ð cÐ[õ aiàL`ÐBÜ (1557-1558) hÐj_ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÊLÊt
keÞþQt_ [Ð*Ê k[ÔÐ LeÞþaÐeÊþ eþOÊeþÐc ÒRÐVeþÐ¯Æ (QLõ `õ[Ð`* @_Ô HL `Ê[õ)
jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LÒmþ Ð Òj ]ÊBaià ((1558-1560) hÐj_ LmþÐ `Òeþ cÊLÊt
keÞþQt_* kÐ[Òeþ _Þk[ ÒkÒmþ Ð HkÐ `Òeþ 1560eÊþ 1568 `dàÔ«Æ cÊLÊtÒ]a
JXÏÞhÐeþ NS`[Þ ÒkÒmþ Ð 1568Òeþ Òj a=_aÐa jÊÒmþcÐ_ LeçþeþÐ_Ñ* kÐ[Òeþ
èþÐSÞ[ ÒkaÐ `Òeþ JXÏÞhÐ cÊjmþcÐ_ hÐjL* `õ[Ôl hÐj_LÊ @ÐjÞmþÐ Ð cÊjmþcÐ_
hÐjLcÐ_* JXÏÞhÐ aÞS¯Æ jc¯ÆÒeþ _aÐa* Òj_Ð`[Þ jÞLteþ DSÒaN J
LfÐ`ÐkÐXÏ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþ @Ò_L ctÞeþ mÊ¶¤_ LeÞþ\ùÒmþ Ð
a= _aÐa* `leÊþ JXÏÞhÐ @bÞþdÐ_eþ Ò_[ó[è jÊÒmþcÐ_* `Ê[õ a¯ÆÐSÞ]*
kÐ[Òeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð jÞLteþ J LfÐ`ÐkÐXÏ \ùÒmþ a¯ÆÐSÞ]* ]ÊB SZ `õcÊM Òj_Ð
@^ùLÐeÑþ Ð ÒdDÜ jc¯ÆÒeþ cÊLÊtÒ]a*Ê a=_aÐa*þ Òj_Ðeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ
`XÏÞ\ùmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf LVL J @ÐM`ÐM @qfÒeþ LfÐ`ÐkÐXÏeþ @ÐLõcZ SÐeÞþ
eþkÞ\ùmþÐ Ð HkÐ jkÞ[ JXÏÞhÐeþ ÒLÒ[L ScÞ]Ðeþ J jÐc«Æ eþÐSÐ c^Ô cÊLÊtÒ]a*eþ
[Ñaõ aÞÒeþÐ^ LeÊ\ þ Òù mþ Ð H Ò_B @Ò_L LÞcè]«Ñ c^Ô eþkÞRÞ Ð HL LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ,
aÐeþ= _ÞLVy jÐeþ=NXÏeþ ScÞ]Ðeþ eþÐcQtõ bþ&* aÞÒ]õÐk HkÞ jc¯ÆÒeþ @Ðeþc÷
ÒkmþÐ HaÕ [ÐLÊ ]c_ LeÞþaÐLÊ dÐB cÊLÊtÒ]a eþÐcQtõ*Ê c^Ô k[ÔÐ LÒmþ Ð @_Ô
HL LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ, dÐS`Êeþ _ÞLVy ÒNÐkÞeÞþVÞLÞeþÐWÐÒeþ a=_aÐa Òj_Ð*
jk j®ÊM jceþÒeþ 1568Òeþ cÊLt Ê Ò]a _Þk[ ÒkÒmþ Ð [Ð*eþ ]ÊBSZ Òj_Ð_Ð¯ÆL
hÞMù J c_ÐB @ÐLõcZLÐeÑþ LfÐ`ÐkÐXÏLÊ jkÒdÐN LeÞþ\ùÒm,þ dÐkÐ $¼fÒeþ
LfÐ`ÐkÐXeþ @ÐLõcZ @^ùL `õÐZÐ«ÆÆL `õcÐZÞ[ ÒkmþÐ Ð
cÊLt Ê Ò]a*ÊË "Ò[Òmþ=Ð' ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð eþÐS`] `õÐ©ÞÆ `Òeþ Òj _ÞSLÊ QÐmÊL
þ Ô
aÕheþ ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LeÊþ\ùÒmþ Ð jc÷a[Ó Òj l[Þõ¯Æ _\ùÒmþ HaÕ DnaÕheþ ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ
LeÞþ jÐcÐSÞL `õ[Þº¤Ð @Sà_ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒNÐ]ÐaeÑþ SÞmþîÐ ]õÐlÐhõcÒeþ
\ùaÐ bÑþþÒchèeþ ctÞeeÊþ cÞfÞ\ùaÐ HL hÞfÐÒmþM @_ÊdÐ¯ÑÆ Òj aÞhÐMÐ`ÐVZÐ SÞmþîÐeÊþ
@ÐjÞ\ùÒmþ HaÕ [Ð* `Þ[Ð* _Ðc \ùmþÐ jeþb þeþÐSÊ HaÕ ÒSÒS* _Ðc \ùmþÐ jÞ= eþÐSÊ Ð
NS`[Þ* jÐc«Æ bþÐaÒeþ Òj LÐdàÔ @Ðeþc÷ LeÞþ\ÞÒmþ Ð ÒNÐaÞt aÞ]ÔÐê* jc¯ÆÒeþ
LVLLÊ aÞÒ]õÐkÑ LafeÊþ eþlÐ LeÞþ Òj `õjÞwÞ @Sà_ LeÞ\ þ Òù mþ Ð `Òeþ ÒbþÐB eþÐSÐcÐ_*
]Êaàf[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B Òj _ÞÒS jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð
cÊLÊtÒ]a ]Êaàf _\ÞÒmþ Ð jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ LmþÐ `Òeþ HL eþÐSÒ_ß[ÞL
@yÞeþ[Ð c^ÔeÊþ JXÏÞhÐLÊ Ò$¼eþÐB @ÐZÞaÐLÊ c^Ô Òj dÒ\ÐQÞ[ D]Ôc LeÞþ\ÞÒmþ Ð kÞtÊ
[Ñ\àdÐ[õÑcÐ_*Ê j«ÊÆ½¤ LeÞþaÐ`ÐBÜ Òj kÊNÊfÞ SÞmþîÐeþ [ÞõÒaZÑWÐÒeþ N=Ð_]ÑÒeþ `ÐkÐQ
_ÞcÐàZ LeÞ\ þ ÞÒm,þ dÐkÐ cÊLt
Ê OÐV _ÐcÒeþ èÞQ þ Þ[ Ð ÒN×XÏ eþÐSÐ*Ê èþÐSÞ[ LeÞa þ ÐÒdÐNÊÜ
Òj @Ò_L ^_eþ[ï `õÐ©Æ ÒkÐB\ÞÒmþ Ð HkÐeþ _Þ]hà_ jèe` þË Òj aÞaÐk D`Òeþ LeþRÐXÏ
ÒOÐiZÐ LeÞþ\ÞÒmþ Ð eþÐSÔÒeþ hÐ«ÞÆ J hó<¼fÐ `õ[Þº¤Ð`ÐBÜ c^Ô Òj @Ò_L `]Òl`
Ò_B\Þ Ò mþ Ð aõ Ð kê Z cÐ_*Ê j«Ê Æ ½ ¤ LeÞ þ a Ð`ÐBÜ ÒLÒ[L aõ Ð kê Z hÐj_ (d\Ð:
]Ð¨cÊLÊt`Êe)þ c^Ô `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ÞÒmþ Ð
cÊLÊtÒ]a*`ÐBÜ aXÏ jcjÔÐ ÒkmþÐ [[çLÐfÑ_ bþÐeþ[eþ eþÐS_Ñ[Þ Ð ÒcÐNmþ
jcõÐV bþÐaÒeþ @ÐLaeþ _ÞSeþ yÞ[ÞLÊ jÊ]óYÏ LeÞþaÐ `Òeþ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ
ÒjÒ[ÒafLÊ `õ ª Ê Æ [ ÒkD\Þ Ò mþ Ð kÞ c Ê * Ò_[ó [ è Ð ^Ñ_þ @Ð$¼NÐ_ h¦Þ Æ ]è Þ [ Ñ¯Æ
`Ð_Þ`\ dÊwÒeþ (1556) ÒcÐNmþ Òj_Ð kÐ[Òe èþÐSÞ[ ÒkaÐ `Òeþ Ò]heþ
ÒLÒ[L eþÐSÔLÊ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkÐBdÐBþ\ÞmÐþ Ð d]ÞJ ÒcÐNmþ h¦ÞÆLÊ `ÊZÞ \Òeþ èþÐªÆ
LeÞþ @Ð$¼NÐ_cÐÒ_ ]ÞmþîÑ `Ê_eþ^ÞLÐeþ LeÞþaÐLÊ @bÞþfÐi eþMÞ\ÞÒmþ, yÐ_Ñ¯Æ
eþÐSÔNÊXÏÞLÊ Lrþàó[èÒeþ eMÞ eþÐSÔ aÞªÆÐeþ LeÞþaÐ ÒjcÐ_*eþ mþlÔ \Þmþ Ð Ð ÒjkÞbþfÞ
SÒZ ckrþèÐLÐÕlÑ @Ð$¼NÐ_ hÐjL \ùÒmþ a=eþ jÊÒmþcÐ_ LeçþeþÐ_Ñ Ð @ÐLaeþ J
jÊÒmþcÐ_* c^ÔÒeþ eþÐSÔaÞªÆÐeþmþÐNÞ ÒdDÜ `õ[Þ]ètèÞ[Ð QÐmÞþmþÐ, [Ð'eþ hÞLÐeþ
ÒkmþÐ JXÏÞhÐ Ð jÊÒmþcÐ_ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LÒm ¼¼Ð [Ð* Òj_Ð_Ð¯ÆL LfÐ`ÐkÐXÏ
ctÞeþ mÊþ¶¤_ LeÞþ JXÏÞhÐ`ÐBÜþ Mf_Ð¯ÆL jÐSÞ\Òmþ c^Ô cÊjmþcÐ_*`ÐBÜ HL
`õLÐeþeþ @Ð]hà `õ[Þº¤Ð LeÊ\ùÒmþ Ð LÐeþZ cËrÞÙ`ËSÐeþ aÞÒmþÐ` LeÞþaÐ [Ð*`ÐBÜ
HL ^ÐcÙL LÐdàÔ \ÞmþÐ ¼¼Ð ÒhiÒeþ a=eþ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ jÊÒmþcÐ_* Ò_[ó[èÒeþ
JXÏÞhÐLÊ èþÐªÆ LÒmþ Ð ÒkÒm,þ D`jÕkÐeþÒeþ ÒcÐNmþcÐ_* @^Ñ_LÊ JXÏÞhÐ
@ÐjÞmþÐ Ð @ÐbÔþ«ÆeÑþZ aÞÒ]õÐkÒdÐNÊÜ cÊLÊtÒ]a a=eþ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ HaÕ `Òeþ
ÒcÐNmþcÐ_*eþ `õ[ÞÒeþÐ^ LeÞþ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ Ð [Ð* èþÐS¯Æ`ÐBÜ akÞeþÐLõcZ
Òd[ÞLÞ cÐ[õÐÒeþ ]Ð¯ÑÆ \ùmþÐ, [Ò[ÐÎ^ùL ]Ð¯ÑÆ \ùmþÐ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ iXd§,Æ
aÞhèÐjOÐ[L[Ð J k[ÔÐ Ð _ÞÒS cÊLÊtÒ]a c^Ô HkÞ jaÊ D`Ð¯Æ @amþcè_ LeÞþ
eþ Ð S`] `õ Ð ©Æ ÒkÐB\ù Ò mþ Ð HkÐ \Þ m þ Ð [Ð* jc¯Æ e þ eþ Ð SÒ_ß [ Þ L èþ ƒ Æ e þ Ð Ð
eþ Ð SÐcÐÒ_ eþ Ð SÔ aÞ ª Æ Ð eþ ` ÐBÜ ]Þ N ç a Þ S ¯Æ L Ê HL `õ ^ Ð_ cÐ^Ôc ÒaÐmÞ þ cÒ_
LeÊþ\ùÒm ¼¼Ðþ WÞLç ÒjkÞbþfÞ Dn eþÐSÐ^ùLÐeÑþcÐÒ_ HaÕ eþÐSÔ`] `ÐB_\ùaÐ

@j«ÊÆ½¤ @^ÞLÐeÑþ J eþÐSaÕhScÐÒ_ k[ÔÐ, iXÏd§Æ J aÞhèÐjOÐ[L[ÐLÊ cÐ^Ôc
LeÞþ eþÐS`] mþÐbþ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ùÒmþ Ð HkÐLÊ bÊþmþ aÐ WÞLç ÒaÐmÞþ eþÐ¯Æ
Ò]aÐ èþÞaÒrþà dÊ¦ÞÆ_Þº¤ bþÐÒa aÞÒhìiZ LeÞþaÐ DQÞ[ Òka Ð
þ 1568Òeþ LfÐ`ÐkÐXeþ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ jcèuÒeþ @Ò_L LÞcè]«ÑÆ eþkÞRÞ Ð
cÐ]fÐ`Ð&Þ @_ÊjÐÒe,þ LfÐ`ÐkÐXÏ eþÐS^Ð_Ñ LVL @^ùLÐeþ LeÞþÒ_aÐ Maeþ `ÐB
SN_ïÐ\ ctÞeþeþ ÒjaÐ¯Æ[cÐÒ_ ]Þ@Ü* `õ[ÞcÐLÊ QÞmÞþLÐÒeþ mÊþQÐB eþMù\ùÒmþ Ð HkÐ
SÐZÞ`ÐeÞþ LfÐ`ÐkÐXÏ ÒjWÐeÊþ `õ[ÞcÐ*Ê @ÐZÞ N=Ð_]Ñ LËfÒeþ a=Òeþ ]Ðk LmÐþ Ð
aÞheþ ckÐ«ÞÆ _ÐcLþ SÒZ Òaß»¤a D¦Æ Ò`ÐXÞ dÐB\ÞaÐ ÒjkÞ ]ÐeÊþ `õ[ÞcÐ*eþ aõkê*Ê
HL có]= bÞ[ þ Òeþ @ÐZÞ JXÏÞhÐ `õ[ÔÐarþà_ LeÞ\
þ ÞÒmþ Ð ÒLÒ[L aÞaeþZÑÒeþ LfÐ`ÐkÐXÏ
SN_ïÐ\ ctÞeþ ^èÕj LeÞþ\ÞaÐ L\Ð c^Ô DÒmþîM @RÞ Ð cÐ[õ `õ[ï[ÐrþèÞL [\Ô @_ÊjÐÒeþ
ÒQÐXÏN=Ò]a* jc¯ÆÒeþ _ÞcÙ[ SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ _Ë[_ LeÞþ `ÊZÞ \Òeþ ctÞeþ
_ÞcÐàZ ÒkÐB\ÞaÐeþ ÒL×ZjÞ `õcÐZ _ÐkÚ Ð LÞcè]«ÑÆ @_ÊjÐÒeþ LfÐ`ÐkÐXÏ SN_ïÐ\ ctÞeþ
^èÕj _ LeÞþ ÒLaf [kÚeÊþ `õ[ÞcÐ*Ê Ò_B dÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞ aÞNõk* ]‘ÐaÒhiÆ DwÐeþ
LeÐdÐB èþarþàÑ LÐfÒeþ _Ë[_ bþÐÒa ctÞeþÒeþ `õ[Þº¤Ð LeþÐdÐB\ÞmþÐ Ð _ÞÒS
LfÐ`ÐkÐXÏ JXÏÞhÐeþ QÐeÞ@þÐÒXÏ dÐB ctÞeþ ^èÕj LeÞþ\ÞaÐ L\ÐLÊ c^Ô HL I[ÞkÐjÞL
j[Ô bþÐaÒeþ NÒaiLcÐÒ_ jèÑLÐeþ LeÞþ `Ðeþ«ÞÆ _ÐkÚ Ð
@_Ô HL LÞcè]«ÑÆ @_ÊdÐ¯Ñ,Æ LfÐ`ÐkÐXÏ `õ\Òc SÒZ kÞtÊ \ÞmÐþ HaÕ a=
jÊmþ[Ð_* L_ÔÐLÊ aÞaÐk LeÞþ cÊjmþcÐ_ ÒkÐB\ÞmÐþ Ð `ÊeÑþLÊ @ÐjÞ Òj `ÊZÞ kÞtÊ
^càÒeþ ]ÑlÞ[ ÒkaÐLÊ QÐkÚ\ÞmÐ ¼ Ð cÐ[ö SN_ïÐ\ ctÞeþeþ `ËSLcÐÒ_ HkÐLÊ aÞÒeþÐ^
LÒmþ Ð H\ÞÒeþ `õ[ÞkÞÕjÐèþÐ¯ÆZ ÒkÐB Òj ctÞeþ ^èÕj LeÞþaÐ @Ðeþc÷ LmÐþ Ð cÐ[õ
cÊjmÞþc aÞaeþZÑ @_ÊdÐ¯ÑÆ, LfÐ`ÐkÐXÏ SÒZ @Ð$¼NÐ_ \ùmÐþ Ð a=eþ @Ð$¼NÐ_
jÊm[Ð_ jÊÒmþcÐ_ LeçþeþÐ_Ñ* SÒZ @_ÊN[ Òj_Ð_Ð¯ÆL bþÐaÒeþ Òj ÒLaf [Ð'
LrþàaÔ `Ðf_ LeÊþ\ÞmÐþ Ð eþÐSÔ aÞªÆÐeþ J @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆeþ `Ê_`àõ[Þº¤Ð d]ÞJ `õcÊM
DÒ~hÔ \ùmþÐ, Òjß_ÞLcÐ_* c_Òeþ ^ÐcÙL DÒrþS_Ð jó½Þ¤ LeÞþ HkÞ DÒ~hÔ jÐ^_
LeÞþaÐLÊ jÊmþ[Ð_ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ùÒmþ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ ÒjÒ[ÒaÒf ctÞeþ ^èÕj LeÞþaÐ
HL @ÐahÔL[Ð ÒkÐB `XÞ\ùmþÐ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, c^ÔdÊNÒeþ h[öã eþÐSÔ D`Òeþ Lrþàó[è
SÐkÞeþ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ @ÐLõcZLÐeÑþcÐÒ_ eþÐS`õÐjÐ] J eþÐSÐ_Ê]Ð_Òeþ _ÞcÙ[ ctÞeþ
mÊþ¶¤_ LeÞþaÐ D`Òeþ NÊeÊþ[è Ò]D\ùÒmþ Ð Òd ÒL×ZjÞ eþÐSÔÒeþ eþÐS`õjÐ] [Êf_ÐÒeþ
ÒdÒk[Ê ctÞeþNÊXÞLeþ jÕMÔÐ @^ùL HaÕ ÒjNÊXÞL Lcç jÊeþlÞ[, @ÐLõcZ ctÞeþ
D`Òeþ ÒkaÐ jèÐbþÐaÞL Ð eþÐSÔaÐjÑ* ]ó½Þ¤Òeþ èþÐSÞ[ eþÐSÐ* èþÐLõcLÊ lÊÀ¤
LeÞþaÐÒeþ c^Ô HkÐ jkÐ¯ÆL ÒkDþ\ÞmþÐ Ð

NS`[Þ* jc¯Æeþ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ
NS`[Þ aÐ jËdàÔaÕhÑ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐÒeþ LÐdàÔ[Ó eþÐSÐ aÐ NS`[Þ eþÐSÔeþ
jÒaàjaÐà \ùÒmþ Ð SN_ïÐ\* Qf«ÞÆ `õ[ÞcÐ ÒaÐmÞþ [Ð*Ê cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ¼ Ð aÞhèÐj
\ÞmþÐ Òdþ [Ð*eþ (eþÐSÐ*e)þ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ @\à SN_ïÐ\*eþ aÞÒeþÐ^Ñ ÒkaÐ ! @Ò_L
\e èþƒÆeþÐ Jþ eþÑ[Þ akÞbËþà[ @ÐQeþZ LeÞþ jÊwÐ eþÐSÐ S_aÞÒeþÐ^LÊ HXÐB dÐD\ùÒm,þ
LÐeþZ SN_ïÐ\* @ÐÒ]hÒeþ `]Òl`VÞ _Þ@ÐNmþÐ ÒaÐmÞþ `õQÐeþ LeþÐdÐD\ùmþÐ Ð
aõÐkêZcÐÒ_ SN_ïÐ\*þ [\ÐL\ù[ aÐZÑLÊ @ÐahÔLcÒ[ aÔÐMÔÐ LeÊþ\ùÒmþ Ð Ò[ZÊ
aõÐkêZcÐ_* jc\à_ mþÐbþ LeÞþaÐ jLÐÒh NS`[Þ [\Ð @_Ô eþÐSÐcÐÒ_ aõÐkêZcÐ_*Ê
@ÐhÐ_ÊeËþ` `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÊþ\ùÒmþ Ð eþÐSaÕhS _ ÒkaÐ jÒrþè, N=eþÐSÐ*Ê
aÞ[ÐXÏÞ[ LeÞ L`ÞÒftõÒ]a*þ jÞÕkÐj_ @ÐÒeþÐkZ, ÒSÔº¤ `Ê[õ _ ÒkaÐ jÒrþè
`ÊeÊþÒiÐrþcÒ]a*þ eþÐS[è`õÐ©ÞÆ @Ð]Þ eÑþ[Þ akÞbËþà[ LÐdàÔ SN_ïÐ\* _ÐcÒe _Þ@ÐdÐB
\ÞaÐeÊþ NókÑ[ ÒkÐBNmþÐ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ c^Ô-dÊNÒe,þ eþÐSÐ J aõÐkêZcÐ_*
c^ÔÒeþ ÒcÃ \ÞmþÐ eþÐ½õ¤eþ `õcÊM @Ð^Ðeþ ¤ Ð
NS`[Þ*Ê `õhÐj_Òeþ jÐkÐdÔ LeÞþaÐ`ÐBÜ aõÐkêZ aÐ `ÊÒeþÐkÞ[aNà* aÔ[Ñ[
c§ÞèÞþi] J @_Ô @^ùLÐeÑþcÐÒ_ c^Ô eþkÞ\ùÒmþ Ð ÒjcÐ_*Ê "`Ð[õ', "ckÐ`Ð[õ',
"ÒaÒkeþÐ-ckÐ`Ð[õ' J "jÐc«'Æ LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð NS`[Þ jÐcõÐSÔ "ckÐeþÐSÔ' _ÐcÒeþ
èþÞQÞ[ \ùmþÐ Ð [ÐLÊ ÒLÒ[L ]¨Æ`ÐV J eþÐSÔÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐdÐB\ùmþÐ Ð eþÐSÔeþ
jÒaÐàn @^ùLÐeÑþ*Ê eþÐSÐ aÐ èÑþl LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð jÐ^ÐeþZ[Ó eþÐSèÞþaÐeþeþ aÔ¦ÞÆ
aÐ eþÐSLÊcÐeþ*Ê eþÐSÔeþ `õÐhÐj_ÞL ]Ð¯ÞÆ[è ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ Ð eþÐSÔ`Ðf eþÐSjèeþ LÞRÞ
@Õh eþMù afLÐ @ÕhLÊ eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÊþ\ùÒmþ Ð L`ÞÒftõÒ]a* jc¯ÆÒeþ
ckÐeþÐSÔ MÊaç aÞªÆÐeþ mþÐbþ LeÞþ\ùmþÐ Ð jÐc«Æ eþÐSÐcÐÒ_ NS`[Þ*Ê aÐiÙL Ò]¯Æ J
dÊw jc¯ÆÒeþ Òjß_Ô jkÐ¯Æ[Ð `õ]Ð_ LeÊþ\ùÒmþ Ð @ÐbÔþ«ÆeÑþZ hÐj_ ÒjcÐ_*
]Ð¯ÞÆ[èÒeþ QÐmÞþ\ùmþÐ Ð NS`[Þ [kÚÒeþ kªÆÒl` LeÊþ _\ùÒmþ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ
NS`[Þ* ]Êaàf[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B ÒjcÐÒ_ _ÞSLÊ jèÐ^Ñ_ ÒOÐiZÐ LeÊ\ùÒmþ Ð
ÒLÒ[L yÐ_Òeþ NS`[Þ* `õ[Ôl Lràó[èÒeþ \ùaÐ eþÐSÔLÊ ]¨Æ`ÐV c^Ô
LÊkÐdÐBRÞ Ð [Ð'eþ `õÐhÐj_ÞL cÊMÔ*Ê ]¨ÆèÑþl aÐ @^Ôl ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð
ÒjcÐ_*Ê NS`[Þ _Þd¦ Ê ÞÆ Ò]D\ùÒmþ Ð ]¨Æ`ÐVLÊ ÒLÒ[ÐVÞ aÞhÞÒeþ aÞb¦þ Æ LeþÐdÐD\ùmÐþ
HaÕ [Ð'eþ @^ùLÐeþÑ*Ê "aÞÒhÐ¯Ñ' LÊkÐdÐD\ùmþÐ Ð ÒjkÞbþfÞ NõÐceþ cÊMÔ \ùÒmþ "ÒbþÐB' Ð
LÐfLõÒc HkÞ @^ùLÐeÑþcÐÒ_ aÕhÐ_ÊLc õ ÞL bþÐÒa _ÞS _ÞS `]aÑÒeþ eþkÞ D¦Æ `]aÑLÊ
aÕheþ jÐ=Þ@Ð bþÐaÒeþ aÔakÐeþ LeÊ\þ Òù mþ Ð eþÐS`õ]rþ HkÞ "jÐ=Þ@Ð' ÒjcÐ_*Ê jÐcÐSÞL
`õ[Þº¤Ð Ò]mþÐ [\Ð @jêÞ[Ð `õ]Ð_ LeÞþaÐÒeþ jÐkÐdÔ LmþÐ Ð NS`[Þ hÐj_eþ @ajÐ_
`Òeþ c^Ô ÒjcÐÒ_ D¦Æ jÐ=Þ@ÐLÊ aÔakÐeþ LÒmþ Ð

jËdàÔaÕhLÐfÑ_ ÒLÒ[L [\ÔeÊþ [[çLÐfÑ_ jÐceÞþL aÔayÐ jcèuÒeþ c^Ô
@Ò_L [\Ô SÐZÞaÐLÊ cÞÒf Ð N= eþÐS[èeÊþ DrþeþÐ^ÞLÐeþÒeþ jËdàÔaÕhÑcÐ_*Ê HL
aÞhÐf Òj_Ð `õÐ©Æ ÒkÐB\ùmÐþ Ð HkÐLÊ jÊjÕNWÞ[ LeÞþ ÒjcÐÒ_ eþÐSÔaÞªÆÐeþ J ]ÞNa ç ÞS¯Æ
`ÐBÜ aÔakÐeþ LeÊ\ þ Òù mþ Ð ÒjÒ[ÒaÒf eþÐSÔeþ `õ[Þº¤Ð cÊMÔ[Ó Òj_Ð jÕNW_ D`Òeþ
_Þbþàeþ LeÊþ\ùmþÐ Ð `ÒXÐhÑ eþÐSÔ @ÐLõcZ LeÞþ Òj_Ð ^_eþ[ï @ÐZÊ\ùÒm,þ dÐkÐeþ mþÐbþ
eþÐS @_Ê]Ð_Òeþ eþkÞ\ùaÐ @Ò_L jÐcÐSÞL aNàLÊ cÞfÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ctÞeþ _ÞcÐàZ @Ð]Þ aÔ¯Æ
akÊf LÐdàÔeþ þ `õ[Ôl mþÐbþ LÐeÞþNe,þ y`[Þ @Ð]Þ jÐcÐSÞLaNà*WÐeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ
`ÊÒeþÐkÞ[aNàLÊ c^Ô cÞfÊ\ÞmþÐ ¼ Ð Òj_Ðeþ j$¼f[Ð D`Òeþ @Ò_LÐÕhÒeþ HkÐ _Þbþàeþ
LeÊ\ùmþÐ Ð dÊwÒeþ eþÐSÐ* èþÐS¯Æ, eþÐSaÕhþ `[_eþ cÊMÔ LÐeþZ ÒkD\ùmþÐ Ð
eþÐSÐ*eþ HL _Þ¯ÆcÞ[ Òj_Ð eþkÞ\ùmþÐ Ð cÐ[õ dÊwÒaÒf jkÒdÐN`ÐBÜ jÐc«Æ
eþÐSÐcÐÒ_ c^Ô Òjß_Ô Ò`õeþZ LeÊ\ùÒmþ Ð eþÐSÔ [\Ð jcÐSeþ aÞbÞþ_ï jÐcÐSÞLaNàeþ
jcówÞ dÊw S¯Æ D`Òeþ _Þbþàeþ LeÊþ\ùaÐeÊþ ÒmþÐL*Ê dÊwÒeþ ÒdÐN Ò]aÐLÊ jaÊ ªÆeþÒeþ
Ò`õ e þ Z Ð ]Þ @ ÐdÐD\ù m þ Ð Ð L`Þ Ò ftõ Ò]a* jc¯Æ Ò eþ mÞ þ M ù [ jÐeþ f Ð ]Ðj*
ckbþÐeþ[Òeþ eþZbËþcÞÒeþ _Þk[ ÒkaÐ HL ÒN×eþac¯Æ LÐdàÔ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ Ð
dÊwÒeþ bþÐN Ò_B\ùaÐ Òjß_ÞLeþ jÐcÐSÞL j®¤Ð_ aówÞ `ÐD\ùmþÐ Ð Ò[ZÊ jÐc¯ÞÆL
bþÐÒa ÒdÐN Ò]B\ùaÐ @_Þ¯ÆcÞ[ Òjß_ÞL c^Ô dÊw `Òeþ [Ð* `]aÑLÊ _ÐÜeþ jÐ=Þ@Ð
aÐ jÕsÐ bþÐaÒeþ aÔakÐeþ LeÊ\ùÒmþ Ð @Ò_L ÒRÐVQÐiÑ, eþ¯Æ[ J [\ÐL\ù[ "[f'
SÐ[Þeþ ÒmþÐL c^Ô dÊwÒeþ bþÐN Ò_D\ùÒm ÒaÐmÞþ ÒjcÐ_* jÐ=Þ@ÐeÊþ SZÐ`ÒXÏ Ð
"Òj_Ð`[Þ', "QƒÆ[Þ' (RÐcÊ`[Þ), "eþÐD[eþÐ¯'Æ (`]Ð[ÞL eþÐD[ Òj_Ðeþ @^ùLÐeÑ),
"jÐkÐZÑ' (NSÐÒeþÐkÑ), "]¨Æ`ÐV', "]¨ÆÒj_Ð', "`¾Þ¤cLaÐV', "DrþeþLaÐV',
"cÐ_jÞ Õ k', "eþ Ð ¯Æ j Þ Õ k', "afÑ¯Æ Ð eþ j Þ Õ k', "`ÐkÐXÏ j Þ Õ k', "jÐc«Æ j Þ Õ kÐe',
"ÒaÒkeþÐ', "_Ð¯ÆL', "ÒS_Ð', "aXÏÒS_Ð', "`õ^Ð_', "]¨Æ`ÐZÞ', "]fÒaÒkeþÐ',
"NXÏ_Ð¯ÆL' J "MÊÃÞ@¤Ð' @Ð]Þ \ÞmÐþ Òj_ÐjƒÆLÙ[ `]`]aÑ Ð dÊwÒeþ @ÕhNõkZ
LeÞþ\ÞaÐeÊþ HkÞ jÕsÐ^ÐeÑþ ÒmþÐL hÐ«ÞÆ jc¯ÆÒeþ c^Ô _ÞS _ÞS ªÆeþÒeþ HaÕ
Òl[õÒeþ jÐcÐSÞL `õ[Þº¤Ð J `ÐõhÐj_ÞL ]Ð¯ÞÆ[è `ÐB `ÐeÊþ\ùÒmþ Ð Òj_ÐÒeþ ^_Ê,
Ò[õÐZ, he,þ @jÞ, SWÞ, NÊeÊþS, hÐÒafÞ @Ð]Þ `ÐeþƒeÞþL @±Æeþ aÔakÐeþ ÒkD\ùmþÐ Ð
Òjß_ÞL J Òj_Ð_Ð¯ÆLÆ*Ê aÐ]Ò]Òm,þ Òj_ÐÒeþ ^èSÐ^ÐeÑ,þ aÐ]ÔLÐeþ @Ð]Þ c^Ô
ekÊ\ùÒmþ Ð jÐeþfÐ ]Ðj* ckÐbþÐeþ[Òeþ H jaÊeþ DÒmþîM eþkÞRÞ Ð d]ÞJ jÐeþfÐ
]Ðj L`ÞÒftõ Ò]a*eþ ÒL×ZjÞ dÊw L\Ð aÀ¤à_Ð LeÞþ _ÐkÐ«ÞÆ, [Ð* Ló[ÞÒeþ
ckÐbþÐeþ[ dÊweþ aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ ¼¼Ðþ Òj\ÞÒeþ jcLÐfÑ_ Òjß_ÞL QÐf_Ð J jÐceÞL
aÔayÐeþ `õ[Þ$¼f_ ¸¤½¤ bþÐÒa Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð

NS`[Þ* Òj_Ð aÐk_ÑÒe `]Ð[ÞL Òjß_Ô*eþ jÕMÔÐ @^ùL \ùmÐþ ÒaÐmÞþ `rþàN Ê ÑS
aÔÐMÔÐLÐeþ _ÊÔ_ÞS DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð L`ÞÒftõÒ]a* NSaÐkÞ_Ñ h[öãcÐ_*`ÐBÜ
bþ¯Æeþ LÐeþZ ÒkD\ùmÐþ ÒaÐmÞþ @Ò_L jcLÐfÑ_ aÞaeþZÑÒeþ DÒmþM î eþkÞRÞ Ð _ÊÔ_ÞS*
@_ÊdÐ¯ÑÆ, Ló»Ò¤ ]a eþÐ¯Æ* jk dÊw LmþÐÒaÒf NS`[Þ Òj_ÐÒeþ 1300 kªÑÆ \ÞÒmþ ¼ Ð
SN_ïÐ\* _ÐcÒeþ NS`[Þ dÊw LeÊ\ þ a
ù ÐeÊþ jÐc«Æ eþÐSÐcÐÒ_ dÒ\ÐQÞ[ Òjß_Ô jkÐ¯Æ[Ð
LeÞþaÐÒeþ ÒkfÐ LeÊþ_\ùÒmþ Ð kªÑÆaÐkÞ_Ñ c^Ô aÞÒhi LeÞþ jÐc«Æ eþÐSÐcÐ_*eþ ]Ð_
ÒkÐB\ùaÐ aXÏ L\Ð _ÊÒkÜþ Ð SN_ïÐ\* _ÐcÒeþ NS`[Þ JXÏÞhÐeþ jcªÆ eþÐSÐ*Ê HLSÊVç
LeÞþ`ÐeÞþ\ùÒmþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, SN_ïÐ\*ÒdÐNÊÜ Òj eþÐSÐcÐ_* c^ÔÒeþ jaàcÐ_Ô ÒkaÐeþ
jÐc\àÔ eþMÊ\ùÒmþ Ð HkÐ [Ð*Ê aÞhÐf Òj_Ð QÐf_Ð LeÞþaÐÒeþ jÐkÐdÔ LeÊþ\ÞmþÐ Ð [ÐkÐ
aÔ[Ñ[ JXÏÞhÐeþ eþÐSÐcÐ_* c^ÔÒeþ @«ÆeÑþZ aÞaÐ]eþ jcÐ^Ð_ ÒaÒf [Ð*eþ
ckrþè`ÀË ¤à bËc
þ ÞLÐ eþk\ Ê m
ù Ðþ Ð HkÐ [Ð*eþ `]cdàÔÐ]ÐLÊ aówÞ LeÞa þ ÐÒeþ jÐkÐdÔ LeÊ\ þ ÞmÐþ ¼ Ð
Òj \ÞÒmþ aªÊÆ[Ó `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ jcõÐV ¼ Ð
NS`[Þ `õÐhÐj_ÞL J jÐceÞþL aÔayÐÒeþ ]ÊNàNÊXÏÞLeþ @Ò_L `õÐ^Ð_Ô \ùmþÐ Ð
N=eþÐS[è jc¯ÆÒeþ @Ò_L ]ÊNà _ÞcÙ[ ÒkÐB\ùmÐþ , dÐkÐLÊ DrþeÐþ ^ùLÐe jË[Òõ eþ NS`[Þ
D`ÒdÐN LeÊþ\ùÒmþ Ð eþÐSÔ S¯ÆÒaÒf c^Ô @Ò_L _Ë@Ð ]ÊNà NS`[Þ* Lróà[èLÊ
@ÐjÞ\ùmþÐ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ NS`[Þ @Ò_L _Ë@Ð ]ÊNà _ÞcÐàZ LeÞþ\ùÒmþ Ð ]ÊNàÒeþ Òjß_Ô
RÐDZÞ `XÊ\m ù Ðþ ; yÐ_Ñ¯Æ `ÐõhÐj_ÞL ÒLtõ eËÒþ ` [ÐkÐ LÐdàÔ LeÊ\ þ m
ù Ðþ Ð eþÐSÐ* ÒLÐWOeþ
J eþÐSjè ÒLtõ bþÐaÒeþ c^Ô ]ÊNàNÊXÏÞLeþ aÔakÐeþ ÒkD\ùmþÐ Ð ÒLÒ[ÐVÞ `õcÊM ]ÊNà
c^ÔÒeþ eþkÞ\ùmþÐ: ctÐeþ_]ÊNà (kÊNÊfÞþ SÞmþîÐeþ bÞþ[eþNXÏ), ]ÐÒcÐ]eþ _]Ñ LËfyÞ[
ÒLÐVÐjÞ_ ]ÊNà, aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐyÞ[ Ò]DfNXÏ J eþÐ¯ÆaZÞ@Ð ]ÊNà, dÐS`Êeþ
LVL(]ÊNà), R[Þ@Ð _ÞLVy @ceþÐa[Ñ LVL, ÒQ×]èÐeþ LVL, aÐeþÐZjÑ LVL
(@Ð^Ê_ÞL LVL jke)þ HaÕ aÐeþ= _ÞLVy QËX= LVL Ð HkÞ jaÊ aXÏ ]ÊNà aÔ[Ñ[
kÊcÐ, MùcÞXÞ, QÞLÞVÞ, `ÐmÊþe,þ MmÞþÒLÐV J @ÐWNXÒeþ jÐ_ jÐ_ ]ÊNàcÐ_ eþkÞ\ùmþÐ ¼ Ð
]lÞZ aÞS¯Æ `Òeþ `õÐ©Æ ÒkÐB\ùaÐ Ò]aeÒLÐ¨ÆÐ ]ÊNà (_ÐmþÒNÐ¨ÆÐ SÞmþîÐ), JèÐeÕþNmþ
]ÊNà, Ò_ÒmþÐeþ SÞmÐîþ yÞ[ D]¯ÆNÞeÞþ ]ÊNà J NÊÃ¤Êeþ _ÞLVy ÒLÐ¨ÆÐaÞX þ Ê ]ÊNàLÊ c^Ô NS`[Þ
eþÐSÐ* jÐc«ÆcÐÒ_ aÔakÐeþ LeÊþ\ùÒmþ Ð ]ÊNà ÒdÒk[Ê `ÐõhÐj_ÞL J jÐceÞþL lc[Ðeþ
ÒLtõ \ùmþÐ, [Ðeþ @^ùLÐe`ÐBÜþ dÊw ÒaÒf h[öãeþÐSÐ D]Ôc LeÊþ\ùÒmþ Ð ]ÊNà D`Òeþ
_Þ¯Æ§ÆZ \ùaÐ dÐH D¦Æ Òl[õÒeþ eþÐSh¦ÞÆ èþÐSÞ[ ÒkÐB_\ùaÐ jÊ¸¤½¤ ÒkD\ùmþÐ Ð
]ÞNçaÞS¯ÆÒaÒf NS`[Þ Òj_Ð h[öã eþÐSÔeþ ]ÊNàNÊXÞLÊ ^èÕj _LeÞþ _ÞS DÒ~hÔÒeþ
aÔakÐeþ LeÊþ\ùÒmþ Ð HkÐ NS`[Þ eþÐSÐ* ]Ëeþ]ó½Þ¤LÊ B=Þ[ LÒeþ Ð

c^ÔdÊNÑ¯Æ JXÏÞhÐÒeþ
jÐÕ²ôÆ[ÞL aÞLÐh
c^ÔdÊNÑ¯Æ JXÏÞhÐÒeþ bþÐiÐ-jÐkÞ[Ô, yÐ`[Ô, LÐeÞN þ eÞ, ^cà, jÕ²ôÆ[Þ @Ð]Þ Òl[õÒeþ
_Ð_Ð èÞþarþà_ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ùmþÐ Ð HkÞ èÞþarþà_LÊ @ÐÒc jÐÕ²Æó[ÞL aÞLÐh _ÐcÒeþ
_ÐcÞ[ LeÞþ`ÐeÞþaÐ Ð ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[è LÐfÒeþ HkÞ jÐÕ²ôÆ[ÞL aÞLÐheþ @Ðeþc÷ ÒkÐB
`õ\Òc N=aÕh J `Òeþ NS`[Þ hÐj_ jc¯ÆÒeþ [Ð'eþ ^ÐeþÐ aÔÐ`L ÒkmþÐ Ð
eþÐS_Ñ[ÞL ]ó½Þ¤eÊþ @Ò_L lÊ]õ eþÐSÔeþ jc½Þ¤ ÒkÐB\ùaÐ jÒrþè JXÏÞhÐ, LfÞ= aÐ DLúf
_ÐcÒeþ HL aÞhÐf eþÐSÔeþ D[ç\Ð_ HkÞ jc¯ÆÒeþ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ùmþÐ Ð eþÐSÒ_ß[ÞL
HL[Ð ÒmþÐL* c^ÔÒeþ jÐÕ²ôÆ[ÞL HL[ÐLÊ S_êÒ]mþÐ ÒaÐmÞþ LkÞaÐ d]ÞJ @[ÊÔ¦ÞÆþ Òka,
[\Ð`Þ èþ¸¤eþ `õ[Þ Dbþ¯Æ @_Ê`ËeþL ÒkÒmþ ÒaÐmÞþ LkÞaÐ @jcÑQÑ_ Òka _ÐkÚ Ð
@Ð^Ê_ÞL SÐ[Ñ¯Æ[ÐbþÐaeþ HL `Ëaà @ayÐ ÒaÐmÞþ c^Ô [ÐkÐLÊ LkÞÒka Ð
bþÐiÐ J jÐkÞ[Ô
j©Æc h[ÐvÑeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ ]èÐ]h h[ÐvÑ `dàÔ«Æ JXÏÞhÐÒeþ jÕ²ôÆ[ bþÐiÐ J
jÐkÞ[Ôeþ MÊaç `õbþÐa eþkÞ\ùmþÐ Ð jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL d]ÞJ jÕ²ôÆ[LÊ bþÐaeþ @Ð]Ð_ `õ]Ð_
`ÐBÜ cÐ^Ôc eËþÒ` aÔakÐeþ LeÊþ _\ùÒm,þ Òa×wÞL aNàÒeþ HkÐeþ MÊaç @Ð]eþ eþkÞ\ùmþÐ Ð
ÒmþÐÒL jÕ²ôÆ[LÊ kÚ hÞlÐ ÒaÐmÞþ aÊTÊþ\ùÒmþ Ð Òb×þc [ÐcõhÐj_Òeþ eþkÞ\ùaÐ `õhªÞÆÒeþ
DncÐ_eþ jÕ²ôÆ[ ÒhìÐLcÐ_ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf Ð [kÚÒeþ eþkÞ\ÞaÐ ]èÞ@\àÒaÐ^L
hvNÊXÞLeþ `õÒ¯ÆÐNLÊ Ò]MùÒmþ cÒ_kÊH, ÒmþML _Þ¾Þ[¤ eËþÒ` jÕ²ôÆ[Òeþ MÊaç ^ÊeÑþZ
\ùÒmþ Ð Òb×þceþÐZÑ ^cà ckÐÒ]aÑ `õ]rþ [mþ[mÞþ [ÐcõhÐj_eþ jƒÆÐ]_Ð LeÞþ I[ÞkÐjÞL

Ló»¤Qtõ `ÐZÞNõÐkÑ [kÚÒeþ aÔakó[ @Ò_L hveþ HLÐ^ÞL @\à eþkÞ\ÞaÐ L\Ð LkÞþR«ÞÆ Ð
N= J NS`[Þ hÐj_ LÐfÒeþ ]Þ@ÐdÐB\ÞaÐ [Ðcõ hÐj_Òeþ c^Ô DnÒLÐVÑeþ jÕ²ôÆ[
bþÐiÐeþ aÔakÐeþ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð
@_ÊhÐj_ J [ÐcõhÐj_ aÔ[Ñ[ `õÐQÑ_ LÐfeÊþ @Ò_L jÐkÞ[ÞÔL eþQ_Ð c^Ô
jÕ²ôÆ[Òeþ JXÏÞhÐLÊ bÞþrÞþ LeÞþ ÒmþMÐdÐBRÞ Ð I[ÞkÐjÞL heþ[Qtõ ÒaÒkeþÐ* c[Òeþ
`qc-iº¤ h[ÐvÑÒeþ mÞM þ [ù HaÕ èþarþÑà jc¯ÆÒeþ akÊf bþÐÒa `õjÐeÞ[ þ `q[§Æeþ
ÒmþML aÞ»h ¤Ê cÐà* eþQ_Ðeþ `pbËc þ Þ \ùmÐþ LfÞ= Ð jcÊ]õ D`LËfÒeþ yÐ`Þ[ HkÞ eþÐSÔ
DLú½ ó ¤ cÐ_eþ kªÑÆ`ÐBÜ `õjw Þ \ùmÐþ , dÐkÐ `q[§Æeþ @Ò_L NÁ¤eþ bÞr þ b
þÞ c
þË Þ jó½¤Þ LÒeþ Ð
ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[èeþ Òhi bþÐNÒeþ @\Ðà[ç HLÐ]h h[ÐvÑÒeþ j[Ð_t _ÐcÒeþ
SÒZ `¨ÞÆ[ jÕ²ôÆ[Òeþ @Ò_L ÒSÔÐ[ÞaÞàsÐ_ jcèuÑ¯Æ eþQ_Ð jó½Þ¤ LeÞþ\ùaÐeþ ]ó½¤Ð«Æ
eþkÞRÞ Ð Òj `ÊeÊþÒiÐrþc aÐ `ÊeÑþ _ÞaÐjÑ \ùÒmþ HaÕ "jëÌ[Þ'eþ ÒmþML bþÐaÒeþ MÔÐ[ Ð
ÒjkÞbf þ Þ cÊeÐþ eÞþ cÞhõ jÕ²ôÆ[Òeþ "@_Oà eþÐOa _ÐVLcç' _ÐcÒeþ HL _ÐVL ÒmþM\ ù Òù m,þ
dÐkÐ SN_ïÐ\ `õ[ÞcÐ j®ÊMÒeþ àààÐàZÞÒeþ cqy ÒkD\ùmþÐ Ð cÊeþÐeÞþ cÞhõ _ac
h[ÐvÑeþ c^Ô bþÐNÒeþ HkÞ _ÐVL ÒmþMÞ\ùÒmþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð
]èÐ]h h[ÐvÑeþ SÒZ `õjÞw LaÞ ÒkÒmþ S¯ÆÒ]a, dÞH "NÑ[ÒNÐaÞt' eþQ_Ð
LeÞ\þ Òù mþ Ð NÑ[ ÒNÐaÞt d]ÞJ HL aók[ç LÐaÔ _ÊÒkÜ,þ jÐÕNÑ[ÞL[Ð`ÐBÜ HkÐ ÒmþÐLªÆeL þ Ê
`õjÐeÞþ[ ÒkÐB @ÐjÞRÞ Ð `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþÒeþ HkÐeþ NÐ¯Æ_ J `õ]hà_ akÊ ]Þ_eÊþ
QfÞ @ÐjÞRÞ Ð ÒjÒ[ÒaÒf ÒdÒk[Ê cÊ]õZeþ aÔayÐ _\ÞmþÐ, Ò`Ð\ÞNÊXÞLÊ [Ðf`[õÒeþ
mÞ`ÞLÐeþcÐÒ_ jÊteþ kªÆÐleþÒeþ _Lmþ LeÊ\ þ Òù mþ Ð LÐaÔeþ ÒmþÐL`Þ¯õ Æ[Ð [Ð'eþ _Lmþeþ
LÞjceÊþ SZÐ`ÒX Ð JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï yÐ_eÊþ NÑ[ÒNÐaÞteþ @_ËÔ_ hÒkVÞ _Lmþ (L`Þ)
H `dà Ô «Æ D`mþ • Æ ÒkÐB`ÐeÞ þ R Þ , dÐkÐ [Ð'eþ Òmþ Ð L`Þ õ ¯ Æ [ ÐLÊ jÊ ¸ ¤ ½ ¤ LÒeþ Ð
NÑ[ÒNÐaÞtÒeþ eþÐ^Ð J Ló»¤*eþ Ò`õc au_LÊ HL Òaß`ìaÞL bþÐaÒ]B @bÞþaÔ¦Æ
LeþÐdÐBRÞ Ð LaÞ S¯ÆÒ]a Ò`õcÒeþ eþkÞ\ÞaÐ Ò]ßkÞL @ÐÒaNLÊ D_êã¦Æ LeÞþ bþþÐa
eþÐSÔÒeþ HL aÞ`ìa @ÐZÞR«ÞÆ Ð
S¯ÆÒ]a* S_êyÐ_LÊ Ò_B @Ò_L aÞaÐ] eþkÞRÞ Ð LÐeþZ LaÞ _ÞS S_êyÐ_
L\Ð ¸¤½¤ bþÐaÒeþ LÐaÔÒeþ ÒLDÜWÞ DÒmþM î LeÞþ _ÐkÐ«Þ ¼ Ð a=, JXÏÞhÐ J cÞ\ÞfÐ Òl[õeþ
NÒaiLcÐÒ_ `õÒ[ÔL [Ð*Ê _ÞSeþ ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LeÞ\þ Ð«ÞÆ Ð ÒdDÜcÐÒ_ S¯ÆÒ]a a=Òeþ
S_êÞ[ ÒaÐmÞþ Lk«Þ,Æ ÒjcÐ_* @_ÊjÐÒeþ NÑ[ÒNÐaÞtÒeþ DmþîÞMù[ "DcÐ`[Þê'þ,
"jÐeþZ', "ÒNÐawà_' HaÕ "Ò^Ð¯Ñ'Æ a=eþÐSÐ mþlêZ Òj_ç* jcLÐfÑ_ jbþÐ `¨ÞÆ[
\ùÒmþ Ð Ò[ZÊ, S¯ÆÒ]a ÒjkÞ Òl[õeþ ÒkÐB\ùÒa Ð "S¯ÆÒ]a QeÞ[ þ ' _ÐcÒeþ a=fÐÒeþ
HL LÐaÔ cÞfÞRÞ ¼ Ð [ÐkÐLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ c^Ô S¯ÆÒ]a a=fÐeþ ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ LeþÐdÐH Ð

S¯ÆÒ]a [Ð* S_êcÐVÞeþ _Ðc "ÒLtÊaÞmþè' ÒaÐmÞþ LkÞR«ÞÆ Ð HkÞ NõÐc Ò[tÊmÞþ _ÐcÒeþ
aÑeþbËþc SÞmþîÐÒeþ eþkÞ\ÞaÐþ LÊkÐdÐH Ð
@Ò_L NÒaiL S¯ÆÒ]a JXÏÞhÐeþ ÒaÐmÞþ LkÞ\Ð«ÞÆ Ð [Ð* S_ê bÊþaÒ_hèeþ
_ÞLVy "ÒLtÊmþÞ' NõÐc ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LeþÐdÐH Ð ÒjkÞ NõÐcÒeþ eþÐSÔ jeþLÐeþ* `leÊþ
jêÐeþLÑ J jëÌ[ÞjÕNõkÐf¯Æ c^Ô `õ[Þº¤Ð ÒkÐBRÞ ¼ Ð cÐ[õ ÒLÒ[L I[ÞkÐjÞL bÊþaÒ_hèeþ
_ÞLVy HkÞ ÒLtÊmÞþ NõÐceþ `õÐQÑ_[ÐLÊ Ò_B jÒtk `õLÐh Leþ«ÞÆ Ð @_Ô `lÒeþ
JXÏÞhÐeþ jÐkÞÞ[ÞÔL èþƒÆeÐþ Òeþ LaÞ*Ê JXÏÞhÐeþ ÒaÐmÞþ ]óYÏ bþÐaÒeþ `õ[Þ`Ð]_ LeþÐdÐH Ð
Òj dÐkÐÒkD, S¯ÆÒ]a* S_êyÐ_LÊ Ò_B Òa×wÞL aÞaÐ]LÊ Ò]MùÒmþ cÒ_kÊH Òd,
HL LÐaÔ J [Ð'eþ LÐaÔLÐeþ jcÐS _ÞcÒ«Æ ctÞe-þcjçSÞ] aÐ cÞ_Ðeþ-aÞkÐeþ bþfÞ
jÐÕ²ôÆ[ÞL aÞbþa ÒkaÐeþ jÐc\àÔ eþM«ÞÆ Ð HkÐ LÐaÔeþ ckrþèLÊ kÚ ]hàÐH¼¼Ð
S¯ÆÒ]a* aÔ[Ñ[ c^ÔdÊNeþ @_Ô ÒdDÜ ÒLÒ[SZ jÕ²ôÆ[ LÐaÔLÐeþ* _Ðc
@ÐÒmþÐQ_ÐLÊ @ÐÒj, [_ê^ÔÒeþ @R«ÞÆ : "HLÐafÑ'eþ ÒmþML aÞ]ÔÐêþ, "jë[ Ì Þ'eþ ÒmþML
hõÑêþ @ÐQÐdàÔ [\Ð _ÑfÐcèeþ @ÐQÐdàÔ J h<¼êþ Ð aÞ]ÔÐêþ*Ê N=eþÐS `õ\c _eþjÞÕk
Ò]a* jbþÐLaÞ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð HLÐafÑÒeþ Òj _eþjÞÕkÒ]a*eþ da_
Òj_Ð jkÞ[ ÒkÐB\ùaÐ dÊweþ DÒmþîM LeÞþRþ«ÞÆ Ð hõÑê,þ _ÑfÐcèeþ J h<¼êþ*Ê ]èÐ]h
h[ÐvÑeþ LÐaÔLÐeþ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐH, d]ÞJ I[ÞkÐjÞL Ló»Q ¤ tõ `ÐZÞNÐõ kÑ* c[Òeþ
ÒjcÐÒ_ èþarþàÑLÐfÑ_ LÐaÔLÐeþ Ð hõÑêþ OÊcÊjeþþ b& eþÐSjbþÐeþ `¨ÞÆ[ \ùÒmþ Ð
N= eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ _eþjÞÕk Ò]a* jcLÐfÑ_ hc÷ãLÐeþ aÐSÒ`¯ÑÆ \ùÒmþ c^ÔLÐfeþ
@ÐD SÒZ ckrþè`ËÀ¤à LÐaÔLÐeþ Ð Òj `ÊeÑþ SÞmþîÐþ ]Ð¨ÆcÊLÊt`Êeþeþ _ÞaÐjÑ \ÞÒmþ Ð `õjÞw
"jÐkÞ[Ô ]`àZ'eþ eþQ¯ÞÆ[Ð LaÞ aÞhè_Ð\ N=eþÐSÐ Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a* jcLÐfÑ_ \ùÒmþ
ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH Ð @\Ðà[ç Òj `q]h h[ÐvÑeþ jõ½¤Ð Ð jÕ²ôÆ[ aÔ[Ñ[ `õÐLó[
bþÐiÐÒeþ Òj "LÊaf¯ÆÐ QeÞþÞ[ LÐaÔ' eþQ_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð
jËdàÔaÕheþ [Þ_ÞSZ dÐL hÐjL L`ÞÒftõÒ]a, `ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a J `õ[ÐèÊþ]õ
Ò]a*Ê LÐaÔ-eþQ¯ÞÆ[Ð bþÐaÒeþ ]hàÐdÐBRÞ ¼ Ð "`hÊe à Ðþ c aÞS¯'Æ (L`ÞÒÞ ftõÒ]a), @bÞ_ þ a
NÑ[ÒNÐaÞt , "@bÞ_ þ a ÒaZÑ jÕkÐe'þ J cÊ¦ÆÞ QÞ«ÆÐcZÞ (`ÊeÒþÊ iÐrþcÒ]a) HaÕ "jeþj[ è Ñ
aÞfÐjcç' (`õ[ÐèÊ] þ Òõ ]a)@Ð]Þ LÐaÔeþ eþQ_Ð NS`[ÞcÐÒ_ LeÞ\þ ÒÞ mþ ÒaÐmÞþ DÒmþM î
LeþÐdÐBRÞ ¼ Ð HkÞ LÐaÔNÊXL Þ Ê _ÞÒS NS`[Þ eþQ_Ð LeÞ\þ Òù mþ LÞ _ÐkÚ, Òj Ò_B H dÐH
jÒtk ]ËeÑþb þ [þË ÒkÐB_ÐkÚ Ð cÐ[õ H\ùeþÊ `õcÐZÞ[ kÊH Òd, NS`[ÞcÐÒ_ c^Ô LÐaÔLÐeþeþ
èÞQþ ¯Æ ÒMÐSÞR«Þ, dÐkÐ c^ÔLÐfÑ_ jcÐSeþ jÐÕ²ôÆ[L Þ aÞLÐhLÊ B=Þ[ LÒeþ Ð
c^ÔLÐfÑ_ JXÏh Þ ÐÒeþ jÕ²ôÆ[ jkÞ[þ JXÏ@
Þ Ð bþÐiÐ J jÐkÞ[Ôeþ c^Ô aÞLÐh Ò]MùaÐLÊ
cÞfÞ\ÐH Ð HL mÞþMù[ bþÐiÐ bþÐaÒeþ JXÏÞ@Ðeþ @Ðeþc÷ ÒLÒa ÒkÐB\ùmþÐ, [ÐkÐ _Þ~àÞ½¤

bþÐÒa LkÞaÐ L½¤Leþ Ð jc÷a[Ó jÕ²ôÆ[eþ @`bõÕþh `õÐQÔ-`õÐLó[ J jÕ²ôÆ[eþ `õQf_
`õÐQÑ_ LÐfeÊþ JXÏÞhÐÒeþ eþkÞ@ÐjÞ\ÞmþÐ Ð bþ]õLeÊþ `õÐ©Æ [ó[Ñ¯Æ h[ÐvÑeþ HL hÞfÐmÞþ`ÞeÊþ
SZÐdÐH Òd, ÒjÒ[ÒaÒf eþÐSbþÐiÐ eËÒþ ` `õÐLó[eþ `õQf_ \ùmÐþ Ð cÐ[õ [kÚÒeþ ÒL[L
yÐ_Ñ¯Æ hv c^Ô eþkÞ\ùmþÐ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ [[çLÐfÑ_ eþÐSbþÐiÐLÊ `õÐQÔ-`õÐLó[ ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐH Ð j©Æc h[ÐvÑeÊþ ÒhßÒfÐ¡þa, Òb×þc HaÕ ÒjÐcaÕhÑ eþÐS[è jc¯ÆÒeþ `õÐQÔ-
`õÐLó[ yÐ_Òeþ eþÐSbþÐiÐ eËþÒ` jÕ²ôÆ[eþ `õQf_ QÐmÞmþÐ Ð HkÐ jkÞ[ @«Æ[Ó Òa×wÞL
J `õÐhÐj_ÞL ªÆeþÒeþ HL bþÐiÐbÞþrÞþL ÒLtõÑLeþZ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞmþÐ Ð eþÐSbþÐiÐ jÕ²ôÆ[
ÒkaÐeÊþ aõÐkêZÔ ^càeþ c^Ô jcÐSÒeþ Lrþàó[è aówÞ `ÐBmþÐ Ð
j©ÆÆc h[ÐvÑÒeþ JXÏÞhÐ bõþcZÒeþ @ÐjÞ\ùaÐ QÑ_ç èÞþaõÐSL kÊH_çjÐÕ [Ð*
aÞaeþZÑÒeþ LkÞR«ÞÆ Òd JXõ J LÒ=Ð] (N&Ðc-`ÊeÑþ Òl[õ) ÒmþÐÒL Drþe-þbÐþ eþ[Ñ¯Æ*
WÐeÊþ bÞþ_ï HL bþÐiÐ Lk«ÞÆ Ð d]ÞJ kÊH_çjÐÕ Drþeþ-bþÐeþ[ J JXÏÞhÐ c^ÔÒeþ eþkÞ\ùaÐ
Dbþ¯Æ bþÐiÐLÊ aÞÒhi @^Ô¯Æ_ LeÞþ_ÐkÐ«Þ,Æ [Ð*WÐeÊþ cÞfÞ\ùaÐ [\Ô bÞþrÞþÒeþ LÊkÐdÞa
Òd j©Æc h[ÐvÑÒeþ JXÏÞhÐÒeþ L\Þ[ bþÐiÐ [Ð'eþ jèÐ[§ÔÆ eþMÞ\ÞmÐþ ¼ Ð kÊH[ ÒjÒ[ÒafLÊ
mÞþMÞ[ JXÏÞ@Ð HL `õÐeþc÷ÞL ªÆeþÒeþ eþkÞ\ùmþÐ Ð ]hc h[ÐvÑÒeþ ÒjÐcaÕhÑ eþÐSÐ `õ\c
ddÐ[Þ ÒLÐhf, DLúf J LÒ=Ð]LÊ HLhÐj_Ð^Ñ_ LÒmþ Ð eþÐS_Ñ[ÞL èÞþarþà_
JXÏÞhÐÒeþ HL jÐ^ÐeþZ bþÐiÐeþ LõcaÞLÐhLÊ jkÒdÐN LmþÐ Ð cÐ[õ JXÏÞ@Ð bþÐiÐeþ
LõcaÞLÐheþ ^ÐeþÐLÊ ]hàÐBaÐ mþÐNÞ @Ðc `ÐMÒeþ [[çLÐfÑ_ JXÏ@ Þ Ð mÞ` þ Þ _ÐkÚ Ð ]è[
Þ Ñ¯Æ[Ó,
d]ÞJ JXÏ@ Þ ÐLÊ `õÐLó[LÞ JXÏhÞ Ðeþ @^ùaÐjÑ* jÐ^ÐeþZ bþÐiÐ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐDRÞ, [kÚÒeþ
c^Ô @ÐqfÞL jè[§Æ[ÐcÐ_ dÒ\½¤ cÐ[õÐÒeþ eþkRÞ Þ Ð D]ÐkeþZ jèe` þË , `¾Þc ¤ JXÏh Þ Ð aÐ
[LúÐfÑ_þ ÒLÐhf @qfÒeþ L\ù[ bþÐiÐ jkÞ[þ D`LËfÒeþ L\ù[ JXÏ@ Þ Ð bþÐiÐeþþ ÒdèÞÞþ
jÐc&jÔ @RÞ, Drþe-þ bþÐeþ[eþ ÒbþÐS`ÊeÑþ J `õÐLó[ @Ð]Þ jk ÒjkÞèÞÞþ jÐc&jÔ @RÞ Ð
ÒjkÞbf þ Þ JXÏ@ Þ Ðeþ Dbþ¯Æ jèe` þË c^ÔÒeþ `Ð\àLÔ c^Ô eþkRÞ Þ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ @Ð^Ê_L Þ
jc¯ÆÒeþ `¾Þc ¤ -JXÏh
Þ ÐÒeþ `õQfÞ[ bþÐiÐLÊ HL jè[§Æ bþÐiÐ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð
N=eþÐS[è jc¯Æeþ ÒLÒ[L hÞfÐmÞþ`Þ J [ÐcõhÐj_Òeþ [ÐcÞmþ J Ò[mÊþNÊ mÞÞþ`ÞÒeþ
JXÏÞ@Ð hveþ aÔakÐeþ Ò]MùaÐLÊ cÞfÞ\ÐH Ð H\ùeÊþ cÒ_kÊH, Q[Ê~àh h[ÐvÑ ÒafLÊ
eþÐS_\ù`[õÒe jÕ²ôÆ[ jkÞ[þ @ÐqfÞL bþÐiÐNÊXÞLeþ c^Ô þ aÔakÐeþ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Ð
]è[
Þ Ñ¯Æ[Ó, HkÞ jc¯Æ `dàÔ«Æ kÊH[ JXÏ@ Þ Ð mÞ`
þ e
Þ þ `õQf_ _\ùmÐþ , @\aÐ [ÐLÊ `õÐhÐj_ÞL
J Òa×wÞL jèÑLó[Þ cÞfÞ_\ùmþÐ Ð ÒLaf L\ù[ bþÐiÐ bþÐaÒeþ [ÐkÐ eþkÞ\ùmþÐ HaÕ [Ð'eþ
jÐkÞ[Ô c^Ô L\ù[ eËþ`Òeþ eþkÞdÐB\ùmþÐ Ð
`q]h h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ, jÐkÞ[Ô J mÞþ`Þeþ aÞLÐh ÒkmþÐ Ð jÐeþfÐ
]Ðj* ckÐbþÐeþ[LÊ HkÞ aÞLÐheþ @Ðeþc÷ bþÐaÒeþ _Þ@ÐdÐH Ð "jÐeþfÐ ckÐbþÐeþ['eþ

"@Ð]Þ àà'Òeþ SN_ïÐ\* ckÞcÐ aÀ¤à_Ð LeþÐdÐBRÞ HaÕ L`ÞÒfhèeþ*Ê [Ð*eþ `õ\c
]Ðj ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeþÐdÐBRÞ Ð NÒaiLcÐ_* c[Òeþ L`ÞÒfhèeþ [[çLÐfÑ_
jËdàÔaÕhÑ eþÐSÐ L`ÞÒftõ Ò]a Ð [ó[Ñ¯Æ @_=bÑþcÒ]a* jc¯ÆeþÊ aÞbÞ_ þ ï eþÐSÒ_ß[ÞL
J jÐcÐSÞL LÐeþZeÊþ SN_ïÐ\*Ê JXÏÞhÐeþ jaàcÐ_Ô eþÐSÐ bþÐaÒeþ j®¤Ð_ Ò]aÐeþ ÒdDÜ
èþƒÆeþÐ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ùmþÐ, LaÞ jÐeþfÐ ]Ðj [ÐkÐLÊ HL jÐkÞ[ÞÔL `õ[Þº¤Ð Ò]Òmþ ÒaÐmÞþ
aÊTÞþaÐLÊ Òka Ð SN_ïÐ\* `õ[Þ_Þ^ù bþÐaÒeþ HkÐ NS`[Þ eþÐSÐ*Ê jÐcÐSÞL J Òm×þLÞL
`õ[Þº¤Ð Ò]mþÐ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ LÊkÐdÐH Òd, jÐeþfÐ ]Ðj J [Ð* ckÐbþÐeþ[
L`ÞÒftõÒ]a* jcLÐfÑ_ ¼ Ð JXÏÞ@Ð ckÐLÐaÔ "ckÐbþÐeþ[' eþQ_Ð LeÞþ jÐeþfÐ ]Ðj
JXÏÞhÐeþ jÐÕ²ôÆ[ÞL B[ÞkÐjÒeþ HL _Ë[_ @^ÔÐ¯Æ jó½Þ¤ LÒmþ Ð
jÐeþfÐ ]Ðj ckÐbþÐeþ[ aÔ[Ñ[ "aÞmþ*Ð eþÐcÐ¯ÆZ' J "Q¨ÑÆ`ÊeþÐZ' c^Ô eþQ_Ð
LeÞþ\Òù mþ Ð JXÏ@ Þ Ð ckÐbþÐeþ[eþ cËf jÕ²ôÆ[ ckÐbþÐeþ[ ÒkÒmþ ÒkÜþ H\ÞÒeþ akÊ jèÐ[§ÔÆ
eþkRÞ Þ Ð Q¨ÑÆè
Ê Ðþ ZÒeþ `ÊeÐþ ZaÀÞ[
Ù ]ÊNÐà J ckÞiÐjÊeþ dÊw D`ÐMÔÐ_ @RÞ HaÕ aÞm* þ Ð
eþÐcÐ¯ÆZÒeþ eþÐcQtõ J eþÐaZ* c^ÔÒeþ mþÐNÞ\a ù Ð dÊweþ @a[ÐeþZÐ eþkRÞ Þ Ð ckÐbþÐeþ[
èÞþ jÐeþfÐ ]Ðj* @_Ô eþQ_ÐNÊXL ÞÏ c^Ô ckÐLÐaÔ @Ð^ÐeÞ[ þ ÒkÒmþ ÒkÜþ [kÚÒeþ @Ò_L
@ÐqfÞL `õaÐ], NÁ,¤ YÏN J [rþè eþkRÞ Þ ¼ Ð [ÐkÐ $¼fÒeþ ÒLaf mÞ` þ Þ ]ó½e
¤Þ þÊ _ÊÒkÜ,þ bþÐiÐ
J jÐkÞ[Ô ]ó½e ¤Þ þÊ c^Ô [Ð* eþQ_Ðeþ jè[§Æ[ÐÆ eþkRÞ Þ Ð
jÐeþfÐ ]Ðj*e S_ê[Þ\ù _Þ~Þà½¤ bþÐÒa yÞeÑþL þ ó[ ÒkÐB`ÐeÞ_ þ ÐkÚ Ð `q]h h[ÐvÑeþ
DrþeÐþ wàÒeþþ _Þ~Ù½¤ ÒLDÜ cjÞkÐÒeþ Òj S_êNkõ Z LeÞ\ þ Òù mþ, [ÐkÐ @ÐSÞ dÐH ¸¤½¤ _ÊÒkÜþ Ð
ÒLÒ[L NÒaiL* c[Òeþ jÐeþfÐ ]Ðj Q[Ê~àh h[ÐvÑeþ jõ½¤Ð ¼ Ð [Ð* S_êyÐ_
SN[jÞÕk`Êeþ _ÞLVy L_L`Êeþ NõÐcþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð NõÐcÑZ jcÐSÒeþ S_êÞ[ J
èÞ` þ ÐfÞ[ ÒkÐB\ùaÐeÊþ [Ð*þ eþQ_ÐÒeþ NõÐcÑZ jcÐSeþ @[Þ _ÞMZ Ê QÞ[õ eþkÞRÞ Ð jc÷a[Ó
Òj HL jÐ^ÐeþZ èÞþaÐeþÒeþ S_êÞ\ùÒmþ HaÕ [[çLÐfÑ_ hÞlÐ J @^Ô¯Æ_eþ èÞþ^ù
aÐkÐÒeþ jèÐ^ÔÐ¯Æ afÒeþ jÕ²ôÆ[ LÐaÔ, `ÊeþÐZ L\Ð SÐZÞ\ùÒmþ HaÕ [ÐLÊ ÒmþÐLªÆeþÒeþ
`õjÐeÞþ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð _ÞSeþ ckÐ_ LaÞ `õ[ÞbþÐLÊ Òj _ÞSjè ÒaÐmÞþ ÒLDÜWÞ LkÞ_ÐkÐ«Þ;Æ
aeÕþ Ò]aÑ jÐeþfÐ* @ÐhÞieÊþ `õÐ©Æþ ÒaÐmÞþ _cõ bþÐaÒeþ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ Ð [[çLÐfÑ_
jÐcÐSÞL aÔayÐÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf aõÐkêZ J @_Ô Dn SÐ[Þeþ `¨ÞÆ[cÐ_*eþ ^cà,
`ÊeþÐZ, hÞlÐ, eþQ_Ð @Ð]Þ Òl[õÒeþ Lrþàó[è \ÞmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf _ÞS eþQ_Ð J aÞQÐeþLÊ
ÒmþÐLjèÑLó[ [\Ð ÒmþÐLcÐ_Ô LeÞþaÐmþÐNÞ jc÷a[Ó Òj Ò]aÑ jÐeþfÐ* èÞþ HL
@Òm×þLÞL h¦Þeþ DweþZ LeÞ\ùÒmþ Ð @_Ô\Ð [Ð* Ló[ÞLÊ jÐcÐSÞL jèÑLó[Þ cÞfÞaÐ
kÊH[ L½¤Leþ ÒkÐB\Ð«ÆÐ Ð jÐeþfÐ ]Ðj*Ê hË]õcÊ_Þ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð jc÷a[Ó Òj
hË]õ LóiL èÞþaÐeþÒeþ S_ê NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ [Ð'WÐeÊþ aXÏ L\Ð ÒkmþÐ jÕ²ôÆ[

bþÐiÐ J jÐkÞ[Ô [\Ð aõÐkêZÔ Lrþàó[è aÐkÐÒeþ Òj HL @ÐqfÞL jÐkÞ[ÞÔL J Òa×wÞL
èþƒÆeþÐ jó½Þ¤ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÐ JXÏÞhÐeþ jÐÕ²ôÆ[ÞL èÞþÒahÒeþ HL _Ñeþa aÞ`ìa
jó½Þ¤ LmþÐ ¼ Ð [ÐkÐ $¼fÒeþ LõchÓ @ÐqfÞL bþÐiÐ, jÐkÞ[Ô, jÕ²ôÆ[Þ J èþƒÆeþÐeþ `õbþÐa
`õafeÊþ `õaf[eþ ÒkmþÐ Ð
JXÏhÞ ÐÒeþ mÞM þ [
ù a#Ð ]Ðj* "LfjÐ QD[ÞhÐ' J cÐLà¨Æ ]Ðj* "ÒLha ÒLÐBmÞ'L þ Ê
ckÐbþÐeþ[eþ `ËaL à ÐfÑ_ eþQ_Ð ÒaÐmÞþ ÒLÒ[L NÒaiL Lk«ÞÆ Ð HkÞ ]ÐaÞ d]Þ j[Ô,
Ò[Òa jÐeþfÐ ]Ðj* `Ëae à þÊ JXÏ@
Þ Ð jÐkÞ[Ôeþ aÞLÐh ÒkÐB\ùmÐþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB `ÐeÞa
þ Ð
@ÐLÐeþ ]ó½e ¤Þ þÊ Dbþ¯Æ eþQ_Ð ckÐbþÐeþ[ [Êf_ÐÒeþ @[Ô«Æ lÊ]õ Ð @Weþ M¨ÆÒeþ mÞM þ [
ù ckÐLÐaÔ
ckÐbþÐeþ[ [Êf_ÐÒeþ ÒjNÊXL Þ eþ `õjÐeþ J `õbÐþ a c^Ô Lcç Ð jÐeþfÐ ]Ðj* jc¯ÆÒeþ d]Þ
D¦Æ LÐaÔ ]ÊBVÞeþ akÊf `õjÐeþ \Ð@Ð«ÆÐ, [ÐkÐeþ `õbÐþ a jÐeþfÐ ]Ðj* jSà_ÐÒeþ c^Ô
Ò]MùaÐLÊ cÞf\Þ Ð«ÆÐ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ LÊkÐdÐB`ÐÒeþ Òd, a#ÐÆ ]Ðj J cÐLà¨Æ ]Ðj* Ló[,Þ
kÊH[ `õÐLç-ckÐbþÐeþ[LÐfÑ_ _ÊÒkÜþ Ð kÊH[ "ckÐbþÐeþ[' jÐ=Òeþ HL jcÐ«ÆeÐþ f @ÐqfÞL
jÐkÞ[ÔÞ L èþƒe Æ Ðþ bþÐaÒeþ c^Ô D¦Æ Ló[e Þ þ `õjÐeþ ÒkÐB\ÐB`ÐÒeþ Ð
ÒLÒ[L NÒaiL ]èÐ]h h[ÐvÑeþ DrþeþÐwà `ËaàeÊþ JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ D`ùrÞþ
ÒkÐB\ùmþÐ ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ aÐYÏ«ÞÆ Ð ÒjcÐ_* c[Òeþ, ÒLaf JXÏÞhÐ LÐkÚLÞ; a=, cÞ\ùfÐ,
@ÐjÐc, cN^ J ÒbþÐS`Êeþ @qfÒeþ Òa×wNÐ_, Ò]ÐkÐ J QdàÔÐ`] eËþ`Òeþ @ÐqfÞL
jÐkÞ[Ô HL jèe` þË Ò_aÐ @Ðeþc÷ LeÞ\ þ m
ù Ðþ Ð cÊjmþcÐ_ @ÐLõcZÒdÐNÊÜ @Ò_L Òa×waÞkÐeþ
^èÕj `ÐBmÐþ HaÕ Òa×wj_ïÔÐjÑ _Þk[ ÒkÒmþ Ð èÞþZÐc jèeËþ`, `õÐeþc÷ÞLLÐfÑ_ ÒjkÞ
@ÐqfÞL jÐkÞ[ÞÔL èþƒÆeþÐ c^Ô ÒmþÐ` `ÐBmÐþ Ð [[çLÐfÑ_ ÒLÒ[L Ò`Ð\Þ Ò_`Ðf
J [Þz[Òeþ D`mþ•Æ ÒaÐmÞþ NÒaiLcÐÒ_ Lk«ÞÆ Ð
jc÷a[Ó, HkÞ dÊ¦ÞÆ @ÐqfÞL bþÐiÐeþ `õÐQÑ_[Ð ]hàÐBaÐmþÐNÞ D~Þ½¤ HaÕ aÞÒhi
@Ð^ÐeþdÊ¦Æ _ÊÒkÜþ Ð LÐeþZ ÒL×ZjÞ aÐkÔ @ÐLõcZ HL ÒmþÐL jÐkÞ[Ôeþ ^ÐeþÐLÊ L]ÐQÞ[ç
jƒËÆÀ¤à bþÐÒa _½¤ LeÞþ _`ÐÒeþ Ð @ÐLõcZÒdÐNÊÜ HLÐ jÐ=Òeþ jcªÆ Ò`Ð\Þ _½¤ ÒkaÐ
c^Ô jc÷a _ÊÒkÜþ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, `q]h h[ÐvÑÒeþ jÐeþfÐ ]Ðj* ckÐbþÐeþ[eþ jó½Þ¤
`ËaàeÊþ ÒjkÞ @ÐqfÞL jÐkÞÞ[ÞÔL èþƒÆeþÐeþ @_ÔÐ_Ô eËþ`Òeþ @ÐbþÐjcÐ_ cÞfÞaÐ L\Ð,
dÐkÐ @ÐSÞ `dàÔ«Æ cÞfÞ_ÐkÚ Ð ÒLaf aÐkÞÔL @ÐLõcZeþ èÞþZÐc jèeËþ` ÒmþÐLL\ÐÒeþ
jÕ`_ï HL jó½Þ¤hÑf jÐkÞ[ÞÔL èƒÆeþÐ, ]ÑOà _Ñeþa[Ð @amþcè_ LeÞþ _`ÐÒeþ Ð HkÞ
LÐeþZeÊ,þ jÐeþfÐ ]Ðj* "ckÐbþÐeþ[' J `q]h h[ÐvÑLÊ @ÐqfÞL JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ
@Ð]Þ àà bþÐaÒeþ NõkZ LeÐdÐB`ÐÒeþ Ð
jÐeþfÐ ]Ðj ÒdDÜ @ÐqfÞL JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ èþƒÆeþÐ @Ðeþc÷ LÒm,þ [ÐkÐ èþarþàÑ
LÐfÒeþ @^ùLeÊþ @^ùL aÞLÐh mþÐbþ LmþÐ Ð jÐeþfÐ ]Ðj* èþƒÆeþÐeÊþ @_Ô LaÞcÐÒ_

Ò`õeþZÐ Ò_Òmþ Ð jÐeþfÐ ]Ðj [Ð* jÐkÞ[Ô eþQ_Ð jÐcÐSÞL kÞ[ _ÞcÒ«Æ D~Þ½¤ ÒaÐmÞþ
LkÞR«Þ ¼ ÐÆ _ÞSLÊ SN_ïÐ\*eþ "]Ðj' J @^c, @sÐ_ ÒaÐmÞþ c^Ô aÐeþcèÐeþ LkÞR«ÞÆ Ð
ÒdDÜ jË[õÒeþ NS`[ÞeþÐSÐ* a]fÒeþ SN_ïÐ\ JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL jrþÐeþ jÒaÐàn
@^ùLÐeÑ,þ ÒjkÞ jË[õÒeþ jÐeþfÐ ]Ðj* Ló[Þ, SN_ïÐ\* èÞþ HL @Òmþ×LÞL h¦ÞÆeþ
Ló[Þ Ð HkÞ ^ÐeþÐ, jÐeþfÐ ]Ðj*Ê Ò`õeþZÐeþ ÒjõÐ[ bþÐaÒeþ NõkZ LeÞþ NYÏÞ DWÞ\ùaÐ
"`qjMÐ' jÕ²ôÆ[ÞÒeþ c^Ô Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð jÐeþfÐ ]Ðj* `Òeþ c^Ô c^Ô-dÊNÑ¯Æ
LaÞcÐÒ_ _ÞSLÊ SN_ïÐ\* "]Ðj' ÒOÐiZÐ LeÞþ _Ðc ÒhiÒeþ [ÐkÐLÊ (]Ðj) jÐ=Þ@Ð
bþÐaÒeþ NõkZ LÒm ¼ Ðþ ÒjcÐÒ_ jÐkÞ[Ô eþQ_ÐLÊ jÐcÐSÞL kÞ[ jLÐÒh ÒaÐmÞþ cÒ_LÒm
HaÕ jÐkÞ[Ô Ló[Þ`ÐBÜ Naà, @kÕLÐeþ èÞþaÒrþà _ÞSLÊ @sÐ_, @ÒaÐ^ ÒaÐmÞþ ]hàÐBÒm,þ
dÐkÐ ÒjcÐ_*eþ _cõ[ÐLÊ B=Þ[ LmþÐ Ð
jÐeþfÐ ]Ðj* `Òeþ "`qjMÐ' _ÐcÒeþ MÔÐ[ ÒdDÜ `ÐqSZ LaÞ JXÏh Þ Ðeþ jÐÕ²ôÆ[L Þ
aÞLÐhLÊ aÞÒhi bþÐaÒeþ `õbþÐaÞ[ LeÞþ\ùÒm,þ ÒjcÐÒ_ ÒkÒmþ afeþÐc ]Ðj, SN_ïÐ\
]Ðj, @QÊÔ[Ð_t ]Ðj, dÒhÐa«Æ ]Ðj HaÕ @_«Æ ]Ðj Ð ÒiÐXh J @Ð]Ô j©Æ]h
h[ÐvÑeþ jÐcÐSÞL J ^càÑ¯Æ @ÐÒtÐf_Òeþ ÒjcÐÒ_ aÞÒhi bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð
ÒjcÐÒ_ jcÒªÆ Òj LÐfeþ Òa×wÞL bþÐiÐ jÕ²ôÆ[ a]fÒeþ JXÏÞ@ÐÒeþ LÐaÔ LaÞ[Ð
eþQ_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð d]ÞJ "`qjMÐ' Ò`×eþÐZÞL `õj= aÐkÐÒeþ jÐcÐSÞL aÞi¯ÆaªÊÆLÊ
jÐkÞ[Ô eþQ_ÐÒaÒf Ò_B `ÐeÞþ_\ùÒm;þ [\Ð`Þ SÐ[Þ`õ\Ð, aõÐkêZÔaÐ], @¸ô¤hÔ[Ð,
mÞþ=Òbþ] @Ð]Þ jÐcÐSÞL jcjÔÐ aÞew þÊ Òeþ _ÞSeþ ¸¤½¤ c[ eþM\ù Òù mþ Ð HL j]çbÐþ a`ËÀà¤
jcÐS NW_ LeÞa þ Ðeþ `õ¯ÐÆ jÒeþ ÒjcÐÒ_ SÐ[Þ, aÀ¤à _ÞaÒÙ hiÒeþ jcÒªÆ Chèe* þ ]ó½Ò¤Þ eþ
jcÐ_ ÒaÐmÞþ LkÞ\Òù mþ Ð `ÊZ,Þ Chèe* þ Ê kó]¯Æ=c LeÞa þ ÐmþÐNÞ hÊw bþ¦ÆÞLþÊ ckrþè Ò]B
ÒjcÐÒ_ bþ¦Æ J Chèe* þ c^ÔÒeþ HL jÞ^Ð jcèu yÐ`_ LÒmþ Ð HkÐ Chèeþ J ^càNx õ NÊXL ÞÏ Ê
aÐMÔÐ LeÞþ _ÞSaNàeþ kÞ[ jÐ^_ LeÊ\þ a ù Ð jÐcÐSÞL ÒNÐºÑ¤eþ (d\Ð: `ËSL, `¨ÞÆ[ @Ð]Þ)
`õ[ºÞ Ð¤ LÊ EZÐ LmþÐ Ð sÐ_ J Lcà èÞþ bþ¦ÆÞLÊ D`Ðj_Ðeþ HL `õcM Ê cÐ^Ôc eËÒþ ` `õ[º Þ Ð¤
Ò]D\ÞaÐeÊþ "`qjMÐ'*Ê bþ¦ÆÞ @ÐÒtÐf_eþ `õa¦ÆÐ bþÐaÒeþ JXÞhÐÒeþ NõkZ LeþÐdÐH Ð
@_ÔÐ¯Æ J ÒhÐiZ aÞew þÊ Òeþ ÒjcÐ_* eþQ_ÐÒeþ `õ[a Þ Ð]eþ jèe eþk\ Þ a
ù ÐeÊ,þ ÒjcÐ_*
jc¯ÆLÊ HL jÐcÐSÞL @ÐÒtÐf_ eËþ`Òeþ c^Ô Ò]MÐdÐH ¼ Ð jÐcÐSÞL FYÏÞaÐ]eþ Lrþàó[è
aówÞ `ÐB _\ùÒmþ "`qjMÐ'*eþ LÐaÔ LaÞ[Ð J aÞQÐeþ Òd aÔÐ`L `õjÐeþ mþÐbþ
LeÞþ_\Ð«ÆÐ- HkÐ jkSÒeþ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH Ð
`qjMÐ* c^ÔÒeþ aÒ¯ÆÐÒSÔº¤ \ùÒmþ afeþÐc ]Ðj Ð [Ð*eþ S_ê 1484Òeþ
`ÊeÑþÒe ¼ Ð `Þ[Ð ÒjÐc_Ð\ ckÐ`Ð[õ J cÐ[Ð c_cÐ¯ÆÐ Ð afeþÐc* `Þ[Ð hË]õ SÐ[Þeþ
ÒkaÐ jÒrþè NS`[Þ* c§ÞèÞþi]eþ j]jÔ \ùÒmþ Ð afeþÐc c^Ô BoÐ LeÞþ\ùÒmþ

Dn eþÐS`]aÑ `ÐB `ÐeÞþ\ÐÒ«Æ Ð cÐ[õ Òaß»¤a @ÐÒtÐf_eþ `õbþÐaÒeþ Òj j_ïÔÐjÑ
ÒkÒmþ HaÕ jeþf JXÏÞ@ÐÒeþ " ]Ð¨ÞÆ eþÐcÐ¯ÆZ', "cóNÊZÑ ªÊÆ[Þ', "Òa]Ð«ÆjÐeþ NÊ©ÆNÑ[Ð'
J "bÐajcÊ]õ' @Ð]Þ LÐaÔ-LaÞ[Ð eþQ_Ð LÒmþ Ð Òj Òaß»¤a ÒkaÐ J JXÏÞ@ÐÒeþ ÒmþMùaÐ
OVZÐeÊþ [Ð* bÞþ[Òeþ jÐcÐSÞL `õ[ÞaÐ]eþ jèeþLÊ Ò]MùkÊH Ð [Ð* "eþÐcÐ¯ÆZ'LÊ Òj
"SNÒcÐk_ eþÐcÐ¯ÆZ' @ÐMÔÐ Ò]B\ùÒm,þ dÐkÐeþ @\à ÒkmþÐ aÞhèkÞ[Òeþ SNÒcÐk_
(SN_ïÐ\) ÒkÒmþ HkÞ ckÐLÐaÔeþ eþQ¯ÞÆ[Ð Ð ÒmþÐLcÊMÒeþ HkÐLÊ "]Ð¨ÞÆ eþÐcÐ¯ÆZ'
ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼ Ð "mþlêÑ`ÊeþÐZ' [Ð*eþ @_Ô HL eþQ_Ð Ð Òj jÕ²ôÆ[ bþÐiÐÒeþ c^Ô
sÐ_ @Sà_ LeÞþ\ùÒmþ Ð jÕ²ôÆ[ jÐkÞ[ÔÒeþ sÐ_ \ùaÐ jÒrþè Òj JXÏÞ@ÐÒeþ ÒmþMù [\Ð
eþÐS]eþaÐeþÒeþ Dn`]aÑ `ÐBaÐeþ ÒmþÐbþeÊþ _Þaórþ ÒkÐB Òaß»¤a j_ïÔÐjÑ bþÐaÒeþ
bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_LÊ HL ]óYÏ bÞrÞþ Ò]B\ùÒmþ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ ÒkÐB_ÐkÚ Ð
SN_ïÐ\ ]Ðj \ùÒmþ `qjMÐ* c^ÔÒeþ HL cÐ[õ aõÐkêZ Ð Òj jeþf jkS
JXÏÞ@ÐÒeþ, _aÐleÑþ RtÒeþ "bþÐNa['þ eþQ_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð jÕ²ôÆ[ èÞþaÒrþà JXÏÞ@ÐÒeþ
HkÐ mÞþMÞ[ ÒkÐB\ÞaÐeÊþ ctÞeþ bÞþ[eþLÊ bþÐNa[eþ `õÒah _\ÞmþÐ; ctÞeþ èþƒÆeþÐÒeþ
HkÐeþ jèÑLó[Þ _\ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ JXÏÞhÐeþ `Êeþ`mþîÑÒeþ HkÐeþ `õjÐeþ HÒ[ aÔÐ`L Òd,
ctÞeþ aÐkÐÒeþ [Ð'eþ `W_`ÐBÜ NõÐcNÊXÞLÒeþ bþÐNa[ Oeþþ aÐ VÊ=Ñ yÐ`_Ð ÒkmþÐ Ð
bþÐNa[eþ ÒmþÐL`Þõ¯Æ[Ðeþ @_Ô HL ]ó½¤Ð«Æ ÒkmþÐ, HkÐeþ @Ò_L `] ÒmþÐL cÊMÒeþ
_Ñ[ÞaÐZÑ eËþÒ` DnÐeÞþ[ kÊH Ð jÕ²ôÆ[Òeþ mÞMù[ "hõÑþc]çbþÐNa['eþ @Ð^ÐeþÒeþ HkÐ
mÞþMù[ ÒkÒmþ jÊwÐ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ J bþÐaLÊ @bÞþaÔ¦Æ LeÞþaÐÒeþ @ÐSÞ `dàÔ«Æ @_Ô ÒL×ZjÞ
`ÊªÆL HkÐ jkÞ[ [Êf_Ñ¯Æ ÒkÐB _`Ðeþ«ÞÆ Ð H\ùÒeþ Ló»¤QeÞþ[eþ aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ j[;
cÐ[õ @Ò_L yÐ_Òeþ SN_ïÐ\*Ê kÚ LaÞ Ló»¤ ÒaÐmÞþ LkÞR«ÞÆ Ð
"bþÐNa[' aÔ[Ñ[ SN_ïÐ\ ]Ðj*eþ @_Ô ÒLÒ[ÐVÞ eþQ_Ð ÒkmþÐ, "aõkêNÑ[Ð',
"NS_ÞªÆÐeþZ', "]Ë[ÞÒaÐ^', "NÊ¨ÞÆQÐ aÞÒS' J "@\àÒLÐBmÞ'þ¼ Ð
SN_ïÐ\ ]Ðj `ÊeÑþ _ÞLVy L`ÞÒfhèeþ hÐj_Òeþ 1487 cjÞkÐÒeþ S_êNkõ Z LeÞ\þ Òù mþ Ð
[Ð* `Þ[Ð bþNaÐ_ ]Ðj SÒZ `ÊeÐþ Z `¨ÆÐ J cÐ[Ð `]êÐa[Ñ ^càèþÐ¯ÆZÐ ckÞfÐ \ÞÒmþ Ð _Þel þ eþÐ
cÐ[Ð jÕ²ô[ Æ bþÐNa[ aÊTþÞ `ÐeÊþ _\ùaÐeÊþ [Ð*Ê JXÏ@Þ ÐÒeþ HkÐLÊ aÊTÐþ BaÐ `õL¯
õÞ ÐÆ Òeþ SN_ïÐ\
]Ðj JXÏ@ Þ Ð bþÐNa[ eþQ_Ð LeÞ\þ Òù m ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð SN_ïÐ\ ]Ðj `õ[ÐèÊ] þ Òõ ]a J
ÒQß[_Ô*eþ jcjÐc¯ÞL Æ \ùÒmþ Ð [Ð* JXÞ@Ð bþÐNa[ aõÐkêZcÐ_*]èÐeþÐ jèÑLó[ _ ÒkaÐ jÒrþ,è
[Ð'eþ ÒmþÐL`Þ¯õ [
Æ Ð ÒdÐNÊÜ `õ[ÐèÊ]
þ õ Ò]a* @`õ[Ôl `óºÒ¤ `ÐiL[Ð SN_ïÐ\ ]Ðj*Ê cÞf\Þ m ù Ðþ Ð
ÒQß[_Ô [Ð*Ê "@[ÞaXÑ ' D`Ð^ùÒeþ bËi þ [
Þ LeÞ\þ Òù mþ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ aõÐkêZcÐ_*
aÞÒeþÐ^ jÒrþè SN_ïÐ\ ]Ðj*Ê [Ð* SÑa~hÐÒeþ Dbþ¯Æ ÒmÐþLjèÑLó[Þ J eþÐSjèÑLó[Þ `õÐ©Æ ÒkÐB\ÞmÐþ ,
dÐkÐ bþ¦ÆÞ @ÐÒtÐf_eþ `õjÐeþ mþÐNÞ `\ `õhªÆ LeÞ\þ m Þ Ðþ Ð

`qjMÐ* c^ÔÒeþ @_Ô SÒZ `õjÞw LaÞ \ÞÒmþ @QÊÔ[Ð_t ]Ðj Ð Òj
1497Òeþ LVL SÞmþîÐeþ [ÞfLZÐ NõÐcÒeþ HL hË]õ èÞþaÐeþÒeþ S_ê NõkZ
LeÞþ\ùÒmþ Ð Òj Ò_cÐfWÐÒeþ HL cW `õ[Þº¤Ð LeÞþ _ÞSeþ aÞQÐeþLÊ hÞiÔcÐ_*
cÐ^ÔcÒeþ `õjÐeþ LeÞþ\ùÒmþ Ð [Ð* eþQ_Ð c^ÔÒeþ "hË_Ô jÕkÞ[Ð', "cÐfÞLÐ', "ÒLßarþàÔ
NÑ[Ð', "ÒNÐ`Ðf* JNÐf', J "keÞþaÕh' `õ^Ð_ Ð [Ð* hÞiÔcÐ_* c^ÔÒeþ @^ùLÐÕh
\ùÒmþ ÒLßarà, LcÐeþ J ÒNÐ`Ðf jÕ`õ]Ð¯Æeþ Ð `qjMÐ* c^ÔÒeþ @QÊÔ[Ð_t*
eþQ_Ðeþ èÞþcÐZ jaÊWÐeÊþ @^ùL Ð
`qjMÐ* c^ÔÒeþ dÒhÐa«Æ ]Ðj SN[çjÞÕk`Êeþ _ÞLVy @YÏ= NõÐcÒeþ
1487Òeþ S_ê NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ Ð Òj "Ò`õcbþ¦ÞÆ aõkêNÑ[Ð', "hÞajèÒeþÐ]¯',Æ
"@Ð[êèþÒQ NÑ[Ð' J "iºÞÒcfÐ' @Ð]Þ ]Ðhà_ÞL `ÊªÆLcÐ_ eþQ_Ð LeÞþ\ùÒmþ Ð [Ð*
eþQ_ÐÒeþ _ÞeþÐLÐe,þ @ZÐLÐeþ J JÜLÐeþ aõkêeþ aÔÐMÔÐ Ò]MùaÐLÊ cÞÒf Ð [kÚÒeþ sÐ_
cÞhõÞ[ bþ¦ÞÆLÊ `õÐ^Ð_Ô ]Þ@ÐdÐBRÞ Ð [Ð*eþ HL `õcÊM eþQ_Ð "ÒNÐaÞtQtõ' jÐcÐSÞL
aÞi¯ÆaªÊÆ D`Òeþ @Ð^ÐeÞþ[ Ð SÒZ eþÐS`Ê[õ @Á¤Ð¯ÊÆ ÒaÐmÞþ `ËaÐà_ÊcÐ_eÊþ SZÐ`XÞmþÐ Ð
$¼fÒeþ [ÐLÊ HL @¸ô¤hÔ èÞþaÐeþÒeþ `õ[Þ`Ðf_`ÐBÜ [ÔÐN LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ Ð @¸ô¤hÔeþ
hÞiÔ[è eþÐS`Ê[õLÊ [ÔÐNÑ J ]ÑOÐà¯ÊÆ LmþÐ ! HkÞ LÐkÐZÑÒeþ dÒhÐa«Æ [\ÐL\Þ[ _ÑQ
SÐ[Þeþ ckrþè ]hÐàB SÐ[ÞaÔayÐeþ ]óYÏ `õ[ÞaÐ] LeÞþR«ÞÆ Ð [Ð' jkÞÞ[ aÞi¯Æ aÐj_Ðeþ
_Þeþ\àL[ÐLÊ ]hàÐBR«Þ¼ ÐÆ aÀ¤à @Ò`lÐ Lcà @_ÊjÐÒeþ kÚ SÒZ cZÞiLÊ aXÏ aÐ ÒRÐV
LÊkÐdÞaÐ DQÞ[ ÒaÐmÞþ Òj LkÞR«ÞÆ Ð dÒhÐa«Æ* hÞiÔ mÞþMÞ[ "QDeþÐhÑ @ÐsÐ'Òeþ
LaÞ* SÑa_Ñ jcèuÒeþ @Ò_L aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ Ð
`qjMÐ* c^ÔÒeþ `qc jMÐ \ùÒmþ @_«Æ ]Ðj Ð d]ÞJ Òj SN_ïÐ\ ]Ðj J
dÒhÐa«Æ ]Ðj*WÐeÊþ a¯ÆjÒeþ aXÏ, [Ð*Ê hÞhÊ @_«Æ ]Ðj ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH Ð 1486Òeþ
bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVy aÐmÞþ`ÐVZÐ NõÐcÒeþ [Ð*eþ S_ê; `Þ[Ð L`Þf ckÐ«ÞÆ J cÐ[Ð
ÒN×eÑþÒ]aÑ Ð @_«Æ*eþ @_Ô HL èÞþQ¯Æ ÒkmþÐ, Òj \ùÒmþ ÒQß[_Ô*eþ SÒZ O_Þº¤
jkÒdÐNÑ Ð [Ð* eþQ_ÐNÊXÏÞL c^ÔÒeþ "@ÐN[ bþaÞiÔ cÐfÞLÐ', "@\à [ÐÒeþZÑ', "`Þ¨Æ
aõkêÐ¨Æ NÑ[Ð' J "Òk[Ê D]¯Æ bþÐNa[' @_Ô[c Ð [Ð* eþQ_Ð NÊXÏÞLÒeþ bþ¦ÞÆ J ÒdÐNeþ
cÐkÐ[êÔ ]hÐàdÐBRÞ Ð bþNaÐ_*Ê Òj "@aÀ¤à' ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð LeÞþR«ÞÆ Ð Chèeþ*
jÐ_ïÞ^Ô`ÐBÜ jc`àZ bþÐa D`Òe ckrþè Ò]BR«ÞÆ Ð [Ð* eþQ_Ð ]hà_ @Ð^ÐeÞþ[
ÒkÒmþ jÊwÐ bþÐiÐeþ jeþf[ÐÒdÐNÊÜ jÐ^ÐeþZ ªÆeþÒeþ @Ð]ó[ Ð @_«Æ ]Ðj* hÞiÔcÐÒ_
c^Ô _ÞS _ÐcÒeþ "hÞhÊ' hvVÞLÊ ÒdÐXÏ«Þ,Æ d\Ð- hÞhÊ a_cÐfÑ ]Ðj, hÞhÊ h*eþ
]Ðj, hÞhÊ ]¯ÆÐ_Þ^ù ]Ðj @Ð]Þ Ð "hÞhÊ'LÊ ÒjcÐÒ_ @ÒaÐ^ @\àÒeþ aÔakÐeþ LeÞþ
_cõ[Ðeþ èÞþQ¯Æ Ò]BR«ÞÆ ¼ Ð

c^ÔdÊNÑ¯Æ JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_ HL @__Ô OVZÐ Ð SN_ïÐ\
]Ðj* aÔ[Ñ[ @_Ô `qjMÐcÐÒ_ hË]õ \ùÒmþ Ð ÒjcÐÒ_ Chèeþ*eþ _Ë@Ð jÕsÐ Ò]Òmþ Ð
`ÊeÊi-±Ñ,Æ SÐ[Þ-@SÐ[Þ jcÒªÆ Chèeþ* jèeËþ` HaÕ bþ¦ÞÆcÐNàÒeþ jcÒªÆ Chèeþ*WÐÒeþ
jcÐkÞ[ ÒkÐB`ÐeÞþÒa ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ `õQÐeþ LÒmþ Ð `qjMÐcÐÒ_ jxbþÐaÒeþ
akÊjÕMÔÐÒeþ @_ÊNÐcÑÆcÐ_*Ê @ÐLó½¤ LeÞþ\ùÒmþ Ð HkÞ @_ÊNÐcÑcÐÒ_ bþ¦ÞÆ^càeþ aÔÐ`L
`õQÐeþ LÒmþ Ð Ò[ZÊ jÐeþfÐ ]Ðj J `qjMÐ*Ê bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_eþ `õcÊM @= eËÒ`
NõkZ LeþÐdÐH Ð ÒjcÐ_* aÔ[Ñ[ HkÞ jc¯ÆÒeþ @ÐkÊeÞþ @Ò_L LaÞ @ÐÒtÐf_LÊ
jeþf JXÏÞ@ÐÒeþ LÐaÔ-LaÞ[Ð eþQ_Ð LeÞþ FwÞc«Æ LeÞþ\ùÒmþ Ð "eþÐc aÞbþÐ'eþ LaÞ @SÊÆà_
]Ðj ÒjkÞèÞþ SÒZ LaÞ Ð
c^ÔdÊNÒe,þ aÞÒhiLeÞþ ÒiÐXh h[ÐvÑÒeþ bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_eþ ÒdDÜ `õaÐk
JXÏÞhÐÒeþ Ò]MÐÒ]mþÐ, [ÐkÐeþ HL `õcÊM jË[õêþ \ùÒmþ ÒQß[_Ô, dÞH hõÑÒQß[_Ô
_ÐcÒeþ MÔÐ[ Ð Òj ÒL×ZjÞ _Ë@Ð ^cà `õ[Þº¤Ð LeÞþ _\ùÒm,þ aeÕþ Òaß»¤a ^càeþ `õQÐeþ
`õjÐeþÒeþ jcªÆ jc¯Æ @[ÞaÐkÞ[ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒQß[_Ô Ló»¤*Ê _ÞS @ÐeþÐ^Ô Ò]a[Ð
eËþÒ` NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð aÞ»Ê¤ J SN_ïÐ\* c^ÔÒeþ aÞ Òj Ló»¤*Ê ÒMÐSÞ `ÐD\ÞÒmþ Ð
$¼fÒeþ [Ð* @ÐÒtÐf_Òeþ ^ÐcÙL jc_è¯ÆLÊ ckrþè cÞÞfÞ\m ù Ðþ Ð @ÐeþÐ^Ô Ò]a[Ð Ló»¤*eþ
aÐmÔþmÑþfÐ, eþÐ^ÐLó»¤ Ò`õcLÊ j=Ñ[ J _ó[Ô cÐ^ÔcÒeþ `õ]hà_ LeÞþ aÞÒbþÐeþ ÒkaÐ
ÒkmþÐ [Ð* bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_eþ aÞÒhi[è Ð ÒQß[_Ô Ló»¤Ò`õc @Ð^ÐeÞþ[ _ó[Ô-NÑ[eþ
ÒdDÜ @`Ëaà èþƒÆeþÐ ÒiÐXÏh h[ÐvÑÒeþ @Ðeþc÷ LÒm,þ [ÐLÊ LÑrþà_ LÊkÐdÐH ¼ Ð [ÐkÐeþ
jÐcÐSÞL ckrþè @ÐSÞ c^Ô EZÐ ÒkÐB_ÐkÚ Ð
ÒQß[_Ô a= `õÒ]heþ _]Þ@ÐWÐÒeþ S_êNõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð ÒjÒ[ÒaÒf _]Þ@Ð
Òk[ÊaÐ]Ñ Òaß]ÞL hÞlÐeþ HL `õcÊM ÒLtõ eËþÒ` `õjÞwÞ mþÐbþ LeÞþ\ùmþÐ Ð HkÐeþ aÞÒhi
`õbþÐa ÒQß[_Ô* D`Òeþ `XÞ\ùmþÐ Ð 22aià a¯ÆjÒeþ Òj ÒdÒ[ÒaÒf N¯ÆÐ
]hà_Òeþ dÐB\ùÒm,þ ÒjWÐÒeþ [Ð*eþ Òaß»¤a ^cà `õ[Þ @ÐLiàZ jó½Þ¤ ÒkÐB\ùmþÐ Ð
HkÐ `Òeþ @ÐeþÐ^Ô Ò]a[Ð Ló»¤*eþ _Ðc @aÞeþ[ DnÐeþZ LeÞþ Òj _ÞSeþ bþ¦ÞÆbþÐaLÊ
èÞþ`Ê½¤ LÒmþ Ð [Ñ\àdÐ[õÐÒeþ N¯ÆÐ @ÐjÞaÐ `ËaàeÊþ Òj `õ\cÐ `[ïÑ*eþ Ò]kÐ«Æ `Òeþ
@_ÞoÐ jÒrþè cÐ@Ð* L\Ð eþlÐLeÞþ ]èÞ[Ñ¯Æ `[ïÑ NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð cÐ[õ Òaß»¤a ^càÒeþ
]ÑlÞ[ ÒkaÐ `Òeþ Òj jÕjÐeþ[ÔÐNÑ ÒkÒmþ HaÕ Ló»¤ _Ðc NÐB NÐB bþÐeþ[eþ
aÞbÞþ_ï [Ñ\àyÐ_ bõþcZ LÒmþ Ð
1510-11Òeþ ÒQß[_Ô `ÊeÑþ @ÐjÞ\ùÒmþ Ð LÞRÞLÐf `ÊeÑþÒe @ayÐ_ LmþÐ `Òeþ
[Ñ\àÐV_Òeþ `õ\Òc ]lÞZ bþÐeþ[ HaÕ `Òeþ aótÐa_ NÒmþ Ð ÒjWÐeÊþ `ÊZÞ JXÏÞhÐ
Ò$¼eÞþ @ÐjÞ ]ÑOà 17 aià LÐf `ÊeÑþÒeþ @[ÞaÐkÞ[ LÒmþ HaÕ 1533Òeþ `ÊeÑþWÐÒeþ
Ò]k[ÔÐN LÒmþ Ð

ÒQß[_Ô ^ÐcÙL jÕLÑÀ¤à[Ðe EwèàÒeþ \ùÒmþ Ð @^ùLÐÕh hË]õ SÐ[Þeþ ÒmþÐL J
ÒLÒ[L cÊjmÞþc jÕ`õ]Ð¯Æeþ ÒmþÐL c^Ô [Ð*eþ hÞiÔ[è NõkZ LeÞþ\ùÒmþ Ð NS`[Þ
`õ[ÐèÊþ]õ Ò]a HaÕ [Ð*eþ ÒLÒ[L Dn`]Ð^ùLÐeÑþ c^Ô ÒQß[_Ô*eþ hÞiÔ
ÒkÐB\ÞÒmþ Ð ÒQß[_Ô*eþ jcLÐfÑ_ \ùÒmþ `qjMÐ LaÞNZ Ð ÒjcÐ_* eþQ_ÐÒeþ
ÒQß[_Ô*eþ `õhÕjÐeÊþ cÒ_kÊH, ÒjcÐÒ_ c^Ô ÒQß[_Ô*eþ jkÒdÐNÑ \ùÒmþ Ð
ÒQß[_Ô* `Òeþ [Ð* hÞiÔcÐÒ_ bþÐiÐ @Ð^ÐeþÒeþ ]ÊB ÒNÐºÑ¤Òeþ (a=ÐfÑ J
JXÏÞ@Ð) aÞbþ¦Æ ÒkÐBdÐB\ùÒmþ Ð ÒdDÜ jÐcÐSÞL J ^ÐcÙL j]çbþÐa eþlÐ`ÐBÜ
ÒQß[_Ô Òaß»¤a ^càeþ `õQÐeþ-`õjÐeþ LeÞþ\ùÒm,þ ÒjkÞ j]çbþÐa [Ð* @_ÊNÐcÑÆ*
c^ÔÒeþ jÊwÐ eþkÞ`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ Ð ÒQß[_Ô `õQÐeÞþ[ Òaß»¤a ^càeþ `[_eþ HkÐ
LÐeþZ ÒkmþÐ Ð
ÒQß[_Ô*þ `ÊeÑþ @ayÐ_ `ËaàeÊþ JXÏÞhÐÒeþ Òaß»¤a ^càeþ `õjÐeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB
jÐeÞþ\ùmþÐ Ð SN_ïÐ\ JXÏÞhÐeþ @ÐeþÐ^Ô Ò]a[Ð eËþÒ` `õ[Þº¤Ð `ÐB\ùÒmþ Ð SÐ[Þ,
aÀ¤à _ÞaÙÒhiÒeþ ÒmþÐÒL SN_ïÐ\*eþ @ÐeþÐ^_Ð LeÊþ\ùÒmþ Ð SN_ïÐ\* _ÐcÒeþ
`õ\Òc N= eþÐSÐ HaÕ [Ð* `Òeþ NS`[ÞcÐÒ_ hÐj_ LeÊþ\ùÒm ¼¼Ðþ jÐeþfÐ ]Ðj
J `qjMÐcÐÒ_ SN_ï Ð \*Ê _Þ S _Þ S Ló [ Þ e þ eþ Q ¯Þ Æ [ Ð cÒ_LeÞ LÐaÔ jó ½ Þ ¤
LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ðþ `õÐeþc÷ÞL LÐfÒeþþ SN_ïÐ\ J SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ aõÐkêZ aÐ @_Ô
Dn SÐ[Þeþ Lrþàó[è _\ùmþÐ Ð @Ð]ÞaÐjÑ* jÒc[ aÞbÞþ_ï SÐ[Þeþ ÒmþÐÒL SN_ïÐ\*þ
ÒjaLeþ ]Ð¯ÞÆ[è `ÐB\ÞÒmþ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ SN_ïÐ\*Ê Ò_B NYÏÞ DWÞ\ÞaÐ eþÑ[Þ_Ñ[Þ
HL @__Ô ^cà eËþ`Òeþ c^ÔdÊNÑ¯Æ JXÏÞhÐÒeþ jèÑLó[Þ `ÐB\ùmÐþ Ð cÐ[õ LÐfLõÒc,
bþÐeþ[eþ @_Ô ^càNÊXÞL èÞ,þ HkÐ SÐ[Þ aÔayÐeþ hÞLÐeþ ÒkmþÐ HaÕ HWÐÒeþ
Dn SÐ[Þeþ Lrþàó[è aówÞ `ÐBmþÐ Ð `qjMÐ J bþ¦ÞÆ @ÐÒtÐf_LÊ ÒjkÞ awÙ»Ê¤ Lràó[è
aÞeÊþwÒeþ HL jÐcÐSÞL aÞ`ìa eËþÒ` Ò]MÞÒka ¼¼Ð cÐ[õ jc¯ÆLõÒc HaÕ aÞÒhiLeÞþ
ÒQß[_Ô* @ÐNc_ `Òeþ SN_ïÐ\ ^càÒeþ Ló»¤Ò`õc c^Ô ]óYÏbþÐÒa jcÐkÞ[
ÒkmþÐ Ð SN_ïÐ\*Ê Ló»¤*eþ HL jèeËþ` bþÐaÒeþ NõkZ LeÐNmþÐ Ð HkÐ SN_ïÐ\
^cà J jÕ²ôÆ[ÞLÊ aõÐkêZÔ ^càÒeþ jÕmþNï LeÞþÒ]mþÐ Ð èÞþZÐc jèeËþ` aõÐkêZÔ ^càeþ
]Ê¹õ¤bþÐaeÊþ SN_ïÐ\ jÕ²ôÆ[Þ EwèàLÊ DWÞ`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ Ð

JXÏÞhÐÒeþ @Ð$¼NÐ_ J
ÒcÐNmþ hÐj_
1568Òeþ cÊLÊtÒ]a a=eþ @Ð$¼NÐ_ hÐjL jÊÒmþcÐ_ LeçþeþÐ_Ñ* kªÆÒeþ
èþÐSÞ[ ÒkaÐ `Òeþ JXÏÞhÐ `õ\Òc @Ð$¼NÐ_ J `Òeþ ÒcÐNmþ Lróþà[èLÊ QÐmÞþNmþÐ ¼ Ð
Ò[ZÞLÞ `õÐ¯Æ ]ÊB h[ÐvÑ êÞþ (1568-1751) JXÏÞhÐÒeþ @Ð$¼çNÐ_ J ÒcÐNmþ
hÐj_ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð B[ÞkÐjeþ HkÞ LÐfM¨ÆÒeþ HL `õLÞõ¯ÆÐ bþÐaÒeþ c^ÔdÊNeþ `õÐeþc÷eÊþ
QfÞ @ÐjÊ\ÞaÐ JXÏÞhÐeþ HLÑLeþZ HkÞÞ jc¯ÆÒeþ¼ jÕ`ËÀà ÒkmþÐ ¼ Ð èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ
[ÐkÐ kÚ ÒcÐVÐÒcÐVÞ bþÐÒa `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐeþ ÒcÐV èÞþ^Þ ÒkmþÐ ¼ Ð @\àÐ[ç ÒcÐNmþ
jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ ÒaÐmÞþ dÐkÐ yÞeÑLó[ ÒkmþÐ, [ÐkÐ èþarþàÑ LÐfÒeþþ c^Ô JXÏÞhÐeþ
yËf jèeËþ` ÒkmþÐ ¼ Ð
jÊÒmþcÐ_ LeþçeþÐ_Ñ* Ò_[ó[èÒeþ @Ð$¼NÐ_cÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LeÞaÐ ÒafLÊ
bþÐeþ[Òeþ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ @ªÆ`õÐ¯Æ yÞ[ÞÒeþ ¼ Ð ÒcÐNmþcÐÒ_ `Ê_aàÐeþ ]ÞmþîÑ @^ÞLÐeþ
LmþÐ `Òeþ ÒcÐNm jÐcõÐSÔeþ aÞªÆÐeþ J @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆeþ `[_ jcÐ«ÆeþÐf N[ÞÒeþ
QÐmÞþmþÐ ¼ Ð JXÞhÐ`ÐBÜ HkÐeþ [Ð`ùdàÔ ÒkmþÐ, JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ`ÐBÜ Dbþ¯Æ h¦ÞÆ c^ÔÒeþ
Lfk aówÞ `ÐBmþÐ HaÕ ÒhiÒeþ ÒcÐNmþcÐ_* kÐ[LÊ JXÏÞhÐþ NmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ `õÐ¯Æ
]ÊB hk aiàeþ ÒcÐV @Ð$NÐ_-ÒcÐNmþ hÐj_LÐfeÊþ @Ð$¼NÐ_ eþÐS[è cÐ[õ 14
aiàeÊþ @^ÞL _ÊÒkÜþ (1568eÊ1592) ¼ Ðþ HkÞ 14 aià c^Ô @Ð$¼NÐ_cÐÒ_ LõcÐN[
bþÐÒa hÐj_ LeÞþ _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð
Leçe þ Ðþ _Ñ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞa
þ Ð ÒafLÊ NS`[Þ eþÐSÐ ÒcÐNmþcÐ_* jÒ= jÕ`Là
yÐ`_ LeÞþjÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ LeçþeþÐ_Ñ* aÞeÊþwÒeþ NS`[Þ Òj_ÐLÊ ÒcÐNmþ

jkÐ¯Æ[Ð cÞfÞaÐ L\Ð ¼ Ð HcÞ[ÞÒeþ @Ð$¼NÐ_cÐÒ_ ÒcÐNmþcÐ_*eþ h[öã ¼ Ð cÐ[õ LeçþeþÐ_Ñ
ÒcÐNmþ jcõÐV @ÐLaeþ* ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþ [\Ð ÒcÐNmþ ]eþaÐeþLÊ D`kÐeþ Ò`õeZ þ
LeÞþ ÒcÐNmþcÐ_*eþ Ló`ÐbÞþlÐ LÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþcÐ_*eþ HL `õ^Ð_ h[öã @Ð$¼NÐ_ç
j~àÐeþç @ÐmÞþ LÊÔmÞþ MÐ_ç ÒjÒ[ÒaÒf jÐkÐdÔ`ÐBÜ a=eþ ]èÐeþy ÒkÒm ¼ Ð cÐ[ö LeçþeþÐ_Ñ
ÒcÐNmþcÐ_*Ê [Ê½¤ LeÞþaÐ`ÐBÜ @ÐmÞþ LÊÔmÞþ*Ê _Ð @Ðhõ¯Æ Ò]Òmþ _Ð jÐkÐdÔ¼¼Ð HkÞ
LÐeþZeÊþ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ ÒaÒf LeçþeþÐ_Ñ*Ê ÒL×ZjÞ ÒcÐNmþ `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_
ÒkaÐLÊ `XÏÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð HkÐ [Ð* JXÏÞhÐ aÞS¯ÆLÊ jkS, jeþf LmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ
JXÏÞhÐLÊ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ SÞZÞÒmþ j[, LÞ«ÊÆ jÊÒmþcÐ_ LeçþeþÐ_Ñ ÒcÐNmþ jcõÐV* ahÔ[Ð
jèÑLÐeþ LeÞþ\ÞaÐeÊþ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ HkÐ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ @Õh ÒkmþÐ- d]ÞJ `õLó[ hÐj_
eþkÞmþÐ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ kÐ[Òeþ ¼ Ð
1572Òeþ jÊÒmþcÐ_ LeþçeþÐ_Ñ* có[ÊÔ `Òeþ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþÒeþ `õcÊM bËþcÞLÐ
Ò_B\ÞaÐ [Ð* ÒSÔº¤ `Ê[õ a¯ÆÐSÞÞ] a=eþ hÐjL ÒkÒmþ ¼ Ð @Á¤ ]Þ_ `Òeþ a¯ÆÐSÞÞ]
_Þk[ ÒkaÐÒdÐNÊÜþ 1573Òeþ jÊÒmþcÐ_* ]èÞ[Ñ¯Æ `Ê[õ ]ÐD] hÐjL ÒkÒmþ ¼ Ð ]ÐD]
ÒcÐNmþcÐ_* aÞeÊþwÒeþ jèÐ^Ñ_[Ð ÒOÐiZÐ LeÞþaÐeÊþ @ÐLaeþ `õ\Òc Òj_Ð`[Þ cÊ_Þc
MÐÜ J eþÐSjè c§ÑÆ Ò[ÐXÏeþcmþî*Ê aÞÒ]õÐk ]c_ LeÞþaÐLÊ Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð HkÐ jÒrþè
@Ð$¼NÐ_ hÐjL* aÞÒ]õÐk ]c_ _ÒkaÐeÊþ @ÐLaeþ a= @bÞþcÊÒM Òj_Ð èÞþQÐf_Ð
LÒmþ ¼ Ð a= J aÞkÐeLÊþ ÒcÐNmþcÐ_* kÐ[Òeþ RÐXÏÞÒ]B ]ÐD] JXÞhÐ @bÞþcÊÒM
`fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð 1575Òeþ [Ð*Ê aÐÒmþhèeþ _ÞLVy SÒfhèeþWÐÒeþ ÒcÐNmþ Òj_Ð
èþÐSÞ[ LÒmþ ¼ Ð HkÞ dÊwyfÑVÞ @ÐSÞ c^Ô "ÒcÐNmþcÐeÞ'þ _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ ¼ Ð dÊw
`Òeþ hÐ«ÞÆ QÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ a= ÒcÐNmþ @^ÞLÐeþLÊ NmþÐ HaÕ ]ÐD] JXÏÞhÐeþ jèÐ^Ñ_
hÐjL ÒkÒmþ ¼ Ð ]ÐD] ÒcÐNmþ Òj_Ð`[Þ cÊ_Þc MÐÜ*Ê @Ò_L kªÑÆ D`kÐeþ Ò]Òmþ
HaÕ _ÞS `Ê[ÊeþÐ ÒhM ck®¤]*Ê ÒcÐNmþ ]eþaÐeþLÊ Ò`õeþZ LeÞþaÐLÊ j®¤[ ÒkÒm¼¼Ðþ
cÊ_Þc MÐÜ a=eþ ÒcÐNmþ NbþÀ¤àeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
1576Òeþ cÊ_Þc MÐÜ*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B ]ÐD] `ÊZÞ \Òeþ
aÞÒ]õÐk LÒmþ J eþÐSckmþ (aÕN)WÐÒeþ ÒcÐNmþ Òj_Ð kÐ[Òeþ èþÐSÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð
JXÏÞhÐ a=eþ ÒcÐNmþ jÊÒa]Ðeþ* @^Ñ_y ÒkmþÐ ¼ Ð LÞ¯ÆÐ MÐÜ JXÏÞhÐeþ NbþÀ¤àeþ eËþÒ`
ÒcÐNmþcÐ_*]èÐeþÐ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð 1579Òeþ LÞ¯ÆÐ MÐÜ k[ÔÐeþ hÞLÐeþ ÒkaÐ `ËaàeÊ
_Þeþ«Æeþ @Ð$¼NÐ_ aÞÒ]õÐkeþ j®ÊMÑ_ ÒkÒmþ ¼ Ð d]ÞJ [Ð* jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþ
hÐj_ eþkÞ\ÞmÐþ , @Ð$¼NÐ_ aÞÒ]õÐkÒdÐNÊÜ @eþÐSL[Ð mþÐNÞ eþkÞmÐþ ¼ Ð HkÐeþ yÐ¯ÑÆ jcÐ^Ð_
mþÐNÞ @ÐLaeþ cÐjÊc MÐÜ _ÐcL SÒZ @Ð$¼NÐ_ j~àÐeþ*Ê LÞ¯ÆÐ MÐÜ* `Òeþ JXÏÞhÐeþ
NbþÀ¤àeþ _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð

1582Òeþ Ò[ÐXeþcmþî* ScÞScÐ aÒtÐaªÆ aÔayÐ JXÏÞhÐÒeþ LÐdàÔLÐeÑþ
ÒkmþÐ ¼ Ð aÒtÐaªÆ @_ÊjÐÒeþ JXÏÞhÐLÊ `ÐqVÞ jeþLÐeþÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð ÒjNÊXÏÞL
ÒkmÐ:-þ eËþ`_ÐeþÐ¯ÆZ, af=Ð _]Ñ D`LËf c^ÔarþàÑ SÒfhèeþ jeþLÐe,þ af=Ð J
aõÐkêZÑ _]Ñ c^ÔarþÑà @qfLÊ Ò_B bþ]L õ jeþLÐeþ, aõÐkêZÑ _]Ñ J QÞmL þÞ Ð kõ] c^ÔarþÑà
@qfLÊ Ò_B LVL jeþLÐe,þ ]lÞZ JXÏÞhÐLÊ Ò_B LfÞ= ]¨Æ`ÐV HaÕ Drþeþ @Ðuõ
Òl[õLÊ Ò_B eþÐScÒktõÑ jeþLÐeþ ¼ Ð HkÞ `ÐqVÞ c^ÔeÊþ Òhi ]ÊBVÞ jeþLÐeþ _ÐcLÊ
cÐ[õ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ @Õh ÒkÐB eþkÞÒmþ ¼¼Ð LÐeþZ 1571Òeþ D¦Æ @qfLÊ
ÒNÐmÒLÐ¨ÆÐ jÊm[ þ Ð_ BaõÐkÞcç LÊ[a _ÞS eþÐSÔÒeþ cÞhÐB jÐeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç @ÐLaeþ*
jc¯ÆÒeþ ]lÞZÒeþ JXÏÞhÐ QÞmÞþLÐ `dàÔ«Æ jÑcÞ[ ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒcÐNmþ jcõÐV JXÏÞhÐ hÐj_ jc¯ÆÒeþ @_Êbþa LÒmþ Òd, eþÐSÔeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ
@qf cÐf J S=mÒeþþ èÞþ`ËÀà ¼ Ð ¼ Ò[ZÊ `õ[Ôl `õÐhÐj_ÞL _Þ¯Æ§ÆZ ]ÊeËþk aÔÐ`Ðeþ ¼ Ð
Òj\ÞÒdÐNÊÜ `õÐhÐj_ÞL jÊaÞ^Ð`ÐBÜ jcNõ JXÏÞhÐ Òl[õLÊ ]ÊB bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
`õ[Ôl hÐjÞ[ @qfLÊ ÒcÐNmþatÞ J jÐc«Æ hÐjÞ[ cÐf J S=mþ`ËÀ¤à @qfLÊ NXÏSÐ[
ÒaÐmÞ þ LÊ k ÐNmþ Ð ¼¼Ð NXÏ S Ð[e eþ Ð SÐcÐÒ_ LÞ R Þ aÐiÙ L Ò]¯Æ ÒcÐNmþ c Ð_*Ê
Ò]D\ÞÒmþ ¼HaÕ ÒjcÐ_* eþÐSÔeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ aÔÐ`ÐeþÒeþ ÒL×ZjÞ ÒcÐNmþ `õÐhÐj_ÞL
_Þ¯Æ§ÆZ eþkÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ HL `õLÐeþ jèÐ^Ñ_ bþÐÒa eþÐS[è LÒmþ ¼ Ð
HkÞ jc¯Æeþ @_Ô HL aÞhÞ½¤ OVZÐ ÒkmþÐ, ÒMÐwàÐ ÒbþÐB aÕheþ DrþeþÐ^ÞLÐeÑþ eþcÐB
eþÐD[eþÐ¯Æ*Ê NS`[Þ @\àÐ[ç JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ (`ÊeÑþeþ eþÐSÐ) ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð eþcÐB
eþÐcQtõÒ]a _Ðc ^ÐeþZ LeÞþ ÒMÐwàÐÒeþ eþÐS[è LÒmþ ¼ Ð `ÊeÑ J SN_ïÐ\ [Ð* hÐj_
Òl[õ c^ÔÒeþ eþkÞ\ÞaÐeÊþ Òj JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ jèÑLó[Þ `ÐBÒmþ ¼ Ð @Ð$¼NÐ_ç
j~àÐeþcÐ_* aÞÒ]õÐkeÊþ _ÞªÆÐeþ `ÐBaÐmþÐNÞ jc÷a[Ó @ÐLaeþ J JXÏÞhÐ L\Ð aÊTþÊ\ÞaÐ
[Ð* c§ÑÆ Ò[ÐXeþcmþî JXÏÞhÐeþ `ÐeþƒÆeÞþL eþÐS h¦ÞÆLÊ `õÐ^Ð_Ô Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð
1583-84Òeþ `ÊZÞ \Òeþ JXÏÞhÐÒeþ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ HL[õ ÒkÐB ÒcÐNmþcÐ_*
aÞewþÊ Òeþ aÞÒ]õÐk LÒm¼¼Ðþ ÒjcÐ_* j~àÐeþ \ÞÒmþ LÊ[m Ê þ MÐÜ ÒmþÐkÐ_Ñ ¼ Ð LÊ[m Ê çþ MÐÜ eþÐcQtõ
Ò]a*Ê èþÐªÆ LeÞþ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒcÐNmþ jcõÐV* ]èÐeþÐ
JXÏÞhÐeþ NbþÀ¤àeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB LVLÒeþ @ayÐ`Þ[ \ÞaÐ @Ð$¼NÐ_ j~àÐeþ cÐjÊcç MÐÜ
c^Ô @Ð$¼NÐ_ aÞÒ]õÐkÑ* jÒ= cÞhÞNÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*Ê a=eþ ÒcÐNmþ jÊÒa]Ðeþ
hÐkaÐS MÐÜ èþÐªÆ LÒmþ ¼ Ð hÐ«ÞÆQÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ LÊ[Êmþ MÐÜ*Ê JXÏÞhÐeþ hÐjL bþÐaÒeþ
jèÑLó[Þ cÞfÞmþÐ ¼ Ð `õ[Þa]fÒeþ Òj bþaÞiÔ[Òeþ a= @ÐLõcZ _LeÞþaÐLÊ `õ[Þhöã[Þ
Ò]Òmþ ¼ Ð ÒcÐNmþcÐÒ_ JXÏÞhÐeÊþ iÐWÞHVÞ kªÑÆÆ D`kÐeþ Ò_B [\Ð LÊ[Êmþ MÐÜ* `Ê[ÊeþÐLÊ
`ZatÑ bþÐaÒeþ Ò_B QÊ`ç eþkÞÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ \Òeþ JXÞhÐ @Ð$¼NÐ_ h¦ÞÆ kÐ[LÊ NmþÐ ¼ Ð

HkÞ juÞÒeþ @ÐLaeþ j«ÊÆ½¤ _\ÞÒmþ ¼ Ð ]ÞmþîÑ J Drþeþ bþÐeþ[Òeþ _ÞS yÞ[ÞLÊ jÊ]óYÏ
LeÞþaÐ `Òeþ Òj _Ë@Ð _Ë@Ð @qfLÊ _ÞS jÐcõÐSÔÒeþ ÒdÐXÏÞaÐLÊ QÐkÊÜ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ eþÐSÐ
cÐ_jÞÕk*Ê JXÏÞhÐ S¯ÆLeÞþaÐLÊ Òj Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð 1590Òeþ cÐ_jÞÕk `ÊZÞ \Òeþ
JXÏÞhÐLÊ SÞZÞÒ_Òmþ J [ÐLÊ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔbÊþ¦Æ LÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ JXÏÞhÐÒeþ @Ð$¼NÐ_
h¦ÞÆ `ËÀà[Ó ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ `õbÊþ[è jèÑLÐeþ LmÐþ ¼ Ð `ÊeÑþ J ÒMÐwàÐ ÒcÐNmþeþ `õ[Ôl
hÐj_Ð^Ñ_ ÒkmþÐ ¼ Ð [Ñ\àdÐ[õÑ*WÐeÊ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞaÐ LeþÒdÐNÊÜ [\Ð JXÏÞhÐ eþÐSÔeþ
`õ[ÑL bþÐÒa MÔÐ[Þ `ÐB\ÞaÐ SN_ïÐ\* jÐcÐSÞL `õbþÐaÒdÐNÊÜ `ÊeÑþ jaà]Ð eþÐS
@ÐLiàZeþ ÒLtõ \ÞmþÐ ¼ Ð [ÐLÊ _ÞS _Þ¯Æ§ÆZLÊ @ÐZÞ aªÊÆ[Ó JXÏÞhÐLÊ ÒcÐNmþ Lróà[èLÊ
@ZÐNmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ @Ð$¼NÐ_ j~àÐeþ MèÐSÐ BjÐ ÒcÐNmþ eÑ[Þ_Ñ[Þ cÐ_Þ LVLÒeþ
hÐj_ LÐdàÔ LÒmþ ¼ Ð
1592Òe MèÐSÐ BjÐ* có[ÊÔ `Òeþ `ÊZÞ \Òeþ @Ð$¼NÐ_cÐÒ_ ÒcÐNmþcÐ_*
aÞew þÊ Òeþ aÞÒ]õÐk LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ LÊ[m
Ê çþ MÐÜ* `Ê[c
õ ÐÒ_ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_
SN_ïÐ\ ctÞe mÊþVç LeÞþ @Ò_L ^_ jƒÆrÞþ c^Ô Ò_BNÒmþ ¼ Ð cÐ_jÞÕk*Ê ÒcÐNmþ
Òj_Ð jkÞ[ `ÊZÞ \Òeþ JXÏÞhÐ @bÞþdÐ_Òeþ @ÐjÞaÐLÊ `XÏÞmþÐ ¼ Ð aÐÒmþhèeþ _ÞLVÒeþ
@Ð$¼NÐ_cÐÒ_ èþÐªÆ ÒkÐB `fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð cÐ_jÞÕk H\eþ SÒfhèeþ J bþ]õL aÐV
Ò]B LVL c^Ô @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐkÑcÐ_*eþ cËÒfÐ`ùÐV_ LeÞþaÐmþÐNÞ Òj ÒQ×]èÐeþ
_ÞLVy jÐeþ=NXÏ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð eþÐcQtõ Ò]a @Ð$¼NÐ_cÐ_*Ê heþZ Ò]B\ÞaÐeÊþ
Òj ÒcÐNmþcÐ_* ÒeþÐieþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð dÊwÒeþ èþÐªÆ eþÐcQtõ ÒhiÒeþ @ÐLaeþ*
`õb[Ê è hÞLÐeþ LÒmþ ¼HaÕ ÒMÐwàÐeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ [Ð*Ê ÒcÐNmþ jèÑLó[Þ cÞfÞmÐþ ¼ Ð HkÐ`Òeþ
eþÐcQtõ Ò]a*Ê "NS`[Þ' D`Ð^Þ J SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ Lróà[è `õÐ©Æ ÒkmþÐ ¼ Ð [Ð*Ê
@ÐLaeþ cÐ_ja]Ðeþ `] c^Ô Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ Ò[ZÞLÞ JXÏÞhÐ Ò]YÏ hk aiàeÊþ Ewèà LÐf
(1592-1751)ÒcÐNmþþ hÐj_Ð^Ñ_ eþkÞmþÐ ¼ Ð
LVL \ÞmþÐ ÒcÐNmþ hÐj_eþ cÊMÔ ÒLtõ ¼ Ð ÒcÐNmþ `õ[Þ_Þ^Þ LVLeþ aÐeþaÐVÑ
]ÊNàÒeþ @ayÐ`Þ[ ÒkÐB JXÏÞhÐeþ `õhÐj_ J eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ L\Ð aÊTÞþÒmþ ¼ Ð @Ðeþc÷eÊþ
(1592-1607) Òj a=Òeþ @ayÐ`Þ[ a=, aÞkÐeþ J JXÏÞhÐe ÒcÐNmþ NbþÀ¤àe*þ
WÐÒeþ Drþe] þ Ð¯Ñ eþkÞÒmþ ¼ Ð `Òeþ (1607) JXÏÞhÐ HL jè[§Æ jÊaÐeþ cÐ_Ô[Ð `ÐBmþÐ
HaÕ [Ð'eþ ÒcÐNmþ `õhÐjL*Ê jÊaÐ]Ðeþ LÊkÐNmþÐ ¼ Ð 1592eÊþ 1607 `dàÔ«Æ cTÞþÒeþ
@Á¤ jc¯ÆLÊ aÐ] Ò]Òmþ eþÐSÐ cÐ_jÞÕk a=eþ NbþÀàeþ bþÐaÒeþ JXÏÞhÐeþ `õhÐj_
L\Ð aÊTÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ 1607Òeþ jè[§Æ JXÏÞhÐ jÊaÐeþ `õ\c jÊaÐ]Ðeþ bþÐaÒeþ kÐjÞcç MÐÜ
_ÞdÊ¦ÆÞ `ÐBÒmþ ¼ Ð

d]ÞJ JXÏÞhÐ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔÐ^Ñ_ ÒkmþÐ, [kÚÒeþ @Ò_L ÒRÐV ÒRÐV eþÐSÔ
jèÐ^Ñ_ J @wà jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþ `õÐhÐj_ÞL Lróà[è HkÞ
eþÐSÔNÊXÏÞLÒeþ `ËÀ¤à cÐ[õÐÒeþ @_ÊbËþ[ ÒkD _\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞbþfÞ HL eþÐSÔ \ÞmþÐ ÒMÐwàÐ ¼ Ð
ÒjWÐÒeþ ÒbþÐB aÕheþ eþÐSÐcÐÒ_ eþÐS[è LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊeþÑ J SN_ïÐ\ ctÞeþ ÒMÐwàÐ
eþÐSÐ* _Þ¯Æ§ÆZÒeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð Òj NS`[Þ D`Ð^Þ ak_ LeÞþ\ÞaÐeÊþ HaÕ [Ð*
_Þ¯Æ§ÆZÒeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ eþkÞ\ÞaÐeÊþ [Ð*Ê JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ j®¤Ð_ cÞfÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð
^ÐcÙL J jÐcÐSÞL LÐeþZeÊþ HaÕ [ÐkÐ jÐ=LÊ @Ð\à_Ñ[ÞL LÐeþZeÊþ JXÏÞhÐÒeþ HaÕ
JXÏÞhÐ aÐkÐÒeþ SN_ïÐ\ ctÞeþe MÊaç ckrþè eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð [Ñ\àdÐ[õÑcÐ_*WÐeÊþ @Ð]Ð¯Æ
ÒkD\ÞaÐ Leþ eþÐSÔ eþÐSjèeþ HL cÊMÔ bþÐN \ÞmþÐ ¼ Ð SN_ïÐ\*eþ `ËSÐ aÞ^Þ-aÔayÐ
D`Òeþ ctÞeþeþ `õ[Þº¤Ð _Þbþàeþ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊeÑþ J SN_ïÐ\ ctÞeþeþ _Þ¯Æ§ÆZ NS`[Þ*
bÞþ_ï @_Ô ÒLDÜ hÐjL kÐ[Òeþ eþkÞÒm,þ jËQÐeÊþ eËþÒ` `ËSÐ aÞ^Þ aÔayÐ J ctÞeþ
èÞþQÐf_Ð ÒkÐB _`ÐeÞaÐeþ @Ðh*Ð \ÞmþÐ ¼ Ð ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ, Dbþ¯Æ NS`[Þ J
ÒcÐNmþ hÐjLcÐ_*`ÐBÜ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ HL @ÐahÔL[Ð \ÞmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ `ÊeÑþLÊ
Ò_B NS`[Þ J ÒcÐNmþcÐ_* c^ÔÒeþ Lfk mþÐNÞ eþkÞmþÐ ¼ Ð jÐceÞþL ]ó½Þ¤eÊþ NS`[Þ
ÒcÐNmþcÐ_* jk [Êf_Ñ¯Æ _\ÞÒmþ jÊwÐ [Ð* `RÒeþ aÞbÞþ_ï jÐcÐSÞL aNàeþ jc\à_
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ jcNõ ÒcÐNmþ hÐj_ LÐfÒeþ Òj lc[Ðeþ HL ÒLtõ ÒkÒmþ ¼ Ð
ctÞeþ D`Òeþ _ÞS _Þ¯Æ§ÆZ aSÐ¯Æ eþMÞaÐmþÐNÞ Òj ÒdDÜ `]Òl`cÐ_ Ò_D\ÞÒmþ,
[ÐLÊ JXÏÞhÐeþ jèÐbÞþcÐ_ elÐ _ÞcÒ«Æ D]Ôc ÒaÐmÞþ QÞkïÞ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð @èþ`lÒe,þ
ÒcÐNmþcÐ_* `]Òl`LÊ @ÐLõcZ ÒaÐmÞþ LÊkÐNmþÐ ¼ Ð HkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ ÒMÐwàÐ NS`[Þ
ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔÐ^Ñ_ ÒkaÐ jÒrþè, JXÏÞhÐÒeþ `õ\Òc @Ð$¼NÐ_ J `Òeþ ÒcÐNmþ
h¦ÞÆeþ `õ[Þ]ètèÑ eËþÒ` NZÐ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒdÒk[Ê [Ð*eþ jÐcÐSÞL h¦ÞÆ aõÐkêZcÐ_*eþ
jkÒdÐN J jc\à_ D`Òeþ _Þbþàeþ LeÊþ\ÞmþÐ, Òj aõÐkêZ hÐj_ @Ð]Þ `õ[Þº¤Ð LeÞþ
aõÐkêZcÐ_*Ê dÒ\½¤ `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç ÒMÐwàÐ NS`[Þ ÒcÐNmþ
hÐj_Ð^Ñ_ JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþeþ `õ[Þ]ètèÑ ÒkaÐ jkÞ[ @_Ô `ÒXÐhÑ eþÐSÔcÐ_*
@Ò`lÐ DnyÐ_ mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
kÐjÞcç MÐÜ* jc¯ÆÒeþ (1607-1611) \Òeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ ÒcÐNmþ
@ÐLõcZ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐS`Ê[ SÐNÞeþ]Ðeþ ÒLÒhÐ]Ðj cÐeÊþ* Ò_[ó[èÒeþ ÒkÐB\ÞaÐ
HkÞ @ÐLõcZÒeþ [Þ_ÞVÞdÐL eþ\LÊ Ò`ÐXÏÞ ]Þ@ÐdÐB\ÞaÐ LÊkÐdÐH ¼ Ð `õ[Þel þ Ð`ÐBÜ NS`[Þ
`ÊeÒÊþ iÐrþc Ò]a (1605-1621) D]Ôc LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð cÐ[õ jÊaÐ]Ðeþ kÐjÞcç MÐÜ*WÐeÊþ
(LVLeÊ)þ @^ÞL Òjß_Ô jÐkÐdÔ `ÐB ÒLÒhÐ]Ðj ctÞeþ D`Òeþ LaçSÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ
jlc ÒkÒmþ ¼ Ð aÐ^Ô ÒkÐB NS`[Þ ÒcÐNmþ jcõÐV*Ê [Þ_Þ mþl V*Ð J _ÞS L_ÔÐLÊ

`õ]Ð_ LeÞþaÐLÊ eþÐSÞ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒLÒhÐ]Ðj _ÞÒS c^Ô NS`[Þ* bDþZÑ*Ê aÞaÐk
LÒmþ ¼HaÕ HL mþl V*Ð NS`[Þ*WÐeÊþ Ò_Òmþ ¼¼Ð HkÞ aÞS¯Æ `Òeþ SÐkÐ=Ñeþ
ÒLÒhÐ]Ðj*Ê j®¤Ð_Þ[ LÒmþ ¼ Ð
kÐjÞcç MÐÜ* `Òeþ eþÐSÐ Ò[ÐXÏec þ mþ*
î `Ê[õ LmÔþÐZ cmþî JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ bþÐaÒeþ
_ÞdÊ¦ÞÆ `ÐBÒmþ ¼ Ð Òj 1611eÊþ 1617 `dàÔ«Æ jÊaÐ]Ðeþ eþkÒÞ mþ ¼ Ð `Ëaà jrà @_ÊjÐÒeþ
NS`[Þ `ÊeÒþÊ iÐrþc Ò]a Ò`hçLjç V*Ð ÒcÐNmþ ]eþaÐeþLÊ _ `WÐBaÐeÊþ LmþÔÐZcmþî
ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ NS`[Þ aÐ^Ô ÒkÐB mþÒl V*Ð Ò`hçLjç Ò]Òmþ ¼ Ð @_Ô
`lÒeþ ÒcÐNmþ Òj_Ðeþ ÒMÐwàÐ @ÐLõcZÒeþ bþ¯ÆbÑþ[ ÒkÐB `ÊeÑþeþ `¨ÆÐcÐÒ_ SN_ïÐ\
`õ[cÞ Ð*Ê Ò_B QÞmL þÞ Ð QÐmþN
Þ Òmþ ¼ Ð $¼fÒeþ @Ò_L aià êÞþ ctÞeÒþ eþ `õ[c Þ Ð _\ÞÒmþ ¼ Ð
1617Òeþ cLeþc MÐÜ JXÏÞhÐeþ _Ë@Ð jÊaÐ]Ðeþ eËþÒ` @ayÐ`Þ[ ÒkÒmþ ¼ Ð Òj
c^Ô \Òeþ ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LÒmþ HaÕ [ÐkÐLÊ _ÞSeþ `õ[Ôl hÐj_bÊþ¦Æ LÒmþ ¼ Ð NS`[Þ
SN_ïÐ\ ctÞeeþþ `ËSLcÐ_*Ê Ò_B NXÏcÐZÞ[Ñõ Òeþ mÊQ þ Þ eþkÞÒmþ ¼ Ð 1621Òeþ NÐ]ÞQÔÊ [
ÒkaÐ`Òeþ 1622Òeþ ÒjWÐÒeþ bþNï kó]¯ÆÒeþ Òj Ò]k[ÔÐN LÒmþ ¼ Ð NS`[Þ
`ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a SN_ïÐ\ ctÞeþ J `ÊeÑþ D`Òeþ _ÞS _Þ¯Æ§ÆZ SÐkÞeþç LeÞþaÐ `õ¯ÆÐjÒeþ
_ÞS _ÐÜÒeþ [ÞÒ_ÐVÞ aõÐkêZ hÐj_ `ÊeÑþ _ÞLVÒeþ `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjNÊXÏÞL ÒkmþÐ,
hõÑ`ÊeÊþÒiÐrþc`Êe,þ aÑeþ `ÊeÊþÒiÐrþc`Êeþ J `õ[Ð` `ÊeÊþÒiÐrþc`Êeþ ¼ Ð aõÐkêZcÐ_*eþ
@LÊ¶ jÐkÐdÔ jÒrþè Òj `ÊeÑþ Òl[õÒeþ SN_ïÐ\*Ê `Ê_Ó `õ[Þº¤Ð LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð
`ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a* `Òeþ [Ð* `Ê[õ _ejÞÕk Ò]a(1621-1648) ÒMÐwàÐeþ
NS`[Þ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ (1622-1625) SÐkÐ=Ñeþ* `Ê[õ MÊec þ ,ç dÞH `Òeþ
hÐkÐSÐkÐ_ _Ðc ^ÐeþZ LeÞþ ÒcÐNmþ jcõÐV ÒkÒmþ, `Þ[Ð* aÞeÊþwÒeþ ]ÐlÞZÐ[ÔÒeþ
aÞÒ]õÐk ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð ÒNÐmþÒLÐ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_* jkÐ¯Æ[Ð `ÐB Òj ÒMÐwàÐ c^Ô
@ÐjÞ\ÞÒmþ ¼ Ð _eþjÞÕkÒ]a aÞÒ]õÐkÑ LÊcÐeþ* ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþ ÒMÐwàÐLÊ ÒLaf
MÊeþcç* @ÐLõcZeÊþ elÐ LÒmþ _ÐkÞÜ ¼, [Ð' jkÞ[þ ÒMÐwàÐ D`Òeþ `ËÀ¤à @^ÞLÐeþ c^Ô `õÐ©Æ
ÒkÒm ¼ Ðþ LÐeZ MÊec þ *
ç bþ¯ÆÒeþ ÒcÐNmþ jÊaÐ]Ðeþ @kc] ÒaNç `õÐZ bþ¯ÆÒeþ `fÐ¯Æ_
LÒmþ ¼ Ð MÊeþcç* j®¤[Þ Ò_B _eþjÞÕkÒ]a `ÊeÑþ ctÞeþÒeþ SN_ïÐ\ `õ[ÞcÐ*Ê c^Ô
`Ê_ÓyÐ`_ LÒmþ ¼ Ð NS`[Þ*`ÐBÜ HkÐ HL aXÏ D`mþ•ÞÆ \ÞmþÐ ¼ Ð
hÐkÐSÐkÐ_* hÐj_Òeþ `ÊeÑþ ctÞeþ D`Òeþ ÒL×ZjÞ ÒcÐNmþ @ÐLõcZ ÒkÐB
_\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSÒLÐi `ËÀ¤à LeÞþaÐ jLÐÒh ÒcÐNmþ jÊaÐ]Ðeþ aMÐeþ MÐÜ bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ
D`Òeþ @^ÞL NÊe[ þÊ è Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ Òj JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐ_* D`Òeþ
MÊaç @[ÔÐQÐeþ LeÞþ\ÞaÐeþ hÊZÐdÐH ¼ Ð @Ð]Ð¯Æ bË-þeþÐSjèeÊþ LÞRÞ @Õh Òj eþÐSÒLÐiÒeþ
ScÐ Ò]B aÐLÞ[L _ÞÒS Ò_B dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð

]lÞZ JXÏÞhÐeþ QÞLÐÒLÐmþ ÒjÒ[ÒaÒf ÒNÐmþÒLÐ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_* @^ÞLÐeþLÊ
QÐmÞþdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð [Ð'`ÐBÜ jÊmþ[Ð_ ÒcÐNmþcÐ_*Ê aÐiÞàL 20,000V*Ð Leþ
Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ QÞLÐÒLÐmþLÊ JXÏÞhÐÒeþ cÞhÐB Ò]aÐ`ÐBÜ ÒcÐNmþcÐ_*
`leÊ ÒL×ZjÞ D]Ôc ÒkÐB _\ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ aMÐeþ MÐÜ* jc¯ÆÒeþ MÊec þ *
ç aÞÒ]õÐkS_Þ[
ÒcÐNmþ Nók aÞaÐ]eþ jÊÒdÐN Ò_B ÒNÐmÒLÐ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_ ^ÐdàÔ Leþ ScÐ LÒmþ _ÐkÞÜ ¼ Ð
[Ð'RXÏÐ Òj_Ð`[Þ c_çjÊeþ*Ê JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LeÞþaÐ`ÐBÜ Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð aeþkc`Êeþ
_ÞLVÒeþþ c_çjÊeþçNXÏ _ÐcÒeþ c_çjÊe HL ]ÊNà _ÞcàÐZ LÒm,þ dÐkÐ ÒcÐNm þhÐjÞ[
ÒMÐwàÐ J c&ÊiÐ eþÐSÔ `õ[Þ aÞ`] jó½Þ¤ LmþÐ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ 1629Òeþ aMÐeþ MÐÜ
c_çjÊeþNXÏ mÊþ¶¤_ LeÞþ [ÐLÊ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ HaÕ ÒNÐmþÒLÐ¨ÆÐ jÊmþ[Ð_*Ê
QÞLÐÒLÐmþeþ aÐiÙL Le þÒ]aÐLÊ aÐ^Ô LÒmþ ¼ Ð
1627eÊþ 1632 `dàÔ«Æ jÊaÐ]Ðeþ eþkÞ aMÐeþ MÐÜ JXÏÞhÐeÊþ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ ÒkÒmþ ¼ Ð
aMÐeþ* `õSÐ`ÑXÏ_ J ]Ê_àÑ[Þeþ @bÞÒdÐN `ÐB hÐkÐSÐkÐ_ JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ eËþÒ`
cÊ[ÐLè] MÐÜ*Ê _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð cÊ[ÐLè]* hÐj_(1632-1641)Òe JXÏÞhÐ hÐ«ÞÆÒeþ
\ÞmÐþ ¼ Ð 1642eÊþ 1660 c^ÔÒeþ hÐkSÐkÐ_* `Ê[õ jÊSÐ a=eþ NbþÀàeþ ÒkÒmþ ¼ Ð
[Ð* jc¯ÆÒeþ aÞkÐeþ èÞþ JXÏÞhÐ c^Ô a= jÊaÐeþ @Õh ÒkÐB eþkÞmþÐ ¼ Ð
1658Òeþ hÐkSÐkÐ_*Ê atÑ LeÞþ [\Ð @_Ô bþÐBcÐ_*Ê èþÐªÆ LeÞþ
@ÐDeþ=ÒSa ÒcÐNmþ jcõÐV ÒkÒmþ ¼ Ð 1660Òeþ Òj MÐ_ç B Ò]×eþÐ_ç*Ê JXÏÞhÐeþ
jÊaÐ]Ðe _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð ]ÑOà jÐ[ aiàeþ (1660-67) jÊaÐ]ÐeÑþ c^ÔÒeþ MÐ_ç B
Ò]×eþÐ_ç JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþ hÐj_LÊ jÊ]óYÏ LeÞa
þ Ð_ÞcÞrþ [\Ð eþÐSjè aówÞ LeÞaþ Ð jLÐÒh
@Ò_L `õ¯ÆÐj LÒmþ ¼ Ð [Ð* D]ÔcÒeþ JXÏÞhÐeþ aÐiÙL eþÐSjè 36 mþl V*ÐeÊþ 73
mþl V*ÐLÊ aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð
1660Òeþ MÐ_ç B Ò]×eþÐ_ç jÊaÐ]Ðeþ `] jc÷ÐfÞaÐ`ÐBÜ @ÐjÞaÐ ÒafLÊ JXÏÞhÐÒeþ
ÒcÐNmþ ]eþaÐeþeþ `õ[Þº¤Ð dÒ\½¤ kõÐj `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒcÐNmþ Nók aÞaÐ]eþ jÊÒdÐN Ò_B
JXÏÞhÐÒeþ @Ò_L ScÞ]Ðeþ J eþÐSÐ HL `õLÐeþþ jèÐ^Ñ_[Ð ÒOÐiZÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð a=eþ
ÒcÐNmþ NbþÀ¤àeþ `]aÑÒeþ \ÞaÐ jÊSÐ _ÞÒS aÞÒ]õÐk LeþÞ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê jÐkj
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B _eþjÞÕkÒ]a* `Òeþ ÒMÐwàÐeþ NS`[Þ eþÐSÐ
ÒkÐB\ÞaÐ cÊLÊtÒ]a aÐiÞàL Ò]¯Æ Ò]aÐLÊ c_Ð LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð eþZ`Êe, jÐeþ=NXÏ,
Xc`XÏÐ J MmÞþÒLÐV @Ð]Þ eþÐSÔeþ eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐÒ_ aÐiÙL Leþ _Ò]B ÒjcÐÒ_
NS`[Þ* Ò_[ó[èÒeþ èÞþQÐfÞ[ ÒaÐmÞþ ^ÐeþZÐ jó½Þ¤ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþ jÊaÐ]Ðeþ HkÞ
eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê _Þ¯Æ§ÆZ LÒmþ ¼ Ð HkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ keÞþkeþ`Êeþ (c¯ËÆeþbþ&) eþÐSÐ
Ló»¤Qtõ bþ&*Ê k[ÔÐ c^Ô LÒmþ ¼ Ð 1661 Ò$¼aöã@ÐeÞþÒeþ Òj ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð

eþÐSÐ cÊLÊtÒ]a `õ\Òc `õÐZ aÞLfÒeþ `fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼HaÕ LÞRÞ]Þ_ DrþÐeÊþ ÒcÐNmþ
jÊaÐ]Ðeþ* _ÞLVÒeþ @Ð[ê jc`àZ LÒmþ ¼ Ð NS`[Þ* ]ÊeþayÐ Ò]MÞ @_Ô eþÐSÐ J
ScÞ]ÐeþcÐÒ_ c^Ô jÊaÐ]Ðeþ* Lróþà[èLÊ jèÑLÐeþ LeÞÞþÒ_Òmþ ¼ Ð jÊaÐ]Ðeþ ÒLtÊTþeþ eþÐSÔ
mÊþ¶¤_ LÒmþ ¼ Ð MÐ_ç B Ò]×eþÐ_ç* D]ÔcÒeþ JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþ hÐj_ ]óYÏ ÒkmþÐ¼ Ð [Ð'
jÐ=LÊ eþÐSÒLÐi c^Ô brÞÙ ÒkmþÐ ¼ Ð
MÐ_ç B Ò]×eþÐ_ç ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð LÞ«ÊÆ LÞRÞ ]Þ_ `Òeþ NS`[Þ cÊLÊt
Ò]a @Ð[ê jc`àZ LeÞþaÐeÊþ HaÕ [Ð* `Òeþ `Òeþ @_Ô aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ _Þ¯Æ§ÆZLÊ
@ÐjÞaÐeÊþ Òj `ÊeÑ @ÐLõcZ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð Òj ÒLtõÐ`XÏÐeþ afÒ]a SÑD ctÞeþ mÊþ¶¤_
LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ jÊaÐ]Ðeþ hÐ¯ÆªÆÐ MÐÜ (1680-88) Tþ*XÏeþ hÐeþfÐ ctÞe J dÐS`Êeþ
@ÐM`ÐMeþ ÒLÒ[ÐVÞ ctÞeþ mÊ¶ þ ¤_ LeÞ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð hÐ¯ÆªÆ MÐÜ* `Òeþ [Ð* `Ê[õ @ÐaÊ _ÐÒjeþç
JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ `ÊeþÑ SN_ïÐ\ ctÞeþ @ÐLõcZ `ÐBÜ
Òj_Ð QÐf_Ð ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ TþXÏ Ò[Ð$¼Ð_ÒdÐNÊÜ ÒcÐNmþ Òj_Ð `Þ`ÞmÞþWÐeÊþ LVL
`õ[ÔÐarþà_ LÒmþ ¼ Ð jÕbþa[Ó cÊLt Ê Ò]a LÞRÞ Ò`hçLjç Ò]B ÒcÐNmþ Òj_Ð*Ê SN_ïÐ\
ctÞeþ @ÐLõcZeÊþ _Þaórþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
HkÞ jaÊ ctÞeþ @ÐLõcZeÊþ cÒ_kÊH, @ÐLõcZeþ HL `õ^Ð_ LÐeþZ \ÞmþÐ ^_eþ[ï
mÊþ¶¤_ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ @ÐLõcZeþ ^cL Ò]B jÊaÐ]ÐeþcÐÒ_ ÒMÐwàÐ
eþÐSÐ*WÐeÊþ @\à @Ð]Ð¯Æ LeþÞR«ÞÆ ¼ Ð `ÊZÞ ÒLÒa ÒLÒa @\à mþÐbþ `Òeþ ctÞeþ @ÐLõcZ
ÒdÐS_ÐeÊþ _Þaórþ eþkÞR«ÞÆ ¼ Ð ctÞeþ @ÐLõcZ `RÒeþ aÞ^càÑ bþÐa_Ð Òd HL LÐeþZ
\ÞmþÐ HkÐ @jèÑLÐeþ LeÞþÒka _ÐkÚ¼ Ð cÊjmÞþc ^càÒeþ cËrÞÙ `ËSÐ _ÞÒi^ ¼Ð Ò[ZÊ ctÞeþ
D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþ cËrÞÙLÊ bþÐ=ÞeÊþSÞ Ò]aÐ ÒjcÐ_* c^ÔdÊNÑ¯Æ ^ÐcÞàL èÕþèþÐ
@_ÊdÐ¯ÑÆ dÊ¦ÞÆjÕN[ \ÞmÐþ ¼ Ð H Òl[õÒeþ @ÐDeþ=ÒSa*eþ HL ]ó½¤Ð«Æ _Þ@ÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð
1692Òeþ Òj LVLÒeþ _a_ÞdÊ¦Æ jÊaÐ]Ðeþ _aÐa HLeþÐc MÐÜ*Ê `ÊeÑþ ctÞeþ ^èÕj
LeÞþaÐ`ÐBÜ _ÞÒ~àh Ò]Òmþ ¼ Ð cÐ[õ ÒcÐNmþ Òj_Ð `ÊeÑþ @ÐLõcZ`ÐBÜ LVLeÊþ `õyÐ_
LeÞþaÐ `ËaàeþÊ NS`[Þ ]ÞaÔjÞÕkÒ]a (1688-1716) jÊaÐ]Ðeþ*Ê SZÐBÒmþ Òd,
@ÐÒ]h cÞfÞÒmþ Òj (NS`[Þ) _ÞÒS ctÞeþ ^èÕj LeÞþÒ]Òa¼¼Ð jÊaÐ]Ðeþ H\ÞÒeþ j®¤[
ÒkaÐeÊþ NS`[Þ DèþWÐDeÞ@þÐ bþÐÒa ctÞeþeÊþ LÞRÞ bþÐ=ÞÒ]Òmþ HaÕ Ò]a`õ[ÞcÐ*eþ
HL _LmÞþ cËrÞÙ jÊaÐ]Ðeþ* cÐ^ÔcÒeþ @ÐDeþ=ÒSa* `ÐMLÊ Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð @_Ô
`lÒeþ ctÞeþeþ cÊMÔ $¼ÐVL at ÒkmþÐ, `ËSÐaÞ^Þ c^Ô at eþkÞmþÐ ¼ Ð ctÞeþÒeþ `ÐfÞ[
@_ÔÐ_Ô `ËSÐ `ÐaàZLÊ c^Ô at LeÞþ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÞ D`Ð¯ÆÒeþ @ÐDeþ=ÒSa*
jc¯ÆÒeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ ^èÕj ÒkaÐeÊþ eþlÐ `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð jcõÐV*eþ kÞtÊaÞÒ]èi _Ñ[Þ
c^Ô H Òl[õÒeþ LÐdàÔLÐeÑþ ÒkmþÐ ¼ Ð

ÒcÐV D`Òeþ LkÞÒmþ, c^ÔdÊNeþ eÑþ[Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒLÒ[L cÊjmÞþcç hÐjL ctÞeþ
@ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒm ¼¼Ð HkÐ]èÐeþÐ ÒjcÐ_*eþ ^_mþÐbþ ÒkD\ÞmþÐ, ^càmþÐbþ c^Ô
ÒkD\ÞmþÐ ¼ ! ^_ mþÐbþ @ÐhÐÒeþ ÒLÒ[L Òl[õÒeþ ÒcÐNmþ jcõÐV* kÞtÊ `õhÐjL
c^Ô ctÞeþ mÊþ¶¤_ LeÞþaÐLÊ ÒkfÐ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ ÒMÐwàÐeþ NS`[Þ eþÐSÐ
ctÞeþ D`Òeþ _ÞS _Þ¯Æ§ÆZ SÐeÞþ eþMÞaÐ`ÐBÜ @Ð`õÐZ ÒQ½¤Ð LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð ctÞee
þ þ _Þ¯Æ§ÆZ
D`Òeþ [Ð*eþ jÐcÐSÞL `õ[Þº¤Ð _Þbþàeþ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð kÞtÊeÑþ[Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ ctÞeþ ^èÕj ÒkaÐ
LÞcèÐ `õ[Þº¤Ð `ÐB\ÞaÐ `õ[ÞcÐ*eþ @`cÐ_ ÒkaÐ @\aÐ `ËSÐaÞ^Þ jÕ`Ð]Þ[ _ÒkaÐ HL
SO_Ô LÐdàÔ ¼ Ð Ò[ZÊ NS`[Þ*Ê yÐ_Ñ¯Æ jcÐSeþ jc\à_ cÞfÞaÐ jèÐbþÐaÞL \ÞmÐþ ¼ Ð NS`[Þ
kÞtÊ eÑþ[ÞÒeþ aÞMÔÐ[ aõÐkêZcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþ _ÞS `õ[Þ jc\à_LÊ
akÊNÊZÞ[ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð _eþjÞÕkÒ]a*]èÐeþÐ `ÊeÑþ _ÞLVÒeþ aÑeþ _ejÞÕk`Êeþ aõÐkêZ
hÐj_ J cÊLÊtÒ]a* jc¯ÆÒeþ ]Ð¨ÆcÊLÊt`Êeþ hÐj_ `õ[Þº¤Ð D¦Æ `óº¤Ò`ÐiL[Ðeþ
ÒNÐVÞH ÒmþMÐHÜ D]ÐkeþZ cÐ[õ ¼ Ð
1707Òeþ @ÐDeþ=ÒSa*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð [Ð' `ËaàeÊþ 1704Òeþ cÊjÙ]ç LÊmÞþ
MÐÜ JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ ÒkÐB @ÐjÞ\ÞÒm¼¼Ðþ [Ð* jc¯ÆÒeþ hÐ«ÞÆ `õ[Þº¤Ð ÒkmþÐ ¼ Ð SN_ïÐ\
ctÞeþÒeþ `ÊZÞ \Òeþ `õ[ÞcÐ `ËSÐ`ÐBÜ `ËSÐaÞ^Þ jÊQÐeÊþ eËþÒ` jÕ`Ð]Þ[ ÒkmþÐ ¼¼Ð
@ÐDeþ=ÒSa* có[ÊÔ `Òeþ cÊjÙ]ç LÊmÞþ 1713Òeþ _ÞSLÊ a=, aÞkÐeþ J JXÏÞhÐeþ
_SÞc ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç, Òj _ÐcLÊ cÐ[õ ÒcÐNm*þ @^Ñ_Òe eþkÞ jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ
hÐj_ èÞþQÐf_Ð LeÞþaÐLÊ mþÐNÞÒmþ ¼ Ð ]ÞmþîÑeþ ÒcÐNmþ a]fÒeþ HZÞLÞ a=eþ _SÞÞc*
_ÞLVÒeþ JXÏÞhÐeþ `õhÐjLþ Drþeþ]Ð¯ÆÑ eþkÞÒmþ ¼ Ð a=eþ _SÞc*]èÐeþÐ _ÞdÊ¦Æ JXÏÞhÐeþ
`õhÐjL*Ê _ÐHa _SÞc LÊkÐNmþÐ ¼ Ð cÊjÙ]ç LÊmÞþ* SÐcÐ[Ð jÊSÐD~Þ_ç JXÏÞhÐeþ `õ\c
_ÐHa _SÞc _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
cÊjÙ]ç LÊmÞþ J jÊSÐD~Þ_ç* jc¯ÆÒeþ (1704-1727)JXÏÞhÐ D`Òeþ ÒL×ZjÞ
@ÐLõcZ ÒkÐB _\ÞmÐþ ¼ Ð aeÕþ kÞt-Ê cÊjmÞc
þ ç HL[Ð`ÐBÜ @Ò_L `]Òl` _Þ@ÐdÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
jÊSÐD~Þ_ç L]cç eþjÊmþç cjSÞ]ç _ÞcàÐZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ Dbþ¯Æ kÞtÊ J cÊjmþcÐ_
`õÐ\à_Ð`ÐBÜ HL[õ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐSÞ c^Ô [ÐkÐ kÞtÊ-cÊjmÞþcç HL[Ðeþ `õ[ÑL ÒkÐB
eþkÞRÞ ¼ Ð LÐB`]eþeþ aÊMÐeÑþ jÐÒka `ÑW c^Ô [Ð* jc¯Æeþ jó½Þ¤ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ
JXÏÞhÐ J a=Òeþ j[Ô_ÐeþÐ¯ÆZ `ËSÐeþ `õQf_ ÒkmþÐ, dÐkÐ Dbþ¯Æ jÕ`õ]Ð¯Æeþ HL[Ðe
_Þ]hà_ ¼ Ð bþ]õLeþ ÒcÐNmþ [ÐcjÐeþ `õjÐeþ c^Ô HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒkmþÐ ¼ Ð Dbþ¯Æ ^cà
jÕ`õ]Ð¯Æ H\ÞÒeþ jLõÞ¯Æ bþÐaÒeþ @Õh NõkZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1727Òeþ cÊjÙ]ç LÊmÞþ*eþ Ò]kÐ«Æ ÒkaÐ `Òeþ jÊSÐD~Þ_ç a= jÐcõÐSÔeþ
_SÞcç ÒkÒmþ HaÕ [Ð* yÐ_Òeþ JXÏÞhÐeþ _ÐHa _SÞc `]Òeþ [LÞ MÐÜ _ÞdÊ¦Æ

ÒkÒmþ ¼¼Ð [LÞ MÐÜ jÊSÐD~Þ_ç* `Ê[õ \ÞÒmþ ¼¼Ð _SÞcç bþÐaÒeþ jÊSÐD~Þ_ç ^ÐcÙL
D]Ðeþ[Ð`ÐBÜ `õjÞw \ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ [LÞ MÐÜ* jc¯ÆÒeþ `ÊZÞ \Òeþ JXÏÞhÐ HaÕ aÞÒhiLeÞþ
ÒMÐwàÐ J `ÊeÑÒeþ ÒOÐeþ @eþÐSL[Ð Ò]MÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ `õ[Ôl J @`õ[Ôl
eËþ`Òeþ _ÐHa _SÞc*eþ kÐ[ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒdDÜ aià (1727) [LÞ MÐÜ JXÏÞhÐeþ _ÐHa _SÞcç `]Òeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ WÞLç
ÒjkÞ aià eþÐcQtõ Ò]a ÒMÐwàÐÒeþ NS`[Þ `]Òeþ @bÞþiÞ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð [LÞ MÐÜ*
hÐj_LÐf (1727-35) J eþÐcQtõÒ]a* hÐj_LÐf (1727-1736) ÒLaf
HLÐ jc¯ÆÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB _\ÞmÐþ , ÒcÐVÐÒcÐVÞ HLÐ jc¯ÆÒeþ Òhi c^Ô ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
]è[
Þ Ñ¯Æ[Ó, jcNõ hÐj_LÐf c^ÔÒeþ Dbþ¯Æ* c^ÔÒeþ ÒMÐwàÐ, `ÊeÑ J SN_ïÐ\ ctÞee þ þ
_Þ¯Æ§ÆZLÊ Ò_B @Ðeþc÷eÊþ Òhi `dàÔ«Æ Lfk mþÐNÞ eþkÞ\ÞmÐ ¼ Ð
[LÞ MÐÜ* jc¯ÆÒeþ kÐB]õÐaÐ]eþ _ÞSÐc ]lÞZ JXÏÞhÐ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ HaÕ
N&Ðc SÞmþîÐ J QÞmÞþLÐ kõ]eþ ]lÞZ Òl[õ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð `ËaàeÊþ HkÞ Òl[õ
ÒMÐwàÐ eþÐSÐ* Lróþà[èÒeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ `[_ `Òeþ a= èÞþ
kÐB]õÐaÐ]LÊ HL jèÐ^Ñ_ eþÐSÔ eËÒ` _ÞSÐcç DmþcÊ–Æþ @Ðj$¼ç TþÐ NYÞÞ\ÞÒmþ HaÕ
eþÐSÔ aÞªÆÐeþ`ÐBÜ JXÏÞhÐ `õ[Þ mþlÔ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒMÐwàÐ eþÐSÐ _ÞSÐcç* aÞeÊþwÒeþ
_ÞSeþ jÑcÞ[ `ÐBL Òjß_Ôaf QÐf_Ð LeÞþ èþÐSÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê [LÞ MÐÜ* `leÊ
ÒL×ZjÞ Òj_Ð jkÐ¯Æ[Ð cÞfÞmþÐ _ÐkÚ, d]ÞJ ÒMÐwàÐ \ÞmþÐ a=eþ jÐc«Æ eþÐSÔ ¼ Ð
èþÐS¯ÆÒdÐNÊÜ `õ[Þº¤Ð keþÐB\ÞaÐ eþÐcQtõ Ò]a ÒcÐNmþatÞ JXÏÞhÐeþ LÞRÞ @Õh
@^ÞLÐeþ LeÞþÒ_B l[Þ `ËeþZ LeÞþaÐLÊ ÒQ½¤Ð LÒm ¼ Ð cÐ[õ H\ÞÒeþ c^Ô Òj j$¼f
ÒkÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð @\àÐ[ç [LÞ MÐÜ* jkÞ[ [Ð*eþ h[öã[Ð aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð eþÐcQtõ Ò]a*Ê
atÑ LeÞ þ [LÞ MÐÜ LVL ]Ê N à Ò eþ eþ M Þ Ò mþ ¼¼Ð LVLÒeþ atÑ SÑa_ LÐfÒeþ
eþÐcQtõÒ]a BjmþÐc ^càÒeþ ]ÑlÞ[ ÒkÒm ¼ Ð
eþÐcQtõÒ]a* BjçmþÐcç ^cà NõkZ jcèuÒeþ cÐ]fÐ `Ð&ÞÒeþ DÒmþîM @RÞ Òd
cÊjmÞþcç eþÐSL_ÔÐ* Ò`õcÒeþ `XÏÞ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ^cà èÞþarþà_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ^cà
èÞþarþà_ `Òeþ c^Ô Òj _Ðc èÞþarþà_ LeÞþ _\ÞÒm HaÕ SN_ïÐ\* ctÞeþeþ
jÊeþlÐ`ÐBÜ d\Ðjc÷a D]Ôc LeþÞ\ÞÒmþ ¼ Ð `Òeþ ctÞeþÒeþ [Ð* `õÒahLÊ `¨ÆÐcÐÒ_
c^Ô jèÐN[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ LÊkÐdÐH Òd, Òj aÐ^ÔÒkÐB BjççmþÐc ^càÒeþ
]ÑlÞ[ ÒkÐB\ÞÒmþ HaÕ [Ð* ^cà èÞþarþà_ ]èÐeþÐ _ÐHa _SÞcç*Ê [Ê½¤ LeÞþ`ÐeÞþÒmþ
SN_ïÐ\ ctÞe `Ê_aàÐeþ cÊjmþcÐ_ @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkaÐeÊþ eþlÐ `ÐBa ÒaÐmÞþ Òj kÊH[
@ÐhÐ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ctÞeþ D`Òeþ [Ð* @^ÞLÐeþLÊ HkÐ `õLÐeþÐ«ÆÒe jÐaÔªÆ LeÞþa ÒaÐmÞþ
Òj cÒ_ LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð

eþÐcQtõ Ò]a LVLÒeþ atÑ \ÞaÐ jc¯ÆÒeþ ÒMÐwàÐÒeþ [LÞ MÐÜ* aÞeÊþwÒeþ
aÞÒ]õÐk ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐcQtõÒ]a* `Ê[c õ Ð_* jkÞ[ @ÐWNXÏ (N&Ðc) eþÐSÐ HkÐeþ Ò_[ó[è
Ò_B\ÞÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ [LÞ MÐÜ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê èþÐSÞ[ LÒmþ ¼¼Ð HkÐ `Òeþ [LÞ MÐÜ
eþÐcQtõÒ]a*Ê LVLeÊþ cÊ¦Æ LeÞþ ÒMÐwàÐÒeþ eþkÞaÐLÊ @_Êc[Þ Ò]Òmþ ¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ `ÊeÑþ D`Òeþ [LÞ MÐÜ* `õ[Ôl _Þ¯Æ§ÆZ \ÞmþÐ ¼ Ð LÐÒf Òj ctÞeþ
@ÐLõcZ LeÞþ aÞNkõ cÐ_*Ê _½¤ LeÞÒþ a, ÒjkÞ @Ðh*ÐÒeþ eþÐcQtõÒ]a SN_ïÐ\ aÞNkõ *Ê
Ò_B aÐZ`Êeþ `fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ [LÞ MÐÜ lÊ•Æ ÒkÒm ¼ Ðþ LÐeþZ aÞNõk aÞ_Ð
ctÞeþ [Ñ\àdÐ[õÑ keþÐBmþÐ ¼ HaÕ _ÐHa _SÞcç `ÊeÑþeÊþ @ÐhÐ @_ÊeËþ` [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ
@jÊm LeÞþ `ÐeÞÒþ mþ _ÐkÚ ¼ Ð Òj ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð DÒ~hÔ \ÞmÐþ , eþÐcQtõÒ]a*eþ
l[ÞjÐ^_ LeÞþaÐ ¼ Ð b¯ÆÒeþ eþÐcQtõÒ]a `õ\Òc _¯ÆÐNXÏ J M¨Æ`XÏÐ HaÕ ÒhiÒeþ
ÒaÐmþNXÏÒeþ dÐB mþÊQÞ eþkÞÒmþ ¼ Ð SN_ïÐ\* aÞNõk aÐZ`ÊeþeÊþ VÞLÞmÞþ HaÕ ÒjWÐeÊþ
MmÞþÒLÐVÒeþ mÊþQÐ ÒkÐB eþkÞÒmþ ¼ Ð ÒdÒk[Ê ]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ MmÞþÒLÐV DèÊþ [LÞ
MÐÜ* @^ÞLÐeþ ÒmþÐ` `ÐB\ÞmþÐ , aÞNõkLÊ [Ð* @ÐLõcZeÊþ eþlÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ [ÐkÐ D`dÊ¦Æ
yÐ_ aÞÒaQÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð ctÞeþÒeþ aÞNõk _\ÞaÐeÊþ [Ñ\àdÐ[õÑ* jÕMÔÐ kõÐj`ÐBmþÐ¼ HaÕ
[LÞ MÐÜ ctÞeþe @Ð¯ÆaówÞ LeÞþaÐ`ÐBÜ ÒhiÒeþ aÞNõk `õ[ÞºÐÒeþ aÐ^Ð Ò]Òmþ _ÐkÚ ¼ Ð
[LÞ MÐÜ* có[ÔÊ (Òc 1735) `ËaàeþÊ SN_ïÐ\ ctÞeÒþ eþ aÞNkõ *Ê `Ê_Ó`õ[Þº¤Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð
d\Ð jc¯ÆÒeþ _aLÒfaeþ c^Ô jcÐ`_ ÒkmþÐ ¼ Ð jaàÒcÐV 28 cÐj êÞþ ctÞeþÒeþ
aÞNõk _\ÞÒm ¼ Ð ctÞeþ at eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
[LÞ MÐÜ ÒhiÒeþ @_Êbþa LÒmþ Òd, ÒMÐwàÐ eþÐSÐ* _Þ¯Æ§ÆZÒeþ ctÞeþeþ
èÞþQÐf_Ð eþkÞaÐÒeþ kÚ @ÐhÐcÒ[ `ÊeþÑÒeþ [Ñ\àdÐ[õÑ jcÐNc ÒkÒa ¼ Ð $¼fÒeþ eþÐSÔ
@ÐhÐ_ÊeËþ` [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ @jÊmþ LeÞþ`ÐeÞþa¼ Ð NS`[Þ, ctÞeþ `¨ÆÐ J aõÐkêZcÐÒ_
ctÞeþÒeþ akÞÓh¦ÞÆeþ @_Ê`õÒahLÊ _Þeþ«Æeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ ctÞeþeþ `ÐeþƒÆeÞþL
jÐaàÒb×þc[è `õ[Þ`Ð]_ LÒmþ ¼ Ð @ÐSÞ HLaÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ c^Ô èþƒÆeþÐeÊþ
`õÐ©Æ ctÞeþeþ jÐaàÒb×þc[è @lÊÀ¤ eþkÞRÞ¼ Ð
1735Òeþ [LÞ MÐÜ* có[ÊÔ `Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ cÊjÙ]ç LÊmÞþ MÐÜ JXÏÞhÐeþ _ÐHa _SÞcç
_ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼¼Ð cÑeþç kaÞaç _ÐcÒeþ SÒZ jÊ]l @^ÞLÐeÑþ \ÞÒmþ [Ð*eþ HLÐ«Æ
jkÒdÐNÑ ¼ Ð Dbþ¯Æ _ÐHa _SÞcç J cÑeþç kaÞaç ]óYÏ bþÐÒa @_Êbþa LÒmþ Òd ctÞeþ
NS`[Þ* èÞþQÐf_ÐÒeþ eþkÞÒmþ eþÐSÔLÊ @Ð\ÙL ]ó½Þ¤eÊþ mþÐbþÒka ¼ Ð HZÞLÞ `ÊeÑÒeþ
aÞNõk hÐ«ÞÆÒeþ eþkÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ cÑeþç kaÞaç eþÐSÐ eþÐcQtõÒ]a* ÒMÐwàÐ jÞÕkÐj_ ]ÐaÞLÊ
`õ[ÔÐMÔÐ_ LÒmþ HaÕ `]ê_Ðbþ Ò]a*Ê 1736Òeþ ÒMÐwàÐeþ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð
eþÐcQtõÒ]a bþNï cÒ_Ðeþ\ ÒkÐB _eþjÞÕk`Êeþ eþÐSÐ* `ÐMÒeþ dÐB @Ðhõ¯Æ Ò_Òmþ ¼ Ð

@N½¤ 1737Òeþ [Ð*eþ ÒjWÐÒeþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð ctÞeþeþ J aÞNõk*eþ jÊeþlÐ`ÐBÜ
Òj HèÞþLÞ ^cà[ÔÐN Æ LeÞþ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ [\Ð jÐkÞ[ÔÒeþ [Ð*Ê Ò_B
MÊaç QnàÐ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf ¼ Ð
`]ê_Ðbþ Ò]a (1736-1739) bÊþaÒ_hèeþ _ÞLVy `VÞ@Ðeþ eþÐSÐ \ÞÒmþ ¼ Ð
ÒMÐwàÐ eþÐSaÕhSþ _ÒkaÐ jÒrþè cÑeþç kaÞaç* jkÐ¯Æ[ÐÒeþ Òj ÒMÐwàÐeþ eþÐSÐ HaÕ
JXÏÞhÐeþ NS`[Þ `]aÑ ^ÐeþZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð H\Þ`ÐBÜ [Ð*Ê ÒMÐwàÐ eþÐSLÊcÐeþ
aÑeþLÞÒhÐeþ Ò]a* aÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÞ\ÞmþÐ ¼ Ð `¨ÆÐ J aõÐkêZcÐ_*eþ
c^Ô [Ð* `õ[Þ jc\à_ _\ÞmþÐ ¼ Ð [Ð*eþ NS`[Þ `]aÑ ^ÐeþZLÊ ÒmþÐÒL jkSÒeþ
NõkZ LeÞþ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ aÑeþLÞÒhÐeþ _ÐHa _SÞcç ]èÞ[Ñ¯Æ cÊjÙ]ç LÊmÞþ
MÐÜ*Ê jcªÆ aÒL¯ÆÐ [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ Ò`ßW LeÞþaÐLÊ `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ ¼ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ
[Ð*Ê 1739Òeþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð ]ÑOà 42aià êÞþ (1739-
1781) Òj NS`[Þ eþkÞÒmþ¼ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ kÚ 1751Òeþ a=eþ _SÞcç* @^Ñ_eÊþ
dÐB JXÏÞhÐ ceþÐWÐcÐ_* @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkmþÐ ¼ Ð
1568eÊþ 1751 `dàÔ« LÐfÐÕhÆLÊ Æ JXÏÞhÐþ B[ÞkÐjÒeþ ÒcÐNmþ hÐj_eþ
jc¯Æ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼¼Ð cÐ[õ `õLó[Òeþ ÒcÐNmþcÐ_* aÔ[Ñ[ HkÞ jc¯ÆÒeþ
@Ð$¼NÐ_ç J a=eþ _SÞcçcÐÒ_ c^Ô JXÏÞhÐLÊ hÐj_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, ÒcÐNmþ
jc¯ÆÒeþ `õarÞÙ[ `õÐhÐj_ÞL J eþÐSjè aÔayÐ _SÞcç* jc¯ÆÒeþ c^Ô @èÞþarÞÙ[
ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ `[_ `Òeþ jÊwÐ _SÞcç* cÐ^ÔcÒeþ a=Òeþ J
JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþ hÐj_ @aÔÐk[ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒcÐNmþ hÐj_ ÒaÒf ÒMÐwàÐ HL
`õcÊM eþÐSÒ_ß[ÞL ÒLtõ ÒkmþÐ ¼ Ð LÐeþZ [Ð'eþ eþÐSÐ NS`[Þ aÐ JXÏÞhÐeþ eþÐSÐ
bþÐaÒeþþ j®¤Ð_ `ÐB\ÞÒmþ ¼ Ð NS`[Þ eËþÒ` `ÊeÑþ J SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ [Ð*eþ
_Þ¯Æ§ÆZ \ÞmþÐ ¼ Ð @Ð$¼NÐ_, ÒcÐNmþ J _SÞcç aÐeþcèÐeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ @ÐLõcZ LeÞþ
@^ÞLeÊþ @^ÞL eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ `õõ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ @^ÞL @Ð\ÙL
@Ð¯Æ ÒmþÐbþÒeþ ctÞeþ D`Òeþ `õ[Ôl _Þ¯Æ§ÆZ eþMÞaÐLÊ c^Ô aÐeþcèÐeþ `õ¯ÆÐj
LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ HkÐ $¼fÒeþ ctÞeþÒeþ @eþÐSL[Ð jó½Þ¤ ÒkÐB [Ñ\àdÐ[õÑ jÕMÔÐ
kõÐj `ÐD\ÞmþÐ ¼ Ð Leþ @jÊmÞþ c^Ô EZÐ ÒkaÐÒeþ mþÐNÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÞNõk* aÞ_Ð SN_ïÐ\
ctÞeþ @ÐLiàZ J eþÐSjè keþÐD\ÞaÐeÊþ @^ÞLÐÕh cÊjmÞþc hÐjL aÞNõk ^èÕjLÊ `õcÊM[Ð
Ò]D _\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ ctÞeþeÊþ _Þ¯ÆcÞ[ Leþ `ÐBaÐ`ÐBÜþ NS`[Þ*
kÐ[Òeþ _Þ¯Æ§ÆZ eþkÞaÐ @ÐahÔL \ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ jÐceÞþL ]ó½Þ¤eÊþ kÑ_af NS`[Þ*Ê
lc[Ðeþ HL `õcÊM ÒLtõ ÒkaÐÒeþ jÐkÐdÔ LeÊþ\ÞmþÐ ¼¼Ð NS`[Þ ctÞeþ D`Òeþ
_ÞS @^ÞLÐeþ SÐkÞeþ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ LVLWÐÒeþ @ayÐ`Þ[ ÒcÐNmþ h¦ÞÆeþ

h[öã jÐSÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð LVL ÒcÐNmþ hÐj_eþ eþÐS^Ð_Ñ \ÞmþÐ HaÕ ÒMÐwàÐ \ÞmþÐ NS`[Þ
eþÐSÐ*eþ eþÐS^Ð_Ñ¼¼Ð ]ÊÒkÜþ ]ÊkÚ*eþ `õ[Þ]ètèÑ \ÞÒmþ¼¼Ð $¼fÒeþ @Ò_L \eþ ÒMÐwàÐ
J LVL c^ÔÒeþ HkÞ jc¯ÆÒeþ Lfk ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð JXÏÞhÐeþ @_Ô eþÐSÔcÐÒ_
d\Ð c¯Ëeþbþ&, ÒLtÊTþe,þ L_ÞLÐ J MmÞþÒLÐV eþÐSÐ c^Ô ÒcÐNmþ* aÞeÊþwÒeþ
aÞÒ]õÐk LeÞþR«ÞÆ ¼¼Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ ÒjcÐÒ_ aÞÒ]õÐkÑ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*Ê jÐkÐdÔ
c^Ô LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð
ÒcÐNmþ hÐj_ jc¯Æ Ò eþ JXÏ Þ h Ðeþ @Ò_L eþ Ð SÐ, aÞ Ò hiLeÞ þ NXÏ S Ð[
eþÐSÐcÐÒ_ @wà-jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ `õhÐj_ èÞþQÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð aÐiÙL Ò]¯Æ
ÒcÐNmþ eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÞþaÐ `Òeþ ÒjcÐ_* ÒcÐNmþ hÐj_ jk @_Ô
ÒL×ZjÞ aÞÒhi jcèu eþkÊ _\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ LÐeþZeÊþ LVLÒeþ ÒcÐNmþ hÐj_ eþkÞaÐ
jÒrþè , @bÔþ«ÆeþÒeþ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_*eþ `Ëaàa[ç `õbÊþ[è eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ
JXÏÞhÐeþ ÒcÐNmþ hÐj_LÊ cÊjmþcÐ_ dÊN J èþÐ^Ñ_[Ðeþ dÊN bþÐÒa @ÐMÔÐ¯ÞÆ[
LeÞþaÐeþ ÒL×ZjÞ d\Ð\à[Ð _ÐkÚ ¼¼Ð @Ò_L\eþ ÒcÐNmþcÐ_* kÞtÊ @^ÞLÐeÑþcÐÒ_
c^Ô SN_ï Ð \ ctÞ e þ @ÐLcõ Z LeÞ þ R «Þ Æ @\aÐ @ÐLõ c Z LeÞ þ a Ð`ÐBÜ ^cL
Ò]BR«ÞÆ ¼¼Ð aÞ^càÑ* èÞþ mÊV[eþÐS c^Ô LeÞþR«ÞÆ ¼¼Ð
ÒcÐNmþ hÐj_ jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐ dÒ\½¤ cÐ[õÐÒeþ aÐZÞSÔ LÐeþaÐeþÒeþ mÞþ©Æ
eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð JXÏÞhÐeþ aZÞLcÐÒ_ `ËaàeÊþ QfÞ @ÐjÊ\ÞaÐ aÐZÞSÔ LÐeþaÐeeþ aÞLÐh
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ JXÞÏhÐeþ aÞªóÆ[ D`LËf jkÐ¯ÆL ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ
¯ÊÆÒeþÐ`Ñ¯ÆcÐÒ_ ÒiÐXÏh J j©Æ]h h[ÐvÑÒeþ bþÐeþ[Òeþ `õÒah LeÞþaÐ `Òeþ
JXÏÞhÐÒeþ _ÞSþ _ÞSeþ þ aÐZÞSÔ ÒLtõ ÒMÐmÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒLaf aÐÒmþhèeþ jkeþÒeþ
$¼eþÐjÑ, BÕÒeþS, `ràÊNÑS, ]Þ_ÐcÐeþç @Ð]Þ jcªÆ ¯ÊÆÒeþÐ`Ñ¯Æ* aÐZÞSÔ ÒLtõ
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÐÒmþhèeþ aÔ[Ñ[ `Þ`ÞmÞ,þ QÐtaÐmÞ,þ `ÊeÑþ @Ð]Þ Òj Òafeþ `õÆcÊM aÐZÞSÔ
ÒLtõ \ÞmþÐ ¼ Ð
]ÑOà ]ÊB h[ÐvÑeþ ÒcÐNmþ hÐj_ jc¯ÆÒeþ ^càÐ«ÆeÑLeþZþ D`Òeþ aÞÒhi NÊe[ þÊ è
]Þ@ÐdÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô\Ð ]ÊB h[ÐvÑ êÞþ ÒcÐNmþ eþÐS[è jÒrþè JXÏÞhÐÒeþ HÒ[ Lcç
jÕMÔL cÊjmþcÐ_ _\ÐÒ«Æ ¼ Ð ÒdDÜ @Á¤ LÞRÞ ^càÐ«ÆeÑþLeþZ ÒkÐBRÞ, [Ð' `RÒeþ LÐeþZ
jaà]Ð af`õÒ¯ÆÐN ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB _`ÐÒeþ ¼ Ð SÐ[ÞÒbþ]ÒdÐNÊÜ kÞtÊ jcÐSÒeþ eþkÞ\ÞaÐ
ÒaßicÔ @Ò_L*Ê ^càÐ«ÆeZ`ÐBÜ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð bþ]õL, LVL @Ð]Þ ÒdDÜWÞ
LÞRÞ cÊjmþcÐ_ \ÞÒmþ ÒjBWÞ `ÒXÏÐhÑ kÞtÊcÐ_* jk ÒjcÐ_* jÐƒõÆ]Ð¯ÞÆL j]çbþÐa
L]Ð`Þ EZÐ _\ÞmþÐ ¼ Ð L]c eþjÊmþç, LÐB`]eþ @Ð]Þ `ÑWeþ `õ[Þº¤ÐeÊþ cÒ_kÊH Òd,
Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ Dbþ¯Æ jÕ`õ]Ð¯Æ c^ÔÒeþ dÒ\½¤ jÕk[Þ J j]çbþÐa eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð @Ò_L

@ÐeþaÞL, `ÐjàÑ J D~àÊ hveþ JXÏÞ@ÐÒeþ `õÒ¯ÆÐNÒdÐNÊÜ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ jÐkÞ[Ô HkÞ jc¯ÆÒeþ
FwÞc«Æ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
`õÐQÑ_ LÐfÒeþ Òc×dàÔ jÐcõÐSÔ èþÞ c^Ô LÐfÒeþ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔ jcNõ
bþÐeþ[aiàeþ `õ[Þ_Þ^Þ[è LeÊþ\ÞmþÐ¼ Ð JXÞhÐ HkÐeþ Lróþà[èÐ^Ñ_ ÒkÐB bþÐeþ[eþ jÐcNõÞL
jcÐS, jÕ²Æó[Þ, eÑþ[Þ, _Ñ[Þ, èþƒÆeþÐ @Ð]Þ jkÞ[ SXÏÞ[¼ ÒkmþÐ¼ Ð HcÞ[ÞÒeþ aÞ bþÐeþ[eþ
akÊ @qfþ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ @^Ñ_Òeþ eþkÞ ÒjkÞ `õbþÐaLÊ @_Êbþa LeÞR«ÞÆ HaÕ HL
jaàbþÐeþ[Ñ¯Æ èþƒÆeþÐ jk jc_èÞ[ ÒkÐBR«ÞÆ¼ Ð [Ð' jkÞ[ jèÐ^Ñ_ J @wà jèÐ^Ñ_
eþÐSÔNÊXÏÞLeþ aÞLÐh ÒdÐNÊÜ @ÐqfÞL ÒaßhÞ½Ô¤ EZÐ ÒkÐB _ÐkÚ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒmþ
yÐ_Ñ¯Æ jèÐbÞcÐ_ eþlÐmþÐNÞ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ aÞew þÊ ÐQeþZ LeÞaþ Ð _Þ¾¤¯Æ ÒN×eþaÐak ¼ Ð
[Ð' jkÞ[ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔ bþfÞ HL ckÐbþÐeþ[Ñ¯Æ ]ó½Þ¤ÒLÐZ jkÞ[ c^ÔdÊNÒeþ èÞQ þ Þ[
ÒkaÐ c^Ô HLÐ cÐ[õÐÒeþ ÒN×eþaÐak ¼ Ð

JXÏÞhÐÒeþ ceþkpÐ hÐj_
1707Òeþ @ÐDeþ=ÒSa* có[ÊÔ `Òeþ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ ]öã[ `[_ ÒkmþÐ ¼ Ð
]ÑOà LÐf êÞþ `õÐ¯Æ jcNõ bþÐeþ[aiàLÊ ÒNÐVÞH jÐcõÐSÔÒeþ HLÑLó[ LeÞþ\ÞaÐ ÒcÐNmþ
h¦ÞÆeþ `[_ `Òeþ kÐB]õÐaÐ], a=, @ÒdÐ^ÔÐ, LÀ¤àÐVL HaÕ jÒaàÐèÞþ ceþÐWÐ @Ð]Þ
@ÐqfÞL h¦ÞÆcÐ_*eþ @bÊÔþ[ç\Ð_ ÒkmþÐ ¼ Ð @aÒjÐjeþ aÞi¯Æ Òd, HkÞ jc¯ÆÒeþ
JXÏÞhÐeþ ÒL×ZjÞ yÐ_Ñ¯Æ h¦ÞÆ `õbÊ[è aÞªÆÐeþ LeÞþ`ÐeÞÒmþþ _ÐkÚ ¼ Ð aeÕþ JXÏÞhÐLÊ a=
eþÐSÔeþ Lróà[èÐ^Ñ_ ÒkÐB eþkÞaÐLÊ `XÏÞmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ JXÏÞhÐeþ ]lÞZ J `¾Þ¤c jÑcÐ«ÆLÊ
mþÐNÞ eþkÞ\ÞaÐ _ÞSÐc J ceþÐWÐcÐÒ_ a= Lróà[èeÊ JXÏÞhÐLÊ @^ÞLÐeþ LeÞÒþ _aÐLÊ jÐceÞL
þ
D]ÔccÐ_ @Ðec÷þ LÒmþ ¼ Ð ]lÞZ jÑcÐLÊ mþÐNÞ\ÞaÐ @qf _ÞSÐc @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_aÐeÊþ
JXÏÞhÐ`ÐBÜ QÞmÞþLÐ jÑcÐ«Æ ÒkmÐ¼¼Ð @_Ô `lÒeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐ @ÐXÏÊ ceþÐWÐcÐÒ_ cÐXÏÞ
@ÐjÞaÐLÊ D]Ôc LÒm¼¼Ðþ HkÐ @½¤Ð]h h[ÐvÑeþ c^ÔbþÐN ÒafLÊ dÊw, mÊþ¶¤_, @Ð[*
J @ÐLõcZeþ eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð
HkÞ jc¯Æeþ @_Ô HL eþÐS_Ñ[ÞL aÐªÆa[Ð ¼ ÒkmþÐ, BÕÒeþS J $¼eþÐjÑ* èÞþ
aÞÒ]hÑ aZÞL ÒNÐº¤Ñeþ bþÐeþ[eþ eþÐS_Ñ[ÞÒeþ @_Ê`õÒah ¼¼Ð HkÞ aZÞL ÒNÐºÑ¤
aÐZÞSÔÒeþ jÑcÞ[ _ eþkÞ _Ë[_ bþÐÒa cÊ¨Æ ÒVLÞ\ÞaÐ @ÐqfÞL h¦ÞÆcÐ_* cÐ^ÔcÒeþ
_ÞS `õbÊþ[è aÞªÆÐeþ LeÞþaÐLÊ mþÐNÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ ÒL×ZjÞ ÒNÐVÞH bþÐeþ[Ñ¯Æ h¦ÞÆLÊ
Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÞþ @_Ô D`Òeþ ]ÐD jÐ^ÞaÐLÊ D]Ôc LÒmþ¼ Ðþ $¼fÒeþ aÐeþcÐè eþ dÊw jÕOVÞ[
ÒkmþÐ ¼ Ð cÐ[õ [Ð'WÐeÊþ aXÏ L\Ð Òd, dÊwÒeþ BDÒeþÐèÊþ @Ðc]Ð_Ñ LeþÐdÐB\ÞaÐ @Ð^Ê_ÞL
J ck=Ð @±Æh±Æeþ aÔakÐeþ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ dÊwLÊ MnàakÊf LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf
Mnà [ÊmþÐBaÐ`ÐBÜ eþÐSÐcÐÒ_ bËþ-eþÐSjè D`Òeþ `ËÀ¤à[Ó @ÐhõÞ[ \ÞÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ _ÞS
`õSÐ*WÐeÊþ @^ÞL bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐeþ jÕbþÐa_Ð _\ÞmþÐ ¼ Ð LÐeþZ LóiÞeþ aÞLÐh

ÒkÐB _\ÞmÐþ ; D`ùÐ]_ aówÞ `ÐB _\ÞmÐþ ¼ Ð Ò[ZÊ @_Ô eþÐSÔ D`Òeþ @ÐLõcZ J @^ÞLÐeþ
_Ë[_ bþÐÒa NYÏÞ DWÊ\ÞaÐ `õÒ[ÔL @ÐqfÞL h¦ÞÆ`ÐBÜ @ÐahÔL ÒkÐB`XÏÞmþÐ ¼ Ð dÊw
aÞ_Ð ÒjcÐ_* @ªÞÆ[è j*VÐ`_ï ÒkÐB eþkÞmþÐ ¼ Ð @½¤Ð]h h[ÐvÑeþ c^ÔbþÐNÒeþ
`õarþàcÐ_ HbþfÞ HL eþÐS_Ñ[ÞL J jÐcÐSÞL `óº¤bËþcÞÒeþ a= LafeÊ ceþÐWÐcÐ_*eþ
JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ `õj=LÊ Ò]MÞÒka ¼ Ð
ceþÐWÐcÐÒ_ ÒjÒ[ÒaÒf HLÐ^ÞL lÊ]õh¦ÞÆÒeþ èÞþZ[ ÒkÐB dÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒjcÐ_* c^ÔÒeþ @«ÆaÞàaÐ] \ÞmþÐ, LÞ«ÊÆ @ÐahÔL jc¯ÆÒeþþ ÒjcÐÒ_ HLSÊV ÒkÐB
dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*eþ aXÏ h¦ÞÆ \ÞmþÐ NeÞþmþÐ dÊw `õZÐfÑ, dÐkÐ $¼fÒeþ ÒjcÐÒ_
@_Ô bþÐeþ[Ñ¯Æ h¦ÞÆ* @Ò`lÐ jÐceÞþL ]ó½Þ¤eÊþ dÒ\½¤ @ÐNÒeþ \ÞÒmþ ¼ Ð _Þeþ«Æeþ NeÞþmþÐ
`õZÐfÑÒeþ ÒjcÐÒ_ @ÐLõcZ LeÞþ `ÒXÏÐhÑ eþÐSÐcÐ_*Ê [\Ð ÒjWÐeþ jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL*Ê
aÔ[ÞaÔªÆ LeÞþ `LÐD\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ `ÒXÏÐhÑ eþÐSÐcÐÒ_ [Ð*Ê jÊeþlÐ Leþ aÐ ÒQ×\
HaÕ jeþÒ]hcÊMÑ Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ @ÐLõcZeþ ÒLaf
^cL Ò]B ceþÐWÐcÐÒ_ akÊ èÞþcÐZeþ Leþ @jÊmþ LeÞþ Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð
ceþÐWÐcÐ_* c^ÔeÊþ _ÐN`Êee þ þ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ j]ÐhÞa eþÐJ ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐ
@^ÞLÐeþ LeÞþaÐLÊ `õªÊÆ[Þ LeÞþ j$f ÒkÐB\ÞÒmþ¼ Ð 1751eÊþ 1803 dÐH ÒbþÐÜjÒmþ
aÕheþ eþÐS[è JXÏÞhÐÒeþ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ @_ÔÐ_Ô LÐeþZ c^ÔÒeþ a= `õhÐj_
c^ÔÒeþ mþÐNÞ eþkÞ\ÞaÐ @«ÆaÙaÐ] `õ^Ð_ \ÞmþÐ ¼ Ð
1739Òeþ _ÐSÞcç _aÐa jÊSÐD~Þ_ç* có[ÊÔ `Òeþ [Ð* `Ê[õ jeþ$¼eþÐS _Ë@Ð
_SÞcç ÒkÒm ¼ Ð _Ë@Ð _SÞcç* ]Êaàf[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B jÊSÐD~Þ_ç* jc¯Æeþ `õcÊM
@^ÞLÐeÑþ bþÐaÒeþ LÐc LeÞþ\ÞaÐ @mÞþa~Ù MÐÜ 1740Òeþ jeþ$¼çeþÐS*Ê k[ÔÐ LÒmþ HaÕ
_ÞÒS a=eþ _Ë@Ð _aÐa ÒkÒmþ ¼ Ð @mÞþa~Ù JXÏÞhÐeþ _ÐHa _SÞcç bþÐaÒeþ _ÞS `Ê[ÊeþÐ
j¯Æ]ç @k®¤] MÐÜ*Ê _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞaÐ] LeÞþ `ËaàeÊþ @ayÐ`Þ[ _ÐHa _SÞcç
cÊjÙ]ç LÊmÞþ MÐÜ aÞÒ]õÐk LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ @ÐmÞþa~Ù MÐÜ* Òj_Ð kÐ[Òeþ Òj $ÊmJþèÐeþÞWÐÒeþ
(aÐÒmþhèeþ _ÞLVy $Ê¼mþÐXÏÞ) èþÐªÆ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ d]ÞJ cÊjÙ]ç ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*
`ÐMÒeþ @ÐhõÐ Ò_B ekÞÒm,þ [Ð* aÞhèªÆ jkÒdÐNÑ cÑeþç kaÞaç a= _aÐa* aÞeÊþwÒeþ
iXÏd§Æ LÒmþ ¼ Ð Òj H\Þ`ÐBÜ _ÐN`Êeþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*WÐeÊþ jkÒdÐN Ò_Òmþ ¼ Ð @_Ô
`lÒeþ JXÏÞhÐ @^ÞLÐe`ÐBÜ ÒdÐS_Ð LeÊ\ þ ÞaÐ ÒbþÐÜjÒmþ cÑeþ kaÞa*ç jkÒdÐNLÊ jÊaÀ¤à
jÊÒdÐN eËÒ` NõkZ LÒm¼¼Ð HkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ` 19 H`Þõmþç 1742Òeþ cÑeþç kaÞaç*
Ò_[ó[èÒeþ ceþÐWÐ Òj_Ð LVL @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð `¾Þ¤c JXÏÞhÐ Ò]B ÒjcÐÒ_
LVL @ÐjÞaÐ ÒaÒf eþÐªÆÐÒeþ mÊ¶¤_ J @ÐLõcZ SÐeÞþ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð 1742eÊþ 1751
c^ÔÒeþ ceþÐWÐ J a= _aÐa* c^ÔÒeþ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ`ÐBÜ RLÐ`%Ð QÐmÞþmþÐ ¼ Ð

ÒLÒ[ÒaÒf @mÞa þ ~Ù èÐªÆ ÒkÒmþ [ @ÐD ÒLÒ[ÒaÒf jÐc¯ÞL bþÐÒa ceþÐWÐcÐÒ_
èþÐªÆ ÒkÒmþ ¼ Ð _ÔÐ¯Æ `ÐBaÐ _ÞcÒ«Æ @mÞþa~Ù _ÐccÐ[õ ÒcÐNmþ jcõÐV ck®¤] hÐk
J ceþÐWÐ `õcÊM Ò`hJèÐ*WÐÒeþ c^Ô Ò$¼eÐ] ÒkÒmþ ¼ Ð kÐB]õÐaÐ]eþ _ÞSÐc ceþÐWÐ
@ÐLõcZeÊþ [õÐkÞ `ÐBaÐ jLÐÒh ceþÐWÐcÐ_*eþ a= @ÐLõcZLÊ `ÒeþÐlÒeþ jc\à_
LÒmþ ¼ Ð `õ[Þ\eþ ceþÐWÐcÐÒ_ _ÐN`ÊeþeÊþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐ Ò]B LVL, aÐÒmþhèeþ J @ÐNLÊ
Òc]Þ_Þ`Êeþ `dàÔ«Æ Òjß_Ô QÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐªÆÐÒeþ NÐÜ N¨ÆÐ mÊþVç LeÞþaÐ, ÒmþÐL*
D`Òeþ @[ÔÐQÐeþ LeÞþaÐ, kÐZ-LÐV LeÞþaÐ, ^_eþ[ï mÊ¶¤_ LeÞþaÐ @Ð]Þ ÒjcÐ_*eþ
`õcÊM LÐc ÒkmþÐ¼ Ð HkÐLÊ Òmþ×LÞL bþÐiÐÒeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐÒeþ "N¨ÆcÐeÊþ' ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH,
LÐeþZ ceþÐWÐ Òj_ÐÒeþ @Ò_L jÕMÔÐÒeþ N¨Æ @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯Æeþ Òjß_ÞL \ÞÒmþ ¼ Ð
ÒjcÐÒ_ eþÐSÒLÐi c^Ô mÊV þ Þ Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* NeÞm þ Ðþ @ÐLõcZeÊþ [õÐkÞ `ÐBaÐmþÐNÞ
a= _aÐa @Ò_L \eþ akÊ èÞþcÐZeþ @\à Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð
1751Òeþ @mÞþa~Ù MÐÜ jcjÔÐeþ HL yÐ¯ÑÆ jcÐ^Ð_`ÐBÜ eþOÊSÑ ÒbþÐÜjÒmþ*
jkÞ[ QÊ¦ÞÆ jèÐleþ LÒmþ ¼ Ð QÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ JXÏÞhÐeþ @^ÞLÐeþ ceþÐWÐcÐ_* kÐ[LÊ NmþÐ ¼ Ð
cÑeþç kaÞaç _ÐHa _ÐSÞcç _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð d]ÞJ JXÏÞhÐeþ @^ÞLÐeþ ÒbþÐÜjÒmþ* kÐ[Òeþ
eþkÞmþÐ, @mÞþa~Ù MÐÜ a=eþ _aÐa bþÐaÒeþ HkÐeþ _ÐccÐ[õ _aÐa eþkÞÒm¼¼Ðþ cÐ[õ dÊw
l[Þ`ÊeþZ aÐa]LÊ JXÏÞhÐeþ eþÐSjè ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÒLÐiLÊ dÞa ÒaÐmÞþ yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð
HkÐ aÔ[Ñ[ a= Òl[õ D`Òeþ ceþÐWÐ @ÐLõcZeÊþ _ÞaórÞþ `ÐBaÐmþÐNÞ @mÞþa~Ù aÐiÙL
12 mþl V*Ð ÒQ×\Leþ Ò]Òa ÒaÐmÞþ jkc[ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ ceþÐWÐ J a=
c^ÔÒeþ jÊaÀ¤àÒeþMÐ _]ÑLÊ jÑcÐÒeþMÐ eËþÒ` cÐ_ÞÒ_aÐLÊ Dbþ¯Æ `l eþÐSÞ ÒkÒmþ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ ceþÐWÐ hÐj_ 1751eÊþ 1803 `dàÔ«Æ @\àÐ[ç @wàh[ÐvÑeÊþ jÐcÐ_Ô
@^ÞL LÐf êÞþ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð LVLeþ aÐeaÐVÑ ]ÊNà \ÞmþÐ JXÏÞhÐ jÊaÐ aÐ `õÒ]heþ
eþÐS^Ð_Ñ Ð jÊaÐ]Ðeþ \ÞÒmþ HkÐeþ hÐjL ¼ Ð èÞþjÑcÐ ]ó½Þ¤eÊþ HkÐeþ jÑcÐ«Æ ]lÞZÒeþ
QÞmÞþLÐ, DrþeþÒeþ aÐÒmþhèeþ HaÕ `¾Þ¤cÒeþ jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ dÐH aÔÐ`Þ \ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ
jÊaÐLÊ ÒcÐNmþcÐÒ_ ÒcÐNmþatÞ J NXSÐ[ bþÐaÒeþ ]ÊBbþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeÞþ\ÞÒm,
dÐkÐ ceþÐWÐcÐ_* jc¯ÆÒeþ c^Ô @aÔÐk[ eþkÞmþÐ ¼¼Ð ÒcÐNmþatÞþ @ÕQfÒeþ
ceþÐWÐcÐ_*eþ `õ[Ôl hÐj_ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[Òeþ eþÐSÐcÐÒ_ aÐiÙL Ò]¯Æ ScÐ
LmþÐ `Òeþ jèÐ^Ñ_ bþÐÒa `õhÐj_ èÞþQÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf ÒcÐV 24VÞ
NXÏSÐ[ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞ @ÕQfÒeþ _Þ¯ÆcÞ[ ScÞ aÒtÐaªÆ LeþÐdÐD\ÞmÐþ ¼HaÕ
ScÞ]ÐeþcÐ_* aÞÒ]õÐkLÊ ]óYÏ kªÆÒeþ ]c_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ¼ Ð
ceþÐWÐ hÐj_ jc¯ÆÒeþ bË-þeþÐSjè J a= _aÐa*WÐeÊþ ÒQ×\ aÐ ÒQ×W Leþ
@Ð]Ð¯Æ D`Òeþ jaÊWÐeÊþ @^ÞL NÊeÊþ[è ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ¼ Ð [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ @jÊmÞþ`ÐBÜ ceþÐWÐ

`õhÐjLcÐÒ_ SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ _Þ¯Æ§ÆZLÊ c^Ô MÊaç ckrþè Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊeÑþÒeþ
[Ñ\àdÐ[õÑ jcÐNcLÊ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeþÞaÐ DÒ~hÔÒeþ LÞRÞ eþÐªÐOÐVeþ _ÞcàÐZ`ÐBÜ c^Ô
D]Ôc LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ceþÐWÐ hÐj_ jc¯ÆÒeþ _ÐN`ÊeþyÞ[ ÒbþÐÜjÒm d]ÞJ JXÏÞ@Ð jÊaÐeþ jÒaàjaàÐ
\ÞÒmþ, ]Ëe[è J Nc_ÐNc_eþ @jÊaÞ^ÐÒdÐNÊÜ jÊaÐ]Ðe \ÞÒmþ eþÐSÔeþ `õLó[ hÐjL ¼ Ð
[Ð*eþ cÊMÔ LÐc \ÞmþÐ, ^ÐdàÔcÒ[ bË-þeþÐSjè J a= _aÐa*WÐeÊþ ÒQ×W @Ð]Ð¯Æ LeÞþ
ÒbþÐÜjÒmþ* eþÐSÒLÐiÒeþ `BW LeÞþaÐ ¼ Ð cÐ[ö ^ÐdàÔcÒ[ bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ ÒkÐB
`ÐeÊþ _\ÞaÐeÊþ [Ð*Ê Ò]ÐiÑ jÐaÔªÆ LeþÐdÐD\ÞmþÐ HaÕ jÊaÐ]Ðeþ `]eÊþ akÞ´ÆÐeþ LeÞþ
]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð _Ë@Ð jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ ÒcÐNmþatÞ @qfÒeþ
_Þ¯ÆcÞ[ ScÞ aÒtÐaªÆ LeÞþ ScÞ]Ðeþ J `õSÐ* D`Òeþ aÐeþcèÐeþ MSZÐ aówÞ
LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð ÒdÒk[Ê ÒbþÐjÒmÜþ* ]ÐaÞ èÞþcÐZ MÊaç @^ÞL \ÞmþÐ, akÞ´ÆÐeþeþ @Ðh*Ð
jÒrþè jÊaÐ]Ðeþ ^ÐdàÔcÒ[ eþÐSjè @jÊmþ LeÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð _Þ¯ÆcÞ[ MSZÐ aówÞ
ÒkD\ÞaÐeÊþ ceþÐWÐcÐ_* aÞeÊþwÒeþ aÞÒ]õÐk c^Ô ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSjè `BW LeÞþaÐLÊ
ceþÐWÐ @^ÞLÐeÑþcÐÒ_ _ÞS `õSÐ J ScÞ]Ðeþ*Ê mÊþ¶¤_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
cÐ[õ @wàh[ÐvÑ c^ÔÒeþ JXÏÞhÐ jÊaÐÒeþ ÒcÐV ]hSZ jÊaÐ]Ðe _ÞdÊ¦Æ
ÒkÐB\ÞÒm¼¼Ð¼ ÒjcÐ_* c^ÔeÊþ `õ\c ]ÊBSZ cÑeþç kaÞaç (1751-1752) J cÞSàÐ
jÐÒmþ (1752-1759)\ÞÒmþ cÊjmþcÐ_ ¼ Ð DbþÒ¯Æ a= hÐjL @mÞa þ ~Ù MÐÜ J ÒbþÐÜjÒmþ
eþÐSÐ eþOÊSÑ* c^ÔÒeþ ÒkÐB\ÞaÐ QÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ _ÞdÊ¦ÞÆ `ÐB\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô @ÐWSZ
jÊaÐ]Ðeþ \ÞÒmþ ceþkpÐ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ ÒkÒm- ÒhJ bþp jÐÒW (1760-1764), bþaÐ_Ñ
`¨ÞÆ[ (1764-68), hc÷ÐSÑ NÒZh (1768-1770) ¼ Ð aÐaÊSÑ _ÐHL(1771-
1773), cÐÒ^ÐSÑ keÞþ (1773-1777), eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[ (1778-1793) HaÕ
j]ÐhÞa eþÐJ (1793-1803) ¼ Ð HcÐ_* aÔ[Ñ[ jÐc¯ÞÆL bþÐÒa @ÐD ÒLÒ[ SZ
c^Ô jÊaÐ]Ðeþ `]Òeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð @^ÞLÐÕh jÊaÐ]Ðeþ ]ÐaÞcÒ[ MSZÐ @jÊmþ
LeÞþ _ `ÐeÞþ `]eþÊ aeþMÐªÆ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð
cÑeþç kaÞaç \ÞÒmþ JXÏÞhÐeþ `õ\c ceþÐWÐ jÊaÐ]Ðeþ ¼ Ð [Ð*eþ `õLó[ _Ðc \ÞmþÐ cÑeþç
kaÞaÊmþîÐ ¼ Ð `ÐejÔeÊþ Òj bþÐeþ[ @ÐjÞ a= _aÐa* @^Ñ_Òeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ
@mÞþa~Ù MÐÜ _aÐa `] @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_aÐ `Òeþ Òj JXÏÞhÐÒeþ `ËaàeÊþ _ÞdÊ¦Æ _ÐHa
_aÐa cÊjÙ]ç LÊmÞþ MÐÜ* jk cÞhÞ _aÐa* aÞeÊþwÒeþ aÞÒ]õÐk LÒmþ HaÕ èþÐSÞ[ ÒkmþÐ
`Òeþ JXÏÞhÐ D`Òeþ ceþÐWÐ @ÐLõcZ`ÐBÜ jkÒdÐN LÒmþ ¼ Ð 1751Òeþ @mþa~Ù J
ÒbþÐÜjÒmþ* c^ÔÒeþ jèÐleÞ[ þ ÒkÐB\ÞaÐ QÊ¦ÆÞ `RÒeþ cÑeþ kaÞa* ç aXÏ bËcL Þ Ð eþk\
Þ mÞ Ðþ ¼ Ð
Òj JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ HaÕ JXÏÞhÐeþ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐeþ `õ[Þhöã[Þ

Ò]Òmþ ¼ Ð QÊ¦ÞÆeþ jrþà @_ÊdÐ¯ÑÆ @mÞþa~Þà* a= @^Ñ_Òeþ JXÏÞhÐ eþkÞa, cÐ[õ eþÐSjè
ScÐ Òka ÒbþÐÜjÒmþ* eþÐSÒLÐiÒeþ ¼ Ð cÑeþ kaÞaç @mÞþa~Ù*WÐeÊþ ÒQ×W Le @Ð]Ð¯Æ
LeÞþ _ÐN`Êeþ `WÐBaÐLÊ c^Ô `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ ¼ Ð cÐ[õ eþÐSjè @jÊmÞþÒeþ Òj aÞ$¼f
ÒkÒmþ ¼ Ð ÒQ×W @Ð]Ð¯Æ c^Ô LeÞþ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ Òj eþÐSÒLÐieþ @\à
Ò[Ðjeþ`Ð[ LeÞ\ þ ÞaÐeþ @bÞÒþ dÐN _ÐN`ÊeÒþ eþ `kqÞmÐþ ¼ Ð eþOS
Ê Ñ ÒbþÐÜjÒmþ* `Ê[õ SÐ_ÊSÑ
[]«Æ`ÐBÜ LVL @ÐjÞ\ÞaÐ jc¯ÆÒeþ cÑeþç kaÞaç*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ jÊaÐ]Ðeþ cÞSàÐ jÐÒmþ (1752-59) jÐ[ aià êÞþ JXÏÞhÐÒeþ hÐj_
LÒmþ ¼ Ð cÑeþç kaÞa* ç jkÒdÐNÑ bþÐaÒeþ Òj JXÏÞhÐeþ bËÒNÐf J eþÐS_Ñ[Þ jkÞ[ èÞQ þ Þ[
\ÞÒmþ ¼ Ð `ËaàeÊþ ^ÐdàÔcÒ[ bË-þeþÐSjè J @mÞþa~Ù*WÐeÊþ ÒQ×W Le jkÞ[ @^ÞL QÐeÞþ mþl
V*Ð ScÐ LeÞa þ ÐLÊ [Ð*Ê @ÐÒ]h ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð @mÞa þ ~Ù*WÐeÊþ Òj HkÞ afLÐ V*Ð @Ð]Ð¯Æ
LeÞaþ ÐLÊ ÒdÐS_Ð LeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð @mÞa
þ ~Ù ÒQ×W Ò]aÐLÊ c_Ð LeÞa þ ÐeÊ cÞSàÐ jÐÒmþ JXÏÞhÐeþ
ScÞ]ÐeþcÐ_*WÐeÊþ [ÐkÐ af`ËaàL @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ [Ð*Ê
@ÐhÐ_ÊeËþ` j$¼f[Ð cÞfÞ `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ ceþÐWÐhÐj_ @^ÞLeÊþ @^ÞL
@`õÞ¯Æ ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐSjè ScÐ LeÞþ _`ÐeÞþaÐeÊþ [Ð*Ê 1759Òeþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ JXÏÞhÐ
jÊaÐ]Ðeþ `]aÑeÊþ aeþMÐªÆ LÒmþ ¼ Ð
cÞSàÐ jÐÒmþ ^ÐdàÔ eþÐSjè eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÞþ ÒbþÐÜjÒmþ* `õÞ¯ÆbþÐS_ ÒkaÐLÊ
_Ð_Ð D`Ð¯Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* jc¯ÆÒeþ jÞeþÐS DÒ~×mþÐ J BÕÒeþScÐ_* c^ÔÒeþ
`mþÐjÑ dÊw (1757) jÕOVÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð Òj BÕÒeþScÐ_* `l Ò_B dÊwÒeþ SÞZÞmþÐ
`Òeþ jkSÒeþ ÒQ×W @Ð]Ð¯Æ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ @ÐhÐ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð H Ò_B HL `õ[Þhöã[Þ
c^Ô Òj BÕÒeþScÐ_* `ÐMeÊþ kÐjmþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ `mþÐjÑ dÊwÒeþ SÞZÞmþÐ `Òeþ
BÕÒeþScÐ_* h¦ÞÆ aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð 1764Òeþ aμÆeþ dÊwÒeþ aÞS¯Æ kÐjmþ LmþÐ `Òeþ
ÒjcÐÒ_ a=, aÞkÐeþ J JXÏÞhÐeþ ]ÞJèÐ_Ñ lc[Ð kÐjmþ LÒm,þ dÐkÐ $¼fÒeþ `õ[Þhöã[Þ
b= LeÞþaÐ ÒjcÐ_*`ÐBÜ jkS ÒkmþÐ ¼ Ð HcÞ[ÞÒeþ aÞ BÕÒeþS B½¤ B¨Þ@Ð LƒÆÐ_Ñeþ
jÐcõÐSÔaÐ]Ñ QeÞþ[õLÊ d]Þ cÞSàÐ jÐÒmþ aÐ [[çLÐfÑ_ @_Ô bþÐeþ[Ñ¯Æ h¦ÞÆcÐÒ_ aÊTÞþ
`ÐeÞþ\ÐÒ«Æ, `õ[Þhöã[Þ kÐjmþ LeÞþaÐ @cËfL ÒaÐmÞþ SÐZÞ `ÐeþÞ\ÐÒ«Æ ¼ Ð
1755Òeþ eþOÊSÑ ÒbþÐÜjÒmþ* có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐLÊ jÊÒdÐN cÒ_LeÞþ aÐeþcèÐeþ
ceþÐWÐ @ÐLõcZÒeþ [õªÆ JXÏÞhÐeþ ÒLÒ[L ScÞ]Ðeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ
cÞSàÐ jÐÒmþ jÊaÐ]Ðeþ bþÐaÒeþ @^ÞL @`]ªÆ ÒkÒmþ ¼ Ð [Ð* `]QÊÔ[Þ `Òeþ (1759Òe)þ
ÒhJ bþp jÐÒW (1760-1764) JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
ÒhJ bþp jÐÒW jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkaÐ `ËaàeÊ JXÞhÐÒeþ aÔÐ`Þ\ÞaÐ @eþÐSL[ÐLÊ
]Ëeþ LeÞþaÐmþÐNÞ Òjß_Ô QÐf_Ð c^Ô LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HèÞþLÞ aÐeþaÐVÑ ]ÊNàeþ Ò$×¼S]Ðeþ

(elL) $¼Ò[k MÐ_ç* jk c^Ô [Ð*Ê dÊw LeÞþaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ¼ Ð @eþÐSL[ÐLÊ ]ËeþLeÞþ
ceþÐWÐ hÐj_ `Ê_`àõ[Þº¤Ð LeÞþaÐÒeþ j$¼f ÒkÐB\ÞaÐeÊþ ÒhJ bp* D`Òeþ _Ë[_
ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ SÐ_ÊSÑ*eþ @NÐ^ aÞhèÐj \ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ a=eþ _Ë[_ _aÐa cÑeþç SÐ$¼eþ
HaÕ [Ð* `Òeþ cÑeþç LÐhÞcç* `ÐMeÊþ Òj aÒL¯ÆÐ ÒQ×W @jÊmþ LeÞþ `ÐeÞþÒmþ_ÐkÚ ¼ Ð
1763Òeþ Òj a=eþ _aÐa cÑeç þLÐhÞcç*WÐeÊþ aÒL¯ÆÐ ÒQ×W @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ
SÒfhèeþ J Òc]Þ_Þ`Êeþ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ HkÐ QÐkÜÊ _\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒjcÐÒ_ ÒbþÐÜjÒmþ*Ê ÒQ×W `õ]Ð_ LeÞþaÐLÊ c^Ô `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ ¼HaÕ `õ[Þa]fÒeþ
ceþÐWÐcÐÒ_ dÊw èÞþyÞ[ÞÒeþ cÑeþç LÐhÞcç*Ê jkÒdÐN LeÞþÒa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ QÊ¦ÞÆ ÒkmþÐ¼ Ð
cÐ[õ aμÆeþ dÊwÒeþ SÞZÞmþÐ `Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ `õ[Þhöã[ÞLÊ DÒ`lÐ LÒm¼ HaÕ
ceþÐWÐcÐ_* aÞeÊþwÒeþ mþYÏÞaÐ`ÐBÜ h¦ÞÆ jÕQ¯Æ LÒmþ ¼ Ð Òj dÐkÐ ÒkD, ÒhJ bþp
eþÐSjè ]ÐaÞ`ËeþZ LeÞþ _ `ÐeÞþaÐeÊþ 1764Òeþ NÞeþ$¼ ÒkÒmþ HaÕ [Ð*Ê _ÐN`ÊeþLÊ
`WÐB ]Þ@ÐNmþÐþ ¼ Ð
1764Òeþ bþaÐ_Ñ `¨ÞÆ[ JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB 1768Òeþ ÒQ×W
@Ð]Ð¯Æ LeÞþ _ `ÐeÞþaÐ @èþÐ^Òeþ `]QÊÔ[ ÒkÒmþ ¼ Ð af`ËaàL awÙ[ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ
LeÞþaÐ`ÐBÜ Òj ScÞcÐmÞLcÐ_* D`Òeþ aÐeþcèÐeþ @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ ceþÐWÐ
`õhÐj_LÊ JXÏÞhÐÒeþ @^ÞL a]_Ðc LmÐ¼¼Ðþ bþaÐ_Ñ `¨ÞÆ[* `Òeþ hc÷ÐSÑ NÒZh
(1768-70) ]ÊB aià jÊaÐ]Ðeþ `]Òeþ eþkÞÒmþ ¼ Ð 1770Òeþ [Ð*eþ có[ÊÔ ÒkaÐ
`Òeþ @yÐ¯ÑÆ bþÐÒa eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[ LÞRÞ LÐf JXÏÞhÐeþ jÊaÐ]Ðeþ ]Ð¯ÞÆ[è Ò_Òmþ ¼ Ð [Ð'
`Òeþ 1771Òeþ aÐaÊSÑ _Ð¯ÆL jÊaÐ]Ðeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
1773Òeþ cÐÒ^ÐSÑ keÞþ jÊaÐ]Ðeþ `]Òeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB 1777 `dàÔ«Æ
`]aÑÒeþ eþkÒÞ mþ ¼ Ð cÐÒ^ÐSÑ* jc¯ÆÒeþ jcÊ]õ D`LËfarþÑà @qfÒeþ Sf]jÊÔcÐ_*eþ
D`ùÐ[ aówÞ `ÐBmþÐ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ BÕÒeþS aZÞLcÐÒ_ aÞÒhi l[ÞNõªÆ ÒkÒmþ ¼ Ð ceþÐWÐ
jÊaÐ]Ðeþ Sf]jÊÔcÐ_* `õ[Þ aÐ ÒjcÐ_* D`ùÐ[`ÐBÜ ]Ð¯ÑÆ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞaÐ
ScÞ]ÐeþcÐ_* `õ[Þ aÞÒhi LÒWÐeþ ÒkÐB`ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð LÐeþZ Sf]jÊÔcÐ_* D`Òeþ
D¦Æ ScÞ]ÐeþcÐ_*eþ `ËÀ¤à _Þ¯Æ§ÆZ _\ÞmþÐ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ ÒbþÐÜjÒm* `ÐMÒeþ dÐB
cÐÒ^ÐSÑ* aÞeÊwÒeþ Ò$¼eþÐ] ÒkÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_* LõcawÙ»Ê h¦ÞÆeþ @_ÊcÐ_ LeÞþ
ÒbþÐÜjÒmþ cÐÒ^ÐSÑ keÞ* þ Ê JXÏÞhÐeÊþ `õ[ÔÐkÐeþ LeÞÒþ _Òmþ ¼ Ð HZÞLÞ bþÐeþ[Òeþ HL aÞhÐf
h¦ÞÆ bþÐaÒeþ BÕÒeþScÐ_*eþ D]¯ ÒkmÐþ ¼¼Ð ÒjcÐ_*Ê @aÒkfÐ LeÞþaÐ L\Ð
ceþÐWÐcÐÒ_ QÞ«ÆÐ aÞ LeÞþ`ÐeÞþÒmþ _ÐkÞÜ ¼ Ð
eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[ ÒLaf jÊaÐ]Ðeþ `]Òeþ (1778-1793) @^ÞL LÐf eþkÞ
_\ÞÒm, [Ð' jkÞ[ BÕÒeþScÐ_* jk aÊTÐþ cZÐ LeÞþ Òj jËQÐeÊþ eËÒþ ` JXÏÞhÐÒeþ ceþÐWÐ

`õhÐj_ c^Ô èÞþQÐf_Ð LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð SÒZ ]l LËV_Ñ[Þs bþÐaÒeþ eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[
@_Êbþa LÒmþ Òd, BÕÒeþScÐ_* jk auÊ[Ð`ËÀ¤à jÕ`Là eþlÐLeÞþ JXÏÞhÐeþ ceþÐWÐ
h¦ÞÆLÊ ]óYÏ LeþÐdÐB `ÐeÞa þ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ LÀ¤àÐVLeþ kÐB]eþ @mþÞî* aÞew þÊ Òeþ Òjß_Ô
QÐf_Ð LeÞþaÐ mþÐNÞ BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐeþ jkÒdÐN ÒmþÐXÏÊ\ÞÒm ¼ Ð BÕÒeþS Òj_Ð*Ê
a= Ò`õjÞÒX_çjÞeÊþ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞLÊ yf`\Òeþ þ JXÏÞhÐ D`LËf Ò]B dÞaÐLÊ
Òka ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ BÕÒeþS ceþÐWÐ jÊaÐ]Ðeþ* @_Êc[Þ ÒmþÐXÏÞ\ÞÒm ¼ Ð a= @^ÞLÐeþ `Òeþ
]lÞZLÊ jÐcõÐSÔ aÞªÆÐeþ mþÐNÞ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐ BÕÒeþScÐ_* `Òl HL
@ÐahÔL[Ð \ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ @ÐeþcÒ÷ eþ ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ _LeÞþ @_Êc[Þ ÒmþÐXÏÞ\ÞÒm¼¼Ðþ
HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B eþÐSÐeþÐc a= _aÐa*WÐeÊþ cÞfÞaÐLÊ \ÞaÐ aÒL¯ÆÐ ]ÊB ÒLÐVÞ
V*Ð ÒQ×W Leþ BÕÒeþScÐ_*WÐeÊþ ]ÐaÞ LÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ `õ\Òc 12 mþl V*Ð
HaÕ aÊTÐþ cZÐ `Òeþ @^ÞL 13 mþl V*Ð Ò]aÐLÊ eþÐSÞ ÒkÒmþ ¼ Ð `õ[Þa]fÒeþ eþÐSÐeþÐc
JXÏÞhÐ c^Ô Ò]B BÕÒeþS Òj_Ð*Ê a=eÊþ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒXÏ_çjÞ dÞaÐmþÐNÞ @_Êc[Þ
Ò]Òm¼¼Ðþ aÊTþÐcZÐ`ÐBÜ BÕÒeþScÐ_* `leÊþ H¨Æeþj_ç _ÐcL SÒZ `õ[Þ_Þ^Þ ]ÊB\eþ
LVL @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Êc[Þ `õ]Ð_ LmþÐ `Òeþ eþÐSÐeþÐc _ÞSeþ ÒLÒ[L @^ÞLÐeÑþ*Ê
c^Ô ]¨ÆÒ]aÐLÊ ÒkfÐ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð LÐeþZ ÒjcÐÒ_ BÕÒeþS Òj_Ðeþ dÞaÐÒeþ aÐ^L
ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð aÐÒmþhèeþeþ Ò$×¼S]Ðeþ bþaÐ_Ñ ]Ðj ÒQ×^ÊeÑþ*Ê c^Ô Òj aeþMÐªÆ LeÞþ
[Ð* yÐ_Òeþ cÊeþÐeÞþ `¨ÞÆ[*Ê _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð bþaÐ_Ñ ]Ðj* aÞÒeþÐ^Òeþ @bÞþÒdÐN
\ÞmÐþ Òd Òj BÕÒeþS aZÞLcÐ_*Ê kBeþÐZ LeÊ\ þ ÞÒm ¼ Ð N&Ðceþ SÒZ ScÞ]Ðeþ afeþÐc
ckÐeþ\Ð BÕÒeþScÐ_*Ê aÞÒeþÐ^ LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ ÒMÐwÐà eþÐSÐ aÑeþLÞÒhÐeþ(`ÐWÐ«ÆÒeþ
aÑeþLÞÒhÐeÑþ )Ò]a [Ð*Ê @Ðhõ¯Æ Ò]B\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ Òj eÐSÐ* D`Òeþ ]h kSÐeþ
V*Ð ÒSÐeÞþcÐ_Ð LÒmþ ¼ Ð
eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[ `ÊeÑ, SN_ïÐ\ ctÞeþ J ÒMÐwàÐ D`Òeþ c^Ô `õ[Ôl _Þ¯Æ§ÆZ
eMÞ\ÞÒm¼¼ Ð HkÐ [Ð* eþÐSjè aówÞÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð 1760Òeþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆeþ
eþÐSÐ SN_ïÐ\ _ÐeþÐ¯ÆZ Ò]a ÒMÐwàÐ @ÐLõcZ LÒmþ HaÕ `ÊeÑþ J SN_ïÐ\ ctÞeþ @^ÞLÐeþ
LeÞþÒ_Òmþ ¼¼Ð N= aÕheþ ]Ð¯ÆÐ] bþÐaÒeþ Òj c^Ô _ÞSLÊ NS`[Þ ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ
LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼HaÕ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ LeÞ HkÐ `õcÐZ c^Ô LeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð ÒMÐwàÐeþÐSÐ aÑeþLÞÒhÐeþ
Ò]a ceþÐWÐ Òj_Ðeþ jkÐ¯Æ[Ð Ò_B `Ê_¾¤ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ LÒm¼¼Ðþ H\Þ`ÐBÜ Òj ceþÐWÐ
jÊaÐ]Ðeþ*Ê mþÒl V*Ð Ò]Òa ÒaÐmÞþ `õ[ÞhõÊ[Þ Ò]Òmþ ¼ Ð cÐ[õ V*Ð Ò]B _ `ÐeÞþaÐeÊ
ceþÐWÐcÐÒ_ `ÊeÑ, ÒmþcèÐB J eþÐkÐ=eþ eþÐSjè @jÊmþ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ L\Ð RÞ¨ÞÆmþÐ ¼ Ð HkÐ
jkÞ[ @ÐLaeþ* jc¯ÆeÊþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ @jÊm LeÊþ\ÞaÐ 14VÞ NXÏSÐ[eþ aÐiÙL Ò]¯Æ
c^Ô ceþÐWÐ jÊaÐ]Ðeþ* kÐ[LÊ NmþÐ ¼ Ð `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ _Þ¯Æ§ÆZ J eþÐSjè kÐ[eÊþ

NmþÐ `Òeþ @`cÐ_Òeþ aÑeþLÞÒhÐeþ Ò]a `ÐNf ÒkÐB _ÞS `Ê[õcÐ_*Ê k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð
èÞZÐc jèeË`, ceþÐWÐ jÊaÐ]Ðeþ [Ð*Ê có[ÊÔ `dàÔ«Æ (1793) atÑ LeÞþ LVL ]ÊNàÒeþ
eþMÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ, eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[* jc¯ÆÒeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ D`Òeþ
ceþÐWÐcÐ_*eþ `ËÀ¤à Lróà[è `õ[ÞºÞ¤[ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSÐeþÐc ctÞeþeþ jÊèÞþQÐf_Ð
_ÞcÒ«Æ ÒLÒ[L `]Òl` Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ _Þ¾Þ¤[ bþÐaÒeþ [Ð*eþ kÞtÊ
^càbþÐa \ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ [Ð' jkÞ[ dÐ[õÑ jcÐNc aówÞ`ÐB ctÞeþeÊþ @Ð¯Æ @^ÞL ÒkaÐeþ aÞ
jc÷Ða_Ð \ÞmþÐ ¼ Ð bË-eþÐSjè @Ð]Ð¯ÆLÊ LXÏÐLXÏÞ LeÞaÐ DÒ~hÔÒeþ Òj aXÏ QÐiÑ J NõÐc
cÊMÞ@ÐcÐ_*Ê @Ò_L @^ÞLÐeþ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð SN_ïÐ\ ctÞeþeþ jeþLÐeÑþ Mnà EZÐ LeÞaÐ
DÒ~hÔÒeþ Òj ^_Ñ ÒmþÐLcÐ_*Ê ]Ð_ LeÞaÐLÊ QÐ` `õÒ¯ÆÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1793Òeþ eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[* có[ÊÔ `Òeþ [Ð* `Ê[õ j]ÐhÞa eþÐJ JXÏÞhÐeþ
jÊaÐ]Ðeþ ÒkÒmþ ¼¼Ð `Þ[Ð* jc¯ÆÒeþ Òj JXÏÞhÐeþ D`-jÊaÐ]Ðeþ bþÐaÒeþ LÐdàÔ
LeÞþ\ÞÒm ¼ Ðþ yÐ_Ñ¯Æ eÑþ[Þ _Ñ[Þ jkÞ[ jÊèÞþQÞ[ \ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_*Ê jkÒdÐN
LeÞaþ ÐÒeþ c^Ô EZÐ LeÞ_ þ \ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ jÒrþè 1803Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ [Ð* jc¯ÆÒeþ
JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òm,þ LÐeþZ BÕÒeþS jÐcõÐSÔ aÞªÆÐeþ mþÐNÞ HkÐ @[Ô«Æ @ÐahÔL
\ÞmþÐ ¼ Ð @ÒœÆÐaeþ 1803Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf BÕÒeþSÒj_Ð LVL @^ÞLÐeþ LÒm,þ
ÒjÒ[ÒaÒf j]ÐhÞa eþÐJ JXÏÞhÐÒeþ _\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* `õ[Þ_Þ^Þ HLSÑ jÊMÒ]J*
`õ[ÞÒeÐ^Òeþ aÞÒhi h¦ÞÆ _\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSjè @jÊmÞþ D`Òeþ ceþÐWÐcÐÒ_ @^ÞL NÊeÊþ[è
Ò]D\ÞaÐeÊþ JXÏÞhÐeþ jÐc«Æ eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐ_*eþ c^Ô ÒjcÐ_* `õ[Þ ÒL×ZjÞ
jc\à_ _\ÞmþÐ ¼ Ð $¼fjèeËþ` BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ ÒaÒf ÒLÒ[L eþÐSÐ-
ScÞ]Ðeþ* jkÒdÐN c^Ô mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ ÒjcÐ_*Ê
aÞÒhi L½¤ jèÑLÐeþ LeÞþaÐLÊ `XÏÞ_\ÞmþÐ ¼¼Ð 1757eþ `mþÐjÑ þ aÞS¯Æ `Òeþ
BÕÒeþScÐ_*eþ jcNõ bþÐeþ[aiàLÊ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_aÐ mþÐNÞ ckÐrþèÐLÐÕlÐ ÒdÒ[
cÐ[õÐÒeþ aówÞ `ÐB\ÞmþÐ, [kÚÒeþ JXÏÞhÐ bþfÞ Òl[õNÊXÏÞLeþ BÕÒeþS jÐcõÐSÔÒeþ jÐcÞmþ
ÒkaÐ HL [ÐLÙL èÞþZÐc j]óh \ÞmþÐ ¼ Ð
ceþÐWÐ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ

]ÑOà @wàh[ÐvÑeþ hÐj_ (1751-1803) LÐf c^ÔÒeþ _ÐN`Êeþeþ ÒbþÐÜjÒmþ
eþÐSÐ JXÏÞhÐÒeþ ÒdDÜ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐeþ `õarþà_ LeÞþ\ÞÒm,þ [ÐLÊ ceþÐWÐ aÐ ceþkpÐ
`õhÐj_ ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LeþÐdÐB\ÐH ¼ Ð aÞbÞþ_ï jË[õeÊ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ \ÞmþÐ [[çLÐfÑ_
`õhÐj_eþ `õcÊM DÒ~hÔ ¼ Ð HkÐ ÒLaf ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ LÐkÚLÞ, @_Ô bþÐeþ[Ñ¯Æ
eþÐSÐcÐ_* hÐj_Òeþ c^Ô èÞþmþlÞ[ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð @½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ eþÐSÐcÐÒ_

kÊH[ aÞÒ]hÑ `õÒeþÐQ_ÐÒeþ `XÏÞ @ÐÒ`ÐjÒeþ Lfk LeÊþ\ÞÒm @\aÐ aÞÒ]hÑ
(BÕÒeþS J $¼eþÐjÑ) h¦ÞÆeþ cÊLÐaÞmþÐ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç ÒjcÐÒ_
@^ÞLeÊþ @^ÞL cÐ[õÐÒeþ dÊwÒeþ SXÏÞ[ eþkÊ\ÞaÐeþÊ jaà]Ð @\àeþ @ÐahÔL[Ð eþkÊ\ÞmþÐ ¼ Ð
[ÐkÐ `ÐBÜ `õcÊM D# \ÞmþÐ QÐi ScÞeÊþ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞaÐ ScÞLe¼¼Ðþ HkÐ aÐkÐÒeþ aÞ
eþÐSjèeþ @_Ô D# d\Ð: aÐZÞSÔ Le,þ dÐ[õÑ Le, `\ Le,þ mÊþZ Leþ @Ð]ÞLÊ `õhÐj_
kÐ[RXÏÐ LeÞþaÐLÊ QÐkÊÜ _\ÞmþÐ ¼ Ð hÐ«ÆÞ hó<¼fÐ aÔÐk[ ÒkÒmþ Leþ @Ð]Ð¯Æeþ `\
jÊNc ÒkÐB `ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð Ò[ZÊ `õhÐj_Æ @^ÞLÐeÑþ J LcàQÐeÑþNZ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ
jkÞ[ eþÐSÔÒeþ hÐ«ÞÆhó<¼fÐ eþlÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ d[ï Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐªÆÐOÐVeþ jÊaÞ^Ð
J ctÞeþNÊXÏÞLeþ eþlZÐÒalZ `RÒeþ c^Ô eþÐSjè `õhïLÊ Ò]MÞÒka ¼¼Ð @_Ô\Ð
[Ñ\àdÐ[õÑ jÕMÔÐ J [kÚeÊþ cÞfÊ\ÞaÐ [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ aówÞ ÒkÐB _`ÐÒeþ ¼ Ð HkÐ jÒrþè
S_jÐ^ÐeþZ jaà]Ð cÐ[õÐ^ÞL @[ÔÐQÐeþ J ÒhÐiZeþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐB `ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð LÐeþZ ÒmþÐL* @Ð\ÙL jƒÆ_ï[Ð J jÐ^ÐeþZ jÊeþlÐ aÞ_Ð Leþ
@Ð]Ð¯Æ `õLÞõ¯ÆÐ jÊNc ÒkÐB `ÐeÞþa _ÐkÞÜ ¼ Ð @[ÔÐQÐeþ aÐ LeþbþÐeþ @jkÔ ÒkÒmþ
`õSÐ eþÐSÔ RÐXÏÞ `fÐ¯Æ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ eþÐSÔeþ eþÐSjè kõÐj `ÐBaÐeþ @Ðh*Ð
ekÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ jÐ^ÐeþZ yÞ[Þ aÐkÐÒeþ ÒLÒ[L eþÐSÐ J eþÐSÐ^ÞLÐeÑþ @^ÞL
ÒjèoÐQÐeÑ,þ @[ÔÐQÐeÑþ J ÒhÐiZLÐeÑþ ÒkaÐeþ _SÞeþ ÒdcÞ[Þ ekÞ\ÞmþÐ, ÒjcÞ[Þ
ÒLÒ[L eþÐSÐ* ]¯ÆÐhÑf[Ð, ÒmþÐL`õÞ¯[ÐÆ J cÐ_aÞL[Ðeþ þ D]ÐkeþZ c^Ô eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐNmþ `õhÐj_ J [Ð'eþ DrþeÐþ ^ÞLÐeÑ eËÒþ ` D[ç\Ð_ mþÐbþ LeÞ\ þ ÞaÐ ceþkpÐ
`õhÐj_LÊ c^Ô ÒjkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ Ò]MÞÒka ¼ Ð
ÒcÐNmþ hÐj_ jc¯ÆÒeþ eþkÞ\ÞaÐ aÔayÐLÊ JXÏÞhÐÒeþ ceþkpÐcÐÒ_ aÞÒhi
èÞa þ rþà_ LeÞþ _\ÞÒm,þ LÐeþZ ÒcÐNmþcÐÒ_ c^Ô eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ `õZÐfÑLÊ jÊNc LeÞa þ Ð
mþlÔÒeþ `õhÐj_LÊ èÞþQÐf_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐV JXÏÞhÐ `õÒ]hLÊ ÒcÐNmþcÐÒ_ ]ÊB
bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞ J NXÏSÐ[ ¼ Ð HkÐ ceþkpÐ jc¯ÆÒeþ HaÕ
`Òeþ BÕÒeþS @cfÒeþ c^Ô @aÔÐk[ eþkÞmþÐ¼ Ð NXÏSÐ[ Nc_ÐNc_ ]ó½Þ¤eÊþ ]ÊNàc
\ÞmÐþ HaÕ ÒjWÐÒeþ eþÐSÐ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ `õhÐj_ èÞQ þ Ðf_Ð J eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÊ\þ ÞÒmþ ¼ Ð
cekpÐcÐÒ_ [Ð*WÐeÊþ aÐiÙL Ò]¯Æ @jÊmþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò]¯Æ Ò]mþÐ `Òeþ NXÏSÐ[
eþÐSÐ `õÐ¯Æ[Ó jèÐ^Ñ_ bþÐÒa _ÞS eþÐSÔÒeþ eþÐS[è LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*eþ @_Ô NXÏSÐ[
jk Lfk ÒkÒmþ LÞcèÐ ÒcÐNmþatÞ `õSÐ* jk jcjÔÐ D`ÊSÞÒmþ ceþkpÐcÐÒ_ kªÆÒl`
LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÐ J `õSÐ* c^ÔÒeþ LÞcÐè NXÏSÐ[ `õSÐcÐ_* bÞ[þ Òeþ D`ÊS\Ê a Þ Ð
`Ðeþ¸¤eÞþL aÞaÐ]Òeþ jÕbþa[Ó ÒL×ZjÞ `õLÐeþeþ ceþkpÐ kªÆÒl` eþkÊ_\ÞmþÐ ¼ Ð akÞÓ
h[öã @ÐLõcZ ÒaÒf NXÏSÐ[cÐÒ_ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*WÐeÊ jÐceÞþL jkÒdÐN mþÐbþ

LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð NXÏSÐ[NÊXÏÞL D`Òeþ ^ÐdàÔ Leþ èÞþcÐZ jcÐ_ _\ÞmþÐ ¼ Ð c¯Ëeþbþ& HL
aXÏ NXÏSÐ[ ÒkaÐ jÒrþè [Ð'eþ eþÐSÐ*Ê aÐiÙL 6 kSÐeþ V*Ð Leþ Ò]aÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð
_ÑfNÞeÞþ HL lÊ]õ eþÐSÔ ÒkaÐ jÒrþè [ÐLÊ 30 kSÐeþ V*Ð aÐiÙL Ò]¯Æ
Ò]aÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ]h`mþîÐ eþÐSÔLÊ @ÐÒ]× Ò]¯Æ Ò]aÐLÊ `XÏÊ _\ÞmþÐ HaÕ ÒMÐwàÐLÊ
10 kSÐeþ V*Ð Ò]aÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð HbfÞ `ó\Lç Leþ _ÞwàÐeþZ `RÒeþ @Ò_L
LÐeþZ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒMÐwàÐeÊþ aÐiÙL 10kSÐeþ V*Ð Ò]¯Æ Ò_aÐ `Òeþ SN_ïÐ\ ctÞeþeÊþ
@mþNÐ bþÐÒa ceþkpÐcÐÒ_ [Ñ\àdÐ[öÑ Leþ @jÊmþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞbþfÞ @Ð]ÞaÐjÑ
@^ÊÔiÞ[ ]h`mþîÐ J c¯ÆËeþbþ& @Ð]Þ eþÐSÔeÊþ cekpÐcÐÒ_ @Ò_L S=mþSÐ[ ]õaÔ
jÕNõk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ ^ÐdàÔ Ò]¯Æ J @Ð]Ð¯ ÒkD\ÞaÐ Ò]¯Æ c^ÔÒeþ
@Ò_L `Ð\àLÔ eþkÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ* h¦ÞÆ kõÐj `ÐD\ÞaÐeþ @ÐhÐ LeÞþ ÒLÒ[L
NXÏSÐ[ Ò]¯Æ Ò]aÐÒeþ @aÒkfÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* D`Òeþ ceþkpÐcÐÒ_ QÐ`
`õÒ¯ÆÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ c^Ô ceþkpÐ `õhÐj_ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒcÐV JXÏÞhÐeþ ceþÐWÐ hÐj_ cÊMÔ \ÞÒmþ jÊaÐ]Ðeþ ¼¼Ð ÒcÐNmþatÞ aÔ[Ñ[
NXÏSÐ[Òeþ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ ]Ð¯Þ[è [Ð* D`Òeþ _ÔªÆ \ÞmþÐ ¼¼Ð HkÐ RXÏÐ a=
_aÐa*WÐeÊþ ÒQ×W aÐ ceþÐWÐ jÊeþlÐ Leþ c^Ô [Ð*Ê @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð Leþ
èÞþcÐZ MÊaç @^ÞL \ÞaÐeÊþ [Ð* `lÒeþ jcªÆ Leþ @jÊmþ LeÞþaÐ L½¤Leþ \ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ
èÞþZÐc jèeËþ`, [Ð*ÊÊ @Ò_L jc¯ÆÒeþ `]QÊÔ[ ÒkaÐLÊ `XÏä\ÞmþÐ (dÐkÐ `ËaàeÊþ
DmþîÞMÞ[)¼¼Ð ^ÐdàÔcÒ[ Leþ @Ð]Ð¯Æ LeÞþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ* `õÞ¯ÆbþÐS_ ÒkaÐLÊ Òj _Ð_Ð
`õ¯ÆÐj c^Ô LeÊþ\Òmþ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, eþÐSÐeþÐc `¨ÞÆ[ jÊaÐ]Ðeþ \ÞaÐ jc¯Òeþ
ScÞ]ÐecÐ_*Ê c^ÔyÞÞÆ eËþÒ` _ eþMÞ jÞ^ÐjfM jƒÆ_ï `õSÐ*WÐeÊþ Leþ @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐeþ
aÔayÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
bË - eþ Ð Sjè @jÊ m þ ` ÐBÜ ÒcÐNmþ a tÞ L Ê HLhk `QÐhVÞ `õ N ZÐÒeþ aÞ b þ ¦ Æ
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð eþÐSjè @jÊmþ`ÐBÜ jÊaÐ]Ðeþ* @^Ñ_Òeþ ÒQ×^ÊeÑþ, LÐ_Ê_çÒNÐ J
[ÐmÊþLç]Ðeþ @Ð]Þ LcàQÐeÑþ \ÞÒmþ ¼¼Ð cÐjÞL Òa[_ èÞþaÒrþà ÒjcÐÒ_ bË-jƒÆrÞþ
mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð @jÊmþ ÒkÐB\ÞaÐ eþÐSjèeþ LÞ¯Æ]Õh LcÞh_ @ÐLÐeþÒeþ c^Ô
ÒjcÐ_*Ê cÞfÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð
bË-þeþÐSjè ÒdÒk[Ê eþÐSÒLÐieþ cÊMÔ @Ð¯Æ \ÞmþÐ, LóiÞeþ D_ï[Þ`ÐBÜ [LÐaÞ FZ
c^Ô QÐiÑcÐ_*Ê jeþLÐeþ* [eþ$¼eÊ ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð cL~ccÐÒ_ NõÐceþ QÐiÑWÐeÊþ
MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÞþ [ÐmÊþL ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ \ÞaÐ [ÐmÊþLç]Ðeþ* _ÞLVÒeþ ScÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒLÒ[L Òl[õÒeþ [ÐmÊþLç]Ðeþç jÞ^ÐjfM QÐiÑWÐeÊþ MSZÐ @jÊmþ LeÞþaÐeþ aÔayÐ

c^Ô eþkÞ\ÞmþÐ¼ Ð jcªÆ Mnà aÐ]ç Ò]mþÐ `Òeþ jÊaÐ]Ðeþ JXÏÞhÐeÊþ aÐiÙL QÐeÞþ mþl V*Ð
bË-þeþÐSjè _ÐN`ÊeþLÊ `WÐD\ÞaÐeþ D]ÐkeþZ eþkÞRÞ ¼ Ð
bË-eþÐSjè aÔ[Ñ[ dÐ[õÑ Le,þ aÐZÞSÔ Le,þ mÊþZ Le J kÐVaSÐeþeþ _ÞmþÐc @Ð]ÞeÊþ
c^Ô eþÐSÒLÐiLÊ @\à dÐD\ÞmþÐ ¼ Ð ÒLaf dÐ[õÑ Leþ aÐa]LÊ `ÊeÑþeÊþ aÐiÙL ]ÊBeÊþ `Ðq
mþl V*Ð @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSÔÒeþ @Ò_L mÊþZ @Ðeþþ= aÐ `õªÊÆ[Þ ÒLtõ \ÞmþÐ ¼ Ð
[kÚeÊþ eþÐSÔLÊ LÞRÞ eþÐSjè cÞfÊ\ÞmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, ÒLaf QÞmÞþLÐ mÊþZ @Ðe=eÊþ
eþÐSÔ aÐiÞàL 4500V*Ð @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð aÐeþcèÐeþ dÊwÒeþ SXÏÞ[ ÒkÐB ÒbþÐÜjÒmþ
eþÐSÐ* @Ð\ÙL @ayÐ jèof _\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ jÊaÐ]ÐeþcÐ_*Ê ^ÐdàÔcÒ[ MSZÐ @jÊmþ
LeÞþaÐLÊ eþÐSÐ aÐ^Ô LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ jÒrþè eþÐSÐ* @Ð\ÞàL @ayÐ bþmþ eþkÊ _\ÞaÐeÊþ
ceþÐWÐcÐÒ_ _ÞS `õSÐ*Ê mÊþ¶¤_ c^Ô LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ceþkpÐ hÐj_ jc¯ÆÒeþ eþÐS^Ð_Ñ LVL aÐkÐÒeþ aÐÒmþhèeþ , ÒjÐÒeþÐ,
`]ê`Êe,þ dÐS`Êe,þ _eþjÞÕk`Êe, eþÐcQtõ`Êe,þ c¯ËÆeþbþ& @Ð]Þ yÐ_Òeþ Òj_Ð
RÐDZÞcÐ_ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð _Þ¯ÆcÞ[ @hèÐÒeþÐkÑ* jÕMÔÐ `õÐ¯Æ 200 \ÞmþÐ¼ ¼ Ð `]Ð[ÞL
Òjß_Ô* jÕMÔÐ MÊaç @^ÞLþ \ÞmþÐ ¼ Ð jÐceÞþL ]ó½ÞeÊþ ceþÐWÐcÐÒ_ MÊaç afhÐfÑ _\ÞÒmþ ¼ Ð
NeÞmþÐ dÊwÒeþ ÒjcÐÒ_ `Ðeþ=c \ÞÒm ¼ Ðþ cÐ[õ ceþÐWÐ eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð `Òeþ NeÞmþÐ
aÐkÞ_Ñeþ aÞÒhi @ÐahÔL[Ð _\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS [Êf_ÐÒeþ ceþÐWÐ Òj_Ðeþ `ÐeþƒÆeÞþL
dÊw `õZÐfÑ MÊaç _NZÔ \ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ BÕÒeþS h¦ÞÆ kÐ[Òeþ ÒjcÐÒ_ èþÐSÞ[
ÒkaÐ @ÐÒ]× @Ð¾¤dàÔS_L _\ÞmþÐ ¼ Ð
LVL aÐeþaÐVÑ ]ÊNàeþ jÊeþlÐ ]Ð¯ÞÆ[è SÒZ LÞmþÐ]Ðeþç* kÐ[Òeþ _ÔªÆ \ÞmþÐ ¼ Ð
eþÐSÔeþ @_ÔÐ_Ô @qfÒeþ @ÐB_eþ jÊeþlÐ`ÐBÜ Ò$×¼S]ÐeþcÐÒ_ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
yÐ_Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ @ÐB_ç LÐ_Ê_, hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ eþlÐ [\Ð Dbþ¯Æ Ò]aÐ_Ñ J Ò$¼×S]ÐeÑþ
cÐcmþÐNÊXÏÞLeþ aÞQÐeþ ]Ð¯ÞÆ[è ÒjcÐ_* kÐ[Òeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò$×¼S]ÐeþLÊ jkÐ¯Æ[Ð
LeÞaþ Ð`ÐBÜ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ eþk\ Þ ÒÞ mþ ¼ Ð ÒjcÐ_* `]aÑ `Êei þÊ Ð_ÊLc
õ L
Þ \ÞmÐþ ¼ Ð `õSÐ*WÐeÊþ
MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐ, ScÞ]ÐeÑþÒeþ hÐ«ÞÆhó<¼fÐ eþlÐ LeÞþaÐ [\Ð Dbþ¯Æ Ò]aÐ_Ñ J
Ò$¼×S]ÐeÑþ cÐcmþÐeþ aÞQÐeþ LeÞþaÐ c^Ô ÒjcÐ_* ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ \ÞmþÐ ¼ Ð Ò$×¼S]Ðeþ HaÕ
jÒaàÐèÞþ jÊaÐ]Ðeþ*WÐÒeþ ÒjcÐÒ_ Drþe] þ Ð¯Ñ \ÞÒmþ ¼ Ð ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ jaÊ cÐcmþÐÒeþ
jÊaÐ]Ðeþ*eþ jÒaàÐn @^ÞLÐeÑþ \ÞÒmþ ¼ Ð
ceþkpÐ `õhÐj_Òeþ _ÔÐ¯ÞL aÔayÐ MÊaç jeþf \ÞmÐþ ¼ Ð ÒcÐNmþ jc¯ÆÒeþ `õQfÞ[
\ÞaÐ LÐSÞ J jÐeÞ¯þ Æ[ç aÞ^Þ aÔayÐLÊ ceþkpÐcÐÒ_ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð NõÐc ªÆeÒeþ
`qÐ¯Æ[NÊXÏÞL jaÊ cÐcmþÐeþ jcÐ^Ð_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÐeþƒÆeþÞL eÑþ[Þ_Ñ[Þ @_ÊjÐÒeþ
cÐcmþÐeþ aÞQÐeþ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð [Ð'`ÐBÜ @^ÞL jc¯Æ aÐ Mnàeþ @ÐahÔL[Ð `XÏÊ_\ÞmþÐ ¼ Ð

eþÐSÔÒeþ @cÞmþç _ÐcÒeþ SÒZ _ÔÐ¯Æ @^ÞLÐeÑ c^Ô eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[ÐVÞ èþNZÐLÊ
Ò_B NWÞ[ c¨Æf ªÆeþÒeþ @cÞmþcÐÒ_ _ÞdÊ¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð _ÔÐ¯ÞÆL @^ÞLÐeþ aÔ[Ñ[ ç
aÕhÐ_ÊLõcÞL bþÐÒa MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞaÐ ÒQ×^ÊeÑþ, LÐ_Ê_çÒNÐ HaÕ [ÐmÊþLç]Ðeþ*
D`Òeþ c^Ô [Ð*eþ _Þ¯Æ§ÆZ eþkÊ\ÞmþÐ ¼ Ð
BÕÒeþS I[ÞkÐjÞLcÐÒ_ ceþÐWÐ `õhÐj_LÊ MÊaç @eþÐSL[Ð`ËÀ¤à, @[ÔÐQÐeÑ,þ
ÒhÐiZLÐeÑþ HaÕ @cÐ_aÑ¯Æ ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð HkÐ ÒLÒ[LÐÕhÒeþ j[
ÒkÐB\ÞÒmþ c^Ô jcjÐc¯ÞÆL @_Ô hÐj_NÊXÏÞLWÐeÊþ MÊaç `ó\Lç ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB
_`ÐÒeþ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ ceþÐWÐhÐj_LÊ èþarþàÑ BÕÒeþS hÐj_ [Êf_ÐÒeþ c^Ô MÊaç
@^Þ L _Þ e þ * Ê h , @eþ Ð SL[Ð`Ë À à LÞ c è Ð @^Þ L ÒhÐiZLÐeÑþ ÒaÐmÞ þ èÞ þ b þ Ð iÞ [
LeþÐdÐB`ÐeÞþa _ÐkÚ ¼¼Ð bË-þeþÐSjè @jÊmþ `ÐBÜ LÒWÐeþ _Þ¯Æc `õarþà_ LeÞþaÐÒeþ
BÕÒeþScÐÒ_ LÐkÐeÞþWÐeÊþ Lcç _\ÞÒmþ ¼ Ð `Ð\àLÔ H[ÞLÞ Òd, ceþÐWÐ @^ÞLÐeÑþcÐÒ_
[Ð'`ÐBÜ _ÞS @^Ñ_Òeþ _ÞdÊ¦Æ @jÊmþLÐeÑþ D`Òeþ hÐeÑeÞþL ]¨Æ Ò]aÐLÊ ÒkfÐ LeÊþ
_\ÞÒmþ HaÕ BÕÒeþScÐÒ_ hÐeÑþeÞþL ]¨Æ _Ò]B ÒLÐVà LÒQeÞÒeþ [ÐLÊ ÒìÞ
Ò]D\ÞÒmþ aÐ [Ð'eþ ScÞ aÐSÔÐ©Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ceþÐWÐ HaÕ [Ð* `ËaàeÊþ ÒcÐNmþ
`õhÐj_Òeþ ScÞ @^ÞLÐeþeÊ QÐiÑ aÐ [Ð' D`Òeþ eþkÞ\ÞaÐ ScÞ]Ðeþ*Ê aqÞ[ LeÞþaÐeþ
èƒÆeþÐ _\ÞmþÐ¼ Ð LÐeþZ Òj Òl[õÒeþ QÐi ScÞ @_Ê`ÒdÐNÑ ÒkaÐeþ @Ðh*Ð \ÞmþÐ ¼ Ð
cÐ[õ BÕÒeþS eþÐS[èÒeþ aÐSÔÐ©Æ ScÞ `ZÔ aªÊÆ bþfÞ _Ë@Ð cÐmÞþL kÐ[LÊ QÐmÞþdÐD\ÞmÐþ ¼ Ð
Leþ @jÊmþ`ÐBÜ LóiÞ D`ùÐ]_ aówÞ ÒkaÐ HL @ÐahÔL[Ð \ÞmþÐ ¼ Ð a_ÔÐ _Þ¯Æ§ÆZLÊ
HL ]Ð¯ÞÆ[è bþÐaÒeþ ceþÐWÐ jeþLÐeþ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Òj\ÞÒdÐNÊÜ _]Ñ [V auNÊXÏÞLÊ
jÊ]óYÏ LeÞþaÐ`ÐBÜ eþÐSÒLÐieÊþ @\à jÐkÐdÔ Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð `õÐLó[ÞL aÞ`dàÔ¯Æ ÒaÒf
ÒjcÐÒ_ FZ eÞkþ Ð[Þ c^Ô Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð QÐiÑcÐ_*Ê ScÞ]Ðeþ hjÔ FZ c^Ô Ò]D\ÞÒm,
d]ÞJ H\Þ`ÐBÜ QÐiÑ*Ê jÊ^ Ò]aÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ]ÊbÞÙl aÔ[Ñ[ @_Ô jc¯ÆÒeþ LóiÞSÐ[
]õaÔ `õQÊeþ èÞþcÐZÒeþ D`mþ•Æ \ÞmþÐ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑ ÒafLÊþ JXÏÞhÐeþ _]ÑNÊXÏÞL D`Òeþ yÐ¯ÑÆ Ò`Ðmþ _\ÞmÐþ ¼ Ð $¼fÒeþ
Nc_ÐNc_ Òl[õÒeþ aÞÒhi @jÊaÞ^Ð ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð `õ^Ð_ eþÐªÆÐ c^ÔÒeþ \ÞmþÐ SN_ïÐ\
jXÏL, dÐkÐ aÞbÞþ_ï yÐ_eÊþ `ÊeÑLÊ jÕÒdÐN LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒNÐVÞH SN_ïÐ\ jXÏL a=fÐeÊþ
Òc]Þ_Ñ`Êeþ, SÒfhèe,þ aÐÒmþhèe,þ bþ]õL J LVL Ò]B `ÊeÑþ `dàÔ«Æ dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
@_Ô HL SN_ïÐ\ jXÏL _ÐN`ÊeþeÊþ ÒjÐ_`Êe,þ Òa×w, LÃÞ¤ÒmþÐ, aÐ*Ñ J LVL Ò]B
`ÊeÑLÊ jÕÒdÐN LeÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð LVLeÊþ cÐXÏõÐjLÊ c^Ô eþÐªÆÐ eþkÞ\ÞmþÐ¼¼Ð yf `\Òeþ
`\ÞLcÐ_* @Ðhõ¯Æ`ÐBÜ aólÒeþÐ`Z LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð jeþLÐeþ* `leþÊ yÐ_Ñ¯Æ
ScÞ]ÐeþcÐÒ_ HkÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð dÐ[õÑ aÞhõÐcÐNÐeþ c^Ô eþÐªÆÐLXÏÒeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð

aÞhõÐcÐNÐeþ `ÐMÒeþ dÐ[õõÑ*Ê eþj] ÒdÐNÐZeþ aÔayÐ c^Ô eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð HWÐÒeþ
DÒmþîMÒdÐNÔ Òd H jaÊ aÔayÐ ceþÐWÐcÐ_* `ËaàeþÊ QfÞ @ÐjÊ\ÞmþÐ¼ Ð ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ
ÒLaf [Ðeþ `õQf_ @aÔÐk[ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð [Ð' jkÞ[ jc¯ÆLõÒc [kÚÒeþ jÐcÐ_Ô D_ï[Þ
c^Ô Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ L\Ð ÒkmþÐ Òd, HkÞ aÔayÐLÊ jËQÐeÊþ eËÒþ ` èÞQ þ Ðf_Ð
LeÞþaÐÒeþ ÒLtõÑ¯Æ ÒbþÐÜjÒm jeþLÐeþ jÞ^ÐjfM jÕ`ó¦Æ _ÒkÒmþ jÊwÐ, yÐ_Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ
[Ð* @^ÞLÐeÑþcÐÒ_ @Ò_L jc¯ÆÒeþ @mÞþMÞ[ bþÐÒa ]Ð¯Þ[è Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ
@^ÞLÐeÑþ* LÐdàÔ ]l[Ð D`Òeþ HkÐeþ j$¼f[Ð @Ò_LÐÕhÒeþ _Þbàþeþ LeÊ\ þ ÞmÐþ ¼ Ð @\àÐ[ç
ceþÐWÐhÐjÞ[ JXÏÞhÐeþ ÒNÐVÞH @ÕQfÒeþ HkÞ aÔayÐcÐ_ jËQÐeÊþ eËþÒ` èÞþQÐfÞ[
ÒkaÐ jc¯ÆÒeþ @_Ô ÒLDÜ @qfÒeþ yÐ_Ñ¯Æ ScÞ]Ðeþ J NXÏSÐ[ eþÐSÐ LÞcèÐ @^ÞLÐeÑþ*
@_ÐNõk J @`ÐeþN[Ð Òk[Ê [ÐkÐ aÞ`dàÔªÆ ÒkaÐ @jc÷a _\ÞmþÐ ¼ Ð ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ
@_Ô jcjÐc¯ÞÆL eþÐSÐcÐ_* bþfÞ @^ÞL jc¯Æ dÊwÒeþ SXÏÞ[ ekÊ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ
S_LmÔþÐZLÐeÑþ LÐdàÔNÊXÏÞL D`Òeþ Òj dÒ\½¤ ^ÔÐ_ Ò]B`ÐeÊ_\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐhÐ_ÊeËþ`
Leþ @jÊmþ _ÒkÒmþ kÊH[ Òj @^ÞLÐeÑþcÐ_*Ê LÒWÐeþ ÒkaÐLÊ _ÞÒ~àh Ò]D\ÞÒmþ
@\aÐ LóiÞ J aÐZÞSÔeþ D_ï[Þ `õ[Þ ^ÔÐ_ Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð
yf`\ aÔ[Ñ[ ceþkpÐLÐfÑ_ JXÏÞhÐÒeþ @Ò_L Sf`\ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Sf`\
Ò]B _Þ¯ÆcÞ[ aÐZÞSÞÔL jÐcNõÑ èÞþak_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊeÑþLÊ JXÏÞhÐ aÐkÐeÊþ
[Ñ\àdÐ[õÑ c^Ô @Ò_L jc¯ÆÒeþ Sf`\ Ò]B @ÐjÊ\ÞÒmþ ¼ Ð LVLWÐeÊþ ckÐ_]ÑÒeþ
`¾Þ¤c JXÏÞhÐ J c^Ô bþÐeþ[LÊ HL Sf`\ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ `\Òeþ aiàÐ F[ÊÒeþ
@ÐbÔþ«ÆeÑþZ JXÏÞhÐeÊþ mÊþZ, hÊMÊ@Ð @Ð]Þ jÐcNõÑ dÐD\ÞmþÐ HaÕ LVL @qfLÊ QÐDf J
aÞÞbÞþ_ï a_SÐ[ ]õaÔ @ÐjÊ\ÞmþÐ ¼ Ð LVLeÊþ `VÐcÊ¨ÆÐB Ò]B ^ÐceþÐ `dàÔ«Æ HL _]Ñ`\
c^Ô eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞbþfÞ aÐÒmþhèeþeÊþ a=LÊ c^Ô Sf`\Òeþ _Ð_Ð ]õaÔ èÞþak_
LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
ceþkpÐcÐ_* jc¯Òeþ `Ëaà [Êf_ÐÒeþ aÐZÞSÔ LÐeþaÐeþ aówÞ `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ
aówÞ `RÒeþ @_Ô[c LÐeþZ \ÞmþÐ [[çLÐfÑ_ OÐV aÔayÐ ¼ Ð _]Ñ D`Òeþ Ò`Ðmþ
_\ÞaÐeÊþ dÐ[Ð¯ÆÐ[ J cÐmþ èÞþak_`ÐBÜ _]Ñeþ Dbþ¯Æ `ÐhèàÒeþ OÐVcÐ_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
OÐVeÊ @aLÐeÑþ J dÐ[õÑLeþ @jÊmþ LeÞþaÐ jLÐÒh eþÐk]Ðe,þ NÊSeþa_ J cÊªÆÐ$Þ¼SÐ_
@Ð]Þ LcàQÐeÑþcÐÒ_ _ÞdÊ¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ* dÐ[Ð¯ÆÐ[ J jeþLÐeÑþ jÐcNõÑ
èÞþak_`ÐBÜ hÊ°Æ RÐXÏ \ÞmþÐ ¼ Ð OÐVeÊþ ceþÐWÐcÐÒ_ dÒ\½¤ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
Ò[ZÊ OÐVeþþ D_ï[Þ`ÐBÜ d\Ðjc÷a `]Òl`cÐ_ Ò_D\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒLÒ[L OÐVÒeþ
X=ÐNÊXÏÞLeþ @ÐLÐeþ HÒ[ aXÏ \ÞmþÐ Òd, [kÞÜÒeþ HLÐ^ÞL kÐ[Ñ c^Ô `Ðeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð
HÒ[ aX X=Ð [Þ@ÐeÞþ`ÐBÜ @ÐahÔL `Ê&Þ Òd jÐ^ÐeþZ _ÐaÞL MVÐB `ÐeÞþa _ÐkÚ-

HkÐ jÊ¸¤½¤ \ÞmþÐ ¼ Ð Òj Òl[õÒeþ ScÞ]Ðeþ J ^_Ñ aÔ¦ÞÆcÐÒ_ X=Ð _ÞcàÐZ`ÐBÜ `Ê&Þ
aÞ_ÞÒdÐN LeÊþ\ÞaÐeþ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ jcÊ]õ D`LËfÒeþ `õQÊeþ cÐR J mÊZ ceþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ aSÐeþÒeþ
mÊþZ MÊaç hªÆÐÒeþ cÞfÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒLaf ÒaeþÐeþçLÊ aÐiÙL [Þ_Þmþl ckZ mÊþZ eþ©ÆÐ_Þ
ÒkD\ÞmþÐ ¼¼Ð mÊþZ ceþÐ J èÞþak_LÊ Ò_B @Ò_L ÒmþÐL _ÞdÊ¦ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐeþ @aÔakÞ[ `ËaàeÊþ , JXÏÞhÐ a=LÊ mÊþZ aÞLõÑ LeÞþ
aÐiÙL ]ÊB mþl V*Ð @Ð¯Æ LeÊþ\ÞaÐþ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐH ¼ Ð
[ÐeþLjÞ LÐc, LÕjÐ aÐj_ J kªÆ[«ÆÆ `õªÊÆ[ mÊþNÐ eþ©Ð_Þ LeÞþaÐÒeþ c^Ô JXÏÞhÐeþ
ÒjÒ[ÒaÒf `õjÞwÞ \ÞmþÐ ¼ Ð jÐeþÐ JXÏÞhÐÒeþ mÊþNÐ aÊZÐ dÐD\ÞmþÐ¼ Ð bþ]õL J `]ê`ÊeþÒeþ
DncÐ_e mÊþNÐ aÊZÐ dÐD\ÞmþÐ ¼ Ð BÕmþ¨,Æ kmþÐ¨Æ, $õ¼Ð_çj J cÐmþXÞbþçjÒeþ c^Ô JXÏÞhÐ
mþÊNÐeþ MÊaç QÐkÞ]Ð \ÞmþÐ ¼ Ð
ÒcÐV D`Òeþ LkÞaÐLÊ NÒm,þ ÒLaf cÐ[õ @wà-h[ÐvÑeþ ceþkpÐ hÐj_ÒdÐNÊÜ
JXÏÞhÐeþ @Ð\ÙL J aÐZÞSÞÔL yÞ[Þ aÞNÞXÏÞNmþÐ ÒaÐmÞþ LkÞaÐ ÒaÐ^kÊH @Òd×¦ÞÆL Òka ¼ Ð
`ËaàeÊþ QfÞ @ÐjÞ\ÞaÐ hÐj_ J aÐZÞSÔ aÔayÐLÊ ceþkpÐcÐÒ_ ÒLaf èÞþQÐf_Ð
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [[çLÐfÑ_ @_Ô hÐjLcÐ_* èÞþ ÒjcÐÒ_ c^Ô @^ÞLeÊþ @^ÞL Leþ J
bË-þeþÐSjè @jÊmþ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ `ÐõhÐj_ÞL aÔ¯Æ
aówÞ `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ ÒjkÞ @_Ê`Ð[Òeþ @Ð¯Æeþ ÒjõÐ[ aówÞ `ÐD_\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ dÐkÐ
LÞRÞ @Ð¯Æeþ D# \ÞmþÐ, [kÚeÊþ @^ÞLeÊþ @^ÞL @jÊmþ LeÞþaÐLÊ ceþÐWÐcÐÒ_ D]Ôc
LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ ÒjkÞ @_ÊjÐÒeþ `õÐhÐj_ÞL @^ÞLÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒdDÜ @^ÞLÐeÑþ
Leþ J bË-þeþÐSjè @Ð]Þ @jÊmþ LeÞþaÐÒeþ @jc\à ÒkD\ÞÒm,þ [Ð* D`Òeþ DèÞþy
@^ÞLÐeÑþ af `õÒ¯ÆÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LÐeþZ HkÞ aÞ$¼f[Ð`ÐBÜ _ÞS Dèþ @^ÞLÐeÑþ*
`ÐMÒeþ [Ð*Ê Drþeþ]Ð¯ÑÆ ÒkaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ¼ Ð HkÞ aÔayÐÒeþ jè¯ÖÆ jÊaÐ]Ðeþ c^Ô
Ò]ÐiÑ jÐaÔªÆ ÒkaÐeþ bþ¯Æþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS @^ÞLÐeþ `Òeþ _ÞSeþ LÐdàÔLÊ dÊ¦ÞÆ
j=[ `õ[Þ`Ð]_ LeÞþaÐ mþlÔÒeþ BÕÒeþScÐÒ_ ceþÐWÐ hÐj_LÊ MÊaç @eþÐSL[Ð`ËÀ¤à
ÒaÐmÞþ aÀ¤à_Ð LeþÞR«ÞÆ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ JXÏÞhÐ jcÐS J jÕ²ó[Þ

@½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ JXÏÞhÐÒeþ HL _Ë[_ jÐc«Æ ÒhõZÑeþ D[ç\Ð_ Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÐZÞSÔ LÐeþaÐeþ ¼aówÞ `ÐBaÐ jÒ=jÒ= aSÐeþÒeþ aÞfÐj jÐcNõÑ D`mþ•

ÒkmþÐ ¼ Ð ÒcÐNmþ J ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ jÊaÐ]Ðeþ*Ê `õhÐj_Òeþ [\Ð eþÐSjè @jÊmÒeþ
jÐkÐdÔ LeÞþaÐmþÐNÞ @Ò_L @^ÞLÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* `]`]aÑ @Ò_L
Òl[õÒeþ aÕhÐ_ÊLõcÞL \ÞmþÐ¼ HaÕ `ÐDZÐ @ÐLÐeþÒeþ ÒjcÐ_*Ê aÞ`Êf èÞþcÐZeþ
SÐNÞec þ Ð_ cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð @Ò_L jc¯Òeþ af `õÒ¯ÆÐN LeÞþ ÒjcÐÒ_ jÐ^ÐeþZ `õSÐ*WÐeÊ
aÞ_Ð cËmÔÒeþ hõc Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ ÒjcÐ_*Ê (@^ÞLÐeÑþ aNàLÊ) ^_ jq¯Æ LeÞþaÐÒeþ
jÐkÐdÔ LmþÐ ¼ Ð jÐc«Æ aÐ jc÷ÍÐ«Æ ÒhõZÑeþ D[ç\Ð_ `Òeþ jcÐSÒeþ þ jbþÔ[Ð J jÕ²ó[Þ
_ÐcÒeþ @Ò_L _Ë@Ð _Ë@Ð L\Ð Ò]MÞaÐLÊ cÞfm Þ Ðþ ¼ Ð ÒcÐNmþ J ceþkpÐ `õhÐj_ aÔayÐLÊ
jÊ]óYÏ LeÞaþ ÐÒeþ HkÞ jc÷ÐÍ «Æ ÒhõZÑ jkÒdÐN LmþÐ HaÕ `õ[Þ]Ð_Òeþ jè-@bÞa þ ówÞ _ÞcÒ«Æ
jkÒdÐN `ÐBmþÐ¼ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf ^_Ñ [\Ð Dn `] `]aÑ^ÐeÑþ ÒmþÐÒL dÐ[Ð¯ÆÐ[`ÐBÜ ÒOÐXÏÐ J
ÒOÐXÏÐNÐXÏÞeþ aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð Lõch¼Ó ÒOÐXÏÐeþ aÔakÐeþ jcÐSÒeþ cdàÔÐ]Ð J
eÊþQÞeþ `õ[ÑL ÒkmþÐ ¼ Ð ÒOÐXÐ `ÞWÞÒeþ QYÏÊ\ÞaÐ ÒmþÐLcÐ_*Ê @_ÔcÐÒ_ bþ¯Æ J
j®¤Ð_eþ jkÞ[ Ò]MÞÒmþ ¼ Ð jÕbõþÐ«Æ aNàe ÒmþÐÒL `ÐmÞþ*Þ aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð _Þcï
ÒhõZÑeþ ÒmþÐL*`ÐBÜ HkÐeþþ aÔakÐeþ aÐeþZ \ÞmþÐ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ ÒL×ZjÞ mÞþMÞ[ @ÐB_
_\ÞÒmþ jÊwÐ yÐ_Ñ¯Æ @^ÞLÐeÑþ J ScÞ]ÐeþcÐÒ_ [Ð'eþ LõÞ¯ÆÐ_è¯Æ_ ]ÞNÒeþ aÞÒhi
^ÔÐ_ Ò]D\ÞÒmþ¼¼Ð
Òj jc¯ÆÒeþ ÒL×ZjÞ aÔ¦ÞÆ aÐ @^ÞLÐeÑ _ÞSWÐeÊþ @^ÞL lc[ÐjÕ`_ï @_Ô
ÒL×ZjÞ @^ÞLÐeÑþ* `ÐMLÊ jÐlÐ[`ÐBÜ NÒmþ cdàÔÐ]Ð J `]aÑ @_ÊjÐÒeþ ÒbþVÞ Ò_B
dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð jÊaÐ]Ðeþ ÒdÒ[ÒaÒf _ÐN`Êeþ eþÐSÐ*Ê ÒbþVÞaÐLÊ dÐD\ÞÒmþ, [Ð*Ê c^Ô
ÒbþVÞ Ò]aÐLÊ `XÊ\ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ NXÏSÐ[Òeþ c^Ô HkÞ ÒbþVÞ aÔayÐ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
@[Þ\ÞcÐ_*Ê N]Þ `LÐB jÐ]eþ @bÔþ\à_Ð LeÞþaÐ HL jÐ^ÐeþZ èþƒÆeþÐ \ÞmþÐ ¼ Ð
@[Þ jÕbõþÐ«Æ @[Þ\Þ _ÞcÒ«Æ @bÔþ\à_Ð ÒaÒf NÐmÞþQÐ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð @[Þ\ÞcÐÒ_ ajÞaÐ
cÐÒ[õ `Ð_ J @[eþ `õ ] Ð_ Leþ Ð dÐD\Þ m þ Ð ¼¼Ð Dèþ Òhõ Z Ñeþ Òmþ Ð L*`ÐBÜ
QÞrþaÞÒ_Ð]_eþ HL `õcÊM cÐ^Ôc \ÞmþÐ cóN¯ÆÐ aÐ hÞLÐeþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ @Ò_L ÒmþÐL
jÐ=Òeþ dÐD\ÞÒmþ HaÕ hÞLÐeþ _ÞcÒ«Æ @ÐahÔLÑ¯Æ jÊaÞ^Ð jó½Þ¤ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐSÐ,
ScÞ]Ðeþ aÐ jÕbõþÐ«Æ aÔ¦ÞÆ ÒdDÜ a_ÔS«ÊÆ hÞLÐeþ LeÊ\ÞÒm,þ [Ð' `RÒeþ @Ò_L
jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL* èÞþhõc \ÞmþÐ ¼ Ð
ÒmþÐLcÐÒ_ jÐ^ÐeþZ[Ó `Ð_ MÐD\ÞÒm ¼ Ðþ LÐeþZ JXÏÞhÐÒeþ `õQÊeþ `Ð_ D`ùÐ]_
ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð jÕbõþÐ«Æ aNàeþ ÒmþÐÒL cÒ_Ðe&_eþ cÐ^Ôc eþËÒ` jÕNÑ[ J _ó[Ôeþ
`óº¤Ò`ÐiL[Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð NõÐcÐqfÒeþ cÒ_Ðe&_ bþÐaÒeþ jÊ@Ð=, Ló»¤mÑþfÐ J
eþÐcmÑþfÐ `õQfÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð @^ÞLÐÕh NõÐcÒeþ aÔÐ¯ÆÐchÐfÐ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ heÑþeþNW_

mþÐNÞ bþÐeþ DÒrÐf_ @Ð]Þ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð NXÏcÐ_*Òeþ aÔÐ¯ÐcLÊ MÊaç Ò`õÐ#ÐkÞ[
LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð dÊwÒeþ ÒdÐN Ò]D\ÞaÐ Òjß_ÞL`ÐBÜ aÔÐ¯ÆÐc HL `õLÐeþeþ `õhÞlZ
\ÞmþÐ ¼ Ð @ajeþ aÞÒ_Ð]_`ÐBÜ [Ðjç ÒMfeþ `õQf_ \ÞmþÐ ¼ Ð aÐfÞLÐcÐ_* c^ÔÒeþ
LDXÏÞ ÒMfeþ `õjÐeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒcÐNmþ jc¯ÆÒeþ jeþLÐeÑþ _\Þ`[õÒeþ `ÐjàÑ bþÐiÐeþ aÔakÐe ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð
ceþÐWÐcÐÒ_ `ÐjàÑ jkÞ[ ceþÐWÑ bþÐiÐLÊ c^Ô jeþLÐeÑ bþÐiÐ bþÐaÒeþ aÔakÐeþ LÒm¼¼Ðþ
LÞRÞ `ÊªÆL JXÏÞ@Ð bþÐiÐÒeþ c^Ô ÒmþMÐdÐB\ÞmÐþ ¼ Ð ceþkpÐcÐÒ_ jeþLÐeÑþ ªÆeÒþ eþþ LÐNS
aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ Òa×wÞL ÒmþÐL LÐNS yÐ_Òeþ [Ðf`[õeþ aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ
[Ðf`[õÒeþ mÞþMÞ[ `ÐW ]ÑOàyÐ¯Ñ Òka ÒaÐmÞþ @ÐhÐ LeÐdÐD\ÞmþÐ¼ Ð Dn SÐ[Þeþ ÒmþÐÒL
LÐNSeþ ÒmþMÐ LÐdàÔLÊ @hÊw ÒaÐmÞþ cÒ_ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ Òa×wÞL bþÐiÐ eËþÒ` jÕ²ôÆ[eþ
@Ð]eþ @½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ c^Ô EZÐ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ Dbþ¯Æ jÕ²ôÆ[ J JXÏÞ@ÐÒeþ @Ò_L LÐaÔ LaÞ[Ð eþQÞ[
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ LaÞ J ÒmþMLcÐ_*Ê `óº¤Ò`ÐiL[Ð `õ]Ð_ LeÞþ
jÐkÞ[Ô J jÕ²ôÆ[Þ `õ[Þ _ÞSeþ @_ÊeþÐN `õ]hà_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð QB_Þ QtõÒhMeþ
eþÐSNÊeÊþ* "Ò_ßi^Ñ¯Æ ckÐLÐaÔcç' J "EiÐ_ÞeÊw _ÐVLcç', eþÐSNÊeÊþ aÐjÊÒ]a eþ\
jcÐSÑ*eþ "N=aÕhÐ_ÊQeþÞ[cç', ckÐcÒkÐ`Ð^ÔÐ¯Æ _eþkeþÞ `¨ÆÐ*eþ "cóoLVÞLcç'
J "ÒcO]Ë[cç', LaÞaeþ _ÑfL¶¤ cÞhõ*eþ "aõSdÊa aÞfÐj' J "bþÐNa[ mÑþfÐ
QÞ«ÆÐcZÞ' @Ð]Þ HkÞ jc¯Æeþ ÒLÒ[ÐVÞ `õcÊM LÐaÔ ¼ Ð "cóoLVÞLcç' J "ÒcO]Ë[cç'
@Ð]Þ eþQ_ÐLÊ ÒmþML `Ê_ÓeþQ_Ð LeÞþ [kÚÒeþ _ÞS jóS_hÑf[Ðeþ _Þ]hà_
Ò]B\ÞÒmþþ ¼¼Ð @_Ô LÐaÔNÊXÏÞL c^Ô Ò`×eþÐZÞL LÐkÐZÑeþ @amþcè_Òeþ mÞþMÞ[
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð jÐcÐSÞL `õj=NÊXÏÞL D`Òeþ LÐaÔ-LaÞ[Ð eþQ_Ðeþ aÞÒhi èƒeþÐ
jÕ²ó [ Òeþ `õ Ð ¯Æ _\Þ m þ Ð ¼¼Ð ÒNÐaÞ t afa«Æ e þ Ð ¯Æ * "jÊ j Ê a À¤ à c ç ' J aõ S jÊ t eþ
`p_Ð¯ÆL* "jÊÒmþÐQ_Ð cÐâ LÐaÔ'c^Ô Òj jc¯Æeþ ]ÊBVÞ `õcÊM Nõx ¼ Ð
JXÏÞ@Ð jÐkÞ[ÔÒeþ HkÞ jc¯ÆÒeþ aõS_Ð\ aXÏÒS_Ð* "jceþ [eþ=' J "Q[Êeþ
aÞÒ_Ð]', hõÑêþ ]Ðj* "kÞÒ[Ð`Ò]h'eþ JXÏÞ@Ð @_ÊaÐ], `ÊeÊþÒiÐrþc ]Ðj* "LÐqÞ
LÐÒaeÑ'þ c^Ô MÊaç QnÙ[ \ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞ@ÐÒeþ jÕ²ôÆ[eþÊ aÞbÞþ_ï Nõxe @_ÊaÐ] c^Ô HkÞ
jc¯ÆÒeþ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @_ÊaÐ]L* c^ÔÒeþ LÐhêÑeþ jÞÕ, LaÞ ÒNÐ`Ðf, S¯ÆjÞÕk,
c^ÊjË]_ SNÒ~a, afbþ]õ c=eþÐS, ]Ñ_auÊ MÐXÏ=Ð J ÒLha Qtõ `p_Ð¯ÆL
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ ÒLÒ[ SZ QnÙ[ ÒmþML J LaÞ ¼ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ "]ÐYÏàÔ[Ð bþ¦ÞÆ'eþ
eþQ¯ÞÆ[Ð eþÐc ]Ðj, "ÒaßÒ]kÑh aÞfÐj' @Ð]Þ @Ò_L LÐaÔeþ LaÞ DÒ`tõ bþ&,
êþÐÒLÐVeþ eþÐSÐ Ló»¤ jÞÕk, j]Ð_t LaÞjËdàÔ aõkêÐ J "Ò`õcQÞ«ÆÐcZÞ'eþ LaÞ @bÞþc_ÊÔ

jÐc«ÆjÞÕkÐeþ @Ð]Þ @Ò_L eþÒjÐrÑþÀ¤à eþQ_Ð RÐXÏÞ dÐBR«ÞÆ ¼ Ð @½¤Ð]h h[ÐvÑeþ
Òa×wÞL èþƒÆeþÐÒeþ jÕ²ôÆ[e c^Ôþ akÊ[ @Ð]eþ \ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ HkÞ LaÞcÐÒ_ JXÏÞ@ÐÒeþ
Òmþ M Þ ]Ê Ó jÐkjeþ èÞ þ Q ¯Æ Ò]B\Þ Ò mþ ¼¼Ð aÞ Ò hiLeÞ þ @aõ Ð kê Z jÕ`õ ] Ð¯eþ
jSà_ÐLÐeþcÐÒ_ HkÞ jc¯ÆÒeþ @ÐqfÞL JXÏÞ@Ð bþÐiÐ jÐkÞ[ÔLÊ FwÞc«Æ LeÞþ\ÞaÐ
SZÐdÐH ¼ Ð jÕ²ôÆ[eþ aÞLÁ¤ bþÐiÐ eËþÒ` JXÏÞ@ÐLÊ yÐ`Þ[ LmþÐÒaÒf ÒjcÐÒ_ ]c÷
Ò]MÐBaÐLÊ c^Ô @ÐÒ]× ÒkfÐ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, [[çLÐfÑ_ LaÞ
DÒ`tõ bþ& _ÞSLÊ "LaÞLÊf Qtõ' ÒaÐmÞ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ JXÏÞ@Ð bþÐiÐeþ cdàÔÐ]Ð
eþlÐ`ÐBÜ D~Þ½¤ \ÞmþÐ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ ÒcÐNmþ aÐ ceþÐWÐ `õhÐj_ hÞlÐeþ `õjÐeþLÊ _ÞS ]Ð¯ÞÆ[è
bþÐaÒeþ NõkZ LeÞþ _\ÞmþÐ ¼ Ð ^càÐ_Êº¤Ð_cÐ_*eþ `ÐeþƒÆeÞþL hÞlÐÒLtõcÐ_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
NõÐcÐqfÒeþ ÒmþÐÒL _ÞS D]ÔcÒeþ "QÐVhÐfÑ' hÞlÐLÊ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð hÞlÐ
aÞÒhi MnàakÊf _\ÞmþÐ ¼ Ð D]ÐkeZ jèeË`, aÞ]ÔÐf¯Æ _ÐcÒeþ Oeþ _\ÞmþÐ ¼ Ð jÕbõÐ«Æ
aÔ¦ÞÆ* OÒeþ aÐ @NZÐÒeþ hÞlÐ ]Ð_ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð ^_ÞL aNàeþ ÒmþÐÒL OÒeþÐB hÞlL
_ÞdÊ¦Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð _ÐeÑþ hÞlÐ`ÐBÜ ÒL×ZjÞ aÔayÐ _\ÞmþÐ ¼ Ð "[f' SÐ[Þeþ ÒmþÐL*
j«ÆÐ_ c^Ô hÞlÐeÊ aÕQÞ[ \ÞÒmþ ¼ Ð
ceþkpÐ hÐj_eþ B[ÞL\Ð

@½¤Ð]h h[ÐvÑ Òhi ÒkaÐ ÒafLÊ JXÏÞhÐÒeþ ceþkpÐ hÐj_eþ c^Ô @ajÐ_
ÒkmþÐ ¼HaÕ [Ð' yÐ_Òeþ BÕÒeþS hÐj_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð aõÞVÞhç jÐcõÐSÔaÐ]eþ D[ç\Ð_
kÚ ceþÐWÐ hÐj_e @«eþ LÐeþZ ÒkmþÐ ¼ Ð 1803Òeþ ÒcÐNmþatÞ J NXÏSÐ[ JXÏÞhÐLÊ
BÕÒeþScÐÒ_ @^ÞLÐeþ LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ ÒLÒ[ aià `Ëae à Ê cÐXÏÐõ jç Ò`õjÒÞ X_çjÞ @^Ñ_Òeþ
\ÞaÐ ]lÞZ JXÏh Þ Ð D`Òeþ BÕÒeþS @^ÞLÐeþ jÐaÔªÆ ÒkÐB jÐeÞ\þ m Þ Ðþ ¼ Ð eþÐSÒ_ß[L
Þ @^ÞLÐeþ
SÐkÞeçþ LeÞaÐeþ akÊ `Ëae à þÊ BÕÒeþSh¦ÞÆ JXÏh Þ ÐÒeþ _ÞSeþ D`yÐ_ ÒOÐiZÐ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
JXÏh
Þ ÐÒeþ eþÐSÒ_ß[L Þ @^ÞLÐeþ jÐaÔªÆ ÒkaÐeþ akÊ `Ëae à þÊ 1633Òe LVL SÞmÐîþ eþ
keÞkþ eþè Ê W
þ ÐÒeþ HL LÐeþMÐ_Ð BÕÒeþScÐÒ_ yÐ`_ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð þ HkÐ `Òeþ aÐÒmþhe è þ
J `Þ`mÞ WþÞ ÐÒeþ c^Ô _]Ñ LËfÒeþ ÒjcÐ_*eþ LÐeþMÐ_Ð yÐ`Þ[ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÞ LÐeþMÐ_Ð aÐ
"Ò$¼LV ç 'Þö NÊXL ÞÏ Òeþ ÒL×ZjÞ D`ùÐ]_ LÐdàÔ ÒkD _\ÞmÐþ ¼ Ð ÒLaf _]Ñ LËfÒeþ HL
bþ¨ÆÐeþ Oeþ eËÒþ ` HkÐ LÐdàÔ LeÊ\m Þ Ðþ ¼ Ð "Ò$¼LV ç 'õÞ @ÕQfÒeþ BÕÒeþScÐÒ_ _ÞS _Ñ[Þ
_Þ¯Æc `õQf_ LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð eþÐSÒ_ß[L Þ h¦ÞÆ yÐ_Ñ¯Æ ªÆeÒþ eþ ]Êaf à ÒkaÐeÊþ Ò$¼œ` Þõ ÐBÜ
BÕÒeþScÐÒ_ yÐ_Ñ¯Æ @^ÞLÐeÑþ*Ê Leþ jÊwÐ Ò]aÐLÊ BoÐ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ `õL¯ õÞ ÐÒeþ
ÒjcÐÒ_ akÊ `Ëae à þÊ _ÞSeþ h¦ÞÆ `õ]hà_ LeÞa þ Ð @Ðeþc÷ LeÞþ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð

1757eþ `mþÐjÑ dÊweþ j$¼f[Ð `Òeþ BÕÒeþS B½¤ B¨Þ@Ð LƒÆÐ_Ñ a=,
aÞkÐeþ J JXÏÞhÐeþ Ò]aÐ_Ñ mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð cÐ[õ HkÞ Òl[õÒeþ JXÏÞhÐeþ @\à \ÞmþÐ ÒLaf
Òc]Þ_Þ`Êeþeþ LÞRÞ @Õh, dÐkÐ a= _aÐa* @^Ñ_Òeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ HkÐ `Òeþ
BÕÒeþScÐÒ_ jÐcõÐSÔ aÞªÆÐeþ LeÞþaÐÒeþ mþÐNÞÒmþ HaÕ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþeþ @ÐahÔL[Ð
[Ñaõ bþÐaÒeþ @_Êbþa LÒmþ ¼¼Ð a= J cÐXõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞ c^ÔÒeþ yf`\Òeþ
ÒdÐNÐÒdÐN`ÐBÜ JXÏÞhÐ Ò]B dÞaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ceþÐWÐ h¦ÞÆeþ ]Êaàf[Ðeþ jÊÒdÐN
Ò_B JXÏÞhÐLÊ LaçSÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ BÕÒeþScÐÒ_ ÒdÐS_Ð LÒmþ ¼ Ð `õ\Òc hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à
bþÐÒa JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ`ÐBÜ ÒbþÐÜjçÒmþ eþÐSÐ*Ê jÐc«Æ juÞ NõkZ LeÞþaÐLÊ BÕÒeþScÐÒ_
`õªÆÐa Ò]Òm¼¼Ðþ `õªÆÐa jèÑLó[ _ ÒkaÐeÊþ , 1803Òeþ dÊwÒeþ ÒbþÐÜjÒmþcÐ_*Ê
èþ Ð ªÆ LeÞ þ ÒjcÐÒ_ JXÏ Þ h Ð @^Þ L Ðeþ LeÞ þ Ò _Òmþ ¼¼Ð ceþ Ð WÐcÐÒ_ `õ [ Þ Ò eþ Ð ^
LeÞþ`ÐeÞþÒmþ _ÐkÞÜ¼ Ð JXÏÞhÐeþ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ J ScÞ]ÐecÐÒ_ c^Ô ÒjcÐ_*Ê ÒL×ZjÞ
jc\à_ Ò]B _\ÞÒmþ LÞ BÕÒeþScÐ_*Ê `õ[ÞÒeþÐ^ LeÞþ _\ÞÒm;þ ¼ aeÕþ ÒMÐwàÐe eþÐSÐ
BÕÒeþScÐ_*Ê Òjß_Ô jÐkÐdÔ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa @ÒœÆÐaeþ 14,1803Òeþ
ceþÐWÐcÐ_* yÐ_Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ aÐeþaÐVÑ ]ÊNà @^ÞLÐeþ LÒmþ ¼¼Ð JXÏÞhÐeþ
@_ÔÐ_Ô @qf @^ÞLÐeþ LeÞþaÐLÊ d]ÞJ BÕÒeþScÐÒ_ @^ÞL LÞRÞ jc¯Æ Ò_B\ÞÒm,þ
aÐeþaÐVÑÒeþ ceþÐWÐ* èþÐS¯Æ `Òeþ JXÏÞhÐÒeþ ceþkpÐ hÐj_eþ da_ÞLÐ `XÏÞmþÐ
ÒaÐmÞþ aÊTÞþaÐLÊ Òka ¼ Ð

BÕÒeþScÐ_* JXÏÞhÐ ]Mmþ
_ÞSÐc J ceþÐWÐcÐ_* `ÐMeÊþ BÕÒeþScÐÒ_ [ÞÒ_ÐVÞ `dàÔÐ¯ÆÒeþ JXÏÞhÐLÊ ]Mmþ
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `õ\Òc _ÞSÐchÐjÞ[ ]lÞZ-JXÏÞhÐ, [[ç`Òeþ ÒbþÐÜjÒmþ hÐjÞ[ Drþe-þ
JXÏÞhÐ (aÐÒmþhèeþ, LVL J `ÊeÑ SÞmþîÐ) J [ó[Ñ¯Æ `dàÔÐ¯ÆÒeþ `¾Þ¤c-JXÏÞhÐ ÒjcÐ_*
]MmLÊ @ÐjÞ\ÞmþÐ¼ Ð ]Mmþ @_ÊjÐÒe ]lÞZ-JXÏÞhÐLÊ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞÒeþ HaÕ
Drþe-þJXÏÞhÐLÊ a= Ò`õjÞÒX_çjÞ jkÞ[ jÕmþNï LeþÐNmþÐ ¼¼Ð `¾Þ¤c JXÏÞhÐ eþkÞmþÐ
ÒLtõ `õÒ]hÒe ¼ Ð 1905Òeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐ a= jkÞ[ jÕÒdÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ
1936Òeþ jè[§Æ `õÒ]h ÒOÐiÞ[ ÒkaÐ `dàÔ«Æ HkÞ `õÐhÐj_ÞL aÞbþ¦ÑLeþZ `õÐ¯Æ
@aÔÐk[ eþkÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ HL[õÑLeþZ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL
@ÐÒtÐf_ D[ç \ Ð_ mþ Ð bþ Lmþ Ð ¼¼Ð JXÏ Þ h ÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ [ Ð @ÐÒtÐf_eþ cË f ,þ
BÕÒeþScÐ_*]èÐeÐ aÞbÞþ_ï `dàÔÐ¯ÆÒe `õÒ]he þ]Mmþ `õhï jk jÕÒdÐSÞ[ ¼ Ð
]lÞZ JXÏÞhÐ ]Mmþ

@½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ ÒcÐNmþ jÐcõÐSÔeþ `[_ `Òeþþ c^Ô JXÏÞhÐÒeþ @ÐqfÞL h¦ÞÆeþ
aÞLÐh OVÞ _\ÞmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ a=eþ _aÐa J kÐB]õÐaÐ]eþ _ÞSÐc* kÐ[LÊ HkÐ
QÐmÞþNmþÐ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ èþ¸¤eþ c^ÔÒeþ JXÏÞhÐLÊ aÐÃÞ¤Ò_Òmþ ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ bÊþmþ Òka
_ÐkÚ ¼ Ð ÒjkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ ]lÞZ-JXÏÞhÐ _ÞSÐc* kÐ[LÊ NmþÐ; Drþeþ-JXÏÞhÐ NmþÐ aÕN
_aÐa* kÐ[LÊ¼ Ð NXÏSÐ[Òeþ `ËÀ¤à `¾Þ¤c JXÏÞhÐ _ÞSeþ jè[§Æ Òb×þÒNÐfÞL @ayÞ[ÞÒdÐNÊÜ
HL eþLceþ bÞþ_ï ÒkÐB eþkÞmþÐ ¼ Ð

@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ c^Ô bþÐN ÒafLÊ ]lÞZ bþÐeþ[Òeþ BÕÒeþS J $¼eþÐjÑcÐ_*
c^ÔÒeþ `õ[Þ`rÞþ aÞªÆÐeþmÐþ NÞ `õaf `õ[Þ]ètèÞ[Ð QÐmÞ\
þ ÞmÐþ ¼ Ð HkÞ ]ÊB ¯ÊÆÒeþÐ`Ñ¯Æ aÐZÞSÞÔL
h¦ÞÆ @ÐLàV, LÀ¤àÐVL J kÐB]õÐaÐ] Ò]hÑ¯Æ eþÐSÔeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ LtfÒeþ kªÆÒl`
LeÞþ _ÞS _ÞS ªÆeþÒeþ eþÐSÒ_ß[ÞL h¦ÞÆ ÒkaÐLÊ D]Ôc LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
_ÞSÐc* eþÐSÔÒeþ ÒjÒ[ÒaÒf ]lÞZ- JXÏÞhÐLÊ ÒmþÐÒL "Drþeþ jeþLÐe'þ
_ÐcÒeþ SÐZÊ\ÞÒmþ ¼ Ð LÐeþZ HkÐ eþÐSÔeþ DrþeþÒeþ @ayÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð 1757 ÒafLÊ
HWÐÒeþ $¼eþÐjÑcÐ_* @Ð^Þ`[Ô ekÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð _ÞSÐc $¼eþÐjÑcÐ_* jc\à_Òeþ
ceþÐWÐcÐ_*WÐeÊþ jÊelÐ `ÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjkÞ jË[õÒe,þ aÞS¯Æ_Neþcç J Drþe
jeþLÐeþLÊ _ÞSÐc*WÐeÊþ $¼eþÐjÑcÐÒ_ mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ 1759Òeþ _ÞSÐcç
jmþÐa[ç S=*Ê [Ð* bþÐB _ÞSÐcç @mÞþ k[ÔÐ LeÞþ _ÞÒS _ÞSÐcç ÒkÒmþ ¼¼Ð [Ð*Ê
BÕÒeþScÐÒ_ jÐkÐdÔ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð Ò[ZÊ `õ[Þ]Ð_Òeþ 1765 @N½¤ cÐjÒeþ
BÕÒeþScÐ_* kÐ[Òeþ Òj Drþeþ jeþLÐeLÊ jc`àZ LÒmþ ¼ Ð _Ðc cÐ[õ ÒcÐNmþ
jcõÐV hÐk @ÐmþÐc HL $¼càÐ_ç aÐ eþÐSÐÒ]h SÐeÞþ LeÞþ Drþeþ jeþLÐeþLÊ B½¤ B¨Þ@Ð
LƒÆÐ_Þ kÐ[Òeþ ÒVLÞÒ]Òmþþ ¼ Ð $¼fÒeþ N&Ðc J ÒLÐeþÐ`ÊV @qf BÕÒeþS Lróþà[èLÊ
@ÐjÞmþÐ ¼ Ð 1768 XÞÒjcèeþ 2 [ÐeÞþMÒeþ LƒÆÐ_Ñ @ÐÒ]h afÒeþ LVçjÒ$¼ÐXÏà _ÐcL
SÒZ B&Þ_Þ¯Æeþ N&Ðceþ `õ\c ÒeþjÞÒXÃ¤ ÒkÒmþ ÒaÐmÞþ aÞs©ÞÆ aÐkÐeÞþmþÐ ¼¼Ð
ÒjkÞ]Þ_WÐeÊþ N&Ðc cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞeþ @= ÒkmþÐ ¼¼Ð HkÐ `ËaàeÊþ 1766
_ÒbþcèeþÒeþ _ÞSÐc @mÞþ J LƒÆÐ_Ñ c^ÔÒeþ HL QÊ¦ÞÆ jèÐleÞþ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ
@_Ê d Ð¯ÑÆ , BÕÒeþ S B½B¤ ¨ Þ @ Ð LƒÆ Ð _Ñeþ jÐaà Ò b×þ c [è jè Ñ LÐeþ LeÞ þ Ò _aÐLÊ
ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê _ÞÒ~àh SÐeÞþ LeÐdÐB\ÞmþÐþ¼ Ð HkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ ]lÞZ-JXÏÞhÐeþ N&Ðc,
`ÐeþfÐÒMcÊ¨Þ,Æ BoÐ`Êe,þ S¯Æ`Êe,þ ÒLÐeþÐ`ÊV @Ð]Þ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞÒeþ jÐcÞmþç
ÒkÒm ¼ Ð ÒjNÊXÏÞL ]Mmþ LeÞaÐmþÐNÞ BÕÒeþScÐ_*Ê ÒL×ZjÞ dÊw LeÞþaÐLÊ `XÏÞmþÐ
_ÐkÚ ¼ Ð jc÷þa[Ó, HkÞ lÊ]õ eþÐSÔNÊXÏÞLeþ eþÐSÐcÐÒ_ bþÐaÞ\ÞÒmþ Òd, _ÐccÐ[õ ÒcÐNmþ
a]fÒeþ HÒa LƒÆÐ_Ñ _ÐccÐ[õ jÐaàÒb×þc @^ÞLÐeþ mþÐbþ LeÞþÒa ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ kÚ
eþ Ð SÔeþ `õ L ó [ hÐjL ÒkÒa ¼¼Ð Ò[ZÊ ÒjcÐÒ_ aÞ Ò eþ Ð ^ LÒmþ _ÐkÚ ¼¼Ð cÐ[õ
BÕÒeþScÐ_* @ÐjÞaÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ _ÞS bÊþmþ aÊTÞþ `ÐeÞþÒmþ ¼¼Ð èÞþZÐc jèeËþ`
1768 Òc' cÐjÒeþ `ÐeþfÐeþ eþÐSÐ _ÐeþÐ¯ÆZ Ò]a BÕÒeþScÐ_*Ê aÞÒeþÐ^ LÒm¼¼Ðþ
[Ð*Ê dÊwÒeþ èþÐªÆ LeÞþaÐLÊ LÒÀ¤àmþç `ÞQç ]Ð¯ÞÆ[è Ò_Òmþ ¼ Ð `ÐeþfÐ eþÐSÐ èþÐªÆ
ÒkaÐ `Òeþ N&ÐcÒeþ BÕÒeþS hÐj_ jÊ]óYÏ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒeþjÞÒXÃ¤ bþÐaÒeþ LVçjÒ$¼ÐXÏà
1768 SÊmþÐBeÊþ N&ÐcÒeþ @ayÐ`Þ[ ÒkÒm, d]ÞJ H Ò_B aÞs©ÞÆ ÒjkÞ aià
XÞÒjcèeþÒeþ `õLÐhÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð

Drþeþ JXÏÞhÐ ]Mmþ
LVL, `ÊeÑþ J aÐÒmþhèeþeþ jÐceÞþL ckrþèÒdÐNÊÜ NbþÀ¤àeþ ÒSÒ_eþÐmþ mþXÏà
ÒJèÒmþjçmÞþ Drþeþ JXÏÞhÐLÊ @^ÞLÐeþ LeÞþaÐmþÐNÞ ÒdÐS_Ð LÒmþ ¼ Ð HkÐ `ËaàeÊþ ÒScçjç
ÒeþÒ_m J aîÃ¤ _ÐcL ]ÊBSZ BÕÒeþS @^ÞLÐeÑþ Drþeþ JXÏÞhÐLÊ jÒbþà LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1766Òeþ mþXÏà LîÐBaç* èþÐchàÒeþ VcÐj ÒcÐV (Thomas Motte)_ÐcL SÒZ
LƒÆÐ_Ñ LcàQÐeÑþ*Ê jcèm` þ e
Ê þ `WÐdÐB\ÞmÐþ þ ¼ Ð DÒ~hÔ \ÞmÐþ , kÑeþÐ aÔÐ`Ðeþeþ jc÷Ða_ÐLÊ
èþMÞaÐ ¼ Ð LÐeþZ ckÐ_]Ñ aÐmÞþÒeþ jcèmþ`Êeþ _ÞLVÒeþ kÑeþÐ cÞfÊ\ÞaÐeþ jcÐQÐeþ
BÕÒeþScÐ_*Ê SZÐ\ÞmþÐ ¼ Ð VcÐj ÒcÐV _ÞS NªÆ jc¯ÆÒeþ ceþkpÐ jÊaÐ]Ðeþ bþaÐ_Ñ
`¨ÞÆ[* jk jÐlÐ[ç LeÞþ D`ÒeþÐ¦Æ [ÞÒ_ÐVÞ SÞmþîÐLÊ LƒÆÐ_ÑLÊþ aÞLõÑ LeÞþÒ]aÐLÊ `õªÆÐa
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ jÊaÐ]Ðeþ HkÐLÊ @jèÑLÐeþ LÒmþ ¼ Ð `Òeþ [Þ_Þ aiàeþ ÒQ×W @ÐN[ÊeþÐ
`õ]Ð_ LeÞþ [Þ_ÞVÞ SÞmþîÐLÊ ceþÐWÐcÐ_* kÐ[eÊþ Ò_BdÞaÐLÊ c^Ô LƒÆÐ_Ñ `õªÆÐa
Ò]B\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ H\ÞÒeþ c^Ô ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ j®¤[ ÒkÐB _\ÞÒmþ ¼ Ð
1781Òeþ HaÕ ]èÞ[Ñ¯Æ \eþ 1790Òeþ a=eÊþ BÕÒeþS Òj_Ð JXÏÞhÐ c^Ô
Ò]B cÐXÏõÐjç dÐB\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ BÕÒeþScÐ_*Ê ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*WÐeÊþ @ÐahÔLÑ¯Æ
@_Êc[Þ jÐ=LÊ @Ò_L V*Ð c^Ô Ò]aÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, 1781Òe
cÊÒ^ÐSÑ ÒbþÐÜjÒmþ @_Êc[Þ Ò]aÐ jLÐÒh Ò[eþ mþl V*Ð ÒQ×W J 10 mþl V*Ð FZ
@ÐLÐeþÒeþ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_*`ÐBÜ HkÞ cËmÔþ @àÔ¯Æ \ÞmþÐ ¼ Ð LÞ«ÊÆ ÒbþÐÜjÒmþ
eþÐSÐ* c[Òeþ HkÐ \ÞmþÐ dÊ¦ÞÆdÊ¦,Æ LÐeþZ BÕÒeþS* `ËaàeÊþ a=eþ _aÐa _Þ¯ÆcÞ[
ceþÐWÐcÐ_*Ê ÒQ×W Leþ `õ]Ð_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HbþfÞ @àÔ¯Æ ÒeþÐLÞaÐLÊ Drþeþ JXÏÞhÐ
]Mmþ BÕÒeþScÐ_*`ÐBÜ @ÐahÔL ÒkÐB`XÏÞmþÐ ¼ Ð
1802Òeþ ceþkpÐcÐ_*eþ _ÐccÐ[õ Ò`haÐ ]èÞ[Ñ¯Æ aÐSÞeÐþ J @_Ô HL ceþÐWÐ
h¦ÞÆ BÒtÐeeþ ÒkÐmçL þ Ðeþ* kÐ[Òeþ èþÐªÆ ÒkÐB BÕÒeþScÐ_*eþ heþZÐ`_ï ÒkÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþS* QÐ`Òeþ [Ð*Ê jÐc«ÆjuÞÒeþ jèÐleþ LeÞþaÐLÊ `XÏÞmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ Ò`haÐ
BÕÒeþS* jÐaàÒb×þc[èLÊ jèÑLÐeþ LeÞa þ Ð jkÞ[ ÒjcÐ_*eþ jÐc«Æ ÒkaÐLÊ j®¤[ ÒkÒm¼¼Ð
cÐ[ö NèÐmÞ@þeþeþ jÞuÞ@Ð J _ÐN`Êeþeþ ÒbþÐÜjÒmþ jÐc«ÆjuÞLÊ NõkZ _ LeÞþaÐeþÊ dÊwLeÞþÞ
ÒjcÐ_*Ê èþÐªÆ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
1803 @N½¤ 3 [ÐeÞþMÒeþ BÕÒeþS NbþÀ¤àeþ ÒSÒ_eþÐmþ mþXÏà ÒJèÒmþjçmÞþ
ceþkpÐcÐ_* aÞeÊþwÒeþ dÊw ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐLÊ Òjß_Ô Ò`õeþZ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ
`ÊeÑþeþ `¨ÆÐ, SN_ïÐ\ ctÞeþ J [Ñ\àdÐ[õÑcÐ_*Ê dÒ\ÐQÞ[ j®¤Ð_ Ò]Òa ÒaÐmÞþ BÕÒeþS
aÐkÞ_Ñeþ cÊMÔ Òmþ$¼çV_ÐÃ¤ LÒÀàmþç LÔÐƒÆÒamþç jÒth `WÐBÒm ¼ Ð BÕÒeþScÐ_*
HkÞ `õ[Þhöã[Þ `ÊeþÑeþ `¨ÆÐcÐ_*Ê `õÒmþÐbÞþ[ LmþÐ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_* D[ç\Ð_ J ceþÐWÐ

h¦ÞÆeþ `[_LÊ @_ÊcÐ_ LeÞþ ÒjcÐ_*Ê aÞÒeþÐ^ _ LeÞþaÐLÊ `¨ÆÐcÐÒ_ yÞe þLÒmþ HaÕ
¤NXÏSÐ[cÐ_*Ê `[õ ÒmþMÞ SZÐBÒ]Òmþ Òd, BÕÒeþS eþÐS[èÒeþ SN_ïÐ\ @Ð_tÒeþ
eþkÞÒa ¼ Ð ÒJèÒmþjçmÞþ c^Ô NXÏSÐ[cÐ_*Ê SZÐBÒmþ Òd, ceþÐWÐ @[ÔÐQÐeþeÊþ ÒmþÐL*Ê
eþlÐ LeþÞaÐ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LeþÞaÐLÊ QÐkÐ«ÞÆ Ð JXÏÞhÐÒeþ BÕÒeþS Òj_Ð
`õÒah LeþÞaÐeþ @aÔakÞ[ `ËaàeÊþ ÒjÒ†cèeþ 14 [ÐeÞþM ]Þ_ SÒZ a=Ñ¯Æ `¨ÞÆ[
`ÊeÑ ctÞeþeþ `ËSL* `ÐMLÊ BÕÒeþScÐ_* ^ÐcÙL jkÞ»Ê¤[Ð J _ÔÐ¯Æ`ËÀ¤à `õhÐj_LÊ
`õhÕjÐ LeÞþ HL `[õ ÒmþMÞ\ÞÒm ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ DÒLúÐQ Ò]B HbþfÞ `[õ ÒmþMÞaÐLÊ
LkÞ\ÞaÐþ cÒ_ LeþÐdÐH ¼ Ð ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ Òd, BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐLÊ ceþÐWÐcÐ_*
aÞeÊþwÒeþ Òjß_Ô Ò`õeþZ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ dÒ\½¤ `õªÆÊ[Þ LeþÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ cÐ_jÞL
ªÆeþÒeþ _ÞS j`lÒeþ HaÕ h[öã aÞ`lÒeþ HL èÞþÒah jó½Þ¤ LeÞþ\ÞÒm ¼ Ð dÊwÒeþ
aÞS¯Æ`ÐBÜ HkÐ MÊaç jkÐ¯ÆL jÞw ÒkmþÐ ¼ Ð
Drþeþ aÐ D`LËf JXÏÞhÐLÊ ]Mmþ LeÞþaÐ jLÐÒh BÕÒeþScÐÒ_ [Þ_Þ `VeÊþ
@ÐLõcZ LeÞþaÐLÊ ÒdÐS_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ]lÞZ `VeÊþ cÐXÏõÐj Ò`õjÞÒX_çjÞeþ 74[c
ÒeþSÞÒcÃ¤eþ Òj_Ð_Ð¯ÆL LÔÐƒÆÒamþç `õ\Òc `ÊeÑþ J ÒjWÐeÊþ dÐB LVL @ÐLõcZ
LeÞþaÐ yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð Drþeþ `VÊ a=eÊþ HL Òj_ÐaÐkÞ_Ñ SÒfhèeþ Ò]B JXÏÞhÐ
bÞþ[eþLÊ `õÒah LeÞþÒa HaÕ jcÊ]õ `VeÊþ HL aÐkÞ_Ñ aÐÒmþhèeLÊ ]Mmþ LeÞþÒa
ÒaÐmÞþ ÒdÐS_Ð ÒkmþÐ ¼ Ð ]lÞZ`VÊÊþ ÒjÒ†cèe 8þÒeþ jÐceÞþL @bÞþdÐ_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð
LÔÐƒÆÒamþç* yÐ_Òeþ LÒÀ¤àmþç SSà kÐeþÒLÐVà(George Harcourt) @bÞþdÐ_eþ ]Ð¯ÞÆ[è
Ò_Òmþ ¼ Ð cÐZÞL `ÐVZÐWÐÒeþ kÐeþÒLÐVà $¼Ð*Ð NÊfÞ $Ê¼VÐB ceþkpÐcÐ_*Ê ODXÐB
Ò]Òmþ ¼ Ð cÐmÊþ]eþ Ò$×¼S]Ðe þV*Ð Ò_B BÕÒeþS* `lbÊ¦Æ ÒkÐBNÒmþ ¼ Ð `ÊeÑþLÊ
`õÒah LeÞþaÐmþÐNÞ Òj_ÐLÊ ÒMÐwàÐ Ò]B þ dÞaÐ SeÊþeÑþ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ
cÊLÊt Ò]a HcÞ[ÞÒeþ ceþÐWÐcÐ_* Lróþà[èLÊ jèÑLÐeþ LeÞþ Ò_B\ÞÒmþ ¼¼Ð `ÊeþÑ J
SN_ïÐ\ ctÞeþeþ _Þ¯Æ§ÆZ c^Ô ceþÐWÐcÐ_* kÐ[Òeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð D`yÞ[ èÞþyÞ[ÞÒeþ
BÕÒeþScÐÒ_ [Ð*Ê mþÒl V*Ð Ò]aÐeþ `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ HaÕ `õ[Þ]Ð_Òeþ ÒMÐwàÐ
Ò]B BÕÒeþSÒj_Ð*Ê dÐ[õÐ`ÐBÜ @_Êc[Þ ÒmÐXÞÒmþþ ¼ Ð ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ceþÐWÐcÐ_*
aÞeÊþwÒeþ BÕÒeþScÐ_*Ê Òjß_Ô jkÒdÐN Ò]aÐLÊ c^Ô `õ[Þhöã[ÞÒ]Òmþ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ
18 [ÐeÞþM ]Þ_ BÕÒeþS Òj_Ð ÒdÒ[ÒaÒf `ÊeÑþÒeþ `õÒah LÒm,þ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ
`¨ÆÐcÐÒ_ ÒjcÐ_*Ê jèÐN[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
`ÊeÑþeþÊ BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ LVL @bÞþcÊÒM dÐ[õÐ LÒm ¼ Ð aÐVÒeþ @k®¤]`Êeþ J
cÊLÊt`ÊeþÒeþ ÒjcÐ_*Ê ceþÐWÐcÐ_* aÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ
aÞÒeþÐêþ cÐ[õÐ @^ÞL _\ÞmÐþ ¼ Ð 1803 @ÒœÆÐaeþ 8 [ÐeÞMþ ]Þ_ kÐeþÒLÐVà* Ò_[ó[Òè eþ

BÕÒeþS Òj_Ð LVLÒeþ `kqÞ `õ\Òc mþÐmþaÐN ]ÊNà LaçSÐ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð aÐeþaÐVÑ
]ÊNà @^ÞLÐeþ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ ceþkpÐ Ò$×¼S]Ðeþ*Ê ÒjcÐÒ_ HL mþl V*Ð mþÐq Ò]B
aÞ_Ð `õ[ÞÒeþÐ^Òeþ ]ÊNà ]Mmþ LeÞþaÐLÊ QÐkÚÒmþ ¼ Ð HkÞ D]Ôc aÞ$¼f ÒkaÐeÊþ @ÒœÐaeþ
13 [ÐeÞþM ]Þ_ BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ aÐeþaÐVÑ ]ÊNà @aÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð ]ÊNà ]Mmþ LeÞþaÐ
`ËaàeÊþ ceþkpÐ Òj_Ð`[Þ hÞa`õjÐ]*Ê ÒjcÐÒ_ _ÞS `lbÊþ¦Æ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð aÐeþaÐVÑ
]ÊNà ]Mmþ ÒkmþÐ ¼ Ð ]ÊNà @aÒeþÐ^ jc¯ÆÒeþ M¨Æ dÊwÒeþ ÒcÐV ]ÊBSZ BÕÒeþS Òjß_Ô
J [Þ_ÞSZ bþÐeþ[Ñ¯Æ Òjß_Ô*eþ `õÐZ NmþÐ ¼ Ð @_Ô l¯Æl[Þ c^ÔÒeþ LVL @^ÞLÐeþ
jc¯ÆÒeþ cÐ[õ 16 SZ BÕÒeþS J 13 SZ bþÐeþ[Ñ¯Æ jÞ`ÐkÞ @Ðk[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
dÊwÒeþ èþÐªÆ ÒkÐB ÒbÐÜjÒmþ eþÐSÐ* Òj_Ð R[õbÕþN Ò]Òmþ ¼¼Ð LVL LÒÀ¤àmþç
kÐeþÒLÐVà* @^Ñ_y ÒkmþÐ ¼ Ð
aÐÒmþhèeþ c^Ô HLÐ D`Ð¯ÆÒeþ BÕÒeþScÐ_* @^ÞLÐeþbÊþ¦Æ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ
21Òeþ LÔÐ`çÒV_ç cNàÐ_ç (Captain Morgan)jcÊ]õ `\Òeþ HL Òj_Ð aÐkÞ_Ñ Ò_B
aÐÒmþhèeþÒeþ `kqÞÒmþ ¼ Ð aÐÒmþhèeþ ]Mmþ ÒkaÐ `ËaàeÊþ ceþÐWÐ Ò$×¼S]Ðeþ*Ê mþÐq Ò]B
aÞ_Ð dÊwÒe BÕÒeþScÐÒ_ Òl[õVÞLÊ @^ÞLÐeþ LeÞÒþ _aÐLÊ D]Ôc LÒmþ ¼ Ð Ò$×¼S]Ðeþ*
c^Ô H\ÞÒeþ @jkc[Þ _\ÞmÐ ¼¼Ð cÐ[õ ceþÐWÐ Òjß_ÔcÐÒ_ QLõÐ«ÆVÞLÊ aÊTÞþ`ÐeÞþ
Ò$×¼S]ÐeþLÊ NÞe$¼ LÒmþ HaÕ BÕÒeþS* aÞeÊþwÒeþ dÊw LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ÒNÐVÐH ]Þ_eþ
dÊwÒeþ aÐÒmþhèeþ @^ÞLó[ ÒkmþÐ ¼ Ð
Drþe þ`VÊÊþ HL BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ LÒÀ¤àmþç $¼NàÊj_* Ò_[ó[èÒeþ SÒfhèeþ Ò]B
LVL dÐ[õÐ LÒm¼¼Ðþ ÒjcÐÒ_ LVL `kqÞaÐ `ËaàeÊþ kÐeþÒLÐVà* aÐkÞ_Ñ LVL @^ÞLÐeþ
LeþÞ jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ NõÐcÐqfeþ ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê BÕÒeþS Lróà[èÐ^Ñ_ LeÞþaÐ
jLÐÒh LÒÀ¤àmþ Ò$¼_çJèÞLç*Ê (Colonel Fenwick)]Ð¯ÞÆ[è ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð Ò$¼_çJèÞLç `õ\Òc
hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à D`Ð¯ÆÒeþ _ÞS LÐdàÔ kÐjmþ`ÐBÜ D]Ôc LÒm ¼ Ð ÒdDÜWÞ @ÐahÔL `XÏÞmþÐ
h¦ÞÆ c^Ô `õÒ¯ÆÐN LÒmþ ¼ Ð
`õ\Òc aÐÒmþhèeþ HaÕ [[ç `Òeþ `ÊeÑþ J LVL _ÞS Lróþà[èLÊ @ÐjÞaÐ `Òeþ mþXÏà
ÒJèÒmjmÞþ* eþÐSÔ aÞªÆÐeþ _Ñ[Þ MÊaç j$¼f[Ð `ÐBmþÐ ¼ Ð aÐeþaÐVÑ ]ÊNà ]Mmþ `Òeþ
hÐj_ èÞþQÐf_Ð HaÕ @_Ô NXÏSÐ[cÐ_* D`Òeþ @Ð^Þ`[Ô aÞªÆÐemþÐNÞ mþXÏà
ÒJèÒmþjmÞþ HL LcÞVÞ NW_ LÒmþ ¼ Ð kÐeþÒLÐVà* aÔ[Ñ[ [kÚÒeþ ÒS.ÒcmþbÞmþ (J.
Melville)HaÕ VÞ.HQç. @ÐÒÀ¤à½¤ (T.H. Ernst) jbÔþ \ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ LcÞVÞeþ QÐ`Òeþ
ÒMÐwàÐ, c¯ËÆeþbþ&, @_ÊÒNÐf, kÞÒtÐf, ]h`mþîÐ, @ÐfÞ, LÊS=, keÞþh`Êe,þ ]`àZÞ,
jÊLtÞ Ð, c^Êè
Ê ,þ ceÞQ
þ `Êe,þ aÞ»`
¤Ê e
Ê þ J L_ÞLÐ BÕÒeþS jeþLÐe*þ `õb[
þÊ è jèÑLÐeþ LeÞa
þ ÐLÊ
eþÐSÞÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ jkÞ[ ÒjNÊXÏÞL aÐiÙL Leþ aÐ Ò`hLjç Ò]aÐLÊ c^Ô j®¤[Þ `õ]Ð_

LÒmþ ¼ Ð 1803 XÞÒjcèeþ 17 [ÐeÞþMÒeþ eþOÊSÑ ÒbþÐÜjÒmþ ckÐeþÐ½õ¤eþ Ò]JNÐÜWÐÒeþ
B½¤ B¨Þ@ÆÐ LƒÆÐ_Ñ jkÞ[ aÊTþÐcZÐ LÒm ¼ Ð ÒjkÞ @_ÊdÐ¯ÑÆ, ÒbþÐÜjÒmþ BÕÒeþScÐ_*eþ
LVL, `ÊeÑþ J aÐÒmþhèeþ D`Òeþ jÐaàÒb×þc[èLÊ jèÑLÐeþ LÒmþ ¼ Ð NXÏSÐ[cÐ_* jk
BÕÒeþScÐÒ_ LeÞþ\ÞaÐ QÊ¦ÞÆLÊ c^Ô jèÑLó[Þ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð 1804 cjÞkÐ SÐ_Ê@ÐeÞþ 9
[ÐeÞMþ ]Þ_ jèÞi
þ ] NbþÀ¤àeþ ÒSÒ_eþÐmþç (Governor General in Council)Ò]JNÐÜJ
aÊTþÐcZÐLÊ @_ÊÒcÐ]_ LÒmþ ¼ Ð
jcèmþ`Êeþ ]Mmþ
@½¤Ð]h h[ÐvÑÒeþ jcèmþ`ÊeþÒeþ ÒQ×kÐ_ aÕh eþÐSÊ[Þ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LÞcè]«ÑÆ
@_ÊdÐ¯ÑÆ ÒjcÐÒ_ þ `ó\èÑeþÐS ÒQ×kÐ_* aÕhêþ \ÞÒmþ ¼ Ð 1192Òe ck®¤] ÒOÐeÑþ*
kÐ[Òeþ þ `ó\èÑeþÐS ÒQ×kÐ_* èþÐS¯Æ `Òeþ ÒjkÞ aÕheþ SÒZ eþÐZÑ Drþeþ `õÒ]heþ
Òcß_`ÊeÑþ Ò]B `ÐVZÐNXÏþ (@Ð^Ê_ÞL amþÐ=Þeþ SÞmþîÐ)Òeþ @Ðhõ¯Æ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*
`Ê[õ eþcÐBÒ]a `ÐVZÐNXÏ eþÐSÔeþ hÐjL ÒkÒmþ ¼¼Ð [[çLÐfÑ_ N=aÕheþ
jÐaàÒb×þc[èLÊ Òj @jèÑLÐeþ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊþ [Ð*Ê aÞÒhi `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_
ÒkaÐLÊ `XÏÞ_\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒiÐXÏh h[ÐvÑeþ Òhi @ÐXÏLÊ `ÐVZÐNXÏ eþÐSÔeþ ]öã[ `[_ OVÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ
jÊÒdÐN Ò_B afeþÐc Ò]a jcèmþ`Êeþ eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð LÒmþ ¼ Ð ÒjÒ[Òaf `dàÔ«Æ
jcèmþ`Êeþ `ÐVZÐNXÏ eþÐSÔeþ @Õh ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð afeþÐc Ò]a eþÐSÐ ÒkmþÐ `Òeþ
`ÐVZÐNXÏeþ `õbÊþ[èLÊ @jèÑLÐeþ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð aeÕþ `ÐVZÐNXÏeþ eþÐSÐ _eþjÞÕkÒ]a*
`ÐMeÊþ ]Ð_ jË[õÒeþ [Ð*Ê jcèmþ`Êeþ `õÐ©Æ ÒkÐBRÞ ÒaÐmÞ Òj ]ÐaÞ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð' jkÞ[þ
_ÞSeþ jèÐ^Ñ_[ÐLÊ `õ]hà_ LeÞþaÐ jLÐÒh jcèmþ`ÊeþÒeþ jcmþÐB Ò]aÑ*Ê eþÐSÔeþ
@^Þº¤Ð[õÑ Ò]aÑ eËÒ` `Ê_Ó`õ[Þº¤Ð Ò]Òmþ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf yÐ_Ñ¯Æ jèÐbÞþcÐ_LÊ SÐkÞeþ
LeÞaþ Ð_ÞcÒ«Æ eþÐSÔcÐ_*Òeþ HL @^Þº¤Ð[õÑ Ò]aÑ `õ[Þº¤Ð LeÞa þ Ðe èÕþèþÐ eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
eþcÐBÒ]a c^Ô `ÐVZÐNXÏÒeþ `ÐVÒZhèeÑþ Ò]aÑ* ctÞeþ _ÞcàÐZ LeÞþ HkÞ èÕþèþÐLÊ
`Ðf_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð jc÷a[Ó eþÐSÔ `õ[Þº¤Ð `ËaàeÊþ D¦Æ Ò]aÑcÐ_*eþ `ËSÐ èÕþèþÐ
ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐS `óº¤Ò`ÐiL[Ð Ò]aÑ*Ê `õjÞwÞ Ò]mþÐ [\Ð eþÐSÐ* _ÞcÒ«Æ yÐ_Ñ¯Æ
ÒmþÐL jc\à_ @ÐZÞÒ]mþÐ ¼ Ð
j©Æ]h h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàÒeþ afÞ@ÐeþÒ]a* eþÐS[è LÐfÒeþ (1650-
1688) jcèmþ`Êeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐeþ `õcÊM eþÐSÔ ÒkaÐeþ ÒN×eþa mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð ÒLaf
`ÐVZÐNXÏ _ÊÒkÜ,þ [Ð' jÐ=LÊ `õÐQÑ_ LÐfÒeþ ÒLÐhf _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ jcNõ Òl[õeþ
ÒLtõ bþÐaÒeþ [ÐLÊ èÞþQÞ[Þ cÞfÞmþÐ ¼ Ð @WeþVÞ eþÐSÔeþ cÊMÔ bþÐaÒeþ jcèmþ`Êe eþÐSÐ

"@WeþNXÏ cDXÏcZÞ' D`Ð^Þ ^ÐeþZ LÒmþ ¼ Ð HkÞ @WeþVÞ eþÐSÔ ÒkÒmþ : jcèmþ`Êe,þ
`ÐVZÐ (`ÐVZÐNXÏ), ÒjÐ_`Êe,þ aD], @ÐWcmþîÞLç, MeÞ@þÐe,þ ÒeþYÏÐÒMÐm,þ aÐc¨ÆÐ,
NÐ=`Êeþ, aZÐB, eþÐ¯ÆNXÏ, aeþNXÏ, jÐeþ=XÏ, h¦Þ,Æ $Ê¼mþTþe,þ Qtõ`Êe,þ aÞtõÐ-_Ë@ÐNXÏ
J jeþNÊSÐ ¼ Ð @\àÐ[ç @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐeþ jcèmþ`Êe,þ aeþNXÏ, TþÐeþjÊNÊXÏÐ, Ò]aNXÏ,
jÊteþNXÏ, Òa×w, amþÐ=Ñe,þ ÒjÐ_`Êeþ, LfÐkÐ¨Þ,Æ _Ë@Ð`XÏÐ SÞmþîÐ jÒc[ R[ÞhNXÏeþ
eþÐ¯ÆNXÏ, aÞfÐj`Êe,þ jÐeÕþNXÏ @Ð]Þ Òl[õeþ þ eþÐS_Ñ[ÞL ÒLtõ bþÐaÒeþ jcèmþ`ÊeþLÊ
ÒmþÐÒL SÐZÞÒmþ ¼ Ð HkÞ aÞªóÆ[ Òl[õeþ bþÐiÐ, jÕ²Æó[ÞÒeþ jèÐ[§ÔÆ @_ÊcÐ_ LeÞþ HaÕ
Òl[õ c^Ôy eþÐSÔNÊXÏÞLeþ bþÐiÐ, jÕ²ôÆ[Þ, èþÕèþÐÒeþ jcÐ_[ÐLÊ kó]¯Æ=c LeÞþ
aÐkÐÒeþ HkÞ jcNõ Òl[õLÊ HL eþÐSÔ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐþ ¼ Ð HkÐLÊ ÒLÐhf
_ÐcÒeþ @bÞþkÞ[ LeÞþ ÒjÐ_`Êeþeþ N=Ðêþ cÞhõ _ÐcÒeþ SÒZ LaÞ ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ
"ÒLÐhfÐ_t LÐaÔ' hÑiàLÒeþ HL jÕ²ôÆ[ LÐaÔ c^Ô eþQ_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ c^Ô bþÐNÒeþ (1751) ceþÐWÐcÐÒ_ LVL @^ÞLÐeþ LÒmþ ¼ Ð
_ÐN`Êee þ Ê ÒjcÐÒ_ jÕamþè Ê þ Ò]B LVL dÐB\ÞÒmþ HaÕ aÐVÒeþ aÐecèÐeþ jcèm` þ eÊ þ
eþÐSÔeþ NÐÜN¨ÆÐ D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè ÒjcÐÒ_ @Ò_L ]Þ_ `dàÔ«Æ
jcèm`Êeþ @^ÞLÐeþ LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ HLÐ^ÞL LÐeþZ c^ÔeÊþ ÒNÐVÐH ÒkmþÐ
Òd, LVLÒeþ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkmþÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ jcèmþ`Êe `õ[Þ ^ÔÐ_ Ò]þaÐLÊ c_y
LeÞ\þ ÒÞ m,þ LÐeþZ a= ]Mmþ ÒjcÐ_*eþ mþlÔ \ÞmÐþ HaÕ Òj\Þ`ÐBÜ LVL J aÐÒmþhe è LÊþ
@Ð^Ðeþ bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_ aÞQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ðþ @_Ô HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ, jcèmþ`Êeþ
eþÐSÐ c^Ô jÐceÞL þ ]ó½¤ÞeþÊ dÒ\½¤ afhÐfÑ \ÞÒmþ ¼ Ð ]ÊB\eþ M¨Æ dÊwÒeþ ceþÐWÐ Òj_ÐLÊ
jcèmþ`Êeþ eþÐSÐ èþÐªÆ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ Òhi @ÐXÏLÊ jcèmþ`Êeþ eþÐSaÕheþ ]öã[ `[_ ÒkmþÐ ¼¼Ð
ÒQ×kÐ_ eþÐSÐ @bþ¯Æ jÞÕk J Ò]JèÐ_ç @ÐLae eþÐ¯Æ* c^ÔÒeþ LfkÒdÐNÊÜ eþÐSÔÒeþ
NókdÊw`õÐ¯Æ yÞ[Þ D`ÊSÞmþÐ ¼¼Ð Ò]JèÐ_ç*Ê eþÐSÐ aeþMÐªÆ LeÞþ [Ð* yÐ_Òeþ Ló»¤
aXÏcmþîÞL*Ê Ò]JèÐ_ç `]Òeþ _ÞdÊ¦Æ LmþÐ `Òeþ 1766 SÊ_ç 17 [ÐeÞþM ]Þ_ aeþMÐªÆ
Ò]JèÐ_ç @ÐLaeþ eþÐ¯Æ, eþÐSÐ @bþ¯Æ jÞÕk J _Ë[_ Ò]JèÐ_*Ê atÑ LÒmþ HaÕ `õÐ¯Æ
300 eþÐSÐ jc\àL*Ê k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ Òj _ÞÒS hÐj_NÐ]Þ @^ÞLÐeþ LeÞþ
jcèmþ`Êeþeþ eþÐSÐ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ @bþ¯Æ jÞÕk*þ bþÐB S¯Æ«Æ jÞÕk jÐeþÕNXÏ
[\Ð @_Ô ÒLÒ[L jÐc«Æ eþÐSÔeþ jÐkÐdÔÒeþ jcèmþ`Êeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼¼Ð HkÞ
èÞþyÞ[ÞÒeþ @ÐLaeþ eþÐ¯Æ S¯Æ«Æ jÞÕk* jk jÕ^Þ LeÞþ [Ð*Ê eþÐSÐ bþÐaÒeþ jèÑLó[Þ
Ò]Òmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ ceþÐWÐ Òj_Ð`[Þ QÞc_SÑ c^Ô jcèmþ`Êeþ @^ÞLÐeþ `õ[Þ aÞÒhi
ckrþè _ Ò]B _ÐN`Êeþ `õ[ÔÐarþà_ LÒmþ ¼ Ð

ceþÐWÐ Òj_Ðeþ _ÐN`Êee þ þÊ LVL dÞaÐ @ÐjÞaÐ jc¯ÆÒeþ cÊMÔ mþlÔ \ÞmÐþ , jcèm` þ eÊ þ
J eþÐªÆÐLXÏeþ @_Ô NÐÜ N¨ÆÐÒeþ mÊþ¶¤_ ¼ Ð ceþÐWÐ Òjß_Ô @ÐahÔLÑ¯Æ MÐ]Ô `Ð_Ñ¯Æ
NÐÜN¨ÆÐeÊþ mÊþ¶¤_ LeÞþ jÕNõk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ ^_eþ[ï mÊþ¶¤_ LeÞþaÐLÊ [\Ð
`õ[ÞÒeþÐ^LÐeÑþ* D`Òeþ @[ÔÐQÐeþ LeÞa þ ÐLÊ ÒjcÐÒ_ ÒkfÐ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð jcèm`þ e
Ê eþ þ
eþÐSÐ ÒkmþÐ `Òeþ S¯Æ«Æ jÞÕk ÒbþÐÜjÒmþ Òj_Ð`[Þ* jÒ= aÊTþÐcZÐ LeÞþ HkÞ jcjÔÐeþ
jcÐ^Ð_ @ÐZÞÒmþ ¼ Ð 1793Òeþ Òj aÐiÙL 32,000 yÐ_Ñ¯Æ jcèmþ`ÊeÑþ V*Ð, dÐkÐeþ
aSÐeþ cËmÔþ \ÞmþÐ `õÐ¯Æ 16,000 jèÀ¤à cÊ]õÐ, ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*Ê Le eËÒ`þ Ò]aÐLÊ
j®¤[ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐeþ @\à ÒkmþÐ, jcèmþ`Êeþ eþÐSÔ _ÐN`Êeþeþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*
jÐaàÒb×þc[èLÊ NõkZ LeÞþÒ_mþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ jcèmþ`Êeþeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ `õhÐj_
ÒQ×kÐ_ eþÐSÐ* kÐ[Òeþ eþkÞmþÐ ¼ Ð HkÞ aÔayÐ 1800 cjÞkÐ `dàÔ«Æ QÐmÊþ eþkÞmþÐ ¼ Ð
1800 cjÞkÐÒeþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ jcèmþ`ÊeþLÊ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeÞþaÐLÊ
QÐkÚÒmþ ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ @^ÞL eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ ÒkaÐeþ [\Ð _ÐN`ÊeþeÊþ LVL dÞaÐ @ÐjÞaÐ
eþÐªÆÐÒeþ ceþÐWÐ @^ÞLÐeÑþ*Ê @^ÞL jkÒdÐN cÞfÞaÐeþ jÕbþÐa_Ð \ÞmþÐ ¼ Ð bËþ`jÞÕk _ÐcL
SÒZ Òj_Ð @^ÞLÐeÑþ* Ò_[ó[èÒeþ _ÐN`Êeþ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ eþOÊSÑ HL Òjß_Ô aÐkÞ_Ñ
Ò`õeþZ LÒmþ HaÕ jcèmþ`Êeþ, ÒjÐ_`Êeþ J aD]eþ eþÐSÐ*Ê dÊwÒeþ èþÐªÆ LeÞþ atÑ
LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ ]Mmþ ÒkmþÐ `Òeþ bËþ`jÞÕk ceþÐWÐ `õhÐjL _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
cÐ[õ ^ÐdàÔ cÒ[ bË-þeþÐSjè @jÊmþ LeÞþ _ÐN`Êeþ Ò`õeþZ LeÞþaÐÒeþ @j$¼f ÒkaÐeÊþ
ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ bËþ`jÞÕk* yÐ_Òeþ [Ð«ÞÆ@Ð $¼XÏ_ÐaÞj*Ê jcèmþ`Êeþeþ `õhÐjL _ÞdÊ¦Æ
LÒmþ ¼ Ð 1804Òeþ BÕÒeþS Òj_Ð jcèmþ`Êeþ ]Mmþ`ÐBÜ D]Ôc LmÐþÒaÒf [Ð«ÞÆ@Ð
\ÞÒmþ [Ð'eþ `õhÐjL ¼ Ð
BÕÒeþS Òj_Ð SSà kÐeþÒLÐVà* Ò_[ó[èÒeþ @ÒœÆÐaeþ 1803Òeþ LVL
@^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþ LËV_Ñ[Þ `õÒ¯ÆÐN LeÞþ jcèmþ`Êeþ @\àÐ[ç `¾Þ¤c JXÏÞhÐLÊ _ÞS
@^Ñ_LÊ @ÐZÞaÐLÊ D]Ôc LÒmþ ¼ Ð jcèmþ`Êe,þ ÒjÐ_`Êeþ J aD] eþÐSÐ*Ê `[õ ÒmþMÞ
kÐeþÒLÐVà SZÐBÒ]Òmþ Òd, ÒjcÐÒ_ d]Þ BÕÒeþScÐ_*eþ ahÔ[Ð jèÑLÐeþ Leþ«Þ,Æ
ceþÐWÐ Lróà[èeÊþ cÊ¦Æ ÒkÒa ¼ Ð @\àÐ[ç ÒjcÐ_*Ê bþaÞiÔ[Òeþ ceþÐWÐcÐ_*Ê ¼aÐiÙL
Ò]¯Æ Ò]aÐLÊ `XÏÞa _ÐkÚ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ BÕÒeþS jeþLÐeþ `õÒ[ÔL eþÐSÐ*WÐeÊþ cÐ[õ
`ÐqVÞ jèÀ¤à ÒcÐkeþ Ò`hLj Ò_Òa ¼ Ð ÒdÒk[Ê D¦Æ [Þ_Þ eþÐSÐ ceþÐWÐcÐ_* kÐ[Òeþ
atÑ \ÞÒm,þ ÒjcÐ_* eþÐZÑ d\Ð jcèmþ`Êeþeþ eþÐZÑ eþ[_ LÊcÐeÑ,þ ÒjÐ_`Êeþ eþÐZÑ
mþlêÑ`õÞ¯ÆÐ HaÕ aD]eþ eþÐZÑ SN]ÑhèeÑ Ò]J BÕÒeþScÐ_* jk 1804 SÐ_Ê@ÐeÞþ
4 [ÐeÞþM ]Þ_ H Ò_B QÊ¦ÞÆ_ÐcÐ jèÐleþ LÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ ÒcSeþ aõÐDV_ç jcèmþ`Êeþeþ
ceþÐWÐ `õhÐjL [Ð«Þ@ÆÐ $¼XÏ_ÐaÞj*Ê [XÞÞþ _ÞÒS ÒjWÐÒeþ BÕÒeþS `õhÐj_ L\Ð

aÊTÞþÒmþ ¼¼Ð HkÐ `Òeþ eþÐ¯ÆNXÏ, jÐeþÕNXÏ, ÒeþYÏÐÒMÐm,þ NÐ=`Êeþ, aÐc¨ÆÐ, aZÐB, h¦ÞÆ
J aeþNXÏeþ eþÐSÐ, ScÞ]ÐeþcÐÒ_ c^Ô aõÐDV_ç* jk ÒjèoÐÒeþ QÊ¦ÞÆ LÒm,þ dÐkÐeþ
DÒ~hÔ ÒkmþÐ ceþÐWÐ Lrþóà[èeÊþ cÊ¦ÞÆ `ÐBaÐ ¼ Ð
1805Òeþ NbþÀàeþ ÒSÒ_eþÐmþç `]eÊþ mþXÏà ÒJèÒmþjmÞþ @aÔÐk[Þ `ÐBÒmþ ¼ Ð [Ð*
eþÐSÔ aÞªÆÐeþ J dÊwÒMÐeþ _Ñ[ÞÒdÐNÊÜ B½ B¤¨Þ@Ð LƒÆÐ_Ñeþ FZ èÞþcÐZ 1799Òeþ
170 mþl `ÐD¨ÆeþÊ 1806 ÒafLÊ 310 mþl `ÐD¨ÆÒeþ `kqÞmÐþ ¼ Ð dÊw Mnà [ÊmÐþ BaÐ
LƒÆÐ_Ñ`ÐBÜ bþÐeÞþ `XÏÞmþÐ ¼¼Ð ¯ÊÆÒeþÐ`Òeþ Ò_Ò`ÐmÞþ¯Æ_ç* eþÐS_Ñ[ÞL J jÐceÞþL
@ÐaÞbþàÐaÒdÐNÊÜ BÕmþ¨Æ`ÐBÜ aÞ`]eþ cÐ[õÐ aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð dÊw BÕmþ¨ÆLÊ aÞ`dàÔªÆ LeÞþ
`LÐBmþÐ ¼ Ð HkÞ yÞ[ÞÒeþ `ÐmàÐÒcÃ¤Òeþ [\Ð LƒÆÐ_Ñeþ _ÞÒ~àhL c¨ÆfÑÒeþ bþÐeþ[Òeþ
BÕÒeþSeþ dÊw _Ñ[ÞLÊ jcÐÒmþÐQ_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð mþXÏà ÒJèÒmþjçmÞþ* yÐ_Òeþ NbþÀ¤àeþ
ÒSÒ_eþÐmþç `]Òeþ _Þd¦ Ê Æ ÒkÐB\ÞaÐ SÞ.HQç.aÐÒmþÐà hÐ«ÞÆ _Ñ[Þ @amþcè_ LeÞþ jcèm` þ e
Ê þ
J `ÐVZÐLÊ ceþkpÐcÐ_*Ê Ò$¼eÐþ BÒ]Òmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ 1806 cjÞkÐ @N½¤ 24 [ÐeÞM þ
]Þ_ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ J BÕÒeþS* c^ÔÒeþ QÊ¦ÞÆ_ÐcÐ jèÐleÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
hÐ«ÞÆ _Ñ[Þ @ÐQeþZ LeÞþ BÕÒeþScÐÒ_ jcèmþ`ÊeþLÊ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ* kÐ[LÊ
Ò$¼eÐþ B Ò]Òm,þ cÐ[õ @_Ô eþÐSÔNÊXÏÞLÊ _ÞS Lróà[èÒeþ eþMÞÒmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, jcèm` þ e
Ê eþ þ
eþÐZÑ eþ[_ LÊcÐeÑþ HaÕ @_Ô ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê ceþkpÐcÐ_*eþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ jLÐÒh
ÒNÐ`_ jc\à_ Ò]Òmþ ¼ Ð @\àÐ[ç hÐ«ÞÆ _Ñ[Þ `õ[Þ ÒjcÐ_*eþ @Ð«ÆeÞþL[Ð _\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô
`lÒe,þ ceþÐWÐcÐÒ_ jcèmþ`Êeþ @ÐLõcZ LeÞþ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* mÊþ¶¤_
c^Ô QÐmÞ þ m þ Ð ¼¼Ð eþ Ð ZÑ aÐ^Ô ÒkÐB BÕÒeþ S jeþ L Ðeþ * @Ðhõ ¯ Æ Ò_Òmþ ¼¼Ð
BÕÒeþScÐ_*WÐeÊþ cÐjÞL R@ hk V*Ð bþrþÐ `ÐB Òj Òhi SÑa_ `dàÔ«Æ (1816)
LVLÒeþ eþkÞÒmþ ¼ Ð LÐhÑ [Ñ\àdÐ[õÐ LÐfÒeþ [Ð*e Ò]kÐ«Æ ÒkmþÐ ¼ Ð
1817 cjÞkÐÒeþ [ó[Ñ¯Æ BÕÒeþS-ceþkpÐ dÊw jÕOVÞ[ ÒkmÐ ¼ Ð `Ê_Ðeþ Ò`haÐ,
_ÐN`Êeþeþ ÒbþÐÜjÒmþ J BÒtÐeþeþ ÒkÐmþLÐeþ* j®Þ¤fÞ[ h¦ÞÆLÊ BÕÒeþScÐÒ_ èþÐªÆ
LÒmþ ¼ Ð `ËaàeÊþ NèÐmÞ@þeþeþ jÞuÞ@Ð*Ê NbþÀ¤àeþ ÒSÒ_eþÐmþç mþXÏà Òk½Þ¤=çj BÕÒeþScÐ_*
ahÔ[Ð jèÑLÐeþ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô LeÞþ jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ Òj HkÞ dÊwÒeþ bþÐN Ò_B
`ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð dÊw `Òeþ ÒbþÐÜjÒmþ J ÒkÐmLÐeþ jÐc«ÆjuÞÒeþ jèÐleþ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô
ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ`, 1817 _Òbþcèeþ 27 [ÐeÞþMÒeþ BÕÒeþScÐÒ_
jcèmþ`ÊeþeÊþ ceþÐWÐcÐ_*Ê [XÞÞþ [ÐLÊ _ÞS Lróþà[èÐ^Ñ_ LÒmþ ¼ Ð 1804eÊþ ceþÐWÐcÐ_*
kÐ[Òeþ atÑ \ÞaÐ jcèm` þ eÊ eþ þ eþÐSÐ S¯Æ«Æ jÞÕk J [Ð* `Ê[õ ckÐeþÐS jÐH cÊ¦ÆÞ `ÐBÒmþ ¼ Ð
S¯Æ«Æ jÞÕk jcèmþ`Êeþeþ eþÐSÐ ÒOÐiÞ[ ÒkÒm ¼ Ð HL jÐc«Æ eþÐSÔ bþÐaÒeþ jcèmþ`Êeþ
BÕÒeþS jÐcõÐSÔÐ^Ñ_ ÒkmþÐ ¼ Ð

BÕÒeþScÐ_*eþ JXÏÞhÐ ]Mmþ `õj=LÊ d]Þ aÔÐMÔÐ LeþÐdÐH, Ò[Òa SZÐdÞa
Òd, BÕÒeþS jÐcõÐSÔÆaÐ]Ñ _Ñ[Þeþ HL aÔÐ`L èÞþ^ÞÒeþ HkÐ jcÐkÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
bþÐeþ[Òeþ BÕÒeþS jÐcõÐSÔeþ aÞªÆÐeþmþÐNÞ JXÏÞhÐLÊ ]Mmþ LeÞþaÐ HL @ÐahÔL[Ð \ÞmþÐ,
LÐeþZ aÕN J cÐXÏõÐj Ò`õjÞÒX_çjÞ c^ÔÒeþ yf`\Òeþ HkÐ jÕÒdÐN yÐ`_ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÐ jÒrþè, BÕÒeþScÐÒ_ ¯ÊÆÒeÐþ` eþÐS_Ñ[ÞLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ dÊwÒMÐeþ _Ñ[Þ @amþcè_
LeÞþÒa _Ð _ÐkÚ- [ÐkÐ yÞeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ @_ÊjÐÒeþ NbþÀ¤àeþ ÒSÒ_eþÐmþ bþÐeþ[Òeþ
eþÐSÔ aÞªÆÐeþ L\Ð QÞ«ÆÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1804Òeþ ceþÐWÐ LafeÊþ jcèmþ`ÊeþLÊ ]Mmþ
LmþÐ `Òeþ jÊwÐ 1806Òeþ `ÊZÞ Ò$¼eÐþ B ]Þ@ÐNmþÐ, LÐeþZ ¯ÊÆÒeþÐ`Òeþ Ò_Ò`ÐmÞ¯ þ Æ_*
ç
`leÊþ BÕÒeþScÐ_* `õ[Þ aÞ`]eþ @Ðh*Ð aówÞ `ÐB\ÞmþÐ HaÕ dÊw aÔ¯ÆÒdÐNÊÜ
B½B¤¨Þ@Ð LƒÆÐ_Ñ BÕmþ¨ÆÒeþ [Ñaõ jcÐÒmþÐQ_Ðeþ hÞLÐeþ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô hvÒeþ
LkÞÒm,þ BÕÒeþScÐ_* @ÐNc_ DrþÐeÊþ JXÏÞhÐ bþfÞ bþÐeþ[eþ ÒLÐZ @_ÊÒLÐZ aÞhè
eþÐS_Ñ[Þ J @\à_Ñ[Þ jk J[Ò`õÐ[Ó bþÐÒa jÕmþNïÑLó[ ÒkÒm; ÒNÐVÐLeþ `õbþÐa @_Ô
D`Òeþ @^ÞLeÊþ @^ÞL jÊ¸¤½¤ ÒkmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf ceþÐWÐcÐ_* @Ò`lÐ BÕÒeþScÐ_* `ÐMÒeþ MÊaç @^ÞL
jÐceÞþL h¦ÞÆ \ÞmþÐ ¼ Ð HL @_ÊcÐ_ @_ÊdÐ¯ÑÆ, ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐÒeþ _ÞÒ¯ÆÐSÞ[ \ÞaÐ
BÕÒeþS aÐkÞ_ÑÒeþ Dbþ¯Æ bþÐeþ[Ñ¯Æ J BÕÒeþS Òjß_Ô* ÒcÐV jÕMÔÐ \ÞmþÐ 4800
`õÐ¯¼¼ÐÆ HkÞ jc¯ÆÒe ceþkpÐ aÐkÞ_ÑÒeþ cÐ[õ 1500 @hèÐÒeþÐkÑ J 1000 `]Ð[ÞL
Òjß_Ô \ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS Òj_Ð`[Þ ÒjkÞ HLÐ jc¯ÆÒeþ _ÐN`Êeþ ÒbþÐÜjÒmþ* D`Òeþ
@ÐLõcZ LeÞþ\ÞaÐeÊþ _ÐN`ÊeþeÊþ ceþÐWÐ Òjß_Ô JXÏÞhÐLÊ eþlÐ LeÞþaÐmþÐNÞ @ÐjÞ `ÐeÞþÒmþ
_ÐkÚ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ [Êf_ÐÒeþ ceþÐWÐ aÐkÞ_Ñ `õhÞlÞ[ _\ÞÒmþ ¼ Ð @Ð^Ê_ÞL
@±Æh±Æ c^Ô ÒdDÜ èÞþcÐZÒeþ BÕÒeþScÐ_*WÐÒeþ ckSÊ]ç \ÞmþÐ, ÒjkÞ èÞþcÐZÒeþ
ceþÐWÐcÐ_* `ÐMÒeþ _\ÞmþÐ ¼¼Ð Ò[ZÊ, j®¤ÊM jceþÒeþ BÕÒeþScÐ_* kÐ[Òeþ
ceþÐWÐcÐ_* `ÐeÕþèÞþL Òjß_ÔaÐkÞ_Ñ èþÐSÞ[ ÒkaÐ HL eþLceþ _Þ¾Þ¤[ \ÞmþÐ ¼ Ð
Òjß_Ôaf @^ÞL ÒkaÐ jkÞ[ ceþÐWÐ h¦ÞÆ aÞeÊþwÒeþ LËV_Ñ[Þ `õÒ¯ÆÐN LeÞþ
jè-aÞS¯ÆLÊ BÕÒeþScÐÒ_ MÊaç jkS LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ _ÞÒS aÞÒ]hÑ ÒkaÐ
jÒrþè JXÏÞhÐÒeþ ceþÐWÐcÐ_*Ê HL @[ÔÐQÐeÑþ ÒhÐiZLÐeÑþ akÞÓh[öã J @eþÐSL h¦ÞÆ
bþÐaÒeþ `õQÐeþ LÒmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_*Ê ceþÐWÐ ]ÐDeÊþ jÊeþlÐ Ò]aÐeþ `õ[ÞhöÊ[Þ
Ò]B ÒjcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ ceþÐWÐcÐ_*Ê cÞ[õhË_Ô LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐcÐ_* þ
jkÒdÐN `ÐBaÐmþÐNÞ ÒjcÐ_*Ê @\à Ò]aÐ c^Ô @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`
ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*Ê mþÒl V*Ð Ò]aÐeþ `õ[ÞhõÊ[Þ Ò]B BÕÒeþScÐÒ_ [Ð*WÐeÊþ ceþÐWÐ
aÞeÊþwÒeþ `ÐBL Òj_Ðeþ jkÐ¯Æ[Ð `ÐBÒmþ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ, ÒjÐ_`Êeþ @Ð]Þ eþÐSèÞþaÐeþ

J BÕÒeþScÐ_*Ê _ÞS eþÐSÔLÊ @Ðc§ÆZ SZÐB\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ JXÏÞhÐeþ
jÐcÐSÞL SÑa_Òeþ MÊaç `õbþÐa eþkÞRÞ SÐZÞ, ÒjcÐÒ_ (BÕÒeþScÐÒ_) `ÊeÑþ `ËSL
`¨ÆÐ aNàLÊ c^Ô _ÞS j`lÒeþ aÔakÐeþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð H jaÊLÊ aÐ]Ò]Òm,þ ÒjcÐÒ_
ceþÐWÐ @^ÞLÐeÑþcÐ_*Ê c^Ô @\à afÒeþ kÐ[ LeÞþaÐLÊ D]Ôc LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ Òhi ÒafLÊ ÒbþÐÜjÒmþ h¦ÞÆ ]ö[ ã `[_eþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
aÐeþcèÐeþ dÊwÒdÐNÊÜ eþÐSÔeþ @Ð\ÙL yÞ[Þ aÞ`_ïÐayÐÒeþ \ÞmþÐ ¼ Ð @Ð\ÞàL yÞ[Þ jÊ^ÐeÞþaÐLÊ
eþÐSÐ eþÐSÔÒeþ @^ÞL Leþ @jÊmÞþ`ÐBÜ _ÞS @^ÞLÐeÑþcÐ_*Ê aÐ^Ô LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ
$¼fÒeþ `õSÐcÐÒ_ mÊþ¶¤_ J @[ÔÐQÐeþeþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @^ÞLÐeÑþcÐÒ_ c^Ô
ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ* jÒtkeþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐ bþfÞ aÞSÞ[ eþÐSÔeþ yÐ_Ñ¯Æ
eþÐSjè @jÊmþLÐeÑþ aNà (d\Ð: eþÐSÐ, ScÞ]Ðe HaÕ L]ÐQÞ[ HèÞþLÞ jÊaÐ]Ðeþ) J
ÒmþÐÒL ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ*Ê h[öã cZÊ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_* JXÏÞhÐ ]MmþLÊ ÒjcÐÒ_
ceþÐWÐ h¦ÞÆeþ èþÐS¯Æ eËþ`Òeþ Ò]MÊ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÕh h[ÐvÑÒeþ eþÐ½õÑ¯Æ[Ðeþ `õbþÐaÒe
BÕÒeþS h¦ÆÞeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ; [ÔÐN, aÑeþ[è, Ò]hÒ`õc J ÒN×eþaeþ `õ[ÑL ÒkmþÐ ¼ Ð
@½¤Ð]h h[ÐvÑeþ Òhi J E_aÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷ ]hLÒeþ [ÐkÐ ÒjèÞþ _\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf BÕÒeþS h¦ÞÆ `õ[Þþ ÒMÐmþÐ aÐ Òc×_ jc\à_LÊ ÒjÒ[ÒaÒf Ò]h
`õ[Þ `õ[ÐeþZÐ, aÞhèÐjOÐ[L[Ð ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐD _\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ BÕÒeþScÐ_*eþ
JXÏÞhÐ ]MmþLÊ jkS J jeþf LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð aÞbÞþ_ï Òl[öÒeþ LËV_Ñ[Þ `õÒ¯ÆÐN Òk[Ê
yÐ_Ñ¯Æ jkÒdÐNÒe J aÞ_Ð @^ÞL eþ¦Æ`Ð[Òeþ þ BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐLÊ @^ÞLÐeþ
LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð HkÐ jkÞ[ JXÞhÐeþ B[ÞkÐj HL _Ë[_ `dàÔÐ¯ÆÒeþ @a[ÑÀ¤à ÒkmþÐ ¼ Ð
BÕÒeþS `õÐhÐj_ÞL aÔayÐ

BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LmþÐ `Òeþ `õhÐj_Òeþ @ÐcËf èÞþarþà_ Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞmÐþ ¼ Ð BÕÒeþS K`_ÞÒahÞL jèÐ\àLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ @ZÐdÐB\ÞaÐ HkÞ èÞa þ rþà_ JXÏÞhÐeþ
jÐcNõÞL kÞ[ ]ó½Þ¤eÊþ aÐ^L `õ[Þ`Ð]Þ[ ÒkmþÐ¼ Ð [ÐkÐ ÒdÒ[ÒaÒf ÒmþÐL @_Êbþa LþÒm,þ
BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ] aÞeÊþwÒeþ [Ñaõ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ jó½Þ¤ ÒkmþÐ, dÐkÐLÊ @ÐÒc
D`_ÞÒahaÐ]aÞÒeþÐ^Ñ jÕNõÆÐc aÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ ÒaÐmÞþ @bÞþkÞ[ LeÞþ\ÐDÜ ¼ Ð
1803 @ÒœÆÐaeþÒeþ eþÐSÔLÊ ]Mmþ LmþÐ `Òeþ LƒÆÐ_Ñ HkÐeþ hÐj_bþÐeþ LÒÀ¤àmçþ
kÐeþÒLÐVà J S_ç ÒcmþbÞmþ* D`Òeþ _ÔªÆ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1804 SÊ_ç cÐjÒeþ JXÏÞhÐLÊ
`õÐhÐj_ÞL ]ó½Þ¤eÊþ ]ÊB bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐdÐB\ÞmþÐ¼ Ð JXÏÞhÐ ]MmþÒeþ BÕÒeþS Òj_Ðeþ
Ò_[ó[è Ò_B\ÞaÐ HkÞ ]ÊB @$Þ¼jeþþ [kÚÒeþ LcÞj_eþ _Þd¦ Ê Æ ÒkÒmþ ¼ Ð LVL @^ÞLÐeÒþeþ
cÊMÔ Òj_Ð`[Þeþ LÐdàÔ LeÞþ\ÞaÐ kÐeþÒLÐVà*Ê LVLeþ LcÞj_eþ _ÞdÊ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð

ÒcmþbÞþmþç aÐÒmþhèeþeþ LcÞj_çeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ LcÞj_eþ* kÐ[Òeþ @aÐ^
lc[Ð eþkÞmþÐ ¼ Ð LVL, `ÊeÑ, ÒMÐwàÐ J aÐÒmþhèeþ @Ð]Þ ÒLÒ[L ÒLtõyfÑÒeþ ÒLaf
LÞRÞ Òjß_Ô @ayÐ`Þ[ ÒkÒmþ ¼ Ð @_Ô Òjß_ÔcÐÒ_ RÐDZÞLÊ Ò$¼eÞþNÒmþ ¼ Ð Òjß_Ô
`õ[ÔÐarþà_ `Òeþ dÊwyÞ[Þ Òhi ÒkmþÐ bþfÞ èÞÒah jó½Þ¤ ÒkmþÐ¼ Ð JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf
cÊMÔ Òj_Ð`[Þ bþÐaÒeþ LÐdàÔ LeÞ\ þ ÞaÐ kÐeþÒLÐVà HZÞLÞ _ÐNeÞLþ `õhÐj_LÊ jÊaÔayÞ[
LeÞþaÐÒeþ `õbËþ[ bËcÞLÐ _ÞaàÐk LÒmþ ¼ Ð
@Ðeþc÷Òeþ ceþÐWÐ jc¯ÆeÊþ QfÞ @ÐjÊ\ÞaÐ `õÐhÐj_ÞL J eþÐSjè aÔayÐLÊ
BÕÒeþScÐÒ_ LÞRÞ cÐj`ÐBÜ @aÔÐk[ eþMÞÒm,þ LÐeþZ ÒjcÐÒ_ aÔayÐLÊ aÊTÞþaÐ`ÐBÜ
LÞRÞ jc¯Æ Ò_Òmþ ¼ Ð $¼fÒeþ ceþÐWÐ `õhÐj_Òeþ _ÞdÊ¦Æ \ÞaÐ @cÞ_cÐÒ_ Dbþ¯Æ eþÐSjè
J _ÔÐ¯ÞÆL lc[Ð D`ÒbþÐN LÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* `RÒeþ BÕÒeþS*þ jÊelÐ \ÞaÐeÊþ
`õhÐj_Òeþ cÐ[õÐ^ÞL ]Ê_àÑ[Þ Ò]MÐNmþÐ ¼ Ð aÞbÞþ_ï eþÐSjè cÐcmþÐNÊXÏÞLÊ ÒjcÐÒ_ mþÐq
Ò_B ]$¼Ðeþ$¼Ð LeÞÒ]Òm, dÐkÐ $¼fÒeþ eþÐSjè l[Þ ÒkmþÐ HaÕ [Ð' jÐ=LÊ jÐ^ÐeþZ
ÒmþÐÒL c^Ô MÊaç kBeþÐZÒeþ `XÏÞÒmþ ¼ Ð
1805Òeþ LcÞj_eþ `] ]ÊBVÞLÊ DÒo] LeþÐNmþÐ ¼HaÕ [Ð' yÐ_Òeþ LVL,
`ÊeÑþ J aÐÒmþhèeþLÊ SÞmþîÐ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð eþaVà ÒLeþ ÒkÒm aÐÒmþhèeþeþ `õ\c
LÒmþœÆeþ (eþÐSjè jÕNõÐkL) J cÐSÞÒ½õ¤Vç¼ ¼Ð `ÊeÑþeþ `õ\c LÒmþœÆeþ J cÐSÞÒ½õ¤Vç ÒkÒmþ
QÐmþàjç ÒNÐ¯Æcç ¼ Ð 1805 SÊ_ç cÐjÒeþ [ÞÒ_ÐVÞ SÞmþîÐLÊ SÒZ LÒmþœÆeþ* @^Ñ_Òeþ
eþMÐNmþÐ ¼ Ð LÒmþœÆeþ SN_ïÐ\ `ÊeÑþeÊþ LÐdàÔ èÞþQÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð QÐmþàj ÒNÐ¯Æcç HaÕ
[Ð* `Òeþ SSà ÒJèaç _Ë[_ LÒmþœÆeþ ÒkÒm,þ eþaVà ÒLeþ ÒkÒmþ cÐSÞÒ½õ¤Vç ¼ Ð [Ð*
D`Òeþ NXÏSÐ[ ckmþeþ @^Ôl ]Ð¯ÞÆ[è ekÞmþÐ ¼ Ð
@Ðeþc÷Òeþ `ÊeÑþ \ÞmþÐ aõÞVÞhç JXÏÞhÐeþ eþÐS^Ð_Ñ ¼ Ð cÐ[õ HkÐ eþÐSÔeþ c^Ô yfÒeþ
_\ÞmÐþ ¼ Ð eþkZÞ c^Ô HWÐÒeþ aÔ¯ÆjÐÒ`l \ÞmÐþ ¼ Ð eþÐSjè ScÐjLÐÒh @Ò_L jc¯ÆÒeþ
ScÞ]ÐeþcÐÒ_ ckÐS_cÐ_*WÐeÊþ FZ @ÐZÊ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ `ÊeÑþÒeþ aXÏ ckÐS_ _ \ÞaÐeÊþ
eþÐSÒLÐiÒeþ WÞLç jc¯ÆÒeþ eþÐSjè ScÐ LeÞþaÐ HL jcjÔÐ ÒkmþÐ¼ Ð Ò[ZÊ JXÏÞhÐeþ
eþÐS^Ð_ÑLÊ `õ\Òc dÐS`ÊeþLÊ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ LeÞþaÐLÊ ÒdÐS_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð cÐ[õ ÒhiÒeþ
dÐS`Êe yÐ_Òeþ LVLLÊ eþÐS^Ð_Ñ yÐ_Ð«Æeþ LeÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð 1814Òeþ
jÐc¯ÞÆL bþÐÒa jeþLÐeþ* ÒLÒ[ÐVÞ aÞbþÐN LVLeÊþ LÐdàÔ LmÐþ ¼ Ð HkÞ @_ÊbËþ[Þ j$¼f
ÒkaÐeÊþ, 1816Òeþ LVLLÊ JXÏÞhÐeþ HLcÐ[õ LÒmþœÆeþ* LÐdààÔÐf¯Æ yÐ_Ð«Æeþ
LeþÐNmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ ]Þ_WÐeÊþ 1947Òeþ jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©ÞÆ `dàÔ«Æ LVL JXÏÞhÐeþ eþÐS^Ð_Ñ
ÒkÐB eþkÞmÐþ ¼ Ð @\àÐ[ç ÒcÐNmþ J ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ eþÐS^Ð_Ñ ekÞ @ÐjÞ\ÞaÐ LVL BÕÒeþS
eþÐS[èÒeþ c^Ô eþÐSÔeþ eþÐS^Ð_Ñ ÒkmþÐ ¼ Ð 1818Òeþ JXÏÞhÐ`ÐBÜ HL LcÞj_eþ `]

jó½Þ¤ LeþÐNmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ XÞbÞþS_eþ LcÞj_eþ bþÐaÒeþ Òj LVLÒe @ayÐ`Þ[ ÒkÒmþ ¼ Ð
[Ð* kÐ[Òeþ eþÐSjè ÒaÐXÏà, aÐZÞSÔ ÒaÐXÏà ,`õÐÒ]hÞL @`Þmçþ J bõc þ ZhÑf aÞQÐeþÐf¯Æeþ
lc[Ð eþkÞmÐþ ¼ Ð ÒNÐVÐH ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ [Ð*Ê ÒcÐNmþ J ceþÐWÐLÐfÑ_ jaàÐ^ÞLÐeþ`Ðõ ©Æ
jÊaÐ]Ðeþ* jk [Êf_Ð LeÞþÒka ¼ Ð 1828Òeþ JXÏÞhÐLÊ [ÞÒ_ÐVÞ SÞmþîÐþ (LVL, `ÊeÑþ J
aÐÒmþhèe)Òeþþ aÞbþ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ HaÕ `õÒ[ÔL SÞmþîÐ`ÐBÜ SÒZ LÒmþœÆeþ J SÒZ
cÐSÞÒ½õ¤Vç _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð 1829Òeþ Òc]Þ_Ñ`Êe,þ _Ë@ÐNÐÜ J kÞ&ÞfÞ @qfLÊ JXÏÞhÐÒeþ
ÒdÐXÞ ]Þ@ÐNmþÐ HaÕ JXÏh Þ Ð XÞbS
þÞ _LÊ a= Ò`õjÒÞ X_çje
Þ þ E_aÞÕhrþc LcÞj_eþhÐjÞ[
XÞbÞþS_ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
eþÐSjè _Ñ[Þ
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþþ bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ D`Òeþ @^ÞL NÊeÊþ[è
Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð LÐeþZ, JXÏÞhÐ èÞþ HL LóiÞbÞþrÞþL @\à_Ñ[ÞÒeþ HkÐ @Ð¯Æeþ cÊMÔ D#
\ÞmþÐ ¼ Ð ÒcÐNmþ hÐj_ LÐfÒeþ eþÐSjè J `õÐhÐj_ÞL jÊaÞ^Ð`ÐBÜ eþÐSÔLÊ ÒcÐNmþatÞ J
NXÏSÐ[ bþfÞ ]ÊB bþÐNÒeþ aÞbþ¦Æ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ceþÐWÐcÐ_* èÞþ BÕÒeþScÐÒ_
c^Ô HkÞ aÔayÐLÊ afarþeþ eþMÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞ Òl[õ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ ÒkmþÐ;
NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐ_* ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ ekÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÐ `õSÐ*WÐeÊþ MSZÐ @jÊmþ
LeÞþ _ÞwàÐeÞþ[ aÐiÙL Ò]¯Æ BÕÒeþS eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞÒeþ
_Þ¯ÆcÞ[ aÔa^Ð_Òeþ ScÞScÐ aÒtÐaªÆ LeþÐdÐD\ÞmþÐ HaÕ `õSÐ* D`Òeþ
cÐmþNÊSÐeÑþ _ÞwàÐeÞþ[ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð `õ[Þ aÒtÐaªÆ `Òeþ `õSÐ* D`Òeþ cÐmþNÊSÐeÑþ
aówÞ`ÐBaÐÒeþ mþÐNÞmþÐ ¼ Ð `Ëaàeþ jcªÆ hÐj_ [Êf_ÐÒeþ BÕÒeþS hÐj_ LÐfÒeþ eþÐSjè
@Ð]Ð¯ÆmþÐNÞ @^ÞL LÒWÐeþ _Ñ[Þ @ÐQeþZ LeþÐdÐDþ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ LÒWÐeþ[Ð BÕÒeþS
hÐj_LÊ ]ÊaÙjk LeÞþÒ]mÐ ¼¼Ð BÕÒeþScÐÒ_ @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞaÐ eþÐSjèLÊ jÐcõÐSÔ
aÞªÆÐeþ_ÞcÒ«Æ @ÐahÔL dÊwMnàÒeþ aÞ_ÞÒdÐN LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð bþÐeþ[eÊþ
kªÆhÞÁ¤SÐ[ jÐcNõÑeþ eþ©ÆÐ_ÞmþÐNÞ @ÐahÔL `Ê&Þ c^Ô LƒÆÐ_Þ jeþLÐeþ cÊMÔ[Ó
cÐmþNÊSÐeÑþeþÊ bþeþZÐ LeÞþaÐLÊ ÒQ½¤Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
JXÏÞhÐ ]Mmþ jc¯ÆÒeþ a=Òeþ QÞeþyÐ¯ÑÆ aÒtÐaªÆ `õQfÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð []_ÊdÐ¯ÑÆ
yÞeÑþþLó[ eþÐSjèLÊ ScÞ]Ðeþ _Þ~Ù½¤ jc¯Æ jÑcÐ c^ÔÒeþ eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÞþ `ÐeÞþÒmþ
ScÞ]ÐeÑþ D`Òeþ [Ð*eþ cÐmÞþLÐ_Ð LÐ¯Æc eþkÞaÐeþ aÔayÐ \ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ JXÏÞhÐÒeþ
ScÞ]ÐeÑþ aÐ QÞeþyÐ¯ÑÆ aÔayÐLÊ `ËÀ¤à[Ó mþÐNÊ LeþÐNmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð 1805Òeþ [kÚÒeþ
@ÐÕhÞL èÞþarþà_ LeÞþ @_ÊÒ]h SÐeÞþ ÒkmþÐ Òd, JXÏÞhÐeþ @^ÞLÐÕh yÐ_Òeþ jèÁ¤cÞ@Ð]Ñ
bË-þaÒtÐaªÆ mþÐNÊ Òka ¼ Ð []_ÊjÐÒeþ 1805Òeþ HL aiÙ@Ð, 1806eÊþ 1809

`dàÔ«Æ [Þ_Þ aiÙ@Ð, 1809eÊþ 1813 `dàÔ«þ QÐeÞa þ iÙ@Ð J 1813eÊþ 1815`dàÔ«þ
`ÊZÞ [Þ_Þ aiÙ@Ð aÒtÐaªÆ LÐdàÔLÐeÑþ LeÞþaÐLÊ BªÆÐkÐeþ `õLÐh `ÐBmþÐ ¼ Ð 1815eþ
aÒtÐaªÆ ÒafLÊ ÒdDÜ ScÞÒeþ D_ï[Þ jÐ^Þ[ ÒkÐB\Þa, ÒjWÐÒeþ QÞeþyÐ¯ÑÆ aÒtÐaªÆ
mþÐNÊ Òka ÒaÐmÞþ `õ[Þhöã[Þ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÞ `õ[Þhöã[Þ `ÐB `õSÐ J ScÞ]ÐeþcÐÒ_ ScÞeþ
D_ï[Þ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ @ÐhÐ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ
1805Òeþ JXÏÞhÐeþ bËþ-eþÐSjè 13,14,825V*Ð ^ÐdàÔ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð
ceþÐWÐcÐÒ_ dÐkÐ ^ÐdàÔ LeÞþ\ÞÒm,þ [kÚeÊþ HkÐ EZÐ _\ÞmþÐ ¼ Ð 1806-1809eþ
[Þ_ÞaiÙ@Ð aÒtÐaªÆ @_ÊjÐÒeþ HkÐ aówÞ`ÐB 14, 35, 354 V*Ð yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð [Ð'
`Òeþ c^Ô `õ[Þ \eþ bË-þaÒtÐaªÆ ÒaÒf cÐmþNÊSÐeÑþ aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð LóiÞeþ D`ùÐ]_ J
eþ¯Æ[ aÐ QÐiÑeþ jèÐ\àLÊ ]ó½Þ¤Òeþ _ eþMÞ `õÐ¯Æ[Ó HkÞ ScÐ aówÞ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð [Ð'WÐeÊþ
aXÏ L\Ð, cÐmþNS Ê ÐeÑþLÊ LXÏÐLXÏÞ bþÐÒa @jÊmþ LeþÐdÐD\ÞmÐþ ¼ Ð `õÐLó[ÞL aÞ`dàÔ¯Æ ÒaÒf
MSZÐ RÐXÏ L\Ð L]ÐQÞ[ aÞQÐeþLÊ _Þ@ÐdÐD _\ÞmþÐ ¼ Ð bË-þaÒtÐaªÆeþ HkÞ LÊèÞþZÐc
jcèuÒeþ c«ÆaÔ Ò]B èþarþàÑ LÐfÒeþ aÒtÐaªÆ @^ÞLÐeÑþ Hjç.Hmþ.ç ÒcXμÆ LkÞ\ÞÒmþ
""jWÞLç bþÐaÒeþ @_ÊjuÐ_ _ LeÞþ eþÐSjè _ÞwàÐeþZ LeþÐdÐD\ÞmþÐ HaÕ awÙ[ eþÐSjèLÊ
LÒWÐeþ bþÐaÒeþ @Ð]Ð¯Æ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð''
a_ÔÐ, aÐ[ÔÐ aÐ ceÊþXÏÞ bþfÞ `õÐLó[ÞL aÞ`dàÔ¯Æ ÒaÒf ceþÐWÐ @cfeþ
eþ¯Æ[LÊ eþÐSjè eÞþkÐ[Þ cÞfÊ\ÞmþÐ , dÐkÐ BÕÒeþS hÐj_LÐfÒeþ ]ÊÓjè`ï ÒkmþÐ ¼¼Ð
$¼fÒe,þ MSZÐ jÕNõk LeÞþ _`ÐeÞþ @Ò_L ScÞ]Ðeþ ScÞ]ÐeÑþ keþÐB\ÞÒmþ HaÕ
ÒjcÐ_* ScÞ]ÐeÑþ LmÞþL[Ðeþ Ò$¼ÐVà DBmÞ¯ÆcçÒeþ _ÞmþÐc ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ
ScÞ]ÐeÑþNÊXÏÞLÊ a=ÐfÑ @cmþÐcÐÒ_, ÒdDÜcÐÒ_ _ÞmþÐc ÒaÒf D`yÞ[ \ÞÒm,þ
LÞZÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð 1807Òeþ JXÏÞhÐeþ 266VÞ ScÞ]ÐeÑþ _ÞmþÐc ÒkÐB\ÞmþÐ, LÐeþZ
ÒjNÊXÏÞLeþ ScÐ ÒcÐV [Þ_Þ mþl V*ÐeÊþ @^ÞL Ò`ßW ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼¼Ð jèÁ¤ cÞ@Ð]Ñ
aÒtÐaªÆ Ò eþ l[Þ N õ ª Æ ÒkÐB 1816-1817 ÒafLÊ @Ò_L ScÞ ] Ðeþ `Ê Z Þ
jè[Ó`õaórþ bþÐaÒeþ ScÞ]ÐeÑþ jè[èÐ^ÞLÐeþ [ÔÐN LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐ_* ScÞ]ÐeÑþ
c^Ô a=ÐfÑ @cmþÐcÐ_* kÐ[LÊ dÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð _Ë[_ ScÞ]Ðeþ `ÐmþVÞ\ÞaÐ a=ÐfÑ
@cmþÐcÐÒ_ `õÐ¯Æ[Ó JXÏÞhÐÒeþ ajaÐj LeÊþ_\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒLaf ScÞ]ÐeÑþÒeþ MSZÐ
@Ð]Ð¯Æ`ÐBÜ _ÞdÊ¦Æ @cmþÐcÐ_* cÐ^ÔcÒeþ MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ScÞ]Ðeþ*
`õ[Ôl _ÞOÐ eþkÊ _\ÞaÐeÊþ @cmþÐcÐÒ_ eþ¯Æ[cÐ_*WÐeÊþ MSZÐ aÔ[Ñ[ _Ð_Ð
Òa@ÐB_ç `ÐDZÐ c^Ô @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþS bË-þeþÐSjè _Ñ[Þeþ HL aXÏ LÊèÞþZÐc ÒkmþÐ jÐkÊLÐeþ J ckÐS_cÐ_*
LÐeþaÐeþ aówÞ ¼ Ð HL _Þ~Ù½¤ ]Þ_eþ jËdàÔÐªÆ `ËaàeþÊ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ LmÞL þ [Ðeþ eþÐSÒLÐiÒeþ

cÐmþNÊSÐeÑþ ScÐ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô\Ð ScÞ]ÐeÑþ jè[è keþÐBaÐeþ @Ðh*Ð
\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ ÒjcÐÒ_ ckÐS_ J jÐkÊLÐeþcÐ_*WÐÒeþ ScÞ]ÐeþÑ auÐ Ò]B @^ÞL
jÊ^Òeþ FZ @ÐZÊ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐSjè ScÐÒeþ ckÐS_* ckrþè HÒ[ @^ÞL \ÞmþÐ Òd, `ÊeÑþeÊþ
LVLLÊ JXÏÞhÐeþ eþÐS^Ð_Ñ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð LÐeþZ `ÊeÑþÒeþ aXÏ ckÐS_eþ
@bþÐa eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ ckÐS_cÐÒ_ c^Ô `Òeþ auÐ `XÏÞ\ÞaÐ ScÞ]ÐeÑþLÊ aÔÐSÔÐ©Æ
LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð NõÐcÐqfÒeþ jÐkÊLÐeþ eþ¯Æ[ aÐ QÐiÑLÊ @^ÞL jÊ^Òeþ FZ Ò]B FZ
èÞþÒhÐ^ LeÞþ _`ÐeÞþaÐ @bÞþÒdÐNÒeþ ScÞ aÐSÔÐ©Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼J ScÞcÐmÞþL
ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_* jc¯ÆÒeþ ScÞ kªÆÐ«Æeþ ÒkaÐ, jÐkÊLÐeþ J ckÐS_
ÒhõZÑeþ D[ÿÐ_ ÒkaÐ, HL _Ë@Ð ScÞ]Ðeþ ÒhõZÑ jó½Þ¤ ÒkaÐ [\Ð @Ò_L ScÞcÐmÞþL
kÐ[eþÊ ScÞeþ jèrþè QÐmÞþdÞaÐ HL _Þ¯ÆcÞ[ OVZÐ ÒkmþÐ ¼ Ð @\àÐ[ç HZÞLÞ LóiÞScÞ `ZÔ
aªÊÆ bþfÞ LÞZÐ aÞLÐ ÒkmþÐ ¼ Ð
mþaZ _Ñ[Þ
JXÏÞhÐÒeþ aÞªóÆ[ jcÊ]õ D`LËf eþkÞ\ÞaÐeÊþ mþaZ D`ùÐ]_ ÒkDRÞ HWÐLÐeþ
HL `ÐeþƒÆeÞþL hÞÁ¤ ¼ Ð mþaZ D`ùÐ]_ J ÒdÐNÐZÒeþ jkjõ jÕMÔÐÒeþ ÒmþÐL HWÞ
_ÞÒ¯ÆÐSÞ[ ¼ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ BÕÒeþScÐÒ_ mÊþZ D`ùÐ]L J aÔajÐ¯ÑÆcÐ_*WÐeÊþ
hÊ°Æ @Ð]Ð¯ÆLÊ ckrþè Ò]B [ÐLÊ eþÐSjèeþ HL `õcÊM D# LÒmþ ¼ Ð ceþkpÐ hÐj_
LÐfÒeþ mþaZ D`ùÐ]_Òeþ _ÞÒ¯ÆÐSÞ[ cmþÐ=ÞcÐ_*WÐeÊþ ÒL×ZjÞ Leþ @Ð]Ð¯Æ ÒkD
_\Þ m þ Ð ¼¼Ð ÒLaf mÊ þ Z aÔajÐ¯ÑcÐ_*WÐeÊ þ hÊ ° Æ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\Þ m þ Ð ¼¼Ð cÐ[õ
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LmþÐ `Òeþ ceþÐWÐLÐfÑ_ mþaZ _Ñ[ÞLÊ èÞþarþà_ LÒmþ ¼ Ð
1804Òeþ JXÏÞhÐÒeþ B½¤ B¨Þ@Ð LƒÆÐ_Ñ mþaZ D`ùÐ]_ J aÔajÐ¯Æ D`Òeþ
HLQÐVÞ@Ð @^ÞLÐeþ SÐkÞeþ LÒmþ ¼ Ð
1804Òeþ jeþ L Ðeþ `õ \ Òc mþ a ZeÊ þ hÊ ° Æ @Ð]Ð¯Æ L Ê jÊ _ Þ ¯ Æ § Þ Æ [ LeÞ þ a Ð
DÒ~hÔÒeþ JXÏÞhÐeþ mþaZ LÐeþaÐeþLÊ a=eþ mþaZ aÞbþÐNþ @^Ñ_Òeþ eþMÞÒmþ
HaÕ JXÏÞhÐ`ÐBÜ SÒZ mþaZ HÒSÃ¤ _ÞdÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð ÒScçj LÞ=ç ÒkÒmþ JXÏÞhÐeþ
`õ \ c mþ a Z HÒSÃ¤ ¼¼Ð jeþ L Ðeþ * HLQÐVÞ @ Ð aÔayÐ @_Ê j ÐÒeþ Lró à ` l*
aÞ_Ð_Êc[ÞÒeþ mÊþZ D`ùÐ]_ _ÞiÞw ÒkmþÐ ¼ Ð 1814Òeþ OÒeþÐB aÔakÐeþ`ÐBÜ c^Ô
D`LËfÒeþ ÒmþÐL mÊþZ cÐeÞþ`ÐeÞþÒa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ @ÐÒ]h SÐeÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð @ÐÒ]hLÊ
mþÐNÊ LeÞþaÐjLÐÒh yÐÒ_ yÐÒ_ mþaZ HÒSÃ¤*]èÐeþÐ LcàQÐeÑþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð
"Òa_Þ¯Æcç' mÊþZceþÐ at ÒkÒmþ jeþLÐeþ mþaZeÊþ `õQÊeþ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÞþ`ÐeÞþÒa
ÒaÐmÞþ @ÐhÐ aÐuÞÒmþ ¼ Ð HcÞ[ÞÒeþ aÞ 1818eþ HL kÞjÐa @_ÊdÐ¯ÑÆ, LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþ

bË-þeþÐSjèWÐeÊþ @^ÞL @\à mþaZ aÔajÐ¯ÆeÊþ mþÐbþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LƒÆÐ_Ñ hÐj_eþ Òhi
ÒafLÊ (1858) mþaZ aÞLõÑeÊþ LƒÆÐ_Ñ aÐiÞàL 39 mþl V*Ð D`ÐSà_ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ
HkÐ bË-þeþÐSjèeÊþ D`ÐSÙ[ @\àeþ ]ÊBNÊZeÊþ @^ÞL \ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ ÒjÒ[ÒaÒf ]ÊB `õLÐeþ mÊZ D`ùÐ]_ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð aÐÒmþhèeþ J LVL
D`LËfÒeþ mþaZÐ¦Æ `ÐZÞLÊ $Ê¼VÐB mÊZ D`ùÐ]_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐLÊ `=Ð mÊþZ
LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ Mnà @^ÞL, LÐeþZ mÊþZ cÐeÞþaÐ`ÐBÜ SÐÒfZÞeþ @ÐahÔL[Ð
`XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð QÞmÞþLÐ, kÊcÐ J N&Ðceþ @_ÔÐ_Ô D`LËfÒeþ mþaZÐ¦Æ `ÐZÞLÊ jËdàÔ [Ð`Òeþ
hÊMÐB mÊþZ D`ùÐ]_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐLÊ LLàQ mÊþZ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ
`=Ð mÊþZ [Êf_ÐÒeþ Mnà Lcç ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf cÐXÏõÐjç mþaZ aÞbþÐNÒeþ aÕN @Ò`lÐ
mþaZ hÊ°Æ MÊaç Lcç (@^Ð@^Þ) \ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ mþaZeÊþ @^ÞL Le @jÊmþ LeÞþaÐ
@bÞþ`õÐ¯ÆÒe JXÏÞhÐeþ mþaZ LÐeþaÐeþLÊ a= @^Ñ_y LeÞþ eþMÞÒmþ HaÕ D`ùÐ]_
Mnà EZÐ LeÞþaÐ jLÐÒh jaÊWÞ `=Ð a]fÒeþ LLàQç `w[ÞÒeþ mÊþZ cÐeÞþaÐLÊ _ÞÒ~àh
Ò]Òmþ ¼¼Ð SfaÐ¯ÊÆ ]ó½Þ¤eÊþ HkÐ jc÷aèþ ÒkmþÐ _ÐkÚ ¼¼Ð $¼fÒeþ mÊþZ D`ùÐ]L
cmþÐ=ÞcÐÒ_ aÞÒhi l[Þeþ j®ÊMÑ_ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ @ÐNÊ@Ð @\à Ò_B HÒSÃ¤
aÐ LƒÆÐ_Ñ`ÐBÜ mÊþZ cÐeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð H\ÞÒeþ ÒjcÐ_*Ê @Á¤ `ÐeÞþhõcÞL cÞfÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð
`ÐeÞþhõcÞL aÔ[Ñ[ aÔ¦ÞÆN[ aÔakÐeþ`ÐBÜ ÒjcÐ_*Ê ÒMÐeþÐLÞ mÊþZ ÒdÐNÐB
]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð aÔakÐeþ aÐkÐÒeþ afLÐ mÊþZLÊ ÒjcÐÒ_ aSÐeþÒeþ aÞLõÑ LeÞþ d[ç
LÞqÞ[ç mþÐbþ `ÐD\ÞÒmþ ¼ Ð mÊþZ @ÐB_ç LÒWÐeþ _\ÞmþÐ ÒaÒf LÞRÞ @^ÞL mÊþZ c^Ô
ÒjcÐÒ_ D`ùÐ]_ LeÞþ "ÒQÐeþÐÒe'þ aSÐeþÒeþ aÞLõÑ LeÊþ\ÞÒmþ¼ Ð
1836Òeþ cmþÐ=ÞcÐ_*Ê ]Þ@ÐdÐD\ÞaÐ ÒMÐeþÐLÞ mÊZ at LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ;
1838Òeþ ÒjcÐ_*eþ ckZ `Þ R Ð `ÐeÞ þ h õ c Þ L LÊ c^Ô kõ Ð j LeÞ þ ] Þ @ ÐNmþ Ð ¼¼Ð
mÞþbeþ`ÊmþçeÊþ @Ðc]Ð_Ñ ÒkD\ÞaÐ mÊþZeþ `õjÐe`ÐBÜ HkÐ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÐ
$¼fÒeþ Ò]hÑ mÊþZ [Êf_ÐÒeþ aÞÒ]hÑ mÊþZ aSÐeþÒeþ hªÆÐÒeþ D`mþ•Æ ÒkmþÐ ¼¼Ð
@Ðeþc÷Òeþ aÞÒ]hÑ mÊþZ aÔakÐeþLÊ Ò_B jÐcÐSÞL aÐeþZ eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð cÐ[õ hªÆÐÒeþ
cÞfÞaÐÒdÐNÊÜ 1860 cjÞkÐ ÒafLÊ HkÐ JXÏÞhÐÒeþ akÊ[ èÞcÐZÒeþ aÞLõÑ ÒkmþÐ ¼¼Ð
Ò]hÑ `=Ð J LLàQç mÊþZ aÞeÊþwÒeþ dÊ¦ÞÆ LeþÐNmþÐ¼¼Òd, HkÐ aÞÒ]hÑ mÊþZ [Êf_ÐÒeþ
_Þcï cÐ_eþ J jèÐyÔ`ÐBÜ @kÞ[Leþ ¼¼Ð cÐ[õ 1822Òeþ JXÏÞhÐeþ LcÞj_eþ ½mÞÙÕ
jÐÒka Ò]hÑ mÊþZeþ `õhÕjÐ LeÞþ ÒmþMÞ\ÞÒmþ ""@jèÐyÔLeþ èÞþÒah ÒkaÐ jÒrþè
HWÐÒeþ (JXÏÞhÐÒe)þ bþÐeþ[eþ jÒaàÐLúó½¤ mþÊZ jeþLÐeþ* HLQÐVÞ@Ð aÔayÐ
cÐ^ÔcÒeþ D`ùÐ]Þ[ ÒkÐB\ÐH ¼¼Ð H\ÞeÊþ aÐiÙL `ÐMÐ`ÐMÞ 18 mþl V*Ð eþÐSjè
@Ð]Ð¯Æ kÊH ¼¼Ð''

mþÞbþeþ`ÊmþçeÊþ @Ðc]Ð_Ñ ÒkD\ÞaÐ mÊþZLÊ @^ÞL Ò`õÐ#Ðk_ cÞfÞaÐÒdÐNÊÜ [\Ð `=Ð
mÊ þ Z D`ù Ð]_ `õ [ Þ jeþ L Ðeþ * Òaß c Ð[ó L cÒ_Ðbþ Ð aÒdÐNÊ Ü 1880Òeþ a=
Ò`õjÞÒX_çjÞeþ mÊþZ aÞbþÐN at ÒkmþÐ; `=Ð mÊþZ D`ùÐ]_ `õÐ¯Æ _Þ¾Þ¤kï ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ
$¼fÒeþ `õÐ¯Æ 26,000 cmþÐ=Þ SÑaÞLÐSà_eþ `xÐ keþÐBÒmþ ¼ Ð HcÐ_*Ê aÐ]çÒ]Òmþ
mÊþZ D`ùÐ]_ hÞÁ¤ J mÊþZ aÔajÐ¯Æ D`Òeþ @ÐhõÞ[ @Ò_L ÒmþÐL (d\Ð: SÐÒfZÞ
jÕNõkLÐeÑ,þ cÐmþçaÐkÑ hNXÏÞ@Ð @Ð]Þ) SÑaÞLÐ keþÐBÒmþ ¼ Ð HcÐÒ_ jcÒªÆ \ÞÒmþ
ÒRÐV QÐiÑ aÐ LóiÞ hõcÞL ¼ Ð a_ÔÐ, aÐ[ÔÐ ÒaÒf $¼jmþ _½¤ ÒkÒmþ mÊþZ D`ùÐ]_LÊ
@ÐhõÐLeÞþ ÒjcÐÒ_ QfÞ dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð mÊþZ D`ùÐ]_ at ÒkaÐ `Òeþ ÒjcÐ_* c^ÔeÊþ
@^ÞLÐÕh E_aÞÕh h[ÐvÑeþ Òhi bþÐNÒeþ acàÐ J @ÐjÐceþ QÐ' aNÞQÐLÊ hõcÞL
bþÐaÒeþ LÐc LeÞþaÐ`ÐBÜ QÐmÞþNÒm,þ d]ÞJ ÒjWÐÒeþ _Ð ÒjcÐ_*Ê @^ÞL `ÐeÞþhõcÞL
cÞfÊ\ÞmþÐ _Ð èþÞÒah jÊMLeþ \ÞmþÐ ¼ Ð
1891Òeþ JXÏÞhÐÒeþ Ò]hÑ mÊþZ D`ùÐ]_-hÞÁ¤eþ `Ê_eÊþwÐeþmþÐNÞ jeþLÐeþ
HWÐLÐeþ mÊþZ LÐeþaÐeþLÊ a=eÊþ cÐXÏõÐjç mÊþZ aÞbþÐNLÊ yÐ_Ð«Æeþ LÒmþ ¼ Ð HLQÐVÞ@Ð
_Ñ[ÞÒeþ `ÊZÞ \Òeþ JXÞhÐÒeþ jeþLÐeþ mÊþZ D`ùÐ]_ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð D`ùÐ]_Mnà kõÐj
`ÐBÜ H\eþ cÐXÏõÐjÒeþ `õQfÞ[ LLàQ `w[ÞÒeþ @\àÐ[ç mþaZÐ¦Æ SfLÊ MeþÐÒeþ hÊMÐB
mÊZ
þ D`ùÐ]_ LeÞa þ Ð`ÐBÜ cmþÐ=ÞcÐ_*Ê _ÞÒ~àh ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð SfaÐ¯ÊÆ ]ó½Þ¤eþÊ HkÐ @j$¼f
ÒkmþÐ J cmþÐ=ÞcÐÒ_ @`ËeþZÑ¯Æ l[Þ jkÞÒmþ ¼ Ð 1902Òeþ JXÏÞhÐÒeþ yÐ_Ñ¯Æ mÊþZ
D`ùÐ]_ jÕ`ËÀà at \ÞmþÐ ¼ Ð Òeþfeþ `õQf_ $¼fÒeþ cÐXõÐjç J mÞþbþeþ`ÊmþeÊþ mÊþZ @ÐjÞ
JXÏÞhÐÒeþ aÞLõÑ ÒkmÐþ ¼ Ð HkÞèÞþ bþÐÒa BÕÒeþS hÐj_ LÐfÒeþ HL yÐ_Ñ¯Æ `ÐeþƒÆeÞþL
DÒ]ÔÐN @Ò^Ð`[_eþ hÞLÐeþ ÒkmþÐ ¼ Ð
@aLÐeÑþ J aÐZÞSÔ _Ñ[Þ

bË-þeþÐSjè J mþaZ aÔajÐ¯Æ aÔ[Ñ[ BÕÒeþS jeþLÐeþ @aLÐeÑþ ]õaÔ D`ùÐ]_
J aÐZÞSÔeÊþ (eþ©ÆÐ_Þ, @Ðc]Ð_Ñ J @ÐbÔ«ÆeÑþZ aÐZÞSÔ) c^Ô eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ
mþÐNÞÒmþ ¼ Ð ceþkpÐ hÐj_ LÐfÒeþ JXÏÞhÐÒeþ aÞ_Ð LVLZÐÒeþ aÞbÞþ_ï `õLÐeþ c]
D`ùÐ]_ J @$Þ¼c LÐeþaÐeþ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþÐÒL [ÐLÊ aÞÒhiLeÞþ OÒeþÐB bþÐÒa
D`ùÐ]_ J aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑ J NõÐcÑZ Òl[õÒeþ Ò]hÑ c]eþ aÔakÐeþ
\ÞÒmþ c^Ô aÔajÐ¯Æ bþÐaÒeþ [Ð'eþ aÞÒhi `õQf_ _\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ LÐeþZeÊþ
ceþkpÐcÐÒ_ HaÕ [Ð* `ËaàeÊþ ÒcÐNmþcÐÒ_ [Ð' D`Òeþ hÊ°Æ ajÐB _ \ÞÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþScÐ_* `ÐBÜ HkÐ @Ð¯Æeþ HL ÒjõÐ[ ÒkmþÐ ¼ Ð @Ðeþc÷Òeþ HkÐeþ LÐeþaÐeþLÊ
_Þ¯Æ§ÆZ LeÞþaÐ jkS _\ÞmþÐ ¼ Ð [\Ð`Þ LÐfLõÒc H\ÞeÊþ jeþLÐeÑþ eþÐSjè aówÞ `ÐBaÐLÊ

mþÐNÞmþÐ ¼ Ð 1814-15 cjÞkÐÒeþ BÕÒeþS jeþLÐe* @aLÐeÑþ @Ð¯Æ \ÞmþÐ aÐiÞàL
15,000V*Ð ¼ Ð HkÐ 1857-58ÒafLÊ @\àÐ[ç LƒÆÐ_Ñeþ DÒo] ÒkmþÐ ÒafLÊ
aówÞ`ÐB ÒkmþÐ 93,667 V*Ð ¼¼Ð LÐfLõÒc @aLÐeÑþ ]õaÔ D`Òeþ jeþLÐeþ*
_Þ¯Æ§ÆZ aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð aSÐeþLÊ aÞÒ]hÑ cÐ]L ]õaÔ c^Ô @Ðc]Ð_Ñ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ
$¼fÒe jeþLÐeþ* @aLÐeÑ @Ð¯Æ ]öã[ N[ÞÒeþ aówÞ `ÐBmþÐ¼ Ð 1913-14 ÒafLÊ
HkÐ bË-þeþÐSjèeÊþ [Þ_Þ mþl V*Ð EZÐ \ÞmþÐ ÒaÒf 1919-20 ÒafLÊ aówÞ`ÐB bË-
þeþÐSjèWÐeÊþ `Ðq mþl V*Ð @^ÞL ÒkmþÐ ¼ Ð
cÊ]õÐ _Ñ[Þ
cekpÐ hÐj_ LÐfÒeþ JXÏÞhÐÒeþ LDXÏÞ cÊ]õÐeþ `õQf_ \ÞmþÐ ¼¼Ð 1811Òeþ
jeþLÐeþ Òeþ×`Ô cÊ]õÐÒeþ eþÐSjè @Ð]Ð¯Æ LÒmþ ¼¼Ð HkÞ LÐeþZeÊþ LDXÏÞeþ cËmÔþÒeþ
`[_ OVÞmþÐ ¼¼Ð ÒmþÐÒL LDXÏÞ aÞ_Þc¯Òeþ Òe×þ`Ô cÊ]õÐ jÕNõk LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj
LeÞþ cÊ]õÐ aÞ_Þc¯ÆLÐeÑþ]èÐeþÐ ÒhÐiÞ[ ÒkÒmþ ¼¼Ð jeþLÐeþ yÞeþ LeÞþ\ÞÒm,þ V*ÐLÊ
QÐeÞþ LÐkÐZ LDXÏÞ, cÐ[õ @jmÞþ aSÐeþÒeþ aÞ_Þc¯Æ cËmÔþ ÒkmþÐ V*ÐLÊ R@eÊþ jÐ[
LÐkÐZ LDXÏ Þ ¼¼Ð @\à Ð [ç ÒdDÜ ScÞ ] Ðeþ `Ðq kSÐeþ V*Ð eþ Ð Sjè Ò]aÐ`ÐBÜ
20,000 LDXÏÞ Ò]D\ÞÒmþ, HÒa @acËmÔþÐ¯Æ_ `Òeþ Ò]Òa 30,000 aÐ
[Ð'WÐeÊþ Ewèà LDXÏÞ¼¼Ð HkÐLÊ bþeþZÐ LeÞþaÐjLÐÒh ScÞ]ÐeþcÐÒ_ @^ÞL LÒWÐeþ
bþÐÒa eþ¯Æ[ `õSÐWÐeÊþ @^ÞL LDXÏÞ Ò]¯Æ cÐNÞÒmþ ¼¼Ð LDXÏÞ ÒdÒk[Ê aÞÒhiLeÞþ
NeÞþa [f ªÆeþeþ ÒmþÐL @^ÞL aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒm,þ ÒjcÐ_*Ê @^ÞL l[Þ jkÞÞþaÐLÊ
`XÏÞmþÐ ¼¼Ð Lõ¯Æ aÞLõ¯Æ ÒaÒf ÒjcÐ_* `ÐMÒeþ \ÞaÐ LDXÏÞLÊ Òe×þ`ÔcÊ]õÐÒeþ
aÞ_Þc¯Æ LeþÐdÞaÐeÊþ ÒjcÐÒ_ ÒhÐiZeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ HaÕ aSÐeþÒeþ Òe×þ`Ô
cÊ]õÐeþ Ló[õÞc @bþÐa jó½Þ¤ ÒkmþÐ ¼¼Ð H\ÞÒeþ cÊ]õÐaÞ_Þc¯ÆLÐeÑþ jÐkÊLÐeþ ckÐS_cÐÒ_
MÊaç mþÐbþ `ÐBÒmþ ¼¼Ð
SN_ïÐ\ ctÞeþ èÞþQÐf_Ð

BÕÒeþScÐ_*eþ JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf cekpÐcÐ_* kÐ[Òeþ SN_ïÐ\ ctÞeþ
èÞþQÐf_Ð bþÐe eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒMÐwàÐ eþÐSÐ `õ[Þhöã[Þ cÒ[ mþÒl V*Ð Ò]B `ÐeÞþ _\ÞaÐeÊþ
ceþkpÐcÐÒ_ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ _Þ¯Æ§ÆZ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*WÐeÊþ LÐYÏÞ Ò_B _ÞS @^Ñ_Òeþ
eþMÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ ceþÐWÐcÐ_*Ê èþÐSÞ[ LeÞþ ÒjkÞ @^ÞLÐeþ _ÞS kÐ[LÊ Ò_Òmþ ¼ Ð
H\Þ`ÐBÜ Dbþ¯Æ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ J [Ð* jc\Là aõÐkêZ ÒNÐºÑ¤ HaÕ MõÑ½Þ@¤Ð_ç cÞj_ÐeÑþ
ÒNÐºÑ¤]èÐeþÐ jeþLÐeþ [Ñaõ jcÐÒmþÐQ_Ðeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð cÞh_ÐeÑþcÐ_* @bÞÒdÐN

ÒkmþÐ Òd, jeþLÐeþ SN_ïÐ\ ctÞee þ þ Lrþàó[è kÐ[LÊ Ò_B cËrÞÙ `ËSÐLÊ cÐ_Ô[Ð Ò]DR«Þ¼ ÐÆ
HkÐ jÒrþè ctÞeþeþ èÞþQÐf_Ð J _Þ¯Æ§ÆZLÊ jeþLÐeþ kÐ[RXÏÐ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ
`RÒeþ `õcÊM LÐeþZ \ÞmþÐ ctÞeþeÊþ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞaÐ eþÐSjè ¼ Ð
1803Òeþ JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf BÕÒeþScÐÒ_ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ èÕþèþÐ J
_Ñ[Þ_Þ¯ÆcLÊ jÊeþlÞ[ eþMÞÒa ÒaÐmÞþ `õ[Þhöã[Þ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð `¨ÆÐcÐ_* cÐ^ÔcÒeþ
LÊkÐdÐB\ÞmþÐ Òd, BÕÒeþS eþÐS[èÒeþ SN_ïÐ\ jÊeþlÞ[ eþkÞÒa ¼ Ð SN_ïÐ\* jÕeþlL
bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþaÐ `Òeþ BÕÒeþScÐ_*Ê yÐ_Ñ¯Æ `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐLÊ `XÏÞ
_\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ `õ[ÞhöÊ[ÞLÊ jeþLÐeþ ]ÊB aià`ÐBÜ `Ðf_ c^Ô LÒmþ ¼ Ð @jmþÒeþ JXÏÞhÐ
]Mmþ LmþÐ `Òeþ ctÞeþ èÞþQÐf_Ð jcèuÒeþ _Þ¹¤rÞþ Ò_aÐ `ËaàeÊþ ÒjcÐÒ_ LÞRÞ
jc¯Æ QÐkÊÜ\ÞÒmþ ¼¼Ð
1806Òeþ BÕÒeþS jeþLÐeþ ceþÐWÐcÐ_* èÞþ [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ mÐNÊ LÒmþ ¼ Ð
LÐeþZ ctÞeþ èÞþQÐf_Ð`ÐBÜ Mnà ÒkD\ÞaÐ @\à bþeþZÐ ÒkaÐ L\Ð ! Le @Ð]Ð¯Æ`ÐBÜ
SÒZ LÒmþœÆeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒScçj kÃ¤eþ \ÞÒmþ `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþeþ `õ\c
LÒmþœÆe¼ Ðþ kÃ¤eþ ctÞee þ þ aÞ^Þ èÞQ
þ Ðf_Ð bþÐeþ aõÐkêZ `¨ÞÆ[cÐ_*eþ HL jcÞ[Þ D`Òeþ
_ÔªÆ LÒmþ ¼ Ð LÒmþœÆeþ* jÊ`ÐeÞþh @_ÊjÐÒeþ jeþLÐeþ aõÐkêZcÐ_*Ê jcÞ[Þeþ j]jÔ
_ÞdÊ¦Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð `Òeþ ctÞeþÒeþ jÕ`ó¦Æ aÔ¦ÞÆcÐ_*]èÐeþÐ HkÞ j]jÔcÐÒ_ _ÞaàÐQÞ[
ÒkÒa ÒaÐmÞþ aÔayÐ ÒkmþÐ ¼ Ð
1807Òeþ SSà ÒJèaçjÆ ctÞeþeþ LÒmþœÆeþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð ctÞeþ èÞþQÐf_Ð
jcèuÒeþ jÕ`ËÀ¤à @_ÊjuÐ_ LeÞþ Òj jeþLÐeþ*Ê HL eÞþÒ`ÐVà Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ
Òj ctÞeþeþ aÔayÐ_ÞcÒ«Æ ]ÊBVÞ `õªÆÐa Ò]B\ÞÒmþ ¼¼Ð `õ\c- SN_ïÐ\ ctÞeþLÊ
cÞfÞ\ÞaÐ ScÞeþ MSZÐ jeþLÐeþ @jÊmþ LeÞþ Òj @\àÒeþ ctÞeþ Mnà `ËeþZ Le«ÊÆ ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯-Æ ctÞeþeþ @_ÐahÔL MnàLÊ LÐV LeþÐdÐD ¼ Ð jeþLÐeþ ]ÊBVÞdÐL `õªÆÐaLÊ
cÐ_ÞÒ_Òmþ ¼ Ð 1809Òeþ ctÞeþ èÞþQÐf_Ð bþÐeþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*Ê aÕhÐ_ÊLõcÞL bþÐÒa
]Þ@ÐNmþÐ¼¼Ð LÐeþZ, aÞÒ]hÑ bþÐaÒeþ jeþLÐeþ ctÞeþeþ Ò]ß_tÞ_þ èÞþQÐf_ÐÒeþ
@jÊaÞ^Ð @_Êbþa LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, K`_ÞÒahÞL jèÐ\à ]ó½Þ¤eÊþ ctÞeþ èÞþQÐf_Ðeþ
ÒL×ZjÞ aÞ Ò hi [Ð`ù d à Ô jeþ L Ðeþ Ò]MÞ `ÐeÊ þ _\Þ Ò mþ ¼¼Ð [ó [ Ñ¯Æ [ Ó, ctÞ e þ
èÞþQÐf_ÐÒeþ jeþLÐeþ kªÆÒl` LeÞþaÐ]èÐeþÐ MõÑ½Þ@Ð_ç ^ÐcÙL ÒNÐºÑ¤eþ LVÊ
jcÐÒmþÐQ_Ð jkÔ LeÞþaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð @^ÞL jcÐÒmþÐQ_Ðeþ heþaÔ _ ÒkaÐ`ÐBÜ
jeþLÐeþ [Ñ\àdÐ[õÑcÐ_*WÐeÊþ @jÊmþ ÒkD\ÞaÐ LeþLÊ ctÞeþ jÕ`LàÑ¯Æ aÔÐ`ÐeþÒeþ
Mnà LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, 1825Òeþ ctÞeþeþ eþÐSjè J [Ñ\àdÐ[õÑ LeþLÊ
D`ÒdÐN LeÞþ SN_ïÐ\ jXÏLeþ `Ê_Ó_ÞcàÐZ LÐdàÔ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð

SN_ïÐ\ ctÞee þ þ _Þ¯§Æ Z
Æ kÐ[LÊ Ò_B LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþ MõÑ½Þ@Ð¤ _ç cÞh_ÐeÑþcÐ_*eþ
[Ñaõ aÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ jeþLÐeþ cËr` ÙÞ S
Ë ÐLÊ `õh¯
õ Æ Ò]DR«ÞÆ ÒaÐmÞþ
@bÞÒþ dÐN ÒkD\ÞmÐþ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf eþ\dÐ[õÐ jc¯ÆÒeþ @Ò_L ÒmþÐL eþ\QL [Òf
có[ÔÊ aeþZ LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð jeþLÐe* aÞÒeþÐ^Ñ cÞh_ÐeÑcÐ_* c[Òeþ HkÞ @cÐ_ÊiL Þ _eþk[ÔÐLÊ
LƒÆÐ_Ñ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊRþ «ÞÆ ¼ Ð ctÞeþ èÞQ
þ Ðf_Ð`ÐBÜ jeþLÐeþ _Þ¯cÆ [ Þ @\à jÐkÐdÔ LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
HkÐLÊ MõÑ½Þ@Ð¤ _ç aÞÒeþÐ^Ñ LÐdàÔ ÒaÐmÞþ cÞh_ÐeÑþcÐÒ_ @bÞÒþ dÐN LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
ctÞeþ LÐdàÔÒeþ jÕ`ó¦ÞÆ Ò_B jeþLÐeþ* jcÐÒmþÐQ_Ð BÕmþ¨ÆÒeþ c^Ô
hÊZÐNmþÐ ¼ Ð LƒÆÐ_Ñeþ _Þ¯Æ§ÆZ ÒaÐXÏà (Board of Control)c^Ô jeþLÐeþeþ ^ÐcÞàL
kªÆÒl`LÊ _Ð`jt LÒmþ ¼¼Ð 1833Òeþ LƒÆÐ_Ñeþ _ÞÒ~àhLc¨ÆfÑ (Board of
Directors) LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþLÊ ctÞeþ èÞþQÐf_ÐÒeþ jÕ`ó¦Æ _ÒkaÐ`ÐBÜ [\Ð
[Ñ\àdÐ[õÑ LeþLÊ DÒo] LeÞþaÐLÊ `õaf QÐ` `õÒ¯ÆÐN LÒmþ ¼ Ð jeþLÐe*Ê B=Þ[
LeÞþ c¨ÆfÑ c«ÆaÔ Ò]Òm,þ ""aÞbÞþ_ï S_NkfÞ`ËÀ¤à yÐ_eþ hÐ«ÞÆ eþlL ÒkaÐeþ
aÐkÐ_ÐÒeþ @ÐÒc÷cÐÒ_ cËrÞþà`ËSÐ `ÑWNÊXÏÞLe `õcÊM eþlÐLrþàÐ jÐSÞRÊ ¼ Ð'' 1838Òeþ
_ÞÒ~àhLc¨ÆfÑ `ÊZÞ \Òeþ ctÞeþ èÞþQÐf_ÐeÊþ ]ËÒeBþ eþkÞaÐLÊ jeþLÐeþ*Ê _ÞÒ~àh
Ò]Òmþ ¼¼Ð 1840 H`õ Þ m þ ç cÐjÒeþ HL _Þ ¯ Æ c @_Ê j ÐÒeþ [Ñ\à y Ð_cÐ_*Òeþ
[Ñ\àdÐ[õÑLeþ DÒo] LeþÐdÞaÐ Ò_B _ÞÒ~àh SÐeÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ @_ÊjÐÒeþ `ÊeÑþ
ctÞeþeÊþ c^Ô [Ñ\àdÐ[õÑ Leþ @Ð]Ð¯Æ at ÒkmÐ ¼ Ð
HkÐ `Òeþ cÞh_ÐeÑþcÐÒ_ ctÞeþLÊ @Ð\ÙL @_Ê]Ð_ _ Ò]aÐLÊ jeþLÐeþ*Ê aÐ^Ô
LÒmþ ¼ Ð 1850 cjÞkÐÒeþ H Ò_B BÕmþ¨Æeþ LƒÆÐ_Ñ _ÞÒ~àhLc¨ÆfÑ `ÐMÒeþ ]ÐaÞ`[õ
Ò`hç LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐeþ DrþeþÒeþ LVL LcÞj_eþ H.ÒS.Hcç. cÞmþçj @_Ê]Ð_ ÒL×ZjÞ
aÔ¦ÞÆN[ `ËSL`ÐBÜ _ÊÒkÜþ, aeÕþ HL jÐaàS_Ñ_ @_Êº¤Ð_eþ jÐ^ÐeþZ kÞ[`ÐBÜ ÒaÐmÞþ
dÊ¦ÆÞ LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ @acÐ__Ð LÒmþ ceþÐWÐ jc¯ÆeþÊ eþkÞ\ÞaÐ èþƒÆeþÐ bþ= Òka J
S_ @jÒ«ÆÐi aówÞ `ÐBa ÒaÐmÞþ Òj SZÐBÒmþ ¼ Ð 1863 cjÞkÐeÊþ jeþLÐeþ* [eþ$¼eÊþ
ctÞeþLÊ `õ[Ôl @Ð\ÙL @_Ê]Ð_ Ò]aÐeþ aÞ^Þ `ËÀ¤à[Ó at ÒkmþÐ ¼ Ð [Ð' yÐ_Òeþ ctÞeþ
_ÐcÒeþ Ò]ÒaÐrþeþ ScÞeþ @Ð¯ÆLÊ aÔakÐeþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð D¦Æ ScÞ ÒMÐwàÐ NS`[Þ*Ê
]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð þ LkÞaÐ aÐkÊmÔþ Òd, Ò]ÒaÐrþeþ ScÞeþ @Ð¯Æ, `ËaàeÊþ cÞfÊ\ÞaÐ jeþLÐeÑþ
cÕSÊeÑþeþ jc[ÊmÔþ \ÞmþÐ ¼ Ð
NXÏSÐ[ _Ñ[Þ
ÒcÐNmþ J ceþkpÐ hÐj_ LÐfÒeþ JXÏh Þ ÐÒeþ @Ò_LNÊXH
ÞÏ Leþ] eþÐSÔ eþk\
Þ ÒÞ mþ ¼ Ð
O_ S=mþ J cÐfbËþcÞèÞþ`ËÀ¤à HkÞ eþÐSÔNÊXÏÞL Nc_ÐNc_ J ÒdÐNÐÒdÐN ]ó½Þ¤eÊþ

jc[f Òl[õeþ hÐjLcÐ_*`ÐBÜ @`kq cÒ_ ÒkD\ÞmÐþ ¼ Ð Ò[ZÊ þ ÒcÐNmþ J `Òeþ
ceþkpÐcÐÒ_ HkÞ eþÐSÔNÊXL ÞÏ Òeþ `õ[Ôl hÐj_ `õarþ_à LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒm¼¼Ðþ @\àÐ[ç jÕ`ó¦Æ
eþÐSÐcÐÒ_ `õb[ Ê è jèÑLÐeþ LeÞþ aÐiÙL Leþ Ò]D\ÞÒmþ HaÕ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ aÔÐ`ÐeþÒeþ
jèÐ^Ñ_[Ð `ÐB\ÞÒmþ ¼ Ð _ÞwÐà eÞ[ þ Leþ @jÊmþÞ `Òeþ ÒcÐNmþ J ceþkpÐcÐÒ_ HkÞ Leþ]
eþÐSÔNÊXL ÞÏ eþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ `õhÐj_Òeþ kªÆÒl` LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ eþÐSÔNÊXL ÞÏ Ê NXÏSÐ[
LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[ aÐkÐÒeþ eþk\ÞÞaÐ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ Òl[õLÊ ÒcÐNmþatÞ
LÊkÐdÐD\ÞmÐþ ¼ Ð ÒcÐNmþcÐ_*]èÐeþÐ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞaÐ HkÞ aÔayÐLÊ ceþkpÐcÐÒ_ LÐ¯Æc
eþM\ Þ ÒÞ mþ ¼ Ð ÒcÐNmþ aÐ ceþkpÐ @ÐB_ LÐ_Ê_, Ò`ÐmÞj þ ç , jÐ^ÐeþZ `ÐõhÐj_ÞL aÔayÐ,
@\à aÔayÐ B[ÔÐ]Þ L\Ð dÐkÐ @ÐÒmþÐQ_ÐLÊ @ÐÒj, [ÐkÐ ÒcÐNmþatÞ Òl[õÒeþ jÑcÞ[
eþk\Ê mÞ Ðþ ; NXÏSÐ[Òeþ [Ð'eþ jÞ^Ð `õarþ_ à ÒkD _\ÞmÐþ ¼ Ð
BÕÒeþScÐÒ_ LVL ]Mmþ LmþÐÒaÒf D`LËf J ÒLtõ JXÏÞhÐÒeþ @Ò_L
NXÏSÐ[ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ aÐkÐÒeþ ]lÞZ JXÏÞhÐ, dÐkÐ N&Ðc HÒS_çjÞ _ÐcÒeþ cÐXÏõÐjç
Ò`õjÞÒX_çjÞ jkÞ[ cÞhÞ eþkÞ\ÞmþÐ, [kÚÒeþ c^Ô HbþfÞ ÒLÒ[ÐVÞ eþÐSÔ \ÞmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ
jcèm` þ e
Ê L þ Ê ÒLtõ LeÞþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐ J @Ð^Ê_ÞL R[ÞhNXÏeþ 18VÞ lÊ]õ eþÐSÔ eþkÞ\ÞÒmþ¼ Ð
1803Òeþ BÕÒeþS J ceþkpÐcÐ_* c^ÔÒe Ò]JNÐÜ QÊ¦ÞÆ jèÐleÞþ[ ÒkaÐ ÒafLÊ H
c^ÔeÊþ @Ò_L eþÐSÐ BÕÒeþScÐ_* `öbÊþ[è jèÑLÐeþ LeÞþ jÐeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ 1805 Òhi jÊwÐ
jcªÆ NXÏSÐ[ BÕÒeþScÐ_* Lróà[è jèÑLÐeþ LeÞþ jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþS hÐj_ LÐfÒeþ c^Ô `ËaàeÊþ QfÞ @ÐjÊ\ÞaÐ NXÏSÐ[ aÔayÐ @aÔÐk[
eþkÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ @\à ÒkmþÐ Òd BÕÒeþScÐÒ_ `õSÐ* c=fLÊ ÒN×Z LeÞþ Leþ @jÊmþLÊ
`õcÊM[Ð Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð 1804-05Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf ÒcÐNmþatÞeþ bË-þeþÐSjè \ÞmþÐ
13,63,668V*Ð, 29VÞ NXÏSÐ[eþ bË-þeþÐSjè \ÞmþÐ 1,18,687 V*Ð ¼ Ð HkÞ V*Ð
NXÏSÐ[cÐÒ_ jeþLÐeþ* eþÐSÒLÐiÒeþ ScÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ jeþLÐeþ* ÒcÐVÐÒcÐVÞ
kÞjÐa @_ÊdÐ¯Ñ,Æ ÒjcÐÒ_ `õSÐ*WÐeÊþ @Ð]Ð¯Æ LeÊ\ÞÒmþ `õÐ¯Æ 650,000V*Ð¼¼Ð HkÐ
aÐkÐÒeþ c^Ô @Ò_L Leþ ÒjWÐLÐeþ `õSÐ Ò]D\ÞÒm ¼ Ð d]Þ ÒcÐNm,þ ceþÐWÐ J
BÕÒeþScÐ_*]èÐeþÐ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞaÐ JXÏÞhÐeþ bË-þeþÐSjèLÊ [Êf_Ð LeþÐdÐH, Ò[Òa
SZÐdÞ a Òd (½mÞ Ù Õ * kÞ j Ða @_Ê d Ð¯Ñ) ÒcÐNmþ jc¯Æ Ò eþ HkÐ \Þ m þ Ð
15,89,732V*Ð; ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ 14,40000V*Ð HaÕ BÕÒeþS jc¯ÆÒeþ
(1804-1805) 13,63,668 V*Ð ¼ Ð d]ÞJ ÒcÐNmþ J ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ ^ÐdàÔ
bË-þeþÐSjè @^ÞL \ÞmþÐ, `õLó[Òeþ 12 mþl V*ÐeÊþ @^ÞL jÕNõk ÒkD _\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô
`lÒe,þ LÒWÐeþ _Þ¯ÆcÒdÐNÊÜ BÕÒeþS jc¯ÆÒeþ ^ÐdàÔ bË-þeþÐSjè `õLó[Òeþ jÕNõk c^Ô
ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, ÒdDÜ LÒWÐeþ[Ðeþ jkÞ[ ScÞ]Ðeþ J eþÐSÐcÐ_*WÐeÊþ Leþ

@jÊmþ LeþÐdÐD\ÞmÐþ , [Ò[ÐÎ^ÞL LÒWÐeþ[Ð jk HkÞ @jÊmL þ ÐeÑþcÐÒ_ `õSÐ*WÐeÊþ MSZÐ
@jÊmþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `õSÐ* ]ÊÓMLÊ MÊaç @^ÞL cÐ[õÐÒeþ aówÞ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ BÕÒeþS hÐj_ jc¯ÆÒeþ ScÞ]ÐecÐÒ_þ HL _Ë@Ð jÐcÐSÞL ÒhõZÑ
bþÐaÒeþ Dbþ¯Æ NXÏSÐ[ J ÒcÐNmþatÞ Òl[õÒeþ aÞLÐh mþÐbþ LÒmþ ¼ Ð ÒcÐNmþ J
ceþÐWÐ jc¯ÆÒeþ ÒQ×^ÊeÑ,þ LÐ_Ê_çÒNÐ, cL~c, @cÞmþ @Ð]Þ eþÐSLcàQÐeÑþcÐÒ_
aÕhÐ_ÊLõcÞL bþÐÒa eþÐSjè @jÊmþ [\Ð @ÐkÊeÞþ @Ò_L jÐ^ÐeþZ LÐc`ÐBÜ _ÞdÊ¦
ÒkÐB\Þ Ò mþ ¼¼Ð H\Þ ` ÐBÜ ÒjcÐÒ_ cÐjÞ L Òa[_ a]fÒeþ ScÞ `ÐB\Þ Ò mþ ¼¼Ð
BÕÒeþScÐÒ_ Òj jcªÆ*Ê "ScÞ]Ðe'þ ÒOÐiZÐ LeÞþÒ]Òmþ, LÐeþZ HkÞ jÕ`_ïaNà
kÐ[Òeþ ScÞ eþkÞÒmþ LóiÞeþ D_ï[Þ Òka ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ @ÐhÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕmþ¨ÆÒeþ
ScÞ aXÏ aXÏ bËcÞcÐmÞþL* kÐ[LÊ NmþÐ `Òe D`ùÐ]_Òe aówÞ OVÞ\ÞmþÐ, dÐkÐ `Ê&ÞaÐ]Ñ
aÞLÐhLÊ jÐkÐdÔ LeÞþ\ÞmÐþ ¼ Ð HL bËþcÞcÐmÞþL aÐ ScÞ]ÐeþaNà jó½Þ¤ LeÞþ bþÐeþ[Òeþ
HaÕ aÞÒhiLeÞþ JXÏÞhÐÒeþ `Ê&ÞaÐ]Ñ LóiÞ aÞLÐh LeþÐdÐB `ÐeÞþa ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_
cÒ_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð a=Òeþ QÞeþyÐ¯ÑÆ aÒtÐaªÆ cÐ^ÔcÒeþ HkÞ ScÞ]ÐeþaNà jó½Þ
ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ bË-þaÒtÐaªÆLÊ QÞeþyÐ¯ÑÆ LeþÐNmþÐ _ÐkÚ, LÐeþZ D`ùÐ]_
EZÐ eþkÊ\ÞaÐeÊþ eþÐSjèLÊ yÐ¯ÑÆ bþÐaÒeþ jeþLÐeþ ^ÐdàÔ LeÞþaÐLÊ QÐkÊÜ _\ÞÒmþ ¼ Ð
bþaÞiÔ[Òeþ JXÏÞhÐÒeþ D`ùÐ]_ aówÞ`ÐBÒmþ aÒtÐaªÆ QÞeþyÐ¯ÑÆ Òka ÒaÐmÞ ÒLaf
`õ[Þhöã[Þ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
@Ðeþc÷Òeþ NXÏSÐ[cÐ_*Ê @ÐbÔþ«ÆeÑþZ jèÐ^Ñ_[Ð cÞfÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð 1804Òeþ
jcèmþ`Êeþ J N&Ðc HÒS_çjÞLÊ aÐ] Ò]B ÒdDÜ LVL XÞbÞþS_ eþkÞ\ÞmþÐ, [kÚÒeþ
\ÞmþÐ ÒcÐV 30VÞ NXÏSÐ[ ¼ Ð [_ê^ÔeþÊ 1804Òeþ aÞÒ]õÐk LeÞþ aÞ$¼f ÒkmþÐ `Òeþ
ÒMÐwàÐLÊ MÐjcÐkÐmþÒeþ èÞZ[ LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð aÐLÞ 29VÞ NXÏSÐ[eÊþ 14VÞÒe
jÞ^ÐjÞ^Ðþ aõÞVÞhç _Þ¯Æc mþÐNÊ ÒkD _\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ `ÒeþÐlÒeþ mþÐNÊ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð `Òeþ
LVL, jcèmþ`Êeþ J N&Ðc HÒS_çjÞ aÐ `õÐLó[ÞL JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐV 26VÞ NXÏSÐ[
eþkÞÒmþ ¼ Ð @_ÔNÊXÏÞL kÊH[ ScÞ]ÐeÑþ bþÐaÒeþ NZÐÒkÒm,þ Ò_ÐkÞÒmþ ÒcÐNmþatÞÒeþ
ÒjNÊXÞLÊ jÐcÞmþç LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÞ NXÏSÐ[cÐ_*Òeþ MÊaç `õSÐ D`ùÑXÏ_ \ÞmþÐ;
ÒcÐNmþatÞ [Êf_ÐÒeþ hÞlÐ, jÕ²ôÆ[Þ, aÐZÞSÔ, ÒdÐNÐÒdÐN @Ð]Þ jaÊ Òl[õÒeþ
ÒjNÊXÏÞL `RÒeþ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒmþÐÒL NXÏSÐ[LÊ @uÐeÑþ hÐj_ ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
_ÐNeÞþL @^ÞLÐeþeþ ÒjWÐÒeþ _ÐcNu _ \ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ _ÞSLÊ NZ[§,Æ
aÔ¦ÞÆ jèÐ^Ñ_[Ð J @Ð^Ê_ÞL[Ðeþ S_ê]Ð[Ð ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LeÊ\ÞÒmþ c^Ô NXÏSÐ[eþ
@Õ^ÐeÑþ hÐj_LÊ `õhõ¯Æ Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ LÐeþZ ÒkmþÐ Òd, NXÏSÐ[eþ
eþÐSÐcÐÒ_ BÕÒeþS jeþLÐeþLÊ Òhi `dàÔ«Æ @Õ^ jc\à_ Ò]B @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼¼Ð

NXÏSÐ[NÊXÏÞL ÒkÒm-þ
RaÞhVÞ NXÏSÐ[
eþÐSÔ @Ð¯Æ[_ (aNàcÐBmþ)
ÒY*Ð_Ðf 1486
_ÑfNÞeÞþ 284þ
[ÐfÒQe þ399
ÒeþYÏÐÒMÐmþ (eþÐBeþÒMÐm) þ833þ
_¯ÆÐNXÏ 590
@ÐWNXÏ 168
`ÐmþmþkXÏÐ (eþÐ) 452
NÐ=`Êeþ 2492þ
eþZ`Êeþ 203þ
kÞÒtÐf 312
aÐc¨ÆÐ (aÐceþÐ) 1288
]h`mþîÐ 568
ÒjÐ_`Êeþ 906
M¨Æ`XÏÐ 244
@ÐWcmþîÞL 730
aZÐB 1296
aD] 1264
aXÏcèÐ 142
_eþjÞÕk`Êeþ 199þ
LfÐkÐ¨ÞÆ 3745Æ
[ÞNÞeÞ@þÐ 46
ÒLtÊTþeþ 3096þ
`ÐVZÐ 2511
c¯ËÆeþbþ& 4243
iÒYÏBLfÐ 499
MeþjÊ@ÐÜ 153

1803Òeþ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LmþÐÒaÒf BÕÒeþScÐÒ_ bþÐeþ[eþ jÒaàÐn h¦ÞÆ
ÒkÐB _\ÞÒmþ ¼¼Ð NXÏSÐ[ J ScÞ]ÐeÑþeþ jc\à_ aÞ_Ð ÒjcÐÒ_ jÒaàÐn h¦ÞÆ
ÒkÐB`ÐeÞþÒa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ jèÐ^Ñ_[Ð Ò]B [\Ð
_ÐccÐ[õ Ò]¯Æ ^ÐdàÔ LeÞþ `õ[Þa]fÒeþ ÒjcÐ_*WÐeÊþ `ËÀ¤à jc\à_ mþÐbþ LeÞþaÐLÊ
`õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ]haià `Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ @ÐD Ò]hÑ¯Æ eþÐSÔ J NXÏSÐ[eþ
jc\à_ ]eþLÐeþ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð bþÐeþ[Òeþ jÒaàÐn h¦ÞÆ ÒkaÐ `Òeþ NXÏSÐ[cÐ_*eþ
lc[Ð lÊÀ LeÞþaÐLÊ ÒjcÐÒ_ `õ¯ÆÐj LÒmþ ¼ Ð HkÞ mþlÔÒeþ 1814Òeþ NXÏSÐ[cÐ_*Ê
VõÞaÊÔVÐeÑþ cÐkÐmþ @^Ñ_Òeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð cÐkÐmþeþ cÊMÔ bþÐaÒeþ SÒZ @^ÑlL aÐ
jÊèÞ_Òþç VÒ¨ÆÃ¤*Ê _Þd¦ Ê Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[NÊXÏÞL c^ÔÒeþ aÐ NXÏSÐ[ J ÒcÐNmþatÞ
c^ÔÒeþ @\aÐ NXÏSÐ[ eþÐSÐ LÞRÞ Nk_ @èþÐ^ LÒm,þ [ÐLÊ aÊTÞþaÐ`ÐBÜ cÐkÐmþþ NW_
ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð SÞmÐîþ cÐSÞÒ½õ¤Vcç ÐÒ_ @ÐahÔL `XÏÞÒmþ @^ÑlL*Ê jkÒdÐN LeÞÒþ a ÒaÐmÞþ
_Þ¯Æc eþkÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[eþ eþÐSÐ d]Þ _ÐaÐfL, [Ð* LÐdàÔ èÞþQÐf_Ð`ÐBÜ SÒZ
[kjÞmþ]Ðeþ eþkÞÒa ÒaÐmÞþ @ÐB_Òeþ DÒmþîM eþkÞmþÐ ¼ Ð HkÐ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ NXÏSÐ[
D`Òeþ BÕÒeþSeþ Lróà[è SÐkÞeþ LeÞþaÐmþÐNÞ aÐV ÒMÐmÞþ Ò]mþÐ¼ Ð
HÒ[ jaÊ èÞþarþà_ ÒkmþÐ, @\Q NXÏSÐ[eþ `õSÐaÞÒeþÐ^Ñ hÐj_LÊ _Þ¯Æ§ÆZ
LeÞþaÐLÊ jeþLÐeþ ÒL×ZjÞ aÞÒhi `]Òl` Ò_Òmþ _ÐkÚ ¼ Ð ÒLaf k[ÔÐ bþfÞ NÊeÊþ[eþ
@èþÐ^ LeÞþ\ÞaÐ eþÐSÐ*Ê jcÒ¯Æ jcÒ¯Æ ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ _eþk[ÔÐ
jÒc[ @Ò_L @èþÐ^ LeÞþ jÊwÐ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ @ÐÒ]× ÒL×ZjÞ ]¨Æ `ÐBÒmþ
_ÐkÚ ¼ Ð `õ\Òc 1821Òeþ HaÕ `Òeþ 1839Òeþ JXÏÞhÐeþ NXÏSÐ[ @^ÑlL NXÏSÐ[
eþÐSÐcÐ_*Ê LÒWÐeþ @ÐB_ c^ÔÒeþ @ÐZÞaÐLÊ `õªÆÐa Ò]Òmþ ¼ Ð cÐ[õ jeþLÐeþ `õªÆÐaNÊXÏÞLÊ
@NõÐkÔ LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð HkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ BÕÒeþSeþ R[õRÐ¯ÆÐ [Òf NXÏSÐ[Òeþ @cÐ_aÑ¯Æ
@[ÔÐQÐeþ eþÐSÐcÐ_* Ò_[ó[èÒeþ jÕ`_ï ÒkmþÐ¼ HaÕ BÕÒeþScÐÒ_ QÐeÞ@Ðþ ÒXÏ NZ[§Æ,
aÞ^Þ j®¤[ @ÐB_, aÔ¦ÞÆ jèÐ^Ñ_[Ð, @Ð^Ê_ÞL aÞLÐheþ `lêþ ÒaÐmÞþ _ÞSLÊ Naà LeÞþ
`õQÐeþ LÒmþ ¼ Ð aÞÕh h[ÐvÑeþ `õ\c ]huÞÒeþ (1906) jcªÆ NXÏSÐ[`ÐBÜ SÒZ
`mÞVÞLÐmþç HÒSÃ¤ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼¼Ð d]ÞJ `mÞþVÞLÐmþç HÒSÃ¤ NXÏSÐ[ eþÐSÐ*Ê
D`Ò]h, èþÐchà HaÕ @ÐahÔL `XÏÞÒmþ @ÐÒ]h Ò]Òa ÒaÐmÞþ L\Ð eþkÞmþÐ,
`õLó[Òeþ Ò]MÞaÐLÊ NÒm,þ @Ò_L jc¯ÆÒeþ eþÐSÐ`l `mÞþVÞLÐmþç HÒSÃ¤*Ê _Ð_Ð
D`Ð¯ÆÒeþ `õbþÐaÞ[ LeÞþ eþMÊ\ÞÒmþ ¼ Ð aeÕþ @Ò_L Òl[öÒeþ `mÞþVÞLÐmþç HÒSÃ¤*Ê
@[ÔÐQÐeÞþ[ `õSÐcÐÒ_þ eþÐS`l aÔ¦ÞÆ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ $¼f jèeËþ`
1939Òeþ eþZ`ÊeþÒeþ eþÐSÐ-aÞÒeþÐ^Ñ NZ @ÐÒtÐf_Òeþ [LúÐfÑ_ `mÞþVÞLmþç HÒSÃ¤
ÒaÒSmþÒNVç*Ê `ÞVÞ `ÞVÞ k[ÔÐ LeþÐdÐB\ÞmþÐ¼ Ð

hÞlÐ _Ñ[Þ
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LeÞþaÐ ]Þ_WÐeÊþ hÞlÐLÊ ÒLaf QÐLÞeÞþ jÐ=Òeþ
ÒdÐXÏÞ Ò]MÊ\ÞÒmþ¼¼Ð BÕÒeþS `õÐhÐj_ÞL aÔayÐÒeþ @^ªÆ_ LcàQÐeÑþ bþÐaÒeþ
JXÏÞ@Ð*eþ ÒdÒk[Ê aÞÒhi D`yÞ[Þ _\ÞmþÐ; JXÏÞhÐLÊ @hÞlÞ[, _Þeþleþ ÒmþÐLakÊf
Ò]h ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ cÐ_Þ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ jË[õÒeþ hÞlÐeþ aÞLÐh`ÐBÜ ÒjcÐÒ_
ÒdDÜ ÒLÒ[L LÐdàÔLõc NõkZ LeÞþ\ÞÒm,þ Òj\ÞÒeþ ,þ @^ªÆ_ LcàQÐeÑþ eËþ`Òeþ
JXÞ@Ð*Ê @^ÞLeÊþ @^ÞL jÕMÔÐÒe _ÞdÊ¦ÞÆ Ò]B þ ]¯ÆÐbþÐa Ò]MÐBaÐþ D`Òeþ NÊeÊþ[è
@ÐÒeþÐ` LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð a=ÐfÑ J cÊjmþcÐ_ LÞeþÐZÞ*eþ ÒjÒ[ÒaÒf @^ªÆ_ LcàQÐeÑþ
bþÐÒa jÕMÔÐ ]ó½Þ¤eÊþ ckrþè eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð LcàQÐeÑþ bþÐaÒeþ JXÏÞ@ÐcÐ_* jÕMÔÐ _ËÔ_[ÐLÊ
@_Êbþa LeÞþ [\Ð JXÏÞ@ÐcÐ_* `õ[Þ ]¯ÆÐbþÐa Ò]MÐB 1821Òeþ LVL cÐSÞÒ½õ¤Vç
ÒmþMÞ\ÞÒm¼-þ ""cÐjLÊ ]h V*Ð Òa[_ `ÐD\ÞaÐ SÒZ aÞ JXÏÞ@Ð cÞfÞaÐ LÐWÞLeþ ¼ Ð
jÐ^ÐeþZ[Ó a=ÐfÑ J cÊjmþcÐ_ kÚ Dn `]`]aÑÒeþ eþkÞR«ÞÆ ¼ Ð jaà]Ð cÊÜ JXÏÞ@Ð
ÒmþÐL*Ê _ÞdÊ¦ÞÆ Ò]aÐLÊ `õÐ\cÞL[Ð ]ÞH, cÐ[õ yÞ[Þ HcÞ[Þ Òd, jÐ^ÐeþZ ÒcÐkeÞeþ
LÐc`ÐBÜ @ÐahÔLÆ hÞlÐN[ ÒdÐNÔ[Ð^ÐeÑþ SÒZ JXÏÞ@Ð cÞfÞaÐ L½¤ ¼ Ð''
JXÏÞ@Ð ÒmþÐL Òd `ÐeþÕèÞþL hÞlÐeÊþ aqÞ[ \ÞÒmþ [Ð' _ÊÒkÜþ ¼ Ð jÕ²ôÆ[Òeþ HaÕ
JXÏÞ@ÐÒeþ `õNÐYÏ sÐ_ \ÞaÐ JXÏÞ@Ð*þ jÕMÔÐ EZÐ _\ÞmÐ ¼ Ð cÐ[õ `õÐhÐj_ÞL _ÞdÊ¦ÞÆ`ÐBÜ
1803-04Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ @^ÞLÐeþ LmþÐÒaf `ÐjàÑ bþÐiÐ sÐ_ SeÊe þ Ñþ \ÞmÐþ ¼ Ð
JXÏÞ@ÐcÐÒ_ [kÚÒeþ ]l _\ÞÒm¼¼Ðþ 1805Òeþ, þ `ÐjàÑ jkÞ[ JXÏÞ@ÐÒeþ aÞ jeþLÐeþ*Ê
]eþMÐªÆ ]Þ@ÐdÐB `ÐeÞþa [\Ð @_ÔÐ_Ô jeþLÐeÑþ LÐc`ÐBÜ JXÏÞ@Ð*ÊÊ aÐeþZ LeþÐdÞa
_ÐkÚ ¼ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ _ÞÒ~àh Ò]Òmþ ¼¼Ð [Ð' jÒrþè JXÏÞ@Ð ÒmþÐL QÐLÞeÞþ Òl[õÒeþ
a=ÐfÑcÐ_* @Ò`lÐ MÊaç `RÒeþ eþkÞNÒmþ ¼ Ð LÐeþZ JXÏÞ@Ð hÞlÞ[ aNà [Ðf`[õÒeþ
HaÕ Òm×k ÒmþM_Ñ cÐ^ÔcÒeþ ÒmþMÞaÐ SÐZÞ\ÞÒmþ ¼ Ð LÐNS J LmþcÒeþ ÒmþMÞaÐLÊ
ÒjÒ[ÒaÒf @hÊbþ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeÑþ LÐdàÔÐf¯ÆÒeþ HaÕ aÞÒhiLeþÞ
ÒLÐVà LÒQeÞþÒeþ yÐ_Ñ¯Æ JXÏÞ@Ð ÒmþÐL a=ÐfÑ J cÊjmþcÐ_ç LÞeþÐZÞ @Ð]Þ* kÐ[Òeþ
ÒìÞÞ ÒkÐBdÐD\ÞÒmþ ¼ Ð ]eþMÐªÆ ÒmþMÞaÐ`ÐBÜ, @^ÞLÐeÑþ* jk ÒdÐNÐÒdÐN yÐ`_
LeÞþaÐ`ÐBÜ, @Z-JXÏÞ@Ð LcàQÐeÑþcÐÒ_ MÊaç mþÐq Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð [fªÆe LcàQÐeÑþ*
c^ÔÒeþ ]Ê_àÑ[Þ, WLÐcÞ, hW[Ð @Ð]Þ bþrÞÙ ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞ@Ð ÒmþÐL _ÞdÊ¦ÞÆ `ÐBÒmþ
]Ê_àÑ[Þ LÐÒf at Òka ÒaÐmÞþ Dn`]Ð^ÞLÐeÑþcÐÒ_ bþÐaÊ\ÞÒmþ ¼ Ð 1828Òeþ bþ]õL J
`pÐcÊ¨ÆÐBeþ cÊ_j$¼c ç ÐÒ_ ]Ê_àÑ[Þ J @_ÔÐ_Ô @èþÐ^Òeþ mÞ© þ Æ \ÞaÐeþ `õcÐZ cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
HkÞ jaÊ aÔayÐN[ jcjÔÐLÊ jÊ^ÐeÞaÐLÊ ÒkÒmþ yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL*Ê hÞlÞ[ LeÞþ @$Þ¼jç
]©ÆeþÒeþ _ÞdÊ¦ÞÆ Ò]aÐLÊ Òka ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ QÞ«ÆÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð

hÞlÐ J QÐLÞeÞþ Òl[õÒeþ `ÒRB dÐB\ÞaÐ JXÏÞhÐeþ yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL* ]ÊeþayÐ
`õ[Þ HÒ[ cÐ[õÐÒeþ jeþLÐeþ ]¯ÆÐbþÐa `õ]hà_ LeÞþaÐ jÒrþè, 1838 dÐH ÒLÒ[ÐVÞ
cÐ[õ cÞh_ÐeÑþ ²ÊÆmþçLÊ aÐ]ç Ò]Òmþ JXÏÞhÐÒeþ ²Êmþç `õ[ÞºÞ[ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ÒaÐmÞþ LkÞÒmþ
bÊþmþ Òka _ÐkÚ ¼ Ð 1835Òeþ mþXÏà ÒaÃÞ¤Lç* jc¯ÆÒeþ ²ÊÆmþçcÐ_*Òeþ BÕeþÐSÑ hÞlÐ
]Þ@ÐdÞa ÒaÐmÞþ yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð cÐ[õ HkÐeþ `õ[Þ$¼f JXÏÞhÐÒeþ ]ó½Þ¤ÒNÐQeþ ÒkmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
1¼835eÊþ 1854 (DXÏç* ÒX¸¤ÐQç)c^ÔÒeþ jeþLÐeþ ÒLaf d[ç LÞqÞ[ç a=
`õÒ]heþ hÞlÐ `õ[Þ ^ÔÐ_ Ò]Òmþ ¼ Ð JXÏÞhÐ L\Ð [Ð* ^ÔÐ_LÊ NmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð [Ð*
^ÔÐ_ @ÐLiàZ LeÞþaÐjLÐÒh ÒLkÞ Dn hÞlÞ[ JXÏÞ@Ð aÔ¦ÞÆ aÞ _\ÞÒmþ ¼ Ð jc÷a[Ó
1838Òeþ `õ\Òc jeþLÐeÑþ D]ÔcÒeþ `ÊeÑþÒeþ ÒNÐVÐH BÕeþÐSÑ HaÕ ÒNÐVÐH
jÕ²ôÆ[ ²ÊÆmþç yÐ`Þ[ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐeþ [Þ_Þaià `Òeþ 1841Òeþ LVLÒeþ J 1853Òeþ
aÐÒmþhèeþÒeþ SÞmþîÐ ²ÊÆmþç yÐ`_ ÒkmþÐ ¼ Ð NõÐcÑZ Òl[õÒeþ yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL* jkÒdÐNÒeþ
`ÐeþƒÆeÞþL `w[ÞÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ `ÐWhÐfÐeÊþ DrÑþÀ¤à RÐ[õ SÞmþîÐ ²ÊÆmþçÒeþ _ÐcÒmþMÐBaÐeþ
_ÞÒ~àh eþkÞmþÐ ¼¼Ð 1845 J 1848Òeþ cÐ[õ ]ÊBVÞ bÀ¤àÐLÊmþÐeþ ²ÊÆmþç jeþLÐeþ
JXÏÞhÐÒeþ `õ[Þº¤Ð LÒm¼ ¼ Ð 1854Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf "DXÏç* ÒXjç`ÐQç' cÐ^ÔcÒeþ
jeþLÐeþ NZ hÞlÐ]Ð_LÊ jeþLÐeÑþ ]Ð¯ÞÆ[è J [Ð'`ÐBÜ `õÐ\cÞL ²ÊÆmþç yÐ`_LÊ Ò_ß[ÞL
LrþàaÔ ÒaÐmÞþ LkÞÒm,þ ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐÒeþ `õÐ\cÞL `ÐW`ÐBÜ @ÐWVÞ cÐ[õ
hÞlÐ_Êº¤Ð_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ QÐeÞþ aià `Òeþ 1858Òeþ LVL SÞmþîÐÒeþ 14VÞ
(RÐ[õ jÕMÔÐ: 453), aÐÒmþhèeþÒeþ 6VÞ (RÐ[õ jÕMÔÐ:184) J `ÊeÑþ SÞmþîÐÒeþ cÐ[õ
9VÞ (RÐ[õ jÕMÔÐ: 349) hÞlÐ_Êº¤Ð_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
1866eþ _'@* ]ÊbÞÙl `Òeþ hÞlÐ `õ[Þ jeþLÐeþ* ^ÔÐ_ jÐcÐ_Ô aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð
ÒmþÐÒL hÞlÞ[ ÒkÐB\ÞÒmþ ÒjcÐÒ_ @^ªÆ_ LcàQÐeÑþ bþÐÒa QÐLÞeÞþ LeÞþ\ÐÒ«Æ, _ÞSeþ
@bþÐa @jÊaÞ^ÐLÊ bþÐiÐ Ò]B @bÞþaÔ¦ LeÞþ `ÐeÞþ\ÐÒ«Æ HaÕ @cÐ_aÑ¯Æ yÞ[ÞÒeþ
chÐcÐRÞ bþfÞ ]ÊbÞÙlÒeþ có[ÊÔaeþZ LeÞþ _\ÐÒ«Æ- HkÐ JXÏÞhÐeþ jeþLÐeþ aÞ @_Êbþ
a LÒmþ ¼ Ð ]ÊbÞÙleþ @aÔakÞ[ `ËaàeÊþ a= Ò`õjÞÒX_çjÞ, ]lÞZ-`¾Þ¤c Òl[õeþ ²ÊÆmþç
_ÞeÑþþlL [Ð* eÞþÒ`ÐVàÒeþ ÒmþMÞ\ÞÒmþ, ""HL jÐ_ SÞmþîÐ kÐaXÏÐeþ Òl[õ$¼f 800
aNà cÐBmþ J ÒmþÐLjÕMÔÐ 7,50,000 ¼¼Ð @_Ô `lÒeþ JXÏÞhÐeþ Òl[õ$¼f
52,995 aNà cÐBmþç HaÕ ÒmþÐLjÕMÔÐ 4,534,813 ¼ Ð cÐ[õ kÐaXÏÐ [Êf_ÐÒeþ
JXÏÞhÐÒeþ hÞlÐ`ÐBÜ Lcç aÔ¯ÆaeþÐ] kÊH ... ¼ Ð'' Òj dÐkÐÒkD 1867 ÒafLÊ
²ÊÆmþç jÕMÔÐ aówÞ`ÐB ÒcÐV 77 J RÐ[õ jÕMÔÐ 3536 ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ `ÐWhÐfÐ
J yÐ_Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ yÐ`Þ[ ²ÊÆmþçNÊXÏÞLÊ c^Ô d[ç LÞqÞ[ç @_Ê]Ð_ Ò]B jeþLÐeþ hÞlÐ
]Ð¯ÞÆ[è _ÞaàÐk LeÊþR«ÞÆ ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LÒmþ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ ²ÊÆmþç jÕMÔÐ @ÐhÐ_Ê`Ð[ÞL

bþ Ð Òa aó w Þ ` ÐBmþ Ð ¼¼Ð HkÐ jÒrþ è jeþ L Ðeþ `õ Ð \cÞ L hÞ l Ð `õ [ Þ dÒ\½¤ ^ÔÐ_
Ò]D\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB`ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð
cÐ^ÔcÞL hÞlÐ Òl[õÒeþ c^Ô jeþLÐeþ JXÏÞhÐLÊ @ÐÒNB Ò_B `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð
1882Òeþ aÕN @«ÆNà[ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþþ cÐ[õ 6VÞ kÐB²ÊÆmþç yÐ`Þ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
[_ê^ÔeÊþ LVL, `ÊeþÑ J aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐ ²ÊÆmþç ÒLaf jeþLÐeÑþ `õ[Þº¤Ð_ \ÞmþÐ ¼ Ð aÐLÞ
[ÞÒ_ÐVÞeÊþ LVL ¯ÊÆÒeþÐ`Þ@Ð_ç ²ÊÆmþç J ÒmþÐL_Ð\ ²ÊÆmþçLÊ jeþLÐeþ LÞRÞ @_Ê]Ð_ cÐ[õ
Ò]D\ÞÒmþ HaÕ LVL HLÐÒXcÑ OÒeþÐB D]ÔcÒeþ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð c^Ô-BÕeþÐSÑ ²ÊÆmþçeþ
ÒcÐV jÕMÔÐ \ÞmþÐ 23 J RÐ[õ jÕMÔÐ 1400 `õÐ¯ ¼ Ð jaÊWÐeÊþ aXÏ L\Ð ÒkDRÞ,
D`LËfeþ [ÞÒ_ÐVÞ aXÏ jkeþLÊ aÐ] Ò]Òmþ, @_Ô @ÐÒXÏ kÐB²ÊÆmþç hÞlÐ`ÐBÜ @_Êº¤Ð_
_\ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ @^Ð `õÐ¯Æ Òl[õ \ÞmþÐ NXÏSÐ[ @^Ñ_Òe,þ ¼ÒdDÜWÞ @Ò_L ]Þ_ dÐHÜ
ÒNÐVÞH aÞ kÐB²ÊÆmþç yÐ`Þ[ ÒkÐBþ _\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞbþfÞ ÒcÐV 23VÞ c^Ô BÕeþÐSÑ ²ÊÆmþçeÊþ
19VÞ \ÞmþÐ @_Ê]Ð_`õÐ©Æ J QÐÒeþÐVÞ OÒeþÐB ²ÊÆmþç ¼ Ð 1868Òeþ `õ\c LeÞþ LVL
kÐB²ÊmþçÒeþ `õ\c aiàeþ LÒmþS `ÐW `YÏÐÒkmþÐ ¼ Ð 1869Òeþ ÒjWÐÒeþ @ÐB_
@^Ô¯Æ_ c^Ô @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼¼Ð 1875Òeþ LVLÒeþ `õ\c LeÞþ ÒcXÏÞLÐmþ ²ÊÆmþç
yÐ`_Ð`ÐBÜ c&ÊeÞþ cÞfÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ D]Ôc hÞlÐ Òl[õÒeþ Òd jcÊ]õLÊ hÒ<¼ `ÐZÞ j]óh,
H\ÞÒeþ ]èÞeÊþ¦ÞÆ _ÐkÚ ¼ Ð
Ò`ÐmÞþjç J _ÔÐ¯ÞÆL aÔayÐ

ÒcÐNmþ J ceþÐWÐ hÐj_Òeþ @cÞmþ aÞQÐeþL J Ò`ÐmÞþj @^ÑlL bþÐaÒeþ
LÐc LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð [Ð* `ÐMÒeþ _eþk[ÔÐ bþfÞ NÊeÊþ[eþ @èþÐêþ c^Ô aÞQÐeþ
ÒkÐB `ÐeÊþ\ÞmþÐ ¼¼Ð ^cà bþfÞ aÞQÐeþ ÒaÒf SÐ[ÞLÊ c^Ô ckrþè ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð
ScÞ]Ðeþ J @k]Ð]Ðeþ \ÞÒmþ @cÞmþ [fLÊ _ÔÐ¯Æ J hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ eþlÐ @^ÞLÐeÑþ ¼¼Ð
jaÐ [Òf \ÞmþÐ `qÐ¯Æ[, dÐkÐ NõÐc þ [\Ð SÐ[Þ J ^cà bÞþrÞþ Òeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞmÐþ ¼¼Ð
@\àÐ[ç d]Þ cÊÒ]B J cÊ]ÐmþÐ ÒNÐVÞH _Þ~Ù½¤ SÐ[Þeþ ÒkÐB\Ð«Þ,Æ Ò[Òa SÐ[Þ
`qÐ¯Æ [ Òeþ aÞ Q Ðeþ ÒkD\Þ m þ Ð ¼¼Ð `qÐ¯Æ [ `ÐBÜ Dbþ ¯ Æ `l jbÔ cÒ_Ð_Ñ[
LeÊ þ \ Þ Ò mþ ¼¼Ð @\à Ð [ç ÒjcÐ_* _Þ ¹ ¤ r Þ þ jè Ñ LÐdà Ô Òka ÒaÐmÞ þ `õ [ Þ h ö ã [ Þ
]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ðþ ¼¼Ð `qÐ¯Æ[eþ HkÐ kÚ \ÞmþÐ HL aXÏ @±Æ ¼¼Ð _Þ¹¤rÞþLÊ `ËaàeÊþ `õ[Þhöã[Þ
Ò]B\ÞaÐ Dbþ¯Æ `l cÐ_Þ Ò_D\ÞÒmþ ¼¼Ð @Ò_L Ò$×¼S]ÐeÞþ J Ò]JèÐ_Ñ cÐcmþÐ
`qÐ¯Æ[ ªÆeþÒeþ $BjmþÐ ÒkÐBdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð [Êeþ«Æ _ÔÐ¯Æ c^Ô cÞfÊ\ÞmþÐ, LÐeþZ
[[çLÐfÑ_ _ÔÐ¯ÞÆL aÔayÐ jkS J jeþf \ÞmþÐ ¼¼Ð

hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ eþlÐ J @èþÐ^ _Þ¯Æ§ÆZ`ÐBÜ \Ð_Ð eþkÞ\ÞmþÐ HaÕ [kÞÜÒeþ SÒZ
ÒLÐVJèÐmþç _Þd¦
Ê Æ \ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* [fLÊ M¨ÆÐ¯Æ[, `ÐBL J NõÐc ÒQ×LÞ]Ðeþ @Ð]Þ eþk\Þ ÒÞ mþ ¼ Ð
@ÐahÔL ÒkÒmþ ÒLÐVJèÐmþç bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ ÒaÒf jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþS jc¯ÆÒeþ ceþÐWÐLÐfÑ_ \Ð_Ð aÔayÐ @aÔÐk[ eþkÞmÐþ ¼ Ð \Ð_Ð @^ÞLÐeÑþ*Ê
]ÐÒeþÐNÐ LÊkÐNmþÐ ¼¼Ð ]ÐÒeþÐNÐ* [fLÊ M¨ÆÐ¯Æ[ J `ÐBLcÐÒ_ eþkÞÒmþ ¼¼Ð NÐÜ
ÒQ×LÞ]ÐeþcÐÒ_ c^Ô \Ð_Ð aÔayÐÒeþ LÞRÞ SÐNÞeþ ScÞ `ÐB ]ÐÒeþÐNÐ*Ê jÐkÐdÔ LÒmþ ¼ Ð
NXÏSÐ[ ckmþÒeþ SÒZ @^ÑlL aÐ jÊèÞþÒÃ¤Ò¨ÆÃ¤ç \ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* kÐ[Òeþ Dbþ¯Æ
Ò]JèÐ_Ñ J Ò$×¼S]ÐeÞþ @^ÞLÐeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒdÒ[ÒaÒf NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ _ÞÒS
hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ eþlÐ_ÞcÒ«Æ aÐ^L ÒkÒmþ HaÕ BÕÒeþS jÊeþlÐ `ÐB _Þ~à¯Æ bþÐaÒeþ
_eþk[ÔÐ LeÞþaÐLÊ c^Ô `RÐBÒmþ _ÐkÚ, jeþLÐeþ @^ÑlL `] jó½Þ¤ LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ
@^ÞLÐÕh Òl[õÒeþ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ BÕÒeþS @^ÑlL* jk cÞfÐcÞhÐ LeÞþ BÕÒeþS
aÔayÐLÊ _ÞS j`lÒeþ aÔakÐeþ LÒmþ ¼ Ð
1806Òeþ ÒcÐNmþatÞ JXÏÞhÐÒeþ 16VÞ \Ð_Ð eþkÞ\ÞmþÐ¼ Ð ÒjNÊXÏÞL ÒkmþÐ: aªÆÐ,
aÐÒmþhèe,þ ÒjÐÒeþÐ, bþ]õL, dÐS`Êe,þ @eþL`Êe,þ @jÊÒeþhèe,þ ÒcÐVÊ, LVL, `Þ`ÞmÞ,þ
ÒNÐ`, [ÞeþZ, keÞþkeþ`Êe,þ `õkeÐS`Êeþ J ÒMÐwàÐ ¼ Ð `Òeþ aÐÒmþhèeþeþ QÊeþÐc_ J
ÒMÐwàÐeþ aÐZ`ÊeþÒeþ \Ð_Ð `õ[ÞºÞ¤[ ÒkmþÐ ¼ Ð
\Ð_Ðeþ jÒaàÐn @^ÞLÐeÑþ ]ÐÒeþÐNÐ ÒkmþÐÒaÒf jaÊWÐeÊþ [Òf eþkÞ\ÞÒmþ
aeþLtÐS (jÞ`ÐkÑ)cÐÒ_ ¼ Ð ÒNÐVÞH \Ð_ÐÒeþ ]ÐÒeþÐNÐ* aÔ[Ñ[ `õÐ¯Æ ]h SZ
aeþLtÐS, SÒZ ÒcÐkeÞe þ þ J SÒZ ScÐ]Ðeþ eþk\
Ê ÞÒmþ ¼ Ð 1816Òeþ ]ÐÒeþÐNÐ* cÐjÞL
]eþcÐ \ÞmþÐ 25V*Ð J aeþLtÐS* ]eþcÐ \ÞmþÐ ÒLaf QÐeÞþV*Ð ¼ Ð ]ÐÒeþÐNÐ `ÐMÒeþ
`õbËþ[ lc[Ð eþkÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð [Ð* D`Òeþ \ÞaÐ jÕdÊ¦Æ cÐSÞÒ½õ¤Vç \Òeþ 1815Òeþ
aÐÒmþhèeþeþ ]ÐÒeþÐNÐ*Ê DÒLúÐQ Ò_aÐ @èþÐ^Òeþ aeþMÐªÆ LeÞþaÐLÊ dÐB Dn
@^ÞLÐeÑþ* `ÐMeÊþ bþ#à_Ð hÊZÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcÐV D`Òeþ LkÞÒm,þ ÒmþÐL*Ê `ÐVÞ ÒMÐmÞþaÐLÊ
Ò]D _\ÞaÐÒdÐNÊÜ ]ÐÒeþÐNÐ*eþ jeþLÐeÑþ ªÆeþÒeþ MÊaç NÊeÊþ[èþ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj
]ÐÒeþÐNÐ Dbþ¯Æ @bÞþÒdÐNLÐeÑþ J @bÞþdÊ¦Æ*Ê kBeþÐZ LeÊþ\ÞaÐeÊ ÒmþÐL Ò`ÐmÞþjç `ÐMLÊ
dÞaÐLÊ c^Ô jÐkj LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS @^ÞLÐeÑþ SÞ.V¯Æ_aÑ, dÞH NXÏSÐ[ ckmþ
@^ÑlL \ÞÒmþ HaÕ 1803eÊþ 1828 c^ÔÒeþ OVÞ[ JXÏÞhÐ B[ÞkÐjLÊ mÞþ`Þaw
LeÞþ\ÞÒm; [Ð* c[Òeþ, ""Ò$×¼S]ÐeÞþ ÒLhçVÞH @ÐjÞmÐ cÐÒ_ ]ÐÒeþÐNÐeþ @Ð¯Æ aówÞ
`ÐBmþÐ ¼ Ð Ò]×eþÐÒeþ NmþÐÒaÒf Òj yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL* MnàÒeþ ÒbþÐS_ LeÊþ\ÞÒm,þ
eþ¯Æ[cÐÒ_ [Ð*eþ SÞ_Þi`[õ ÒaÐkÊ\ÞÒmþ HaÕ NõÐcaÐjÑ*WÐeÊþ aÐ^ÔLeÞþ bþÐeÞþ cÐ[õÐÒeþ
cÐNZÐ eþj] c^Ô jÕNõk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð jÞ`ÐkÑ, @cmþÐ J @_ÔÐ_Ô @^ªÆ_ LcàQÐeÑþ

c^Ô HkÞ _Þ¯ÆcÒeþ QfÊ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐªÆÐLXÏeþ NÐÜLÊ NÐÜ ÒmþÐÒL RÐXÏÞ QÐmÞþ dÐD\ÞaÐ `RÒeþ
HkÐ kÚ \ÞmþÐ `õcÊM LÐeþZ ¼ Ð''
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯Æ ]huÞÒeþ Ò`ÐmÞþjç _SeþLÊ @ÐjÞ\ÞaÐ ÒLÒ[ÐVÞ j[Ñ
]Ðk OVZÐþ V¯Æ_aÑ [Ð* `ÊªÆLÒeþ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð 1812Òeþ L_ÞLÐ eþÐSÐ*
có[ÊÔ `Òeþ HLÐ jÐ=Òeþ [Ð*eþ 9 SZ aÞâÐ eþÐZÑ j[Ñ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð 18¼15Òeþ
ÒcÐV 8SZ, 1816Òeþ 9SZ, 1817 J 1818Òeþ 14 SZ ÒmMÐH j[Ñ ]Ðk
ÒkÐB\ÞaÐeþ Ò`ÐmÞþj ]ÐÒeþÐNÐ* eÞþÒ`ÐVàÒeþ DÒmþîM eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
1825, 1826 J 1827Òeþ d\ÐLõÒc ÒcÐNmþatÞ JXÏÞhÐeþ ÒcÐV 1669,
1925 J 1648VÞ ÒQÐeÞþ J eþÐkÐSÐ_Þ OVZÐ \Ð_ÐÒeþ eÞÒþ `ÐVà ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð [_ê^ÔeÊþ
d\ÐLõÒc 3.55, 7.13 HaÕ 13.02 `õ[Þh[ OVZÐÒeþ Ò]ÐiÑLÊ ]¨Æ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
aÐLÞ jaÊ OVZÐÒeþ _ÔÐ¯Æ cÞfÞ _\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ c^Ô ÒmþÐL ÒQÐeÞþ aÐ eþÐkÐSÐ_Þ
OVZÐ Ò`ÐmÞþjç ]ÐÒeþÐNÐ* _SeLÊ @ÐZÊ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ jË[õÒeþ LÊkÐdÐB`ÐÒeþ Òd,
ceþÐWÐ jc¯ÆLÊ @eþÐSL cÊmþL LÊkÐdÐD\ÞÒmþ jÊwÐ, BÕÒeþS eþÐS[èÒeþ JXÏÞhÐ Lcç
@eþÐSL[Ð`ËÀ¤à _\ÞmþÐ ¼ Ð jcÐSÒeþ ÒQÐeþ J XLÐ¯Æ[ [ \ÞÒm,þ LÞ«ÊÆ ÒmþÐL* ]ó½Þ¤Òeþ
Ò`ÐmÞþj c^Ô ÒL×ZjÞ ÒQÐeþ-XLÐ¯Æ[ @Ò`lÐ Lcç D`]õaÑ _\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf (E_aÞÕh h[ÐvÑeþ @ÐeþcÒ÷ e)þ JXÏÞhÐeþ [ÞÒ_ÐVÞ `õcM Ê jkeþ ÒkmþÐ
LVL, `ÊeÑþ J aÐÒmþhèeþ ¼ Ð 1808eÊ 1813Òeþ HkÞ jkeþÒeþ mþÐNÞ eþkÞ\ÞaÐ ÒQÐeÞ-
þXLÐ¯Æ[Þ `RÒeþ cÊMÔ LÐeþ`V]Ðeþç \ÞÒmþ eþÐ[Þ SNÊ@ÐfÞ bþÐÒa LÐc LeÊþ\ÞaÐ
jÞ`ÐkÑcÐÒ_¼¼Ð d]Þ ]ÐÒeþÐNÐ HbþfÞ ÒL×ZjÞ D`]õaÑ jÞ`ÐkÑLÊ NÞeþ$¼ Leþ«Þ,Æ NÞeþ$¼
jÞ`ÐkÑ* jkÒdÐNÑcÐÒ_ @ÐjÞ ]ÐÒeþÐNÐ* jk cÐXÏÒNÐf LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ jkeþÒeþ
]ÐÒeþÐNÐ*Ê @ÐLõcZeÊþ eþlÐ LeÞþaÐ jLÐÒh _Ë@Ð SNÊ@ÐfÞ jÞ`ÐkÑeþ @ÐahÔL[Ð
`XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ 1821 `dàÔ«Æ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ÒaÐmÞþ V¯Æ_aÑ DÒmþîM LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð
LVLÒeþ @ayÐ`Þ[ SÞmþîÐ SSç \ÞÒmþ jcNõ JXÏÞhÐeþ jÒaàÐn _ÔÐ¯Æ @^ÞLÐeÑþ ¼ Ð
[Ð* [Òf eþkÞ\ÞaÐ j]eþ @cÞ_ J cÊ_ÞjÞ$¼ç _ÞS _ÞS LÒQeÞÒeþ LÐdàÔ èÞþQÐf_Ð
LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞÒeþ ÒcÐV 5VÞ cÊ_jÞ$¼ç ÒLÐVàç \ÞmÐþ ¼ Ð ÒjNÊXLÞÏ LVL, aÐÒmþhe è ,þ
`ÊeÑ,þ ÒLtõÐ`XÐÏ J ^Ðc_NeþÒeþ @ayÞ[ \ÞmÐþ ¼ Ð hÊZÐZÞ ÒaÒf aÞQÐeþLcÐÒ_ jeþLÐeÑþ
@ÐB_, kÞtÊ J cÊjmÞþcç @ÐB_LÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ aÞQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1828Òeþ V¯Æ _ aÑ JXÏ Þ h Ðeþ ]ÐeÞ þ ] õ Ô LÊ aÀ¤ à _ ÐLeÞ þ Òmþ M Þ R «Þ , Æ
""HWÐÒeþ(JþXÏÞhÐÒe)þ eþ¯Æ[ QÐiÑcÐÒ_ @[Ô«Æ ]eÞþ]õ; ÒjcÐ_*Ê _ÞS aÐjbËþcÞÒeþ
aÞLÐ LÞZÐ LeÐdÐH ¼ Ð `õÐ¯Æ[Ó ÒjcÐÒ_ ]Ðj yÞ[ÞÒeþ ¼ Ð'' JXÏÞhÐeþ jÐ^ÐeþZ aÔ¦ÞÆeþ
ÒbþÐS_ jÕ`LàÒeþ Òj ÒmþMÞR«Þ,Æ ""ÒjcÐ_* cÊMÔ ÒbþÐS_Òeþ bþÐ[ jkÞ[ S=mþeÊþ

`õÐ©Æ LÞRÞ hÐN J mÊþZ aÔ[Ñ[ @_Ô LÞRÞ _\ÐH ¼ Ð'' eþ¯Æ[ QÐiÑ D`Òeþ ScÞ]Ðeþeþ
@[ÔÐQÐeþLÊ aÀ¤à_Ð LeÞþ Òj LkÞR«Þ,Æ ""ScÞ]Ðeþ mþÐNÊ LeÊþ\ÞaÐ @^ÞLÐÕh ]ÐaÞ (Le)þ
@Òd×¦ÞÆL¼ Ð _ÞS `Þ@_cÐ_*Ê êÞþ Òj (ScÞ]Ðe)þ eþ¯Æ[ `ÐMeÊþ Ò]¯Æ @jÊmþ Leþ«ÞÆ ¼ Ð
SÒZ aÞ ScÞ]Ðeþ [Ð' eþ¯Æ[ kÐ[Òeþ ScÞeþ `pÐ ]ÞH _ÐkÚ ¼ Ð eþ¯Æ[ FZþbÐþ eþÒeþ @[Þh¯Æ
@ÐLõÐ«Æ ¼ Ð Òj Dbþ¯Æ ScÞcÐmÞþL J NÐÜ ckÐS_WÐeÊþ MÊaç FZ LeÞþ\ÐH ¼ Ð'' _Þ´Æeþ ScÞ
ÒbþÐN LeÊþ\ÞaÐ jÐcÐSÞL aNàLÊ aÐ]ç Ò]Òmþ JXÏÞhÐeþ ÒLkÞ QÐiÑ ScÞeþ D_ï[Þ`ÐBÜ
`Ê&Þ mþNÐB `ÐeÞa þ Ð yÞ[ÒÞ eþ _\ÞÒmþ ¼ Ð H\ÞeþÊ cÒ_kÊH Òd, ceþÐWÐcÐ_* hÐj_ [Êf_ÐÒeþ
BÕÒeþS hÐj_ jc¯ÆÒeþ `õSÐ Lcç ]ÐeÞþ]õÔeþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB _\ÞÒm; Leþ bþÐeþ EZÐ
_\ÞmþÐþ ¼ Ð 1866eþ _'@* ]ÊbÞÙlÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf ]h mþleÊþ @^ÞL ÒmþÐL*eþ
@_ÐkÐeþÒeþ `õÐZNmþÐ, [kÚeÊþ BÕÒeþS eþÐS[èÒeþ QÐiÑeþ @Ð\ÙL yÞ[ÞLÊ @_ÊcÐ_ LeÞþ
kÊH ¼¼Ð HkÞ ]ÐeÞþ]õÔ `RÒeþ `õcÊM LÐeþZ ÒkDRÞ, LÒWÐeþ _Þ¯ÆcÒeþ jÕNókÑ[
cÐmþNS Ê ÐeÑ¼¼Ðþ @_Ô\Ð _Þ´Æeþ ScÞ D`ÒbþÐN LeÊ\ þ ÞaÐ aNà* aÔ[Ñ[ @_ÔcÐÒ_ aÞ ScÞÒeþ
`Ê&Þ mþNÐBaÐ`ÐBÜ @Ð\ÙL ]ó½Þ¤eÊþ L'Z jƒÆ_ï kÊ@Ò«Æ _ÐkÚ ?

K`_ÞÒahÞL hÐj_ aÞÒeþÐ^Òeþ
@jÒ«ÆÐi J aÞÒ]õÐk
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LmþÐ `Òeþ ÒdDÜ _Ë[_ `õÐhÐj_ÞL aÔayÐþ `õQf_
LÒmþ, [ÐkÐ MÊaç hÑOõ ÒmþÐL*Ê BÕÒeþS aÞÒeþÐ^Ñ LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð þ MSZÐ @Ð]Ð¯Æ mþÐNÞ
LÒWÐeþ _Ñ[Þ NõkZ LeþÐdÞaÐeÊþ þ `õSÐ DQÞ[ jc¯ÆÒeþ MSZÐ Ò]aÐ`ÐBÜ @[ÞeÞþ¦Æ
jÊ^Òeþ FZ LmþÐ; H\Þ`ÐBÜ [ÐLÊ ScÞ]Ðeþ aÐ jÐkÊLÐeþWÐÒeþ ScÞ auÐ Ò]aÐLÊ `XÏÞmþÐ ¼ Ð
cÐ[öþ FZ èÞþÒhÐ^ LeÞþ _ `ÐeaÐeÊþ [ÐLÊ ScÞ keþÐBaÐLÊ `XÞmþÐ ¼ Ð ScÞ]ÐeþcÐÒ_
c^Ô DQÞ[ jc¯ÆÒeþ bË-þeþÐSjè ScÐ LeÞþ _ `ÐeÞþ ScÞ]ÐeÑþ keþÐBÒmþ ¼ Ð K`_ÞÒahÞL
@Ð\ÙL ÒhÐiZÒdÐNÊÜ aÞbÞþ_ï kªÆhÞÁ¤Òeþ @ÐhõÞ[aNà LóiÞ D`Òeþ _Þbþàeþ LeÞþaÐLÊ
aÐ^Ô ÒkÒmþ ¼ Ð _Ë[_ ÒLÐVà LÒQeÞþ @ÐjÞaÐ `Òeþ jÐkÊLÐeþ J ckÐS_*Ê aÐ]ç Ò]B
jaÊ aNàeþ ÒmþÐL kBeþÐZ ÒkÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS K`_ÞÒahÞL hÐj_ aÔayÐeþ SVÞf[Ð
J LÒWÐeþ[Ð ÒmþÐL*Ê lÊ•Æ LmþÐ ¼ Ð $¼fÒe,þ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ J ScÞ]Ðeþ aNàeþ Ò_[ó[èÒeþ
ÒmþÐL BÕÒeþScÐ_* aÞÒeþÐ^Òeþ jè[ÓÉË¥rþà bþÐÒa aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LÒm¼¼Ðþ BÕÒeþS*þ
h¦ÞÆ jÕ`LàÒeþ ÒjcÐ_*eþ jWÞLç ^ÐeþZÐ _\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ aÞÒ]õÐk`ÐBÜ aÞÒhi ÒdÐS_Ð
J jÕNW_ _ LeÞþ ÒjcÐÒ_ dÊw @Ðeþc÷ LÒm ¼ Ðþ Ò[ZÊ @Òhi ]c_eþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ
J _ÞdàÔÐ[_Ð ÒbþÐNÞÒmþþ ¼Ð aÞbÞþ_ï yÐ_Òeþ HLÐ jc¯ÆÒeþ @Ò_LNÊXÏÞH aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷
ÒkÐB\ÞÒmþ jÊwÐ ÒjNÊXÞL c^ÔÒeþ jc_è¯Æ _ \ÞmþÐþ ¼¼Ð HbþfÞ @Ò_L aÞÒ]õÐk
ÒjÒ[ÒaÒfþ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð

]lÞZ JXÏÞhÐ
a=Òeþ cÞ h Þ \ Þ a Ð JXÏ Þ h Ð XÞ b Þ þ S _ aÐ LVL, `Ê e Ñþ , aÐÒmþ h è e þ @qfLÊ
BÕÒeþScÐÒ_ ]Mmþ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞ @«ÆNà[ N&Ðc HÒS_çjÞLÊ
@½¤Ð]h h[Leþ j©Æc ]hL(1770) ÒafLÊ ]Mmþ LeÞ jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ `õ\Òc
]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ BÕÒeþSaÞÒeþÐ^Ñ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ,
ScÞ]Ðe,þ `ÐBL J j~àÐeþ (d\Ð : aÞÒhÐ¯Ñ,Æ Ò]ÐeþÐ J Ò]Ðeþ[ïcç) @Ð]Þ aÞÒhi
bþÐÒa Ò_[ó[è NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
`ÐeþfÐÒMcÊ¨Þ:Æ 1767-68Òeþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÆÞeþ eþÐSÐ SN_ïÐ\ _ÐeþÐ¯ÆZ
Ò]a [Ð* eþ Ð SÔeÊ þ BÕÒeþ S cÐ_*Ê kVÐBaÐLÊ Ê D]Ôc LÒmþ ¼¼Ð H\Þ ` ÐBÜ Òj
LVLyÞ[ ceþkpÐ jeþLÐeþWÐeÊþ jkÒdÐN LÐc_Ð LeÞþ aÞ$¼f ÒkaÐeÊþ `ÒXÏÐhÑ
aÞS¯Æ_Neþcç J aXÏÒMcÊ¨ÞÆeþ eþÐSÐ* jÐkÐdÔ Ò_B dÊw LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð yÐ_Ñ¯Æ
ScÞ]ÐeþcÐ_*WÐeÊþ c^Ô [Ð*Ê jkÒdÐN cÞfÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð a= J cÐXÏõÐjç c^ÔÒe
BÕÒeþScÐ_* XÐL aÔayÐLÊ aÔÐk[ LeÞþ Òj aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð
1768Òeþ LÒÀ¤ à m þ ç `Þ Q ç * Ò_[ó [ è Ò eþ BÕÒeþ S Òj_Ð _Ðeþ Ð ¯Æ Z Ò]a*Ê
ÒSmþcÊeþWÐÒeþ èþÐªÆ LÒmþ ¼¼Ð HkÐ `Òeþ eþÐSÐ NÐ]ÞQÊÔ[ ÒkÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ eþÐSÔÒeþ
[Ð* `õbþÐa @aÔÐk[ eþkÞmþÐ ¼¼Ð _ÞS jc\àLcÐ_* jkÒdÐNÒeþ _ÐeþÐ¯ÆZ Ò]a
`ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÒeþ BÕÒeþScÐ_*Ê MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐLÊ Ò]Òmþ_ÐkÚ ¼¼Ð ÒhiÒeþ
1770Òeþ [Ð*eþ có [ Ê Ô `Òeþ NS`[Þ Ò]a*Ê (_Ðeþ Ð ¯Æ Z Ò]a* `Ê [ õ )
BÕÒeþScÐÒ_ eþÐSÔeþ eþÐSÐ bþÐaÒeþ jèÑLó[Þ Ò]Òmþ ¼¼Ð
NS`[Þ Ò]a _ÞSLÊ jèÐ^Ñ_ cÒ_ LeÊþ\ÞÒm ¼ Ð cÐ[ö BÕÒeþScÐÒ_ eþÐSÔÒeþ
kªÆÒl` LeÞþaÐ $¼fÒeþ Dbþ¯Æ* c^ÔÒeþ jcèu [Þ¦Æ ÒkmþÐ ¼ Ð 1774Òeþ NS`[Þ
Ò]a*Ê atÑ LeÞþ aÞhÐMÐ`ÐV_ÐÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ jèeËþ` @Ð]ÞaÐjÑ j~àÐeþ
aÞÒhÐ¯ÑÆ J Ò]ÐeþÐcÐÒ_ aÞÒ]õÐk LÒmþ ¼ Ð 1780 ÒafLÊ aÞÒ]õÐk aówÞ `ÐBaÐeÊþ
1781Òeþ BÕÒeþScÐÒ_ NS`[Þ Ò]a*Ê cÊ¦Æ LeÞþ eþÐS`] Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒmþ ¼ Ð
HkÐ `Òeþ 1799Òeþ `ÊZÞ aÞÒ]õÐk ÒkaÐeÊþ NS`[Þ Ò]a HaÕ [Ð* `Ê[õ*Ê atÑ LeÞþ
cjÊmÞþ`V_cçÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð
BÕÒeþ S hÐj_eþ HL Lö Ë e þ èÞ þ Z Ðc bþ Ð aÒeþ `Ðeþ f ÐÒMcÊ ¨ Þ Æ e þ ]Ê b Þ Ù l LÊ
Ò]MÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_ LÒWÐeþ bþÐÒa MSZÐ @Ð]Ð¯Æ LeÞaÐeÊþ `õSÐ* @Ð\ÙL
ÒceÊþ]¨Æ bþÐ=ÞNmþÐ¼ Ð $¼fÒeþ @_Ðaó½Þ¤, ]ÊbÞÙl J @_ÐkÐeþ có[ÊÔeþ eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð aÐ^Ô
ÒkÐB ÒmþÐÒL `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆeÊþ S¯Æ`Êeþ J LfÐkÐ¨ÞÆ @Ð]Þ eþÐSÔLÊ `fÐB NÒmþ ¼ Ð [Þ_Þ

aià êÞþ LõcÐN[ ]ÊbÞÙl `XÏÞaÐÒdÐNÊÜ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞeþÆ `õSÐ ÒLaf _ÞÓjè ÒkÒmþ
_ÐkÞÜ, BÕÒeþS* aÞÒeþÐ^Òeþ aÞÒ]õÐk LeÞþaÐLÊ c^Ô h¦ÞÆ keþÐBÒmþ ¼ Ð @_Ô hvÒeþ
LkÞÒm¼¼ jÐc¯ÞÆL bþÐÒa `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ aÞÒ]õÐk `õhcÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
1830Òeþ `ÊZÞ \Òeþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ aÞÒ]õÐk Ò]MÐÒ]mþÐ ¼ Ð H\eþ ScÞ]ÐeÑþeþ
ÒcÒ_Seþ `]ê_Ðbþ Ò]a* D`Òeþ aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ mþlÔ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð @[ÔÐQÐeÑþ
`]ê_Ðbþ Ò]a* aÐjNók J @_ÔÐ_Ô ÒLÒ[L ScÞ]ÐeÑþ LÒQeÞþ NókLÊ ÒjcÐÒ_
Ò`ÐXÏÞÒ]Òmþ ¼¼Ð 1832Òeþ cÐXÏõÐjç jeþLÐeþ SSà HXÏçJèÐXÏç eþÒjmþç*Ê (Edward
Russel)aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ `WÐBÒmþ ¼ Ð eþÒjmþ jÐÒka aÞÒ]õÐkLÊ ]óYÏ kªÆÒeþ ]c_
LeÞa þ Ð `õLÞõ¯ÆÐÒeþ ÒLÒ[ SZ aÞÒ]õÐkÑ aÞÒhÐ¯Ñ*Ê `õÐZ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LÒmþ ¼ Ð ÒhiÒeþ
jÐc¯ÞÆL bþÐÒa `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ aÞÒ]õÐk @a]cÞ[ ÒkmþÐ; @ÐB_ hó<¼fÐ aÔayÐ
`Ê_ÓyÐ`Þ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
1856-57Òeþ jÞ`ÐkÑ NZaÞÒ]õÐk jk [Ðf Ò]B `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ `ÊZÞ
\Òeþ aÞÒ]õÐk ÒkmþÐ ¼ Ð haeþcÐ_* HkÞ aÞÒ]õÐkeþ Ò_[Ð \ÞÒmþ eþÐ^ÐLó»¤ ]¨ÆÒj_Ð¼¼Ð
haeþcÐÒ_ jc[f @qfeþ ÒmþÐL*Ê h[öã cÒ_LeÞþ @Ò_L Oeþ Ò`ÐXÏÞÒ]Òmþ ¼HaÕ
mÊ þ V ç [ eþ Ð S LÒmþ ¼¼Ð aÞ Ò ]õ Ð k ]c_`ÐBÜ ÒL`ç Ò V_ç DBmþ ç j _ç (Captain
Wilson)@Ò_L haeþ NõÐc Ò`ÐXÏÞÒ]Òmþ HaÕ ÒjcÐ_* $¼jmþ _½¤ LÒmþ ¼ Ð ÒhiÒeþ
aÞÒ]õÐkÑ Ò_[Ð eþÐ^ÐLó»¤ ]¨ÆÒj_Ð J @_Ô ÒLÒ[L aÞÒ]õÐkÑ êþÐ `XÏÞÒmþ ¼¼Ð
ÒjcÐ_*Ê `õÐZ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
OÊcÊjeþ:Æ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ èÞþ ]lÞZ JXÏÞhÐeþ OÊcÊjeþÒeþ LucÐÒ_ ]ÑOà LÐf
êÞþ aÞÒ]õÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ ^_&¯Æ bþ&*Ê BÕÒeþScÐÒ_ NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþaÐ
`Òeþ 1835Òeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð `ËaàeÊþ ^_&¯Æ bþ&* `Þ[Ð hõÑLeþ bþ&
^ÐdàÔcÒ[ eþÐSjè ScÐ LeÞþ _ `ÐeÞþaÐeÊþ NÐ]ÞQÊÔ[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ^_&¯Æ _Þ¯ÆcÞ[
eþÐSjè ScÐ LeÞþaÐLÊ `õ[Þhöã[Þ Ò]aÐeÊþ [Ð*Ê 1832Òeþ eþÐS`] ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð LÞ«ÊÆõ Òj
jc¯ÆÐ_ÊjÐÒeþ HaÕ ^ÐdàÔ cÒ[ eþÐSjè ScÐ LeÞþaÐÒeþ aÞ$¼f ÒkÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ [Ð*Ê
1835Òeþ NÐ]ÞQÊÔ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ jÐeþç ÒkÒ_eÞþ ÒVmþeþ (Sir Henry
Taylor)* Ò_[ó[èÒeþ HL BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ OÊcÊjeþ ]Mmþ LÒmþ ¼ Ð ^_&¯Æ S=mþLÊ
`fÐBÒmþ HaÕ LucÐ_* jÐkÐdÔ bÞlÐ LÒmþ ¼ Ð @Ðeþc÷ ÒkmþÐ Lu aÞÒ]õÐk ¼ Ð
Lu j~àÐeþ aÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ LcfÒmþÐQ_ \ÞÒmþ HkÞ aÞÒ]õÐkeþ cÊMÔ Ò_[Ð ¼ Ð Òj
\ÞÒmþ Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ aÐ cÊMÔ j~àÐeþ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_* LÒWÐeþ eþÐSjè _Ñ[Þ J S=m
þ_Ñ[ÞÒdÐNÊÜ LucÐÒ_ ÒjcÐ_* `ÐeþƒÆeÞþL @^ÞLÐeþ keÐBþ\ÞÒmþ ¼ Ð LucÐ_* c^ÔÒeþ
ÒceÞ@þÐ `õ\Ð aÐ _eþafÞ `õ\Ð eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð êþZÑ Ò`_Ê aÐ êþZÑ cÐ[ÐWÐeþÊ cÞfÊ\ÞaÐ

hjÔeþ `õ[Þ]Ð_Òeþ afÞ Ò]aÐeþ `õ\Ð eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÊMÔ[Ó OÊcÊjeþ, LucÐf, $Ê¼mþaÐZÑ
@Ð]Þ @qfÒeþ eþkÊ\ÞaÐ LucÐÒ_ HkÐ `Ðf_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒhi[Ó _ÞS jÕ`õ]Ð¯Æ
aÐkÐeÊþ LÐkÐLÊ afÞ`ÐBÜ WÞLZÐ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ `õ\ÐLÊ DÒo] LeÞþaÐ`ÐBÜ ]lÞZ
JXÏÞhÐÒeþ _ÞdÊ¦Æ eþÒjmþç jÐÒka LXÏÐLXÏÞ _Þ¯Æc `õarþà_ LÒmþ ¼ Ð HkÐLÊ èþƒÆeþÐ
D`Òeþ @ÐLõcZ cÒ_LeÞþ LucÐÒ_þ [Ð'eþ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð OÊcÊjeþ eþÐSÐ*Ê ÒjcÐÒ_
elL ÒaÐmÞþ aÞQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ScÞeÊþ MSZÐ @Ð]Ð¯Æ ÒaÒf d\Ð jc÷a LÒWÐeþ _
ÒkaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ bþ& eþÐSÐcÐÒ_ NÐ]ÞQÊÔ[ ÒkÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ aÞ[ÐXÏÞ[ OÊcÊjeþ eþÐSÐ
^_&¯Æ*Ê LucÐ_* jc\à_ cÞfÞaÐÒeþ aÞÒhi @jÊaÞ^Ð ÒkmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷
ÒkaÐeþ @Á¤ ]Þ_ `Òeþ ^_&¯Æ*eþ @ahÔ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð cÐ[õ Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ*
Ò_[ó[èÒeþ aÞÒ]õÐk @aÔÐk[ eþkÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ aÞÒ]õÐkÒeþ LucÐÒ_ ]ÊBSZ eþÐSLcàQÐeÑþ J 48 SZ jÞ`ÐkÑ*Ê k[ÔÐ
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ _ÞdÊ¦Æ eþÒjmþç jÐÒka Lu Ò_[ÐcÐ_*Ê
_Þcàc bþÐaÒeþ k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð LÐeþZ LucÐ_* c^ÔÒeþ bþ¯Æ jÕQÐeþ LeÞþ BÕÒeþScÐÒ_
aÞÒ]õÐk ]c_ LeÞa þ ÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð Lcf ÒmþÐQ_ Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ @_ÊÒNÐfÒeþ
@Ð[êÒNÐ`_ LeÞþ\ÞaÐ ÒaÒf ÒjWÐLÐe eþÐSÐ ÒjÐc_Ð\ jÞÕk [Ð*Ê êþÐB Ò]B
BÕÒeþScÐ_* kÐ[Òeþ jc`àZ LÒmþ ¼ Ð Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ có[ÊÔ `dàÔ«Æ cÐXõÐjç _ÞLVy
NÊVÞÒeþ LÐeþÐeÊþw eþkÞÒmþ ¼ Ð
Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ NÞeþ$¼ç ÒkaÐ `Òeþ c^Ô Lu ÒcfÞ at ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼¼Ð
1846Òeþ HkÐeþ cÊMÔ j~àÐeþ \ÞÒmþ Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ* `Ê[ÊeþÐ QLõÐ aÞÒhÐ¯Ñ¼¼ÐÆ Òj
có[ ^_&¯Æ* `Ê[õ `Ñ[Ðcèeþ bþ&*Ê OÊcÊjeþeþ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LeÞþ aÞÒ]õÐkLÊ HL
afÞº¤ eËþ` Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* `õ[Þ cÊMÔ[Ó ÒaZÑ¯ÆÐ Lu, `ÐBL J Òa×w @qfeþ
LucÐ_* jc\à_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð OÊcÊjeþþ cÐf @qfeþ LucÐÒ_ QLõÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ*Ê jc\à_
Ò]B _ \ÞÒmþ ¼ Ð
Lu aÞÒ]õÐkÒeþ jc[f @qfeþ ÒmþÐL* $¼jmþ J NõÐcNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ LÐeþZ ÒkmþÐ, ÒdDÜjaÊ K`_ÞÒahÞL èÞþarþà_ÒdÐNÊÜ LucÐÒ_
L½¤ `ÐD\ÞÒm,þ [Ð'eþ LÞRÞ mþÐbþ jc[f @qfeþ ÒmþÐL*Ê cÞfÊ\ÞmþÐ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`,
ScÞ keþÐD\ÞaÐ Lueþ ScÞ jc[f @qfÒeþ aÐj LeÊþ\ÞaÐ jÐkÊLÐeþ J ckÐS_ kÐ[LÊ
kªÆÐ«Æeþ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ (1846-54) Lu aÞÒ]õÐkeþ cÊLÐaÞmþÐ`ÐBÜ `õ\Òc ÒL`ÒV_ç
ÒcL$¼eþ j _ç (Captain Mcpherson) J `Òeþ aÞ õ Ò NXÏ Þ @ eþ ç ÒSÒ_eþ Ð mþ ç
XÐBjç(Brigadier General Dice ) _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS ]c_ _Ñ[ÞÒdÐNÊÜ

_aO_ ÒLÐÒk_ç _ÐcL SÒZ Lu j~àÐeþ 1847Òeþ @Ð[êjc`àZ LÒmþ ¼ Ð cÊMÔ
j~àÐeþ QLõÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ*Ê êþÐB Ò]aÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ 3000V*Ð `Êeþ²ÆÐeþ ÒOÐiZÐ
LÒmþ ¼ Ð 1854 J 1855Òeþ OÊcÊjeþ J LfÐkÐ¨ÞÆÒeþ LucÐÒ_ NõÐcÒeþ `hÞ
mÊþV[eþÐS LÒmþ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ QLõÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ @R«ÞÆÞ ÒaÐmÞþ BÕÒeþScÐÒ_ jÒtk
LÒm¼ jÞ_Ð, aÞÒhÐ¯ÑÆ*Ê êÞþ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð QLõÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ có[ÊÔ `dàÔ«Æ @Ð[êjc`àZ
jÊwÐ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð
Dbþ¯Æ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ J OÊcÊjeþ aÞÒ]õÐkLÊ @_Ê^ÔÐ_ LÒmþ SZÐdÐH Òd, H\ÞÒeþ
@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*eþ bËcÞLÐ cÊMÔ \ÞmþÐ ¼ Ð @ahÔ eþÐSÐ* kÐ[Òeþ Ò_[ó[è eþkÞ\ÞmþÐ,
LÐeþZ `ÐeþƒÆeÞþL bÐaÒeþ Òj ÒmþÐL* jèÐbþÐaÞL Ò_[Ð \ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[ö @jmþ ]Ð¯ÞÆ[è
eþkÞ\ÞmþÐ @Ð]ÞaÐjÑ j~àÐeþcÐ_* kÐ[Òeþ ¼ Ð ]ÑOà LÐf êÞþ QÐmÞþ\ÞaÐ HkÞ aÞÒ]õÐkÒeþ
`ÐeþƒÆeÞL @±Æh±Æeþ aÔakÐeþ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ _ÞS D`Òeþ ÒkD\ÞaÐ
@[ÔÐQÐeþ aÞeÊþwÒeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ `õLÐh LeÞþaÐLÊ dÐB BÕÒeþS `õhÐj_eþþ aÞbþÞ_ï `õ[ÑL
J kÞ[Ð^ÞLÐeÑþ* D`Òeþ @ÐLõcZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð jc[f @qfyÞ[ Oeþ J $¼jmþ c^Ô
_½¤ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ jbþÔ ÒaÐmþÐD\ÞaÐ BÕÒeþScÐÒ_ c^Ô @Ð]ÞaÐjÑ*
c_Òeþ bþ¯Æ jÕQÐeþ`ÐBÜ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê _Þcàc bþÐaÒeþ k[ÔÐ LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ
@Ð]ÞaÐjÑ LucÐ_* QÐi ScÞLÊ Ò`ÐXÏÞ Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð 1803Òeþ Drþeþ jeþLÐeþ aÐ
D`LËf JXÏÞhÐ @^ÞLó[ ÒkaÐ `ËaàeÊþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkÐB
jÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð H\ÞeÊþ ÒNÐVÞH L\Ð ¸¤½¤ kÊH Òd, BÕÒeþScÐÒ_ ÒdDÜ @qfLÊ `õ\Òc
]Mmþ LÒm,þ ÒjWÞ `õ\Òc BÕÒeþSaÞÒeþÐ^Ñ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_*
D`Òeþ ÒmþÐL*eþ ÒlÐbþ `RÒeþ aXÏ LÐeþZ ÒkmþÐ, K`_ÞÒahÞL ]öã[ jÐcÐSÞL J
@Ð\ÙL èÞþarþà_ ¼ Ð èÞþarþà_ÒdÐNÊÜ l[Þ jkÞ\ÞaÐ ÒNÐºÑ¤ aÞÒ]õÐk LeÞþ _ÞSeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ
`õLÐh LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒMÐwàÐ, L_ÞLÐ J LÊS=Òeþ aÞÒ]õÐk

1803Òeþ BÕÒeþS kÐ[LÊ cÊMÔ JXÏÞhÐ @ÐjÞNmþÐ `Òeþ BÕÒeþSaÞÒeþÐ^Ñ aÞÒ]õÐk
jcNõ eþÐSÔLÊ aÔÐ`ÞNmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐkeþ ÒdDÜ èþƒÆeþÐ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ J OÊcÊjeþÒeþ jó½Þ¤
ÒkÐB\ÞmþÐ , [ÐkÐ HÒa bÞþ_ï bÞþ_ï @qfLÊ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ ]Mmþ LeÞþaÐ ÒaÒf
ÒdDÜ D#ÐkÒeþ eþÐSÐ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ LƒÆÐ_ÑLÊÊ jèÐN[ LeÞþ\ÞÒm,þ [ÐkÐ @Á¤ ]Þ_ `Òeþ
[Ñaõ @jÒ«ÆÐi J aÞÒ]õÐkÒeþ èÞþZ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
1804Òeþ `õ\Òc ÒMÐwàÐÒeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ HaÕ [kÚÒeþ L_ÞLÐ J
LÊS= eþÐSÔeþ jc\à_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf ]èÞ[Ñ¯Æ cÊLÊtÒ]a ÒMÐwàÐeþ

eþÐSÐ \ÞÒmþ HaÕ [Ð*eþ èþÐchà]Ð[Ð S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ* kÐ[Òeþ aÞÒ]õÐkeþ Ò_[ó[è
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ d]ÞJ eþÐSÐ atÑ ÒkÒm,þ [Ð*Ê `Òeþ cÊ¦Æ LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ
HaÕ ÒLÒ[L jrþà jkÞ[ Ò`_çj_ç Ò]B `ÊeÑþÒeþ @ayÐ_ LeÞþaÐLÊ aÔayÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ*Ê Òc]Þ_Ñ`Êeþ ÒSmþçÒe 1806Òeþ `õÐZ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð H\ÞeÊþ S¯ÆÑ
eþÐSNÊeÊþ* BÕÒeþSaÞÒeþÐ^Ñ bËþcÞLÐLÊ ¸¤½¤ aÊTÞþ kÊH ¼ Ð
1803 ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ ÒdÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐ ]Mmþ`ÐBÜ
N&Ðc Ò]B `ÊeÑþ @ÐjÞÒm,þ ÒjÒ[ÒaÒf BÕÒeþS aÐkÞ_Ñeþ @^Þ_Ð¯ÆL kÐeþÒLÐVà*eþ
cÊLÊtÒ]a* jk HL QÊ¦ÞÆ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð QÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ, ÒMÐwàÐ eþÐSÔ c^ÔÒeþ BÕÒeþS
aÐkÞ_Ñeþ N[ÐN[`ÐBÜ eþÐSÐ @_Êc[Þ Ò]Òmþ HaÕ `õ[Þa]fÒeþ kÐeþçÒLÐVà*WÐeÊþ mþÒl
V*Ð `ÐBaÐeþ `õ[Þhöã[Þ `ÐBÒmþ ¼ Ð ceþÐWÐcÐ_* aÞeÊþwÒeþ dÊw ÒaÒf ÒMÐwàÐeþ `ÐBL
Òj_Ð jkÒdÐN LeÞþÒa ÒaÐmÞþ L\Ð [ÊVÞmþÐ¼ Ð `ËaàeÊþ NS`[Þ* jk dÊw ÒaÒf ÒMÐwàÐ
eþÐSÐ ceþÐWÐ jkÐ¯Æ[Ð Ò_B\ÞÒmþ HaÕ `õ[Þa]fÒeþ QaÞhLÊ], eþÐkÐ=, ÒmþcèÐB J
`ÊeÊþÒiÐrþc Òl[õ (`ÊeÑ)þ ceþÐWÐcÐ_*Ê Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ 1803
ÒafLÊ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ* Lrþóà[èÒeþ `ÊeÑþ SN_ïÐ\ ctÞeþ J HkÞ [ÞÒ_ÐVÞ `õNZÐ _\ÞmþÐ;
ceþÐWÐcÐ_* kÐ[LÊ QÐmÞþ dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð SN_ïÐ\ ctÞeþeþ Lrþóà[èLÊ Ò$¼eÞþ`ÐBaÐ`ÐBÜ eþÐSÐ
BÕÒeþScÐ_*Ê jkÒdÐN LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*eþ ^ÐeþZÐ \ÞmþÐ, BÕÒeþScÐÒ_ ÒdÒk[Ê @Z-
kÞtÊ, ctÞeþ @^ÞLÐeþ LmþÐ `Òeþ eþÐSÐ*Ê (ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*Ê) [Ð'eþ èÞþQÐf_Ð bþÐeþ
Ò$¼eþÐBÒ]Òa ¼ Ð ceþÐWÐcÐÒ_ aÞ[ÐXÏÞ[ ÒkmþÐ `Òeþ auÐ `XÏÞ\ÞaÐ @_Ô `õNZÐNÊXÏÞL
c^Ô eþÐSÐ Ò$¼eÞþ`ÐBÒa ¼ Ð HjaÊ aÔ[Ñ[ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ LÞRÞ V*Ð c^Ô `ÐBÒa ÒaÐmÞþ
@ÐhÐ eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð
cÊLt Ê Ò]a* HkÞ QÊ¦ÞÆ J @ÐhÐLÊ Ò_B jc÷a[Ó [Ð* èþÐchà]Ð[Ð S¯ÑÆ eþÐSNÊeþÊ
j«ÊÆ½¤ _\ÞÒmþ ¼ Ð @Ð^Ê_ÞL hÞlÞ[ _ÒkÒmþ aÞ Òj `ÐeþƒÆeÞL þ hÞlÐ `ÐB\ÞÒmþ HaÕ BÕÒeþS
]Mmþ `Òeþ @Ðj_ï aÞ`]LÊ Òj aÊTÞþ `ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ [Ð* èþÐchàLÊ @ZÒ]MÐ LeÞþ
ÒMÐwàÐ BÕÒeþScÐ_* JXÏÞhÐ ]MmþÒeþ jkÒdÐN LmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf BÕÒeþScÐ_*Ê ÒMÐwàÐþ `ÐBL Òj_Ðeþ @ÐahÔL[Ð `XÏÞmþÐ
_ÐkÚ ¼ Ð BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ _ÞS afÒeþ ceþÐWÐcÐ_*Ê èþÐªÆ LÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ kÐeþÒLÐVà
QÊ¦ÞÆ cÒ[ HL mþl V*ÐeÊþ `QÐh kSÐeþ V*Ð cÐ[õ Ò]B @ahÞ½¤ V*Ð Ò]aÐLÊ
@ÐNõk `õLÐh LÒmþ _ÐkÚ ¼¼Ð cÐ[õ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ BÕÒeþScÐ_*Ê jkÒdÐN LeÞþaÐ
DÒ~hÔÒeþ HLSÊV LeÞþ\ÞaÐ `ÐBLcÐ_*Ê `õÐ`Ô Ò]Òa ¼ Ð ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*þ aÐiÙL
Ò`hLjç c^Ô BÕÒeþScÐÒ_ EZÐ bþÐaÒeþ ^ÐdàÔ LeÞþaÐ L\Ð¼¼Ð LÐeþZ JXÏÞhÐ ]Mmþ
ÒaÒf Dbþ¯Æ* c^ÔÒeþ ÒcÃ¤ \ÞmþÐ¼ Ð cÐ[õ JXÏÞhÐ ]Mmþ `Òeþ Òj Ò_B ÒL×ZjÞ

_Þ~Ù½¤ `õ[Þhöã[Þ cÞfÞ_\ÞmþÐ ¼ Ð ÒdDÜ QÐÒeþÐVÞ `õNZÐ cÞfÞa ÒaÐmÞþ @ÐhÐ \ÞmþÐ [Ð aÞ
kÐeþÒLÐVà Ò]aÐLÊ j®¤[ _ \ÞÒmþ ¼ Ð @jmþÒeþ JXÏÞhÐ ]Mmþ ÒaÒf BÕÒeþScÐÒ_
aÞÒhi `õ[ÞÒeþÐêþ j®ÊMÑ_ _ ÒkaÐÒdÐNÊÜ ÒjcÐ_*eþ JXÏÞhÐ eþÐSÐcÐ_* `õ[Þ
DÒ`lÐbþÐa aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð dÐkÐeþ @ÐhÊ èÞþZÐc \ÞmþÐ ÒMÐwÐàeþ aÞÒ]õÐk¼¼Ð
cÐnà 1804Òeþ S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ 2000 `ÐBL*Ê jÐ=Òeþ Ò_B kÐeþÒLÐVà*Ê
LVLÒeþ ÒMÐwàÐeþ ]ÐaÞ SZÐBÒmþ ¼ Ð cÐ[õ @ahÞ½¤ V*ÐeÊþ 20000 V*Ð Ò]aÐ aÔ[Ñ[
@_Ô ]ÐaÞNÊXÏÞLÊ kÐeþÒLÐVà `õ[ÔÐMÔÐ_ LÒmþ ¼ Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa @`cÐ_Þ[ ÒkÐB S¯ÑÆ
eþÐSNÊeÊþ LVLeÊþ Ò$eÞþÒmþ HaÕ BÕÒeþScÐ_* aÞÒeþÐ^Òeþ aÞÒ]õÐk`ÐBÜ aÔÐ`L `õªÊÆ[Þ
LÒmþ ¼ Ð þ jêeZþ ÒdÐNÔ Òd, kÐeþÒLÐVà ÒMÐwàÐ eþÐSÐ cÊLt Ê Ò]a* @Ò`lÐ S¯ÑÆ eþÐSNÊe* þÊ Ê
aXÏ h[öã cZÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
1804eþ DrþeþÐwàÒeþ ÒMÐwàÐÒeþ aÞÒ]õÐk Ò[SÞmþÐ , ÒdÒ[ÒaÒf BÕÒeþS
@^ÞLÐeÑþ ÒL`çÒV_ç aîÃ¤*Ê eþÐSNÊeÊþ* èþÐchàÒeþ eþÐSÐ jÐlÐ[ç LeÞþaÐLÊ jÊwÐ c_Ð
LÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ BÕÒeþScÐ_* aÞeÊwÒe mþYÏÞaÐmþÐNÞ eþÐSNÊeÊþ LÊS=, L_ÞLÐ
ceÞQþ `Êeþ J LÞh_`Êee þ þ eþÐSÐ J ScÞ]Ðeþ* jk ÒcÃ¤ LÒmþ ¼ Ð ceþÐWÐcÐ_*WÐeÊþ jc\à_
`ÐBaÐ @ÐhÐÒeþ _ÐN`Êeþeþ ÒbþÐÜjÒmþ eþÐSÐ* jk ÒdÐNÐÒdÐN LeÞþaÐLÊ c^Ô `õ¯ÆÐj
LÒmþ ¼ Ð H\ÞeÊþ cÒ_kÊH Òd, S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ BÕÒeþScÐ_*Ê HL lÊ]õ h¦ÞÆ ÒaÐmÞþ cÒ_
LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐkÐ=, QaÞhLÊ], ÒmþcèÐB @Ð]Þ `õNZÐLÊ ]Mmþ LeÞa þ Ð jLÐÒh ÒMÐwàÐeÊþ
250 @hèÐÒeþÐkÑ J `õÐ¯Æ 200 aeþLtÐS aÐ jÞ`ÐkÑ*Ê Ò`õeþZ LeþÐNmþÐ ¼¼Ð ÒMÐwàÐ
@^ÞLÐeþ`ÐBÜ @ÐjÞ\ÞaÐ ÒL`çÒV_ç kÞLçmþÐ¨Æ `Þ`ÞmÞþ Ò$¼eÊþ\ÞaÐ ÒaÒf 22 _ÒbþcèeþÒeþ
ÒMÐwàÐ Òjß_Ô ÒLaf [Ð* D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ _ÐkÚ, @Ò_L BÕÒeþS jÞ`ÐkÑ*Ê
k[Ðk[ c^Ô LÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ kÐeþÒLÐVà HL aÞeþÐV aÐkÞ_ÑLÊ Ò_B 5 XÞÒjcèeþ
1804Òeþ ÒMÐwàÐeþ ]ÊNà @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð eþÐSÐ _ÞSeþ ÒLÒ[L aÞhèªÆ j~àÐeþ*
jkÞ[þ aeÊþÒZB S=mþLÊ `fÐBÒmþ ¼ Ð 3 SÐ_Ê@ÐeÞþ 1805Òeþ eþÐSÐ J eþÐSNÊeÊþ*Ê
atÞ LeÞþ `õ\Òc LVLÒeþ HaÕ `Òeþ Òc]Þ_Ñ`Êeþ ÒSmþÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ
aÞÒ]õÐk ]c_ ÒkmþÐ ¼ Ð 1807Òeþ aÐiÙL 2000V*Ð Ò`_j_ç Ò]B cÊLÊtÒ]a*Ê
`ÊeÑþÒeþ eþMÞaÐLÊ yÞeþ ÒkmþÐ; [Ð `ËaàeÊþ 6 XÞÒjcèeþ 1806Òeþ S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ*Ê
Òc]Þ_Ñ`ÊeþÒeþ $¼ÐhÑ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð Òhi `dàÔ«Æ S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ BÕÒeþScÐ_*WÐÒeþ
lcÐ bÞþlÐ LeÞþ _\ÞÒm¼¼Ðþ
ÒMÐwàÐÒeþ S¯ÑÆ eþÐSNÊeÊþ* aÞÒ]õÐkLÊ @_Ê^ÔÐ_ LÒmþ SZÐdÐH Òd, JXÏÞhÐ
]MmÒeþþ BÕÒeþScÐ_*Ê jkÒdÐN LeÞþ þ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ÒdDÜ bÊþm LeÞþ\ÞÒmþ, [Ð'eþ
bþeZ þ ÐmþÐNÞ ÒdcÞ[Þ HkÐ D~Þ½¤ \ÞmÐþ ¼ Ð H\ÞÒeþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ* @Ò`lÐ [Ð* èþÐchà]Ð[Ð

J `ÐBLcÐÒ_ @^ÞL jLõÞ¯Æ \ÞÒm ¼ Ðþ @Á¤ @a^Þ`ÐBÜ ÒkD `ÒR, HkÐ JXÏÞhÐÒeþ _Ë@Ð
LeþÞ `õ[Þº¤Ð ÒkÐB\ÞaÐ BÕÒeþS hÐj_LÊ \eþkeþ LeÞþ Ò]B\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ @_ÊjÐÒeþ
aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê ]¨Æ c^Ô ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð þ þ
ÒMÐwàÐeþ `[_ `Òeþ L_ÞLÐ J LÊS=eþ eþÐSÐ j®ÊM jceþ`ÐBÜ `õªÊÆ[ ÒkÒmþ
_ÐkÚ, d]ÞJ ÒjcÐÒ_ ÒMÐwàÐLÊ jc\à_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð kÐeþÒLÐVà ckÐ_]Ñ `ÐeþÒkÐB
LÊS= `kqÞaÐ `ËaàeÊþ eþÐSÐ Qtõ^èS Òi¬Æ `fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð 1805 cjÞkÐ Òc cÐjÒeþ
[Ð*Ê NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ Ð [Ð* yÐ_Òeþ [Ð* bþÐB c^ÊjË]_ Òi¬Æ*Ê eþÐSÐ ÒOÐiZÐ
LeþÐNmþÐ ¼ Ð LÊS= eþÐSÐ BÕÒeþS SÐkÐSNÊXÏÞLÊ ÒmþÐL mþNÐB mÊþV LeÊþ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
@bÞþÒdÐN eþkÞ\ÞmþÐ¼ Ð _Ë[_ eþÐSÐ SÐkÐSeÊþ mÊþV ÒkÐB\ÞaÐ jƒÆrÞþeþ bþeþZÐ LeÞþÒa [\Ð
BÕÒeþScÐ_* `õ[Þ @_ÊN[ eþkÞÒa ÒaÐmÞþ `õ[Þhöã[Þ Ò]Òmþ ¼ Ð
LÊS=LÊ _Þ¯Æ§ÆZLÊ @ÐZÞaÐ `Òeþ kÐeþÒLÐVà L_ÞLÐ eþÐSÐ*Ê atÞ LÒmþ ¼ Ð atÞ
eþÐSÐ*Ê `õ\Òc aÐÒmþhèeþ HaÕ `Òeþ Òc]Þ_Ñ`Êeþ ÒSmþÒeþ eþMÐNmþÐ¼ Ð eþÐSÐ atÞ ÒkaÐ
`Òeþ L_ÞLÐeþ Ò]JèÐ_ç* Ò_[ó[èÒeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS [eþ$¼eþÊ jÊaÐ]Ðeþ
hÞa`õjÐ] aÞÒ]õÐk ]c_ LÒmþ HaÕ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*WÐeÊþ @Ò_L @±Æh±Æ Sa[ LÒmþ ¼ Ð
ÒMÐwàÐ, LÊS= J L_ÞLÐ eþÐSÐ* aÞÒ]õÐk `Òeþ [ÞÒ_ÐVÞdÐL eþÐSÔLÊ BÕÒeþS jeþLÐeþ*
MÐj cÐkÐmþ aÐ `õ[Ôl _Þ¯Æ§ÆZÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð MÐjcÐkÐmþÒeþ eþMÞaÐ `RÒeþ HL aXÏ
LÐeþZ ÒkmþÐ Òd, ÒjWÐÒeþ ScÞ Daàeþ J ScÞScÐ aÒtÐaªÆ ]èÐeþÐ _Þ¯ÆcÞ[ aÔa^Ð_Òeþ
@^ÞLeÊþ @^ÞL Leþ @jÊmþ LeÞþaÐeþ jÕbþÐa_Ð \ÞmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÔNÊXÏÞL èÞþ ÒjWÐÒeþ
bË-þeþÐSjè d]Þ aÐiÙL Ò`hLjç @ÐLÐeþÒeþ @jÊmÞþ ÒkÐB\Ð«ÆÐ , jeþLÐeþ @ÐhÐ cÊ[ÐaL
Leþ @jÊmþ LeÞþ `ÐeÞþ_\ÐÒ«Æ ¼ Ð MÐjcÐkÐmÒeþ èÞþZ[ ÒkmþÐ `Òeþ HkÞ Òl[õÒeþ
K`_ÞÒahÞL èÞþarþà_eþ cÐ[õÐ [Ñaõ ÒkmþÐ, dÐkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ` aÐeþcèÐeþ ÒjWÐÒeþ
S_ @jÒ«ÆÐi J aÞÒ]õÐkcÐ_ Ò]MÐNmþÐ ¼ Ð
ÒMÐwàÐ aÞÒ]õÐk : 1817

ÒMÐwàÐ MÐjcÐkÐmþÒeþ èÞþZ[ ÒkmþÐ `Òeþ 1817Òeþ ÒjWÐÒeþ aμÞÆ SNauÊ
aÞ]ÔÐêþ* Ò_[ó[èÒeþ HL aXÏ êþZeþ aÞÒ]õÐk jÕOVÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ aÞÒ]õÐkÒeþ
d]ÞJ aμÞÆ SNauÊ* kÐ[Òeþ Ò_[ó[è eþkÞ\ÞmþÐ,`õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaàÐk LeÞþ\ÞÒmþ eþÐSÔeþ
`ÐBL aÐ `ÐeþƒÆeÞþL jÞ`ÐkÑcÐÒ_ ¼ Ð Ò[ZÊ jeþLÐeÑþ _\Þ`[õÒeþ HkÐLÊ `ÐBL aÞÒ]õÐk
ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼ Ð BÕÒeþS hÐj_eþ [öV
ã Þ J ÒhÐiZÒdÐNÊÜ S_ @jÒ«ÆÐi aówÞ `ÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
`ÐBLcÐÒ_ `õÐLç-BÕÒeþS LÐfeÊþ Òjß_ÞL bþÐaÒeþ eþÐSÐ*`ÐBÜ LÐc LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ
]Ð¯ÞÆ[è _ÞaàÐk LeÞþaÐ jLÐÒh ÒjcÐ_*Ê LóiÞÒdÐNÔ ScÞ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ScÞ QÐi LeÞþ

ÒjcÐÒ_ Dbþ¯Æ LóiL J Òjß_ÞLeþ bËþcÞLÐ `Ðf_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[ö ÒMÐwàÐ BÕÒeþS
hÐj_Ð^Ñ_ ÒkaþÐ `Òeþ aÐeþcèÐeþ bËþcÞ Leþ aówÞ`ÐBmþÐ J jÐkÊLÐeþ ckÐS_ ÒNÐºÑ¤
kÐ[LÊ ScÞ kªÆÐ«Æeþ ÒkaÐLÊ mþÐNÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþþ LÊ$¼f HkÞ `ÐBLcÐ_*Ê c^Ô ÒbþÐN
LeÞaþ ÐLÊ `XÏÞmÐþ ¼ Ð èÞZ
þ Ðc jèe`
þË ÒjcÐÒ_ BÕÒeþS aÞew
þÊ Òeþ @±Æ^ÐeþZ LeÞa
þ ÐLÊ aÐ^Ô
ÒkÒmþ ¼ Ð ÒL×fÞL aórÞþ dÊw ÒkÐB\ÞaÐeÊþ ,`ÐBLcÐÒ_ @_ÔcÐ_* @Ò`lÐ @ÐN[ÊeþÐ
jh±Æ aÞÒ]õÐk LeÞþaÐLÊ jÐkj `ÐBÒmþ ¼ Ð HkÞ aÞÒ]õÐkÒeþ @_Ô aNàeþ ÒmþÐÒL c^Ô
jÐcÞmþç ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
jèÁ¤ cÞ@Ð]Ñ aÒtÐaª,Æ @[ÞeÞþ¦Æ MSZÐ aówÞ J hjÔ kÐ_Þ jÒrþè LXÏÐLXÏÞ bþÐÒa
MSZÐ @Ð]Ð¯Æ ÒkaÐÒdÐNÊÜ S_ @jÒ«ÆÐi aówÞ `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @ÐB_eþ SVÞf[ÐÒdÐNÊÜ
ÒmþÐÒL ÒjNÊXÏÞLÊ jkSÒeþ aÊTÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð ÒmþÐL* jeþf[Ð J @s[Ðeþ jÊÒdÐN
Ò_B @cmþÐ, ]ÐÒeþÐNÐ @Ð]Þ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþcÐÒ_ @[ÔÐQÐeþ J ÒhÐiZ
LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ* bË-þeþÐSjè _Ñ[Þ yÐ_Ñ¯Æ ScÞ]Ðeþ J eþ¯Æ[cÐ_*
jèÐ\àÒeþ @Ðq @ÐZÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒdDÜ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ aÞfcèÒeþ @jÊmÞþ ÒkaÐ LÐeþZeÊþ WÞLç
jc¯ÆÒeþ eþÐSjè ScÐ LeÞþ`ÐeÊþ _\ÞÒm,þ ÒjcÐ_* ScÞ]ÐeÑþ LmÞþL[ÐÒeþ _ÞmþÐc
ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ @Z-JXÏÞ@Ð, aÞÒhiLeÞþ a=Ñ¯Æ ÒmþÐL* kÐ[LÊ QÐmÞþ dÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
BÕÒeþS hÐj_ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkmþÐ `Òeþ 1805-1806 `õ\c aÒtÐaªÆÒeþ ÒcÐV
2340 SZ JXÏÞ@Ð ScÞ]Ðeþ* _Ðc `&ÑLó[ ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ð [_ê^ÔeÊþ 1807Òeþ 266
SZ* ScÞ]ÐeÑþ _ÞmþÐc ÒkmþÐ ¼ Ð 1816 cjÞkÐ Òhi jÊwÐ 901 SZ ScÞ]Ðeþ _ÞS
ScÞ]ÐeÑþ keþÐB jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð _Ë[_ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ aÐj LeÊþ_\ÞÒmþ HaÕ
ÒjcÐ_*eþ yÐ_Ñ¯Æ eþ¯Æ[cÐ_* `õ[Þ jÒcè]_Ð _\ÞmþÐ ¼ Ð _ÞmþÐcÒdÐNÊÜ ScÞ]ÐeÑþ
keþÐB\ÞaÐ ScÞ]Ðeþ J eþ¯Æ[cÐ_* c^ÔÒeþ O_Þº¤[Ð aówÞ `ÐBmþÐ HaÕ DbþÒ¯Æ
cÞhÞ aÞÒ]õÐk`ÐBÜ `õªÊÆ[Þ LÒmþ ¼ Ð
1805Òeþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ ]èÞ[Ñ¯Æ cÊLÊtÒ]a NÐ]ÞQÊÔ[ ÒkÒmþ J ÒMÐwàÐ
MÐjcÐkÐmþÒeþ èÞþZ[ ÒkmþÐ ¼¼Ð ÒcSeþ Ò$¼îQeþ* _ÞÒ~àhÒeþ ÒjWÐÒeþ ÒdDÜ
aÒtÐaªÆ ÒkmþÐ, [Ð' @_ÊdÐ¯Ñ `ÐBLcÐÒ_ aÕhÐ_ÊLõcÞL bþÐaÒeþ ÒbþÐN LeÊþ\ÞaÐ
_Þ´Æeþ ScÞ keþÐBÒmþ ¼¼Ð jèÁ¤cÞ@Ð]Ñ aÒtÐaªÆÒeþ eþ¯[cÐ_*eþ MSZÐ aówÞ
`ÐBmþÐ ¼ Ð 1806-07Òeþ bþ¯Æ*eþ ceÊþXÏÞ `XÏÞmþÐ; èþ aià MÊaç a_ÔÐ ÒkmþÐ ¼ Ð
MSZÐ DQÞ[ jc¯ÆÒeþ ScÐ LeÞþaÐ jLÐÒh eþ¯Æ[cÐÒ_ jÐkÊLÐeþcÐ_* `ÐMeÊþ FZ
jÊwÐ `ÐB `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ, LÐeþZ auÐ Ò]aÐmþÐNÞ aÞmþÒeþ $¼jmþ _\ÞmþÐ ¼ Ð `ÐBLcÐÒ_
@ÐNeÊþ _Þ´Æeþ ScÞ ÒbþÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð arþàcÐ_ yÞ[ÞÒeþ ÒjcÐ_*eþ @ayÐ MÊaç
ÒhÐQ_Ñ¯Æ ÒkÐB `XÏÞmþÐ ¼ Ð ]Ê_àÑ[ÞNõªÆ @cmþÐ J @[ÔÐQÐeÑþ Ò`ÐmÞþjçÒdÐNÊÜ ÒjcÐ_*

L½¤eþ jÑcÐ eþkÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð HbþfÞ yÞ[ÞÒeþ `ÐBLcÐÒ_ aÞÒ]õÐk jLÐÒh SÒZ Ò_[Ðeþ
@Ò_èiZÒeþ eþkÞÒmþ ¼ Ð
aμÞÆ SNauÊ aÞ]ÔÐêþ ckÐ`Ð[õ bõþceþaeþ eþÐ¯Æ \ÞÒmþ ÒjkÞbþfÞ SÒZ Ò_[Ð ¼ Ð
1817 `ÐBL aÞÒ]õÐkLÊ Òj Ò_[ó[è `õ]Ð_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒMÐwàÐ MÐjçcÐkÐmþÒeþ
èÞþZ[ ÒkaÐ `ËaàeÊþ Òj ÒMÐwàÐ NS`[Þ* aμÞÆ aÐ Òj_Ð @^Þ_Ð¯ÆL `]Òeþ
`ÊeÊþiÐ_ÊLõcÞL bþÐÒa _ÞdÊ¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê ÒeþÐX= ScÞ]ÐeÑþ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ ÒMÐwàÐ
MÐjcÐkÐmþ ÒkaÐ `Òeþ ScÞ]ÐeÑþeþ MSZÐ ScÐ LeÞþaÐLÊ `XÏÞmþÐ¼ Ð HÒ_B [Ð* c_Òeþ
@jÒ«ÆÐi \ÞÒmþ jÊwÐ Òj ScÞLeþ Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð cÒ_kÊH , Ló»¤Qtõ jÞÕk _ÐcL
SÒZ a=Ñ¯Æ ]mþÐmþç ÒeþÐXÏ= ScÞ]ÐeÑþ kÐjmþ LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ aμÞÆ ScÐ LeÊþ\ÞaÐ
MSZÐLÊ @Ð[êjÐ[ç LeÞþNÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ 1813Òeþ MSZÐ ScÐ _LeÞþaÐ @èþÐ^Òeþ
aμÞÆ SNauÊ _ÞS ScÞ]ÐeÑþ @^ÞLÐeþ keþÐBÒmþ ¼¼Ð ScÞ]ÐeÑþ Ò$¼eÞþ`ÐBaÐ mþÐNÞ
SNauÊ* jcªÆ @ÐÒa]_ _ÞÈ¥f ÒkmþÐ ¼ Ð cTÞþÒeþ 1814Òeþ [Ð*Ê ScÞ]ÐeÑþ Ò$¼eþªÆ
Ò]aÐmþÐNÞ c^Ô @ÐÒ]h SÐeÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð LÞ«ÊÆ @ÐÒ]h LÐdàÔLÐeÑþ ÒkaÐ `ËaàeÊþ Ló»¤Qtõ
jÞÕk* QLõÐ«ÆÒdÐNÊÜ @_Ô HL @ÐÒ]h afÒeþ `Ëaà @ÐÒ]h eþ~ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ
aμÞÆ SNauÊ BÕÒeþS _ÔÐ¯Æ aÔayÐ DèÊþ jÕ`ËÀ¤à bþÐÒa @ÐyÐ keþÐBÒmþ HaÕ
`õ [ Þ Ò hÐ^ Ò_aÐ`ÐBÜ jc]hÐ`_ï `ÐBLcÐ_*Ê HLSÊ V LÒmþ ¼¼Ð aÞ Ò ]õ Ð kÒeþ
ÒdÐNÒ]aÐ`ÐBÜ Òj BÕÒeþScÐ_*WÐeÊþ Ò`_çj_ç `ÐD\ÞaÐ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*Ê c^Ô
@Ðc§ÆZ SZÐBÒmþ ¼ Ð
1817 cÐnà cÐjÒeþ `õÐ¯Æ 400 Lu OÊcÊjeþeÊþ ÒMÐwàÐ @ÐjÞ `ÐBLcÐ_* jk
ÒdÐN Ò]Òmþ ¼ Ð BÕÒeþS* @[ÔÐQÐeþÒeþþ ÒjcÐÒ_ c^Ô @[Þº¤ \ÞÒmþ ¼ Ð LXÏÐLXÏÞ bþÐÒa
bË-þeþÐSjè @Ð]Ð¯Æ ÒkaÐeÊþ ScÞ]ÐeþcÐ_* èÞþ ÒjcÐÒ_ c^Ô @jÊaÞ^Ðeþ j®ÊMÑ_
ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ `õÐLó[ÞL ]ÊaÙ`ÐL ÒaÒf MSZÐ @jÊmþÒeþ eþÞkÐ[Þ ]Þ@Ð dÐD
_\ÞaÐeÊþ jcªÆ `õSÐ ÒOÐeþ @jÊaÞ^Ð ÒbþÐNÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð SNauÊ* Ò_[ó[èÒeþ Lu J
`ÐBLcÐÒ_ j®Þ ¤ f Þ [ ÒkÒm; aÞ Ò ]õ Ð k Ò[SÑ¯Æ Ð _ Òkmþ Ð ¼¼Ð SNauÊ * [Òf
]fÒaÒkeþÐcÐÒ_ aÞÒ]õÐkLÊ Ò_[ó[è Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ `õ\Òc aÐZ`Êeþ \Ð_Ð
J jeþLÐeÑþ @$Þ¼jç NókNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ [\Ð jeþLÐeÑþ ÒLÐiÐNÐeþeÊþ @\à
mÊþ¶¤_ LÒmþ ¼ Ð ÒMÐwàÐÒeþ c^Ô ÒjcÐÒ_ jeþLÐeÑþ ÒLÐWÐaÐXÏÞÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]Òmþ ¼J
jeþLÐeÑþ ÒLÐiÐNÐeþ mÊþ¶¤_ LÒmþ ¼ Ð
aÞ Ò ]õ Ð keþ jcè Ð ] LVLÒeþ `kqÞ m þ Ð `Òeþ Òmþ $ ¼ç V _ÐÃ¤ `õ Þ X Þ μ Æ * ( Lt.
Prideaux)Ò_[ó[èÒeþ HL Òjß_ÔaÐkÞ_Ñ ÒMÐwàÐ @bÞþcÊÒM dÐ[õÐ LÒmþ ¼ Ð @_Ô HL
]f Òmþ$¼V ç _ÐÃ¤ $¼ÐeÞj
þ *ç (Lt. Faris) Ò_[ó[èÒeþ `Þ`ÞmÞþ @bÞc
þ ÒÊ M dÐ[õÐ LÒmþ ¼ Ð LVLeþ

cÐSÞÒ½õ¤Vç HXÏçJèÐXÏà BÒƒ (Edward Impey)Æ, Òmþ$¼çV_ÐÃ¤ VõÐbÞþj* (Lt. Travis)
Ò_[ó[èÒeþ 64 SZ jÞ`ÐkÑ*Ê jÐ=Òeþ Ò_B ÒMÐwàÐeÊþ ]ÊB cÐBmþç ]ËeþÒeþ @ayÞ[
N=`XÏÐÒeþ `kqÞÒmþ ¼ Ð 1817 H`Þõmþç cÐj `õ\c j©ÆÐkÒeþ aÞÒ]õÐkÑ* kÐ[Òeþ
Òmþ$¼çV_ÐÃ¤ $¼ÐeÞþjç J SÒZ jÊÒa]Ðeþ _Þk[ ÒkÒmþ ¼ Ð jcNõ ÒMÐwàÐÒeþ aÞÒ]õÐk Ò[SÞ
DWÞmþÐ ¼ Ð HkÐ Ò]MÞ BÒƒÆ LVL `õ[ÔÐarþà_ LÒmþ ¼ Ð
B[Þ c^ÔÒeþ aÞÒ]õÐk ÒmþcèÐB, ÒLÐWÒ]h J `Þ`ÞmÞþLÊ aÔÐ`ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþcèÐBÒeþ
jaàeÐþLÐeþ QeþZ `p_Ð¯ÆL*Ê aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð _Ë[_ aÒtÐaªÆÒeþ
jaàeþÐLÐeþcÐÒ_ eþ¯Æ[cÐ_*WÐeÊþ MSZÐ @jÊmþ LeÞþaÐ`ÐBÜ LÒWÐeþ _Ñ[Þ @ÐQeþZ
LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô\Ð MSZÐ @jÊmþ LeÞþ _`ÐeÞþaÐ @èþÐ^Òe ÒjcÐ_*Êþ _Ð_Ð ]¨Æ ÒbþÐN
LeÞþaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð Òj\Þ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ jeþLÐeþ* `Þ¯Æ`Ð[õ ÒkaÐLÊ D]Ôc LeÞþ
eþ¯Æ[aÞÒeþÐ^Ñ ÒkaÐLÊ aÐ^Ô ÒkD\ÞÒm¼¼Ðþ _Þk[ jaàeþÐLÐeþ QeþZ `p_Ð¯ÆL aμÞÆ
SNauÊ*þÊ ]Ê~àÐ«Æ `Þ¨ÆÐeÑþ XLÐ¯Æ[cÐ_* jkÒdÐNÑ bþÐaÒeþ QÞ[Z õ LeÞþ ÒMÐwàÐ \Ð_ÐÒeþ
@bÞþÒdÐN LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê k[ÔÐ LeÞþ aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ _ÞS h¦ÞÆeþ èÞþQ¯Æ Ò]Òmþ ¼ Ð
1817 H`õÞmþç 12 [ÐeÞþMÒeþ ÒMÐwàÐÒeþ jÐceÞþL @ÐB_ mþÐNÊ ÒkmþÐ ¼ Ð @_Ô
`lÒeþ `õÐ¯Æ `ÐqeÊþ ]h kSÐeþ aÞÒ]õÐkÑ ÒjkÞ]Þ_ `ÊeÑþ @^ÞLÐeþ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ
c^Ô jeþLÐeÑþ LÒQeÞ J ÒLÐWÐOeNÊXÏÞLÊ Ò`ÐXÏÞ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð BÕÒeS Òjß_Ô `ROÊqÐ
Ò]Òmþ ¼ Ð @_ÔÐ_Ô jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ c^Ô `ÊeÑþ RÐXÏÞ QÐmÞþNÒmþ ¼ Ð SNauÊ `ÊeÑ ]Mmþ
LmþÐ `Òeþ ÒMÐwàÐeþ NÐ]ÞQÊÔ[ eþÐSÐ*Ê aÞÒ]õÐkeþ Ò_[ó[è Ò_aÐLÊ @_ÊÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð
cÐ[õ eþÐSÐ HkÞ @_ÊÒeþÐ^LÊ `õ[ÔÐMÔÐ_ LÒmþ ¼ Ð H`õÞmþç 19 [ÐeÞþM jÊwÐ ÒMÐwàÐ aÔ[Ñ[
`ÊeÑ, `Þ`ÞmÞþ HaÕ ÒmþcèÐBÒeþ jÐceÞþL @ÐB_ mþÐNÊ ÒkmÐ ¼ Ð
1817 cjÞkÐ Òc' cÐj Òhi ÒafLÊ jeþLÐeþ ÒMÐwàÐ, `ÊeÑþ J `Þ`ÞmÞþÒeþ
aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê ]c_ LeÞþaÐÒeþ j$¼f ÒkÒmþ ¼¼Ð `ÊeÑþÒeþ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê ]c_
LeÞþaÐÒeþ ÒL`ÒV_ç `Þ.Òm.þ Ò$¼bþÐeþ (Captain P le Fevre) cÊMÔ bËþcÞLÐ NõkZ
LeÞ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð LÐÒf NÐ]ÞQÊ ÔÊ [ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ aÞÒ]õÐkÒeþ ÒdÐN Ò]B`Ðeþ«ÞÆ ,HkÞ jÒtkÒeþ
[Ð*Ê LVL yÐ_Ð«Æeþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð NókatÑ @ayÐÒeþ eþÐSÐ ÒLÒ[ cÐj LVLÒeþ _ÞÓj=
SÑa_ @[ÞaÐkÞ[ LeÞþaÐ `Òeþ Ò]k[ÔÐN LÒmþ ¼ Ð
`ÐBL aÞÒ]õÐk L_ÞLÐ J LÊS=LÊ c^Ô aÞªÆÐeÞþ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ* jÒtk
Òd, ÒjWÐLÐeþ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1817 @ÒœÆÐaeþ
2[ÐeÞþM ]Þ_ cÐ[õ 6]Þ_eþ Òjß_Ô @bÞþdÐ_ `Òeþ LÊS= eþÐSÐ @Ð[êjc`àZ LÒmþ ¼ Ð
@ÒœÆÐaeþ Òhi jÊwÐ `ÐBL aÞÒ]õÐk `ËÀ¤à[Ó ]c_ ÒkmþÐ ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ cÒ_LÒmþ ¼ Ð

ÒLaf aÐZ`ÊeL þ Ê aÐ] Ò]Òmþ @_Ô @qfeÊþ jÐceÞL
þ @ÐB_ DWÐB ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð 1818
H`õÞmþç cÐjÒeþ aÐZ`ÊeþeÊþ c^Ô jÐceÞþL @ÐB_LÊ `õ[ÔÐkÐeþ LeþÞ _Þ@ÐNmþÐ¼ Ð
aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ jeþLÐeþ aμÞÆ SNauÊ HaÕ [Ð*eþ @_Ô jkÒdÐNÑcÐ_*Ê
NÞeþ$¼ LeÞþaÐ`ÐBÜ d\ÐjÐ^Ô D]Ôc LÒmþ ¼ Ð SNauÊ*Ê êÞþÒ]aÐ`ÐBÜ 5000V*Ð J
@_Ô cÊMÔ aÞÒ]õÐkÑ Ló»¤Qtõ bõceþaeþ eþÐ¯Æ*`ÐBÜ 2000V*Ð ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
@_Ô aÞÒ]õÐkÑ Ò_[Ð ÒNÐ`Ðf ÒRÐVeþÐ¯,Æ `]ê_Ðbþ ÒRÐVeþÐ¯ J `Þ_ÐLÑ aÐkÊaÒftõ
@Ð]Þ*Ê êÞþÒ]aÐ`ÐBÜ c^Ô `Êeþ²ÆÐeþ ÒOÐiZÐ ÒkmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ 1817 H`õÞmþç
cÐj èþWÐeÊþ aÞÒ]õÐkÒeþ cÞhÞ\ÞaÐ jÐ^ÐeþZ aÞÒ]õÐkÑcÐ_*Ê @Ðcùjc`àZ LÒmþ lcÐ
]Þ@ÐdÞa ÒaÐmÞþ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð @Ò_L aÞÒ]õÐkÑ HkÐ `Òeþ @Ð[êjc`àZ LÒmþ ¼ Ð
cÐ[õ aμÞÆ SNauÊ HaÕ [Ð* cÊMÔ jkÒdÐNÑcÐÒ_ S=mþÒeþ @Ð[êÒNÐ`_ LeÞþ eþkÞÒmþ ¼ Ð
ÒjcÐ_*Ê OÊcÊje,þ eþZ`Êeþ J _¯ÆÐNXÏeþ eþÐSÐ NÊ©Æ bþÐaÒeþ jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ
c^Ô jeþLÐeþ jÒtk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1819Òeþ LucÐfÒeþ `ÐZ J LucÐ_* aÞÒ]õÐk
`RÒeþ SNauÊ* Ò`õÐ#Ðk_ eþkÞ\ÞmþÐ ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @jmþÒeþ
jeþLÐeþ* aÞÒeþÐ^Òeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ ÒdÒ[ @j«ÊÆ½¤ \ÞÒm,þ [kÚÒeþ aÞÒ]õÐkÑ SNauÊ
aÐ [Ð* jkÒdÐNÑ*Ê jÐ^ÐeþZ ªÆeþÒeþ @Ðhõ¯Æ cÞfÞaÐ LÐWÞLeþ _\ÞmþÐ ¼ Ð
1820Òeþ SNauÊ J [Ð* `õcÊM jkÒdÐNÑ Ló»¤Qtõ HL cÞfÞ[ `[õ `ÊeÑþeþ
dÊNê cÐSÞÒ½õ¤Vç ÒcmþçbÞþmç* `ÐMLÊ `WÐBÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ SNauÊ J ÒMÐwàÐ eþÐSÐ*
`õ[Þ BÕÒeþScÐÒ_ @_ÔÐ¯Æ LeÞþR«ÞÆ ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒMÐwàÐeþ ]ÊeþayÐ
L\Ð c^Ô [kÚÒeþ mÞþÞMÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð @_ÔÐ¯Æeþ `õ[ÞLÐeþ ÒkÒmþ SNauÊ lcÐ dÐQ_Ð
LeÞþÒa ÒaÐmÞþ `[õÒeþ `õ[Þhöã[Þ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð lcÐ Ò]aÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ SNauÊ*
@ÐNÒeþ [ÞÒ_ÐVÞ jrþà eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð `õ\c, SNauÊ J Ló»¤Qtõ*Ê jƒÆrÞþ @^ÞLÐeþ [\Ð
eþÐSLÑ¯Æ D`Ð^Þ [ÔÐN LeÞþaÐLÊ `XÏÞa ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯,Æ Dbþ¯Æ aÞÒ]õÐkÑ Ò_[Ð LVL aÐ
_ÞLVarþàÑ ÒL×ZjÞ yÐ_Òeþ eþkÞÒa HaÕ cÐSÞÒ½õ¤Vç* aÞ_Ð_Êc[ÞÒeþ aÐjyÐ_
RÐXÏÞ`ÐeÞþÒa _ÐkÚ ¼ Ð [ó[Ñ¯Æ, ÒjcÐ_*Ê d\ÐLõÒc 100V*Ð J 50V*Ð cÐjÞL bþrþÐ
]Þ@ÐdÞa ¼¼Ð SNauÊ HkÐeþ DrþeþÒeþ ÒMÐwàÐ eþÐSÐ* `Ëaà yÞ[Þ Ò$¼eþÐB Ò]aÐLÊ
BÕÒeþScÐ_*WÐÒeþ ]ÐaÞ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
B[Þc^ÔÒeþ aÞÒ]õÐkÑ Ò_[Ð ÒNÐ`Ðf ÒRÐVeþÐ¯Æ, aÞ»Ê¤ `ÐBLeþÐ¯, eþÐc jÞÕk J
_Ð\ `õ^Ð_*Ê Ò]hÒ]õÐk @èþÐ^Òeþ HaÕ èþhÊeþÐc `p_Ð¯ÆL HaÕ jnÞ]Ð_t
`p_Ð¯ÆL*Ê k[ÔÐ @èþÐ^Òeþ có[ÊÔ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð @_Ô 103 SZ aÞÒ]õÐkÑ*Ê
Ò]hÐ«Æeþ ]¨ÆÒeþ J 55 SZ*Ê jhõc LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LeþÐNmþÐ¼ Ð 1825 Òc cÐj
27 [ÐeÞþM ]Þ_ SNauÊ LVLÒeþ @Ðcùjc`àZ LÒmþ ¼ Ð Ló»¤Qtõ J bõþceþaeþ eþÐ¯Æ

ÒMÐwàÐÒeþ dÊNê cÐSÞÒ½õ¤V* ç `ÐMÒeþ @Ð[êjc`àZ LÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ*Ê d\ÐLõÒc 150V*Ð
J 100V*Ð cÐjÞL bþrþÐ `õ]Ð_ LeþÐNmþÐ ¼ Ð 1829 SÐ_Ê@ÐeÞþ 24 [ÐeÞþM ]Þ_
LVLWÐÒeþ NókatÑ @ayÐÒeþ SNauÊ*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð
1817 ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ `ÐBL aÞÒ]õÐkeþ LÐeþZ @_ÊjuÐ_`ÐBÜ jeþLÐeþ
HL LcÞh_ _ÞdÊ¦Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð H\ÞÒeþ `õ\Òc HmÞþSÐ, BÒƒÆ HaÕ [Ð* `Òeþ
JèÐmþçVeþ BJèÐeþç HaÕ SÞ, cÐVÙ_çÒ[mþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð 1818cjÞkÐ Òc
cÐjÒeþ LcÞh_ [Ð* eÞÒ`ÐVà ]ÐMmþ LÒmþ ¼¼Ð "BJèÐeþ eÞþÒ`ÐVà' _ÐcÒeþ èÞþQÞ[
HkÞ eÞþÒ`ÐVàÒeþ aÞÒ]õÐkeþ LÐeþZcÐ_ _Þcï `õLÐÒeþ DÒmþîM LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð ceÊþXÏÞ
J a_ÔÐÒdÐNÊÜ hjÔkÐ_Þ ÒkmþÐ @\Q eþÐSjè @jÊmþ Òeþ jeþLÐeþ eÞkÐ[Þ `õ]Ð_ LeÞþ
_\Þ Ò mþ ¼¼Ð jè Á ¤ c Þ @ Ð]Ñ aÒtÐaªÆ ÒdÐNÊ Ü `õ [ Þ \ eþ eþ Ð Sjè aó w Þ `ÐD\Þ m þ Ð ¼¼Ð
`ÐBLcÐ_*eþ _Þ´Æeþ SÐNÞeþç ScÞLÊ jeþLÐeþ kªÆN[ LeÞþ Ò_B [Ð' D`Òeþ MSZÐ
ajÐBÒm¼¼Ðþ LDXÏÞeþ cËmþÔ kõÐjÒdÐNÊÜ NõÐcÐqfeþ ÒmþÐÒL LDXÏÞ a]fÒeþ jÞ£ÆÐ
V*Ð `ÐBaÐmþÐNÞ @^ÞL cËmÔþeþ hjÔ Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒmþ ¼¼Ð mÊþZeþ @Ðc]Ð_ÑÒdÐNÊÜ
mÊþZceþÐÒeþ _ÞdÊ¦Æ yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐÒL ÒeþÐSNÐeþ keþÐBÒmþ HaÕ aÞÒ]õÐkÒeþ ÒdÐN
Ò]Òm ¼¼Ð jeþLÐeÑþ @$Þ¼jçÒe @ZJXÏÞ@ÐcÐ_*eþ aÔÐ`L _ÞdÊ¦ÞÆ ÒdÐNÊÜ jÐ^ÐeþZ
yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL*Ê `õhÐj_ @^ÞL SVÞf cÒ_ÒkmþÐ ¼¼Ð ÒmþÐÒL @d\Ð D`ùÑXÏ_eþ
hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼¼Ð
BJèÐeþç [Ð* eÞþÒ`ÐVàÒeþ ÒLÒ[L jcÐ^Ð_eþ `xÐ c^Ô ]hàÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð jèÁ¤
cÞ@Ð]Ñ aÒtÐaªÆ yÐ_Òeþ ]ÑOàcÞ@Ð]Ñ aÒtÐaªÆ (9eÊþ 11 aià), @cmþÐ[§ÆÒeþ
@^ÞLeÊþ @^ÞL JXÏÞ@ÐcÐ_*eþ _ÞdÊ¦ÞÆ [\Ð MSZÐeþ kÐeþ kõÐj`ÐBÜ Òj `õªÆÐa
Ò]B\ÞÒmþ ¼¼Ð H c^ÔeÊþ ÒL×ZjÞVÞ ]ÑOàLÐfÑ_ jcÐ^Ð_ _\ÞmþÐ ¼¼Ð `õLó[Òeþ Ò]MÞÒm,þ
K`_ÞÒahÞL @Ð\ÙL J jÐcÐSÞL ÒhÐiZLÊ @aÔÐk[ eþMÞ jeþLÐeþ ÒmþÐL* c_eÊþ
aÞÒ]õÐkÑ bþÐa kõÐj LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ dÐkÐ LÞ @ÐÒ]× jc÷a _\ÞmþÐ ¼¼Ð Ò[ZÊ
af `õÒ¯ÆÐN LeÞþ `ÐBL aÞÒ]õÐk _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ ÒMÐwàÐeþ NZaÞÒ]õÐkLÊ ]c_
LeÞþÒ]mþÐ `Òeþ jeþLÐeþ* `õ[Þ ÒmþÐL* @jÒ«ÆÐi EZÐ ÒkmþÐ ÒaÐmÞþ L]Ð`Þ
LkÞÒka _ÐkÚ ¼¼Ð
SNauÊ* @Ð[êjc`àZ `Òeþ jÊwÐ ÒMÐwàÐ J aÐZ`ÊeþÒeþ S_ @jÒ«ÆÐi mþÐNÞ
eþk\Þ m
Þ Ðþ ¼ Ð 1827Òeþ ÒMÐwàÐ _ÞLVÒeþ [Ð`= NXÏÒeþ jÐc«Æ cÐâ Qtõ eþÐD[eþÐ¯Æ*
Ò_[ó[Òè eþ yÐ_Ñ¯Æ eþ¯Æ[cÐÒ_ aÞÒ]õÐkþ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ jeþLÐeþ*Ê MSZÐ Ò]aÐ
at LeÞþ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐkeþ @ÐWaià `Òeþ `õ[Ôl]hàÑ c^Êj] Ë _ aÞ`õ "$Þ¼e=
þÞ Þ LfÞÞ
bþÐeþ[' LÐaÔÒeþ [Ð`= L\Ð DÒmþM î LeÞRþ «ÞÆ ¼ Ð 1836Òeþ aÐZ`ÊeÒþ eþ `ÐBL J

LucÐÒ_ jeþLÐeþ aÞÒeþÐ^Òeþ aÞÒ]õÐk LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð HkÐeþ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ heþZ
jÞÕk J Lóra
þÞ Ðj `ÐVhÐZÑ ¼ Ð aÞÒ]õÐk ]c_ LeÞþ jeþLÐe HkÞ Dbþ¯Æ aÞÒ]õÐkÑ*Ê dÐa³ÑÆa_
]Ñ`Ð«Æeþ ]¨Æ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð
jÊÒeþtõ jÐH* aÞÒ]õÐk : 1827-1864

1857Òeþ Drþe-þbþÐeþ[Òe þBÕÒeþScÐ_* aÞÒeþÐ^Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf aÔÐ`L
NZjÕNõÐc jÕOVÞ[ ÒkmþÐ, ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ jcèmþ`ÊeþÒeþ c^Ô S_ aÞÒ]õÐk Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð HkÐeþ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ jÊÒeþtõ jÐH ¼ Ð 1857 NZjÕNõÐc @Ðeþc÷ ÒkaÐeþ
@Ò_L aià `ËaàeÊþ HkÞ aÞÒ]õÐkeþ @Ðeþc÷ OVÞ\ÞmþÐ HaÕ 1857 NZjÕNõÐceþ ]c_
`Òeþ jÊwÐ HkÐ @Ò_L aià êÞþ @aÔÐk[ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ eþÐSNÐ]Þ D`Òeþ
_ÞSeþ ]ÐaÞ SÐkÞeþ LeÞþ d]ÞJ jÊÒeþtõ jÐH aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LeÞ\ÞÒm,þ K`_ÞÒahÞL
ÒhÐiZeþ hÞLÐeþ aÞbÞ_ þ ï aNàeþ ÒmþÐL H\ÞÒeþ jÐcÞmçþ ÒkÐB\ÞÒmþ HaÕ aÞÒ]õÐkLÊ jÊÒetõ
jÐH* aÔ¦ÞÆN[ ªÆeþÒeþ jÑcÞ[ _eþMÞ HL NZjÕNõÐceþ eËþ` Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð
jÊÒeþtõ jÐH \ÞÒmþ jcèmþ`Êeþ _ÞLVarþàÑ eþÐS`Êe-þMÞ¨ÆÐ ScÞ]ÐeÑþeþ êþc jÞÕk*þ
`Ê[õ ¼ Ð 1827Òeþ jcèm` þ e
Ê e
þ þ eþÐSÐ ckÐeþÐSÐ jÐH*eþ có[ÔÊ `Òeþ aeþ`ÐmÞþ ScÞ]ÐeÑþeþ
_ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk*Ê jeþLÐeþ jcèmþ`Êeþeþ eþÐSÐ ÒOÐiZÐ LÒm ¼ Ðþ cÐ[ö jÊÒetõ jÐH J [Ð*
bþÐBcÐÒ_ (D]«Æ, ^öãa, D³Æèf, RaÞf, SÐ³Æèf J Òc]Þ_Ñ) LLÐ afeþÐc jÐH*
_ÞÒ~àhÒeþ eþÐSNÐ]Þ ]ÐaÞ LÒmþ ¼ Ð jÊÒeþtõ* ]ÐaÞ ÒLÒ[ _ÔÐdÔ \ÞmþÐ ÒLSÐZÞ, LÞ«ÊÆ
aów _ÐeþÐ¯ÆZ*Ê eþÐSNÐ]ÞÒeþ ajÐB jeþLÐeþ jcèmþ`ÊeþÒeþ `õ[Ôl hÐj_ QfÐBþaÐLÊ
cjÊ^Ð LeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk _ÐccÐ[õ eþÐSÐ ÒkÒa ÒaÐmÞþ jÊ¸¤½¤ \ÞmÐþ ¼ Ð HkÐ yÐ_Ñ¯Æ
jèÐbÞþcÐ_LÊ @Ðk[ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ 1804eÊþ HaÕ aÞÒhiLeÞþ 1817 èþWÐeÊþ
BÕÒeþScÐÒ_ `õÐhÐj_ÞL J @Ð\ÙL ªÆeþÒeþ ÒdDÜ aÔÐ`L èÞþarþà_cÐ_ @ÐZÞ\ÞÒmþ
[ÐkÐ aÞeÊþwÒeþ S_ @jÒ«ÆÐi aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ @qf BÕÒeþScÐ_* kÐ[LÊ
QÐmÞþNmþÐ `Òeþ ÒhÐiZ @^ÞL aÔÐ`L Òka ÒaÐmÞþ ÒmþÐL _ÞS jÐ^ÐeþZ aÊwÞÒeþ aÊTÞþ
`ÐeÊ\þ ÞÒmþ ¼ Ð Ò[ZÊ ÒjkÞ aÔÐ`L S_ @jÒ«ÆÐieþ `õ[ÑL bþÐaÒeþ jÊÒeþtõ jÐH*Ê Ò]MÞaÐ
kÊH[ jèÐbþÐaÞL `õ[Ñ[ Òka ¼ Ð
jÊÒeþtõ jÐH* aÞÒ]õÐkLÊ cÊMÔ[Ó ]ÊBVÞ `dàÔà Ð¯ÆÒeþ Ò]MÞÒka ¼ Ð `õ\c `dàÔÐ¯þ
(1827-1840)Òeþ Òj eþÐSNÐ]Þ mþÐbþ LeÞ\þ a Þ Ð _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk* aÞew
þÊ Òeþ N¨Æ ScÞ]Ðeþ
J ÒN×«Þ@ÐÆ cÐ_*Ê HLSÊV LÒmþ ¼ Ð HkÞ `õL¯ Þõ ÐÆ Òeþ [Ð*Ê mþM_`ÊeÒþ eþ _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk*
jÞ`ÐkÑcÐ_* @ÐLõcZeþ hÞLÐeþ ÒkaÐLÊ `XÏ\Þ m Þ Ðþ ¼ Ð @ÐLõcZÒeþ d]ÞJ jÊÒeþtõ jÐH LÞcÐè
[Ð* bþÐBcÐ_*eþ ÒL×ZjÞ l[Þ ÒkÐB _\ÞmÐþ , LÞ«ÆÊ [Ð* O_Þº¤ jkÒdÐNÑ mþM_`Êee þ þ N¨Æ

ScÞ]Ðeþ afbþ]õ Ò]J*eþ `õÐZ NmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ `õ[ÒÞ hÐ^ Ò_aÐ`ÐBÜ 1840Òeþ jÊÒeþt,õ
[Ð* bþÐB D]«Æ J LLÐ afeþÐc jÐH cÞhÞ _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk* jc\àL eþÐc`Êee þ þ ScÞ]Ðeþ
]ÊS¯
à Æ jÞÕk*Ê k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð èÞZ þ Ðc jèe`
þË jeþLÐeþ ÒjcÐ_*Ê NÞe$
þ ¼ LeÞþ kSÐeÞa
þ ÐNç ÒSmþÒç eþ
atÑ LeÞþ eþMÒÞ mþ ¼ Ð ÒSmþÒç eþ kÚ afeþÐc jÐH*eþ có[ÔÊ ÒkmÐ ¼ Ð
1849Òeþ _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕk* có[ÊÔ `Òeþ eþÐSjè[è ÒmþÐ` _Ñ[Þ @_ÊjÐÒeþ
jcèmþ`ÊeþLÊ jeþLÐeþ* `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeþÐNmþÐ, LÐeþZ _ÐeþÐ¯ÆZ* `Ê[õj«ÆÐ_
_ \ÞÒm ¼ Ð HZÞLÞ ScÞ]Ðeþ J ÒN×«Þ@ÆÐcÐÒ_ _Þ´Æeþ ScÞ ÒbþÐN LeÞþaÐeÊþ aqÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð
_Þ´Æeþ ScÞ D`Òeþ MSZÐ ^ÐdàÔ ÒkmþÐ; ScÞ]ÐeþcÐ_* Ò]¯Æ aówÞ LeþÐNmþÐ ¼¼Ð
1849Òeþ jcèmþ`Êeþeþ aÐiÞàL Leþ \ÞmþÐ 8,800V*Ð ¼ Ð 1854Òeþ HkÐ aówÞ`ÐB
ÒkmþÐ 74,000V*Ð¼¼Ð ScÞ]Ðeþ J ÒN×«Þ@ÆÐcÐ_* aÔ[Ñ[ _Þ´Æeþ bËþcÞ ]MmþeÊþ aqÞ[
ÒkÐB\ÞaÐ aõÐkêZcÐÒ_ HZÞLÞ jeþLÐeþ* aÞeÊwÒeþ HLSÊV ÒkÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐk`ÐBÜ
@ÐahÔL \ÞmþÐ SÒZ Ò_[Ðeþ ¼¼Ð LÐeþZ ÒjÒ[ÒafLÊ jÊÒeþtõ jÐH kSÐeþÞaÐN
ÒSmþçÒeþ atÞ \ÞÒmþ ¼ Ð
1857eþ NþZjÕNõÐc jc¯ÆÒeþ aÞÒ]õÐkÑ jÞ`ÐkÑcÐÒ_ kSÐeÞþaÐN ÒSmþLÊ bþÐ=Þ
atÑcÐ_*Ê cÊ¦Æ LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð jÊÒeþtõ jÐH J [Ð* bþÐB D]«Æ ÒLaf ÒSmþeÊþ cÊ¦Æ
ÒkÒmþ _ÐkÚ, BÕÒeþS jeþLÐeþ aÞeÊþwÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞaÐ aÔÐ`L jÕNõÐc jcèuÒeþ
c^Ô @aN[ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ [Ð*Ê BÕÒeþS jeþLÐeþeþ bþÐeþ[eÊþ D_êåf_ jÕbþa ÒaÐmÞþ
@ÐhÐaÐ]Ñ LmþÐ ¼ Ð ]ÑOà 17 aiàþ ÒSmþÒeþ eþkÞ\ÞÒmþ c^Ô jeþLÐe*þ `õ[Þ bþ¯ÆbÑþ[
ÒkaÐ èÞþaÒrþà _Ë[_ D#ÐkÒeþ jÕNõÐc LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ ÒjcÐÒ_ jcèmþ`Êeþ
`õ[ÔÐarþà_ LÒmþ ¼¼Ð @j«ÊÆ½¤ S_[Ð, @Ð]ÞaÐjÑ, ScÞ]Ðeþ J ÒN×«Þ@ÐcÐÒ_ [Ð*Ê
jcèmþ`ÊeþÒeþ jèÐN[ LeþÞ aÞÒ]õÐkeþ @ÐhÐLÊ `Ê_SàÑaÞ[ LÒmþ ¼ Ð
1857 @ÒœÆÐaeþÒeþ jcèmþ`Êeþ Ò$¼eÞþ jÊÒeþtõ jÐH `õ\Òc jkLÐeÑþ LcÞj_eþ
ÒL`çÒV_ç @Ðeþç.VÞ.Òmþk*Ê (Caption R.T Leigh)eþÐS jÞÕkÐj_ `õ]Ð_ LeÞþaÐ`ÐBÜ
]ÐaÞ SZÐBÒmþ ¼ Ð jeþLÐeþ jÊÒeþtõ jÐH* ]ÐaÞ `õ[ÔÐMÔÐ_ LeÞþ ÒL×hfÒeþ [Ð*Ê
jcèmþ`ÊeþÒeþ _SeþatÑ LeÞþ eþMÞÒmþ ¼ Ð @ÒœÆÐaeþ 31Òeþ jÊÒeþtõ _SeþatÑ bþÐ=Þ
`õ\Òc _ÞS NõÐc MÞ¨ÆÐ NÒmþ ¼HaÕ bþÐBcÐ_* jkÒdÐNÒeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð
aÞÒ]õÐkÒeþ ÒOÜj, ÒLÐmþÐaÞeþÐ, `ÐkÐXÏhõÑQÞ[Ð, cQÞ]Ð, mBþXÏÐ, mÊBþjÞ=Ð,
mþM_`Êe,þ ÒbþÒXÏ_ @Ð]Þeþ ScÞ]ÐeþcÐÒ_ jÊÒeþtõ*Ê `ËÀ¤à jc\à_ SZÐBÒmþ ¼ Ð ÒOÜjeþ
ScÞ]Ðeþ cÐÒ^Ð jÞÕk J [Ð* `Ê[õ LÊ&mþ jÞÕk êþÐ`XÏÞ $¼ÐhÑ]¨Æ `ÐBÒmþ ¼ Ð cÐÒ^Ð*eþ
@_Ô HL `Ê[õ kÒV jÞÕk aÐ kÐ[Ñ jÞÕ*ÊÊ ]Ñ`Ð«Æeþ LeÞþ @Ð¨ÆÐcÐ_ç `WÐB ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ jcèmþ`Êeþ jkÞ[ kSÐeÞþaÐN, eþÐqÞ, LVL J _ÐN`Êeþeþ ÒdÐNÐÒdÐNLÊ

RÞ_ï LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð ÒLÒ[ÐVÞ XÐLOÒeþ _Þ@ÐÜ c^Ô mþNÐBÒ]Òmþ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ jkeþ
èÞaþ Òrþà ÒjcÐÒ_ aZ S=mþÒeþ NeÞm þ Ðþ `w[ÞÒeþ jeþLÐeÑþ Lf J ]f D`Òeþ @ÐLõcZ
LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð LVLeÊþ jcèmþ`Êeþ @ÐjÊ\ÞaÐ ]ÊBSZ BÕÒeþS XÐ¦Æeþ*Ê ÒjcÐÒ_
dÊdÊcÊeþÐWÐÒeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ cÊeþ _ÐcL SÒZ XÐ¦Æeþ _Þk[ ÒkÒmþ ¼HaÕ
kÐ_j_ _ÐcL ]èÞ[Ñ¯Æ XÐ¦Æeþ SZL `õÐZ aÞLfÒeþ S=mþLÊ `fÐBÒmþ ¼ Ð þ ÒL`ÒV_ç
Òmþk ]ÊB ]Þ_ `Òeþ [Ð*Ê S=mþeÊþ DwÐeþ LÒmþ ¼ Ð
jÊÒeþtõ J [Ð* jkÒdÐNÑcÐÒ_ cÊMÔ[Ó jeþLÐeþ jc\àL NÐÜN¨ÆÐ J [Ð'eþ ÒN×«Þ@ÆÐ
ScÞ]ÐecÐ_*Ê @ÐLõcZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* `ÐMÒeþ D_ï[ @±Æh±Æ _ \ÞmþÐ ¼ Ð
`ÐeþƒÆeÞþL @±Æh±Æ Ò_B ÒjcÐÒ_ NeÞþmþÐ dÊwÒeþ h[öãLÊ SXÏÞ[ eMÞaÐLÊ `õ¯ÆÐj
LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* @ÐLõcZÒeþ 1858 Ò$¼a@ ãö ÐeÞþ 12 [ÐeÞM
þ Òeþ `ÐkÐXÏ hõÑNÞXÏÐÒeþ
ÒL`çÒV_ç DXÏçaÞõSç `õÐZ keþÐBÒm ¼ Ð @_Ô SÒZ BÕÒeþS Òj_Ð`[Þ ÒcSeþ ÒaVçj
dÊwS_Þ[ èÞþhõcÒdÐNÊÜ `õÐZ keþÐBÒmþ ¼ Ð NeÞþmþÐ dÊwÒeþ @_Ô ÒLÒ[L jÞ`ÐkÑ c^Ô
@Ðk[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð 1857 cjÞkÐ _Òbþcèeþ cÐjeÊþ 1858 cÐnà Òhi dÐHÜ aÞÒ]õÐk
jcNõ jcèmþ`Êeþ @qfÒeþ [Ñaõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ, d]ÞJ jcèmþ`Êeþ jkeþÒeþ
aÞÒ]õÐkÑcÐ_*eþ aÞÒhi Lróþà[è _\ÞmþÐ ¼ Ð
1858 cÐnà 29 [ÐeÞþMÒeþ ÒL`çÒV_ç Òmþk* yÐ_Òeþ jcèmþ`Êeþ `õhÐj_
]Ð¯ÞÆ[è Ò_aÐ`ÐBÜ LÒÀ¤àmþç Ò$¼Ðeþç½¤eþç (Colonel Forster)`kqÞÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê LcÞj_eþ*
lc[Ð cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð [Ð* `ÐMÒeþ @^ÞL Òjß_Ôaf c^Ô \ÞmÐþ ¼ Ð 1858 H`õÞme çþ þÊ 1861
H`õÞmþç cÐj c^ÔÒeþ Òj HL eLc @Ð[*eþÐS @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð `ÐVZÐeþ eþÐSÐ* D`Òeþ
D³Æèf jÐH*Ê @Ðhõ¯Æ Ò]aÐeþ jÒtkÒeþ 1000V*Ð ÒSÐeÞþcÐ_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð `Òe
Dþ³Æèf jÐH*Ê NÞeþ$¼ LeÞþ aÞ_Ð aÞQÐeþÒeþ $¼ÐhÑ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼¼Ð `ËaàeÊþ 1857
XÞÒjcèeÒeþþ RaÞf jÐH ``=Ð `ÐkÐXÏÒeþ dÊwÒeþ `õÐZ keþÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
1861 H`õÞmþç cÐjÒeþ Ò$¼Ðeþ½¤eþ* yÐ_Òeþ ÒcSeþ BÒƒÆ jcèmþ`Êeþeþ ÒX`ÊVÞ
LcÞj_eþ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐB @ÐjÞÒmþ ¼¼Ð ÒjÒ[ÒafLÊ aÞÒ]õÐk `õÐ¯Æ @a]cÞ[ ÒkÐB
jÐeÞþ\ÞmþÐ , d]ÞJ jÊÒeþtõ jÐH êþÐ`XÏÞ _\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcSeþ BÒƒÆ ÒLÐkf _Ñ[Þ @_ÊjeþZ
LeÞþ aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ @Ð[êjc`àZ LÒmþ lcÐ ]Þ@ÐdÞa ÒaÐmÞ ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð 1862
SÐ_Ê@ÐeÞþÒeþ jÊÒeþtõ* HLcÐ[õ `Ê[õ cÞ[õbþÐ_Ê jÐH, bþÐB ^öãa J D]«Æ jÐH @Ð[êjc`àZ
LÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ aià Òc cÐjÒeþ eþÐSNÐ]Þ cÞfÞÒmþ jÊÒeþtõ jÐH @Ð[êjc`àZ LeÞþÒa
ÒaÐmÞþ Maeþ Ò]Òmþ ¼ Ð [Ð*eþ ]ÐaÞLÊ `õ[ÔÐMÔÐ_ LeþÐNmþÐ, LÐeþZ ÒjÒ[ÒafLÊ jcNõ
bþÐeþ[aiàLÊ BÕÒeþScÐÒ_ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeÞa þ ÐLÊ cjÊ^Ð LeÞþ jÐeÞ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð ÒdDÜWÞ
eþÐSÐeþÐSÊXÐcÐ_*Ê hÐj_ LeÞa þ Ð`ÐBÜ @^ÞLÐeþ ]Þ@ÐNmþÐ ,ÒjWÐÒeþ c^Ô BÕÒeþS `õb[ þÊ è

afarþeþ eþkÞmþÐ ¼ Ð ÒhiÒeþ 1862 Òc 16 [ÐeÞþM ]Þ_ aÐiÙL 1200V*Ð bþrþÐ
`ÐBaÐeþ `õ[Þhöã[Þ `ÐBmþÐ `Òeþ jÊÒeþtõ jÐH @Ð[êjc`àZ LÒmþ ¼ Ð
jÊÒeþtõ jÐH* @Ð[êjc`àZ `Òeþ [Ð* jkÒdÐNÑ LÊ&mþþ jÞÕk J Lcmþ jÞÕk LÞRÞ
jc¯Æ êÞþ XLÐ¯Æ[Þ J mÊþV[eþÐS QfÐBÒmþ ¼ Ð cÊMÔ[Ó ÒjcÐÒ_ jeþLÐeþ @_ÊN[*
D`Òeþ @ÐLõcZ LeÊ\þ ÞÒmþ ¼ Ð jcèm`
þ e
Ê Òþ eþ BÕÒeþS hÐj_ a]fÒeþ ÒQ×kÐ_ eþÐSaÕheþ
`Ê_Ó`õ[Þº¤Ð ÒjcÐ_* mþlÔ \ÞmÐþ ¼ Ð 1863 cjÞkÐÒeþ jcèm` þ e
Ê þ NªÆÒeþ @ÐjÞ\ÞaÐ ÒLtõ
`õÒ]heþ cÊMÔ LcÞj_eþ*WÐÒeþ eþÐSaÕheþ `Ê_Ó`õ[Þº¤ÐmþÐNÞ LÞRÞ ÒmþÐL ]ÐaÞ c^Ô
SZÐBÒmþ , dÐkÐLÊ jeþLÐeþ @NõÐkÔ LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð HjaÊ jeþLÐeþ aÞÒeþÐ^Ñ LÐdàÔÒeþ
jÊÒeþtõ jÐH* jÕ`ó¦ÞÆ eþkÞ\ÞaÐeþ jÒtk LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð 1864 SÐ_Ê@ÐeÞþ 23 [ÐeÞþM
]Þ_ jÊÒeþtõ HaÕ [Ð* jkÒdÐNÑcÐ_*Ê NÞeþ$¼ LeÞþ `õ\Òc _ÐN`Êeþ J `Òeþ @jÊeþNXÏ
]ÊNàÒeþ atÞ LeÞþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð ÒhiÒeþ 1884 Ò$¼aöã@ÐeÞþ 28 [ÐeÞþM ]Þ_ jÊÒeþtõ
@jÊeþNXÏ ]ÊNàÒeþ `õÐZ[ÔÐN LÒmþ ¼ Ð ]ÑOà 37 aià êÞþ (1840eÊþ 1857 J
1864eÊþ 1884) Òj ÒSmþç ]¨Æ ÒbþÐNÞ \ÞÒmþ ¼ Ð jcèmþ`Êeþeþ eþÐS`]`ÐBÜ d]ÞJ Òj
jÕNõÐc LeÊþ\ÞÒm, [Ð* `RÒeþ yÐ_Ñ¯Æ ScÞ]Ðeþ, ÒN×«Þ@ÆÐ HaÕ @_ÔcÐ_*eþ ]óYÏ
jc\à_ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ jcÒªÆ BÕÒeþS hÐj_eþ aÞLÁ¤ bþÐaÒeþ BÕÒeþS `ËaàeÊþ
@ayÐ`Þ[ \ÞaÐ eþÐShÐj_LÊ Ò]MÊ\ÞÒmþ ¼HaÕ yÐ_Ñ¯Æ jèÐbÞþcÐ_eþ eþlÐ`ÐBÜ mþYÏÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
BÕÒeþScÐ_*]èÐeþÐ _ÔÐdÔ ]ÐaÞeþ k__ jÊÒeþtõ jÐH HaÕ [Ð* jc\àL*Ê aÞÒ]õÐkÑ
LeÞ\þ ÞmÐþ ¼ Ð K`_ÞÒahÞL hÐj_eþ LÊèÞZ þ ÐcLÊ HkÞ jÕNõÐcÑcÐÒ_ _ÞS jÐ^ÐeþZ aÊwÞÒeþ
@_Êbþa LeÞþ `ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼HaÕ jè[ÓÉË¥rþà bþÐÒa `ÐeþƒÆeÞþL eÑþ[ÞÒeþ [Ð' aÞeÊþwÒeþ @±Æ
DÒrþÐf_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð j®ÊM jceþ a]fÒeþ NeÞþmþÐ dÊwÒeþ ÒjcÐÒ_ `Ðeþ=c \ÞÒmþ ¼ Ð
Ò[ZÊ jkeþÐqf @Ò`lÐ S=mþ J NÐÜ N¨ÆÐÒeþ ÒjcÐ_*eþ yÞ[Þ ]óYÏ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ
ÒjcÐ_*Ê `õbËþ[ ÒmþÐL jc\à_ cÞfÊ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒN×«ÞÆ@Ð J ScÞ]ÐeþcÐ_* aÔ[Ñ[ @Ò_L
Dn SÐ[Þeþ ÒmÐL d\Ð: SNauÊ ÒkÐ[Ð, ÒmþÐL_Ð\ `¨ÆÐ, có[ÔÊ &¯Æ `ÐZÞNÐõ kÑ, êþZÑêþ
cÞhõ J `Ð¨Æa NÊeÊþ @Ð]Þ c^Ô jÊÒeþtõ jÐH*eþ O_Þº¤ jkÒdÐNÑ \ÞÒmþ ¼ Ð
@_ÊNÊf aÞÒ]õÐk, 1848

OÊcÊje,þ ]h`mþîÐ, ÒMÐwàÐ, LÊS=, L_ÞLÐ J jcèmþ`ÊeþÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf yÐ_Ñ¯Æ
eþÐSÐ, ScÞ]Ðeþ, `ÐBL, Lu J eþ¯Æ[cÐÒ_ BÕÒeþS* aÞÒeþÐ^Òeþ þ aÞÒ]õÐk LÒmþ,
ÒjÒ[ÒaÒf @_ÊNÊfÒeþ c^Ô BÕÒeþSaÞÒeþÐ^Ñ N[ÞaÞ^Þ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð èÞþZÐc
jèe`þË 1847Òeþ @_ÊNf Ê LÊ BÕÒeþS jÐcõÐSÔeþ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeþÐNmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS
aÞÒeþÐ^Ñ N[ÞaÞ^Þeþ cÊMÔ \ÞÒmþ ÒjWÐLÐeþ eþÐSÐ ÒjÐc_Ð\ jÞÕk ¼ Ð Òj 1814Òeþ @Á¤

a¯ÆjÒeþ eþÐS`] mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ _Þeþ«Æeþ aÞÒ]õÐkÑ LucÐ_*Ê _Ð_Ð `õLÐeþ
jkÒdÐN `õ]Ð_ LeÊþ\ÞÒm ¼ Ð _ÞS hÐj_Òeþ BÕÒeþScÐ_* kªÆÒl`LÊ Òj @ÐÒ]× jkÔ
LeÞþ`ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð kªÆÒlèþ aÞeÊwÐQeþZ LeÞþ Òj @Ò_L jc¯ÆÒeþ `õSÐ* D`Òeþ
@[ÔÐQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* LÐdàÔLfÐ` D`Òeþ BÕÒeþScÐ_*eþ [ÐNÞ] aÐ ]¨ÆLÊ Òj
böåÒl` LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ [Ð* jèÐ^Ñ_ cÒ_ÐbþÐaeþ èÞþQÐ¯ÆL \ÞmþÐ ¼ Ð ÒY*Ð_Ðf,
]h`mþÐî , aD], kÞÒtÐf J @ÐWcmþÞîL @Ð]Þ `ÒXÏÐhÑ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ ÒdÒ[ÒaÒf
BÕÒeþS kªÆÒl`LÊ jèÑLÐeþ LeÞþ Ò_B\ÞÒm,þ Òj jèÐ^Ñ_ eþÐSÐ bþfÞ @ÐQeþZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
HkÐ @Ò_L jc¯ÆÒeþ dÒ\oÐQÐeþ eËþÒ` eþÐSÔÒeþ `õ[Þ$¼fÞ[ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð èÞþZÐc
jèeËþ`, [Ð* aÞÒ]õÐkLÊ _Ð `ÒXÏÐhÑ eþÐSÐcÐ_*eþ NÊ©Æ jkÒdÐN cÞfÞ\ÞmþÐ, _Ð `õSÐ*eþ
jc\à_ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð Òj 1831Òeþ `ÒXÏÐhÑ ]h`mþîÐeþ ÒLÒ[L NõÐcLÊ J 1846Òeþ
kÞÒtÐfeþ HL NõÐcLÊ @ÐLõcZ LeÞþ LaçSÐ LeÞþ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ [Ð* D`Òeþ
VÞa
õ V
Ê ÐeÑþ ckmþeþ @^ÑlL ÒSÐeÞc þ Ð_Ð LeÞ\
þ ÞÒm,þ dÐkÐ Òj @cÐ_Ô LeÞ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð OÊcj
Ê eþeþ
aÞÒ]õÐkÑ Lu Ò_[Ð Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ J QLõÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ*Ê c^Ô Òj @Ðhõ¯Æ J jkÒdÐN
Ò]B \ÞaÐeþ `õcÐZ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ* QÐ`Òeþ Òj Ò]ÐeþÐ aÞÒhÐ¯ÑÆ*Ê BÕÒeþS
kÐ[Òeþ jc`àZ c^Ô LeþÞ\ÞÒmþ ¼ Ð 1847Òeþ @_ÊNÊfLÊ `õ[Ôl hÐj_Ð^Ñ_ LeÞþaÐLÊ
J ÒjÐc_Ð\ jÞÕk*Ê NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþaÐLÊ jeþLÐeþ @ÐÒ]h_ÐcÐ SÐeÞþ LÒm¼¼Ðþ 1848
SÐ_Ê@ÐeÞþ cÐjÒeþ ÒjÐc_Ð\ jÞÕk* `Ê[õ ÒmþÐL_Ð\ jÞÕk*Ê BÕÒeþScÐÒ_ ah LÒmþ ¼ Ð
$¼fÒeþ aÐ` Lu aÞÒ]õÐkeþ jc\àL ÒaÐmÞþ `Ê@þ jeþLÐeþ*Ê mÞþMÞ[ bþÐaÒeþ SZÐBÒmþ ¼ Ð
HkÐ `Òeþ LÒÀ¤àmþç ÒLƒÆÒamþç* Ò_[ó[èÒeþ HL BÕÒeþS aÐkÞ_Ñ 15 SÐ_Ê@ÐeÞþÒeþ
@_ÊNÊf @^ÞLÐeþ LÒmþ HaÕ ÒjÐc_Ð\ jÞÕk*Ê atÑ LÒmþ ¼ Ð @ahÞ½¤ SÑa_ ÒjÐc_Ð\
atÑ bþÐaÒeþ LVÐBÒmþ HaÕ @_ÊNÊf 16 ÒjÒ†cèeþ 1848Òeþ MÐjcÐkÐmþÒe
èÞþZ[Æ ÒkmþÐ ¼ Ð
1857eþ NZjÕNõÐc J JXÏÞhÐ

1857Òeþ BÕÒeþS jeþLÐe*þ aÞÒeþÐ^Òeþ HL aXÏ êþZeþ NZ jÕNõÐc jÕOVÞ[
ÒkmþÐ ¼ Ð jcNõ bþÐeþ[Òeþ HkÐeþ `õbþÐa ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ Drþeþ bþÐeþ[eþ @Ò_L
@qfÒeþ HkÐ BÕÒeþS hÐj_LÊ jÐc¯ÞÆL bþÐÒa _Þ¾Þ¤kï LeÞþ Ò]B\ÞmþÐ ¼¼Ð bþÐeþ[
B[ÞkÐjÒe HkÐLÊ jÞ`ÐkÑ aÞÒ]õÐk _ÐcÒeþ ÒmþÐÒL SÐZ«ÞÆ ¼¼Ð jÕNõÐceþ Lróà[è
jÞ`ÐkÑcÐ_* kÐ[Òeþ eþkÞ\ÞÒmþ c^ÔÆ jÐ^ÐeþZ QÐiÑ, aÊZÐLÐeþ, eþÐSÐ, ScÞ]Ðeþ J
ÒjcÐ_* @_ÊN[ aNà H\ÞÒeþ aÞ`Êf jÕMÔÐÒeþ bþÐN Ò_B\ÞÒmþ HaÕ NZjÕNõÐceþ
]c_ `Òeþ ]¨Æ `ÐB\ÞÒm¼¼Ðþ

1857eþ HkÞ NZjÕNõÐcÒeþ JXÏÞhÐeþ c^Ô LÞRÞ èÞþcÐZÒeþ bËþcÞLÐ ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
`ËaàeÊþ @ÐÒmþÐQÞ[ jÊÒeþtõ jÐH* aÞÒ]õÐk HkÞ jc¯ÆÒeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐÒeþ Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐkÑ jÞ`ÐkÑcÐ_*ÒdÐNÊÜ jÊÒeþtõ jÐH J [Ð* bþÐBcÐÒ_ kSÐeÞaÐN
ÒSmþeÊþ cÊ¦ÞÆ `ÐB\ÞÒmþ HaÕ jcèmþ`Êeþ Ò$¼eÞþ aÞÒ]õÐkLÊ `Ê_eÊþ³ÑÆaÞ[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Drþeþ
bþÐeþ[eþ aÞÒ]õÐkÑ Ò_[óaNà* jk ÒjcÐ_*eþ `õ[Ôl ÒdÐNÐÒdÐN _\ÞmþÐ ¼ Ð LÞ«ÊÆ
ÒjWÐLÐeþ aÞÒ]õÐk ÒjcÐ_*Ê cÐ_jÞL ªÆeþÒeþ h¦ÞÆ J jÐkj `õ]Ð_ LeÞþ\ÞmþÐ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ @_Ô ÒLÒ[L ScÞ]Ðeþ c^Ô 1857 NZjÕNõÐcÒdÐNÊÜ jÐkj `ÐB _ÞS
_ÞS ªÆeþÒeþ aÞÒ]õÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, ÒjÒ[ÒafLÊ eþÐS`] keþÐB
jÐeÞ\þ ÞaÐ LÊS=eþ eþÐSÐ (`Ëaà[_ eþÐSÐ) aÞÒ]õÐk`ÐBÜ @±Æh±Æ jÕNõk LeÊ\ þ ÞaÐ jÒtkÒeþ
500V*Ð ÒSÐeÞþcÐ_Ð Ò]aÐLÊ BÕÒeþS jeþLÐeþ*WÐeÊþ _ÞÒ~àh `ÐB\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞbþfÞ
aÐmÞ@þÐeþ `Ëaà[_ ScÞ]Ðeþ eþÐcLó»¤ jÐc«Æ jÞÕkÐe aÞÒ]õÐk`ÐBÜ @±Æh±Æ jÕNõk
LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ eþ¯Æ[ QÐiÑcÐ_*Ê LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþ*Êþ MSZÐ _ Ò]aÐ`ÐBÜ Ò`õÐ#ÐkÞ[
LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LVL LÒmþœÆeþ* eÞþÒ`ÐVà @_ÊdÐ¯Ñ;Æ ScÞ]Ðe,þ LƒÆÐ_Ñ hÐj_ MÊaç hÑOõ
Òhi `ÐBa ÒaÐmÞþ `õQÐeþ LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð @N½¤ 1857Òeþ [Ð* jÒc[ ]Ñ_auÊ ckÐ`Ð[õ
J DÒ`tõ ÒS_Ð*Ê NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ HaÕ `Ðq aià ÒmþMÐ jhõc LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[
LeþÐNmþÐ ¼ Ð NZjÕNõÐceþ ]c_ `Òeþ _Òbþcèeþ 1858Òeþ @ahÔ ÒjcÐ_*Ê lcÐ
]Þ@ÐdÐB ÒSmþçeÊþ cÊ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
1857eþ NZjÕNõÐcÒeþ `ÊeÑþeþ QÐMÞ MÊÃÞ@Ð (Qt_ kSÊeÞ) _ÐcL SÒZ `¨ÆÐ
c^Ô bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ jÒtk LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ QÐMÞ MÊÃÞ¤@Ð SN_ïÐ\ ctÞeþeþ
`¨ÆÐ bþÐaÒeþ [Ñ\àdÐ[õÑcÐ_*Ê @ÐLó½¤ LeÞþaÐ`ÐBÜ JXÏÞhÐ aÐkÐÒeþ aÞbÞþ_ï yÐ_LÊ
dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ Òj aÞbÞþ_ï Òj_Ð RÐDZÞÒeþ kÞtÊ jÞ`ÐkÑcÐ_*Ê ÒbþVÊ\ÞÒmþ
HaÕ TþÐ_çjÑeþ eþÐS èÞþaÐeþ jk c^Ô jÕ`Là eþMÞ\ÞÒmþ ¼¼Ð HkÞ @ajeþÒeþ Òj
aÞÒ]õÐk`ÐBÜ HL eþLceþ ÒdÐNÐÒdÐNeþ jË[õ `ÐmþVÞ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH¼¼Ð HcÞ[ÞÒeþ
aÞ 1857 NZjÕNõÐcÒeþ aÞÒ]õÐkÑcÐ_* c^ÔÒeþ ÒdÐNjË[õLÐeÑþ bþÐaÒeþ kÞtÊ ÒdÐNÑ
j_ïÔÐjÑcÐ_*eþ aÞÒhi bËþcÞLÐ eþkÞ\ÞaÐ L\Ð ÒmÐLhöã[ÞÒeþ eþkÞRÞ¼ Ð aÞÒ]õÐk jc¯ÆÒeþ
QÐMÞ MÊÃÞ@Ð có[ÊÔ]¨Æ `ÐB\ÞaÐeþ HL S_eþa jÊwÐ `ÊeÑþÒeþ ÒkÐB\ÞmþÐ, dÐkÐ j[ _
\ÞmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkaÐ `Òeþ Òj_ÐRÐDZÞ RÐXÏÞ\ÞaÐ @Ò_L jÞ`ÐkÑ `ÊeÑþ SN_ïÐ\
]hà_Òeþ @ÐjÞ\a Þ Ðeþ `õcÐZ cÞÒf ¼ Ð [Ð' `RÒeþ QÐMÞ MÊÃ@
¤Þ Ð*eþ bËc
þ L
Þ ÐLÊ jÕ`ËÀà _ÞeÐþ ^Ðeþ
ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB _`ÐÒe ¼ Ð 1858 cÐnà cÐjÒeþ `ÊeÑþeþ cÐSÞÒ½õ¤Vç QÐMÞ MÊÃÞ@¤Ð*
@_Ê`yÞ[ÞÒeþ [Ð* jƒÆrÞþ aÐSÔÐ©Æ LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ [Ð*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐ`ÐBÜ D]Ôc
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf QÐMÞ MÊÃÞ@¤Ð N¯ÆÐÒeþ @ayÐ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1859 SÊmþÐB

cÐjÒeþ Òj _ÞS bþÐB* `ÐMLÊ ÒmþMÞ\ÞaÐ HL `[õ Sa[ ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ð [kÚeÊþ QÐMÞ
MÊÃÞ@Ð aÞÒ]õÐkÒeþ mÞþ©Æ \ÞaÐeþ ÒL×ZjÞ `õcÐZ cÞfÞ _\ÞmþÐ ¼ Ð [\Ð`Þ Òj `ÊeÑþÒeþ `kqÞaÐ
`Òeþ [Ð*Ê NÞ e þ $ ¼ Leþ Ð dÐB\Þ m þ Ð ¼¼Ð aÞ Ò ]õ Ð k ]c_ `Òeþ [Ð*Ê _Þ Ó jrþ à lcÐ
]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼HaÕ aÐSÔÐ©Æ jƒÆrÞþ c^Ô Ò$¼eþªÆ ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ¼ Ð
1857 NZjÕNõÐcÒeþ JXÏÞhÐeþ HkÞjaÊ jÕbþÐaÔ jÕ`ó¦ÞÆ L\Ð aÞQÐeþLÊ Ò_Òmþ
SZÐdÐH Òd, ÒjÒ[ÒaÒf LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþ @[Þ j[Là[ÐcËfL `]Òl`cÐ_
Ò_B\ÞÒmþ HaÕ jÐcÐ_Ô jÒtkÒeþ c^Ô ÒmþÐL* D`Òeþ LÐdàÔÐ_Êº¤Ð_ LeÞa þ ÐLÊ `RÐB
_\ÞÒm¼¼Ðþ Dbþ¯Æ LÊS= J aÐmÞ@þÐÒeþ HaÕ `ÊeÑþeþ QÐMÞ MÊÃÞ@¤Ð* Òl[õÒeþ ÒkÐB\ÞaÐ
]¨ÆÐÒ]heþ aÞÒhi @Ð^Ðeþ _\ÞmÐþ ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ kÊH[ aÊTÞþ `ÐeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ
aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ ÒjcÐ_*Ê cÊ¦ÞÆ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ HL\Ð c^Ô j[Ô Òd,
]¨Æ `ÐBaÐ bþ¯ÆÒeþ ÒjÒ[ÒaÒf aÞÒ]õÐkÒeþ mÞþ©ÆÒkaÐ aÔ¦ÞÆ c^Ô _ÞSLÊ _ÞÒ~àÐi
`õcÐZ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ kÊH[ ÒjcÐ_* c^ÔeÊþ @Ò_ÒL `õLó[Òeþ mÞþ©Æ
\ÞaÐ jÒrþè _ÞÒ~àÐi `õcÐZÞ[ c^Ô ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð Ò]h jèÐ^Ñ_[Ð mþÐbþ LmþÐ `Òeþ
ÒjÒ[Òafeþ BÕÒeþS aÞÒeþÐ^Ñ jÕNõÐcÒeþ bþÐNÒ_aÐ ÒdcÞ[Þþ HL ÒN×eþaeþ aÞi¯
\ÞmÐþ ,Æ aÞÒ]õÐk ]c_eþ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ [ÐkÐ ÒjcÞ[Þ _\ÞmÐþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, aÞÒ]õÐkÒeþ
jÕ`ó¦ÞÆ L\Ð SÐZÞaÐ`ÐBÜ cÊMÔ[Ó jeþLÐeÑþ ]ªÆÐaÞSç D`Òeþ _Þbþàeþ LeþÐdÐH¼¼Ð LÐeþZ
ÒjÒ[Òafeþ aÞÒ]õÐkÑ RÐXÏÞ dÐB\ÞaÐ _\Þ`[õ @Ðceþ kªÆN[ kÊH _ÐkÚ ¼ Ð LÞcè]«ÑÆ J
S_höã[Þ c^Ô B[ÞkÐj ÒmþMÞaÐ`ÐBÜ HL `õcÊM jÐcNõÑ ¼ Ð [ÐLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ aÞÒhìiZ
LÒmþ cÒ_kÊH Òd, SÒZ èþƒÆeþÐaÐ]Ñ aõÐkêZ bþÐaÒeþ QÐMÞ MÊÃÞ@¤Ð*eþ BÕÒeþS
K`_ÞÒahÞL hÐj_ `õ[Þ aÞ[ó»¤Ð bþÐa eþkÞ\Þa ¼¼Ð _ÞS LÐdàÔ Òl[õÒeþ aÞÒ]õÐkÑ
jÞ`ÐkÑcÐ_* jÕjNàÒeþ @ÐjÞ HaÕ ÒjcÐ_* jÐkj Ò]MÞ þ ÒdÐNjË[õLÐeÑþ ÒkÐB\ÞaÐ
c^Ô @jèÐbþÐaÞL _ÊÒkÜþ ¼ Ð `ÊZÞ aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ Òjþ _ÞÒ~àÐi `õcÐZÞ[ ÒkaÐÒeþ c^Ô
aÞÒhi @jèÐbþÐaÞL[Ð Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf _ÐkÚ ¼¼Ð WÞLç ÒjkÞbþfÞ LÊS= J aÐmÞ@Ðeþ
aÞÒ]õÐkÒeþ jÕ`ó¦ÞÆLÊ c^Ô `dàÔÐÒmþÐQ_Ð LeþÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ
E_aÞÕh h[ÐvÑþ ]èÞ[Ñ¯ÐwàÆeþ NXÏSÐ[ aÞÒ]õÐk

E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ NXÏSÐ[ J @Ð]ÞaÐjÑ @qfÒeþ @Ò_L aÞÒ]õÐk
Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf¼¼Ð @Ð]ÔLÐfÑ_ S_ @jÒ«ÆÐi J ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàeþ aÞÒ]õÐk c^ÔÒeþ aÞÒhi
`Ð\àLÔ ÒkmþÐ Òd; èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ eþÐSÐ, ScÞ]ÐeþcÐÒ_ @ÐD aÞÒ]õÐkeþ Ò_[ó[è
Ò_B_\ÞÒmþ ¼ Ð jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL kÚ @jÒ«ÆÐi J aÞÒ]õÐkeþ `ÊÒeþÐbþÐNÒeþ eþkÞ\ÞÒmþ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, `õ[Ôl bþÐaÒeþ HkÐ yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ-ScÞ]ÐeþaNà aÞeÊþwÒeþ D~Þ½¤ \ÞmþÐ ¼ Ð

E_aÞ Õ h h[ÐvÑeþ `õ Ð eþ c ÷ Ò eþ , eþ Ð SÐ-ScÞ ] Ðeþ c ÐÒ_ S_ @jÒ«Æ Ð ieþ Ò_[ó [ è
Ò_D\ÞÒmþ, ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ ÒjcÐÒ_ [Ð'eþ LÐeþZ ÒkÒm;þ h[öã eËþÒ` NZÐ ÒkÒmþ ¼ Ð
@Ò_L yfÒeþ aÞÒ]õÐkÑ `l BÕÒeþS Lróà`l*Ê c^ÔyÞ bþÐaÒeþ c^Ô NõkZ
LeÞ\ÞÒmþ ¼¼Ð @_Ô `lÒe,þ BÕÒeþS jeþLÐeþ*Ê af¯Æ bþÐaÒeþ `ÐB yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ,
ScÞ]ÐeþcÐÒ_ `ËaÐà Ò`lÐ @^ÞL ÒjèoÐQÐeÑþ J @[ÔÐQÐeÑþ ÒkÐB `XÏÒÞ mþ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ
c^Ô eþÐSÐ-ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê af¯Æ bþÐaÒeþ aÔakÐeþ LeÞþ S_aÞÒeþÐ^Ñ K`_ÞÒahÞL
èÞaþ rþ_à @ÐZÞaÐ jkS J jÊa^Þ ÐS_L cÒ_LÒmþ ¼ Ð $¼fÒe aÔ¦ÞÆ jèÐ^Ñ_[Ð, NZ[§,Æ
jÐcÐSÞL jÊel þ Ð @Ð]Þeþ D`ùryþÞ f ÒaÐmÞþ _ÞSLÊ ]ÐaÞ LeÊ\þ aÞ Ð BÕÒeþS jeþLÐe;þ ÒjèoÐQÐeÑ,þ
@[ÔÐQÐeÑþ J @cÐ_aÑ¯Æ eþÐSÐ ScÞ]Ðeþ* c_cÊMÑ LÐdàÔLfÐ`LÊ `õh¯ õ Æ J jÊel
þ Ð Ò]aÐLÊ
`RÐD _\ÞÒm¼¼Ðþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàeþ HkÞ aÞÒ]õÐkNÊXÞL cÊMÔ[Ó NXÏSÐ[cÐ_*Òeþ Ò]MÞaÐLÊ
cÞÒf ¼ Ð LÐeþZ, ÒcÐNmþatÞ @qf @Ò`lÐ ÒjWÒeþ `õSÐ D`ùÑXÏ_eþ cÐ[õÐ @^ÞL @cÐ_aÑ¯Æ
J _óhÕj \ÞmÐþ ¼ Ð hÐ«Þ`
Æ ÀË ,à jÐcè^Þ Ð_ÞL aÐ NZ[Ð§ÞL
Æ @ÐÒtÐf_`ÐBÜ @ÐÒ]× @ajeþ _\ÞmÐþ ¼ Ð
@\àÐ[ç E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]è[ Þ Ñ¯ÆÐwàÒeþ ÒcÐNmþatÞ @qfÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf NZ[Ð§ÞÆL
@ÐÒtÐf_ eË` þ Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi Ò]MÐNmþÐ (HkÐ èþaràÑ @^ÔÐ¯ÆÒeþ @ÐÒmþÐQÞ[
Òka), ÒjÒ[ÒaÒf NXÏSÐ[ @qfÒeþ HkÐ `ÐeþƒÆeL þÞ aÞÒ]õÐke eË` þ Ò_mþÐ ¼ Ð
aÐc_OÐVÞ aÞÒ]õÐk, 1866

aÐc_OÐVÞ \ÞmþÐ c¯ËÆeþbþ& eþÐSÔeþ HL ÒLÐkî @Ð]Þ a ÐjÑakÊ f @qf¼¼Ð
K`_ÞÒahÞL hÐj_ aÞeÊþwÒeþ HWÐÒeþ ÒLÐkîcÐÒ_ _Ð_Ð eËþ`Òeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ `õLÐh
LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð 1821Òeþ ÒjcÐÒ_ jÞÕkbËþcÒeþ RÐDZÞ `LÐB eþkÞ\ÞaÐ BÕÒeþS
Òjß_ÔcÐ_*Ê @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð LmÞþL[Ð J _ÐN`ÊeþLÊ jÕÒdÐN LeÊþ\ÞaÐ eþÐS`\eþ
LÒXÏ LÒXÏ ÒLÐkî aj[ÞcÐ_ @ayÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B ÒjcÐÒ_ jeþLÐeÑþ
XÐL J aÔajÐ¯ÑÆcÐ_*Ê mÊþV[eþÐS LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ jeþLÐeÑþ ^_jƒÆrÞþ
J LcàQÐeÑþ aÔ[Ñ[ @Z-@Ð]ÞaÐjÑ aÔajÐ¯ÑÆ J LóiLcÐÒ_ c^Ô @Ð]ÞaÐjÑ @ÐLõcZeþ
hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ @Ð]ÞaÐjÑ ÒmþÐL*Ê ÒjcÐÒ_ "Ò]hÒmþÐL' J aÐkÐeþ
@Z-@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê "kÐVÊ@Ð' aÐ "]ÞLÊ' ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð "Ò]hÒmþÐL' aÔ[Ñ[
@_ÔcÐ_*Ê ÒjcÐÒ_ _Þ S aÞ ` _ï [ Ð`ÐBÜ ]Ð¯ÑÆ LeÊ þ \ Þ Ò mþ ¼¼Ð ÒLÐkî aÔ[Ñ[
"Ò]hÒmþÐL'c^ÔÒeþ @_Ô @Ð]ÞaÐjÑ, d\Ð- jÐ«ÆÐf, MXÏÞ@Ð, ÒmþÐ^Ð, bËþcÞS, cÊ¨ÆÐ,
aÐ\ÊXÏÞ, êÊ@þÐ J ÒkÐ c^Ô jÐcÞmþç \ÞÒmþ ¼ Ð aÐc_OÐVÞ aÞÒ]õÐkÒeþ ÒLÐkîcÐ_*eþ
jÕMÔÐ akÊf[Ð \ÞmþÐ ¼ Ð [Ð' jkÞ[ @_Ô @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*eþ c^Ô Dbþ¯Æ `õ[Ôl J
`ÒeþÐl jÕ`ó¦ÞÆ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð

ÒLÐkîcÐ_*eþ jeþLÐeþ aÞeÊþwÒeþ @Ò_L @bÞþÒdÐN eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð MSZÐ `BW
LeÞþaÐLÊ jeþLÐeþ LXÏÐLXÏÞ _Þ¯Æc `Ðf_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð _ÞwàÐeÞþ[ jc¯ÆÒeþ MSZÐ
Ò]aÐ`ÐBÜ ÒLÐkî LóiL, kÐVÊ@Ð aÐ ]ÞLÊcÐ_* `ÐMeþÊ @^ÞL jÊ^Òeþ FZ Ò_aÐLÊ
aÐ^Ô ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð LÐfLõÒc kÐVÊ@ÐcÐÒ_ jÊ^ cËf jkÞ[ FZ èÞþÒhÐ^ LeÞþ `ÐeÊþ
_\ÞaÐ ÒLÐkîeþ ScÞ kªN[ LeÞþ Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð aSÐeþÒeþ SÞ_Þi`[õ aÞLÐLÞZÐÒeþ
c^Ô kÐVÊ@ÐcÐÒ_ Ò]hÒmþÐL* jeþf[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B ÒhÐiZ LeÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð
jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ bþÐaÒeþ cÊMÔ[Ó kÐVÊ@ÐcÐÒ_ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒe,þ jeþLÐeþ mþÐNÊ
LeÊþ\ÞaÐ SVÞf @ÐB_ LÐ_Ê_ J kÐVÊ@ÐcÐ_* c^ÔÒeþ HL ÒcÃ¤ \ÞaÐ "Ò]hÒmþÐL'
_ÞS jÐ^ÐeþZ aÊwÞÒeþ Ò]MÞ `ÐeÊþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
E_aÞ Õ h h[ÐvÑeþ c^Ô bþ Ð NeÊ þ S=mþ J Ò`ÐXÏ Ê Q Ði D`Òeþ LVLZÐ
mþÐNÊÒkmþÐ ¼¼Ð ÒLÐkîcÐÒ_ S=mþ D`Òeþ eþkÞ\ÞaÐ ÒjcÐ_* `ÐeþƒÆeÞþL @^ÞLÐeþ
keþÐBÒmþ; ÒjcÐ_* LóiÞ c^Ô aÐ^Ð`õÐ©Æ ÒkmþÐ ¼ Ð MSZÐ @jÊmþ LeÞþaÐ`ÐBÜ @ÐNeÊþ
j~àÐeþ J jaàeþÐLÐeþcÐÒ_ _ÞdÊ¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ LXÐLXÏÞ bþÐÒa MSZÐ
@Ð]Ð¯Æ ÒkaÐeÊþ @Ò_L j~àÐeþ kÊH[ MSZÐ @jÊmþ LeÞþ _`ÐeÞþ aeþMÐªÆ ÒkÒmþ ¼ Ð
cÐâ ]Ðj ckÐ`Ð[õ \ÞÒmþ aÐc_OÐVÞeþ HbþfÞ SÒZ MSZÐ @jÊmþLÐeÑþ jaàeþÐLÐeþ ¼ Ð
Òj LXÏÐLXÏÞ _Þ¯Æc mþÐNÊ ÒkaÐ `RÒeþ c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ* QLõÐ«Æ eþkÞRÞ ÒaÐmÞþ
ÒLÐkîcÐ_*Ê Ò`õÐ#ÐkÞ[ LÒmþ ¼¼Ð 1831 H`Þõmþç 10 [ÐeÞþMÒe cÐâ ]Ðj*
Ò_[ó[èÒeþ ÒLÐkîcÐÒ_ aÐc_OÐVÞÒeþ jeþLÐeÑþ XÐL mÊþ¶¤_ LÒmþ ¼¼Ð ÒLÒ[L
XÐLaÐkL*Ê @`keþZ J k[ÔÐ c^Ô LeÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ aÞÒ]õÐk ÒaÒf c¯ËÆeþbþ&
eþÐSÐ d]Ê_Ð\ bþ& jeþLÐeþ* `leÊþ cÐâ ]Ðj J @_Ô ÒLÒ[L aÞÒ]õÐkÑ*Ê
aÐc_OÐVÞeÊþ akÞ´ÆÐeþ LÒmþ ¼ Ð @Ò_L ÒLÐkî jeþLÐeÑþ J eþÐS]c_eþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð
HkÐ `Òeþ jÞw ÒkÐBNmþÐ Òd, eþÐSÐ ÒkÒmþ BÕÒeþS jeþLÐe* `lÒmþÐL ¼ Ð Ò[ZÊ
BÕÒeþS aÞeÊþwÒeþ D~Þ½¤ S_ @jÒ«ÆÐi eþÐSÐ*Ê c^Ô h[öã cZÞmþÐ ¼ Ð
1857eþ NZjÕNõÐc ÒaÒf Ò`ÐXÏÐkÐVeþ eþÐSÐ @Sà_ Ê jÞÕk aÞÒ]õÐkÑ ÒNÐºÑÒeþ
ÒdÐN Ò]BR«ÞÆ ÒaÐmÞþ BÕÒeþScÐÒ_ jÒtk LÒmþ ¼ Ð 1857 ÒjÒ†cèeþ 23 [ÐeÞM þ Òeþ
@SÊ_à jÞÕk*Ê NÐ]ÞQÔÊ [ LeþÐNmþÐ¼ J Ò`ÐXÏÐkÐVLÊ MÐjcÐkÐmþÒeþ jÐcÞmçþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ
`Òeþ @SÊ_ à jÞÕk yÐ_Ñ¯Æ ÒLÐkîcÐ_* jkÒdÐNÒeþ 1858 SÐ_Ê@ÐeÞÒþ eþ aÞÒ]õÐk LÒmþ
HaÕ [Þ_ÞcÐj `dàÔ«Æ jÞÕkbËcLÊ BÕÒeþS LafeÊþ `õÐ¯Æ[Ó cÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð H\eþ c^Ô
c¯ËÆebþ & þ eþÐSÐ BÕÒeþScÐ_*Ê `ËÀ¤à jkÒdÐN LÒmþþ HaÕ `õ[Þa]fÒe "ckÐeþÐSÐ'
D`Ð^ÞÒeþ bËi[ Þ ÒkÒmþ ¼ Ð @Sà_
Ê jÞÕk*Ê "ckÐeþÐSÐ' @Ð[êjc`àZ LeÞa
þ ÐLÊ c^Ô `õarþÐà B
\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ c¯ËÆeb
þ &
þ eþÐSÐ* BÕÒeþS jeþLÐeþ jk ÒcÃ¤LÊ jÞw LmþÐ ¼ Ð

1866Òeþ _'@* ]ÊbÞÙleþ `õÒLÐ` c¯ËÆeþbþ& @Ð]ÞaÐjÑcÐ_* D`Òeþ c^Ô
`XÏÞmþÐ ¼ Ð _Þeþ«Æeþ @Ð\ÙL ÒhÐiZÒdÐNÊÜ _ÞÓjè ÒkÐBdÐB\ÞaÐ @Ð]ÞaÐjÑ @_Ðaó½Þ¤ $¼fÒeþ
@_ÐkÐeþ J ckÐcÐeÑþeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐkeþ `Ëaà èþƒÆeþÐ `õ\Òc aÐc_OÐVÞeþ
ÒLÐkîcÐ_*Ê jÕOià LeÞþaÐLÊ Ò`õeþZÐ ÒdÐNÐBmþÐ ¼ Ð MÐ]ÔÐbþÐaeþ [ÐXÏ_ÐÒeþ aÐc_OÐVÞ
ÒLÐkîcÐÒ_ kÐVÊ@ÐcÐ_*eþ ^_jƒÆrÞþ mÊþ¶¤_ LÒmþ ¼ Ð eþÐSÐ c^Ô ÒjcÐ_* ÒeþÐieþ
hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð c^ÔyÞ bþÐaÒeþ jÞÕkbËþceþ ÒX`ÊVÞ LcÞj_eþ @Ð]ÞaÐjÑ Ò_[ÐcÐ_*Ê
Q[Êeþ[Ðeþ jk atÞ LÒmþ ¼HaÕ aÐc_OÐVÞ DèÊþ eþÐSÐ* Lrþàó[è ÒmþÐ` LeÞþ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
@\àÐ[ç 1866eÊþ 1868 `dàÔ«Æ aÐc_OÐVÞ BÕÒeþScÐ_* `õ[Ôl [rþèÐa^Ð_Òeþ
eþkÞmþÐ ¼ Ð @Ò_L @_ÔÐ¯Æ Leþ (dÐkÐ eþÐSÐ mþÐNÊ LeÞþ\ÞÒmþ) [ÐLÊ `õ[ÔÐkÐeþ LeÞþ
_Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð jèÁ¤ cÞ@Ð]Ñ bË-þaÒtÐaªÆ a]fÒeþ ]haiÙ@Ð aÒtÐaªÆ mþÐNÊ ÒkmþÐ ¼ Ð
@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê S=mþSÐ[ `]Ð\à jÕNõk LeÞþaÐ`ÐBÜ @Z-@Ð_Êº¤Ð_ÞL bþÐaÒeþ @_Êc[Þ
]Þ@ÐNmþÐ ¼¼Ð @_Ô `lÒe,þ 1868 H`õÞmþç cÐjÒeþ BÕÒeþS @_ÊN[ c¯ËÆeþbþ&
ckÐeþÐSÐ* kÐ[Òeþ aÞcÐ_OÐVÞLÊ `Ê_aàÐeþ jc`àZ LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ¼ Ð
ÒLtÊTþeþ ÒcfÞ, 1867-68 J 1891-93

Drþeþ JXÏÞhÐÒeþ c¯ËÆeþbþ&LÊÊ mþÐNÞ ÒLtÊTþeþ \ÞmþÐ HL aXÏ NXÏSÐ[ eþÐSÔ ¼ Ð
BÕÒeþScÐÒ_ JXÏÞhÐ ]Mmþ LmþÐ `Òeþ 1804Òeþ LƒÆÐ_Ñ jeþLÐeþ* jÐaàÒb×þc[èLÊ
jèÑLÐeþ LeÞþ ÒLtÊTþeþ eþÐSÐ QÊ¦ÞÆ LeÞþ\ÞÒmþ J `õ[Þa]fÒeþ jÐc«Æ `] mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
[Ð*eþ `õSÐcÐÒ_ cÊMÔ[Ó bËþ¯ÆÐÜ J SÊ@Ð= @Ð]ÞaÐjÑ jÕ`õ]Ð¯Æe¼ Ðþ jc[f @qfÒeþ
aÐj LeÊþ\ÞaÐ @Ð]ÞaÐjÑ*`ÐBÜ LóiÞ cÊMÔ SÑaÞLÐ \ÞmþÐ ¼ Ð S=mþÒeþ aÐj LeÊþ\ÞaÐ
@Ð]ÞaÐjÑ*Ê `ÐkÐXÏÞ@Ð ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð S=mþSÐ[ ]õaÔ jÕNõk J hÞLÐeþ
ÒjcÐ_*eþþ `õcÊM Ò`jÐ \ÞmþÐ ¼ Ð 1867-68 J1891-93Òeþ ÒLtÊTþeþÒeþ bËþ¯ÆÐÜ
@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*eþ aÞÒ]õÐk Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ eþÐSèÞþaÐeþLÊ mþlÔ
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS hÐj_ÒdÐNÊÜ @Ð]ÞaÐjÑ ÒOÐeþ @j«ÊÆ½¤ \ÞÒmþ ¼ Ð jeþLÐeþLÊ eþÐSÐ
jc\à_ LeÊ\ þ ÞaÐeÊþ [Ð* yÐ_Òeþ _Ë[_ eþÐSÐ*Ê @^ÞºÞ¤[ LeÞa þ Ð ÒjcÐ_*eþ mþlÔ \ÞmÐþ ¼ Ð
_Ë[_ eþÐSÐ*Ê @^ÞºÞ¤[ LeÞþ`ÐeÞþÒmþ jÊhÐj_ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkÐB `ÐeÞþa ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_
aÞhèÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ `õ\cÐwàÒeþ _ÐN`Êe-þLmÞþL[Ð eþÐS`\LÊ _ÞcàÐZ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
c¯ËÆebþ &
þ J ÒLtÊTe þ þ eþÐSÔ Ò]B HkÞ eþÐªÆÐ dÐB\ÞmÐþ ¼ Ð c¯Ëebþ &
þ -ÒLtÊTe
þ þ @qfÒeþ
HkÐ ÒSLçj_ ÒeþÐXç _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒSLçj_ \ÞÒmþ SÒZ `]y BÕÒeþS
@^ÞLÐeÑþ ¼ Ð eþÐªÆÐ _ÞcàÐZ_ÞcÒ«Æ Òj aÞ_Ð `ÐDZÐÒeþ bËþ¯ÆÐÜ J SÊ@Ð= @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê

aÔakÐeþ LeÞþaÐLÊ QÐkÜÊ\ÞÒmþ HaÕ H\Þ`ÐBÜ [Ð*Ê eþÐSÐ* jkÒdÐNeþ @ÐahÔL[Ð
`XÏÞmþÐ ¼ Ð LÐeþZ `ÐeþƒÆeÞþL eÑþ[Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ @Ð]ÞaÐjÑ aÞ_Ð `ÐDZÐÒeþ eþÐSÐ*`ÐBÜ ÒaWÞ
MVÞa ¼ Ð 1837Òeþ ÒLtÊTþeþ eþÐSÐ eþÐªÆÐ _ÞcàÐZÒeþ `õSÐ* MVÞaÐ `õªÆÐaLÊ aÞÒeþÐ^
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `ËaàeÊþ 1821Òeþ ÒLÐkî aÞÒ]õÐkeþ ]c_`ÐBÜ ÒdÒ[ÒaÒf BÕÒeþS
Òj_Ð QÐf_Ð ÒkmþÐ, [kÚÒeþ `õ[ÞauL jó½Þ¤ LeÞþ eþÐSÐ ÒLÐkîcÐ_* `õ[Þ [Ð* `ÒeÐl
jc\à_LÊ jÊ¸¤½¤ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS @cfÒeþ _ÞS lc[Ð keþÐB\ÞaÐÒdÐNÊÜ eþÐSÐ
`õ[ÞÒhÐ^ èþÐ¯ÆZ ÒkÐB HjaÊ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1839 `Òeþ eþÐSÐ J @Ð]ÞaÐjÑ* c^ÔÒeþ @ÐD @ÐÒ`Ði jkÒdÐN eþkÞmÐþ _ÐkÜþ ¼ Ð
_Ë[_ eþÐSÐ N]Ðêþ bþ& jeþLÐeþ* `l ÒkÒmþ HaÕ eþÐªÆÐ _ÞcàÐZ @Ð]Þ LÐdàÔÒeþ
jeþLÐeþ*Ê jc\à_ Ò]Òmþ ¼ Ð 1857Òeþ Òj Ò`ÐXÏÐkÐVeþ eþÐSÐ J aÞÒ]õÐkÑ @SàÊ_
jÞÕk* aÞeÊþwÒeþ jeþLÐeþLÊ jkÒdÐN c^Ô LÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ [Ð*Ê ckÐeþÐSÐ D`Ð^Þ
cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð $¼f[Ó @[ÔÐQÐeÑþ K`_ÞÒahÞL hÐj_eþ `õ[ÑL eËÒ` @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_
eþÐSÐ*Ê jÒtk LeÞþaÐ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ BÕÒeþS jc\Ù[ eþÐSÐ*
a]fÒeþ HL _Ë[_ eþÐSÐ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ jLõÞ¯Æ ÒkÒm ¼ Ð
cÐnà 1867Òeþ ÒLtÊTþeþ "ckÐeþÐSÐ' N]Ðêþ bþ&* có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼¼Ð [Ð*
DrþeþÐ^ÞLÐeÑþLÊ Ò_B [Ð* `Ê[õ (elÞ[Ð aÐ $¼Êmþ aÞaÐkÑ eþÐZÑ* `Ê[õ) ^_ÊSà¯Æ
_ÐeþÐ¯ÆZ bþ& J Ò`ÐiÔ`Ê[õ aótÐa_ Qtõ bþ&* c^ÔÒeþ Lfk D`ÊSÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS
jeþLÐeþ ^_ÊSà¯Æ _ÐeþÐ¯ÆZ*Ê eþÐSNÐ]Þ Ò]Òm¼¼Ðþ $¼f[Ó @Ð]ÞaÐjÑ bËþ¯ÆÐÜcÐÒ_
aótÐa_ Qtõ*Ê jc\à_ Ò]Òmþ ¼¼Ð N]Ðêþ bþ&* ckÐeþÐZÑ c^Ô aótÐa_ Qtõ*Ê
jc\à_ LeÊ\ÞÒmþ ¼¼Ð @\àÐ[ç aÞâÐ ckÐeþÐZÑ*Ê eþlÐ af¯Æ bþÐaÒeþ aÔakÐe LeÞþ
bþË¯ÆÐÜcÐÒ_ BÕÒeþS jc\à_Òeþ eþÐSNÐ]Þ `õÐ©Æ LeÞþ\ÞaÐ ^_ÊSà¯Æ*Ê aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼¼Ð
ÒLtÊTþeþ @Ð]ÞaÐjÑ `õÐLç-BÕÒeþS LÐfÒeþ `õSÐ bþÐaÒeþ j®¤Ð_ `ÐD\ÞmþÐ HaÕ
MSZÐLÊ ]õaÔ @ÐLÐeþÒeþ eþÐSÐ*Ê `õ]Ð_ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð V*Ð @ÐLÐeþÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ MSZÐ
Ò]D _\ÞmþÐ ¼ Ð HL NõÐcÑZ jÕ²ôÆ[ÞÒeþ V*Ð @ÐLÐeþÒeþ MSZÐ _ cÞfÞaÐ jÒrþè eþÐSÐ
aÞÒhi @jÊaÞ^Ðeþ j®ÊMÑ_ ÒkD _\ÞÒmþ ¼ Ð MSZÐ dÐkÐ cÊMÔ[Ó ÒaWÞ, ÒaNÐeÞ,þ
eþj] @Ð]Þ eËþ`Òeþ ekÞ\ÞmþÐ, [ÐLÊ j~àÐeþcÐÒ_ jÕNõk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð j~àÐeþ MSZÐ
jÕNõk ÒaÒf @d\Ð D`ùÑXÏ_ LÒm þ@þÐ]ÞaÐjÑcÐÒ_ eþÐSÐ* `ÐMÒeþ Ò$¼eþÐ]
ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L Òl[õÒeþ eþÐSÐ j~àÐeþcÐ_*Ê a]fÞ LeÞþ @Ð]ÞaÐjÑ `õSÐ*
`õ[Þ _ÞS @Ð_ÊN[Ô `õ]hà_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS hÐj_Òeþ j~àÐeþcÐ_* dÒ\oÐQÐeþ
aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð LÐeþZ MSZÐ @jÊmLÊ LXÏÐLXÏÞ bþÐÒa `Ðf_ LeÞþaÐ`ÐBÜ _ÞÒ~àh
]Þ@ÐNmþÐ¼ Ð jÞ£ÆÐ V*Ðeþ `õQf_ `Òeþ @Ð]ÞaÐjÑLÊ ]õaÔ @ÐLÐeþÒeþ @ÐD MSZÐ Ò]aÐ

ck=Ð `XÏÞmþÐ ¼¼Ð `ÊZÞ _Ð_Ð D_ï[ÞcËfL LÐdàÔ (d\Ð: eþÐS`\ _ÞcàÐZ)LÊ ÒaWÞ,
ÒaNÐeÞþ @Ð]Þ jÐkÐdÔÒeþ [èeþÐ_èÞ[ LeþÐNmþÐ ¼¼Ð HkÐ bËþ¯ÆÐÜ LóiLLÊ @^ÞL _ÞÓjè
LeÞÒ]mþÐ [\Ð [Ð'eþ LóiÞLÊ _½¤ LmþÐ ¼¼Ð LóiÞ `ÐBÜ Òj @ÐahÔL[Ð cÒ[ jc¯Æ
Ò]B `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼¼Ð
1867 ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ eþÐZÑ J [Ð* jkÒdÐNÑ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ ^_ÊSà¯Æ
_ÐeþÐ¯ÆZ Ò]a* eþÐS`] `õÐ©ÞÆLÊ ]óYÏ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ iÒYBLfÐ eþÐSÐ*
kªÆÒl` $¼fÒeþ eþÐZÑ ^_ÊSà¯Æ _ÐeþÐ¯ÆZ*Ê ÒLaf jèÑLÐeþ LÒmþ _ÐkÚ, [Ð'jkÞ[þ
jeþLÐeþ* `ÐMeÊþ aÐiÞàL bþrþÐ Ò_aÐLÊ c^Ô j®¤[Þ Ò]Òm¼¼Ðþ HkÐ `Òeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_
eþ[_Ð _ÐHL* Ò_[ó[èÒeþ 1868 H`Þõmþç cÐjÒeþ ÒcfÞ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð
ÒcfÞÒeþ cÊMÔ[Ó bËþ¯ÜÆÐ @Ð]ÞaÐjÑ bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*eþ cÊMÔ ]ÐaÞ \ÞmþÐ,
aótÐa_ Qtõ bþ&* eþÐS`] ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ `õ\Òc ÒjcÐÒ_ NXÏSÐ[ ckmþeþ @^Ôl J
aXÏmþÐV* `ÐMLÊ ]ÐaÞ`[õ `WÐB\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ ÒL×ZjÞ LÐdàÔÐ_Êº¤Ð_ NõkZ
_ LeÞþaÐeÊþ ÒjcÐÒ_ ÒLtÊTþeNXÏeþ Ò`ÐmÞþj @±ÆÐNÐeþ mÊþ¶¤_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ HaÕ `õÐ¯Æ
hÒk SZ eþÐS @_ÊQeþ*Ê atÞ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð c§ÑÆ J ÒLÒ[L `õbÐþ ahÐfÑ aÔ¦ÞÆ*Ê ÒjcÐÒ_
k[ÔÐ c^Ô LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ jeþLÐeÑþ XÐLLÊ mÊþ¶¤_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð LVL J
QÐBÜaÐjÐ eþÐªÆÐLÊ @aÒeþÐ^ LeÞþaÐ jkÞ[ BÕÒeþS @$Þ¼jeþ LÔÐ`çÒV_ç eÞþQç* D`Òeþ
@ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð H`ÞõmþçeÊþ SÊmþÐB (1868) c^ÔÒeþ `õÐ¯Æ jÐÒYÏ [Þ_Þ cÐj êÞþ
ÒcfÞ aZ _Þ@ÐÜ èÞþ aÔÐ`ÞNmþÐ¼ Ð
@N½¤ @Ðeþc÷Òeþ `QÞh SZ bËþ¯ÆÐÜ Ò_[Ð J ÒLÒ[L SÊ@Ð= Ò_[Ð @Ð[ê jc`àZ
LÒmþ ¼ Ð @N½¤ 15Òeþ `õcÊM Ò_[Ð eþ[_Ð _ÐHL J _t _ÐHL NÞeþ$¼ ÒkÒmþ ¼ Ð @N½¤
Òhi jÊwÐ ÒcfÞ `ËÀ¤à eËþ`Òeþ @a]cÞ[ ÒkmþÐ¼ Ð aÞÒ]õÐk ]c_ ÒkmþÐ `Òeþ ÒcÐV
183 SZ @Ð]ÞaÐjÑ*eþ aÞQÐeþ QÐmÞþmÐ ¼ Ð aÞQÐeþ `Òeþ eþ[_Ð _ÐHL J [Ð*eþ R@
SZ cÊMÔ jkÒdÐNÑ (]Ðheþ\Þ LÊ@Üe,þ ÒaßLÊ¶¤ ÒLÐm,þ `]Ê _ÐHL, VÊ_Þ `õ^Ð_, cÐNàhÞeþ
ÒLÐmþ J ÒaßeþÐNÑ ÒLÐm)þ $¼ÐhÑ ]¨Æ `ÐBÒmþ ¼ Ð 1868 _Òbþcèeþ 30 [ÐeÞþMÒeþ
eþ[_Ð _ÐHL*Ê $¼ÐhÑ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð @_Ô 27 SZ*Ê _ÞaàÐj_ ]¨Æ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð aÐLÞcÐ_*Ê
c^Ô ]¨Æ aÞ^Ð_ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
1868eþ ÒLtÊTþeþ ÒcfÞeþ `[_ `RÒeþ Òd jeþLÐeÑþ ]c_ cÊMÔ LÐeþZ \ÞmþÐ
H\ÞÒeþ jÒtk _ÐkÚ ¼¼Ð ]c_`ÐBÜ jeþLÐeþ eþÐqÞeÊþ 2000 Òjß_Ô j®Þ¤fÞ[ HL
Òj_ÐaÐkÞ_ÑLÊ @Ò_L ]Þ_ dÐH ÒLtÊTþeþÒeþ @ayÐ`Þ[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L BÕÒeþS
@$Þ¼jeþ c^Ô H\Þ`ÐBÜ ]ÑOà ]Þ_ êÞþ ÒLtÊTþeþÒeþ cÊ[¯Æ_ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð ÒcfÞeþ
`[_`ÐBÜ ÒLÒ[L yÐ_Ñ¯Æ LÐeZLÊ c^Ô jcèÞþcÐZÒeþ ]Ð¯ÑÆ LeþÐdÐB`ÐeÞþa ¼ Ð

aótÐa_ Qtõ*Ê eþÐS`] Ò]aÐ`ÐBÜ aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ ]ÐaÞÞ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ `RÒeþ
c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ*eþ NÊ©Æ jkÒdÐN \ÞmþÐ ¼ Ð LÐeþZ aótÐa_ \ÞÒmþ c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ*eþ
bþÐB ¼¼Ð Ò`ÐiÔ`Ê[õ ÒkÐB Òj ÒLtÊTþeþ dÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð 1868Òeþ BÕÒeþScÐ_*
[ÐNÞ]Òeþ c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ ÒcfÞLÊ jkÒdÐN Ò]aÐ at LÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ aótÐa_ Qtõ*Ê
NÞeþ$¼ LeÞþ aÐÒmþhèeþ ÒSmþÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê k[Ðh LmþÐ, LÐeþZ
aÞÒ]õÐk j$¼f ÒkmþÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ eþÐSÐ `]Òeþ @^ÞºÞ¤[ LeÞþÒa LÐkÐLÊ ? `õLó[Òeþ
Ò]MÞÒm,þ BÕÒeþS hÐj_eþ SVÞf[ÐLÊ aÊTÞþaÐmþÐNÞ ÒLtÊTþeþ @Ð]ÞaÐjÑ*eþ¤ jÐc\àÔ
_\ÞmÐþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ eþÐS èÞa þ Ðeþeþ SZLeþ ÒjcÐÒ_ jÐkÐdÔ ÒmþÐXÏ\ Ê ÞÒmþ ¼ Ð c¯ËÆeb þ &
þ eþ
NÊ©Æ jc\à_ `õ[ÔÐkÐeþ [\Ð aótÐa_ Qtõ atÞ ÒkaþÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ @N½¤
(1868)Òeþ @Ð[ê jc`àZ LeÞþaÐ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ ÒcfÞeþ `[_ ÒkmþÐ ¼ Ð
1891-93Òeþ ÒLtÊTe þ Òþ eþ `Ê'ZÞ \Òeþ @Ð]ÞaÐjÑ aÞÒ]õÐk ÒkmþÐ ¼ Ð êþZÑ _ÐHL
HkÐeþ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð bËþ¯ÆÐÜ aÔ[Ñ[ ÒLÐkî J SÊ@Ð= @Ð]ÞaÐjÑ c^Ô H\ÞÒeþ
@Ò_L jÕMÔÐÒeþ bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð aÞ_Ð `ÐeÞþhõcÞLÒeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê LÐc LeÞþaÐLÊ
eþÐSÐ aÐ^Ô LeÞþaÐeÊþ HkÞ aÞÒ]õÐkeþ jË[õ`Ð[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
eþÐSÐ*`ÐBÜ ÒaWÞ, ÒaNÐeÞþ MVÞaÐ J @ÐahÔL ÒaÒf eþÐSLcàQÐeÑþ*`ÐBÜ eþj]
ÒdÐNÐBaÐ \ÞmÐþ @Ð]ÞaÐjÑakÊf @qfeþ HL `ÊeZ þÊ Ð èÕþèþÐ ¼ Ð eþÐSÐ* @Ð_ÊN[Ô jèÑLÐeþ
LeÞ [\Ð eþÐSÐ*WÐeÊþ jÊeþlÐ `ÐD\ÞaÐ LÐeþZeÊþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ V*Ð @ÐLÐeþÒeþ MSZÐ
aÐ Leþ _Ò]B hõc J jÐcNõÑ @ÐLÐeþÒeþ LÞRÞ Ò]¯Æ Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð dÐkÐLÊ ÒaWÞ, ÒaNÐeÞþ
J eþj] eËþ`Òeþ eþÐSÐ NõkZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ @Ð^ÐeþÒeþ eþÐSÔeþ bÞþrÞþbËþcÞ _ÞcàÐZ LÐdàÔ
jƒÆ_ï ÒkD\ÞmþÐ [\Ð eþÐSÐ J eþÐSLcàQÐeÑþ* @ÐahÔL[Ð `ËeþZ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ
BÕÒeþS hÐj_Òeþ HkÞ @ÐahÔL[Ð @Ò_L cÐ[õÐÒeþ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð [ÐLÊ `ËeþZ LeÞþaÐLÊ
dÐB @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ l[ÞNª õ Æ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* _ÞS LÐdàÔ aÐ^Ð`õÐ©Æ ÒkmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ
jèeËþ`, eþ\dÐ[õÐ`ÐBÜ LÐW J ]DXÏÞ ÒdÐNÐBaÐ, NªÆÒeþ @ÐjÞ\ÞaÐ LcàQÐeÑ*`ÐBÜ
eþj] ÒdÐNÐBaÐ, eþÐSÐ* hÞLÐeþ J èÞ] þ hà_ jc¯ÆÒeþ @ÐjaÐa`[õ ÒaÐkÞaÐ, `õªÆ[ Ê Þ
LeÞa þ Ð, eþÐS D@Ðj ceþÐc[Þ LeÞa þ Ð, hjÔ @cf `Òeþ eþÐSÐ*Ê ÒbþVÞ aÐ D`kÐeþ Ò]aÐ
èþƒÆeÐþ eþ @Õh \ÞmÐþ ¼ Ð BÕÒeþS @ÐNc_ `Ëae à þÊ HjaÊ LÐdàÔeþ cÐ[õÐ jÑcÞ[ \ÞmÐþ ¼ Ð $¼fÒeþ
ÒaWÞ, ÒaNÐeÞþ MVÞaÐ jÒrþè bË¯ þ ÆÐÜ @Ð]ÞaÐjÑeþ LóiL Þ ÐdàÔ MÊaç @^ÞL èÞc þ ÐZÒeþ aÔÐk[
ÒkD _\ÞmÐþ ¼ Ð @_Ô`lÒe,þ 1891Òeþ ÒLtÊTe þ Òþ eþ cÐRLÐtZÐ SfÒjQ_ `õLÁ¤
@Ðeþc÷ ÒkmþÐ, dÐkÐ`ÐBÜ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê ÒaWÞ MVÞaÐLÊ eþÐSÐ J [Ð* `õ[_ Þ ^Þ Þ @ÐjÞ½Ð¤ Ã¤
ÒcÒ_Seþ aÞQ[ Þ Ðõ _t ]Ðj aÐ^Ô LÒmþ ¼ Ð ÒaWÞ MVÞaÐ ÒaÒf @Ð]ÞaÐjÑLÊ _ÞS MÐ]Ô
`õªÆ[
Ê LeÞa þ ÐLÊ c^Ô jc¯Æ ]Þ@ÐdÐD _\ÞmÐþ ¼ Ð ÒdÒ[ÒaÒf bË¯ þ ÆÐÜ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ @_Êba þ

LÒmþ Òd, HkÞ @_ÔÐ¯Æ ÒaÒf eþÐSÐ ÒjcÐ_* `lÒeþ _ÐkÐ«ÞÆ , _Ë@Ð eþÐSÐeþ @Ò_èiZÒeþ
ÒjcÐÒ_ eþkÒÞ mþ ¼ Ð
êþZÑ _ÐHL \ÞÒmþ SÒZ hÞlÞ[ bËþ¯ÆÐÜ dÊaL ¼¼Ð eþÐS èÞþaÐeþeþ @Ð\ÙL
jkÒdÐNÒeþ Òj LVLeþ jÒbþà ²ÊÆmþçÒeþ `ÐW `YÞ\ÞÒmþ HaÕ eþÐSÐ* @^Ñ_Òeþ eþkÞ
jÒbþà@eþ QÐLÞeÞþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð êþZÑ eþÐSLcàQÐeÑþ \ÞaÐeÊþ bËþ¯ÆÐÜcÐÒ_ [Ð*Ê "ckÐeþÐZÑ
`Ê[õ' bþÐaÒeþ NõkZ LeÞþ [Ð* Ò_[ó[èÒeþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç jÊhÐj_
`ÐBaÐ mþÐNÞ êþZÑ c^Ô QÐLÞeÞþ RÐXÏÞÒmþ HaÕ _Ë@Ð hÐj_ `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ
aÞÒ]õÐkeþ Ò_[ó[è Ò_Òmþ ¼ Ð
aÞÒ]õÐkÑ @Ð]ÞaÐjÑ ÒLtÊTe þ N
þ XÏLÊ @^ÞLÐeþ LeÞþ Ò_Òmþ ¼HaÕ eþÐSÐ*eþ Ò]JèÐ_ç
$¼LÑeþÒcÐk_ Òj_Ð`[Þ*Ê atÑ LeÞÒþ _Òmþ ¼ Ð NÐ]ÞQÔÊ [ eþÐSÐ ÒLtÊTe þ þ NXÏSÐ[eþ @_Ô
HL ÒLtõ @Ð_t`Êee þ þÊ ÒLtÊTe þ L
þ Ê @ÐjÞ`ÐeÞÒþ mþ _ÐkÚ ¼ Ð HkÐ `Òeþ Òc 1891Òeþ BÕÒeþS
Òjß_Ô QLõêþè Ê e
þ þÊ @ÐjÞ aÞÒ]õÐkÑcÐ_* D`Òeþ @[LÙ[ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð êþZÑ _ÐHL
J @_Ô aÞÒ]õÐkÑcÐÒ_ atÑ ÒkÒmþ ¼ Ð aÞQÐeþÒeþ êþZÑ*Ê jÐ[ aià ÒSmþç ]¨Æ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ eþÐSÐ* lc[ÐLÊ jÕLÊQÞ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð @\àÐ[ç `]y BÕÒeþS
@$Þ¼jeþcÐÒ_ c^Ô @_Êba þ LÒmþ Òd, bË¯ þ ÆÐÜcÐ_*eþ ]ÐaÞ @Òd×¦ÞÆL _ÊÒkÜþ ¼ Ð cÐ[õ jeþLÐeþ
Sf `õLÁ¤ _ÞcÐà Z, eþÐªÆÐ _ÞcÐà Z @Ð]Þ D_ï[c Þ f
Ë L LÐdàÔLÊ c^Ô DÒ`lÐ LeÞþ `ÐeÞÒþ a
_ÐkÚ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ ÒLtÊTe þ þ ÒcfÞ BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ]eþ @«Æ]t àè L
è Ê jÊ¸½
¤ ¤
LmþÐ ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*eþ cÐNZÐ ÒaWÞ, ÒaNÐeÞL þ Ê aÐ] Ò]B D_ï[c Þ f
Ë L LÐdàÔ LeÞÒþ ka
_ÐkÚ¼ Ð @_Ô`lÒe, D_ï[c Þ f
Ë L LÐdàÔ LÒmþ @Ð]ÞaÐjÑ*eþ ÒhÐiZLÊ aÐ `õSÐ*WÐeÊþ @^ÞL
cÐ[õÐÒeþ HaÕ LXÏÐLXÏÞ bþÐÒa MSZÐ @Ð]Ð¯ÆLÊ HXÏÐB Òka _ÐkÚ ¼ Ð HkÞ @«Æ]t àè è kÚ ÒhiÒeþ
D`_ÞÒahaÐ]eþ `õ\c J `õ^Ð_ h[öã ÒkmÐ ¼ Ð
_¯ÆÐNXÏ aÞÒ]õÐk, 1893

ÒdDÜ jc¯ÆÒeþ ÒLtÊTþeþÒeþ êþZÑ _ÐHL* Ò_[ó[èÒeþ eþÐSÐ* @[ÔÐQÐeþ
aÞÒeþÐ^Òeþ ÒcfÞ QÐmÞþ\ÞmþÐ, WÞLç ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ _¯ÆÐNXÏ J eþZ`ÊeþÒeþ c^Ô ÒjkÞ
HLÐ `õLÐeþ LÐeþZeÊþ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkmþÐ, d]ÞJ HkÞ ÒcfÞNÊXÏÞL c^ÔÒeþ ÒL×ZjÞ
jc_è¯Æ _\ÞmþÐ ¼ Ð jè[ÓÉË¥rþà bþÐÒa aÞbÞþ_ï NXÏSÐ[Òeþ @Ð]ÞaÐjÑ aÞÒ]õÐk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
K`_ÞÒahÞL ÒhÐiZe SVÞf[ÐLÊ ÒjcÐÒ_ aÊTÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ @[ÔÐQÐeþ`ÐBÜ
yÐ_Ñ¯Æ eþÐSÐ*Ê ]Ð¯ÑÆ LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ eþÐSÐ èÞþarþà_ ÒkÒmþ jÊhÐj_ Òka ÒaÐmÞ
cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð

1803Òeþ @_Ô eþÐSÔNÊXÏÞL èÞþ _¯ÆÐNXÏ c^Ô BÕÒeþS jeþLÐeþ* @_ÊN[
eþkÞa ÒaÐmÞþ juÞ jèÐleÞþ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ _Þ¯ÆcÞ[ awÙ[ kÐeþÒeþ eþÐSjè ScÐ
`õj=LÊ Ò_B [\Ð eþÐSÔÒeþ @d\Ð BÕÒeþS kªÆÒl`LÊ Ò_B eþÐSÐ jeþLÐeþeþ aÞÒeþÐ^
LeÞþaÐ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð 1815Òeþ _¯ÆÐNXÏÒeþ Ò`ÐmÞþjç \Ð_Ð yÐ`_LÊ Òj [Ñaõ aÞÒeþÐ^
LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ aμÞÆ SNauÊ J [Ð* jkÒdÐNÑ*Ê NÊ©ÆÒeþ @Ðhõ¯Æ Ò]B\ÞÒmþ ¼¼Ð
@_Ô`lÒeþ; 1851,1857 J 1869Òeþ bË-þaÒtÐaªÆÒdÐNÊÜ eþÐSjè aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð
`ËaàeþÊ _Þ´Æeþ \ÞaÐ aõÒkêÐrþe,þ Ò]ÒaÐrþeþ J SÐNÞeþ jƒÆrÞþ D`Òeþ Leþ ajÞaÐþ eÊþ eþÐSÔeþ
@Ò`lÐLó[ jèofaNà c^Ô @j«ÊÆ½¤ ÒkÒmþ ¼ Ð awÙ[ eþÐSjè ]ÐaÞ `ËeZ þ `ÐBÜ eþÐSÐ mþ=f,
Oeþ @Ð]Þ D`Òeþ c^Ô Leþ ^ÐdàÔ LÒmþ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè [Ð*Ê _ÞwàÐeÞþ[ jc¯ÆÒeþ eþÐSjè
ScÐ LeÞþaÐ jLÐÒh aÐeþcèÐeþ ckÐS_cÐ_*WÐeÊþ FZ Ò_aÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð 1897Òeþ
jeþLÐeþ eþÐSÐ* `ÐMeÊþ _ÞS kÐ[LÊ hÐj_ ]Ð¯ÞÆ[è Ò_aÐ ÒafLÊ eþÐSÔeþ FZbþÐeþ
`õÐ¯Æ 80,000V*Ð \ÞmþÐ ¼ Ð
1843Òeþ HaÕ `Òeþ 1849Òeþ _¯ÆÐNXÏ `õSÐ eþÐSÐ* aÞÒeþÐ^Òeþ LVL
LcÞh_eþ J a=eþ mþÐV* `ÐMÒeþ @bÞÒdÐN LeÞþ\ÞÒm ¼ Ð `õSÐ* Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒm-
bþNÑeþ\ c=eþÐS, LcfÒmþÐQ_ `ÐBLeþÐ¯Æ J keÞþ NÒStõ jÞÕk¼¼Ð HkÞ Ò_[ÐcÐÒ_
\ÞÒmþ @Ò`lÐLó[ jèof ScÞcÐmÞþL ¼ Ð ÒjcÐÒ_ _Ë[_ aÔayÐÒeþ _ÞS _Þ´Æeþ ScÞÒeþ
Leþ mþÐNÊ ÒkaÐ _Þ¯ÆcLÊ aÞÒeþÐ^ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ Lu J @_Ô @Ð]ÞaÐjÑ [\Ð
jÐ^ÐeþZ @Z-@Ð]ÞaÐjÑ `õSÐ cÐ[õÐ^ÞL bþÐÒa eþÐSD`ùÑXÏ_eþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞaÐeÊþ
HcÐ_*eþ Ò_[ó[èLÊ NõkZ LeÞ þÒ_B\ÞÒmþ ¼ Ð
1893Òeþ Ò]aÐ_ Òl[õÞaeþ jÞÕk*Ê eþÐSÐ `]QÊÔ[ LÒmþ ¼¼Ð Òl[õÞaeþ
ÒcfÞ@ÐcÐ_*Ê Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊþ\ÞaÐeþ @bÞþÒdÐN eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ 1893 H`Þõmþç
cÐjeÊþ e¯Æ[cÐÒ_ MSZÐ at LÒmþ ¼ Ð ÒcfÞ [Ñaõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð LucÐÒ_ \Ð_Ð
mÊ¶¤_ LÒm¼¼J eþÐSÐ* cÔÐÒ_Seþ ]`à _ÐeþÐ¯ÆZ ]Ðj [\Ð @_Ô eþÐSÐ_ÊN[cÐ_*
D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð 1894 SÐ_Ê@ÐeÞÒþ eþ aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ NXÏSÐ[ ckmþ @^Ôl
@[ÞeÞþ¦Æ Ò`ÐmÞþjç aÐkÞ_Ñ Ò_B _¯ÆÐNXÏÒeþ `kqÞÒmþ ¼ Ð Òl[Þõaeþ jÞÕk*Ê atÑ LÒmþ ¼ Ð
HkÐ `Òe @SàÊ_ `ÐBLeþÐ¯Æ aÞÒ]õÐkeþ Ò_[ó[è Ò_Òmþ ¼ Ð 1894 _ÒbþcèeþÒeþ
_¯ÆÐNXÏeþ @bÔþ«ÆeþÒeþ LuÒcfÞ aÔÐ`L ÒkaÐeÊþ QÐeÞþSZ BÕÒeþS @$Þ¼jeþ `õÐ¯Æ
300 Òjß_Ô*Ê Ò_B aÞÒ]õÐk ]c_`ÐBÜ @bÞþdÐ_ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð 1895 SÐ_Ê@ÐeÞþÒeþ
@SàÊ_ `ÐBLeþÐ¯Æ êþÐ`XÏÞÒmþ ¼ Ð LucÐ_* D`Òeþ @L\_Ñ¯Æ @[ÔÐQÐeþ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð
@Ò_L aÞÒ]õÐkÑ atÞ ÒkÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ 16 SZ aÞÒ]õÐkÑ Ò_[Ð*Ê $¼ÐhÑ]¨Æ
]Þ@ÐNmþÐ; Òl[õÞaeþ jÞÕk*Ê _ÞaàÐj_ ]¨Æ cÞfÞmþÐ ¼ Ð [Ð*eþ jcªÆ jƒÆrÞþ aÐSÔÐ©Æ ÒkmþÐ ¼ Ð

_¯ÆÐNXÏ aÞÒ]õÐkLÊ `ÒXÏÐhÑ M¨Æ`XÏÐ eþÐSÔeÊþ jkÐ¯Æ[Ð cÞfÞ\ÞaÐþ @bÞþÒdÐNÒeþ aÞÒ]õÐk
]c_Òeþ aÔ¯Æ ÒkÐB\ÞaÐ jcªÆ Mnà jeþLÐeþ M¨Æ`XÏÐ eþÐSÐ*WÐeÊþ @Ð]Ð¯Æ LÒmþ ¼ Ð
aÞÒ]õÐk ]c_ `Òeþ _¯ÆÐNXÏ eþÐSÐ eþOÊ_Ð\ jÞÕk*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð dÊaeþÐS _ÐaÐfL
\ÞaÐeÊþ eþÐSÔeþ hÐj_bþÐeþ jeþLÐeþ _ÞS kÐ[LÊ Ò_Òmþ ¼ Ð
eþZ`Êeþ aÞÒ]õÐk, 1893

_¯ÆÐNXÏ aÞÒ]õÐkeþ `õbþÐa `ÒXÏÐhÑ eþZ`Êeþ NXÏSÐ[Òeþ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼ Ð eþZ`ÊeþÒeþ
eþÐSÐ \ÞÒmþ ÒaZÊêþ _Òeþtõ ckÐ`Ð[õ ¼ Ð eþÐSÐ* a]fÒeþ Ò]aÐ_* aÞew þÊ Òeþ aÞÒ]õÐk
D~Þ½¤ \ÞmþÐ ¼ Ð eþZ`Êeþ BÕÒeþScÐ_*]èÐeþÐ @^ÞLó[ ÒkmþÐ `Òeþ ÒjWÐÒeþ jèÁ¤cÞ@Ð]Ñ
aÒtÐaªÆÒdÐNÊÜ `õ[Þaià `õSÐ* D`Òeþ Leþ bþÐeþ aówÞ `ÐD\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ eþÐSÐ V*Ð
@ÐLÐeþÒeþ Leþ @Ð]Ð¯Æ LeÞþaÐ]èÐeþÐ S_ @jÒ«ÆÐi aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð LÐeþZ aSÐeþÒeþ
@ÐahÔL cÒ[ Òe×þ`Ô cÊ]õÐ cÞfÊ _\ÞmþÐ ¼ Ð `õSÐ _ÞS D`ùÐ]Þ[ hjÔLÊ aÞLÞþ Òeþ×`Ô V*Ð
jÕNõk LmþÐÒaÒf l[Þeþ j®ÊMÑ_ ÒkD\ÞÒmþ ¼¼Ð _Ë@Ð LeÞþ HkÞ aÔayÐ `õQf_
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð `ËaàeÊþ `õSÐ hjÔ @ÐLÐeþÒeþ Leþ ScÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @^ÞL LeþbþÐe;þ _Þ~Ù½¤
jc¯ÆÒeþ MSZÐ `BW ; `ÊZÞ V*Ð @ÐLÐeþÒeþ MSZÐ ScÐ \ÞmþÐ `õSÐ`ÐBÜ MÊaç L½¤jÐ^Ô
aÔÐ`Ðeþ ¼ Ð `õ[ÞLÐeþ`ÐBÜ `õSÐcÐÒ_ ]ÑOà cÞ@Ð]Ñ aÒtÐaªÆ ]ÐaÞ LeÊ\þ ÞÒm, dÐkÐLÞ @«Æ[Ó
_Þ¯ÆcÞ[ LeþbþÐeþ aówÞLÊ ÒeþÐLÞ `ÐeÞþa¼ Ð 1877Òeþ aiÙLÞ@Ð aÒtÐaªÆ a]fÒeþ
[Þ_ÞaiÙ@Ð aÒtÐaªÆ mþÐNÊ ÒkmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ 1889-90Òeþ bË-þeþÐSjè èÞþcÐZ ]ÊBNÊZ
aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð 1893Òeþ eþZ`ÊeþÒeþ bþ¯Æ*eþ ceÊþXÏÞ `XÏÞmþÐ¼ Ð `õSÐ*Ê MSZÐ eÞþkÐ[Þ
]Þ@ÐNmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð aeÕþ jeþLÐe*þ ÒeþÐieþ hÞLÐeþ ÒkaÐ bþ¯ÆÒeþ Ò]aÐ_ Leþ @jÊmþ
LeÞaþ ÐLÊ mþÐNÞÒm ¼ Ð @_Ò_ÔÐ`Ð¯Æ ÒkÐB @Ò_L `õSÐ eÐSÔ RÐXÏÞ `fÐBÒmþ ¼ Ð ÒdDÜcÐÒ_
eþkÞÒm,þ ÒjcÐÒ_ aÞÒ]õÐk LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒmþ ¼ Ð
aÞÒ]õÐk 1893Òeþ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ, aZ _Þ@ÐÜ èÞþ LÞRÞ ]Þ_`ÐBÜ aÔÐ`L
ÒkmþÐ `Òeþ @a]cÞ[ c^Ô ÒkmþÐ ¼¼Ð aÞÒ]õÐkÑ `õSÐ eþÐSÐ*Ê ÒOeþÐD LÒmþ ¼¼Ð
@cmþÐcÐ_* D`Òeþ @ÐLõcZ ÒkmþÐ ¼¼Ð ]c_ ÒaÒf 13 SZ ÒcfÞ Ò_[Ð*Ê NÞeþ$¼
LeÞþ LVL ÒSmþLÊ `WÐÒkmþÐ ¼¼Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa `õSÐ* jcjÔÐ jcÐ^Ð_ _ ÒkaÐ
jÒrþè aÞÒ]õÐkeþ @«Æ ÒkmþÐ ¼¼Ð
@_ÔÐ_Ô eþÐSÔÒeþ aÞÒ]õÐk

1868Òeþ aÐc¨ÆÐÒeþ eþÐSÐ* aÞeÊþwÒeþ Lu ÒcfÞ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð ScÞ]Ðeþ
Ló`ÐjÞuÊ* Ò_[ó[èÒeþ LucÐÒ_ jeþLÐeÑþ jƒÆrÞþ J NõÐcNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ

LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjkÞÞ jc¯ÆÒeþ `ÐVZÐ (amþÐ=Ñe)Òeþ `õSÐ eþÐSjè @jÊmþ ÒaÒf
@amþcè_ LeþÐdÐD\ÞaÐ LÒWÐeþ _Ñ[Þ aÞeÊþwÒeþ aÞÒ]õÐk LÒmþ ¼¼Ð eþÐSÐ jÊeþ`õ[Ð`
Ò]J HaÕ [Ð* bþÐB mþÐmþÐ aÞhè_Ð\ jÞÕk*Ê ÒjcÐÒ_ _Ë[_ eþÐSjè _Ñ[Þ`ÐBÜ
]Ð¯ÑÆ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð eþÐSÔÒeþ @Z-@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê ScÞ Ò]B eþÐSÐ eþÐSjè @jÊmþ
]Ð¯ÞÆ[è Ò]D\ÞaÐeÊþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ [Ð'eþ aÞÒeþÐ^ LeÊþ\ÞÒmþ, LÐeþZ [Ð']èÐeþÐ
yÐ_Ñ¯Æ @Ð]Þ a ÐjÑeþ j®¤ Ð _ _½¤ ÒkD\Þ m þ Ð ¼[\Ð [Ð' bþ Ð Neþ ScÞ kªÆ Ð «Æ e þ
ÒkD\ÞmþÐ ¼¼Ð LfÐkÐ¨ÞÆ eþÐSÐ* jkÐ¯Æ[ÐÒeþ `ÐVZÐ eþÐSÐ @Ò_L aÞÒ]õÐkÑ*Ê atÞ
J k[ÔÐ LÒmþ ¼¼Ð ÒhiÒeþ BÕÒeþS jeþLÐeþ aÞhè_Ð\ jÞÕk*Ê `ÐVZÐeÊþ akÞ´ôÆ[
LeÞ þ jcè m þ ` Ê e þ Ò eþ \B\Ð_ LÒmþ ¼¼Ð 1878Òeþ LfÐkÐ¨Þ Þ Æ eþ Ð SÔeþ eþ Ð c`Ê e -
þc]_`ÊeþÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ aÞÒ]õÐk @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð Leþ bþÐeþ HÒ[ cÐ[õÐÒeþ ÒjWÞ
aówÞ `ÐB\ÞmþÐ Òd, @Ð]ÞaÐjÑ `õSÐ NÐÜ RÐXÏÞ O_ S=mþLÊ aÐ^Ô ÒkÐB `fÐ¯Æ_
LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐ_* jc[f @qfÒeþ \ÞaÐ ScÞ J OeþaÐXÏÞ @Z-@Ð]ÞaÐjÑ
jÐkÊLÐeþ kÐ[LÊ QÐmÞþ dÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð LÐeþZ FZ LeÞþ ÒjcÐÒ_ Leþ Ò]aÐLÊ aÐ^Ô
ÒkD\Þ Ò mþ ¼¼Ð S=mþ DèÊ þ c^Ô ÒjcÐ_*eþ @^Þ L Ðeþ Òhi LeÞ þ ] Þ @ ÐNmþ Ð ¼¼Ð
@eþZÔSÐ[ ]õaÔ jÕNõk LeÞþaÐ [\Ð NR LÐVÞaÐ @èþÐ^Òeþ eþÐSÐ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*
`õ[Þ ]¨Æ aÞ^Ð_ LeÊþ\ÞÒm,þ ¼dÐkÐLÊ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ L]ÐQÞ[ jèÑLÐeþ LeÞþ `ÐeÊþ
_\ÞÒmþ ¼¼Ð DrþÔ¦Æ @Ð]ÞaÐjÑ @Z-@Ð]ÞaÐjÑ NõÐcNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ LeÊþ\ÞÒmþ;
mÊþV[eþÐS LeÞ NõÐcNÊXÏÞLÊ Ò`ÐXÏÞ Ò]D\ÞÒmþ ¼¼Ð
1881Òeþ LfÐkÐ¨Þ Æ eþ Ð SÐ D]Þ [ `õ [ Ð` Ò]J*eþ có [ Ê Ô Òkmþ Ð ¼¼Ð [Ð*
Ò`ÐiÔ`Ê[õ*Ê yÐ_Ñ¯Æ @Ð]ÞaÐjÑ (Lu)cÐÒ_ _Ë[_ eþÐSÐ bþÐaÒeþ jèÑLÐeþ LÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð
D]Þ[`õ[Ð` J jeþLÐeþ* c^ÔÒeþ O_Þº¤ aÊTþÐcZÐ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ eþÐSÐ*
]èÐeþÐ _ÞdÊ¦Æ DrþeþÐ^ÞLÐeÑþ*Ê LucÐÒ_ jèÑLÐeþ LÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ _Ë[_ eþÐSÐ*
@bÞÒþ iL ààÒeþ c^Ô ÒdÐN Ò]Òmþ _ÐkÚ¼ Ð 1882Òeþ ÒjcÐÒ_ JXÏÞ@Ð ScÞ]ÐeþcÐ_*
Oeþ J NõÐcNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð h[Ð^ÞL @Z-@Ð]ÞaÐjÑ (JXÏÞ@Ð) NÐÜLÊ Ò`ÐXÏÞ
]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð 1894Òeþ jÐceÞþL LÐdàÔÐ_Êº¤Ð_]èÐeþÐ jeþLÐeþ Lu ÒcfÞLÊ ]c_ LÒmþ ¼ Ð
eþÐSÔeþ hÐj_ bþÐeþ eþÐSÐ jÐaÐfL ÒkaÐ `dàÔ«Æ jeþLÐeþ @^Ñ_LÊ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
HkÞbþfÞ bþÐÒa ]ÐaÞ `ËeþZ _ÒkaÐ jÒrþè jÐceÞþL af `õÒ¯ÆÐNÒdÐNÊÜ LfÐkÐ¨ÞÆ aÞÒ]õÐk
@a]cÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ jÕOVÞ[ jaÊNÊXÏÞL @Ð]ÞaÐjÑ J `õSÐ aÞÒ]õÐk
B[ÞkÐj `ÊªÆLÒeþ jÐcÞmþ ÒkÐB `ÐeÞþ_ÐkÚ ¼ Ð ÒdDÜ aÞÒ]õÐkÒeþ @^ÞL l¯l[Þ ÒkÐBRÞ
aÐ @^ÞL jÕMÔÐÒeþ ÒmþÐL* `õÐZ dÐBRÞ, ÒLaf ÒjNÊXÏÞL NÒaiLcÐ_* ]ó½Þ¤LÊ
@ÐjÞRÞ ¼ Ð cÐ[ö `õÐ¯Æ NXÏSÐ[Òeþ aÞÒ]õÐk ÒkÐBRÞ @\aÐ aÞÒ]õÐk ÒkaÐ bþfÞ èÞþyÞ[Þ

jó½Þ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð jaÊNÊXÏÞL aÞÒ]õÐkÒeþ HkÞ jc¯ÆÒeþ eþÐSÐ `õSÐ* ÒeþÐieþ hÞLÐeþ
ÒkÐBR«ÞÆþ ¼ Ð @Ò_L[öþ @Z-yÐ_Ñ¯Æ jÐkÊLÐe,þ ckÐS_ J @cmþÐcÐÒ_ @ÐLõcZeþ hÞLÐeþ
ÒkÐBR«ÞÆþ ¼ Ð BÕÒeþS ÒhÐiZ`ÐBÜ HkÞ @Z-yÐ_Ñ¯Æ aÐ aÐkÐeþ ÒmþÐL (]ÞLÊ) jÊeþlÐ
af¯Æ jÐSÞ\ÞaÐeÊþ @ÐLõcZ ÒjcÐ_* D`Òeþ ÒkD\ÞmþÐ¼ Ð Lu ÒcfÞ, bËþ¯ÆÐÜ ÒcfÞ aÐ
ÒLÐkî ÒcfÞ @Ð]Þ _ÐÜÒeþ HkÞ aÞÒ]õÐk _ÐcÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð LÐeþZ [kÚÒeþ D¦Æ @Ð]ÞaÐjÑ
jÕ`õ]Ð¯Æeþ `õcÊM bËþcÞLÐ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ @_Ô @Ð]ÞaÐjÑ J @Z -@Ð]ÞaÐjÑ `õSÐ c^Ô
aÞÒ]õÐkÒeþ jLõÞ¯Æ eþkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð ]ÞLÊ _ÐcÒeþ jÐ^ÐeþZ[Ó ÒhÐiZLÐeÑþ aÐkÐeþ ÒmþÐL kÞÜ
@Ð]ÞaÐjÑ ÒeþÐieþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð "]ÞLÊ' Ò[ZÞLÞ ÒhÐiZLÐeÑþeþ jcÐ\àÒaÐ^L
hv ÒkmþÐ ¼ Ð NeÞþa @Z-@Ð]ÞaÐjÑ jÐ^ÐeþZ `õSÐ `õ[Þ aÞÒ]õÐkÑ @Ð]ÞaÐjÑ*eþ ÒL×ZjÞ
@jË¯ÆÐ bþÐa ekÊ _\ÞmþÐ ¼ Ð E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒe @Ð^Ê_ÞL hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ
ÒNÐºÑ¤eþ HkÞjaÊ @Ð]ÞaÐjÑ ÒcfÞ J ÒcfÞ@Ð* `õ[Þ ÒL×ZjÞ ]eþ] \ÞaÐeþ `õcÐZ cÞÒf
_ÐkÚ ¼ Ð K`_ÞÒahÞL hÐj_ aÞeÊþwÒeþ Dbþ¯Æ aNà (@Ð]ÞaÐjÑ J hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ aNà)
jÕNõÐc LeÊþ\ÞÒmþ jÊwÐ Dbþ¯Æ* c^ÔÒeþ ÒL×ZjÞ jc_è¯Æ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÊ_\ÞmþÐ ¼ Ð aeÕþ
@Ò_L Òl[õÒeþ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ ÒNÐºÑ¤eþ Ò_[óaót @Ð]ÞaÐjÑ aÞÒ]õÐkeþ ]c_Òeþ
`õ[Ôl jkÐ¯Æ[Ð LeÊþ\ÞÒm ¼ Ðþ D]ÐkeþZ jèeËþ`, c^ÊjË]_ ]Ðj J $¼LÑeþÒcÐk_
Òj_Ð`[Þ HLÐ^ÞL \eþ @[ÔÐQÐeÑþ eþÐSÐ* `lbÊ¦Æ ÒkÐB @Ð]ÞaÐjÑ aÞÒ]õÐkÑ*Ê ]c_
LeÞþaÐeþ aÐV ÒMÐSÞR«ÞÆ ¼ Ð HkÐ akÊÊ cÐ[õÐÒeþ ]èÞ^Ð`ËÀ¤à ÒkÒmþ jÊwÐ, E_aÞÕh h[ÐvÑeþ
Òd HL Löåeþ aÐªÆaÞL[Ð- H\ÞÒeþ jÒtk _ÐkÚ ¼ Ð

SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ @\à ÒkmþÐ Ò]h bþ¦Þ,Æ eþÐ½õ¤`Ñõ [Þ; mþlÔ ÒkmþÐ Ò]h NW_ ¼ Ð eþÐ½õ¤b¦
þ ÆÞeþ
aÞQÐeþ^ÐeþÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ[Ð ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐH ¼ Ð ÒNÐVÐH _Þ~Ù½¤ Òb×þÒNÐfÞL èÞþjÑcÐ HaÕ
[Ð' bÞþ[Òeþ NYÏÞ DWÞ\ÞaÐ bþÐiÐ, jÕ²ôÆ[Þ J èþÕèþÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ[Ð HL ÒaÐmÞþ aÞQÐeþ
LÒeþ HaÕ D¦Æ bþÐiÐbþÐiÑ J jÕ²ôÆ[Þeþ ÒmþÐL* c^ÔÒeþ aÞÒbþ] _ÐkÚ ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ
LÒeþ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ yÐ¯ÞÆ[è`ÐBÜ SÐ[Ñ¯Æ HL[Ð SeÊþeÑþ ¼ Ð SÐ[Þeþ jÐcËkÞL D_ï[Þ _ÞcÒ«Æ
aÔ¦ÞÆ jèÐ\àLÊ afÞ Ò]aÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ[Ð `õ[Þhöã[Þaw kÊH ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ jcËk D_ï[Þ`ÐBÜ
@Ð[êafÞ Ò]B\ÞaÐ aÔ¦ÞÆ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ cÐ_]¨ÆÒeþ @_Ô`ÐBÜ @Ð]hà kÊ@«ÞÆ ¼ Ð
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ @a^ÐeþZÐ
aÞhè B[ÞkÐjÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi aÞÒhi `ÊeÊþZÐ _ÊÒkÜþ¼ Ð c^ÔdÊNeþ Òhi
ÒafLÊ HkÐ `õ\Òc ¯ÊÆÒeþÐ`Òeþ aÞLÐh mþÐbþ LmþÐ HaÕ [ÐLÊ bÞþrÞþ LeÞþ @Ð^Ê_ÞL eþÐSÔ
eþÐ½õ¤cÐ_ Nþ WÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒdÒ[ÒaÒf aÞbÞ_ þ ï LÐeþZeÊþ ÒmþÐL aÐkÐeþLÊ NÒm,þ ÒjcÐÒ_
Ò]MÞÒmþ bþÐiÐ, jÕ²ôÆ[Þ HaÕ Òb×þÒNÐfÞL èÞþjÑcÐ ]ó½Þ¤eÊþ ÒNÐVÐH @qfeþ ÒmþÐL*
c^ÔÒeþ @_Ô @qf [Êf_ÐÒeþ þ @Ò_L jc[Ð ekÞ\ÐH ¼ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ ÒjcÐÒ_
_ÞSLÊ ÒNÐVÞH SÐ[Þ J @_ÔWÐeÊþ @mþNÐ ÒaÐmÞþ èÞþQ¯Æ Ò]ÒmþÆ¼ Ð _ÞS @qf aÐkÐeþLÊ
NmþÐ `Òeþ ÒdDÜ @jÊeþlÐ bþÐa J jÕLVeþ yÞ[Þ @_ÊbËþ[ kÊH, [Ð'eþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐ
mþÐNÞ ÒjcÐÒ_ SÐ[Þ _ÐÜÒeþ ÒNÐºÑ¤bÊþ¦Æ ÒkÒmþÆþ ¼ Ð SÐ[Þ èÞþQ¯Æ ÒjcÐ_*Ê jÊeþlÐ `õ]Ð_
LmþÐ ¼ Ð $¼eþÐjÑ bþÐiÐbþÐiÑ ÒmþÐÒL _ÞSLÊ $¼eþÐjÑ SÐ[Þ ÒaÐmÞþ èÞþQ¯Æ Ò]Òm;þ BÕeþÐSÑ
bþÐiÐ-bÐiÑ ÒmþÐÒL LkÞÒm,þ ÒjcÐÒ_ BÕÒeþS SÐ[Þ ¼ Ð aÞaÐ] jó½Þ ÒkÒm,þ SÞZÞaÐ jLÐÒh
SÐ[Ñ¯Æ[Ð @Ð^ÐeÒeþ `lcÐ_ NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð `Òeþ eþÐSÐ eþÐSÐ* c^ÔÒeþ Lfk ÒkÒmþ

aÞ [ÐLÊ SÐ[Þ Lfkeþ eËþ` ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ eþÐSÐ*Ê jèÒ]heþ ÒmþÐL jc\à_ cÞfÞaÐ
jkS ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ jc¯ÆWÐeÊþ @ÐSÞ HLaÞÕh h[ÐvÑdÐH SÐ[Ñ¯Æ[Ð aÞhè eþÐS_Ñ[Þeþ
`õcÊM jèe¼ÒkÐBRÞ¼Ð @Ð^Ê_ÞL eþÐSÔ-eþÐ½õ¤eþ LfÐ, B[ÞkÐj, aÞsÐ_, `õdÊ¦Þ,Æ jaÊ\ÞÒeþ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÔÐ`L `õbþÐa eþkÞ@ÐjÞRÞ ¼ Ð @\àÐ[ç LfÐLÐeþ eÐ½õ¤ kÞ[LÊ DÒ`lÐ LeÞþ LfÐ
L\Ð QÞ«ÆÐ LÒeþ_Ð @\aÐ ÒaßsÐ_ÞL`ÐBÜ SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ ÒN×Z aÞQÐeþ LeÞþaÐ jÕbþa kÊH
_ÐkÚ ¼ Ð HèÞþLÞ ÒMfÒeþ c^Ô SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]eþ `õbþÐa `õo_ï bÐaÒeþ ekÞ\ÐH ¼ Ð
`õÐ¯Æ[Ó Ò]MÐdÐBRÞ Òd, SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ jèeËþ` Ò_[ó[èeþ ]ó½Þ¤ÒLÐZ D`Òeþ
_ÞbþàeþhÑf eþÒk ¼ Ð Ò_[ó[è [ÐLÊ ÒdDÜ ]ÞNÒeþ aÔakÐeþ LÒe,þ [ÐkÐ ÒjkÞ ]ÞNÒeþ
aÔakó[ kÊH ¼ Ð @\àÐ[ç Ò_[ó[è _ÐcL HL ÒRÐV ÒNÐºÑ¤ J [Ðeþ jèÐ\àLÊ SÐ[Ñ¯Æ ÒNÐºÑ¤
J SÐ[Ñ¯Æ jèÐ\à _ÐcÒeþ @^ÞL ckrþè cÞfÞaÐeþ @Ðh*Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐÒeþ eþkÞ\ÐH ¼ Ð D]ÐkeþZ
jèeËþ`, BDÒeþÐ`Òeþ E_aÞÕh h[ÐvÑÒeþ `Ê&ÞaÐ]Ñ J D`_ÞÒahaÐ]Ñ aÞLÐh jc÷a
ÒkmþÐ HaÕ [Ð'`ÐBÜ SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ @±Æ bþfÞ aÔakÐeþ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþScÐÒ_
_ÞS Ò]heþ `Ê&ÞaÐ]Ñ aÞLÐh _ÞcÒ«Æ HjÞ@ÐÒeþ HaÕ aÞÒhiLeÞþ bþÐeþ[aiàÒeþ jÐcõÐSÔ
aÞªÆÐeþ LÒmþ HaÕ ÒjkÞ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ @Ð\ÙL ÒhÐiZ, @_ÔÐ¯Æ J @[ÔÐQÐeþ LÒmþ ¼ Ð H
jaÊ `RÒeþ BÕÒeþS SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ @Ð\ÙL jc\à_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ
ÒjÒ[ÒaÒf BÕÒeþS SÐ[Ñ¯Æ[Ð `õÐ¯Æ[Ó bþÐeþ[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ jèÐ\àeþ èÞþ`xÑ `õcÐZÞ[
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw jc¯ÆÒeþ ScàÐ_Ñeþ _ÐSÞaÐ] mþl mþl BkÊ]Ñ HaÕ @_Ô
_ÐSÞ aÞÒeþÐ^ÑcÐ_*Ê k[ÔÐ LeÞþaÐLÊ _ÞÒ~àh Ò]mþÐ¼ Ð _ÐSÞaÐ]eþ Ò_[ó[è eþkÞ\ÞmþÐ
kÞVçmþeþ* kÐ[Òe¼¼Ð ScàÐ_ÑLÊ aÞhèeþ Òhõº¤ eþÐ½õ¤ LeÞþ NYÏÞaÐ _ÐÜÒeþ Òj _ÐSÞaÐ]LÊ
d\Ð\à ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒm¼¼Ðþ _ÐSÞaÐ]eþ kÞÕjõ[Ð `RÒeþ DNõ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ] @ÐkÊ[Þ èÞþ
LÐc LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô\Ð SÒZ aÔ¦ÞÆ bþÐaÒeþ kÞVmþeþç `ÐMÒe HÒ[ @^ÞL cÐ[õÐÒeþ
SO_Ô LÐc LeÞþaÐeþ jÐc\àÔ aÐ @Ðj«ÆÐ ÒLcÞ[Þ ?
aÞhè B[ÞkÐjÒeþ @Ò_L D]ÐkeþZ eþkÞRÞ, ÒdDÜWÞ SÐ[Ñ¯Æ[Ð HL _LÐeþÐ[êL
bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþRÞ ¼ Ð @ÐkÊeÞþ @Ò_L D]ÐkeþZ @RÞ, ÒdDÜWÞ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ bËþcÞLÐ
ÒcÐVÐÒcÐVÞ bþÐaÒeþ jLÐeþÐ[êL ¼ Ð [SàcÐ LÒmþ SZÐ`ÒXÏ Òd, D`_ÞÒahaÐ] J
jÐcõÐSÔaÐ]]èÐeþÐ [õªÆ HjÞ@Ð, @Ð$ÞõLÐ HaÕ mþÐVÞ_ç @ÐÒceÞþLÐeþ Ò]hNÊXÏÞLÒeþ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ cÊMÔ jèeþ ÒkmþÐ cÐ_aaÐ] ¼ Ð HkÐ jLÐeþÐ[êL ¼ Ð HkÞ Ò]hNÊXÏÞLÒeþ
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ¼ Ð HkÐeþ ÒNÐVÞH
QeÞþ[õ ÒkmþÐ jÐcÐSÞL cÊ¦ÞÆLÐc_Ð ¼ Ð bþÐeþ[Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ BÕÒeþS h¦ÞÆeþ
aÞÒeþÐ^ LeÞa þ Ð jkÞ[ jÐc«ÆaÐ]Ñ eËYþ a
ÞÏ Ð]Þ[Ð, jÐcÐSÞL LÊjÕ²ÆÐe,þ _Þel þ eþ[Ð, SÐ[ÞaÐ]
J `Êei þÊ [Ð§ÞÆL[Ð @Ð]Þ @«ÆeÑþZ SXÏ[ÐeÊþ aÞc¦Ê ÆÞ`ÐBÜ jÕNõÐc LmþÐ ¼ Ð bþÐeþ[eþ ]Ê~h
à Ð`ÐBÜ

BÕÒeþS hÐj_ èÞþ jÐcÐSÞL eËY þ a ÞÏ Ð]Þ[Ð J SXÏ[Ð ]Ð¯ÑÆ ÒaÐmÞþ @Ðc SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
Ò_[óat ó kó]ÒaÐ^ LÒmþ ¼ Ð
1947Òeþ BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ] LafeÊþ cÊ¦ÞÆ `ÐB bþÐeþ[ jèÐ^Ñ_ ÒkmþÐ ¼ Ð
HkÐ `RÒeþ aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ ¼ Ð Òj\Þ`ÐBÜ bþÐeþ[Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð
@ÐÒtÐf_LÊ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc c^Ô LÊkÐdÐH ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ð @Ð^ÐeþÒeþ ÒmþÐL HL[Ðaw
ÒkÒmþ HaÕ SÐ[Ñ¯Æ cÊ¦ÞÆ`ÐBÜ aÞÒ]hÑ hÐjL aÞÒeþÐ^Òeþ jÕNõÐc LÒmþ ¼ Ð HkÐ jkÞ[,
SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ jc¯ÆÒeþ bþÐeþ[Òeþ HL @Ð^Ê_ÞL eþÐ½õ¤NW_eþ `õLÞõ¯Ð @Ðeþc÷
ÒkmþÐ ¼ Ð ÒLaf Òj[ÞLÞ _ÊÒkÜþ, @Ðc Ò_[óaót SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ aÞhècÐ_aÞL[Ðeþ èÞþ`ËeþL
ÒaÐmÞþ ]ÞNç]hà_ Ò]Òmþ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊþ ckÐ[êÐNÐuÑ* bþfÞ bþÐeþ[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ ]lÞZ @Ð$Þõ¼LÐ [\Ð dÊ¦ÆeþÐ½õ¤ @ÐÒceÞþLÐÒeþ eÕþNÒbþ]aÞÒeþÐ^Ñ
@ÐÒtÐf__ÞcÒ«Æ Ò`õeþZÐeþ ÒjõÐ[ ÒkÐBR«Þ¼ Ð ÒLaf ckÐ[êÐNÐuÑ LÐkÚLÞ, JXÏÞhÐeþ
@ÐqfÞL ªÆeþÒeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞaÐ ÒNÐàuÊ ]Ðj* èÞþ SÒZ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*
aÞÞQÐeLÊ d]Þ @ÐSÞ [SàcÐ LeþÐdÐH , jÞw Òka Òd jaà]Ð aÞhècÐ_aÞL[Ð kÚ [Ð*eþ
D`SÑaÔ \ÞmþÐ ¼ Ð
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ, SÐ[Ñ¯[Ð ÒkDRÞ @Ð^Ê_ÞL aÞhè B[ÞkÐjeþ HL ckrþè`ËÀ¤à
aÐªÆÆaÞL[Ð¼¼Ð jcLÐfÑ_ `õÒ[ÔL B[ÞkÐjÒeþ [Ð'eþ `õbþÐa Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯,Æ
jcÐSeþ c^ÔaNàÑ¯Æ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ kÐ[Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ _Þ¯Æ§ÆZ eþkÞ\ÐH ¼¼Ð
Ò_[óaNàeþ ]ó½Þ¤ÒLÐZLÊ @Ð^Ðeþ LeÞþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ jèeËþ` _ÞwàÐeÞþ[ kÊH ¼ Ð ÒdDÜ Ò_[óaNà
ÒmþÐL*eþ jcËk jèÐ\àLÊ ckrþè ]Þ@«Þ,Æ ÒjkÞ jcÐSÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð HL jÊy, jèÐamþcèÑ
èÞþÒah _ÞcàÐZÒeþ @NõZÑ bËþcÞLÐ _ÞH ¼ Ð bþÐeþ[Òeþ E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþþeþÐwàÒeþ
L[Þ`¯Æ c^Ô-aNàÑ¯Æ hÞlÞ[ ÒmþÐL* `õÒQ½¤ÐÒeþ ÒdDÜ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi OVÞ\ÞmþÐ;
[ÐkÐ 1942 cjÞkÐeþ bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_ ÒafLÊ RÐ[õ, dÊaL, QÐiÑ, cSÊeÞ@Ð,
jÞ`ÐkÑ, ckÞfÐ bþfÞ @[Þ jÐ^ÐeþZ ªÆeþLÊ aÞªÆÐeþ mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð 1885 cjÞkÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ
LÕÒNõj `õ[Þº¤Ð jc¯ÆÒeþ bþÐeþ[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ[Ð, BÕÒeS jeþLÐeþ @ÐNÒeþ kÐeÞþ NÊkÐeÞþ
ÒkÐB SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ LeÞa þ ÒaÐmÞþ @ÐhÐ Ò`ÐiZ LeÞ\ þ ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ 1942 cjÞkÐ ÒafLÊ
NZ jc\à_ÒdÐNÊÜ HkÐ FwÞc«Æ ÒkmþÐ J BÕÒeþS jeþLÐeþLÊ "bþÐeþ[ RÐXÏ' ÒaÐmÞþ LXÐ
_ÞÒ~àh Ò]mþÐ ¼ Ð NZ jc\à_ cÞfÞaÐ `RÒeþ HL `õcM Ê LÐeþZ \ÞmÐþ Ò_[ó[èeþ ]Ëe
þ ]
þ ó½Þ¤ ¼ Ð
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiWÐeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ NZ @ÐÒtÐf_ HaÕ jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©ÞÆ `dàÔ«Æ ÒdDÜ
]ÑOà LÐfÐÕh, @NZÞ[ OVZÐafÑ, [ÐkÐ ÒkmþÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_eþ ÒceÊþ]¨Æ ¼ Ð
[kÚÒeþ _Ð DÒ_êiLÐf Lcç ckrþè`ËÀ¤à _Ð jèÐ^Ñ_[Ð`õÐ©ÞÆ @^ÞL ckrþè`ËÀ¤à ¼ Ð jaÊNÊXÏÞL
cÞ h Þ @ÐÒtÐf_eþ Ò]ß O à Ô _Þ e Ë þ ` Z LeÞ þ R «Þ Æ ; jaÊ N Ê X Ï Þ L ÒNÐVÐH @ÐÒtÐf_eþ

@ÕhaÞÒhi ¼ Ð `õÒ[ÔL @Õheþ `ÊZÞ aÞÒhi ckrþècÐ_ eþkÞRÞ ¼ Ð @ÐÒtÐf_eþ jÐcNõÞL
eþË`LÊ SÐZÞaÐLÊ ÒkÒmþ M¨ÆNÊXÏÞLeþ ÒaßhÞ½ÔLÊ aÊTÞþaÐ @ÐahÔL ¼ Ð `ÊZÞ, ÒNÐVÐH M¨ÆLÊ
aÊTÞa
þ Ð _ÐÜÒeþ @_Ô M¨ÆNX Ê ÏÞLÊ ÒN×Z `õ[Þ`Ð]_ LeþÐdÐB _`ÐÒeþ ¼ Ð B[ÞkÐjeþ ÒjkÞbf þ Þ
M¨ÞÆ[ @^Ô¯Æ_ _Ð B[ÞkÐj j®¤[, _Ð @ÐÒcÐ]]Ð¯ÑÆ !Æ aeÕþ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ [ÐkÐ @Ðceþ
]Ëeþ]ó½Þ¤hË_Ô[ÐLÊÊ èÞþÉÊ¥V LÒeþ ¼ Ð
bþÐeþ[ ÒkmþÐ HL akÊ @qfaÞhÞ½¤ Òl[õeþ jÐcËkÞL _Ðc ¼ Ð [kÚÒeþ @Ò_L @ÐqfÞL
bþÐiÐ, @Ò_L jÕ²ôÆ[Þ, @Ò_L ^cà HaÕ @Ò_L aÀ¤à ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ ÒQeþ HkÞ aÞªóÆ[
Òl[õeþ ÒLÐZ @_ÊÒLÐZLÊ èÞþaÔÐ©Æ ¼¼Ð @_Ô\Ð @ÐÒtÐf_ NZÐbÞþcÊMÑ ÒkÐB
`ÐeÞþ_\Ð«Ð ¼ Ð @\àÐ[ç SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞQÐeþ^ÐeþÐLÊ ÒmþÐL* D`Òeþ mþ]Þ ]Þ@ÐdÐB þ _ÐkÚ ¼ Ð
jÐÕ`õ[ÞL yÞ[ÞÒeþ ÒmþÐL SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ @Ð]hà jcÐS NYÏÞaÐ mþÐNÞ cÐ^Ôc cÒ_ LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð
HkÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_LÊ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkaÐmþÐNÞ jkÒdÐN LmþÐ¼ Ð
bþÐeþ[Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ aÞaÞ^[Ð`ËÀ¤à ¼ Ð ÒmþÐL _ÞS _ÞS ªÆeþÒeþ [ÐLÊ Ò_B
èÞL þ Á¤_ÐcÐ_ LeÞRþ «ÞÆ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ cÊMÔ jèeþ aÞV
õ Þh D`_ÞÒahaÐ]Ñ aÞÒeþÐ^Ñ ÒkmþÐ
`Òeþ aÞ, @ÐqfÞL ªÆeþÒeþ [Ð'eþ ÒaßhÞ½Ô¤ bÞþ_ï bÞþ_ï ¼ Ð `õÐ«ÑÆ¯Æ ªÆeþÒeþ @ÐÒtÐf_ aÐ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞQÐeþ^ÐeþÐLÊ @ÐD LÐkÐeÞ _Lmþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB _ `ÐÒeþ ¼ Ð @ÐqfÞL ªÆee þ þ
Ò_[óaót eþÐ½õ¤ NW_eþ mþlÔLÊ ]ó½ÞÒeþ eþMÞ jóS_hÑf Y=Òeþ @ÐÒtÐf_LÊ aÞªÆÐeÞþ[
LeÞþaÐ`ÐBÜ `õõ¯ÆÐj LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð @ÐqfÞL ÒaßhÞ½Ô¤ SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ eÕþNeËþ` Ò]BRÞ, h¦ÞÆ
Ò]BRÞ [\Ð FwÞc«Æ LeÐBRÞ ¼ Ð HkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi J
aÞªÆÐeþLÊ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ HkÐ @ÐqfÞL aÞaÞ^[Ð J SÐ[Ñ¯Æ HL[Ð c^ÔÒeþ eþkÞ\ÞaÐ
`Ðeþ¸¤eÞþL èÞþ`ËeþL[ÐLÊ @_Êbþa LeÞþaÐÒeþ jkÐ¯ÆL Òka ¼ Ð
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeÐþ wààÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐeþ aÞb_ Þþ ï NXÏSÐ[ J ScÞ]ÐeÑþ
Òl[õÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ `õSÐ J eþ¯Æ[cÐÒ_ BÕÒeþS hÐj_ aÞÒeþÐ^Òeþ HaÕ ÒjkÞ hÐj_eþ
YÐmþ eËþÒ` LÐdàÔ LeÊþ\ÞaÐ eþÐSÐ-ScÞ]ÐeþcÐ_* aÞÒeþÐ^Òeþ aÞÒ]õÐk LÒm, ÒjkÞ
jc¯ÆÒeþ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ ÒNÐºÑ¤ c^Ô K`_ÞÒahÞL aÔayÐ aÞeÊþwÒeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ `õLÐh
LÒmþ ¼ Ð HkÞ `õ[ÞLÞõ¯ÆÐeÊþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi OVÞÞmþÐ ¼ Ð aÞÒ]õÐk J aÊwÞSÑaÑ* `õ[ÞLÞõ¯ÆÐ
c^ÔÒeþ jc_è¯Æ _ \ÞmÐþ , LÐeþZ aÊwÞSÑaÑeþ `õ[ÞLÞõ¯ÆÐ `ÐeþƒÆeÞL þ cÐ^ÔcNÊXÏÞLÊ aÔakÐeþ
_LeÞþ HL _Ë@Ð eþÐS_Ñ[ÞL jÕNõÐceþ @¯ÆcÐeþc÷ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ jÕNõÐcÒeþ `Ð¾¤Ð[Ô
ÒQ[_Ðeþ `õbÐþ a eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð D`_ÞÒahaÐ] bþfÞ HL _Ë@Ð jcjÔÐeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐmþÐNÞ
HkÐe @ÐahÔL[Ð \ÞmÐþ ¼ Ð `ÐeþƒÆeL þÞ cÐ^ÔcNÊXL
ÞÏ D`_ÞÒahaÐ] aÞew þÊ Òeþ mþYaÞÏ ÐmþÐNÞ
dÒ\½¤ _Êk«ÞÆ ÒaÐmÞþ @Ð^Ê_ÞL hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑaNà @_ÊbþaeÊþ aÊTÞþ `ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð

E_aÞÕh h[ÐvÑÒeþ jcNõ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bþÐiÑ @qf HL hÐj_Ð^Ñ_ _\ÞmþÐ ¼ Ð
]lÞZÐqf cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞÒeþ J `¾Þ¤cÐqf ÒLtõ `õÒ]h (ÒjÃõ¤Ðmþç `õbÞþ_çj)Òeþ
HaÕ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_ _ÐcÒeþ LVL, `ÊeÑ J aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐ aÕN Ò`õjÞÒX_çjÞÒeþ
@«ÆbþàÊ¦Æ ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ $fÒeþ HL _Þ~Ù½¤ @qfLÊ Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ JXÏÞhÐ
ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞÒmþ jÊwÐ, HkÞ _ÐcLÊ jeþLÐeÑþ cÐ_Ô[Ð cÞfÞ _\ÞmþÐ ¼ Ð hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ
aNà jcNõ JXÏÞ@Ð bþÐiÐbþÐiÑ ÒmþÐL*Ê HL[Ðaw LeÞþaÐLÊ jÕNW_cÐ_ LeÊþ\ÞÒmþ,
jbþÐjcÞ[Þ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼[\Ð `[õ`[õÞLÐeþ []öå` aÞQÐeþ @ÐÒmþÐQ_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
aÊwÞSÑaÑ aNàeþ HkÞ jcªÆ LÐdàÔÐafÑLÊ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi èÞþÒ`õlÑÒeþ
Ò]MÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð 1905 cjÞkÐÒeþ jcèmþ`Êeþ _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ `¾Þ¤cÐqf ÒLtõ
`õÒ]heÊþ @ÐjÞ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ cÞhÞmþÐ ¼ Ð 1912Òeþ aÕN Ò`õjÞÒX_çjÞeÊþ jè[§Æ
aÞkÐeþ J JXÏÞhÐ `õÒ]h NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð 1936 H`õÞmþç 1 [ÐeÞþMÒeþ jè[§Æ JXÏÞhÐ
`õÒ]heþ NW_ ÒkmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞeÊþ N&ÐcLÊ LÐYÏÞ@ÐZÞ jÕmþNï
LeþÐNmþÐ¼ Ð HÒa aÞ iÒYBLfÐ, MeþjÊ@ÐÜ @Ð]Þ LÞRÞ JXÏÞ@Ð bþÐiÐbþÐiÑ Òl[õ JXÏÞhÐÒeþ
cÞhõÞ[ ÒkÐB _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð HkÐ jÒrþè JXÏÞ@Ð @jêÞ[Ð_ÞcÒ«Æ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_LÊ
HL ckrþè`ËÀ¤à `]Òl` bþÐaÒeþ NõkZ LeþÐdÐH ¼ Ð
ÒdDÜ ÒLÒ[ÐVÞ jÐcÐSÞL jÕLVÒdÐNÊÜ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi HL
@ÐahÔL[Ð ÒkÐB `XÏÞmÐþ , [_ê^ÔÒeþ `õcM Ê ÒkmþÐ 1865-66 cjÞkÐeþ _@* ]ÊbÞÙl¼ ¼ Ð
N&Ðc, `ÊeÑþ, LVL J aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐ HaÕ [[çjÕmþNï NXÏSÐ[ ckmþÒeþ ]ÊbÞÙleþ
LeþÐf RÐ¯ÆÐ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð D¦Æ @qfÒeþ HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒcÐVç ]h mþleÊþ Ewèà
ÒmþÐL*eþ `õÐZkÐ_Þ OVÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf D~Þ½¤ Òl[õeþ ÒcÐV S_jÕMÔÐ \ÞmþÐ
`õÐ¯ 37 mþl¼ Ð ÒLaf LVL SÞmþîÐÒeþ ÒcÐV `teþ mþl S_jÕMÔÐeÊþ `õÐ¯Æ QÐeÞþ mþl
ÒmþÐL @_ÐkÐeþÒeþ có[ÊÔaeþZ LÒmþ ¼ HaÕ 53 kSÐeþeÊþ Ewà jÕMÔL ÒmþÐL D]çaÐªÊÆ
ÒkÒmþ , dÐkÐ*eþ `Òeþ c^Ô ÒL×ZjÞ ÒMÐSMaeþ eþkÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð $¼LÑeþÒcÐk_
Òj_Ð`[Þ (1843-1918) \ÞÒmþ _@* ]ÊbÞÙleþ `õ[Ôl]hàÑ¼ ¼¼Ð [Ð* kÞjÐa
@_ÊdÐ¯ÑÆ, ]ÊbÞÙlÒeþ @_ËÔ_ [ÞeÞþh mþl `õÐZÑ*eþ @_ÐkÐeÒeþþ @\aÐ @MÐ]Ô MÐB
`õÐZkÐ_Þ OVÞ\ÞmþÐ ¼ Ð có[ÊÔaeþZ LeÞþ\ÞaÐ ÒNÐeÊþ NÐC @Ð]Þ B[eþ `õÐZÑ*eþ d]Þ kÞjÐa
_Þ@ÐdÐH, HkÐ @ÐÒ]× @[Þeþ&Þ[ cÒ_ kÊH _ÐkÚ ¼ Ð
]ÊbÞÙl `Reþ `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ Òd, 1865 `ËaàeÊþ R@ aià êÞþ kÐeþÐkÐeÞþ
20,000V_ç QÐDfeÊþ @^ÞL JXÏÞhÐeÊþ aÔajÐ¯ÑÆcÐÒ_ eþ©ÆÐ_Þ LeÞþ Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð
1864Òeþ c^Ô @_ËÔ_ 33,000V_ç QÐDf eþ©ÆÐ_Þ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @\àÐ[ç `õÐLó[ÞL
aÞ`dàÔ¯Æeþ j®ÊMÑ_ ÒkaÐjLÐÒh JXÏÞhÐ aSÐeþÒeþ QÐDfeþ ÒOÐeþ @bþÐa eþkÞ\ÞmþÐ Ð

HkÞ jcjÔÐ akÊNÊZÞ[ ÒkmþÐ, LÐeþZ @_Ðaó½Þ¤ÒdÐNÊÜ ÒdÒ[ÒaÒf yÐ_Ñ¯Æ aSÐeþÒeþ
QÐDfeþ @ÐahÔL[Ð `XÏÞmþÐ, aÐkÐeÊþ JXÏÞhÐLÊ ¯ÆÐ[Ð¯ÆÐ[eþ @jÊaÞ^ÐÒdÐNÊÜ LÞRÞ
@Ðc]Ð_Ñ ÒkÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð HkÐLÊ LÊkÐdÞa D`_ÞÒahaÐ]Ñ @Ð\ÙL ÒhÐiZ,
dÐkÐ jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL*Ê _ÞÓjè, @«ÓÆjÐeþhË_Ô LeÞþ Ò]B\ÞmþÐ ¼¼Ð ÒmþÐÒL @_Ðaó½Þ¤
LÞcèÐ @_Ô `õÐLó[ÞL aÞ`dàÔ¯ÆLÊ jkÔ LeÞþÒ_aÐeþ jÐc\àÔ eþMÞ _\ÞÒmþ ¼ Ð jeþLÐeþ
aSÐeþ cÐcmþÐÒeþ D]ÐeþaÐ]Ñ _Ñ[Þ @_ÊjeþZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç QÐDfeþ eþ©ÆÐ_ÞLÊ
at LeÞþaÐLÊ LÞcèÐ @Ðc]Ð_ÑLÊ Ò`õÐ#Ðk_ Ò]aÐLÊ ÒL×ZjÞ `]Òl` Ò_Òmþ _ÐkÚ ¼ Ð
$¼fÒeþ ^Ð_, QÐDfeþ ]Ðcç @ÐhÐ[Ñ[ bþÐaÒeþ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð cÊMÔ[Ó LóiÞ D`Òeþ
_ÞbþàeþhÑf jcÐS `ÐMÒeþ V*Ð `BjÐ aÐ LÐkÚ Òd aSÐeþeÊþ QYÏÐ ]ÐcçÒeþ QÐDf
LÞZÞa ? 1865 ÒjÒ†cèeþeÊþ @ÐD aiàÐ ÒkmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð ÒmþÐÒL ]ÐeÊþZ ]ÊbÞÙleþ
hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð
]ÊbÞÙl jÐÕOÐ[ÞL eËþ` Ò_aÐ `RÒeþ @_Ô HL LÐeþZ ÒkmþÐ, aÞÒ]hÑ jeþLÐeþ*
D]ÐjÑ_[Ð J [f[fÞ@Ð LcàQÐeÑþ* yÐ_Ñ¯Æ jcjÔÐ `õ[Þ jÕÒa]_hË_Ô[Ð ¼ Ð JXÏÞ@Ð
ÒmþÐL* c^ÔÒeþ @Ð^Ê_ÞL hÞlÐeþ @bþÐaÒdÐNÊÜ `ÒXÏÐhÑ bþÐiÐ-bþÐiÑ a=fÐ ÒmþÐL
JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ HaÕ Ò[mçNÊ ÒmþÐL N&Ðc @qfÒeþ jeþLÐeÑþ @$Þ¼jçcÐ_*Òeþ
[f-[fÞ@Ð LcàQÐeÑþ bþÐaÒeþ QÐLÞeÞþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ScÞ]ÐeÑþNÊXÏÞL c^Ô yÐ_Ñ¯Æ
ScÞ ] Ðeþ c Ð_* kÐ[eÊ þ QÐmÞ dÐB\Þ m þ Ð ¼¼Ð HkÞ @Z-JXÏ Þ @ Ð @^ªÆ _ Lcà Q ÐeÑþ J
ScÞ]ÐeþcÐÒ_ yÐ_Ñ¯Æ jcÐSeþ ]ÊÓM]Ê~àhÐ `õ[Þ @ÐahÔL cÐ[õÐÒeþ jÕÒa]_hÑf
_\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ @_Ðaó½Þ¤S_Þ[ jÕbÐaÔ èÞþyÞ[Þ jeþLÐeþ* `ÐMÒeþ WÞLç eËþÒ`
D`yÐ`Þ[ ÒkÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð aeÕþ aÔ¦ÞÆ jèÐ\àÒeþ SXÏÞ[ ÒkÐB jeþLÐeþ* `õÞ¯
Æ`Ð[õ ÒkaÐ jLÐÒh @^ªÆ_ LcàQÐeÑþcÐÒ_ D`yÞ[ èÞþyÞ[ÞLÊ jèÐbþÐaÞL ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ
D`yÐ`_ LÒmþ ¼ Ð DèÞþy Lróà`l QÐkÚaÐ jÒrþè HbþfÞ HL jÐcÐSÞL j*V J
aÞ`dàÔ¯Æeþ yÞ[ÞLÊ @_ÊcÐ_ jÊwÐ LeÞþ`ÐeÞþÒmþ _ÐkÞÜ ¼ Ð
_@* ]ÊbÞÙlS_Þ[ jÐcSÞL jÕLVLÊ `ÐMeÊþ Ò]MÞmþÐ `Òeþ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑaNà
@_Êbþa LÒmþ Òd, yÐ_Ñ¯Æ JX@Ð jcÐS d]Þ hÞlÞ[ ÒkÐB\Ð«ÆÐ, ÒmþÐL*Ê HkÞ ]ÊNà[Þeþ
hÞLÐeþ ÒkaÐLÊ `XÏÞ _\Ð«ÆÐ ¼ Ð ÒmþÐÒL Ò`ÐLcÐRÞ bþfÞ ceÞþ _\ÐÒ«Æ ¼ Ð hÞlÐ ÒmþÐL*Ê
_ÞS @ayÐLÊ Lrþàó`l* @ÐNÒeþ @bÞþaÔ¦ LeÞþaÐ jLÐÒh bþÐiÐ Ò]B\Ð«ÆÐ ¼ Ð hÞlÐ
jcÐSÒeþ ÒmþÐL*Ê j®¤Ð_ Ò]B\Ð«ÆÐ ¼ Ð hÞlÐ `ÐB JXÏÞhÐeþ ÒmþÐL jeþLÐeÑþ QÐLÞeÞþ
LeÊþ\ÞÒm,þ JXÏÞhÐ jcjÔÐ Lróà`l* ]ó½ÞeÊþ aÐkÐeþ ÒkÐB _\Ð«ÆÐ ¼ Ð hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ
aNà \ÞÒmþ jÕMÔÐ_ËÔ_ ¼ Ð [\Ð`Þ jÐcÐSÞL j*Veþ @_Êba þ ÒjcÐ_*Ê HL ÒNÐºÑ¤ eË` þ Òeþ
NYÏÞ ÒkaÐmþÐNÞ @ajeþ `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bþÐiÑ HaÕ jÕ²ôÆ[Þeþ ÒmþÐL jcËkLÊ

HL SÐ[Þ eËþ`Òeþ Ò]MÞaÐ jLÐÒh c^Ô jÊÒdÐN Ò]mþÐ ¼ Ð HZÊ HZÞLÞ @Ð^Ê_ÞL hÞlÞ[
aÊwÞSÑaÑaNà jÐcËkÞL aÞLÐh HaÕ jÐcÐSÞL jÕNW_LÊ SÐ[Ñ¯Æ LÐdàÔeþ @ÐMÔÐ Ò]Òmþ ¼ Ð
jÐcÐSÞL LÐdàÔLÊ ÒjcÐÒ_ ÒaÐßwÞL ]Ð¯ÞÆ[è eËþ`Òeþ NõkZ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð SÐ[Þ, ^cà, aÀ¤à
HaÕ @ÐqfÞL Òbþ]bþÐaeþ EwèàÒeþ HL jÐcËkÞL SÐ[Þ èÞþQ¯ ÒMÐSÞaÐeþ D]Ôc @Ðec÷
ÒkmþÐ dÐkÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi ÒaÐmÞþ aÔÐMÔÐ LeþÐdÞa ¼ Ð HWÐÒeþ ]ÊBVÞ L\Ð ¸¤½¤
ÒkaÐ L\Ð¼¼Ð `õ\c, _@* ]ÊbÞÙl aÔ[Ñ[ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ, jÕ²ôÆ[Þ J jÐkÞ[Ô jÕ`LÙ[
jcjÔÐ c^Ô DmþîÞMÞ[ jÐcÐSÞL jÕLVLÊ `õLV¤ LÒeþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯,Æ d]ÞJ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ
DÒ_êiLÊ HWÐÒeþ JXÏÞhÐ èÞþÒ`õlÑÒeþ Ò]MÐdÐDRÞ, [ÐkÐ ÒkmþÐ ckÐbþÐeþ[Ñ¯Æ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ HL @bÞþ_ï @ÕN ¼ Ð HkÐ ckÐbþÐeþ[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞaÞ^[Ð J jÕOÑ¯Æ
eËþ`LÊ ]hàÐH ¼ Ð
]ÊbÙl J [³Æ_Þ[ jÐcÐSÞL jÕLVLÊ Ò_B aÊwÞSÑaÑeþ cÒ_ÐyÞ[Þ HaÕ jÐcÐSÞL
jÐcËkÞL LÐdàÔ HL Òa×wÞL ]Ð¯ÞÆ[è ÒaÐmÞþ aÊwÞSÑaÑ c_Òeþ S_ê Ò_B\ÞaÐ ^ÐeþZÐLÊ
aÊTÞþaÐ jLÐÒh HWÐÒeþ ]ÊBVÞ D]ÐkeþZLÊ _Þ@ÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð ÒNÐVÐH ÒkmþÐ $¼LÑeþ
ÒcÐk_* _@* ]ÊbÞÙl jÕ`LÙ[ c[Ðc[ ¼ Ð HkÐ [Ð*eþ @Ð[êSÑa_ QeÞþ[ (1917)
Òe þyÐ_Þ[¼ Ð ]èÞ[Ñ¯ÆVÞ ÒkmþÐ, ÒNÐ`ÐfQtõ `õkeþÐSþ (1876-1956)*eþ bþÐNa[
VÊ=ÑÒeþ juÔÐ (1900)D`_ÔÐjeþ HL DweþZ ¼ Ð
$¼LÑeþ ÒcÐk_ _@* ]ÊbÞÙleþ HL aÞªóÆ[ aÀ¤à_Ð LeÞþR«ÞÆ HaÕ [Ð'eþ jÕbþÐaÔ
LÐeþZ ]hàÐB ÒmþMÞR«Þ,Æ ""Òj jc¯Æeþ DLúfeþ èþcauÊ èþc jkÐ¯Æ ÒeþÒbþ_çjÐ
jÐÒka ÒaÐ^LÒeþ _Ë[_ LcÞj_eþ _Þd¦ Ê Æ ÒkÐB @ÐjÞ\Ð@Ð«ÞÆ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ LÞ @ÒœÆÐaeþ
cÐjÒeþ NbþÀ¤àÒcÃ¤eÊþ LcÞj_* `ÐMLÊ QÞWÞ @ÐjÞmþÐ- @_Ðaó½Þ¤ Òk[ÊeÊþ JXÏÞhÐÒeþ ]ÊbÞÙl
D`yÞ[ ÒkaÐeþ MÊaç jc÷Ða_Ð ¼ Ð `õSÐcÐ_* eþlÐ_ÞcÒ«Æ NbþÀ¤àÒcÃ¤* `leÊþ ÒL×ZjÞ
D`Ð¯Æ aÞ^Ð_ LeþÐdÞaÐþ @ÐahÔL LÞ _Ð ? d]Þ `õÒ¯ÆÐS_ kÊH, LÞ `õLÐeþ D`Ð¯Æ aÞ^Ð_
LeþÐdÐB`ÐÒeþ ? NbþÀàÒcÃ¤* QÞWÞeþ DrþeÒþ ]aÐ jLÐÒh LcÞj_eþ jÐÒka LÒQeÞeþ
jcªÆ @cmþÐ*Ê ajÐB èþÐchà LeÞþaÐLÊ mþÐNÞÒmþ ¼ Ð jÞeþªÆÐ]Ðeþ ]ÊBSZ LkÞÒm,þ
""JXÏÞhÐÒeþ ]ÊbÞÙl `XÏÞa, `XÏÊ LÞRÞ QÞ«ÆÐ _ÐkÚ ¼ Ð c$¼jmþeþ ScÞ]Ðe,þ ckÐS_* OÒeþ
dÒ\½¤ ^Ð_ ckSÊ]ç @RÞ ¼ Ð Òj\ÞÒeþ aiàL QfÞdÐB`ÐÒe¼¼Ð''þ
""LcÞj_eþ jÐÒka aXÏ bÊþmþ LÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ `õLó[Òeþ HÒ[ ^Ð_ ckSÊ] @RÞ
LÞ _ÐkÚ, `ÊZÞ ÒdDÜcÐ_* OÒeþ ^Ð_ ckSÊ] @RÞ, jÐ^ÐeþZ jÕLV jc¯ÆÒeþ ÒjcÐÒ_
ÒjkÞ ^Ð_ aÞL¯ õ Æ aÐ aÞ[eþZ LeÞÒþ a LÞ _ÐkÚ, L\ÐVÐ bþmþ eËÒþ ` []«Æ LeÞþ NbþÀàÒcÃ¤*Ê
SZÐBaÐ DQÞ[ \ÞmÐ ¼ Ð cÐ[õ DLúfeþ 30 mþl `dàÔ«Æ ckÐ`õÐZÑ aÞ_Ðh dÞaÐ HaÕ
mþ¨Æbþ¨Æ ÒkaÐþ aÞ^Þeþ aÞ^Ð_ ¼ Ð H yÒf LcÞj_eþ*Ê jÊaÊwÞ @ÐjÞa LÐkÊÜ ?''

$¼LÑeþ ÒcÐk_* HkÞ aÀà_ÐeÊþ jÞw kÊH Òd, SÒZ hÞlÞ[ aÔ¦ÞÆ bþÐaÒeþ Òj
[ÞeÞþh mþl JXÏÞhÐaÐjÑ* có[ÊÔLÊ Ò_B ccàÐk[ ÒkÐBR«ÞÆ ¼ Ð HkÐeþ LÐeþZ d]ÞJ Òj
aÞ^Þeþ aÞ^Ð_ ÒaÐmÞþ aÔ=Ð[êL ÒhßfÑÒeþ LkÞR«Þ,Æ [Ð*eþ @ÐÒl` eþkÞRÞ @Z-JXÏÞ@Ð
D]ÐjÑ_ @^ªÆ_ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ HaÕ BÕÒeþS Lróà`l* `õ[Þ ¼ Ð [Ð* c[Òeþ
"`õSÐcÐ_* eþlÐ' jeþLÐe* LrþàaÔ HaÕ jeþLÐeþ c^Ô LrþàaÔ `Ðf_`ÐBÜ BoÊL ¼ Ð
cÐ[õ [Ð*Ê jkÒdÐN cÞfÊ_ÐkÚ ¼ Ð @\àÐ[ç jeþLÐeþ J `õSÐ* c^ÔÒeþ `õLó[ ÒdÐNjË[õeþ
@bþÐaÒdÐNÊÜ SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ jÐ^Þ[ ÒkÐB`ÐeÊþ _ÐkÚ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ D_ï[ÞLÊ Ò_B aÊwÞSÑaÑe
HbþfÞ _Ë[_ ]ó½Þ¤ÒLÐZ HL jÐcÐSÞL èÞþarþà_LÊ B=Þ[ LmþÐ ¼ Ð eþÐSÐ-eþÐSÊXÏÐ*
a]fÒeþ `õ\c LeþÞ HZÞLÞ aÊwÞSÑaÑ* þkÐ[LÊ jÐcÐSÞL Ò_[ó[è @ÐjÞmþÐ ¼ Ð eþÐS_Ñ[Þ
eþÐS]èÐeþeþÊ @ÐjÞ `õ\cLeÞþ E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeÐþ wàÒeþ S_`\Òeþ `kqÞaÐeþ `õLÞ¯ õ ÆÐ
@Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ c^Ô SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi JXÏÞhÐ B[ÞkÐjeþ HL ckrþè`ËÀ¤à
@^ÔÐ¯Æ ÒkmþÐ ¼ Ð
jÐcÐSÞL J SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑeþ `õ\c J `õ^Ð_ ]Ð¯ÞÆ[è ¼ Ð HkÐ
[[çLÐfÑ_ aÊwÞSÑaÑ ÒNÐ`ÐfQtõ `õkeþÐS 1890 ]hLÒeþ [Ð* mÞþMÞ[ D`_ÔÐj
"bþÐNa[ VÊ=ÑÒeþ juÔÐ' D`_ÔÐjÒeþ jÊ¸¤½¤ LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð D`_ÔÐjeþ @Ð]hà QeÞþ[õ
"cªÆeþÐc' SÒZ aÐ[Êf`õÐ¯Æ aÔ¦ÞÆ[è, LÐeþZ aÔ¦ÞÆjèÐ\àeþ EwèàÒeþ eþkÞ jcÐS`ÐBÜ QÞ«ÆÐ
LeÞþaÐ kÚ [Ð'eþ `õcÊM LÐdàÔ ¼ Ð cªÆeþÐceþ "SÑa_ jÐ\àL' LÐeþZ Òj SN[`ÐBÜ
Ò`õcaÐ¯ÆÐ ¼ Ð ÒmþML* bþÐiÐÒe-þ
""@ÐÒc÷cÐÒ_ bþÐaÞmÊþ Òd, ]óYÏ bþÐaÒeþ jÕjÐeeþþ ÒL×ZjÞ aÞi¯Æ eþÐ[õ]Þ_ bþÐaÞÒmþ
aÐ[Êf _ÒkÐB @ÐD L'Z Òka ? ÒmþÐL Òd `ÐNf _ kÊ@«ÞÆ HkÐ kÚ @Ð¾¤dàÔeþ aÞi¯Æ ¼ Ð
`ó\ÞaÑeþ `teþ `Z EÒZBh N¨ÆÐ [Þ_ÞLXÏÐ ÒmþÐL* ]óYÏ QÞ«ÆÐ _ÐkÚ, \ÞÒmþ jÕjÐeþ
aÐ[ÊfÐhõcÒeþ èÞZ þ [ ÒkÐB\Ð«ÆÐ ¼ Ð `õLó[Þy c_ÊiÔ @Ò_L jc¯ÆÒeþ aÐ[ÊfWÐeÊþ Òk¯,Æ
OóZÔ, @`]Ð\à ¼ Ð `ÐWL ! \Òeþ bþÐaÞ Ò]M«ÆÊ, cªÆeþÐc ÒdDÜ QÞ[õVÞ Ò]MÐBmþÐ [ÐkÐ
ÒLc«Æ jèÐbþÐaÞL J _Þ[Ô `õ[Ôl ! ''
"cªÆeþÐc' QeÞþ[õeþ aÐ[Êf[Ð `RÒeþ jcÐS QÞ«ÆÐLÊ `õ\c LÐeþZ ÒaÐmÞþ ÒmþML
dÊ¦ÞÆ LeÞþ ]hàÐBR«ÞÆ HaÕ jÕjÐeþLÊ "jèNà' LeÞþaÐLÊ ÒkÒmþ @\àÐ[ç HL @Ð]hà
jcÐS NW_ LeÞþaÐLÊ ÒkÒmþ, cªÆeþÐc èÞþ @Ò_L aÐ[Êfeþ @ÐahÔL[Ð eþkÞ\ÞaÐ
L\Ð LkÞR«ÞÆ ¼¼Ð D`Ô_ÔÐjÒeþ cªÆeþÐc Òk[ÊaÐ]Ñ, aÞÒaLhÑf, jè-`Ð\Ùa QÞ«ÆÐ
a]fÒeþ jÐcÐSÞL QÞ«ÆÐ [Ð'eþ mþlÔ¼¼Ð HkÞ D`_ÔÐjeþ @_Ô ]ÊBVÞ `õcÊM QeÞþ[õ
ÒkÒmþ "`¨ÞÆ[' J "cÐ½¤e'¼¼Ðþ ÒjcÐÒ_ kÊH[ `õÐQÔ aÐ `Ð¾¤Ð[Ôeþ @Õ^ @_ÊLeþZ
Le«ÞÆ LÞcèÐ cÞ\ÔÐ NÊZNÐ_ Leþ«Þ¼¼ÐÆ "cªÆeþÐc' Dbþ¯Æ*WÐeÊþ EwèàÒeþ ¼¼Ð @\àÐ[ç

ÒmþML* c[Òe,þ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ_ÞcÒ«Æ HL @ÐahÔLÑ¯Æ QeÞþ[õ ÒkmþÐ `õÐQÔ
aÐ `Ð¾¤Ð[Ôeþ @Õ^ @_ÊLeþZ aÐ @Òk[ÊL jcÐÒmþÐQ_ÐeÊþ EwèàÒeþ eþkÞ jè-jcÐSe
kÞ[mÐNÞ jÐ^_Ð LeÞþaÐ ¼¼Ð
@Ð^Ê_ÞL dÊNÒeþ aÊwÞSÑaÑeþ ]Ð¯ÞÆ[è `õhïLÊ Ò_B $¼LÑeþ ÒcÐk_ HaÕ ÒNÐ`Ðf
Qtõ `õkeþÐS* D¦Æ @a^ÐeþZÐLÊ jcLÐfÑ_ @_Ô aÊwÞSÑaÑ* @bÞþaÔ¦ÞÆ J LÐdàÔÒeþ
c^Ô Ò]MÞÒka ¼ Ð [[çLÐfÑ_ aÊwÞSÑaÑcÐ_*eþ LÐdàÔ`xÐ c^ÔÒeþ `Ð\àLÔ Ò]MÐdÐB
`ÐÒeþ, cÐ[õ jcÐS `õ[Þ ÒjcÐ_* `õ[Þaw[ÐLÊ Ò_B ]èÞc[ ÒkaÐeþ _ÐkÚ ¼ Ð @Ð^Ê_ÞL
`Ð¾¤Ð[Ô hÞlÐÒeþ bËþiÞ[ HaÕ jcÐS aÐ SÐ[Þ `õj=LÊ Ò_B j]Ð SÐNõ[ HkÞ hÞlÞ[
aÊwÞSÑaÑ ÒNÐºÑLÊ @ÐÒc SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[ó[è _ÐcÒeþ _ÐcÞ[ LeÞþ`ÐeÞþaÐ ¼ Ð E_aÞÕh
h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàeÊþ HL lÊ]õ aNà bþÐaÒeþ HkÞ ÒNÐºÑ¤eþ aÞLÐh @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ
jkÞ[ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi OVÞmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[ó[è JXÏÞ@Ð SÐ[ÞLÊ
bþÐeþ[Ñ¯Æ ckÐSÐ[Þeþ HL @bÞþ_ï @Õh eËþÒ` Ò]MÊ\ÞmþÐ HaÕ `õÐ«ÑÆ¯Æ D_ï[Þ jaà]Ð
ckÐSÐ[Þ bþÐeþ[eþ NW_Òeþ èÞþ`ËeþL Òka ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò_[ó[èeþ HkÞ
]ó½Þ¤ÒLÐZ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiLÊ ]ÞNç]hà_ Ò]mþÐ ¼ Ð
hÞlÐ
E_aÞÕh h[ÐvÑeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ aÊwÞSÑaÑ ]ó½Þ¤Òeþ jÐcÐSÞL D_ï[Þ jLÐÒh
hÞlÐ ÒkmþÐ HL @[Þ @ÐahÔL D`Ð]Ð_ ¼¼Ð @Ð^Ê_ÞL hÞlÐ mþÐbþ LeÞþaÐ `Òeþ
aÊwÞSÑaÑcÐÒ_ bþmþ bþÐÒa aÊTÞþ `ÐeÞþÒmþ Òd, hÞlÐeþ @bþÐaÒdÐNÊÜ SÐ[Þ `ÒRB dÐBRÞ ¼ Ð
Ò[ZÊ, ÒjcÐÒ_ hÞlÐeþ `õjÐeþmþÐNÞ @Ð`õÐZ D]Ôc LÒm¼¼Ðþ HkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ ÒjcÐÒ_
jeþLÐeþ J @_Ô ^_ÐYÏÔ aNàLÊ hÞlÐ_Êº¤Ð_cÐ_ `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐLÊ `õarþàÐBÒm; @Ò_L
jc¯ÆÒeþ _ÞÒS hÞlL ÒkÐB hÞlÐ]Ð_ LÒm;þ `ÊZÞ ÒLÒ[L yfÒeþ aÔ¦ÞÆN[ D]ÔcÒeþ
²ÊÆmþçcÐ_ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð $¼LÑeþÒcÐk_ _ÞS jÐcÐSÞL SÑa_eþ @Ðeþc÷ LÐfÒeþ @Ò_L
aià êÞþ aÐÒmþhèeþeþ HLÐ^ÞL ²ÊÆmþçÒeþ hÞlL[Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð hÞlL bþÐaÒeþ Òj ÒLaf
NÐÜ `ÞmþÐ*Ê _Þ¯ÆcÞ[ ²ÊÆmþç @ÐjÞaÐLÊ Ò`õeþZÐ Ò]D_\ÞÒm, [Ð' jkÞ[ ÒLÒ[L ]eÞþ]õ
`ÞmþÐ*eþ ²ÊÆmþç ]eþcÐ c^Ô _ÞÒS ak_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @Ð^Ê_ÞL JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ @_Ô
SÒZ LÀ¤à^Ðeþ c^ÊjË]_ eþÐJ (1853-1912) \ÞÒmþ SÒZ `õ[Þaw hÞlL ¼ Ð LVL
\ÞmþÐ [Ð* LcàÒl[õ ¼ Ð `õ[Þaw hÞlLeþ `ÞYÏÞ [Þ@ÐeÞþ LeÞþaÐ [Ð*`ÐBÜ \ÞmþÐ HL SÐ[Ñ¯Æ
LÐdàÔ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ Òj "hÞlÐauÊ' _ÐcÒeþ HL `[õÞLÐ c^Ô `õLÐh_ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ @_Ô
SÒZ aÞhÞ½¤ LaÞ eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯(1848-1908)Æ ²ÊÆmþç _ÞeÑlL eËþÒ` LÐdàÔLeÞþ
JXÏÞhÐÒeþ @Ò_L ²ÊÆmçþ yÐ`_Òeþ `õcM Ê bËc
þ ÞLÐ _ÞaàÐk LeÞ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð `ÔÐeÞÒþ cÐk_ @ÐQÐdàÔ

(1851-1881), dÞH JXÏÞhÐ B[ÞkÐj ÒmþMÞ I[ÞkÐjÞL MÔÐ[Þ @Sà_ LeÞþ\ÞÒmþ,
_ÞÒS VÊÔj_ LeÞþ ÒjkÞ D`ÐSà_Òeþ 1870 ]hLeþ `õÐeþc÷Òeþ "LVL HLÐÒXÏcÑ'
_ÐcÒeþ HL ²Êmþç `õ[Þº¤Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `Òeþ HkÞ ²ÊÆmþç "`ÔÐeÑþÒcÐk_ HLÐÒXcÑ' eËþÒ`
aÞMÔÐ[ ÒkmþÐ ¼ Ð HèÞþLÞ JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ jË[õêþ c^ÊjË]_ ]Ðj(1848-1934)
D`Ð^Þ hÞlÐ`ÐBÜ LmÞþL[Ð dÞaÐ `ËaàeÊþ ]ÊBaià LÐf (1864-66) aÐÒmþhèeþÒeþ
hÞlL[Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð LmÞþL[ÐÒeþ @^Ô¯Æ_ LeÊþ\ÞaÐ ÒaÒf c^Ô Òj ]eÞþ]õ `õaÐjÑ
JXÏÞ@Ð*`ÐBÜ _ÞS D]ÔcÒeþ MÞ]Þeþ`ÊeþWÐÒeþ eþÐ[õÞ ²ÊÆmþç @Ðeþc÷ LeþÞ\ÞÒmþ ¼ Ð jcÐS
NW_Òeþ hÞlÐeþ ckrþèLÊ `õ[Þ`Ð]_ LeÞþaÐLÊ dÐB aÞhÞ½¤ LaÞ N=Ðêþ ÒcÒkeþ
(1862-1924) hÞlÞ[ aÔ¦Þ kÚ "c_ÊiÔ `] aÐQÔ' ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ ]hàÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
hÞlÐeþ `õjÐeþ_c Þ Ò«Æ D]Ôc LeÊ\þ a Þ Ð NXÏSÐ[ eþÐSÐ-ScÞ]Ðeþ* `õhÕjÐ J [ÐLÊ
DÒ`lÐ LeÊ\þ a Þ Ð ^_ÐYÏÔ aNàeþ có]Ê jcÐÒmþÐQ_Ð \ÞmÐþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*eþ HL cÊMÔ
LÐc¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ cq bþÐaÒeþ 1903Òeþ `õ[ÞºÞ¤[ "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ aÐiÙL
@^ÞÒah_NÊXL Þ Òeþ @Ð^Ê_L Þ hÞlÐeþ `õjÐeþ`ÐBÜ D]Ôc LeÊ\þ a Þ Ð eþÐSÐ-ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê
`õhÕjÐ LeÞþ `õªÆÐacÐ_ NókÑ[ ÒkD\ÞmÐþ ¼ Ð HkÐeþ $¼f jèe` þË , E_aÞÕh h[ÐvÑeþ Òhi
jc¯ÆÒeþ kÚ aÐc¨ÆÐ, ÒY*Ð_Ðf J c¯ËÆeb þ &þ @Ð]Þ eþÐSÔÒeþ kÐB²Êmc çþ Ð_ yÐ`Þ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
LVL LÒmþS (dÐkÐ `Òeþ ÒeþÒbþ_j ç Ð LÒmþS ÒkmþÐ) J ÒcXÏL Þ Ðmþç ²ÊÆmçþ `ÐBÜ c¯ËÆeb
þ &
þ
ckÐeþÐSÐ hõÑeþÐcQtõ b& @Ð\ÙL jkÐ¯Æ[Ð `õ]Ð_ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
ÒVÐmþç J QÐVhÐfÞeþ `ÐeþƒÆeÞþL hÞlÐ a]fÒeþ ²ÊÆmþç, LÒmþSeþ aÞsÐ_, NZÞ[,
@Ð]Þ @Ð^Ê_ÞL hÞlÐ HaÕ [Ð' jkÞ[ cÐ[óbþÐiÐ hÞlÐ D`Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ HkÞ DÒ_êi
LÐfÒeþ @^ÞL ckrþè ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð "DLúf bõþcZÕ'(1892)Òeþ $¼LÑeþÒcÐk_
ÒMÒ]Ð¦ÞÆ `õLÐh LeÞ\ þ ÞÒm,þ LÐeþZ "aÐaÊcÐÒ_' hÞlÐÒeþ "mþSÞL'ç HaÕ "jÐB_çj'LÊ ckrþè
Ò]D _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð cÐ[óbþÐiÐ Òd hÞlÐ`ÐBÜ jÒaàÐLúó½¤ cÐ^Ôc- HkÐ aÊwÞSÑaÑcÐ_*`ÐBÜ
@ÐD L]ÐQÞ[ aÞaÐ]Ñ¯Æ `õj= ÒkÐB eþkÞ _\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ NÕNÐêþ
ÒcÒkeþ* D¦Þ,Æ ""cÐ[óbËþcÞ cÐ[óbþÐiÐÒeþ cc[Ð dÐ' kóÒ] S_cÞ _ÐkÚ, [ÐLÊ d]Þ sÐ_Ñ
NZÒeþ NZÞaÐ @sÐ_ eþkÞÒa LÐkÚ ?''- `õZÞ^Ð_ ÒdÐNÔ ¼ Ð cÐ[óbËþcÞeþ D_ï[Þ QÞ«ÆÐ
LeÊþ\ÞaÐ aÔ¦ÞÆ cÐ[óbþÐiÐLÊ DÒ`lÐ LeÞþ `ÐeÞþa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ LaÞ dÊ¦ÞÆ aÐYÏÞ \ÞÒmþ ¼ Ð
"DLúf ]Ñ`ÞLÐ' (1866)`[ÞõLÐ [Là Ò]B LkÞ\ÞmþÐ Òd, ÒLaf cÐ[óbþÐiÐÒeþ kÚ
NZhÞlÐ jc÷a ¼ Ð @\àÐ[ç Ò]hLÊ hÞlÞ[ LeÞþaÐLÊ ÒkÒmþ cÐ[óbþÐiÐ hÞlÐ @èÞþkÐdàÔ ¼ Ð
$¼LÑeþ ÒcÐk_ cÐ[óbþÐiÐLÊ _]Ñeþ _ÞSjè ÒjõÐ[ HaÕ akÞbþàÐiÐLÊ aYÏÞ`ÐZÞ jÒ= [Êf_Ð
LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð aYÏÞ`ÐZÞÒeþ _]Ñ kÊH[ jÐc¯ÞÆL bþÐÒa $Ê¼mÞþ DWÞ`ÐÒe,þ cÐ[õ _ÞSjè ÒjõÐ[
aÞ_Ð [Ð'eþ af eþkÞa _ÐkÚ ¼ Ð WÞLç ÒjkÞbþfÞ $¼LÑeþ ÒcÐk_* c[Òeþ cÐ[óbþÐiÐeþ

D_ï[Þ aÞ_Ð SÐ[Þ LÞcèÐ aÔ¦ÞÆeþ D_ï[Þ jc÷a _ÊÒkÜ ¼ Ð ^ÔÐ_ ]Þ@ÐdÞaÐ L\Ð Òd, aÊwÞSÑaÑ
aNà bþÐiÐ-jÐkÞ[Ô bþÐaÒeþ BÕeþÐSÑ jÐkÞ[Ô hÞlÐeþ aÞÒeþÐ^ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_
ÒLaf cÐ[óbþÐiÐ hÞlÐLÊ DÒ`lÐ LeþÐdÞaÐ L\Ð _ÊÒkÜþ ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*eþ
@bÞþÒdÐN Òd, `Ð¾¤Ð[Ôeþ @Õ^ @_ÊLeþZÒdÐNÊÜ cÐ[óbþÐiÐ hÞlÐLÊ @ÐahÔLÑ¯Æ ckrþè
`õ]Ð_ LeþÐdÐD _ÐkÚ ¼ Ð
cÐ[óbÐþ iÐ èÞþ _ÐeþÑ hÞlÐLÊ c^Ô SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ_ÞcÒ«Æ HL @ÐahÔLÑ¯Æ D`Ð]Ð_
ÒaÐmÞþ NõkZ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð $¼LÑeþ ÒcÐk_* bþÐiÐÒeþ _ÐeÑþ hÞlÐ ÒkmþÐ jcNõ SÐ[Þeþ
hÞlÐ, S_NZ* hÞlÐ HaÕ LÊjÕ²ÆÐeþeÊþ aÞcÊ¦ÞÆeþ aÐV ¼¼Ð [Ð*eþ LÐfS¯ÑÆ NÁ¤
"Òeþa[Ñ'Òeþ _Ë@Ð `ÞYÏÞeþ TÞ@þ c_Òeþ hÞlÐ`ÐBÜ \ÞaÐ jèÐbþÐaÞL @ÐNõkLÊ Òj ]hàÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
1860 ]hLÒeþ Òj ÒdÒ[ÒaÒf aÐÒmþhèeÒeþ hÞlL[Ð LeÊþ\ÞÒm,þ _ÐeÑþ hÞlÐ
_ÞcÒ«Æ Òj ²ÊÆmþçÒeþ HL jè[§Æ aÐfÞLÐ aÞbþÐN @Ðeþc÷ LeþÞ\ÞÒmþ ¼ Ð @«Æ[Ó LÊfÑ_ aNàeþ
L_ÔÐcÐ_*Ê ÒjcÐ_* @bÞþbþÐaL aNà aÐfÞLÐ aÞbþÐN yÐ`_ ÒkÒmþ ²ÊÆmþç `WÐBÒa
ÒaÐmÞþ Òj @ÐhÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ `Òeþ Òj ]ÊÓM `õLÐh LeÞþ\ÞÒm,þ LÐeþZ ÒLÒ[L
MõÑ½Þ@¤Ð_ç èÞþaÐeþ aÔ[Ñ[ @_ÔcÐÒ_ L_ÔÐcÐ_*Ê ²ÊÆmþçLÊ `WÐD _\ÞÒmþ ¼ Ð 1908Òeþ
c^Êj] Ë _ ]Ðj _ÞS `õÒQ½¤ÐÒeþ HL L_ÔÐ aÞ]ÔÐf¯Æ @Ðeþc÷ LeÞ\þ ÒÞ mþ, dÐkÐeþ èÞQ
þ Ðf_Ð
bþÐeþ eþkÞ\ÞmþÐ [Ð*eþ Ò`×iÔ `Ê[õÑ ÒhßfaÐfÐ* kÐ[Òeþ ¼ Ð ²ÊÆmþç èÞþQÐf_Ð jcèuÒeþ
`õhÞlZ Ò]aÐ DÒ~hÔÒeþ Òj ÒhßfaÐfÐ*Ê BÕmþ¨Æ c^Ô `WÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
`[õ`[õÞLÐ
SÐ[Ñ¯Æ [ Ðeþ DÒ_ê i LÐfÒeþ `[õ - `[õ Þ L Ðeþ `õ L Ðh_LÊ MÊ a ç @Nõ Ð ^Þ L Ðeþ
]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð aÊwÞSÑaÑ aÊTÞþ\ÞÒmþ Òd, jÐcÐSÞL jÕLVeþ HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ
jeþLÐeþ J yÐ_Ñ¯Æ ÒmþÐL jcÐS c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐNeþ @bþÐa ¼ Ð `[õ-`[õÞLÐ HkÞ
@bþÐaLÊ `ËeþZ LeÞþ`ÐeÞþa ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð _@* ]ÊbÞÙl èÞþÒ`õlÑÒeþ
aÊwÞSÑaÑeþ ^ÐeþZÐ Òd, ÒdÐNÐÒdÐN eþkÞ\ÞÒmþ jeþLÐeþ aÐªÆaÞL[ÐLÊ @Ò¢ÆhÒeþ
SÐZÞ`ÐeÞþ\ÐÒ«Æ ¼ Ð $¼fÒeþ `õ[ÞLÐeþ _ÞcÒ«Æ dÒ\ÐQÞ[ `]Òl` Ò_B `ÐeÞþ\ÐÒ«Æ ¼ Ð
@jmþÒeþ ÒjÒ[Òafeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ BÕÒeþS jeþLÐeþ* ck_Ñ¯Æ[ÐLÊ jÒtk LeÊþ
_\ÞÒmþ ¼¼Ð @\aÐ HkÐ aÞ ÒkÐB`ÐÒeþ Òd, ]c_þ bþ¯ÆÒeþ jeþLÐeeþþ jÞ^Ð jÞ^Ð
jcÐÒmþÐQ_Ð LeÞþaÐLÊ jÐkj LeÊþ _\ÞÒm,þ dÐkÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi LÐfÒeþ jèÐbþÐaÞL
L\Ð¼¼Ð aeÕþ jeþLÐe* ck_Ñ¯Æ[Ð jÒrþè WÞLç LeÞþ Maeþ `kqÊ _ \ÞaÐeþÊ `õSÐ `Ðf_Òeþ
[öãVÞ aÞQÊÔ[Þ ÒkDRÞ ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒNÐ`ÐfQtõ `õkeþÐS `ËÒaàÐ¦Æ D`_ÔÐjÒeþ
BÕÒeþScÐ_*eþ `õhÕjÐ LeÞþ LkÞR«Þ, ""B[ÞkÐj Ò]M, BÕÒeþS SÐ[Þ ÒLÒa ÒkÜþ

@[ÔÐQÐeþeþ j`l _ÊkÜþ«ÞÆ ¼ Ð BÕÒeþS SÐ[Þ jèÐ^Ñ_[Ð `õÞ¯,Æ BÕÒeþS SÐ[Þ @Ò_L `hÊ*Ê
c_ÊiÔ LeÞþ @R«Þ,Æ @Õ^*Ê QlÊ Ò]BR«ÞÆ ¼ Ð'' Ò[ZÊ ""@Ðc÷cÐ_* NÊkÐeÞþ ÒNÐVÞ ÒNÐVÞ
LeÞþ eþÐSÐ* LÐ_Òeþ `LÐBaÐLÊ @Ðc÷cÐ_*Ê Ò^ßdàÔ J jÐkj ]Þ@«ÊÆ ¼ Ð'' $¼LÑeþ ÒcÐk_
c^Ô ]ÊbÞÙl ÒaÒf BÕÒeþS LcÞj_eþ* ÒmþÐL* `õ[Þ eþkÞ\ÞaÐ j]çbþÐa_ÐLÊ @jèÑLÐeþ
LeÞþ _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð aeÕþ LcÞj_eþ VÞ.B. ÒeþÒbþ_çjÐ*eþ `õÐhÐj_ÞL jc¯ÆLÊ JXÏÞhÐeþ jÊaÀ¤à
dÊN ÒaÐmÞþ ÒOÐiZÐ LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð [Ð* c[Òeþ ÒmþÐL* kÐ[Òeþ aÐªÆaÞL[ÐLÊ @bÞþaÔ¦
LeÞþaÐ jLÐÒh d]Þ @ÐahÔLÑ¯Æ cÐ^Ôc eþkÞ\Ð@Ð«ÆÐ HaÕ jeþLÐeþ* `ÐMÒeþ ÒjkÞ
@bÞþaÔ¦ÞÆ `kqÞ `ÐeÞþ\Ð«ÆÐ, Ò[Òa _Þ¾Þ¤[ eþËÒ` ]ÊbÞÙleþ `õ[ÞLÐeþ ÒkÐB `ÐeÞþ\Ð«ÆÐ ¼ Ð
HkÞ @_ÊbËþ[ÞeÊþ `[õ-`[õÞLÐ `õLÐh_LÊ aÊwÞSÑaÑ `õbË[ ckrþè Ò]Òmþ ¼ Ð _@*
]ÊbÞÙl jc¯ÆÒeþ 1866Òeþ ÒN×eÑþ h*eþ eþÐ¯Æ J aÞQÞ[Ðõ _t ]Ðj* D]ÔcÒeþ LVLeÊþ
"DLúf ]Ñ`ÞLÐ' `õLÐhÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð cÞh_ÐeÑþ D]ÔcÒeþ `õLÐhÞ[ "`õÒaÐ^ Qtõ `[õÞLÐ'LÊ
aÐ] Ò]Òm,þ ÒaÐ^kÊH "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' Òka SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ* D]ÔcÒeþ `õLÐhÞ[
`õ\c jÐ©ÆÐkÞL JXÏÞ@Ð `[ÞõLÐ ¼¼Ð Ò[ZÞLÞ aÐÒmþhèeþeÊþ $¼LÑeþÒcÐk_ J ÒNÐaÞt
`p_Ð¯Æ L * [rþ è Ð a^Ð_Òeþ 1868Òeþ "jÕaÐ] aÐkÞ _ Ñ' `õ L ÐhÞ [ Òkmþ Ð ¼¼Ð
`ÔÐeÑþÒcÐk_ "DLúf `Ê[õ' (1873) J Q[ÊbþàÊS `p_Ð¯ÆL "jÕ²ÆÐeþL'(1883)
`[õÞLÐ jÕ`Ð]_Ð LÒmþ ¼¼Ð 1871Òeþ JXÏÞ@Ð `[ÞõLÐeþ ÒcÐV jÕMÔÐ \ÞmþÐ QÐeÞ;þ
1879Òe ÒkmþÐ 19 HaÕ 1900 cjÞkÐ ÒafLÊ HkÐeþ jÕMÔÐ dÐB `kqÞmþÐ
34Òeþ ¼ Ð aÊwÞSÑaÑ* ]ó½Þ¤Òeþ `[õÞLÐ ÒLÒ[ cÐ[õÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐcËfL LÐdàÔ eËþ`Òeþ
ckrþè `ÐBmþÐ , [ÐkÐ H\ÞeÊþ `õcÐZÞ[ kÊH ¼ Ð
ÒjÒ[ÒaÒf `[õÞLÐ `õLÐh_ L]ÐQÞ[ aÔajÐ¯Æ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð jÐcèÐ]ÞL[Ð HL
Ò`jÐ]Ðeþ aórÞþ _\ÞmþÐ ¼ Ð aÊwÞSÑaÑ HkÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ LÐdàÔ bþÐaÒeþ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
$¼LÑeþ ÒcÐk_ MÊaç L½¤Òeþ LmÞþL[ÐeÊþ RÐ`ÐMÐ_Ð LÞZÞ [ÐLÊ aÐÒmþhèeþÒeþ ajÐB\ÞÒm,þ
[Ð'eþ HL cÐcÙL aÀ¤à_Ð eþkÞRÞ [Ð* "@Ð[êSÑa_ QeÞþ['Òeþ ¼ Ð ""Ò`õjç yÐ`_ _ÒQ[ç
SÑa_ [ÔÐN'' ÒaÐmÞþ Ò_B\ÞaÐ [Ð* h`\ `RÒeþ DÒ~hÔ \ÞmþÐ, SÐ[Ñ¯Æ jÐkÞ[Ôeþ
D_ï[Þ J `õQÐeþ ¼ Ð ""_ÞÓjèÐ\à bþÐaÒeþ `õÐZ`ÒZ'' Òj H\ÞÒeþ mþÐNÞ\ÞÒmþ, LÐeþZ [Ð*
aÞQÐeþÒe HkÐ \ÞmþÐ HL ""jÐ^Ê LÐdàÔ ¼ Ð'' DLúf ]Ñ`ÞLÐeþ `õLÐh_ `RÒeþ LÞeþÐZÞ LÐc
LeÊþ\ÞaÐ ÒN×eÑþh*e*eþ ÒjkÞbþfÞ [ÔÐN eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð `ÔÐeÑþÒcÐk_* "DLúf `Ê[õ'
`õLÐh_eþ @_Ô[c DÒ~hÔ \ÞmÐþ , "DLúf ]Ñ`ÞLÐ'LÊ jcÐS LÐcÒeþ jkÒdÐN LeÞa þ Ð ¼Ð
[[ççLÐfÑ_ `[õ `[õÞLÐeþ DÒ~hÔ \ÞmþÐ ÒdÒk[Ê jcÐS ÒjaÐ, èþ¸¤eþLÊ `[ÞõLÐcÐÒ_
"jkÒdÐNÑ' ÒaÐmÞþ jÕÒaÐ^_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð jcÐS LÐcÒeþ jkÒdÐNÑ, SÐ[Ñ¯Æ ÒjaÐÒeþ
jkÒdÐNÑ, jeþLÐe J ÒmþÐL* c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐN eþlÐ LÐdàÔÒeþ jkÒdÐNÑ ¼ Ð HkÞ

`Ðeþ¸¤eÞþL jkÒdÐN aÞ_Ð SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ @jc÷a ÒaÐmÞþ `[õ-`[õÞLÐcÐÒ_ aÊTÞþ
`ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `[õ-`[ÞõLÐeþ jÐcÐSÞL ]Ð¯ÞÆ[èLÊ aÔÐMÔÐLeÞþ 1920 ]hLeþ @Ðeþc÷Òeþ
jcèmþ`ÊeþeÊþ `õLÐhÞ[ "jÐ^_Ð'eþ jÕ`Ð]L jèÒ`ïhèeþ ]Ðj LkÞ\ÞÒm,þ ""jÕ`Ð]L _ÞSeþ
MÐB ÒOÐXÏÐ `RÒeþ Ò]×XÏ\ Ê ÐH'' ¼ Ð @\àÐ[ç _Ð_Ð `õ[ÞauL jÒrþè jÕ`Ð]L `[ÞL
õ Ð `õLÐh_
LÒeþ ¼ Ð E_aÞÕh h[ÐvÑÒeþ jÕ`Ð]L @ÐNÒeþ HkÞ `õ[ÞauLeþ èÞþcÐZ _Þ¾Þ¤[ eËþÒ`
MÊaç @^ÞL ÒkÐB\Þa- HkÐ @_ÊcÐ_ LeþÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkÐB\ÞaÐ JXÏÞ@Ð `[õ-`[õÞLÐ c^ÔÒeþ
ÒjÒ[ÒaÒf ÒLaf ÒLÒ[ÐVÞ jÐ©ÆÐkÞL, `ÐlÞL J cÐjÞL `[õÞLÐ kÚ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò]ß_ÞL
jcèÐ]`[õ _ \ÞmþÐ ¼ Ð [_ê^ÔeÊþ @Ð\ÙL LÐeþZeÊþ @^ÞLÐÕh \ÞÒmþ @_Þ¯ÆcÞ[ ¼ Ð _Þ¯ÆcÞ[
`õLÐh `ÐD\ÞaÐ `[õÞLÐ c^ÔÒeþ \ÞÒmþ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' J "DLúf jÐkÞ[Ô' (1897) ¼ Ð
`Òeþ jÐ©ÆÐkÞL bþÐaÒeþ `õLÐh `ÐD\ÞaÐ "@ÐhÐ'(1913) HaÕ j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆmþç
jÐlÑÒNÐ`ÐfeÊþ `õLÐh `ÐD\ÞaÐ "jcÐS'(1919) Ò]ß_ÞL `[ÞõLÐ ÒkÒmþ ¼ Ð "@ÐhÐ'
Ò]ß_ÞL ÒkmþÐ 1927Òe;þ "jcÐS' ÒkmþÐ 1929Òeþ ¼ Ð 1866eÊþ 1878 c^ÔÒeþ
12VÞ `[ÞõLÐ c^ÔeÊþ @Ð\ÙL jÕLVÒdÐNÊÜ cÐ[õ ]ÊBVÞLÊ aÐ] Ò]Òmþ @_ÔNÊXÏÞL cTÞþÒeþ
at ÒkÐB dÐB\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' ÒlÐbþ `õLÐh LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð 1914Òeþ c^Ô
$¼LÑeþ ÒcÐk_ ]ÊÓM `õLÐh LeÞþ LkÞ\ÞÒmþ Òd, ÒLaf ]ÊBVÞLÊ aÐ] Ò]Òmþ JXÏÞhÐÒeþ
_Þ¯ÆcÞ[ bþÐÒa `õLÐhÞ[ ÒkD\ÞaÐ `[õÞLÐ _ÐkÚ ¼ Ð @aÒjÐjeþ L\Ð Òd _Þ¯ÆcÞ[[Ð eþlÐ
LeÞþ\ÞaÐ `[õÞLÐNÊXÏÞLeþ jÊwÐ yÞ[Þ jèof _ \ÞmþÐ ¼ Ð "DLúf jÐkÞ[Ô'eþ D]ÐkeþZeÊþ HkÐ
¸¤½¤ aÊTÞþ kÊH ¼ Ð @Ðeþc÷Òeþ ]ÊBaià LÐf `õLÐhÞ[ ÒkÐB HkÐ LÞRÞ jc¯Æ at eþkÞmþÐ
HaÕ 1900 cjÞkÐÒeþ `Ê_eþÐeþc÷ ÒkÐB 1934 `dàÔ«Æ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð JXÏÞ@Ð SÐ[Þeþ
jÐcÐSÞL J jÐkÞ[ÞÔL D_ï[Þ_ÞcÒ«Æ `õ[Þaw HkÞ `[ÞõLÐeþ jÕ`Ð]L aÞhè_Ð\ Leþ*Ê
`õLÐh_eþ cÐ_ J _Þ¯ÆcÞ[[Ð aSÐ¯Æ eþMÞaÐ jLÐÒh jè èÞþaÐeþ Ò`ÐiZeþ HLcÐ[õ
cÐ^Ôc hÞlL[ÐeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]aÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ; FZ LeÞþaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ; NXÏSÐ[ eþÐSÐ J
ScÞ]Ðeþ*WÐÒeþ jÐkÐdÔ bÞþlÐ LeÞþaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒhiÒeþ `[õÞLÐ J jÕ`Ð]L*eþ
HLÐ aiàþ (1934)Òeþ có[ÊÔ OVÞmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ð_ÞcÞrþ D#NàÑLó[ HL `[õÞLÐ J [Ð'eþ
jÕ`Ð]L* c^ÔÒeþ eþkÞ\ÞaÐ @Ð[êÞL jÕa^LÊ Ò]MÞaÐ`ÐBÜ H\ÞeÊþ aXÏ `õ[ÑLÐ[êL[Ð aÐ
@ÐD L'Z ÒkÐB`ÐÒeþ ?
HkÐeþ jÕ`ËÀ¤à aÞèÑþ[ yÞ[Þ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÐH ¼NXÏSÐ[ eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐ_*
@Ð\ÙL jkÒdÐNÒeþ `õLÐhÞ[ `[õ`[õÞLÐÒeþ ¼ Ð "DLúf ]`àZ' (1873: ScÞ]Ðeþ
ÒaßLÊ¶¤_Ð\ Ò]), "DLúf kÞÒ[ßiÞZÑ'(1868: ScÞ]Ðeþ LÐfÞ`] aÐ_ÐSàÑ), "jcèmþ`Êe
kÞÒ[ßiÞZÑ'(1889: aÐc¨ÆÐ eþÐSÐ aÐjÊÒ]a jÊYÏf Ò]a) HaÕ "NXÏSÐ[ aÐjÞ_Ñ'

(1900: [ÐfÒQeþ eþÐSÐ) @Ð]Þ ÒkDRÞ ÒjkÞ êþZeþ ÒLÒ[L `[õ`[õÞLÐ ¼ Ð HkÞ
`[õÞLÐNÊXÏÞLeþ @Ð\ÙL yÞ[Þ jèof \ÞmþÐ; `õLÐh_Òeþ `õÐ¯Æ _Þ¯ÆcÞ[[Ð aÞ ekÊ\ÞmþÐ ¼ Ð
`õLÐhLcÐÒ_ jèof \ÞÒm;þ `[ÞõLÐeþ jƒÆÐ]_Ð`ÐBÜ Òa[_ÒbþÐNÑ jÕ`Ð]L*Ê _ÞdÊ¦ÞÆ
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* `[õÞLÐ `õLÐh_ `RÒeþ c^Ô jcÐS jÕ²ÆÐeþeþ mþlÔ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
@Ò_L aÊwÞSÑaÑ HkÞ `[ÞõLÐNÊXÏÞL jkÞ[ jÕ`ó¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯,Æ c^ÊjË]_
eþÐJ, N=Ðêþ ÒcÒke,þ $¼LÑeþÒcÐk_ HaÕ ÒNÐ`Ñ_Ð\ _t* bþfÞ aÊwÞSÑaÑ* jÐkÞ[Ô
`õLÐh_ `RÒeþ c^Ô eþÐSÐ-ScÞ]Ðeþ aÐ jÐc«Æ aNàeþ @Ð\ÙL jkÒdÐN eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ
]ó½Þ¤eÊþ ÒLÒ[L eþÐSÐ-ScÞ]Ðeþ J ÒjcÐ_* `[õ`[ÞõLÐLÊ, SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiÒeþ
ÒjcÐÒ_ jkÐ¯ÆL ÒkÐB\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ LkÞÒka ¼ Ð cÐ[ö èþarþàÑ ªÆeþÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf
SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ @^ÞLeÊþ @^ÞL aÞõVÞh aÞÒeþÐ^Ñ ÒkmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf jÐc«Æ aNà
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐ_* jÐ=RXÏÐ ÒkÒmþ , jeþLÐeþ* jc\àL jÐSÞÒmþ ¼ Ð HkÞ LÐeþZeÊ
eþÐSÐ-ScÞ]Ðeþ ÒNÐºÑ¤LÊ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ aNàÒeþ jÐcÞmþç LeÞþaÐ jkS cÒ_kÊH _ÐkÚ ¼ Ð
@_Ô `lÒe,þ HkÞ ÒNÐºÑÒ¤eþ LÞRÞ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ QeÞþ[õ c^Ô eþkÞ\ÞaÐeÊþ, SÐ[Ñ¯Æ[Ð
aÞÒeþÐ^Ñ LkÞaÐ c^Ô jÊMLeþ kÊH _ÐkÚ ¼ Ð
Òj dÐkÐÒkD, ÒjÒ[Òafeþ jcªÆ `õcÊM SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[Ð `[õÞLÐ `õLÐh_
jkÞ[ `õ[Ôl aÐ `ÒeþÐl bþÐaÒeþ jÕhìÞ½¤ \ÞÒmþ ¼ Ð ÒN×eÑþh*eþ eþÐ¯,Æ $¼LÑeþÒcÐk_ J
aÞhè_Ð\ Leþ _ÞÒS `[õÞLÐ `õLÐh_ J jÕ`Ð]_Ð LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ c^ÊjË]_ ]Ðj _ÞÒS
`[öÞLÐ `õLÐh_ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ "]Þ JXÏÞ@Ð' J "½¤Ðeþç @$¼ç DLúf'eþ `õLÐh_ jk
jÕ`ó¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ'eþ BÕeþÐSÑ @Õheþ jÕ`Ð]_Ð ]Ð¯ÞÆ[è c^Ô
[Ð* kÐ[Òeþ \ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_LÊ HL ÒWÐj jèeË` Ò]aÐÒeþ
[Ð*eþ ]Ð_ @[Êf_Ñ¯Æ ¼ Ð aÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ* `[õ`[õÞLÐ jk
jÕ`ó¦ÞÆ @ÐkÊeÞþ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð HkÞ jc¯Æeþ `õcÊM Ò_[Ð ÒNÐàuÊ ]Ðj (1877-
1928), "@ÐhÐ', "cÊLe Ê 'þeþ `õLÐh_ jk `ÒeþÐl bþÐaÒeþ HaÕ "j[ÔaÐ]Ñ' J "jcÐS'
jk `õ[Ôl bþÐaÒeþ jÕhìÞ½¤ \ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð J `[õÞLÐ `õLÐh_ c^ÔÒeþ \ÞaÐ
_ÞaÞXÏ[ÐLÊ ]hàÐH ¼ Ð
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi LÐfÒeþ jÐcÐSÞL J ^ÐcÙL `õj=LÊ Ò_B c^Ô aÊwÞSÑaÑ*
]ó½Þ¤b=
þ ÑÒeþ HL `õLÐeþ jcÐ_[Ð Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÐH ¼ Ð jcÐSeþ [\ÐL\Þ[ _Ñ[Þ_Þ¯ÆcLÊ
ÒjcÐÒ_ dÊ¦ÞÆ J Òk[Ê @Ð^ÐeþÒeþ _ÞeÑlZ LÒmþ HaÕ @Òd×¦ÞÆL J @Òk[ÊL QÐmÞQ þ f_LÊ
LÊjÕ²ÆÐeþ [\Ð SÐ[Ñ¯Æ `õN[Þeþ aÐ^L ÒaÐmÞþ _ÞtÐ LÒmþ ¼ Ð @Ð^Ê_ÞL eþÐ½õ¤NW_ ÒaÒf
HbþfÞ QÐmÞþQfZÞeþ ÒjcÐÒ_ DÒo] LÐc_Ð LÒmþ ¼ Ð Ò]heþ ]ÊNà[Þ J ]Êaàf[Ð`ÐBÜ
ÒjcÐÒ_ cÊMÔ[Ó LÊjÕ²ÆÐeþ J eËYÏÞaÐ]Þ[ÐLÊ ]Ð¯ÑÆ LeÊþ\ÞÒm,þ LÐeþZ [Ð'eþ $¼ÐB]Ð

Ò_B aÞÒ]hÑ h¦ÞÆ bþÐeþ[LÊ jkSÒeþ LaçSÐ LeÞþ Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð LÊjÕ²ÆÐe,þ eËYÏÞaÐ]Þ[Ð
@Ð]ÞeÊþ BÕÒeþS jeþLÐeþ bþÐeþ[aÐjÑ*Ê aÞcÊ¦ÞÆ Ò]a HaÕ [Ð' yÐ_Òeþ jbÔþ[Ð, jÊjÕ²ôÆ[Þ
J @Ð^Ê_ÞL[Ð @ÐZÞÒ]a ÒaÐmÞþ c^Ô ÒjcÐÒ_ aÞhèÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ @ÐhÐÒeþ NÕNÐêþ
ÒcÒkeþ BÕÒeþS hÐj_eþ `õhÕjÐÒeþ 1900Òeþ "bÞþÒœÆÐeÞ@þÐ ªÆa' ÒmþMÞ\ÞÒm;
$LÑeþÒcÐk_ [Ð* eþQÞ[ bþÐeþ[ B[ÞkÐjÒeþ BÕÒeþS hÐj_LÊ "jÊaÀ¤à dÊN' ÒaÐmÞþ
LkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒNÐ`ÐfQtõ `õkeþÐS, dÞH aÔ=Ð[êL ÒhßfÑÒeþ _ÞS jcÐÒmþÐQ_Ð`ÐBÜ
jÊèÞþQÞ[ \ÞÒmþ , @[Ô«Æ _cõ jèeþÒeþ ÒmþMÞR«Þ,Æ ""hÊbþ lZÒeþ @ÐÒc÷cÐÒ_ BÕÒeþS
eþÐSÐ*Ê `ÐB@RÊ ¼ Ð BÕÒeþSeþÐS @Ðc÷cÐ_*Ê jbÔ[Ð Ò]B @R«Þ,Æ hÞlÐ Ò]B @R«Þ,Æ
af Ò]B @R«Þ,Æ @bþÐa aÊTÞþaÐeþ lc[Ð Ò]B @R«ÞÆ ¼ Ð''
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ Òd, HkÞ jc¯ÆÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[ó[è LÊjÕ²ÆÐeþeþ aÞÒeþÐ^LÊ
@^ÞL ckrþè Ò]D\ÞÒmþ HaÕ HkÞ LÐdàÔÒeþ BÕÒeþS jeþLÐeþ* jkÒdÐN LÐc_Ð LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
LÊjÕ²ÆÐeþ aÞÒeþÐ^Òeþ mþYaÞÏ ÐjLÐÒh, ÒjcÐ_* ]ó½Ò¤Þ eþ, SÐ[Ñ¯[Ðeþ @ÐahÔL[Ð ekÞ\m Þ Ðþ ¼ Ð
jÐc¯ÞLÆ bþÐaÒeþ BÕÒeþS jeþLÐeþeþ c^Ô @ÐahÔL[Ð \ÞmÐþ ¼ Ð HWÐÒeþ @ahÔ HL\Ð ¸¤½¤
ÒkaÐ DQÞ[ Òd, SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ S_êLÐfÒeþ Ò_[ó[è BÕÒeþS aÞew þÊ Òeþ @^ÞL LÒWÐeþ ÒkaÐeþ
jÐkj LeÞþ `ÐeÞa þ _ÐkÚ ¼ Ð Ò[ZÊ jÐcÐSÞL LÊjÕ²ÆÐeþLÊ mþlÔ LeÞþ SÐ[Ñ¯Æ HL[Ð LÐc_Ð
LeþÐdÐD\ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ `õo_ï bþÐaÒeþ [kÚÒeþ jeþLÐeþ `õ[Þ c^Ô jcÐÒmþÐQ_Ð eþk\ Þ m
Þ Ðþ ¼ Ð
HkÐLÊ Ò_[ó[e è þ èÞ`
þ Lè eþZ ÒL×hf eË` þ Òeþ Ò]MÐdÐB`ÐÒeþ ¼ Ð
LÊjÕ²ÆÐeþ c^ÔÒeþ aÞ`[ïÑL aów aÞaÐk, aÐmÔþ aÞaÐk, @ÕâÞhèÐj HaÕ ^ÐcÙL
@_Êº¤Ð_NÊXÏÞL D`Òeþ aõÐkêZeþ @Òk[ÊL Lróà[è @Ð]ÞÞLÊ jÐcÞmþç LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð
$¼LÑeþÒcÐk_* "cÐ^ ckÐ«ÞÆ* L_ÔÐjÊ_Ð', "^ËfÞ@Ð aÐaÐ' J "DLúf bõþcZÕ' @Ð]Þ
eþQ_ÐÒeþ HkÞ jaÊ LÊjÕ²ÆÐeþeþ aÞh] @ÐÒmþÐQ_Ð LeþÐdÐBRÞ HaÕ ÒjNÊXÏÞLÊ SÐ[Ñ¯Æ
]ÊNà[Þeþ LÐeþZ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐBRÞ ¼ Ð HkÞ èÕþèþÐ [[çLÐfÑ_ @_Ô jSà_ÐNÊXÏÞLÒeþ
c^Ô èÞþmþlÞ[ kÊH ¼¼Ð LÊjÕ²ÆÐeþeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ `õLÞõ¯ÆÐÒeþ JXÏÞhÐeþ @Ò_L
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ, d\Ð- $¼LÑeþÒcÐk_, eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯,Æ c^ÊjË]_ eþÐJ, aÞhè_Ð\ Leþ J
`ÔÐeÑþÒcÐk_, jÕ²ÆÐeþcf Ë L "aõÐkê jcÐS'Òeþ jÐcÞmþ ÒkÐB dÐB\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐLÊ ÒjcÐÒ_
kÞtÊ ^càWÐeÊþ @mþNÐ HL _Ë[_ ^cà, aõÐkê ^cà ÒaÐmÞþ aÞQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð kÞtÊ^càeþ
eËYÏÞaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤ ÒjcÐ_*Ê kÞtÊ^cà aÞÒeþÐ^Ñ ÒaÐmÞþ c^Ô cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð c^ÊjË]_
]Ðj Dn hÞlÐ`ÐBÜ LmÞþL[ÐÒeþ @ayÐ_ LeÊþ\ÞaÐ jc¯ÆÒeþ MõÑ½Þ@¤Ð_ç ^cà NõkZ LeÞþ
_ÞS jÕ²ÆÐeþaÐ]Þ[Ðeþ èÞþQ¯Æ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð
HkÞ èÞÒþ `õlÑÒeþ `ÊeÑþeþ keÞkþ eþ ]ÐjhcàÐ (1842-1871)* jÕauÒeþ jÐcÐ_Ô
QnàÐeþ @ÐahÔL[Ð ekÞRÞ ¼ Ð keÞkþ eþ \ÞÒmþ SÒZ jÕ²ô[ Æ `¨Þ[Æ ¼ Ð cÐ[õ SÐ[Ñ¯Æ aÞLÐh_ÞcÒ«Æ

`Ð¾¤Ð[Ô hÞlÐ J jÕ²Æ Ð eþ e þ ckrþ è L Ê Òj bþ m þ bþ Ð Òa aÊ T Þ þ \ Þ Ò mþ ¼¼Ð _Þ S Nõ Ð c
hõÑeþÐcQtõ`ÊeþÒeþ Òj 1866Òeþ _ÞS D]ÔcÒeþ HL ²ÊÆmþç yÐ`_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð
`ÊeÑÒeþ [Ð* D]ÔcÒeþ yÐ`Þ[ jÕ²ôÆ[ ²ÊÆmþçÒeþ NõÑLç, mþÐVÞ_ç @Ð]Þ hÞlÐLÊ `ÐWÔLõcÒeþ
jÐcÞmþ LeþÐdÐB\ÞmþÐ¼ Ð Òj [Ðf`[õ J Òm×þk ÒmþM_Ñ a]fÒeþ LÐNS J Lmþceþ
aÔakÐeþLÊ D#ÐkÞ[ LeÊþ\ÞaÐeÊþ eþlZhÑf aõÐkêZcÐ_*eþ QlÊhËf ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
keÞþkeþ kÊH[ ^cà èÞþarþà_ LeÞþ _ \ÞÒmþ ¼ Ð [\Ð`Þ `ÊeÑþeþ eþlZhÑf jÐcÐSÞL
èÞþÒahÒeþ [Ð*eþ HkÞjaÊ `]Òl` jÕ²ÆÐeþaÐ]Þ[ÐLÊ ]hàÐB\ÞmÐþ ¼ Ð ]ÊbÞÙleþ hÞLÐeþ
aÔ¦ÞÆLÊ SÐ[ÞaÐ]Ñ eþlZhÑf[ÐÒdÐNÊÜ jcÐS [Þeþ²ÆÐeþ LmþÐ ¼ Ð HkÐ keÞþke HaÕ @_Ô
aÊwÞSÑaÑ*Ê MÊaç aÞQfÞ[ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ S_êmNïÒeþ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞ@ÐbþÐiÐ J jÐkÞ[Ô HL @NõZÑ bËþcÞLÐ NõkZ
LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒdÒ[ÒaÒf _@* ]ÊbÞÙl, jÐcÐSÞL LÊjÕ²ÆÐeþ @Ð]Þ yÐ_Ñ¯Æ jcÐSÒeþ HL
jÕLVeþ yÞ[Þ D`ù_ï LeÞþ\ÞmÐ,þ ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞ@Ð bþÐiÐ J jÐkÞ[Ôeþ @jêÞ[Ð `õhï c^Ô
aÊwÞSÑaÑ aNàLÊ aÞQfÞ[ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeþÐwà ÒkmþÐ eËYÏÞaÐ]Þ[Ð J
jÐc«ÆaÐ]Ñ hó<¼feÊþ cÊ¦Æ ÒkÐB @Ð^Ê_ÞL jÐkÞ[Ôþ aÞLhÞ[ ÒkaÐeþ LÐf ¼ Ð `õ\c LeÞþ
HkÞ jc¯ÆÒeþ NÁ-D`_ÔÐj ÒmþMÐ ÒkmþÐ; LÐaÔ LaÞ[Ðeþ èÞþ^Þ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
d]ÞaÐ @ÐN bþfÞ Ò`×eþÐZÞL LÐaÔ c^Ô ÒmþMÐNmÐ,þ [kÚÒeþ @Ð^Ê_ÞL cZÞieþ jèeþLÊ
`õ[Þ_Þ^Þ[è cÞfÞmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, N=Ðêþ* "[`jèÞ_Ñ' HL Ò`×eþÐZÞL LÐaÔ ¼ Ð
ckÐLÐaÔ "eþÐcÐ¯ÆZ'eþ jÑ[Ð [kÚÒeþ _Ð¯ÞÆLÐ ¼ Ð cÐ[õ @Ð^Ê_ÞL NZ[Ð§ÞÆL aÞQÐeþeþ
`õbþÐaÒeþ `õbþÐaÞ[ LaÞ [kÚÒeþ NÐBR«ÞÆ :
cÞ\ÔÐ L\Ð ÒdÒa `õSÐH LkÞÒa ÒcfÞ ÒkÐB h[h[
cÞ\ÔÐ SÐZÞ SÐZÞ [ÐLÊ cÐ_Þ cÐ_Þ ÒaÐmþÐdÐH j[ j[ ¼ Ð
@\àÐ[ç eþÐSÐ jaà]Ð `õSÐ* aÞQÐeþLÊ NõkZ LeÞþÒ_aÐ DQÞ[ ¼ Ð H\ÞeÊþ cÒ_kÊH
Òd, Ò`×eþÐZÞL[Ð LaÞ*eþ @Ð^Ê_ÞL aÞQÐeþLÊ `õOV LeÞþaÐmþÐNÞ HL cÐ^Ôc cÐ[õ ¼ Ð WÞLç
ÒjkÞbf þ Þ "ckÐbþÐeþ[' @Ð^ÐeÞ[
þ @Ð^Ê_ÞL DLúf jÐkÞ[Ôeþ `õ\c ckÐLÐaÔ "ckÐdÐ[õÐ'Òeþ
LaÞ eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯Æ (1848-1908) jèÐ^Ñ_[Ðeþ aÞh] @\à Ò]BR«ÞÆ ¼ Ð Òj LkÞR«ÞÆ
Òd, @Ð«ÆeÞþL ]Êaàf[Ð J LÊjÕ²ÆÐeþ D`Òeþ S¯ÆmþÐbþ _ LeÞþ jèÐ^Ñ_[Ð L]ÐQÞ[ mþÐbþ
LeþÐdÐB _ `ÐÒeþ ¼ Ð LaÞ* D¦ÞÆÒe-þ
jèÐ^Ñ_[Ð ÒaÐmÞþ dÐkÐ ÒaÐBÒmþ @Ð`Z
Òj ÒLaf iXÏeÞþ`Ê `õbÊþ[Ðeþ RÐ¯ÆÐ ¼ Ð
Òj `õbÊþ[Ð QÐmÞþNÒmþ LfÞeþ ÒL×hÒf

aÒf dÞa jèÐ^Ñ_[Ð, `Þ¨Æ jÕÒN d\Ð
QÐmÞþdÐH, `Ð¨ÊÆ_Ð\, Òj `Þ¨Æeþ RÐ¯ÆÐ
eÞþ`Ê-@^Ñ_[Ð jÒ= è-@þ^Ñ_[Ð ¼ Ð
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ, E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeþÐwàÒeþ @Ð^Ê_ÞL JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ
DÒ_êi ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐeþ ÒLÒ[ SZ `õcM Ê jõ½Ð¤ * c^ÔÒeþ \ÞÒmþ $LÑeþ ÒcÐk_, eþÐ^Ð_Ð\
eþÐ¯,Æ c^Êj] Ë _ eþÐJ HaÕ N=Ðêþ ÒcÒkeþ ¼ Ð DÒ_êieþ HL aX LÐeþZ ÒkmþÐ, @Ð^Ê_ÞL
hÞlÐ J aÞhè jÐkÞ[Ô jk jõ½¤ÐcÐ_*eþ èÞþQ¯Æ ¼ Ð ÒjcÐ_* j®ÊMÒeþ HZÞÞLÞ aÞhÐf
aÞhè jÐkÞ[Ô J B[ÞkÐjeþ aÔÐ`L èÞ^Þ eþkÞ\ÞmÐþ HaÕ [Ð'eþ `õbþÐaÒeþ ÒjcÐ_*
]ó½Þ¤bþ=Ñ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkmþÐ, jSà_Ðeþ `õj= a]fÞmÐþ ¼ Ð "R cÐZ @ÐWNÊ¶'¤ (1902)
D`_ÔÐjÒeþ $¼LÑeþ ÒcÐk_ jÐeÞ@þÐ, bþNÞ@þÐ èÞþ jÐ^ÐeþZ QÐiÑ, LcàLÐeþ*Ê jÐkÞ[Ôeþ
cÊM`Ð[õ eËþÒ` Ò_Òmþ ¼ Ð
ÒdÒ[ÒaÒf JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-jÐkÞ[Ô _Ë@Ð eÕþN eËþ` `ÐBmþÐ, ÒjÒ[ÒaÒf [Ð'eþ
@jêÞ[Ð D`Òeþ aÐkÐeÊþ @ÐLõcZ c^Ô Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð
@ÐÒtÐf_eþ HL `õcÊM ÒaßhÞ½Ô¤ ÒkmþÐ , bþÐiÐ J jÕ²ôÆ[Þeþ jÊeþlÐ`ÐBÜ D]Ôc ¼ Ð [Ð'
`ÐBÜ `õ\Òc jcªÆ JXÏÞ@Ð bþÐiÐbþÐiÑ @ÕQfLÊ ÒNÐVÐH `õÒ]heþ hÐj_Ð^Ñ_ LeÞþaÐLÊ
]ÐaÞ LeþÐNmþÐ ¼ Ð èþarþàÑ ªÆeþÒeþþ bþÐiÐ-jÕ²ôÆ[Þ bÞþrÞþÒeþ HL jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h`ÐBÜ
@ÐÒtÐf_ ÒkmþÐ ¼ Ð
ÒdDÜ j*VÒdÐNÊÜ bþÐiÐ @ÐÒtÐf_eþ jË[õ`Ð[ ÒkmþÐ, [Ð'eþ HL `õcÊM aÞtÊ
\ÞmþÐ LÐ«ÞÆQtõ aÒtÐ`Ð^ÔÐ¯Æ* 1872Òeþ `õLÐhÞ[ `ÊªÞÆLÐ "DXÏÞ@Ð HLçVÞ jè[§Æ
bþÐiÐ _¯' ¼¼Ð aÐÒmþhèeþÒeþ LÐdàÔeþ[ HkÞ aÕNÐfÑ hÞlL SZL `ÊªÞÆLÐÒeþ dÊ¦ÞÆ
LeÞþ\ÞÒmþ Òd, JXÏÞ@Ð HL jè[§Æ bþÐiÐ _ÊÒkÜþ ¼ Ð HkÐ a=fÐ bþÐiÐeþ HL D`bþÐiÐ
cÐ[õ ! LÐ«ÞÆQtõ* dÊ¦ÞÆLÊ [LúÐfÑ_ @_Ô a=Ñ¯Æ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ J aÊwÞSÑaÑcÐÒ_
`õÐ¯Æ[Ó `õ[Ôl @\aÐ `ÒeþÐl jc\à_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ bþÐaÒeþ [\Ð
ÒLÐVà LÒQeÞþÒeþ JLÞm-þjÞeþªÆÐ]Ðeþ bþÐaÒeþ a=Ñ¯ÆcÐ_*eþ JXÏÞhÐÒeþ akÊf[Ð
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ `ÊZÞ M¨Æ M¨Æ ÒkÐB aÞbÞþ_ï `õÐÒ]hÞL hÐj_Ð^Ñ_ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
Ò[ZÊ, `ÊªÞÆLÐ `õLÐh_ÒdÐNÊÜ JXÏÞhÐeþ aÊwÞSÑaÑ `õcÐ] NZÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* c_Òeþ
JXÏÞhÐeþ bþÐiÐ-jÕ²ôÆ[Þ ÒmþÐ` `ÐBdÞaÐeþ bþ¯Æ jó½Þ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiLÊ
JXÏÞhÐÒeþ [èeþÐ_èÞ[ LmþÐ ¼ Ð
HkÞ j*V Ò[mþçNÊ @^ÊÔiÞ[ ]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ HaÕ kÞtÑ @^ÊÔiÞ[ `¾Þ¤c JXÏÞhÐÒeþ
c^Ô Ò]MÐNmþÐ ¼¼Ð $¼fÒeþ jcNõ JXÏÞhÐÒeþ bþÐiÐ-jÕ²ôÆ[Þeþ eþlÐ_ÞcÒ«Æ Òa×wÞL
@ÐÒtÐf_ [Ñaõ[eþ ÒkmþÐ ¼ Ð

jcèmþ`ÊeþÒeþ bþÐiÐ @ÐÒtÐf_
`¾Þ¤c JXÏÞhÐÒeþ eþkÞ\ÞaÐ jcªÆ NXÏSÐ[ HaÕ @_Ô @qfNÊXÏÞLeþ cÊMÔÐf¯Æ \ÞmþÐ
jcèmþ`Êeþ ¼ Ð ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐLÊ jcèmþ`Êeþ @qf aÐ Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ
jcèmþ`Êeþ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ BÕÒeþS hÐj_eþ @Ðeþc÷eÊþ ÒLtõ `õÒ]hÒeþ
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS ÒejÞÒXÃ¤ ÒjWÐÒeþ `õ\Òc jeþLÐeÑþ LÐNS`[õÒeþ `ÐjàÑ J D~àÊ
bþÐiÐeþ aÔakÐeþLÊ jèÑLó[Þ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð 1862eÊþ JXÏÞ@Ð bÐiÐeþ `õQf_ ÒkmþÐ ¼ Ð
ÒLtõ `õÒ]heþ @_Ô @ÕhÒeþ kÞtÑ J jcèmþ`ÊeþÒeþ JXÏÞ@Ðeþ `õQf_ÒdÐNÊÜ jeþLÐeþ
`õÐhÐj_ÞL @jÊaÞ^Ðeþ j®ÊMÑ_ ÒkÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ 1895Òeþ `ÊZÞ \Òeþ ÒjWÐÒeþ JXÏÞ@Ð
yÐ_Òeþ kÞtÑ jeþLÐeÑþ bþÐiÐ Òka ÒaÐmÞþ _ÞÒ~àh_ÐcÐ SÐeÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð kÞtÑLÊ Ò`õÐ#Ðk_
Ò]aÐmþÐNÞ ²ÊÆmþçÒeþ [ó[Ñ¯Æ ÒhõZÑeÊþ HkÐLÊ aÐ^Ô[ÐcËfL aÞi¯Æ LeÞþaÐmþÐNÞ `õªÆÐa
eþkÞmþÐ ¼ Ð 1896eÊþ `õªÆÐa LÐdàÔLÐeÑþ c^Ô ÒkmþÐ ¼ Ð
jeþLÐeÑþ @ÐÒ]h_ÐcÐeþ `õ[ÔÐkÐeþ HaÕ jcèmþ`ÊeþLÊ aÕN Ò`õjÞÒX_çjÞeþ JXÏÞhÐ
XÞbÞþS_ jk cÞhõZ ]ÐaÞ LeÞþ jcèmþ`ÊeþÒeþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐeþ `õcÊM
Ò_[Ð \ÞÒmþ QtõÒhMeþ ÒaÒkeþÐ J ÒaßLÊ¶¤_Ð\ `ËSÐeÑþ ¼ Ð HkÞ @ÐÒtÐf_LÊ bþÐeþ[Ñ¯Æ
SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ cXÏÒeþVç aÐ _eþc`xÑ eþÐS_Ñ[Þeþ HL `õ[Þ$¼f_ eËÒþ ` Ò]MÞÒka ¼ Ð
@ahÔ ÒjÒ[ÒaÒf JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ hÐMÐ yÐ`Þ[ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ
_eþc`xÑ eþÐS_Ñ[Þeþ @Ð^ÐeþÒeþ yÐ_Ñ¯Æ Ò_[ó[è ÒmþÐL jc\à_ D`Òeþ NÊe[ þÊ èþ Ò]Òmþ ¼ Ð
S_NZ_Ð ÒaÒf ÒmþÐL*Ê _ÞS cÐ[óbþÐiÐ JXÏÞ@Ð ÒaÐmÞþ SZÐBaÐLÊ aÊTþÐBÒmþ ¼ Ð d]ÞJ
jÊÒeþtõ jÐH* aÞÒ]õÐkeþ `Òeþ `Òeþ HkÞ @ÐÒtÐf_ jÕOVÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ, Ò_[ó[è
]ÐaÞ `ËeþZ`ÐBÜ kÞÕjÐ[êL `xÐ @ÐQeþZ LeÞþ _ \ÞÒmþ ¼ Ð aeÕ aÐeþcèÐeþ jbþÐ jcÞ[Þ
@ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ [kÚÒeþ _ÞSeþ dÊ¦ÞÆLÊ Ò\ÐBÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ `õhÐj_ J ÒmþÐL* @aN[Þ
_ÞcÒ«Æ JXÏÞ@Ð J BÕeþÐSÑÒeþ `õQÐeþ`[õcÐ_ aÃ¤Ð ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ aÔ[Ñ[ @ÐÒtÐf_LÊ
jÊ]óYÏ LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ jkeþ aÐkÐÒeþ NÐÜN¨ÆÐNÊXÏÞLÒeþ c^Ô jbþÐ jcÞ[Þ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[
ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐS_Ñ[ÞL ]ÐaÞ`ËeþZ`ÐBÜ ÒmþÐL*eþ jÕ`ó¦ÞÆ D`Òeþ NÊeÊþ[è Ò]B jcèmþ`Êeþeþ
yÐ_Ñ¯Æ Ò_[ó[è HL SÐ[Ñ¯Æ LrþàaÔ _ÞaàÐk LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð
jcèm` þ e
Ê e
þ þ bþÐiÐ @ÐÒtÐf_eþ @_Ô ÒLÒ[ÐVÞ ÒaßhÞ½Ô c^ÔÒeþ jeþLÐeþ* `ÐMLÊ
jêÐeþL `[õ Ò`õeþZ LeÐdÞaÐ, jÞcmþÐÒeþ aXÏmþÐV*Ê ÒbþVÞaÐjLÐÒh "ÒXmÞþÒNj_ç'Òeþ
dÞaÐ HaÕ @ÐÒtÐf_eþ Mnà `ËeþZjLÐÒh jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL* `ÐMeÊþ `Ð¶Þ¤ jÕNõk LeÞþaÐ
ÒkmþÐ @_Ô[c ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ N=Ðêþ ÒcÒkeþ "bþÐeþ[Ñ ÒeþÐ]_' HaÕ "DLúf
bþÐeþ[Ñ* _ÞÒa]_' hÑiàLÒeþ LaÞ[Ð ÒmþMÞ "jcèm` þ e
Ê þ kÞÒ[ßiZ
Þ Ñ'Òeþ `õLÐh LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
H\ÞÒeþ BÕÒeþS LcÞj_eþ DXÏçaÀ¤à*WÐeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ eþÐS_ÔaNà J jÐ^ÐeþZaNà*

`ÐMÒeþ jcè m þ ` Ê e þ e Ê þ JXÏ Þ @ Ðeþ DÒo] _Þ ¹ ¤ r Þ þ L Ê DWÐBÒ_aÐ mþ Ð NÞ _Þ Ò a]_
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð $¼LÑeþ ÒcÐk_ c^Ô "DLúf bõþcZÕ'Òeþ HkÞ _Þ¹¤rÞþLÊ dÊ¦ÞkÑ_ ÒaÐmÞþ
]hàÐB\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐSÒ_ß[ÞL @ÐÒtÐf_eþ `õQÐeþ `õjÐeþ ]ÞNÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ jÐkÞ[ÔLÊ
cÐ^Ôc bþÐaÒeþ aÔakÐeþ LeþÐdÐB`ÐÒeþ ÒaÐmÞþ aÊwÞSÑaÑ jÞw LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒhiÒeþ 1901Òeþ jeþLÐeþ jcèmþ`ÊeþÒeþ JXÏÞ@Ðeþ `Ê_Ó`õQf_ Òka ÒaÐmÞþ
_ÞÒ~àh_ÐcÐ SÐeÞþ LÒmþ ¼ Ð 1905Òeþ jcèmþ`ÊeþLÊ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_ jk cÞhõZ LeÞþ
]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ ÒjWÐÒeþ þ jeþLÐeÑþ ªÆeþÒeþ JXÏÞ@Ðe aÔakÐeþ @ÐD jcjÔÐ
jó½Þ¤ LmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð bþÐiÐ @ÐÒtÐf_eþ HkÞ j$¼f[ÐLÊ jaàbþÐeþ[Ñ¯Æ Ò_[ó[èeþ `õ[Ôl
jÕ`ó¦ÞÆ aÞ_Ð, yÐ_Ñ¯Æ Ò_[ó[è kÐjmþ LeÞþ `ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ, JXÏÞhÐ ªÆeþÒeþ Ò]MÞÒmþ
HkÐ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ ]ÐaÞLÊ ]óYÏ bÞþrÞþ `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð @ÐÒtÐf_LÊ jcªÆ
JXÏ@Þ Ð `[õ-`[õLÞ Ð J aÊwS Þ ÑaÑaNà jc\à_ SZÐBÒmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_ÒdÐNÊÜ @«Æ[Ó aÊwS Þ ÑaÑ
ªÆeþÒeþ HL[Ð @ÐjÞmþÐ ¼ Ð $¼fjèeËþ`, 1896 cjÞkÐÒeþ LVL _ÞaÐjÑ c^ÊjË]_ ]Ðj*Ê
a= mþÐVçjbþÐ mþÐNÞ `Ð\àÑ LeþÐdÞa ÒaÐmÞþ jcèm` þ e
Ê Òþ eþ jaàj®¤[ÞLÒõ c _Þ¹¤rÞþ _Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ ªÆeþÒeþ HkÞ HL[Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiÒeþ MÊaç jkÐ¯ÆL jÞw ÒkmþÐ ¼ Ð
bþÐiÐ @ÐÒtÐf_ ]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ c^Ô Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð NÕSÐceÊþ `õLÐhÞ[
"jèÒ]hÑ' (1875) HaÕ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆeÊþ `õLÐhÞ[ "N&Ðc JXÏÞ@Ð kÞ[aÐ]Þ_Ñ'
(1899) @ÐÒtÐf_LÊ `õ[Þ_Þ^Þ[è Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð 1881Òeþ bþÐiÐ jÊeþlÐ [\Ð @_ÔÐ_Ô
`õj=_ÞcÒ«Æ DLúf kÞ[aÐ]Þ_Ñ jbþÐ NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð 1890 ]hLÒeþ cÐXÏõÐjç
aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æ @^Ñ_y NÕSÐceþ ²ÊÆmþçcÐ_*Òeþ JXÏÞ@Ð hÞlÐeþ aÔayÐ ÒkmþÐ ¼ Ð cÐ[õ
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ* ]ÐaÞ jÒrþè NÕSÐcLÊ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ cÞhõZ LeþÐNmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
1936Òeþ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NWÞ[ ÒkaÐ `dàÔ«Æ N&Ðc cÐXÏõÐjç Ò`õjÞÒX_çjÞeþ
@Õh ÒkÐB eþkÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ bþÐiÐ @ÐÒtÐf_ @^ÞL [Ñaõ @ÐLÐeþ ^ÐeþZ LmþÐ ¼¼Ð BÕÒeþS
hÐj_ `ËaàeÊþ HkÞ @ÕQf JXÏÞhÐeþ eþÐSÒ_ß[ÞL ÒLtõ eËþÒ` aÞÒaQÞ[ ÒkÐB
@ÐjÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð HWÐÒeþ @Ð^Ê_ÞL hÞlÞ[ aNàeþ jÕMÔÐ @_Ô JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bÐiÑ @ÕQf
@Ò`lÐ @^ÞL ¼¼Ð `ÊZÞ, HkÞ Òl[õVÞ aÕN Ò`õjÞÒX_çjÞeþ @Õh ÒkÐB eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð
HcÞ[ÞÒeþ ÒLtõ `õÒ]h aÐ cÐXÏõÐjç [Êf_ÐÒeþ a= bþÐiÑ hÞlÞ[ J LcàQÐeÑþ*
jÕMÔÐ ÒahÑ ¼¼Ð Ò[ZÊ D`LËf @ÕQf _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ jÕOÐ[
@^ÞL J @ÐÒtÐf_ @^ÞL aÔÐ`L cÒ_ÒkmþÐ ¼¼Ð
JXÏÞ@Ð bþÐiÐ JXÏÞhÐÒeþ DÒo] ÒkaÐeþ bþ¯ÆÒeþ $¼LÑeþ ÒcÐk_ ÒLÒ[L yÐ_Ñ¯Æ
@cmþÐcÐ_*Ê Ò_B aÐÒmþhèeÒþ eþ `õ[ÞaÐ] jbþÐ @ÐÒ¯ÆÐS_ LÒmþ HaÕ jeþLÐeþ*Ê jêÐeþL

`[õ Ò]Òmþ ¼ Ð ²ÊÆmþçeÊþ JXÏÞ@Ð DÒo] ÒkaÐeþ @Ðh*Ð `RÒeþ @ÐqfÞL bþÐiÐÒeþ `ÐWÔ
`ÊªÆLeþ @bþÐaLÊ LÐeþZ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB `ÐÒeþ ¼ Ð HkÞ @bþÐaLÊ ]Ëeþ LeÞa
þ Ð`ÐBÜ c^Êj]
Ë _
eþÐJ "aÀ¤àÒaÐ^' J $¼LÑeþ ÒcÐk_ "@*cÐfÐ' [\Ð "bþÐeþ[ B[ÞkÐj' `ÊªÆL
eþQ_Ð LÒmþ ¼ Ð N=Ðêþ `õÐ\cÞL RÐ[õcÐ_* @ÐahÔL[ÐLÊ Ò]MÞ ÒLÒ[ÐVÞ kÞtÑ LaÞ[Ðeþ
@_ÊaÐ] LÒmþ ¼ Ð ÒN×eÑþh*eþ J aÞo] QeþZ `p_Ð¯ÆL c^Ô ²ÊÆmþç `ÐWÔ `ÊªÆL
ÒmþMÞÒm¼¼Ðþ LaÞ eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯Æ c^Ô bËÒNÐfWÐeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ NZÞ[ dÐÒL `õÒ[ÔL
aÞi¯ÆÒeþ `ÊªÆL ÒmþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÔÐeÑþÒcÐk_ @ÐQÐdàÔ* "JXÏÞhÐ B[ÞkÐj' ²ÊÆmþçÒeþ
aÔakÐeþ ÒkaÐ DÒ~hÔÒeþ ÒmþMÐ dÐB\ÞmþÐ¼ Ð HjaÊ `õ¯ÆÐj, þ cÐ[óbþÐiÐ JXÏÞ@ÐÒeþ
`ÐWÔ `ÊªÆLe @bþÐaS_Þ[ @jÊaÞ^ÐLÊ @Ò_L cÐ[õÐÒeþ ]Ëeþ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ bþÐiÐ J SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ HWÐLÐeþ I[ÞkÔ J `Ëaà ÒN×eþaLÊ Ò_B
Naà LeÞaÐ`ÐBÜ hÞlÐ Ò]B\ÞmþÐ ¼ Ð `ÔÐeÑþÒcÐk_* "JXÏÞhÐ B[ÞkÐj', $¼LÑeþ ÒcÐk_*
"bþÐeþ[ B[ÞkÐj' HaÕ eþÐch*eþ eþÐ¯Æ*eþ "LÐqÞLÐÒaeÑ'þ (_ÐVL)LÊ @_Ê^ÔÐ_ LÒmþ
¸¤½¤ Òka Òd, JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐjLÊ [kÚÒeþ ckÞcÐc¨ÞÆ[ LeþÐdÐBRÞ HaÕ SÐ[ÞLÊ Ò_B
Naà LeÞþaÐLÊ ÒmþÐL*Ê Ò`õeþZÐ ]Þ@ÐdÐBRÞ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ @[Ñ[ ÒdÒk[Ê ÒN×eþac¯Æ
ÒjkÞ Ò`õeþZÐÒeþ @_ÊÒ`õeÞþ[ ÒkÒmþ arþàcÐ_eþ ]Ê~àhÐLÊ ]Ëeþ LeÞþaÐ LÐWÞLeþ `ÐW
Òka _ÐkÚ ÒaÐmÞþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ c_Òeþ @ÐhÐ aÐuÞ\ÞÒmþÆ ¼ Ð HkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ
$¼LÑeþ ÒcÐk_* "DLúf bõþcZÕ'eþ _ÞÒcïÐ¦Æ `P¼ç¦ÞÆLÊ Ò]MÐdÐB`ÐÒe-þ
bþÐeþ[eþ jaàÒ]Òh Hc«Æ `õQÐeþ
àÞ[õ DLúfbËþcÞ @ÒV jèNà]èÐeþ ¼ Ð
`õLó[Þ Òdc«Æ ÒhÐbþÐ HWÐÒeþ ÒcmþÞRÞ
Hc«Æ Òj×tdàÔ eþÐhÞ bþÐeþÒ[ LÐkÞÜRÞ ?
"ckÐdÐ[õÐ'Òeþ LaÞ eþÐ^Ð_Ð\ eþÐ¯Æ DLúfeþ ÒN×eþa NÐ_ LeÞþ ÒmþMÞR«ÞÆ-
`Ê¹¤LÊÒ¨Æ Òhõº¤ [Ð'eþ ÒLheþ Òdj_
Òhõº¤ H _ÑfÐ]õÞ ^Ðc jcNõ DLúÒf ¼ Ð
_Þaj«ÞÆ _Ð_Ð yÒf Ò]aÒ]aÑ ÒdÒ[
bþÐeþ[, bþÐeþ[ MÒ¨Æ @ÐjÞ H `õÒ]Òh
aÞkeþÞÒa WÐÒa WÐÒa _ÞS eÊþQÞcÒ[
WÊf Òka @aÒhÒi `ÊZÞ H `ÊfÞÒ_
@MÞf-bþÐe[-[Ñ\à-bõþcZ jÊLó[
mþbÞþÒa LfÞÒeþ ÒmþÐÒL HkÞ yÒf bõþcÞ ¼ Ð

Òj LÐfeþ @_Ô aÊwÞSÑaÑcÐÒ_ c^Ô JXÏÞhÐeþ @[Ñ[LÊ Ò_B Naà LeÞþR«ÞÆ HaÕ
@Ð^Ê_ÞL[Ðeþ Ò`õlÐ`VÒeþ ÒjkÞbþfÞ HL @Ð]hà jcÐS NYÏÞaÐLÊ Ò`õeþZÐ Ò]BR«Þ¼ ÐÆ
c^ÊjË]_ ]Ðj _ÞÒS LaÞ _ÒkaÐ jÒrþè "DWÒeþ DWÒeþ DLúf j«ÆÐ_ DWÞaÊ [Ê ÒLÒ[
]ÞÒ_, `ËeÊþa ÒN×eþa `ËeÊþa ckÞcÐ `XÞa LÞ Ò[Ðeþ cÒ_' ÒaÐmÞþ NÑ[ ÒmþMÞR«ÞÆ ¼ Ð
HkÞjaÊ eþQ_Ð D`_ÞÒahaÐ]Ñ jÐÕ²ôÆ[ÞL Lróþà[èÒdÐNÊÜ yÐ_Ñ¯Æ jcÐSÒeþ aÞªÆÐeÞþ[
ÒkD\ÞaÐ kÑ_c_Ô[ÐLÊ ]Ëeþ LeÞa þ ÐmþÐNÞ D~Þ½¤ \ÞmÐþ ¼ Ð @[Ñ[eþ DweþZ ÒmþÐL* c_Òeþ
jèÐbÞþcÐ_ jó½Þ¤ LeÞþa ÒaÐmÞþ aÊwÞSÑaÑcÐÒ_ @ÐhÐ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1880 ]hL @ÐXÏLÊ eþÐSÔeþ aÞbÞþ_ï jkeþÐqfÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ aÊwÞSÑaÑ*
D]ÔcÒeþ jÐcÐSÞL J eþÐSÒ_ß[ÞL jÕNW_NÊXÏÞLeþ yÐ`_Ð ÒkmþÐ ¼ Ð jÕNW_NÊXÏÞL
c^ÔÒeþ `õcÊM \ÞÒmþ aÐÒmþhèeþeþ "Ò_h_Ðmþç ÒjÐjÐBVÞ' (1878), `ÐeþfÐÒMcÊ¨Þeþ
"DLúf kÞÒ[ßiÞZÑ jbþÐ' (1881) J LVLeþ "DLúf jbþÐ'(1882) ¼ Ð 1903
cjÞkÐÒeþ c^ÊjË]_ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ yÐ`Þ[ "DLúf j®¤Þf_Ñ'eþ `ËaàjËeÑþ eËþÒ`
HkÞ jÕNW_NÊXÏÞLÊ Ò]MÞÒka ¼ Ð ÒjNÊXÏÞLeþ LÐdàÔèÞþ^Þ yÐ`Þ[ jkeþdÐÒL jÑcÞ[
\ÞmþÐ; jÕMÔÐ_ËÔ_ aÊwÞSÑaÑ*Ê aÐ] Ò]Òmþ ÒjNÊXÏÞLeþ ÒL×ZjÞ S_Ð^Ðeþ _\ÞmþÐ ¼ Ð H
jaÊ jÒrþè aÞbÞþ_ï eþÐSÒ_ß[ÞL J jÐcÐSÞL `õj=LÊ ÒjWÐÒeþ @ÐÒmþÐQ_Ð LeþÐNmþÐ HaÕ
`[ÞõLÐ `õLÐh_LÊ HkÞ jÕNW_NÊXÏÞL ckrþè Ò]Òmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ` "Ò_h_Ðmþç
ÒjÐjÐBVÞ', "jÕaÐ] aÐkÞLÐ'eþ `õLÐh_ J jÕ`Ð]_Ð [\Ð "DLúf jbþÐ' jÕyÐ "DLúf
]Ñ`ÞLÐ'eþ `õLÐh_ jk jÕ`ó¦Æ \ÞÒm ¼ Ð jÕNW_cÐÒ_ 1885Òeþ LÕÒNõjeþ yÐ`_Ð
`Òeþ [Ð'eþ aÐiÙL @^ÞÒah_LÊ `õ[Þ_Þ^Þ `WÐBÒmþ ¼ Ð HkÞ LõcÒeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj
J HkÞ yÐ_Ñ¯Æ jÕNW_NÊXÏÞL c^ÔÒeþ ÒdÐNjË[õ eþlÐ ÒkmþÐ ¼ Ð @_Ô hvÒeþ LkÞÒm,þ
HkÞ jÕNW_NÊXÏÞL cÐ^ÔcÒeþ JXÏÞhÐ J aÐkÐeþeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ* c^ÔÒeþ jÕ`Làeþ
jË[õ NW_ ÒkmþÐ ¼ Ð $¼fÒe,þ JXÏÞhÐ `õj= LÕÒNõj cqÒeþ HaÕ LÕÒNõj aÐ SÐ[Ñ¯Æ
`õj= JXÏÞhÐ ªÆeþÒeþ @ÐÒmþÐQÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ Ò]MÞÒm,þ HL aÔÐ`L
SÐ[Ñ¯Æ @ÐÒtÐf_ NW_Òe DLúfÑ¯Æ aÊwÞSÑaÑeþ bËþcÞLÐ @[Ô«Æ ckrþè`ËÀà ¼ Ð
D[ÿÐ`Þ[ `õj=¼NÊXÏÞL c^ÔÒeþ ]ÐeÞþ]õÔ \ÞmÐþ @_Ô[c ckþrþè`ËÀ¤à `õj=¼¼Ð¼ aÊwÞSÑaÑ
]ó½ÞÒ¤e,þ ]ÐeþÞ]õÔeþ LÐeþZ ÒkþmÐþ LeþaówÞ, yÐ_Ñ¯Æ hÞÁ¤ d\Ð mÊþZ Ò`õÐ¦ÐÆ_ [\Ð SÐkÐþS
_ÞcàÐZeþ aÞÒmÐþ` HaÕ [fÞA LcàQÐeÑþ*¼ _Þcï Òa[_ B[ÔÐ]Þ¼ Ð ]ÐeÞþ]õÔÒdÐNÊÜ ÒmÐþL
cÐ[óbÐþiÐÒeþ mÞþMÞ[ `ÊªÆLVÞH c^Ô LÞZÞ `ÐeÊþ_ÐkÐþ«ÞÆ ÒaÐmÞþ 1913Òeþ $¼LÑeþ ÒcÐkþ_
ÒmþMÞ\ÞÒm¼¼Ðþ "JXÏÞA J _ajcèÐ]' 1895Òeþ ÒmþMÞmÐþ Òd, aÐÒmþhèeþ aSÐeÒþeþ mÊþZeþ
LÐVç[Þ EZÐ ÒkþaÐ `RÒeþ aXÏ LÐeþZ ÒkþmÐþ ]eÞ]Ôõ ¼ Ð NeÞa þ ÑÒdÐNÊÜ ÒmÐþL ÒbÐþSÞ A]ÞÒeþ
kÐþ[ÒMÐmÞþ Mnà LeÞþ `ÐeÊþ _ÐkÐþ«Þ¼ ÐÆ HbþfÞLÞ ÒjcÐ_*Ê jÐ^ÐeþZ MÐBaÐ c^Ô SÊVÊ _ÐkÞÚ¼ Ð

$¼fÒeþ mÊþZeþ aÔakÐþeþ LcÞ LcÞ dÐDRÞ¼ Ð 1886Òeþ "ÒjaL' c[aÔ¦Æ LeÞþ\ÞmÐþ
Òd, aõÞVÞh jeþLÐeþ @^Ñ_Òeþ ÒmÐþL*¼eþ A\ÞàL `õN[Þ ÒkþaÐÒeþ ÒL×ZjÞ `õcÐZ cÞfÊ
_ÐkÞÚ¼ Ð [Ñ\àdÐ[õÑ LeþaówÞeþ [Ñaõ jcÐÒmÐþQ_Ð LeÞþ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' 1868Òeþ ÒmþMÞ\ÞmÐþ
Òd, jaÊ [Ñ\àdÐ[õÑ*Ê¼ ^_ÞL ÒhõZÑeþ ÒaÐmÞþ êÞþ _ÞAdÐB _`ÐÒe¼¼Ð¼ `ÊZÞ, dÐ[õÐS_Þ[þ
ÒjcÐ_*¼ ]ÊÓML½¤ HcÞ[ÞÒeþ aÞ LÞRÞ Lcç _ÊÒkÜ¼ Ðþ HkÞþ yÞ[ÞÒeþ [Ð*¼WÐeÊþ @^ÞL Leþ
@jÊmþ LeÐþdÞaÐ DQÞ[ _ÊÒkÜ¼ Ðþ mÊþZ Ò`õÐ¦ÐÆ_ at ÒkþaÐ `Òeþ ÒdÒ[ jÕMÔÐÒeþ ÒmÐþL
@_ï jÕyÐ_eþ `xÐ kþeÐBÒþm,þ [ÐLÊ DÒmþîM LeÞþ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' ÒmþMÞ\ÞmÐþ, mÊþZ
VÞLL`ÐBÜ BÕmþ¨Æeþ mÞþbþeþ`Êm þDþ`Òeþ AhõÞ[ ÒkþaÐ jÒ[ ÒLÒ[ èÞþ[Ðèþ L\Ð¼¼!
¯Ð'ÆWÐeÊþ bÐþeþ[eþ @^ÞL ]ÊÒdàÐN AD L'Z ÒkÐBþ`ÐÒe¼¼?þ "jÕ²ÐÆeþL'eþ bÐþiÐÒeþ
ÒmÐþL*¼ `õ[Þ jÒcè]_hÑf ÒL×ZjÞ `õhÐj_ ÒmÐþL*Ê¼ HbþfÞ bÐþaÒeþ ÒeÐþSNÐeþhË_Ô
LeÞÒþa _ÐkÞÚ¼ Ð aÊwÞSÑaÑ*¼ @bÞÒþdÐN Òd, yÐ_Ñ¯Æ mþaZþ hÞÁ¤eþ aÞÒmÐþ` `Òeþ LÐc
kþeÐBþ\ÞaÐ ÒmÐþL*Ê¼ mÞþbþeþ`ÊmþeÊþ mþaZ Ac]Ð_Ñ LÐcÒeþ _ÞdÊ¦Æ LeÐþdÐB `ÐeÞþa _ÐkÞÚ¼ Ð
ÒLaf mþaZþ `õj=¼ _ÊÒkÜ,þ `õ[ÞeþlÐÒeþ @^ÞL Mnà, bÐBþjeÐþ¯Æ J [Ð*¼
LÐdàÔ`ÐfÞLÐ jbÔþ*Ê¼ @^ÞL ]eþcÐ HaÕ ÒmÐþL*¼ D`Òeþ FZbÐþeþ aówÞLÊ Ò_B c^Ô
aÊwÞSÑaÑ `[õ-`[õÞLÐ cÐ^ÔcÒeþ Òj jc¯ÒÆeþ _Þeþ«Æeþ ÒlÐbþ `õLÐh LeÞþ\ÞÒmþ HaÕ
bÐþeþ[eþ jèÐ\à a]fÒeþ BÕmþ¨Æeþ jèÐ\àLÊ BÕÒeþS jeþLÐeþ `õcÊM[Ð ]Þ@«ÞÆ ÒaÐmÞþ
@bÞÒþdÐN LeÊþ\ÞÒmþ¼¼ÐÆ WÞLç ÒjkÞþbþfÞ, 1878Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf "Acàjç H•'Æ
LÐdàÔLÐeÑþ ÒkþmÐ,þ [Ðeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþ LÊkÐþNmÐþ, HkÐþ]èÐeÐþ ÒmÐþÒL @^ÞL @jÊeþlÞ[
ÒkÒþa¼ Ðþ "ÒjaL' `[õÞLÐ c[ Ò]mÐ, d]Þ HkÞþ AB_LÊ `õ[ÔÐkÐþe þLeÞþ_ÞA _dÐH,
ÒmÐþL*¼WÐÒeþ jeþLÐeþ*¼eþ AyÐ _ÐkÞÚ ÒaÐmÞþ aÊTÐþdÞa¼ Ð¼ èÞþZÐc[Ó ÒmÐþL*¼eþ c^Ô
jeþLÐeþ*¼WÐeÊþ AyÐ [ÊVÞdÞa¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ aÊwÞSÑaÑ BÕÒeþS jeþLÐeþ D`Òeþ AyÐ eþMÞ\ÞÒm¼¼Ðþ H\ÞjkÞ[þ
AyÐ kþeÐBþaÐeþ `õLÞõ¯ÐÆ c^Ô LÞRÞ cÐ[õÐÒeþ Aeþc÷ ÒkÐBþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ aÐªÆaÞL[Ð A^ÐeÒþeþ
jeþLÐeþ dÐkÚ ÒdDÜWÞ bÊþmþ LeÊþ\ÞÒm,þ [Ðeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐLÊ ÒjcÐÒ_ `RÐD
_\ÞÒm¼¼Ð¼ _eþc`xÑ eÐþS_Ñ[ÞLÊ HkÐþ MÊa jÊkÐDþ\m Þ Ð,þ LÐeþZ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi LÐfÒeþ
jeþLÐeþ `õ[Þ @[Þ LÒWÐeþ AQeþZ LeÞþaÐ jc÷a _\ÞmÐ¼¼Ðþ ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, `[õ`[õÞLÐÒeþ
aÊwÞSÑaÑeþ c[-aÞc[ `õLÐh `ÐBaÐ]èÐeÐþ S_jÒQ[_[Ð aówÞ `ÐD\ÞmÐ¼¼Ð eÐþS_Ñ[ÞLÊ
NZÐbÞþcÊMÑ LeÞþaÐ ]ÞNÒeþ `õ[ÞÒa]_ Ò`õeþZ, bÐþiZ, ÒmþMÐ, jbÐ,þ jcÞ[Þ @ÐÒ¯ÆÐS_
A]Þ MÊaç D`ÒdÐNÑ jÞw ÒkmÐþ ¼ Ð
JXÏh
Þ Ðeþ aÊwSÞ ÑaÑ ÒdÒ[ÒaÒf aÐkÐþee þ þ aÊwS Þ ÑaÑ*¼ jÐ=Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj
A]Þ aÞb_ Þþ ï cqÒeþ HL[õÞ[ ÒkÒmþ; bÐþe[ þ aÞi¯ÆL jcjÔÐNÊXÏÞL jÕ`LàÒeþ `[õÞLÐ

cÐ^ÔcÒeþ c[aÔ¦Æ LeÞþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð LÐdàÔLÊ ANLÊ Ò_aÐLÊ D]Ôc LeÊþ\ÞÒm ¼ Ðþ WÞLç
ÒjkÞþ jc¯ÒÆeþ 1903 XÞÒjcèeþ 30 HaÕ 31 [ÐeÞM þ Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ `õ[ÒÞ dÐNÑ
jÕNW_ bþfÞ `õ[Ñ¯ÆcÐ_ ÒkD\ÞaÐ HL @_ÊºÐ¤_ "DLúf j®Þf ¤ _Ñ'þ LVLWÐÒeþ yÐ`Þ[
ÒkþmÐ ¼ Ð WÞLç HkÞþ jc¯ÒÆeþ cÐXõÐjWÐÒeþ LÕÒNõjeþ aÐiÞL à @^ÞÒah_ QÐmÞ\þ m Þ Ðþ HaÕ
jeþLÐeþ `õ[Þ LÕÒNõj Ò_[ó[è `ËaÐà Ò`lÐ @^ÞL LÒWÐeþ cÒ_ÐbÐþa `õLÐh LeÞa þ ÐLÊ D]Ôc
Aeþc÷ LeÞ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ@_Ô`lÒeþ, "DLúf j®Þf ¤ _Ñ' yÞeþ LmÐþ Òd, JXÏh Þ Ðeþ AqfÞL jèÐ\àLÊ
j®Þ¤f_Ñ `õcM Ê [Ð Ò]a HaÕ "eÐþS_Ñ[Þ' @\àÐ[ LÕÒNõj eÐþS_Ñ[ÞeþÊ ]ËeÒþeþ eþka þÞ ¼ Ð @_Ô
hvÒeþ LkÞÒm þ ,þ aÞÕh h[ÐvÑeþ AeþcÒ÷ eþ ÒdÒ[ÒaÒf eÐþ½¤õ ªÆeÒþeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_
HL ÒWÐj jèe` þË Ò_aÐ Aeþc÷ LmÐþ HaÕ [Ð'eþ `õcÐZþ jèe`þË jeþLÐe ` þ [õ Þ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ
aÞÒeÐþ^[Ð aówÞ `ÐBmÐ,þ WÞL ÒjÒ[ÒaÒf "DLúf j®Þf ¤ _Ñ' _ÐÜÒeþ JXÏh Þ Ðeþ aÊwS Þ ÑaÑ
HL jè[§Æ jÕNW_ @Ðeþc÷ LÒmþ HaÕ "eÐþS_Ñ[Þ'eÊþ HkÐ ]ËeÒþeþ eþka þÞ ÒaÐmÞþ _Þ¹r ¤ þÞ
Ò_Òm,þ dÐkÐeþ `õL[ ó @\à ÒkþmÐþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjWÐeÊþ ]ËÒeBþ dÐB aõÞVÞh jeþLÐeþeþ
_ÞLV[eþ ÒkþaÐ¼¼Ð cÒ_ÒkþmÐ,þ ÒdcÞ[Þ aõÞVÞh A_ÊN[Ô HaÕ LÕÒNõj eÐþS_Ñ[Þ c^ÔÒeþ
DLúfÑ¯Æ aÊwÞSÑaÑ `õ\cVÞLÊ aÐRÞÒ_B ]èÞ[Ñ¯ÆVÞLÊ ]ËÒeBþ Ò]Òm¼¼Ðþ `õ\c "DLúf
j®Þ¤f_Ñ'Òeþ jcNõ JXÏÞA bÐþiÐ-bÐþiÑ @qfeÊþ `õÐ¯Æ 350 SZ `õ[Þ_Þ^Þ ÒdÐN
Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ jbÐþ`[Þ[è LeÞþ\ÞÒmþ c¯ËÆeþbþ&¼ ckÐþeÐþSÐ hõÑeÐþc Qtõ bþ&¼ Ò]J HaÕ
j®Þ¤f_Ñeþ j$¼f[Ð LÐc_Ð LeÞþ aÐrþàÐ `WÐB\ÞÒmþ JþXÏÞhÐ XÞbÞþS_eþ QÞ$¼ç LcÞj_eþ
ÒL.SÞ. NÊ©Ð¼¼ÐÆ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþcÐ_*Ê¼ j®Þ¤f_ÑÒeþ ÒdÐNÒ]aÐLÊ LÐÒf jeþLÐeþ
aÐjt LeÞÒþa, ÒjkÞþ Ah*ÐÒeþ `ÐeÞþ[ ÒkþaÐLÊ \ÞaÐ `õªÐÆaNÊXÏÞLÊ c^Ô jeþLÐeþ*Ê¼
@ÐNeÊþ Ò]MÐB ]ÞAdÐB\ÞmÐ,þ dÐkÐþeþ @\à Òkþa jeþLÐeþ*¼ @_Êc[Þ Ò_B `õªÐÆa
`Ðj LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ 1885Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ NW_ ÒaÒf jeþLÐeþ `õ[Þ
Ò_[óaót ÒdDÜ A_ÊN[Ô Ò]MÐB\ÞÒm,þ 1903Òeþþ "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ NW_ ÒaÒf
DLúfÑ¯Æ Ò_[ó[è ÒjkÞþ bÐþa `õ]hà_ LÒmþ¼ Ðþ HkÞþ A^ÐeÒþeþ cÒ_ ÒkÐBþ`ÐÒeþ Òd,
JXÏÞhÐ @«Æ[Ó SÐ[Ñ¯Æ[Ð `õhïÒeþ Ò]heþ @_ÔcÐ_*¼WÐeÊþ ]ÊB ]huÞ `õÐ¯Æ `RÒeþ
NmþÐ¼ ! HkÞþ A^ÐeÒþeþ HL\Ð aÞ cÒ_ ÒkÐBþ`ÐÒeþ Òd SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ aÞÒeÐþ^
LeÞþaÐjLÐÒh kÊH[ DLúf j®Þ¤f_Ñeþ NW_ LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ð¼ @\àÐ[ SÐ[Ñ¯Æ jèÐ\à
HaÕ `õÐÒ]hÞL jèÐ\à c^ÔÒeþ èÞþ`ËeþL[Ð jc÷a _ÊÒkÜ¼ Ðþ cÐ[õ `õLó[Òeþ Ò]MÞÒmþ
HkÐþ j[ _ÊÒkÜ¼ Ðþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ `õ[ÒdÐNÑ aÐ aÞÒeÐþ^Ñ jÕNW_ bÐþaÒeþ DLúf
j®¤f_ÑLÊ Ò]MÞÒkþa _ÐkÞÚ¼¼Ð d]ÞJ ÒLÒ[ÐVÞ `õj=¼LÊ Ò_B Dbþ¯Æ aÞQÐeþ^ÐeÐþ
c^ÔÒeþ c[ `Ð\àLÔ eþkÞþ\ÞmÐ,þ [\Ð`Þ LÕÒNõjeþ HL jkÒþdÐNÑ bÐþaÒeþ HaÕ
SÐ[Ñ¯Æ[Ð jÕNõÐceþ HL @bÞþ_ï @Õh eËÒþ` kÞÚ "DLúf j®¤f_Ñ'LÊ Ò]MÞÒkþa¼ Ð `õLó[Òeþ

Ò]MÞÒm,þ Dbþ¯Æ jÕNW_ c^ÔÒeþ eþkÞþ\ÞaÐ jcèueþ SVÞf[ÐLÊ `Ê<Ð_Ê`Ê<¼ jcÑlÐ
_LeÞþaÐ dÐÒL `õj=¼VÞLÊ aÊTÞþaÐ jkþS _ÊkÜ¼ Ðþ
HkÐþ `ËaàeÊþ DmþîÞMÞ[ Òd, SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ `õ[ÞºÐ¤ èþWÐeÊþ JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï
jÐcÐSÞL jÕNW_, d\Ð- DLúf jbÐþ A]Þ LÕÒNõjeþ aÐiÞàL @^ÞÒah_LÊ `õ[Þ_Þ^Þ
`WÐD\ÞÒm¼¼Ðþ JXÏÞhÐeþ `[õ`[õÞLÐÒeþ c^Ô 1878eþ "Acàj HœÆÆ',Æ bÐþBjeÐþ¯Æ*¼ ]eþcÐ
A]Þ `õj=¼LÊ Ò_B SÐ[Ñ¯Æ[ÐbÞþrÞþL c[Ðc[ `õLÐh `ÐD\ÞmÐ¼¼Ð¼ [Ð' jÒrþè JXÏÞ@Ð
bÐþiÐbÐþiÑ @qfeþ HL[õÑLeþZ bþfÞ AqfÞL `õhïeþ AÒmÐþQ_Ð_ÞcÞrþ HL AqfÞL
jÕNW_eþ AahÔL[Ð eþkÞþRÞ ÒaÐmÞþ aÊwÞSÑaÑ aNà @_Êbþa LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ HL[õÑLeþZ
`õhïLÊ Ò_B @qf - @qf c^ÔÒeþ cÒ[ßLÔ _ \ÞaÐeÊþ LÕÒNõjÒeþ [ÐkÐþ AÒmÐþQÞ[
ÒkÐBþ `ÐeÊþ _\ÞmÐ¼¼Ðþ Aeþc÷Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj yÞeþ LeÞþ\ÞmÐþ Òd, ÒdDÜ `õj=¼LÊ Ò_B
@ÐÒ`Ði c[`Ð\àLÔ eþkÞþRÞ, ÒjkÞþ `õj=¼LÊ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ AÒmÐþQ_Ð èÞþjeþLÊ
@ZÐdÞa _ÐkÞÚ¼ Ð Òj `õhï `õ\Òc @_Ô cqÒeþ AÒmÐþQÞ[ Òkþa¼ Ð HkÞþ A^ÐeÒþeþ c^ÊjË]_
]Ðj aÐ c^ÊaÐaÊ a=Ñ¯Æ Ò_[Ð jÊÒeþtõ_Ð\ aÐ_ÐSàÑ*¼ jkþ AÒmÐþQ_Ð LeÞþ HL a=¼
`õÐÒ]hÞL j®Þ¤f_Ñ yÐ`_ LeÞþaÐLÊ c_y LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ AhÐ \ÞmÐ,þ [kÞÚÒeþ AqfÞL
`õj=¼ AÒmÐþQÞ[ Òkþa¼ Ð 1888Òeþ DLúf jbÐþ HkÞþ `õªÐÆaLÊ jèÐN[ LeÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
d]Þ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj eÐþ½õÑ¤¯Æ ªÆeþeþ `õj=¼LÊ AÒmÐþQ_Ð LeÞþa, [ÐkÐÒkÒmþ a=¼
`õÐÒ]hÞL j®Þ¤f_ÑÒeþ `õÐÒ]hÞL ªÆeþeþ jcjÔÐeþ aÞQÐeþ AÒmÐþQ_Ð Òkþa¼ Ð @\àÐ[
Dbþ ¯ Æ jÕNW_ èþ ¸ ¤ e þ L Ê jkÒþ d ÐN LeÞ Ò þ a ¼¼Ð 1888Òeþ j®Þ ¤ f _Ñeþ `õ \ c
@^ÞÒah_ c^Ô AÒ¯ÐÆSÞ[ ÒkþmÐ,þ LÞ«ÊÆ [kÞÚÒeþ a=¼ `õÒ]hy JXÏÞhÐ XÞbÞþS_
aÐkÐÒþeþ eþkÞþ\ÞaÐ JXÏÞA bÐþiÐ-bÐþiÑ ÒmÐþL (d\Ð jcèmþ`Êeþ J N&Ð¼ce)þ ÒdÐN Ò]aÐLÊ
XLÐ ÒkÐBþ `ÐeÞÒþmþ _ÐkÞÚ¼ Ð LÐeþZ ÒjcÐÒ_ K`QÐeÞþL bþÐaÒeþ a= `õÒ]he _Êk«Þ,Æ
d]ÞJ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bþÐiÑ¼ ¼ Ð $¼fÒeþ HkÞþ `õÐÒ]hÞL j®Þ¤f_Ñ , JXÏÞA bÐþiÐ-bÐþiÑ
jcjÔÐeþ AÒmÐþQ_Ð`ÐBÜ D`dÊ¦Æ cq `õcÐZÞ[ ÒkþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð HkÐ L'Z HL aÞXÏcè_Ð
_ÊÒkÜþ Òd JXÏÞhÐ `õj= @ÐÒmþÐQ_Ð`ÐBÜ D~Þ½¤ jbþÐÒeþ N&Ðc J jcèmþ`ÊeþaÐjÑ
JXÏÞ@Ð bþÐNÒ_B `ÐeÞþÒa _ÐkÚ ¼ ? HkÐþ DrÐþeÊ ÒþLaf JXÏÞhÐ ªÆeÒþeþ HL AqfÞL
j®Þ¤f_Ñeþ AahÔL[Ð @_ÊbËþ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
c[ `Ð\àLÔeþ @_Ô HL LÐeþZ ÒkþmÐþ Òd, 1903Òeþ jeþLÐeþ jcªÆ JXÏÞA
bÐiÐ-bÐþiÑ @qfLÊ, cÐXõÐj [\Ð ÒLtõ `õÒ]heÊþ AZÞ Òa=¼mþ Ò`õjÞÒX_çjÞ @^Ñ_Òeþ
HL[õÑLeþZ LeÞþaÐLÊ `õªÐÆa Ò]Òm¼¼Ðþ JXÏÞhÐeþ aÊwÞSÑaÑ jeþLÐeþ*eþ¼ HkÞþ `õªÐÆaLÊ
jèÐN[ LmÐÒþaÒf, LÕÒNõjeþ cÐXõÐj @^ÞÒah_Òeþ [ÐLÊÊ¼ @NõÐkÔþ LeÐþNmÐ,þ LÐeþZ
HèÞþ aÞb¦þ ÑLeþZ]èÐeÐþ `õÒ]hNÊXÏÞLeþ bÞr þ Þþ eþka
Þþ _ÐkÞÜ¼ Ð cÐXõÐj LÕÒNõj @^ÞÒah_Òeþ

JXÏÞhÐeþ `ÐqSZ `õ[Þ_Þ^Þ D`yÞ[ \ÞÒm¼¼Ð ÒjcÐÒ_ yÞeþ _Þ¾Þ¤[ ÒkÒþmþ Òþd, AqfÞL
`õj=¼`ÐBÜ JXÏÞhÐ ªÆeÒþeþ j=¼W_ NW_ LeÐþdÞaÐ DQÞ[¼ Ð LÕÒNõjeþ aÞÒeÐþ^Ñ bÐþaÒeþ
_ÊÒkÜ,þ cÐ[õ HL bÞþ_ï cqeþ @ÐahÔL[Ð ÒjcÐÒ_ [Ñaõ bþÐaÒeþ @_Êbþa LÒm¼¼Ðþ
aXÏ L\Ð ÒkþmÐþ Òd, 1903Òeþ DLúf j®Þ¤f_Ñeþ NW_ `Òeþ LÕÒNõj jkþ
JXÏÞhÐ aÊwÞSÑaÑ*¼ jÕ`Là [ÊVÞdÐB _\ÞmþÐ¼ Ð HèÞþLÞ "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ @Z-A_ÊºÐ¤_ÞL
cÊM`[õ bþfÞ LÐc LeÊþ\ÞaÐ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' LÕÒNõjeþ cÐXõÐj @^ÞÒah_ jÕ`LàÒeþ
c«ÆaÔ Ò]B ÒmþMÞ\ÞmÐþ Òd, ]Þ_Ê]Þ_ LÕÒNõj AÒtÐf_ ]óYÏeÊþ ]óYÏ[eþ ÒkDþRÞ¼ Ð
LÕÒNõjeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ' ÒL×ZjÞ c«ÆaÔ Ò]B_\ÞmþÐ ¼¼Ð DLúf
j®Þ¤f_ÑÒeþ c^Ô LÕÒNõj aÞew þÊ Òeþ L]ÐQÞ[ç `õªÐÆa `Ðjç ÒkÐB _ÐkÚ¼! DLúf j®Þ¤f_Ñeþ
jèÐN[ jÕNÑ[eþ _ÐÜ \ÞmÐþ "bÐþeþ[ NÑ[ÞLÐ'¼¼Ð¼ eÐþ^Ð_Ð\ eÐþ¯Æ*¼]èÐeÐþ mÞþMÞ[ HkÞþ jÕNÑ[Òeþ
"jÒaàiÐÕ Ò_Ð S__Ñ bÐþeþ[' @\àÐ[ bÐþeþ[ Ac jcª*eþ cÐ' ÒaÐmÞþ LÊkÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ
1907Òeþ _ÞÒS c^ÊjË]_ ]Ðj, 1906eþ LmÞþL[Ð LÕÒNõjÒeþ ÒdÐN Ò]B\ÞaÐ
JXÏÞhÐ `õ[Þ_Þ^Þ*¼ j®Ð¤_ÐÒ\à HL jèÐN[ jbÐþeþ AÒ¯ÐÆS_ LeÞþ @^ÞÒah_LÊ HdÐH
AÒ¯ÆÐþSÞ[ jaà aókþ[ j®Þ¤f_Ñ ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ 1886 J 1912 c^ÔÒeþ
Òj 17 \eþ LÕÒNõjeþ aÐiÙL @^ÞÒah_Òeþ ÒdÐN Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ c^Êj] Ë _ ]Ðj*
SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj `õÑ[ÞLÊ jÊ¸¤½¤ LÒeþ ¼ Ð bÐþeþ[eþ ckÞþcÐ NÐ_ LeÞþ Òj ÒmþMÞ\ÞÒm:þ
H bÐþeþ[ bËþcÞ Ac÷eþ S__Ñ
`ÊZÔbËþcÞ _ÐkÞÚ jeÞþ HkÐþeþ
@cËmÔþ ]Êmþîàbþ eþ[_eþ MZÞ
jaÊ Ò]h cÒ^Ô H Ò]h jÐe¼¼Ðþ
WÞLç ÒjkÞþbþfÞ c^ÊjË]_ eÐJþ "S_êbËþcÞ' LaÞ[ÐÒeþ LkÞþ\ÞÒmþ:Æ
[ÊkÞþ cÐ S_c bËþcÞ àÞ[õ bÐþeþ[ bËþcÞ
Ò[ÐkþeÞþ j«ÐÆ_ AÒc÷ @VÊ jeÒþa¼ Ð
$¼LÑeþ ÒcÐkþ_ bÐþeþ[ J [Ð'eþ Òl[õNÊXÏÞL c^ÔÒeþ \ÞaÐ _ÞaÞXÏ jcèuLÊ aÔÐMÔÐ
LeÞþ HL _ÞauÒeþ bÐþeþ[LÊ HL [Ð_`ÊeÐ d§Æ HaÕ @qfNÊXÏÞLÊ [Ð_`ÊeÐþeþ `Þrþf
[Ðeþ jkþ [Êf_Ð LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ `õÒ[ÔL `ÞÞrþf [Ðeeþþ jè[§Æ ^è_Þ HaÕ jcÒªÆ cÞhÞÒmþ
dÐB [Ð_`ÊeÐþ d§¼¼ÐÆ [_ê^ÔeÊþ ÒL×ZjÞVÞ aÐ^Ð`õÐ©Æ ÒkÒþmþ d§ÆVÞ _ÞSeþ jÊc^Êe[ þ Ð kþeÐH¼¼Ðþ
HkÞbþ fþ Þ @Ò_L D]ÐkþeZ þ cÞfÞa, ÒdDÜ\ÞeþÊ jÞw kÊHþ Òd JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_
eÐþ½õÑ¤¯Æ[Ðeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþ_ÐkÐþ«Þ,Æ aeÕþ JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ bþÐeþ[Ñ¯Æ[Ðeþ HL @bÞþ_ï

@=¼ ÒaÐmÞþ aÞQÐeþ LeÞþR«Þ¼ ÐÆ "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ cÊMÔ LrþàÐ c^ÊjË]_ ]Ðj H jcèuÒeþ
dÐkÐþ LkÞþR«Þ,Æ [ÐkÐþ Òah `õZÞ^Ð_ÒdÐNÔ:
"DLúf S__Ñ' bÐþeþ[ S__Ñ*¼eþ j`[ïÑ LÞcèÐ h[öã _Êkþ«Þ¼ ÐÆ bÐþeþ[ S__Ñ*¼eþ
`Ðq R@ ÒNÐVÞ `Ê[õ¼ Ð bÞþ_ï bÞþ_ï hÞhÊ*¼`ÐBÜ aÞbÞþ_ï `õLÐeþ èÞþQdàÔÐ AahÔL¼¼Ð ...
ÒdDÜ c^Êc¯ÑÆ cËrÞÙ eËþ`Òeþ S__Ñ hÞhÊLÊ ªÆ_Ô`Ð_ LeÐþ«Þ,Æ DLúf S__Ñ ASÞ ÒjkÞþ
Òjïkc þ ¯ÑÆ cËrÞÙÒeþ Ac÷cÐ_*¼ j®ÊMÒeþ D`yÞ[ ÒkÐBþ @R«Þ¼ ÐÆ HkÞþ cËrÞÙ bÐþe[
þ cÐ[Ð*¼eþ
ÒNÐVÞH cËrÞÙ aÞÒhi¼¼Ð HkÞþ eËþ`VÞ bÐþeþ[cÐ[Ð*¼eþ ÒNÐVÞH @a[Ðe¼¼Ðþ
JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ @jêÞ[Ð mþÐNÞ, "DLúf j®Þ¤f_Ñ' aÔ[Ñ[ c^ÊaÐaÊ @ÐkÊeÞþ @Ò_L
@_Êº¤Ð_ NYÏÞ\ÞÒmþ ¼ Ð [_ê^ÔÒeþ "JXÏÞhÐ Ò¸¤ÐVàj HÒjÐjÞHj_ç', "JXÏÞhÐ @ÐVà ÒJèeþçj
H¨Æ @ÐVà ²ÊÆmþç', "JXÏÞhÐ [ÐfNÊXÏ jÕO', "DLúf ÒVÒ_eÞ'þ [\Ð LVÒeþ 1908Òeþ
yÐ`Þ[ aÐfÞLÐ aÞ]ÔÐf¯Æ @_Ô[c ¼ Ð HjaÊ jÐ=LÊ bþÐeþ[eþ eþÐ½õÑ¤¯Æ D_ï[ÞLÊ c^Ô Òj
ÒLÒa ÒN×Z LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐ bþfÞ @ÕQfeþ jÐcNõÞL aÞLÐhÒeþ kÚ eþÐ½õ¤eþ `õN[ÞÞ
jc÷a ÒaÐmÞþ Òj jaà]Ð [Là LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
cÐ[õ HkÐ jkÞÞ[þ HL\Ð c^Ô jèÑLÐeþ LeÞþaÐLÊ Òkþa Òd, 1903 `Òeþ SÐ[Ñ¯Æ
LÕÒNõj jkþ JXÏÞhÐ aÊwÞSÑaÑ*¼ jcèuÒeþ LÞRÞVÐ hÞ\Þf[Ð Ò]MÐdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ `ËaàeÊþ
`õ]rþ ÒLÒ[ÐVÞ c«ÆaÔ aÐkÐÒþeþ aÊwÞSÑaÑ*¼ c^ÔÒeþ @_Ô HL ÒNÐºÑ¤ eþkÞþ\ÞÒmþ
ÒþdDÜcÐÒ_ HZÞLÞ LÕÒNõj jkþ JXÏÞhÐeþ jcèuLÊ `ÒeÐlÒeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐ Aeþc÷
LÒm¼¼Ðþ cÊMÔ[Ó NXÏSÐ[ eþÐSÐ J ScÞ]Ðeþ aNà J ÒjcÐ_* jc\àLcÐÒ_ HkÞ
ÒNÐºÑ¤Òeþ jÐcÞmþ \ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐÒ_ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ
jÒcè]_hÑf JXÏÞA bÐþiÐ-jÕ²ôÆ[Þeþ @jêÞ[ÐLÊ ÒdÐXÊ\ÞÒmþ j[, cÐ[õ @jmþ LÐeþZ
\ÞmÐþ Òd, LÕÒNõjeþ DNõ aõÞVÞh aÞÒeÐþ^[Ð jkþ ÒjcÐÒ_ [Ðf Ò]B `ÐeÊþ _\ÞÒm¼¼Ðþ
$¼fÒeþ d\Ðjc÷a LÕÒNõjeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐ Aeþc÷ LÒm¼¼Ðþ JXÏÞhÐeþ A^Ê_ÞL
eÐþS_Ñ[ÞÒeþ ÒjcÐ_*¼eþ Lrþàó[è eþkÞþ\ÞaÐ dÐÒL "DLúf j®Þ¤f_Ñ' LÕÒNõjeþ HL
jcÐ«ÆeÐþf jÕNW_ bþfÞ eþkÞþmÐ¼¼Ðþ HkÞþ LÕÒNõj aÞÒeÐþ^Ñ c[ `õÐ¯Æ[Ó eÐþSÐ-
ScÞ]Ðeþ*]èÐeþÐ `õLÐhÞ[ `[õ`[õÞLÐÒeþ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf¼¼Ð ÒjkÞþ êþZeþ `[õÞLÐ
c^ÔÒeþ \ÞÒmþ "þNXÏSÐ[ aÐjÞ_Ñ' HaÕ "jcèmþ`Êeþ kÞÒþ[ßiÞZÑ' A]Þ¼ Ð aÞÕh h[ÐvÑeþ
Aeþc÷eÊþ ÒdÒ[ÒaÒf LÕÒNõjeþ aõÞVh aÞÒeÐþ^[Ð [Ñaõ ÒkþaÐLÊ Aeþc÷ LmÐ,þ HcÐÒ_
aNàjèÐ\àÒdÐNÊÜ jeþLÐe*þ aÞÒeÐþ^Òeþ jÐcÞmþ ÒþkÐBþ `ÐeÞÒþmþ _ÐkÞÚ¼ Ð Ò[ZÊ, JXÏÞhÐ
SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_LÊ LÕÒNõjeÊþ ]ËeÒþeþ eþMÞaÐLÊ `õ¯ÐÆj LÒm¼¼Ð
"DLúf j®Þ¤f_Ñ' [\Ð JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ @Ò_L jc¯ÒÆeþ NXÏSÐ[
eÐþSÐ-ScÞ]ÐeþcÐ_*¼WÐeÊþ A\ÞàL jkÒþdÐN `ÐD\ÞÒm¼¼Ðþ Ò[ZÊ JXÏÞhÐ AÒtÐf_Òeþ LÞRÞ

LÐf dÐHÜ jÐc«ÆaNàeþ Lrþàó[è SÐeÞþ eþkÞþmÐ¼¼Ðþ HkÐþ ÒLÒ[LÐÕhÒeþ JXÏÞhÐeþ LÕÒNõj jkþ
jcèuLÊ `õbÐþaÞ[ LmÐ¼¼Ðþ $¼f[Ó 1885Òeþ LÕÒNõj `õ[ÞºÐ¤ ÒkþaÐeþ ]ÑOà 35 aià
LÐf êÞþ @\àÐ[ 1920 dÐÒL JXÏÞhÐÒeþ [Ðeþ hÐMÐ yÐ`_ ÒkÐBþ `ÐeÞþ _\ÞmÐ¼¼Ðþ
ÒjkÞþ jc¯ÒÆeþ JXÏÞhÐeþ aÊwÞSÑaÑ jcËk SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_eþ cÊMÔ jèeþ SÐ[Ñ¯Æ
LÕÒNõjeþ cÊkÐÜþcÊkÞÚ aÞÒeÐþ^ LeÊþ _\ÞmÐþ j[, cÐ[õ HLÐ HLÐ jc[ÐfÒeþ QÐmÞþaÐLÊ
`õ¯ÐÆj LeÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒNÐVÐH aÐLÔÒeþ LkÞÒþm,þ HkÞþ jc¯ÒÆeþ JXÏÞhÐ aÊwÞSÑaÑ*¼
c^ÔÒeþ HLÐ^ÞL c[ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf¼¼Ð [_ê^ÔeÊþ ÒNÐVÐH `õ^Ð_ c[ d]Þ j®Þ¤f_Ñ
J LÕÒNõj c^ÔÒeþ èÞ`ËeþL[Ð LÐc_Ð LeÊþ\ÞmÐ;þ @_Ô HL ÒNÐºÑ,¤ dÐkÐþ eþÐSÐ-
ScÞ]Ðeþ J jÐc«ÆaNàLÊ Ò_B NWÞ[, LÕÒNõjeÊþ ]ËeÒþeþ eþkÞþ aõÞVÞh `õ[Þ A_ÊN[Ô
Ò]MÐBmÐ¼¼Ðþ H ]ÊBVÞLÊ aÐ] Ò]Òmþ aÞÕh h[ÐvÑeþ `õÐeþc÷ ]hLÒeþ [ó[Ñ¯Æ ÒNÐºÑ¤eþ
D]çNc ÒkþmÐ,þ dÐkÐþ èþarþàÑ LÐfÒeþ "j[ÔaÐ]Ñ ÒNÐºÑ'¤ _ÐcÒeþ bÐþiÐ, jÐkÞþ[Ô,
eÐþS_Ñ[Þ A]Þ aÞbÞþ_ï Òl[õÒeþ jè[§Æ èÞþQÞ[Þ eþMÞmÐ¼¼Ðþ c^ÊjË]_ ]Ðj, $¼LÑeþ ÒcÐkþ_
A]Þ*¼ ÒNÐºÑ¤LÊ d]Þ D]Ðeþ`xÑ aÐ "mÞþaeÐþm'þ ÒaÐmÞþ LÊkÐþdÞa , eÐþSÐ-ScÞ]Ðeþ
ÒNÐºÑ¤eþ aÊwÞSÑaÑ*Ê¼ aõÞVÞh @_ÊN[ ÒNÐºÑ¤ ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LeÐþdÐB `ÐÒe¼¼Ðþ @_Ô
`lÒeþ ÒNÐàuÊ ]Ðj, _ÑfL¶¤ ]Ðj A]Þ*¼ Ò_[ó[èÒeþ NWÞ[ dÊa SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
j[ÔaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤LÊ "_eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ' ÒaÐmÞþ _ÐcÞ[ LeÐþdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ HkÞþ
_ÐcNÊXÏÞLeþ aÔakÐþeþ jÊaÞ^Ð ]ó½Þ¤eÊþ HaÕ ÒLaf JXÏÞhÐ eÐS_Ñ[Þ èÞÒþ`õlÑÒeþ
LeÐþdÐBRÞ¼ Ð Ò[ZÊ, [ÐLÊ @_Ô\Ð _ÞAdÞaÐ L\Ð _ÊÒkÜ¼ Ðþ
JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ ]ÊB LÐfÐÕh

JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êiLÊ d]Þ ]ÊB LÐfÐÕhÒeþ aÞbþ¦Æ LeÐþdÐH, Ò[Òa
DLúf j®Þ¤f_Ñeþ Aeþc÷ @\àÐ[ç 1903 dÐÒL Òkþa `õ\c `dàÔÐ¯Æ HaÕ 1903eÊþ
1920 dÐÒL Òkþa ]èÞ[Ñ¯Æ `dàÔÐ¯¼¼ÐÆ 1920 cjÞkÐÒþeþ @jkÒþdÐN AÒtÐf_eþ
Aeþc÷ ÒkþmÐþ HaÕ jcNõ bÐþeþ[Òeþ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐceþ jèeËþ` a]fÞmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ aià
DLúf j®Þ¤f_Ñ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒeþ jÐcÞmþ ÒþkþmÐ¼¼Ðþ @\àÐ[ A_ÊºÐ¤_ÞL bÐþaÒeþ LÕÒNõjeþ
hÐMÐ bÐþaÒeþ DLúf `õÒ]h LÕÒNõj LcÞVÞeþ yÐ`_Ð ÒkþmÐ¼¼Ðþ 1920eþ _ÐN`Êeþ
LÕÒNõjÒeþ bÐþiÐ bÞþrÞÒþeþ LÕÒNõjeþ hÐMÐ NW_ LeÞþaLÊ _Þ¹¤rÞþ _ÞAÒkþmÐþ `Òeþ DLúf
j®Þ¤f_Ñeþ `õcÊM mþlÔ - bÐþiÐbÞþrÞþL `õÒ]h NW_LÊ - LÕÒNõjeþ jc\à_ cÞfÞmÐ¼¼Ðþ
JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð ÒdÒk[Ê HL JXÏÞA SÐ[Þeþ @jêÞ[Ð_ÞcÒ«Æ AÒtÐf_, [ÐLÊ jeþLÐeÑþ
cÐ_Ô[Ð cÞfÞaÐ `ËaàeÊþ jaàbÐþeþ[Ñ¯Æ ÒmÐþL ªÆeÒþeþ cÐ_Ô[Ð cÞfÞNmÐ¼¼Ðþ @_Ô hvÒeþ
LkÞÒþm,þ 1903Òeþ cÐXõÐj LÕÒNõjÒeþ JXÏÞA bÐþiÐ-bÐþiÑ Òl[õeþ HL[õÑLeþZLÊ

`õLÐeÐþ«ÒÆeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþ LÕÒNõj Ò_[óaNà JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*¼ jÕÒN ÒdDÜ
c_Ð«Æeþ jó½Þ¤ LeÞþ\ÞÒm,þ [ÐkÐþ 1920Òeþ HL eþLcÒeþ Òhi ÒkmÐ,þ LÐeþZ _ÐN`Êeþ
LÕÒNõj JXÏÞhÐ bÐþiÐbÞr þ ÞLþ `õÒ]h NW_eþ mþlÔLÊ jèÐN[ LmÐþ HaÕ jeþLÐeÑþ cÐ_Ô[Ð
cÞfÞaÐeþ 16 aià `ËaàeÊþ [ÐLÊ jèÑLó[Þ Ò]BÒ]mÐ¼¼Ðþ cÐ[õ HkÞþ ÒdDÜ `õÐ¯Æ ]ÊB ]huÞ
LÐf (1903eÊþ 1920), [ÐLÊ hÐ«Æ jc¯Æ ÒaÐmÞþ LÊkÐþdÐB _`ÐÒe¼¼Ðþ ÒNÐVÐH
]ó½Þ¤eÊþ HkÞþ LÐfÐÕhÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞQÐeþ^ÐeÐþ èÞþ`Lè ÒkþmÐ¼¼Ðþ LÞ«ÊÆ @_Ô ]ÞNeÊþ
Ò]MÞÒm,þ HkÞþ LÐfÐÕhÒeþ [Þ_ÞVÞ dÐL SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤ jè-jè c[Ð]hàLÊ yÐ`_
LeÞþaÐ jLÐÒh [õÞ`l [ÞAeÞÒþm,þ dÐkÐ $¼fÒeþ JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eÐþS_Ñ[ÞÒeþ
[Ñaõ ÒaßQÐeÞþL jÕOià Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ¼1920eþ OVZÐafÑ jÞw LeÞÒþ]mÐþ Òd,
HZÞLÞ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[Ða]Ñ JXÏÞhÐ eÐþS_Ñ[Þeþ Ò_[ó[è Ò_Òa HaÕ @_ÔcÐÒ_
[Ð*¼ Ò_[ó[èLÊ jèÑLÐeþ LeÞÒþa¼ Ð ÒhiÒeþ D]Ðeþ`xÑ c^ÊaÐaÊ c^Ô þ 1924Òeþ
LÕÒNõ j e jbÔþ ÒkÒþ m ¼¼Ðþ @_Ô `lÒeþ aõ Þ V Þ h @_Ê N [ eþ Ð SÐ-eþ Ð SÊ X Ï Ð ÒNÐºÑ¤
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eÐþS_Ñ[ÞeÊþ ]ËÒeBþ NÒm¼¼Ðþ
c^ÊjË]_ ]Ðj A]Þ*¼ Ò_[ó[èÒeþ èÞþQÐfÞ[ mÞþaeÐþmþ ÒNÐºÑ¤ \ÞÒmþ `õ\c `ÞYÏÞeþ
A^Ê_ÞL SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ¼¼Ð ÒjcÐÒ_ ANeÊþ Ò]MÞ\ÞaÐ eÐþSÒ_ß[ÞL èÕþèÐÒþeþ eÐþSÐ-
ScÞ]Ðeþ*¼eþ kÞÚ `õbÊþ[è eþkÊþ\ÞmÐ¼¼Ðþ D]ÐkþeþZ jèeËþ`, ÒjcÐ_*¼ c^ÔeÊþ @Ò_Lþ (d\Ð-
$¼LÑeþ ÒcÐkþ_, eÐþ^Ð_Ð\, c^ÊjË]_ ]Ðj, c^ÊjË]_ eÐJþ A]Þ)*eþ S_ê 1857eþ
NZ aÞÒ]õÐkþ ÒafLÊ ÒkÐBþ jÐeÞþ\ÞmÐ,þ ÒdDÜ\ÞÒeþ jÞ`ÐkÑþcÐÒ_ cÊMÔLrþàÐ ÒkþaÐ jÒrþè
Ò_[ó[è eþkÞþ\ÞmÐþ eÐþSÐ-ScÞ]Ðeþ*¼ kÐþ[Òe¼¼Ð Ò[ZÊ, HkÞþ aÊwÞSÑaÑ aNà eÐþS_Ñ[ÞLÊ
eÐþS]èÐeþeþÊ S_`\LÊ AZÞaÐ ÒaÒf Òd jÐc«ÆaNà `õ[Þ @[Þ D]ÐjÑ_ ÒkÐBþ`ÐeÞÒa þ
_ÐkÞÚ, [ÐkÐþ @_jèÑLÐdàÔ¼ Ð [Ð'RXÏÐ, AÒtÐf_eþ jÕÒdÐS_Ð`ÐBÜ AahÔL `Ð¶Þ¤_ÞcÞrþ
`õÐ¯Æ[Ó aÊwS Þ ÑaÑ ÒNÐºÑ¤ jÐc«ÆaNà `ÐMÒeþ kÐþ[ `[ÐD\ÞÒm¼¼Ð `ÊZ,Þ $¼LÑeþ ÒcÐkþ_*Ê¼
NXÏSÐ[eþ Ò]JèÐ_ bÐþaÒeþ _Þd¦ Ê ÆÞ Ò]B ÒkDþ aÐ c^Êj] Ë _*Ê eþÐS¼JLÞmþ _Þd¦ Ê Æ LeÞþ
ÒkDþ aÐ eÐþ^Ð_Ð\*¼ `ÊªL Æ `õLÐh_ _ÞcÒ«Æ jÐkÐþdÔ `õ]Ð_ LeÞþ ÒkD,þ jÐc«ÆaNà mÞa þ eÐþmþ
ÒNÐºÑ¤LÊ _ÞS Lrþ[ óà Òè eþ eþMÞ `ÐeÞ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ HkÞ DÒ_êi LÐfÒeþ LÕÒNõjeþ
Ò_[ó[Òè eþ \ÞaÐ ÒLÒ[L Ò_[Ð c^Ô @ÐqfÞL[ÐeÊþ EwèL à Ê DWÞ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð JXÏhÞ Ðeþ
@ÐqfÞL @jê[ Þ Ð `õhL ï Ê HkÞ Ò_[ÐcÐÒ_ dÒ\ÐQÞ[ ckrþè Ò]D _\ÞÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèe` þË
"a=bþ=' ÒkÒmþ a= `õÒ]h bþÐN bþÐN ÒkÐBdÞaÐeþ ÒdDÜ @Ðh*Ð jó½¤Þ ÒkmþÐ, [Ð'eþ
akÊ `Ëae à þÊ `õÐLó[L Þ JXÏh Þ Ð M¨Æ aÞM¨ÞÆ[ ÒkÐB jÐeÞ\þ m Þ Ðþ ¼ Ð HaÕ [Ð'eþ HL[õÑLeþZmþÐNÞ
"DLúf j®Þf ¤ _Ñ' `õ¯Ðj LeÊ\þ m Þ Ðþ ¼ Ð HkÞ `õ¯ÆÐjLÊ D¦Æ Ò_[ÐcÐÒ_ @ÐahÔL j®¤Ð_ Ò]D
_ÐkÐ«ÞÆ ÒaÐmÞþ c^ÊaÐaÊ J DLúfeþ @_ÔÐ_Ô mÞa þ eþÐmþç Ò_[óaNà @bþÒÞ dÐN LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð

HkÞ þ j aÊ LÐeþ Z eÊ þ eÐþ S Ð-eÐþ S Ê X Ï Ð *¼ jeþ L ÐeÑþ A_Ê N [Ô eþ k Þ þ R Þ SÐZÞ jÊ w Ð
ÒjcÐ_*¼WÐeÊþ mÞþaeÐþmþcÐÒ_ aÞoÞ_ï ÒkþÐB SÐþ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eÐþS_Ñ[ÞLÊ AÒNB Ò_aÐ
_ÞcÒ«Æ jÐkþj LeÞþ`ÐeÊþ _\ÞÒm¼¼Ðþ $¼fÒeþ JXÏÞhÐ AÒtÐf_Òeþ jÐc«ÑÆ `õbÐþa`ÐBÜ aÐV
jkþS ÒkmþÐ¼ Ðþ jÐc«ÑÆ `õbÐþaeþ _Þ]hà_ jèeËþ` eÐþSÐ-ScÞ]Ðe*ÊÊ aÐ] Ò]Òmþ DLúf
j®Þ¤f_Ñeþ jbÐþ`[Þ `]Òeþ @_Ô LÐkÐþLÊ Aeþc÷Òeþ cÒ_Ð_Ñ[Æ LeÐþdÐD _\ÞmÐ¼¼Ðþ
1917Òeþ `õ\c LeÞþ $¼LÑeþ ÒcÐkþ_*¼ bþfÞ SÒZ c^ÔaNàÑ¯Æ*Ê¼ jbÐþ`[Þ cÒ_Ð_Ñ[
LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ mÞa þ eÐþmþ ÒNÐºÑ¤eþ @_Ô HL ÒaßhÞ½Ô¤ ÒkþmÐþ Òd, HkÐþ j[ÔaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤eþ
_eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[Ð jkþ [Ðf cÞfÐB `ÐeÞþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ `ÞYÏÞeþ A^Ê_ÞL aÊwÞSÑaÑ
bþÐaÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ aõÞVÞh aÞÒeÐþ^[ÐLÊ [Ñaõ LÒmþ
aÐ jÐc«ÑÆ `õbÐþaLÊ @asÐ LÒm,þ ANõkþ \ÞaÐ jÒrþè [ÐLÊ mÞþaeÐþmþcÐÒ_ jkþSÒeþ NõkþZ
LeÞþ`ÐeÞÒþmþ _ÐkÞÚ¼ Ð D]ÐkþeþZ jèeËþ`, 1912Òeþ aÞkÐþeþ J JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ ÒkþmÐþ
DrÐþeÊþ JXÏÞhÐeþ jè[§Æ `õÒ]h ÒkþaÐeþ AhÐ cDfÞNmÐþ HaÕ jeþLÐeþWÐÒeþ JXÏÞhÐ
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ* \ÞaÐ AyÐ akÊþ cÐ[õÐÒeþ kõÐj þ `ÐBmÐ¼¼Ðþ ÒjÒ[ÒaÒf c^Êj] Ë _ jeþLÐeþ
D`Òeþ QÐ` `LÐBaÐ`ÐBÜ NZ AÒtÐf_eþ mþlÔ Ò_B LVLÒeþ "`õSÐ `õ[Þ_Þ^Þ jbþÐ'
NW_ LÒm¼¼Ðþ jbÐþ QDLÞ]ÐeÑþ Leþ DÒo] jÒc[ N&Ð¼ceþ JXÏÞhÐ jkþ HL[õÑLeþZ
]ÐaÞ LmÐ¼¼Ðþ cÐ[õ NZ AÒtÐf_eþ mþlÔ Ò_B ÒdÒ[ÒaÒf "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ S[Ñ¯Æ
LÕÒNõjÒeþ cÞfÞ[ ÒkþaÐeþ L\Ð `XÏÞmÐ,þ c^ÊaÐaÊ [ÐkÐþ jkþSÒe NõkþZ LeÞþ `ÐeÞÒþmþ
_ÐkÞÚ¼ Ð ÒNÐàuÊ ]Ðj*¼ Ò_[ó[èÒeþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ DLúf j®Þ¤f_Ñeþ
1920Òeþ @_ÊºÞ¤[ ÒkþaÐLÊ \ÞaÐ @^ÞÒah_LÊ _ÞS _Þ¯Æ§ÆZÐ^Ñ_ LeÞþÒ_Òaþ ÒþaÐmÞþ
@Ðh*Ð LeÞþ c^ÊaÐaÊ [kÞÚÒeþ ÒdÐN jÊwÐ Ò]Òmþ _ÐkÞÚ¼ Ð
_eþc`xÑÆ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*Ê¼ JXÏÞhÐ eÐþS_Ñ[ÞÒeþ af cÞfÞmÐþ , ÒdÒ[ÒaÒf
a=Òeþ 1905-06Òeþ jèÒ]hÑ AÒtÐf_ Aeþc÷ ÒkþmÐþ HaÕ [Ðeþ `õbÐþa @_Ô
@qfcÐ_*Òeþ aÞ `XÏÞmÐ¼¼Ðþ JXÏÞhÐÒeþ _ÑfL¶¤ ]Ðj,þ ÒNÐàuÊ ]Ðj A]Þ dÊaÒNÐºÑ¤
[Ðeþ jc\à_ LÒm¼¼Ðþ 1912Òeþ jè[§Æ aÞkÐþeþ `õÒ]hÒeþ JXÏÞhÐLÊ jÐcÞmþ LeÞþ]ÞANmÐþ
`Òeþ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h ]ÐaÞLÊ jeþLÐeþ DÒ`lÐ LÒmþ ÒaÐmÞþ `õ[Ñ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HkÞþ
OVZÐ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*¼ c_Òeþ jeþLÐeþ*¼ `õ[Þ \ÞaÐ ÒcÐkþ bÐþaLÊ @Ò_L cÐ[õÐÒeþ
bþ=¼ LmÐ¼¼Ðþ HkÐþeþ mÐþbþ cÞfÞmÐþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*Ê¼ Ð¼ aÞkÐþeþ J JXÏÞhÐ `õÒ]h
NW_eþ [Þ_Þ aià `ËaàeþÊ 1909Òeþ jÐlÑÒNÐ`ÐfWÐÒeþ j[ÔaÐ]Ñ `õ[ÞºÐ¤ LeÞþ ÒjcÐÒ_
jÞw LeÞþ jÐeÞþ\ÞÒmþ Òþd, @_ÊºÐ¤_ NYÏÞaÐÒeþ HaÕ [Ðeþ j$¼f[Ð _ÞcÞrþ eÐþSÐ-eÐþSÊXÏÐ*¼
@\à jÐkÐþdÔ HaÕ jeþLÐeÑþ @_Ê]Ð_ a]fÒeþ ÒahÞ AahÔL A«ÆeÞþL BoÐh¦ÞÆe,þ
jcËkþ`ÐBÜ aÔ¦ÞÆ jèÐ\à [ÔÐN LeÞþaÐeþ cÒ_ÐaórÞþe¼ Ðþ 1919Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf cÒÃ¤NÊ

ÒQcçjÒ$Ð¼XÏà hÐj_ jÕ²ÐÆeþ `Òeþ c^Ô jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NWÞ[ ÒkþmÐþ _ÐkÞÚ,
ÒmÐþL*¼ c_Òeþ jeþLÐeþ `õ[Þ \ÞaÐ jcªÆ ÒcÐk bþ=¼ ÒkþmÐ¼¼Ðþ $¼fÒeþ JXÏh Þ Ð eÐþS_Ñ[ÞÒeþ
dÊa _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*¼ `õbÐþ aÆ aówÞ `ÐBþmÐ¼¼Ðþ HkÐ jkÞ[þ JXÏh Þ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ HL
_ËA ÒjÐ`Ð_LÊ QYÏa Þ Ðeþ `õL¯
Þõ ÐÆ Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒLaf eþÐS_Ñ[Þ LÐkÞÚL;Þ jÐkÞ[ þ Ô, jÕ²ôÆ[,Þ
LfÐ, aÞsÐ_ `õ[V Þ Þ Òl[õÒeþ JXÏh Þ ÐLÊ jaàbÐþe[ þ Ñ¯Æ ªÆeÒþeþ jcÐkÞ[ þ ÒkþaÐLÊ `XÏa Þ ÒaÐmþÞ
`[õ-`[õL Þ ÐÒeþ c[ `õLÐh `ÐBmÐ¼¼Ðþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjWÐeÊþ ]Ëe[ þ Ð eþMa Þ Ð a]fÒeþ J[Ò`õÐ[
ÒkþaÐ kÞÚ JXÏhÞ Ð`ÐBÜ aÞLÁ¤ ÒaÐmÞþ aÊwS Þ ÑaÑ ÒNÐºÑ¤ aÊTþÞ `ÐeÞÒm þ ¼ Ðþ
ÒdDÜ ÒLÒ[ÐVÞ OVZÐÒdÐNÊÜ 1919-20 ÒafLÊ aÊwÞSÑaÑeþ jeþLÐeþ HaÕ
jeþLÐeÑþ A_ÊN[Ôeþ eÐþS_Ñ[ÞWÐeÊþ `ËÀ¤à[Ó ÒcÐkþbþ=¼ OVÞmÐ,þ [_ê^ÔÒeþ HL `õcÊM
OVZÐ \ÞmÐþ `&Ðaeþ SÐmÞAþ_JèÐmÐþ aÐN kþ[ÔÐLÐ¨¼¼ÐÆ hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à D`Ð¯ÒÆeþ jbÐþ LeÊþ\ÞaÐ
_ÞeÑþkþ S_[Ð*¼ D`Òeþ ÒjWÐÒeþ NÊfÞcÐXÏ ÒkþmÐþ HaÕ [kÞÚÒeþ jkþjõÐ^ÞL ÒmÐþL þ
`õÐZ[ÔÐN LÒm¼¼Ðþ [Ð'WÐeÊþ aXÏ L\Ð, _ÞeÑþkþ ÒmÐþL*¼eþ kþ[ÔÐLÐeÑþ*Ê¼ _ÞtÐ LeÞaÐ
èÞaÒrþà @]Ðmþ[ jkÒþdÐN Ò]aÐ`ÐBÜ BÕmþ¨ÒÆeþ `Ð¶Þ¤ jÕNõkþ ÒkþmÐ¼¼Ð¼ jeþLÐeeþþ HþkÞþ
aaàeþLÐ¨Æ `Òeþ aÊwÞSÑaÑ yÞeþ _Þ¾Þ¤[ ÒkÒþm þÒþd, aõÞVÞhcÐÒ_ Ò`ß[óL cÒ_ÐbÐþa
Ò_B bÐþe[ þ Òeþ hÐj_ LeÊþ _ÐkÐþ«Þ¼ ÐÆ Ò_ÐkÞÒm þ þ cÐ'-aÐ` ÒkÐBþ jeþLÐeþ HbþfÞ _ÐeþLÑ¯Æ
OVZÐ OVÞaÐLÊ Ò]B _\ÐÒ«Æ aÐ ]ÊbþàÐNÔeÊþÊ [ÐkÐ OVÞ[ ÒkÐBþ\ÞÒmþ [Ðeþ jc\à_ LeÞþ
_\ÐÒ«¼¼ÐÆ HdÐH jeþLÐeþ `õ[Þ ÒLÐkþf cÒ_ÐbÐþa eþMÞ\ÞaÐ HaÕ 1918-1919 `Òeþ
AyÐ kþeÐBþ\ÞaÐ aÊwÞSÑaÑeþ aõÞVÞh aÞÒeÐþ^[Ð J A[êaÔ\ÐLÊ LaÞ N=Ðêþ ÒcÒkþeþ
"bÐþeþ[Ñ bÐþa_Ð'Òeþ MÊaç bþmþ bÐÒþa aÔÐMÔÐ LeÞþR«Þ¼ ÐÆ ]èÞ-@\à ÒaÐ^L HkÞþ LaÞ[ÐÒeþ
Òj Ló»¤*Ê¼ jÒcèÐ^_ LeÞþaÐ AfÒeþ aõÞVÞh `õ[Þ LVË¦ÞÆ LeÞþ LkÞþR«Þ:Æ
ÒNÐmþL c¨Æf _ÐÒ\ mþlÔ LeÞþ
Lkþ«ÞÆ bÐþeþ[Ñ LÞÒhÐeÑ,þ
bÐþeþ[-c¨ÒÆf dÐkÐþ Lmþ _Ð\
c_Ê ÒkDþ _ÐkÞÚ `ÐÒjÐeÞþ
ÒNÐÒ`Òtõ, RÒf SÐ[ÞLÊf _ÐhÞmþ
dÐkÐþ \ÞmÐþ Ac÷ _ÞS[è [kÞÚÒeþ
_ÞS `õbÊþ[Ð `õLÐhÞmþ ...
Ac÷ lÑeþ jeþ mþaZÑÒeþ `Ê½¤
afLÊ [Êc÷eþ @_ÐB
bþ¯Æ mþbÞþ jÞ_Ð SÐeþcZÞ aÑÒeþ

LeÞþ _ `ÐeÞÒþmþ mþYÏÐB;
ÒNÐÒ`Òtõ, Òd L\Ð LkÞþ\Þmþ dÐB,
S¯Æ NÒaà cÐ[Þ ÒLDÜ L\Ð Lmþ
`Ëaà `õ[ÞsÐ @_ÊdÐ¯Ñ¼¼ÐÆ
NÐuÑ _ÞS LÐ¨Æ OVÐBmÐþ ]Þ_Ê
Òjïkþ N¶Þ¤ ÒkþmÐþ hÞ\Þf
[kÊÜþ SZÐNmÐþ LÞj Òkþmþ [ÊÒc÷
[kÞÚ `ËÒaà @aÐ LÞ \Þm;þ
`ÐÒqÐÒf, èÞþQ¯Æ ÒkþmÐþ dÐkÐþe,þ
dÐkÐþ mÐþNÞ ÒkþmÐþ jLf Lfkþ
cÐ_ aYÏÐBmþ [ÐkÐþe¼ Ðþ
N=Ðêþ ÒcÒkþeþ dÞH @[Ñ[Òeþ "bÞÒþ•ÐÆeÞAþ ªÆa' ÒmþMÞ\ÞÒm,þ eÐþZÑ*Ê¼
"QÞeþSÑaÞ_Ñ' ÒkÐBþ bÐþeþ[ D`Òeþ hÐj_ LeÞþaÐLÊ ªÆa LeÞþ\ÞÒm, ÒjkÞþ LaÞ `ÊZÞ
1920 ÒafLÊ BÕÒeþS jeþLÐeþLÊ HÒ[ LVË¦ÞÆ LeÞþ `ÐeÞÒþm¼ !þ aÊwÞSÑaÑ*¼eþ HkÞþ
cÐ_jÞL èÞþarþà_ `RÒeþ LÐeþZ ÒkþmÐþ Òd, jeþLÐeþ bÐþeþ[Ñ¯Æ ckÐþSÐ[Þeþ jèÐ\àLÊ
DÒ`lÐ LeÊþRÞ¼ Ð Ò[ZÊ ÒjcÐÒ_ jeþLÐeþeþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐLÊ ÒkþfÐ LÒmþ _ÐkÞÚ¼ Ð
[Ð*¼ SÐ[Ñ¯Æ[Ð \ÞmÐþ @_Êbþa A^ÐeÞþ[¼¼Ð¼¼HkÞþ A^ÐeÒþeþ 1919-20 ÒafLÊ
_eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤ eÐþS_Ñ[Þeþ cÊMÔ ÒjõÐ[ ÒkÒþm¼ Ðþ JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð
Dbþ¯Æ AqfÞL `õN[Þ HaÕ eÐþ½õÑ¤¯Æ `õN[ÞLÊ jcèÞþcÐZeþ `õcÊM[Ð Ò]B HZÞLÞ
AÒtÐf_ èþÞQÐf_Ð LmÐ¼¼Ðþ 1917 cjÞkÐþ èþWÐeÊþ AD eÐþSÐ-ScÞ]Ðeþ*Ê¼
j®Þ¤f_Ñeþ jbÐ`[Þ Aj_ jÊwÐ cÞfÊ _\ÞmÐ¼¼Ðþ 1919Òeþ QtõÒhMeþ ÒaÒkþeÐ,þ
ÒNÐàuÊ ]Ðj HaÕ 1920Òeþ SNauÊ jÞÕ j®Þ¤f_Ñeþ jbÐþ`[Þ @^ÞºÞ¤[ ÒkÐBþ
bÐþeþ[Ñ¯Æ ckÐÒþjõÐ[Òeþ JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ cÞfÞ[ ÒkþaÐLÊ AkþÐè _ Ò]Òm¼¼Ðþ
@^ÔÐ¯Æeþ Òhi ]óhÔ \ÞmÐþ @^ÞL _ÐVLÑ¯¼¼ÐÆ DLúf j®Þ¤f_Ñeþ 1920 cjÞkÐþ`ÐBÜ
@^ÞÒah_ ÒkþaÐeþ _Þ¹¤rÞþ ÒkþmÐþ aÞoÞ_Ðqf QLõêþ`ÊeÒþe¼ Ð @^ÞÒah_eþ akÊþ `ËaàeÊþ
c^ÊaÐaÊ _eþc`xÑÆ dÊa SÐ[Ñ¯[ÐaÐ]Ñ*¼ kÐþ[eÊþ èÐþS¯Æ jèÑLÐeþ LeÞþ j®Þ¤f_Ñeþ
jbÐþ`[Þ `] NõkþZ LeÞþaÐLÊ c_Ð LþÒm¼¼Ðþ ÒhiÒeþ SNauÊ jÞÕ*¼ jbÐþ`[Þ[èÒeþ
ÒdÒ[ÒaÒf @^ÞÒah_ Aeþc÷ ÒkþmÐ,þ _ÐN`Êeþ LÕÒNõjÒeþ @ÕhNõkþZ LeÞþjÐeÞþ
QLõêþ`ÊeÒþeþ ÒdÐN Ò]B\ÞaÐ ÒNÐàuÊ ]Ðj HaÕ [Ð*¼eþ auÊcÐÒ_ j®Þ¤f_ÑLÊ
SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒeþ jÐcÞmþ LeÞþaÐLÊ `õªÐÆa Ò]Òmþ¼¼Ð D]ÐeþaÐ]Ñ aÐ mÞþaeÐþmþ
aÞhè_Ð\ Le,þ aõSjÊteþ ]Ðj HaÕ hõÑQt_ ÒOÐi A]Þ ÒNÐàuÊ*¼ `õªÐÆaeþ

aÞÒeÐþ^ LÒm¼¼Ðþ AÒmÐþQ_Ð `Òeþ `õªÐaVÞ D`Òeþ ÒbÐþV _ÞANmÐ ¼¼Ðþ j`lÒeþ
cÞfÞmÐþ 127VÞ c[ HaÕ aÞ`lÒeþ cÞfÞmÐþ cÐ[õ ÒiÐkþfVÞ c[¼¼Ð A_ÊºÐ¤_ÞL bÐþaÒeþ
HZÞLÞ DLúf j®Þ¤f_Ñ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ @=¼ ÒkþmÐþ HaÕ JXÏÞhÐÒeþ LÕÒNõjeþ
hÐMÐ NW_ ÒkþmÐ¼¼Ðþ @jkÒþdÐNeþ XÐLeÐþLÊ jÐLÐeþ LeÞþaÐ ÒkþmÐþ HZÞLÞ JXÏÞhÐ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ cÊMÔ DÒ~hÔ¼¼Ð
D`jÕkÐþeÒþeþ H[ÞLÞ LkÞa þ Ð dÒ\½¤ Ò¤ka
þ Òd, 1865-66eþ _@*¼ ]ÊbàÞl þ S_Þ[
jÐcÐSÞL jÕLVeÊþ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ð¼ A^Ê_ÞL hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ
HkÐþLÊ Ò_[ó[è Ò]Òm¼¼Ðþ yÐ_Ñ¯Æ bÐþiÐÒeþ `[õ-`[õÞLÐcÐ_ `õLÐh_ LeÞþ [\Ð AqfÞL
ªÆeÒþeþ jbÐþ-jcÞ[ÞcÐ_ AÒ¯ÐÆS_ LeÞþ ÒjcÐÒ_ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞQÐeþ^ÐeÐþLÊ HL ÒWÐj
eþ=¼eËþ` Ò]Òm¼¼Ðþ ÒjcÐ_*¼ ]ó½ÞÒ¤LÐZÒeþ Dbþ¯Æ eÐ½õÑ¤¯Æ J AqfÞL `õN[Þ `õcÊM[Ð
`ÐBmþÐ¼ Ðþ N&Ð¼ceþ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_Òeþ cÞhÞaÐ `õªÐÆaLÊ LÕÒNõj @_Ô LÐeþZeÊþ @jèÑLÐeþ
LeÞþaÐeÊþ JXÏÞhÐeþ aÊwÞSÑaÑ yÐ_Ñ¯Æ jcjÔÐeþ AÒmÐþQ_Ð`ÐBÜ HL jè[§Æ cq L\Ð QÞ«ÐÆ
LÒm¼¼Ðþ $¼fÒeþ 1903Òeþ "DLúf j®Þ¤f_Ñ' NWÞ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HkÐþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐbÞþrÞþL
AqfÞL jbÐ-þjcÞ[ÞNÊXÏÞLÊ HL `õÐÒ]hÞL cq `õ]Ð_ LmÐ¼¼Ðþ aÞÕh h[ÐvÑeþ Aeþc÷
]hLÒeþ JXÏÞhÐeþ aÊwÞSÑaÑ*¼ c^ÔÒeþ [Þ_ÞVÞ ÒNÐºÑ¤ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf¼¼Ð `õ\c ÒNÐºÑ
ÒkÒmþ `õ\c `ÞYÏÞeþ c^ÔaNàÑ¯Æ aÊwÞSÑaÑ, dÐkÐþ*Ê¼ D]ÐeþaÐ]Ñ ÒaÐmÞþ HWÐÒeþ DÒmþîM
LeÐþdÐBRÞ¼; ]èÞ[Ñ¯Æ ÒNÐºÑ¤ ÒkÒþmþ jÐc«ÆaNàeþ A^Ê_ÞL hÞlÞ[ aNà¼¼Ð ÒjcÐÒ_þ
jeþLÐeþWÐÒeþ `ËÀ¤à A_ÊN[Ô eþMÞ jÐcÐSÞL `õN[Þ L\Ð LkÊþ\ÞÒmþ ¼Ðþ BÕÒeþS jeþLÐeþeþ
S_aÞÒeÐþ^Ñ jèbÐþa ¸¤½¤ ÒkþaÐ jkÞ[ HkÞþ ÒNÐºÑ¤ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eÐþS_Ñ[ÞÒeþ _ÞS
`õÐ^Ð_Ô kþeÐBþaÐ Aeþc÷ LÒmþ Ðþ [ó[Ñ¯Æ ÒNÐºÑ¤ ÒkÒþmþ ]èÞ[Ñ¯Æ `ÞYÏÞeþ c^Ô aNàÑ¯Æ
hÞlÞ[ dÊa jcÐS¼¼Ðþ HkÞþ ÒNÐºÑ¤ BÕÒeþS A_ÊN[Ôeþ [Ñaõ aÞÒeÐþ^ LÒmþ HaÕ JXÏÞhÐeþ
SÐ[Ñ¯Æ[Ð jèbÐþaLÊ ckÐþbÐeþ[Ñ¯Æ ÒjõÐ[ @\àÐ[ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒeþ j®Þ¤hõÞ[ LeÞþaÐLÊ
`õ¯ÐÆj LÒm¼¼Ðþ `õ\c aÞhèdÊw èþarþàÑ jc¯ÒÆeþ B[ÞkÐþjÒeþ HcÞ[Þ @Ò_L OV_Ð
OVÞþmÐ,þ dÐkÐþ BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ]eþ ÒmÐþL aÞÒeÐþ^Ñ jèeËþ`LÊ @^ÞLeÊþ @^ÞL ¸¤½¤
LmÐ¼¼Ðþ D]ÐkþeþZ jèeËþ`, aÞhèdÊw `Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ AhÐ LeÞþ\ÞÒmþ , BÕÒeþScÐÒ_
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]LÊ Ò`õÐ—Ðkþ_ Ò]aÐ DÒ~hÔÒeþ [\Ð NÐZ[Ð§ÞL[ÐLÊ `õÐ^Ð_Ô Ò]B
@Ò_L _ËA jÊaÞ^Ð jÊÒdÐN Ò]Òa¼¼Ðþ cÐ[õ dÊw `Òeþ $¼f JmþVÐ ÒkþmÐ¼¼Ðþ cÒÃ¤NÊ-
ÒQcçjÒ$Ð¼XÏà hÐj_ jÕ²ÐÆeþ JXÏÞhÐeþ bÐþiÐ bþÞrÞÒþeþ `õÒ]h NW_ ]ÐaÞLÊ jèÑLó[Þ
Ò]mþÐ _ÐkÚ¼ Ð¼ 1919Òeþ SÐmÞAþ_JèÐmÐ þaÐNÒeþ hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à D`Ð¯ÒÆeþ `õ[ÞaÐ] LeÊþ\ÞaÐ
_ÞeÑþkþ S_[Ð D`Òeþ NÊfÞcÐXÏ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HkÞþjaÊ OVZÐeÊþ jÞw ÒkmþÐ Òd, bþÐeþ[Òeþ
NÐZ[Ð§ÞÆL[Ðeþ `õ[Þº¤Ð BÕÒeþS jeþLÐeþeþ DÒ~hÔ _ÊÒkÜ¼ Ðþ HkÐ @_Êbþa LmþÐ `Òeþ

BÕÒeþSeþ A_ÊN[ÔÒeþ AyÐ eþMÞ\ÞaÐ jÐc«Æ aÊwÞSÑaÑ ÒNÐºÑ¤ JXÏÞhÐ eÐþS_Ñ[ÞÒeþ
_ÞS `õb[ þÊ Ð `ËÀ¤à eËÒ`
þ kþeÐBÒþm¼ Ðþ D]ÐeþaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤eþ BÕÒeþS `õ[Þ có]Ê jcÐÒmÐþQ_ÐLÊ
c^Ô èÞþarþÞà[ èÞþyÞ[ÞÒeþ ÒmÐþL jc\à_ cÞfÞmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð¼ ÒmÐþL QÐkÞÚÒmþ aÞÒeÐþ^ [Ñaõ
ÒkD¼¼Ðþ HkÞþ LÐeþZeÊþ 1920Òeþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ JXÏh Þ Ð eÐþS_Ñ[Þeþ cÊMÔÒjõÐ[
ÒkÒþmþ HaÕ ÒjcÐ_*¼ Ò_[ó[èÒeþ "DLúf j®Þ¤f_Ñ' SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒeþ jÐcÞmþ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
@_Ô ]ÊBÒNÐºÑ¤ _ÞS eþÐSÒ_ß[ÞL ckrþè keþÐBÒmþ ¼ Ð AqfÞL HaÕ eÐþ½õÑ¤¯Æ @jêÞ[ÐLÊ
cËf DÒ~hÔ LeÞþ E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeÐþwàÒeþ ÒdDÜ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ DÒ_êi Aeþc÷
ÒkÐBþ\ÞmÐ,þ [ÐkÐþ 1920 cjÞkÐþ @jkÒþdÐN AÒtÐf_eþ XÐLeÐÒþeþ èÞþ`Lè ÒkþmþÐ ¼Ð
HZÞLÞ JXÏÞhÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ [ÑaõeÊþ [Ñaõ[eþ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð

@jkÒþdÐN AÒtÐf_ :
1920-22
aõÞVÞh jeþLÐeþ aÞeÊþwÒeþ jÕOVÞ[ NZAÒtÐf_ c^ÔÒeþ @jkÒþdÐN ÒkþmÐþ
`õ\c¼¼Ð HkÐ `ËaàeÊþ bÐþeþ[Ñ¯Æ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc L]ÐQÞ[ NZAÒtÐf_eþ eËþ` Ò_B
_\ÞmÐ¼¼Ð ÒmÐþL*¼ jÐ^ÐeþZ jcjÔÐLÊ Ò_B jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc NYÏÞ DWÞ\ÞmÐþ j[¼¼, ÒkÒþmþ
@Ò_L aià êÞþ [Ðeþ Ò_[ó[è ÒLaf c^ÔaNà dÐH jÑcÞ[ \ÞmÐ¼¼Ð¼ `õÐeþc÷ÞL jc¯ÒÆeþ
@Ò_L aià êÞþ jÕNõÐceþ bÞþrÞþ `XÊ\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒjÒ[ÒaÒf NZAÒtÐf_ Aeþc÷ LeÞþaÐ
jc÷a _\ÞmÐ¼¼Ðþ LõÒc _ËA jÐcÐSÞLaNàcÐ_ @ÐÒtÐf_eþ èÞj þ eþb¦ þÊ Æ ÒkÒmþ¼ Ðþ AÒtÐf_
NZÐbÞþcÊMÑ ÒkþmÐ¼¼Ðþ 1920 cjÞkÐÒþeþ [Ðeþ c^ÔaNàÑ¯Æ Aaw[Ð `õÐ¯Æ[Ó ]Ëeþ ÒkþmÐþ
HaÕ NZ AÒtÐf_eþ Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ þ
@jkÒþdÐNeþ Ò_[ó[è eþkÞ\ þ ÞmÐþ bÐþe[þ Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj kÐþ[Òeþ¼ Ð 1920 cjÞkÐþ
@N½¤ cÐjÒeþ Aeþc÷ ÒkÐBþ 1922 Ò$¼aöãAeÞþ dÐH HkÐþ QÐmÞþmÐ¼¼Ðþ Drþeþ `õÒ]heþ
ÒQ×eÞÒþ Q×eÐþWÐÒeþ AÒtÐf_ kÞÕþ jÐ[êL eË` þ Ò_aÐeÊþ 1922 Ò$¼aA ãö eÞÒe þ þ ckÐþ[Ðê NÐuÑ*¼
_ÞÒ~àhÒeþ HkÐþ `õ[ÔÐkó[ þ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ]ÊBVÞ `õj=¼LÊ cÊMÔ LeÞþ Ò_[óaNà AÒtÐf_eþ XÐLeÐþ
Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ ÒNÐVÐH ÒkþmÐ,þ `&Ð¼aeþ SÐmÞA_ þ ÐJèÐmÐþaÐN (1919)Òeþ jÕOVÞ[ NZkþ[ÔÐ
HaÕ ]è[ Þ Ñ¯VÞ ÒkþmÐþ MÞmÐþ$¼[ AÒtÐf_¼¼Ð `&Ð¼aÒeþ _ÞeÑþkþ S_[Ð*¼Ê kþ[ÔÐ LmÐþ `Òeþ
aõÞVÞh jeþLÐeþ kþ[ÔÐLÐeÑþLÊ ]¨ÆÒÆ]aÐ èÞþaÒrþà ÒdDÜbþfÞ bÐþaÒeþ Ò]ÐiÑLÊ OÃ¤
ÒOÐXÏÐBaÐÒeþ mÐþNÞÒm,þ [Ðeþ `õ[ÞaÐ] jèeËþ` AÒtÐf_ Aeþc÷ LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ WÞL
ÒjkÞbþ fþ ,Þ `õ\c aÞhd è w
Ê Òeþ [ÊLÑà eþ èÐþS¯Æ `Òeþ cÊjmþcÐ_ ^càNe Ê þÊ MmÞ$
þ Ð*¼Ê aÞV
õ h
Þ
jeþLÐeþ HL @[Þ @`cÐ_S_L QÊ¦ÆÞjÐè leþ LeÞa þ ÐLÊ aÐ^Ô LÒm¼¼Ðþ jcNõ cÊjmþcÐ_ jcÐS
H\ÞÒeþ @`cÐ_Þ[ ÒaÐ^LÒmþ¼ Ðþ AÒtÐf_ cÐ^ÔcÒeþ HkÐþeþ [Ñaõ `õ[ÞaÐ] ÒkmÐ¼¼Ðþ
@jkÒþdÐN AÒtÐf_eþ cÊMÔ ÒjìÐNÐ_ \ÞmÐþ aiàL c^ÔÒeþ jèeÐþSÔ `õÐ©Þ¼ ÐÆ

jèeÐþSÔ `õÐ©ÞþÆ jc÷Ða_Ðeþ þ A^Ðeþ \ÞmÐþ jeþLÐe* jkÞ[þ @jkÒþdÐN¼¼Ð ÒdÒkþ[Ê
bÐþeþ[Ñ¯Æ*¼ jkÒþdÐN afÒeþ aõÞVh jeþLÐeþ bÐþeþ[Òeþ `õ[ÞºÞ¤[, ÒjkÞþ jkÒþdÐNLÊ
`õ[ÔÐkÐþeþ LeÐþNÒmþ aÞÒ]hÑcÐÒ_ AÒ` AÒ` Ò]h RÐXÏÞ QÐmÞþdÞÒa ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_
LeÐþdÐD\ÞmÐ¼¼Ðþ AÒtÐf_LÐeÑþ _ÞS _ÞS ªÆeÒþeþ jèeÐþSeþ @\à LÒmþ HaÕ ÒjkÞþ
AhÐÒeþ AÒtÐf_Òeþ jkþbÐþNÑ ÒkÒþm¼¼Ðþ @jkÒþdÐN`ÐBÜ c§Æ ÒkþmÐþ jeþLÐeÑþ
`]`]aÑ, aÞÒ]hÑ a±,Æ ÒLÐVà LÒQeÞþ, @$Þ¼j HaÕ jeþLÐeÑþ ²ÊÆmþ J LÐD_çjÞmþç
aSà_¼ Ð HkÐþeþ aÞLÁ¤ bÐþaÒeþ LÕÒNõj ÒmÐþL NÐÜ NÐÜÒeþ `qÐ¯Æ[ ajÐBÒm,þ SÐ[Ñ¯Æ
²ÊÆmþ `õ[ÞºÐ¤ LÒmþ HaÕ jèÒ]hÑLÊ Ò`õõÐ—ÐkÞþ[ LÒm¼¼Ðþ $¼fÒe,þ aõÞVh D`_ÞÒahaÐ]
ÒdDÜ Lrþàó[è ÒmÐþL*¼ D`Òeþ cÐ_jÞL ªÆeÒþeþ SÐkÞþeþ LeÞþ\ÞmÐ,þ [ÐkÐþ @Ò_LÐÕhÒeþ
EZÐ ÒkþmÐ¼¼Ðþ `qÐ¯Æ[, ²ÊÆmþ èÞþQÐf_Ð [\Ð M]Þeþ `õjÐeþ LeÞþaÐ cÐ^ÔcÒeþ ÒmÐþL*¼
c^ÔÒeþ jè-hÐj_`ÐBÜ A[êaÞhèÐj SÐNõ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ jèÒ]hÑeþ `õjÐeþ $¼fÒeþ aÞÒ]hÑ
mÊþNÐeþ Ac]Ð_Ñ LÞRÞ @ÕhÒeþ EZÐ `XÏÞmÐ¼¼Ðþ d]Þ @jkÒþdÐN AÒtÐf_eþ ]ÊBÒNÐVÞ
`õcÊM D`mþ•ÞLÊÆ NZÐdÐH, Ò[Òa ÒaÐ^kÊH ÒþNÐVÐH Òkþa ÒmÐþL*¼ bÞþ[Òeþ cÐ_jÞL
ªÆeÒþeþ D`_ÞÒahaÐ]Ñ Lrþàó[è kõÐþj`ÐBaÐ ¼Ð @\àÐ[ç aÞÒ]hÑ hÐj_ D`Òeþ bþ¯Æ J
_ÞbþàeþhÑf[Ð EZÐ ÒkþaÐ¼¼Ð ]èÞ[Ñ¯ÆVÞ Òka jèÐamþcè_ HaÕ jè-hÐj_`ÐBÜ ÒmÐþL*¼
c_Òeþ A[êaÞhèÐj SÐNõ[ ÒkþaÐ¼¼Ð HkÞþ D`mþ•ÆÞeþ èÞþcÐZ èþarþàÑ jc¯ÒÆeþ LõchÓ
aówÞ `ÐBmÐ,þ dÐkÐþeþ èÞþZÐc jèeËþ` jèÐ^Ñ_[Ðeþ ]Þ_ _ÞLV[e ÒþkþmÐ¼¼Ðþ @_Ô hvÒeþ
LkÞÒþm,þ NZAÒtÐf_eþ LÐfÐÕh (1920-47)LÊ d]Þ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐceþ @«ÞÆc
`dàÔÐ¯Æ ÒaÐmÞþ LÊkÐþdÐH, Ò[Òa @jkÒþdÐN Òkþa ÒjkÞþ @«ÞÆc `dàÔÐ¯Æeþ `õ\c
èÞÒþo]¼¼Ð HkÞþ jc¯ÒÆeþ AÒtÐf_ ÒLÒ[ÒNÐVÞ _Þ~Þà½¤ aNà aÐ jÑcÞ[ @qfÒeþ
Aaw _ eþkÞþ aÞbÞþ_ï aNà HaÕ JXÏÞhÐ jÒc[ aÞbÞþ_ï @qfLÊ `õjÐeÞþ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ E_aÞÕh
h[ÐvÑeþ DrþeÐþwàeÊþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ ÒdDÜ DÒ_êèi Ò]MÐ Ò]B\ÞmÐ,þ [Ðeþ HL [ÐLÞàL
èÞþZ[Þ ÒkþmÐþ @jkÒþdÐN AÒtÐf_¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_eþ Aeþc÷ ÒkÐBþ\ÞmÐþ
ÒaßQÐeÞþL ªÆeÒþe,þ Òhi ÒkþmÐþ HL _ËA LÞjceþ @kÞÕjÐ j®¤ÊM jceÒþe¼ Ðþ @jkÒþdÐN
ÒkmþÐ ÒjkÞþ j®ÊM jceþeþ A]Þ àà¼ Ð ckÐ[êÐNÐuÑ 1915Òeþ ]lÞZ @Ð$Þõ¼LÐeÊ bþÐeþ[
Ò$¼eÞ @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼¼Ð LÕÒNõj eþÐS_Ñ[ÞÒeþ `õ[Ôl bþÐÒa jÕhìÞ½¤ ÒkaÐ `Òeþ
@jkÒdÐN \ÞmþÐ [Ð* Ò_[ó[èÒeþ èÞþQÐfÞ[ `õ\c ckÐSÐ[Ñ¯Æ jÕNõÐc ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ @jkÒþdÐN AÒtÐf_ ÒkþmÐþ jaàbÐeþ[ÆªÆeÑ¯Æþ AÒtÐf_eþ HL @bÞþ_ï
@Õh¼¼Ð cÐ[õ JXÏÞhÐ @jkÒþdÐN (AÒtÐf_)eþ HL _ÞSjè jèÐ[§ÔÆ aÐ ÒaßhÞ½Ô¤ c^Ô
ekÞ\ÞmÐ¼¼Ðþ HL @qf bÐþaÒeþ JXÏÞhÐ bÞþ_ï; @_Ô @qfWÐeÊþ [Ðeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[ó[è
J yÞ[Þ @mþNÐ¼¼Ð¼ [Ð'RXÏÐ AÒtÐf_LÊ NZÐbÞc þ M
Ê Ñ LeÞa
þ Ð_ÞcÞrþ AahÔL ÒkDþ\ÞaÐ LÐeþZ,

ÒhßfÑ HaÕ yÐ_Ñ¯Æ mþlÔ c^Ô ÒaßhÞ½Ô¤`ËÀ¤à¼ Ð HkÞþ jaÊ LÐeþZeÊþ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc aÐ
SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_Òeþ JXÏÞhÐ @^ÔÐ¯Æeþ HL [ÐLÞàL `dàÔÐÒmÐþQ_Ð ASÞ Òd[ÞLÞ
`õÐj=Þ¼L , [Ò[ÐÎ^ÞL AÒcÐ]]Ð¯L¼¼Ð
1920 cjÞkÐþ XÞÒjcèeþ cÐj Òhi j©ÐÆkÒþeþ ÒNÐàuÊ ]Ðj*¼ Ò_[ó[èÒeþ
JXÏÞhÐeþ @Ò_L _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ _ÐN`Êeþ @^ÞÒah_Òeþ
ÒdÐN Ò]Òmþ¼ Ð ÒjWÐeÊþ Ò$¼eÞþ ÒjcÐÒ_ DLúf j®Þ¤f_Ñeþ QLõêþ`Êeþ @^ÞÒah_Òeþ
bÐþNÒ_Òm¼¼Ðþ _ÐN`Êe LÕÒNõjÒeþ _Þ¹¤rÞþ ÒkÐBþ\ÞmÐþ Òd, HZÞLÞ bÐþiÐ bÞþrÞÒþeþ SÐ[Ñ¯Æ
LÕÒNõjeþ `õÐÒ]hÞL hÐMÐcÐ_ NWÞ[ Òkþa, BÕeÐþSÑ a]fÒeþ aÔÐakÐþeÞLþ kÞþtÊªÐÆ_Ñ
LÕÒNõjeþ A_ÊºÐ¤_ÞL bÐþiÐ Òkþa [\Ð LÕÒNõjeþ j]jÔ[Ð hÊ°Æ¤ kõÐj þ `ÐB cÐ[õ QÐeÞ@Z þ Ð
eþkÞþa¼ Ð @\àÐ[ LÕÒNõj HZÞLÞ @Á¤ ÒLÒ[L aÊwÞSÑaÑ*¼ jÕNW_ _ ÒkÐBþ jÐ^ÐeþZ
ÒmÐþL*¼ jÕNW_ Òkþa¼ Ð JXÏÞhÐeþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤LÊ LÕÒNõjeþ HkÞþ
èÞþarþà_ DLúf j®Þ¤f_ÑÒeþ LÕÒNõjeþ `l Ò_aÐÒeþ jÐkÐþdÔ LmÐ¼¼Ðþ DLúf j®Þ¤f_ÑLÊ
SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒeþ cÞhÐB Òþ]aÐLÊ dÊ¦ÆÞ LeÞþ ÒNÐàuÊ `õªÐÆa Ò]Òm:þ
""j®Þ¤f_Ñeþ arþàcÐ_ Òd DÒ~hÔ _Þe` þË Þ[ ÒkÐB@þRÞ, [ÐkÐþ yÞeþ eþMÐdÐB, bÐþe[ þ
SÐ[Ñ¯Æ ckÐþjcÞ[Þeþ Òd DÒ~hÔ J ALÐÕlÐ, [ÐkÐþ HkÞþ j®Þ¤f_Ñeþ DÒ~hÔ J ALÐÕlÐ
eËÒþ` NókÑþ[ ÒkD¼¼Ð''
`õªÐÆa akÊþ c[Òeþ NókÑþ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HZÞLÞ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒkÒþmþ JXÏÞhÐeþ
cÊMÔ Ò_[ó[è¼ Ð JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ eÐþS_Ñ[ÞÒeþ D]Ðeþ`xÑ HaÕ jeþLÐe*þþ @_ÊN[
jÐc«Æ aÊwÞSÑaÑ ÒNÐºÑ¤ jÕMÔÐ_ËÔ_ ÒkÒþm¼ Ðþ $¼fÒeþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ _ LkÞþ
HZÞLÞ LÕÒNõj Ò_[ó[è _ÐÜÒeþ HkÞþ ÒNÐºÑ¤LÊ jèÐ^Ñ_[Ð B[ÞkÐþjÒeþ QÞkþïÞaÐ jkþS Òkþa¼ Ð
@\àÐ[ç 1920 `Òeþ _eþc`xÑ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ _ÐÜeþ AD AahÔL[Ð eþkÞþa _ÐkÞÚ¼ Ð
QLõêþè Ê þ @^ÞÒah_Òeþ @jkÒþdÐNeþ jÕQÐf_`ÐBÜ ÒdDÜ DLúf `õÐÒ]hÞL
LÕÒNõj LcÞVÞ NWÞ[ ÒkþmÐ,þ HkÐeþ jbÐþ`[Þ ÒkÒþmþ ÒNÐàuÊ ]Ðj HaÕ D`-jbþÐ`[Þ
ÒkÒþmþ HþLeÐþc eþjm Ê ¼ Ðþ MÞmÐþ $¼[ç @ÐÒtÐf_eþ ckrþè J cÊjmþcÐ_ jÕ`õ]Ð¯Æeþ jkÒdÐNLÊ
^ÔÐ_Òeþ eþMÞ HLeþÐc eþjm Ê þ Ò_[ó[e è þ hÑià yÐ_Òeþ eþk\ Þ ÒÞ m¼¼Ðþ JXÏhÞ ÐLÊ R@VÞ SÞmÐîþ
LÕÒNõjL þ cÞVÒÞ eþ bÐþN LeþÐNmÐ¼¼Ðþ ÒjNÊXL ÞÏ ÒkÒm NÕSÐc, aÐÒmþhe è ,þ `ÊeÑ,þ LVL, jcèm` þ e Ê þ
HaÕ jÞÕkþbcþË ¼ Ð SÞmÐîþ LcÞVe Þ þ jbÐþ`[Þ ÒkÒþmþ d\ÐLõÒc _Þe& þ ¼_ `p_Ð¯ÆL, kÒþeL þ »
ó ¤ ckþ[Ða,
SNauÊ jÞÕ, bÐþNÑe\Þ ckÐþ`Ð[õ, êþZÑêþ cÞhõ HaÕ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞh¼õ Ð SÞmÐîþ NÊXL ÞÏ c^ÔeÊþ
N&Ð¼c J jÞÕkþbcþË \ÞÒmþ aÞo_ Þ Ðï qf¼¼Ð Dbþ¯Æ SÞmÐîþ `õÐÒ]hÞL LcÞVe Þ þ @ÕhbÊ¦ þ Æ ÒkþaÐÒdÐNÊÜ
JXÏhÞ Ðeþ bÐþiÐ-jÕ²ôÆ[Þ AÒtÐf_LÊ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ `ËÀà¤ jc\à_ eþk\þÞ a Þ Ð L\Ð ¸¤½¤
ÒkþmÐ¼¼Ðþ `õ[aÞ ]fÒeþ HkÐþ JXÏh Þ ÐÒeþ @jkÒþdÐN @ÐÒtÐf_LÊ af Ò]mÐþ ¼ Ð

AÒtÐf_eþ aÞbÞ_ þ ï LÐdàÔLõcLÊ èÞQ
þ Ðf_Ð LeÞa þ Ð`ÐBÜ `õÐÒ]hÞL LcÞVÞ @^Ñ_Òeþ
[Þ_ÞVÞ _ËA jÕNW_ NYÐþNmÐ¼¼Ðþ ÒjNÊXÏÞL ÒkþmÐ,þ jèÒ]hÑ `õQÐeþ J _ÞhÐ _ÞaÐeþZ`ÐBÜ
DLúf jèeÐþSÔ jÕO, `Ð¶Þ¤ jÕNõk` þ ÐBÜ DLúf jèeÐþSÔ `Ð¶Þ¤ HaÕ SÐ[Ñ¯Æ hÞlÐeþ `õjÐeþ`ÐBÜ
DLúf jèeÐþSÔ hÞlÐ èÞþi]¼¼Ð¼ SÞmþîÐ ªÆeÒþeþ HkÞþ jÕNW_NÊXÏÞLeþ hÐMÐNÊXÞL c^Ô NWÞ[
ÒkÒþm,þ dÐkÐþ SÞmþîÐ LÕÒNõj LcÞVÞeþ [rþèÐa^Ð_Òeþ LÐdàÔ LÒm¼¼Ðþ
DLúf LÕÒNõjþ LcÞVÞeþ NW_ `Òeþ `Òe,þ SÐ_ÊAeÞþ 1921Òeþ @jkÒþdÐNeþ
aÐrþàÐ aÞbÞþ_ï jkþeþ @qfcÐ_*Òeþ `kþqÞmÐþ ¼ Ð jkeþNÊXÏÞL c^ÔÒeþ eþkÞþ\ÞÒmþ jcèmþ`Êe,þ
LVL J `ÊeÑ¼¼Ðþ SÐ_ÊAeÞþ `õ\c j©ÐÆkÒþeþ jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ ²ÊÆmþeþ RÐ[õcÐÒ_ ²ÊÆmþ aSà_
LÒmþ HaÕ `VÊAeÒþeþ dÐB yÐ_Ñ¯Æ Ò$õ¼Seþ LîaçÒeþ jbÐþ LÒm¼¼Ðþ jbÐÒþeþ jbÐþ`[Þ[è
LeÞþ\ÞÒmþ mþ]ÐbÐBþ Ò\ÐeÞAþ _ÐcL SÒZ yÐ_Ñ¯Æ cÊjmþcÐ_ aÔajÐ¯Ñ¼¼ÐÆ HkÞþ jbÐÒþeþ
cÊMÔ[Ó cÊjmÞþc RÐ[õ HaÕ kÒþ½¤mÒþeþ eþkÊþ\ÞaÐ @Ò«ÆaÐjÑcÐÒ_ jLõÞ¯Æ \ÞÒm¼¼Ðþ jLõÞ¯Æ
RÐ[õ*¼ c^ÔÒeþ \ÞÒm @þa]Êmþ cÐSÞ], Ló[Ð\à AQÐdàÔ, mþlêÑ_Ðeþ¯ÆZ cÞhõ, bþaÐ_Ñ cÞhõ
B[ÔÐ]Þ¼ Ð jbþÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆmþ `õ[ÞºÐ¤`ÐBÜ _Þ¹¤rÞþ _ÞAÒkþmÐ ¼ Ðþ HZÞLÞ `õ[Þ]Þ_ juÔÐÒeþ
jbÐþ AÒ¯ÐÆSÞ[ ÒkþmÐþ HaÕ LÐxaÐXÏÒeþ @jkÒþdÐNeþ ÒjìÐNÐ_ ÒmþMÐ ÒkþmÐ¼¼Ð
AÒtÐf_LÊ Aeþc÷ LeÞþaÐÒeþ ²ÊÆmþ RÐ[õ*¼eþ HkÞþ bËþcÞLÐ ÒdÒ[ÒaÒf `[õ`[õÞLÐÒeþ
`õLÐh `ÐBmÐ,þ ÒLaf JXÏÞhÐ LÐkÞÚLÞ, JXÏÞhÐ aÐkÐÒþeþ LmÞþL[Ð HaÕ `ÐV_ÐÒeþ c^Ô
@_ÔcÐ_*¼`ÐBÜ [ÐkÐþ Ò`õeþZÐ]Ð¯ÑÆ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
ÒjÒ[ÒaÒf j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆmþeþ SÒZ @_Ô[c jÕyÐ`L _ÑfL¶¤ ]Ðj LmÞþL[Ð
aÞhèaÞ]ÔÐf¯ÒÆeþ @^ÔÐ`L bÐþaÒeþ ÒdÐN Ò]B\Ð«Þ¼¼Ð¼¼1909Òeþ HL SÐ[Ñ¯Æ
aÞ]ÔÐf¯Æ bÐþaÒeþ `õ[ÞºÞ¤[ j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆm,þ 1917-18 ÒafLÊ @Ò_L A\ÞàL [\Ð
@_ÔÐ_Ô jÕLVeþ j®ÊMÑ_ ÒkþmÐ ¼ Ð [Ðeþ hÞlLcÐÒ_, @_Ô[õ @_ïjÕyÐ_`ÐBÜ ÒdÐN
Ò]aÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒþm¼ Ðþ _ÑfL¶¤ ]Ðj NÒmþ LmÞþL[Ð, ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ NÒmþ aÞoÞ_ïÐqf
QLõêþ`Êe¼ Ðþ cÐ[õ 1921Òeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ SÊAeþ `ÊZÞ \Òeþ ÒjcÐ_*Ê¼ @jkÒþdÐNLÊ
VÐZÞ AZÞmÐ¼¼Ðþ jcèmþ`Êeþ RÐ[õcÐ_*¼ D—Ðkþ Ò]MÞ _ÑfL¶¤ @^ÔÐ`L QÐLÞeÞþ RÐXÏÞÒm,þ
LmÞþL[ÐÒeþ AB_ @^Ô¯Æ_ LeÊþ\ÞaÐ jcèmþ`Êeþeþ RÐ[õ bÐþNÑeþ\Þ cÞhõ c^Ô LÒmþS
aSà_ LÒm¼¼Ðþ SÐ_ÊAeÞþ [ó[Ñ¯Æ j©ÐÆkÒþeþ DbÒþ¯Æ ÒNÐàuÊ*¼ jÐ=Òeþ cÞhÞ jcèmþ`Êeþ
AjÞÒmþ HaÕ ÒjWÐÒeþ AÒtÐf_ èÞþQÐf_Ð LÒm¼¼Ðþ Ò[ZÞLÞ Ò$õ¼Seþ Lîaç èÞþjeÒþeþ
Aeþc÷ ÒkÐBþ\ÞaÐ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯eþ `õ^Ð_ hÞlL ÒkÒþmþ _ÑfL¶¤ ]Ðj¼¼Ð jcèmþ`ÊeþeÊþ
"ÒjaÐ' _ÐcÒeþ HL `[õÞLÐ `õLÐhÞ[ ÒkþmÐ,þ dÐkÐþ jcèm` þ e
Ê þ aÐkÐÒþeþ c^Ô @jkÒþdÐNLÊ
aÞªÐÆeÞþ[ LeÞþaÐÒeþ `õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaàÐkþ LmÐ¼¼Ðþ LÕÒNõj jbÐþjcÞ[Þ HaÕ `VÊAeÒþeþ
ÒdDÜ NÑ[VÞ @[Ô«Æ A]ó[Þ mÐþbþ LeÞþ\ÞmÐ,þ Òj ÒkþmÐþ _ÑfL¶¤ ]Ðj* eþQÞ[ "jèeÐþS

bÐþ¯ÐÆ @mþa[ ÒkÐþNÐ'¼¼Ð [Ð'eþ AaórþÞ `RÒeþ LÐeþZ ÒkþmÐþ Òd, [kÞÚÒeþ @[Þ jeþf
bÐþiÐÒeþ kÞtÑ cÞhÐ JXÏÞAÒeþ @jkÒþdÐNeþ aÞbÞþ_ï LÐdàLõcNÊXÏÞLeþ DÒmþîM eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
NÑ[VÞeþ ÒLÒ[ÐVÞ `] _ÞcïÒeþ DmþîÞMÞ[ ÒkþmÐ¼:þ
jèeÐþS bÐ¯ÐÆ @mþa[ ÒkÐþNÐ
ÒRÐXÏÒL @ÐJþ ÒNÐmÐþcÑ,
bÐþeþ[ mþXÏLÐ ÒNÐmÐþc ÒkÐÒþL
LÐÒkþ LÒeÐþ a]_ÐcÑ¼¼Ð
ÒNÐmÐþc ÒkÐÒþ_ cÐmÊþc Ò_kÞÚ LÞ
ÒLßÒj ÒkÜ eÐþS Òa`ÐeÑþ
jaLÊR dÐH ]eÞAþ`ÐeÞþ
OeÒþc kÐþcÒmÐþN bÞþMÐeÞ¼ Ð
²ÊÆmþ LÒQeÞþ LÐD_jÞmþ ÒLÐ
B¯ÐÆ] eÒþMÐ aÐaÊSÑ
cÐ¯ÐÆ H ja ÒNÐmÐþcÑLÐ
BjÒc _ÐBÜ bÊÒþmÐþSÑ¼¼Ð
]ÞmÒþc jèÐ^Ñ_ ]ÞmÒþc ÒNÐmÐþc
]ÞmþLÐ au_ Ò_×LeÑþ
]ÞmÒþLÐ cSÐ eÒþMÐ bþB¯ÐÆ
ÒRÐX Ò]Ð ja jeþLÐeÑþ¼ Ð
jcèm` þ eÊ þ jkþee
þ þÊ AÒtÐf_ `ÊZÞ AM`ÐMeþ NÐÜ @qfLÊ NmÐ¼¼Ð [Ðeþ cÊMÔ aÐrþàÐþ akþ
ÒkÒþmþ SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆmþeþ hÞlL J ¼ RÐ[öcÐÒ_¼¼Ð AÒtÐf_eþ aÐrþþàÐ `õQÐeþ HaÕ ÒjkÞþ
`õLõÞ¯ÐÒÆeþ NõÐc jÕNW_, NõÐcÔ @_ÊbË[Þ ÒkþmþÐ SÐ[Ñ¯Æ hÞlÐ¼¼Ð AÒtÐf_LÊ ÒjaÐcËfL
LeÞþaÐ jLÐÒh _ÑfL¶¤ ÒkÐþcÞJ`Ð\Þ QÞLÞ—Ð Aeþc÷ LÒmþ HaÕ cÐ_`Êeþ A]Þ NõÐcÒeþ
kBþSÐ, TÐXÏÐaÐ«Þeþ D`QÐeþ`ÐBÜ `ÞmÐþ*Ê¼ Ò_B ÒjèoÐÒjaÑ LÐc LÒm¼¼Ðþ ÒcÐV D`Òeþ
LkÞÒþm,þ jcèmþ`Êeþ @jkÒþdÐN JXÏÞhÐ J JXÏÞhÐ aÐkÐÒþeþ c^Ô SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ c_Òeþ
_ËA D—Ðkþ J jc÷Ða_Ð AZÞÒ]mÐ¼¼Ðþ H\ÞÒeþ kÞt þ -Ê cÊjmÞc
þ HL[Ð bÐþa eþkÞ\þ ÞmÐ;þ aÊwÞSÑaÑ
ªÆeÒþeþ D`LËf J `¾Þ¤cÐqfeþ cÞfÞ[ Ò_[ó[è eþkÞþ\ÞmÐ,þ @_Ô\Ð D`LËf @qfaÐjÑ
_ÑfL¶¤*¼ ckþrþè eþkÞþ`ÐeÞþ _\Ð«Ð¼¼ÐÆ [Ð'RXÏÐ, DmþîÞMÞ[ NÑ[eÊþ dÐkÐþ `õ[Ñ[ kÊHþ; kÞþtÑ,
JXÏÞA, akÞþbÐþiÐ J NÐÜ bÐþiÐeþ HL cÞfÞ[ jèeËþ` kÞÚ ANÐcÑ ]Þ_Òe NZAÒtÐf_eþ
jèÐbÐþaÞL bÐþiÐ Òkþa ÒaÐmÞþ jËQ_Ð cÞfÞ\ÞmÐ¼¼Ðþ 1920 _ÐN`Êeþ LÕÒNõjÒeþ eÐþ½õ¤eþ

jÕ`Là bÐþiÐ bÐþaÒeþ "kÞt þ ªÊ ÐÆ_Ñ'LÊ Ò_B ÒdDÜ SÐ[Ñ¯Æ ]ó½ÒÞ L ¤ ÐZ eþk\þÞ mÞ Ð,þ [Ðeþ `õ[$
Þ ¼f_
"jèeÐþS bÐþ¯ÐÆ @mþa[ ÒkÐþNÐ'þ NÑ[Òeþ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ HkÞþ ]ó½ÒÞ L ¤ ÐZ @Ò•ÐÆaeþ 1919Òeþ
ÒNÐàuÊ ]Ðj*¼ jÕ`ÐÆ]_ÐÒeþ Aeþc÷ ÒkÐBþ\a Þ Ð "jcÐS' `[õL Þ Ð HaÕ @jkÒþdÐN jc¯Æeþ
@_ÔÐ_Ô SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ `[õL Þ Ð d\Ð "ÒjaÐ', "DLúf ÒjaL' HaÕ 1923eÊþ `õLÐhÞ[
"`õSÐ[§'ÒÆeþ c^Ô èÞm þ lþ [Þ ÒkÐBþ\ÐH¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐLÊ @_Êba þ LeÞa þ ÐmþÐNÞ ¢Æ½Þ [
¤ Ð a]fÒeþ
bþÐiÐeþ jkS[ÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ `[õ`[õL Þ ÐcÐÒ_ cÐ^Ôc LÒmþ ¼ Ð
jcèm` þ e
Ê Òþeþ @jkÒþdÐNeþ Aeþc,÷ @N½¤ 1920eþ MÞmÐþ$¼[ `õj=¼eþÊ Ò]MÞÒkþa¼ Ð
14 @N½¤ 1920 ]Þ_ ]ÊB hkþeÊþ @^ÞL "LÞZÞMÞA' aÐ jkþeÞþ NeÞþa (@eþaÐ_ç `Ê@e),þ
]Ðheþ\Þ cÞhõ, S_Ð~à_ jË`¼LÐeþ HaÕ mþ]ÐbÐBþ Ò\ÐeÞAþ*¼ Ò_[ó[èÒeþ HL jbÐþ
AÒ¯ÐÆS_ LÒm¼¼Ðþ jbÐÒþeþ yÐ_Ñ¯Æ aSÐeÒþeþ QÐDfeþ @bÐþa HaÕ MÞmÐþ$¼[ `õj=¼LÊ
Ò_B aÞªóÆ[ QnàÐ ÒkþmÐþ HaÕ SÞmþîÐ`Ðf*Ê¼ eÞþkÐþ[Þ cËmÔÒþeþ QÐDf ÒdÐNÐZ`ÐBÜ ]ÐaÞ`[õ
]ÞANmÐ¼¼Ðþ HkÐþeþ `Òeþ `Òeþ yÐ_Ñ¯Æ ÒjÐc_Ð\ ctÞe `õÐ=¼ZÒeþ AD ]ÊBVÞ jbÐþ
AÒ¯ÐÆSÞ[ ÒkþmÐ;þ [kÞÚÒeþ jèÐcÑ aõkþêÐ_t jeþjè[Ñ HaÕ cÊjmÞþc aÔajÐ¯ÑÆ mþ]ÐbÐBþ
Ò\ÐeÞAþ a¦ÆaÔ Ò]Òm¼¼Ðþ kÞt þ -Ê cÊjmÞc
þ HL[Ð jÐ=LÊ eÐþ½Ñõ ¯¤ Æ HaÕ @ÐqfÞLþ jcjÔÐNÊXL ÞÏ eþ
c^Ô jbÐÒþeþ aÞªó[þ QnàÐ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HL[Ð elÐþ DÒ~hÔÒeþ ÒjkÞþ jbÐþ cqÒeþ "MÞmÐþ$¼[
jbÐ',þ "jèeÐþSÔ jbÐ'þ HaÕ "ÒNÐeþlZÑ jbÐ'þeþ c^Ô ÒaßWL ajÞmÐþ HaÕ AahÔL
jc¯ÒÆeþ SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆm,þ jèeÐþS `qÐ¯Æ[ yÐ`_ HaÕ jeþLÐeþ J _ÞaàÐQ_ aSà_ LeÞa þ ÐLÊ
_Þ¹¤rÞþ _ÞANmÐ¼¼Ðþ HkÞþ jÕÒdÐS_Ðeþ $¼fjèeËþ`, 1920 _ÒbþcèeÒþeþ aÞkÐþe-JþXÏÞhÐ
`õÐÒ]hÞL LÐD_jÞmþ _ÞaÐàQ_Òeþ jcèmþ`ÊeÒþeþ ÒcÐV 280eÊþ cÐ[õ 28 SZ ÒbÐþV
Ò]Òm¼¼Ðþ jaÊWÐeÊþ A¾¤dàÔeþ L\Ð Òd, HkÞþ _ÞaàÐQ_Òeþ SÒZ aÞ cÊjmþcÐ_ ÒbÐþVeþ
ÒbÐþV Ò]B _\ÞÒm¼¼Ðþ 1921 SÐ_ÊAeÞþ cÐj @Ðeþc÷Òeþ SÞmþîÐ ²ÊÆmþ RÐ[õ*¼ ²ÊÆmþ aSà_
HaÕ èþarþàÑ `dàÔÐ¯Æeþ @jkÒþdÐNLÊ ÒjkÞþ `Ëaà j=¼W_ èÞÒþ`õlÑÒeþ Ò]MÞÒkþa¼ Ð
@_ÊeËþ` bÐþaÒeþ 1920 cjÞkÐþ Òhi AXÏLÊ `ÊeÑþ SÞmþîÐÒeþ c^Ô @jkÒþdÐNeþ
jË[õ`Ð[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ 1916 cjÞkÐþeÊþ `ÊeÑÒþeþ aÞkÐþeþ LÕÒNõj LcÞVÞeþ hÐMÐ bÐþaÒeþ HL
SÞmþîÐ jcÞ[Þ NWÞ[ ÒkÐBþ\ÞmÐ,þ dÐkÐþeþ Ò_[ó[è eþkÞþ\ÞmÐþ ÒNÐàuÊ ]Ðj, SNauÊ jÞÕ
A]Þ*¼ kÐþ[Òe¼¼Ðþ 1920 @Ò•ÐÆaeþ J _Òbþcèeþ cÐjÒeþ M¨NÞeÞ,þ SVZÞ [\Ð `ÊeÑþWÐÒeþ
SÞmþîÐ jcÞÞ[Þ [eþ$¼eÊþ S_jbÐþcÐ_ ÒkÐBþ [kÞÚÒeþ yÐ_Ñ¯Æ jcjÔÐ,þ d\Ð `õÐ\cÞL hÞlL*þ
]eþcÐ, MÐjcÐkÐþmÒþeþ jeþLÐeþ*¼ [eþ$¼eÊþ MSZÐ A]Ð¯Æ LeÊþ\ÞaÐ jeþaeÐþLÐeþcÐ_*¼
@ayÐ J S=¼mþ AB_eþ SVÞf[Ð A]Þeþ QnàÐ LeþNmÐþ HaÕ jcjÔÐeþ jcÐ^Ð__ÞcÒ«Æ
@jkÒþdÐNLÊ `xÐ bÐþaÒeþ NõkZ þ LeÞaþ ÐLÊ èÐþchà ]ÞANmÐ¼¼Ðþ @jkÒþdÐNLÊ HL yÐ_Ñ¯Æ
jcjÔÐ A^ÐeÞþ[ AÒtÐf_ eËÒþ` NYÏÞaÐÒeþ HkÐþ Òah jÐkÐþdÔ LmÐ¼¼Ðþ @jkÒþdÐNeþ

DÒ~hÔ jèeÐþS`õÐ©ÞÆ ÒkÒþmþ yÐ_Ñ¯Æ ÒmÐþL*¼eþ kÞÚ c=¼f Òkþa, [ÐkÐþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
Ò_[ó[è `õcÐZ LeÞÒþ]Òmþ¼ Ð HkÐþ Ò_[ó[èeþ ]Ëeþ]ó½Þ¤LÊ jÊ¸¤½¤ LmÐ¼¼Ð HkÐþeþ èÞþZÐc
jèeËþ`, 1920 _Òbþcèeþ LÐD_jÞmþ _ÞaàÐQ_Òeþ `ÊeÑþ cÊÔ_ÞjÞ`ÐmÞþVÞÒeþ 80 `õ[Þh[
`õÐ¯Æ ÒbÐþVeþ _ÞaàÐQ_ aSà_ LÒm¼¼Ðþ NõÐcÐqfÒeþ ÒbÐþV aSà_ jkþeþ @Ò`lÐ c^Ô
@^ÞL \ÞþmÐ¼¼Ðþ
`õÐÒ]hÞL LcÞVÞ NWÞ[ ÒkþaÐ `Òe,þ 1921 SÐ_ÊAeÞÒþeþ j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆmþLÊ HL
SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ eËÒ` þ ÒOÐiZÐ LeÐþNmÐ¼¼Ðþ HkÞþ ÒOÐiZÐ `RÒeþ eþkÞ\
þ ÞmÐþ RÐ[õcÐ_*¼eþ
aÞÒhi bËþcÞLÐ¼¼Ðþ ÒjcÐÒ_ @bÞþbÐþaLcÐ_*¼WÐeÊþ j®¤[Þ jÕNõk LeÞþ èÞþQÐf_Ð jcÞ[Þ
D`Òeþ QÐ` Ò]Òmþ Òd, aÞ]ÔÐf¯ÆLÊ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯ÒÆeþ èÞþZ[ LeÐþdÐD¼¼Ð
1909Òeþ j[ÔaÐ]Ñ HL cÊ¦Æ SÐ[Ñ¯Æþ @_ÊºÐ¤_ YÐqÐÒeþ NWÞ[ ÒkÐBþ\ÞmÐþ j[, cÐ[õ
1914-15 ÒafLÊ aÞhèaÞ]ÔÐf¯þ XÞNõÑeþ AahÔL[Ð HaÕ A\ÞàL j*¼VÒdÐNÊÜ HkÐþ
`ÐV_Ð aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ "H$Þ¼mÞHþj_' HaÕ jeþLÐeÑþ @_Ê]Ð_`ÐBÜ AÒa]_ LeÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
HÒa SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æþ ÒOÐiZÐ $¼fÒeþ cÞfÞ\ÞaÐ ÒLÐXÏÞH kþSÐeþ V*Ðeþ jeþLÐeÑþ
@_Ê]Ð_LÊ ²ÊÆmþ @þNõÐkÔþ LeÞÒþ]mÐ¼¼Ðþ
LVLÒeþ @ÐÒtÐf_
HkÞþ jc¯ÒÆeþ LVLWÐÒeþ c^Ô HL SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ _ËALeÞþ Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
JXÏÞhÐ [\Ð JXÏÞhÐ aÐkÐÒþeþ LÒmþS aSà_ LeÞþ AÒtÐf_Òeþ ÒdÐN Ò]B\ÞaÐ JXÏÞA
RÐ[õcÐÒ_ [kÞÚÒeþ hÞlL eËÒþ` LÐdàÔ LÒmþ HþaÕ jkþeÒþeþ _Þ¯ÆcÞ[ jbÐþ jcÞ[ÞcÐ_
AÒ¯ÐÆS_ LÒm¼¼Ðþ ^ÑÒeþ ^ÑÒeþ LVL ÒkþmÐþ JXÏÞhÐ @jkÒþdÐN AÒtÐf_eþ cÊMÔ
ÒLtõ¼ Ð HkÐþeþ `õ[Þ$¼f_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmÐ,þ ÒdÒ[ÒaÒf 1920 _Òbþcèeþ _ÞaàÐQ_Òeþ
aÞkÐþeþ J JXÏÞhÐ `õÒ]heþ _ËA LeÞþ c§ÑÆ `] NõkþZ LeÞþ\ÞaÐ aiàÑ¯ÐÆ_ Ò_[Ð LÊfaów
c^ÊjË]_ ]Ðj*Ê¼ jcèwà_Ð Ò]aÐ`ÐBÜ [Ð*¼ jc\àLcÐÒ_ jbÐþ AÒ¯ÐÆS_ LÒmþ¼ Ð 9
SÐ_Ê@ÐeÞþ 1921Òeþ AÒ¯ÐÆS[ Þ HkÞþ jcèw_ à Ð jbÐþLÊ @jkÒþdÐNÑcÐÒ_ ÒLaf aSà_
LeÞa þ ÐLÊ LkÞÒm þ þ _ÐkÞÜ,þ c¨Æ`LÊ LaçSÐ LeÞþ jbÐþ c^Ô bþ¨Æe Ê þ LÒm¼¼Ðþ @jkÒþdÐNÒeþ jÐcÞmçþ
_ ÒkÐBþ jeþLÐeþ*¼ c§ÑÆ `] NõkZ þ LeÞ\þ aÞ Ð c^ÊaÐaÊ*¼Ê @hÑ aiàeþ aów jeþLÐeÑþ QÐLÞeÒÞ e þ þ
ÒdÐN Ò]Òmþ ÒaÐmÞþ aÞ]` åö LÒm¼¼Ðþ jbÐÒþeþ @jkÒþdNÑ*¼ `leÊþ `õQÐeþ`[õ aÃÐ¤NmþÐ ¼ Ðþ
aÐÒmþhe è Òþeþ aÔÐ`Þ\a Þ Ð ÒcÒmþeA Þ ,þ `ÊeÑþeþ ]Êbl àþÞ HaÕ LVLeþ a_ÔÐ `õ`ÑXÏ[ Þ ÒmÐþL*¼
]Ê~hà Ð ]Ëemþ Ðþ NÞ D~Þ½¤ @\àeþÊ c^ÊaÐaÊ(c§ÑÆ)* aÐiÞL à iÐWÞH kþSÐeþ V*Ð¼eþ ]eþcÐ bþeZ þ Ð
LeþÐdÞa ÒaÐmÞþ H\ÞÒeþ aÔÒ=Ð¦ÞÆ LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ `ÊeÑÒþeþ c^Ô AÒ¯ÐÆS[ Þ jcèw_ à Ð jbÐþ
@jkÒþdÐNÑ*¼ aSà_ $¼fÒeþ bþ¨Æe Ê þ ÒkþmÐ¼¼Ðþ HkÞþ OVZÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ h¦ÞÆLÊ `õ[ÞaÞcèÞ[

LmþÐ ¼ Ð @[Ñ[Òeþ c^ÊjË]_ ]Ðj \ÞÒmþ JþXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ LÀ¤à^Ðe; aÔ¦ÞÆ bÐþaÒeþ
`õ\Òc "DLúf jbÐ'þ HaÕ `Òeþ "DLúf j®Þ¤f_Ñ'eþ NW_Òeþ [Ð*¼ bËþcÞLÐ _Þ¾Þ¤[
eËÒþ` @[Êf_Ñ¯¼¼ÐÆ [Ð*¼ ]ó½ÞÒ¤eþ SÐ[Þ NW__ÞcÞrþ jeþLÐeÑþ jkÒþdÐN HL @ÐahÔLÑ¯Æ
D`Ð]Ð_¼¼Ð ÒjÒ[ÒaÒf @_Ô SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ c^Ô [ÐkÐ þkÞÚ QÞ«ÐÆ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ cÐ[õ
èþarþàÑ jc¯Òeþ S[Ñ¯Æ[Ðeþ jÕsÐ a]fÞNmÐ¼¼Ðþ jkÒþdÐN a]fÒeþ @jkÒþdÐN ÒkþmÐþ
SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ ^cà¼ Ð¤ HkÐ¤LÊ c^ÊaÐaÊ @_Êbþa LeÞþ `ÐeÞÒþmþ _ÐkÞÚ ÒaÐmÞþ [Ð*¼ kÐþ[NYÏÐ
SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_ [Ð*Ê¼ [Þeþ²ÐÆeþ LmÐ¼¼Ðþ jÐcSÞL [Þeþ²ÐÆeþeþ cÐ[õÐ HÒ[ @^ÞL ÒkþmÐþ
Òd, jè¯ÖÆ c^ÊaÐaÊ 1923Òeþ c§ÑÆ `]eÊþ [ÔÐN`[õ Ò]Òmþ HaÕ jÞw LÒm þÒþd; aÔ¦ÞÆ
jèÐ\à _ÊÒkÜþ, aeÕþ jÐcÐSÞL `õ[Þaw[Ð ÒkmþÐ [Ð*eþ `õÐ\cÞL[Ð¼ ¼ Ð
þ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjÒe þDLúf j®Þ¤f_Ñe aÞmþ¯Æ ÒkþmÐþ aÞoÞ_ï QLõêþ`ÊeÒþe¼ Ðþ
ÒjkÞW þ ÐÒeþ kÞÚ ]Þ@ÐNmÐþ @jkÒþdÐNeþ `õ\c XÐLeÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZeþ èÞZþ Ðc
jèe`þË 1921 SÐ_ÊAeÞÒe þ þ QLõêþè
Ê W
þ ÐÒeþ c^Ô HL SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ yÐ`Þ[ ÒkþmÐ,þ
dÐkÐþeþ @_Ô[c cÊMÔ LrþàÐ \ÞÒmþ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ¼¼Ð ANeÊ,þ 1918Òeþ HkÞþ
aÞoÞ_ïÐqfÒeþ JXÏÞA bÐþiÐeþ `õjÐeþ`ÐBÜ yÐ_Ñ¯Æ D]ÔcÒeþ ²ÊÆmþVÞ yÐ`Þ[ ÒkÐBþ\ÞmÐ¼¼Ð
@jkÒþdÐNeþ XÐLeÐÒþeþ [ÐLÊ HÒa SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æeþ cdàÔÐ]Ð ]ÞANmÐ¼¼Ðþ
@jkÒþdÐNeþ Aeþc÷ cÐjÒeþ H ÒdDÜ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯ÆcÐ_ yÐ`Þ[ ÒkþmÐ,þ [Ð'
`RÒeþ eþkÞþ\ÞmÐþ akÊþ aiàeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ D]Ôc¼¼Ð AÒtÐf_eþ XÐLeÐ hÊZÞ kþWÐ[
ÒL×ZjÞ @_ÊºÐ¤_eþ AaÞbÐàþ a ÒkÐBþ _\ÞmÐ¼¼Ð¼ D]ÐkþeZ þ jèe`
þË , jcèm`
þ e
Ê þ HaÕ QLõêþèÊ þ
²ÊÆmþ NW_Òe cÊMÔ bËþcÞLÐ eþkÞþ\ÞmÐþ _ÑfL¶¤ HaÕ ÒNÐ]ÐaeÑþh*¼e;þ DbÒþ¯Æ 1909
èþWÐeÊþ j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆmþ jkþ SXÏÞ[ \ÞÒmþ HaÕ A\ÞàL j*¼VÒdÐNÊÜ aÐ^ÔÒkÐBþþ jÐc¯ÞÆL
bÐÒþa j[ÔaÐ]ÑeÊþ aÞoÞ_ï ÒkÐBþ\ÞÒm¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ SÊAeÒþeþ `ÊZÞ ÒjcÐÒ_ @ÐÒtÐf_LÊ
HaÕ HkÐeþ cÐ^Ôc SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆmþ `õ[Þ ALó½¤ Ò¤kÒþm¼ Ð WÞL ÒjkÞþbþfÞ LVL ²ÊÆmþ c^Ô
SÐ[Ñ¯Æ[ÐÒeþ D]çaÊw LÒmþS RÐ[õ*¼ D]ÔcÒeþ NWÞ[ ÒkÐBþ\ÞmÐ¼¼Ðþ `ÊZÞ, HkÞþjaÊ
@qfÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ @ÒtÐf_ aÞbÞþ_ï eËþ`Òeþ ANeÊþ ÒQeþ cÐXÏÞ jÐeÞþ\ÞmÐ,þ [ÐkÐþ
jcèmþ`Êeþeþ bÐþiÐ AÒtÐf_ cÐ^ÔcÒeþ ÒkDþ aÐ j[ÔaÐ]Ñeþ `õ[ÞºÐ¤ cÐ^ÔcÒeþ
ÒkD¼¼Ðþ 1918-19 cjÞkÐþ ÒafLÊ LVLÒeþ "bÐþeþ[Ñ ctÞe'þ _ÐÜÒeþ HL _eþc`xÑ
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒNÐºÑ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþþ `õcÊM LcàÑ \ÞÒmþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ
d]ÊcZÞ c=¼eÐþS, bÐþNÑeþ\Þ ckÐþ`Ð[õ A]Þ dÊa aÊwÞSÑaÑ ¼ Ð HkÐ ckÐþbÐþeþ[Ñ¯Æ[Ðeþ
`õaÐkþLÊ [Ñaõ LeÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒNÐºÑ¤eþ _ÐÜeÊþ jÞw kÊHþ Òd, dÊa aÊwÞSÑaÑ*¼`ÐBÜ "bÐþeþ['
L]ÐQÞ[ ÒN×Z `õj=¼ _\ÞmÐ¼¼Ðþ HkÞþjaÊ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZþLÊ @_Ê^ÔÐ_ LÒmþ cÒ_kÊH,þ
@jkÒþdÐNeþ XÐLeÐþLÊ JXÏÞhÐeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ ÒdcÞ[Þ VÐLÞ eþkÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ Ò[ZÊ, XÐLeÐþ

_ cÞfÊZÊ _ÞS _ÞS @qfÒeþ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ NW_ LeÞþ ÒdcÞ[Þ ÒjcÐÒ_
AÒtÐf_eþ MÊÃ¤ Ò¤`Ð[ÞÒ]Òm¼¼Ðþ èþarþàÑ jc¯ÒÆeþ AÒtÐf_ , ²ÊÆmþ HaÕ `[õ-
`[õÞLÐ Òd èþ¸¤eþeþ èÞþ`ËeþL ÒkÒþm,þ HkÐþ @_jèÑLÐdàÔ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆmþeþ hÞlL J
RÐ[õ NÐÜ NÐÜLÊ dÐB @jkÒþdÐNeþ jbÐþ AÒ¯ÐÆS_ LÒm ;þ a¦ÐÆ ÒkÒþm ;þ þ ÒhõÐ[Ð c^Ô
ÒkÒþm¼¼Ðþ AÒtÐf_eþ @_ÊbËþ[Þ ÒjcÐ_*¼`ÐBÜ SÐ[Ñ¯Æ hÞlÐ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒjcÐ_*¼
D]ÔcÒeþ cÐ[õ ÒLÒ[ÐVÞ jkþeÐþqfÒeþ Aeþc÷ ÒkÐBþ\ÞaÐ @jkÒþdÐN AM`ÐMeþ
NÐÜLÊ aÔÐ`ÞmÐ ;þ ÒLÒa ÒLcÞ[Þ NXÏSÐ[cÐ_*Ê¼ c^Ô `õjÐeÞþ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ aÐmÞþ`ÐVZÐ
(`ÊeÑ),þ NÕSÐceþ ]ÞN`kþ¨Þ,Æ bþ]õL, jcèmþ`Êeþ `ÐM NõÐcÐqfÒeþ jbÐcÐþ_ AÐÒ¯ÐÆSÞ[
ÒkþmÐ¼¼Ðþ jèeÐþS `qÐ¯Æ[ NW_ J _ÞhÐ _ÞaÐeþZ`ÐBÜ _Þ¹¤rÞþ _ÞAÒkþmÐþ [\Ð LÕÒNõjeþ
jbÔþ jÕNõkþ ÒkþmÐ¼¼Ðþ AÒtÐf_ `õ[Þ aówÞ `ÐD\ÞaÐ S_ ANõkþeþ _Þ]hà_ Ò]aÐLÊ
dÐB ÒNÐàuÊ ÒNÐVÞH OVZÐeþ DÒmþîM LeÞþ 1921 SÐ_ÊAeÞÒþeþ ÒmþMÞ\ÞÒmþ Òd,
cÐ[õ ÒLÒ[ OÃÐ¤ eþkþZÞ c^ÔÒeþ LÕÒNõj ÒmÐþL bþ]õLÒeþ `õÐ¯Æ 150 SZ*Ê¼ `õÐ\cÞL
jbÔþbÊþ¦Æ LÒm¼¼Ðþ HkÐþ @jkÒþdÐN `õ[Þ aYÊ\a
Þ Ð ÒmÐþL*¼eþ D—Ðkþ J ANõkL
þ Ê jÊ¸½
¤ ¤ LmþÐ¼ Ðþ
NÐuÑ* JXÏÞhÐ NªÆ

HkÞþbþfÞ HL D—Ðkþ`ËÀ¤à èÞÒþahÒeþ 1921 cÐnà 22eÊþ 25 c^ÔÒeþ ckÐþ[êÐ
NÐuÑ JXÏÞhÐ NªÒÆeþ AjÞÒmþ HaÕ bõþ]L, LVL, `ÊeÑþ HaÕ aõkê`ÊeþWÐÒeþ AÒ¯ÐÆSÞ[
@jkÒþdÐN jbÐþLÊ jÒcèÐ^_ Ò]Òm¼¼Ðþ jèeÐþS_ÞcÒ«Æ kÞþtÊ-cÊjmÞþcç HL[Ð HL
AahÔL[Ð ÒaÐmÞþ NÐuÑ _ÞS a¦ÆaÔÒeþ `õLÐh LÒm¼¼Ðþ jeþLÐeÑþ ]Ê¹õ¤bÐþaeÊþ cÊ¦Æ
ÒkþaÐ`ÐBÜ RÐ[õcÐÒ_ jeþLÐeÑþ hÞlÐ_ÊºÐ¤_ [ÔÐN Leþ«ÊÆ ÒaÐmÞþ c^Ô Òj èÐþchà
Ò]Òm¼¼Ðþ [Ð'RXÏÐ, JXÏÞhÐeþ ]ÊbÞþàl J bÐþiÐbÞþrÞþL jcjÔÐ`ÐBÜ Òj jeþLÐeþ*¼
D`_ÞÒahaÐ]Ñ _Ñ[Þ ]Ð¯ÑÆ ÒaÐmÞþ jcÐÒmÐþQ_Ð LÒm¼¼Ðþ aõkê`ÊeþÒþeþ bÐþiÐ bÞþrÞÒþeþ
Ò[mÊþNÊ J JXÏÞAcÐ_*¼ c^ÔÒeþ Ò]MÐ Ò]B\ÞaÐ `õ[ÞÒdÐNÞ[ÐLÊ aókþrþeþ jèeÐþS
`õÐ©ÞÆeþ mþlÔ Ò_B Ò_[óaót AÒ`ÐjÒeþ jcÐ^Ð_ LeÞþ Ò_aÐLÊ `õªÐÆa Ò]Òm¼¼Ðþ
_ÞSeþ jèÁ¤ eþkþZÞ LÐf c^ÔÒeþ NÐuÑ mþlÔ LÒmþ Òd, JXÏÞhÐÒeþ AÒtÐf_eþ aÞªÐÆeþ
_ÞcÒ«Æ aXÏ AahÔL[Ð ÒkþmÐþ `Ð¶Þ¤ HaÕ èÞþ`Lè Ò_[ó[è¼ Ðþ `Ð¶Þ¤`ÐBÜ Òj LVLÒeþ
cÐeJþèÐXÏÞ HaÕ NÊSeÐþVÑ aÔajÐ¯ÑÆ*¼ jkþ jè[§Æ bþÐÒa ÒbþVÞ èÐþchà LÒmþ HþaÕ
Ò_[óyÐ_Ñ¯Æ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑcÐÒ_ AÒtÐf_eþ ]ËeÒþeþ eþkÊþ\ÞaÐeÊþ ÒjcÐ_*Êþ [Ñaõ
jcÐÒmÐþQ_Ð LÒm¼¼Ðþ NXÏSÐ[ eÐþSÐ J ScÞ]Ðeþ aNàeþ @d\Ð jeþLÐeÑþ A_ÊN[ÔLÊ
c^Ô Òj _ÞtÐ LÒm¼¼Ðþ NÐuÑ jbþÐLÊ Ò_B ÒmÐþL*¼eþ D—ÐkþLÊ Ò]MÞ cÒ_ÒkþmÐþ Òd,
JXÏÞhÐeþ `Êeþ`mþîÑÒeþ c^Ô NÐuÑ AD @èÞþQÞ[ _Êkþ«Þ¼ ÐÆ HZÞLÞ @jkÒþdÐN d]Þ kÊHþ

Dþ`_ÞÒahaÐ] aÞÒeÐþ^[Ðeþ cÊMÔ `õ[ÑL, Ò[Òa NÐuÑ ÒkÒþa [Ðeþ @ÒOÐiÞ[ cÊMÔ
LrþàÐ, HkÐþ jbÐþNÊXÏÞLeÊþ jÊ¸¤½¤ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
NÐuÑ*¼eþ JXÏÞhÐ NªÆ ÒdDÜ èÞþcÐZÒeþ D—Ðkþ AZÞþÒ]mÐ,þ [Ðeþ HL _cÊ_Ð
cÞÒf bþ]õLÒeþ ]ÞAdÐB\ÞaÐ bþaÔ jcèwà_ÐeÊ¼ Ðþ NÐuÑ*Ê¼ jèÐN[ SZÐB 72VÞ jÕLÑrþà_
]f Òeþf Ò½¤j_çeÊþ jbÐþyfÑ dÐH `ÐÒRÐVÞ Ò_Òmþ¼ Ð [Ð*¼ `ÊeÑþ jbÐÒþeþ S_jcÐNc
eþ\dÐ[õÐeþ bÞþXÏWÐeÊþ @^ÞL ÒaÐmÞþ jcèÐ] `õLÐhÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ð LVL jbÐÒþeþ SÒZ
jÐ^ÐeþZ c^ÔaNàÑ¯Æ ckÞþfÐ bÐþaÒeþ ÒdÐN Ò]B\ÞÒmþ eþcÐÒ]aÑ, dÞH `Òeþ JXÏÞhÐeþ
SÒZ cÐ[óyÐ_Ñ¯ÐÆ Ò_[õÑ ÒkÒþm¼ Ðþ Òj]Þ_ S_jcÐNc J NÐuÑ*¼ a¦ÆaÔÒeþ HÒ[
cÐ[õÐÒeþ Òj @bÞþbË[ ÒkÐBþ `XÏÞÒmþ Òd, _ÞS NkþZÐ NÐ¶Þ¤ jaÊ jèeÐþS `Ð¶Þ¤`ÐBÜ ]Ð_
LeÞþ ajÞÒm¼¼Ðþ èþarþàÑ jc¯ÒÆeþ eþcÐÒ]aÑ AD ÒaÐkËVÞH bþÐaÒeþþ OeÒþLÐZÒeþ
Aaw ÒkÐBþ eþkÞ _ÐkÐþ«Þ¼¼ÐÆ jcÐSeþ `ÊeÊþi[Ð§ÞÆL[ÐLÊ `õ[ÔÐMÔÐ_ LeÞþ jÐcÐSÞL
SÑa_LÊ AjÞR«Þ,Æ @jkÒþdÐN HaÕ @_ÔÐ_Ô AÒtÐf_Òeþ jLõÞ¯Æ bÐþaÒeþ bÐþN
Ò_BR«Þ; akÊþaÐeþ LÐeÐþaeþZ LeÞþR«Þ¼ ÐÆ d]ÞJ @jkÒþdÐNÒeþ akÊþ jÕMÔÐÒeþ ckÞþfÐ
ÒdÐN Ò]B _\ÞÒm,þ eþcÐÒ]aÑ*¼ aÔ¦ÞÆ[èeþ HkÞþ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZ, dÐkÐþ NÐuÑ
jbÐÒþeþ Òj ÒdÐN Ò]mÐþ `Òe @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ,þ [ÐkÐ `ËÀ¤à eËþ` `ÐBmÐ¼¼Ðþ jcÐSeþ
`ÊeÊþi[Ð§ÞÆL[Ð aÞeÊþwÒeþ c^Ô SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_ HL _ËA ]ÞNç]hà_ Ò]a ÒaÐmÞþ
HkÞ D]ÐkeþZ HL jc÷Ða_Ð bþeÞÒþ]mÐ¼¼Ðþ
jèeÐþS Òd HL bþ¯ÆaÞcÊ¦Æ jcÐS NW_eþ `õLõÞ¯ÐÆ HaÕ [Ð'`ÐBÜ @jkÒþdÐN HL
AhÊ D`QÐe¼¼- [ÐkÐþ NÐuÑ*¼ @bÞþbÐþiZeÊþ ÒmÐþL ^ÐeþZÐ LeÞÒþ_Òm¼¼Ðþ Òc-SÊ_
1921Òeþ Ò]B\ÞaÐ NÊ©ÆQeþ aÞbÐþNeþ eÞÒþ`ÐVà @_ÊdÐ¯ÑÆ, NÐuÑ*¼ JXÏÞhÐ NªÆ `Òeþ
aõÞVÞh eþÐSþ dÐB HZÞLÞ "NÐuÞeÐþS' AjÞa ÒaÐmÞþ ÒmþÐL ^ÐeþZÐ LeÞÒþ_Òmþ¼ Ð HkÐþeþ
`õcÐZ cÞfÞmÐþ LVLÒeþ, ÒdÒ[ÒaÒf ÒLÃ¤_ÒcÃ¤ HeÞAÒþeþ èÞþaÐ Ò]ÐLÐ_ÑcÐÒ_
cÐnà Òhi j©ÐÆkÒþeþ Ò`ÐmÞþj SÊmÊþc aÞeÊþwÒeþ `õ[ÞaÐ] LeÞþ kþeþ[Ðfþ LÒm¼¼Ðþ $Þ¼=Ð¼
cËmÔÒe èÞa þ Ð aSÐeþeþÊ Ò`ÐmÞj
þ cÐÒ_ aSÐeþLeþ«ÆÞ HaÕ bþ¯ÆNª õ Æ ÒkÐBþ èÞa
þ Ð Ò]ÐLÐ_Ñ
[Ðeþ `õ[ÞaÐ] Leþ«ÞÆ _ÐkÞÚ¼ Ð cÐ[õ NÐuÑ NªÆ `Òeþ ÒjcÐÒ_ jÐkþj `ÐBÒm¼¼Ðþ èÞþaÐ
Ò]ÐLÐ_Ñeþ `õ[ÞaÐ]Òeþ @[Þº¤ Ò¤`ÐmÞj þ þ ÒdÒ[ÒaÒf ÒjcÐ_*¼ D`Òeþ ALõcZ LÒm,þ
Ò]ÐLÐ_ÑcÐÒ_ j®Þ¤fÞ[ ÒkÐBþ kþe[ þ Ðf LÒm¼¼Ðþ kþe[
þ Ðf `Òeþ AÒ¯ÐÆSÞ[ jbÐÒþeþ _Þ¹¤rÞþ
ÒkþmÐþ Òd, HZÞLÞ jÒ$B¼ LcàQÐeÑ,þ MÐ_jcÐ, Ò^ÐaÐ HaÕ DWÐèÞþaÐ Ò]ÐLÐ_Ñ*Ê¼
Ò_B HL ¯ÊÆ_Þ@_ NWÞ[ Òkþa HaÕ HkÞþ êþZeþ @[ÔÐQÐeþeþ ]óYÏ `õ[ÞaÐ] LeþÐdÞa ¼ Ð
jaÊWÐeÊþ aXÏ L\Ð, Ò`ÐmÞþjeþ HkÞþ dÒ\oÐQÐeþeþ LÐeþZ eËÒþ` aÞÒ]hÑ jeþLÐeþLÊ ]Ð¯ÑÆ
LeÐþNmÐþ HaÕ [Ðeþ aÞLÁ¤ eËÒþ` @jkÒþdÐN kÞÚ `xÐ ÒaÐmÞþ c[ `õLÐh `ÐBmÐ¼¼Ðþ

NÐuÑ NªÆ `Òeþ @jkÒþdÐNÑ*¼ c^ÔÒeþ D—Ðkþ HÒ[ cÐ[õÐÒeþ aówÞ `ÐBmÐþ
Òd, SÊ_ç 1921 jÊwÐ LÕÒNõjeþ jèeÐþS `Ð¶Þ¤`ÐBÜ [Þ_Þ mþl V*Ð,¼ [Þ_Þ mþl `õÐ\cÞL
j]jÔ jÕNõkþ HaÕ jèÒ]hÑ `õjÐeþ`ÐBÜ ]ÊBmþl @eþV `õQf_ LeÐþda Þ ÒaÐmÞþ `õÐÒ]hÞL
LÕÒNõj LcÞVÞ `leÊþ _Þ¹r ¤ þÞ _ÞANmÐ¼¼Ðþ cÐnà 31 HaÕ H`õm Þ þ 1Òeþ AÒ¯ÐÆS[Þ aÞS¯ÆJÐè XÏÐ
@MÞf bÐþe[ þ Ñ¯Æ LÕÒNõj LcÞVÞ ÒaßWLÒeþ ÒdÐN Ò]aÐ `Òeþþ ÒNÐàuÊ jèeÐþS `Ð¶Þ¤
HaÕ `õÐ\cÞL j]jÔ jÕNõkeþ èÞc þ ÐZ [Þ_Þ mþleÊþ `Ðq mþlLÊ aówÞ `ÐBRÞ¼ ÒaÐmÞ ÒOÐiZÐ
LÒmþ ¼ Ð `Ð¶Þ HaÕ jbÔþ jÕNõkþ @bÞd þ Ð_ H`õm Þ þ 6þeþÊ 13 [ÐeÞMþ c^ÔÒeþ `ÐfÞ[ ÒkÐBþ\a Þ Ð
j[ÔÐNõkþ j©ÐÆkÒþeþ MÊa cÐ[õÐÒeþ [èeÐþ_[ Þè ÒkþmÐ¼¼Ðþ
^Ðdà Ô cÒ[ jè e Ðþ S `Ð¶Þ ¤ A]Þ jÕNõ k þ @bÞ þ d Ð_LÊ j$¼f LeÞ þ a Ð jLÐÒh
@jkÒþdÐNÑcÐÒ_ eÐþSÔeþ QÐeÞAÒþXÏ NªÆ LeÞþ jbÐþ jcÞ[ÞcÐ_ AÒ¯ÐÆS_ LÒm,þ
aÞbÞþ_ï aNàeþ jkÒþdÐN LÐc_Ð LÒm¼¼Ðþ AÒtÐf_Òeþ cÊjmþcÐ_ aNàeþ jkþÒdÐNLÊ
aÔÐ`L LeÞþaÐ`ÐBÜ aÞkÐþeþeþ cSkþeþ Dmçþ kþL AjÞ LVL, jcèmþ`Êeþ HaÕ aÐÒmþhèeþ
A]Þ cÊjmþcÐ_akÊþf @qfÒeþ jbÐþ LÒm¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ*¼ jÐ=Òeþ cÞhÞ kþL jÞw
LÒmþ Òþd Dbþ¯Æ kÞþtÊ J cÊjmþcÐ_ aNàeþ cÞfÞ[ mþlÔ ÒkþmÐþ jèeÐþS `õÐ©Þ¼ ÐÆ Ò[ZÊ
@jkÒþdÐN J MÞmÐþ$¼[ AÒtÐf_ HL J @bÞþ_ï¼¼Ð jÐ^ÐeþZ aNàeþ jkÒþdÐN
`ÐBaÐ`ÐBÜ ÒNÐàuÊ ¸¤½¤ LÒm þÒþd JXÏÞhÐeþ ÒmÐþL NeÞþa¼ Ð cÐ[õ SZ `ÞRÐ `BjÐH
ÒmþMÐ Ò]Òmþ aÞ ^ÐdàÔ cÒ[ `Ð¶Þ¤ A]Ð¯Æ ÒkÐBþdÞa¼¼Ð jèeÐþSeþ ÒdÒkþ[Ê @^ÞL
AahÔL[Ð jÐ^ÐeþZ aNà`ÐBÜ, HkÞþ ckÐþdsÒeþ ÒjkÞþ aNàeþ @^ÞL jÕ`ó¦ÞÆ ]eþLÐe¼¼Ðþ
@_Ô\Ð `ÊZÞ jèeÐþS ÒLÒ[SZ kÐþ[NZ«ÐÆ ÒmÐþL*¼ kÐ[Òeþ kþ[ÞAeþ ÒkÐBþdÞa¼ Ð
AÒtÐf_LÊ NZbÞþrÞþL LeÞþaÐ jLÐÒh ÒMÐwàÐeþ MSZÐ aówÞ, ÒQ×LÞ]ÐeÑþ Leþ A]Þ
yÐ_Ñ¯Æ jcjÔÐNÊ X Ï Þ L Ê Òj D[ç \ Ð`Þ [ LÒmþ Æ HaÕ jcjÔÐeþ _Þ e þ Ð Leþ Z `ÐBÜ
@jkÒþdÐNLÊ `xÐ ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ LÒmþ¼ ÐÆ
jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc Òd cÐ[õ ÒNÐVÐH aNàeþÆ AÒtÐf_ _ÊÒkÜ,þ aeÕþ D`_ÞÒahaÐ]
aÞÒeþÐ^Òeþ jaÊ aNàeþ HL jÐ^ÐeþZ AÒtÐf_ , [ÐkÐþ ÒNÐàuÊ [\Ð JXÏÞhÐeþ @_ÔÐ_Ô
Ò_[óaót _ÞS @_ÊbþaeÊþ SÐZÞ `ÐeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ Ò[ZÊ, @«Æ[Ó jèeÐþS `Ð¶Þ¤ jÕNõk,þ jèeÐþS
`qÐ¯Æ[ yÐ`_, _ÞhÐ _ÞaÐeþZ, @eþV `õjÐeþ bþfÞ _ÞaÞàaÐ]Ñ¯Æ `õj=Ò¼eþ eÐþS_Ô aNàLÊ
LÕÒNõjeþ jkÒþdÐN LeÞþaÐLÊ @_ÊÒeÐþ^ LeÐþdÐD\ÞmÐ¼¼Ðþ jaÊ aNàeþ aÔÐ`L jkþÒdÐN
_cÞfÞÒmþ jèÁ¤ jc¯Æ c^ÔÒeþ ^ÐdàÔ cÒ[ `Ð¶Þ¤ jÕNõkþ A]Þ jc÷aèþ Òkþa _ÐkÞÚ ÒaÐmÞþ
Ò_[ó[è aÊTÞþ jÐeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ
HkÞ èÞþÒ`õlÑÒe,þ NXÏSÐ[eþ eÐþSÐ J ScÞ]Ðeþ HaÕ BÕÒeþS jeþLÐeþ c^ÔÒeþ
eþkÞ\ÞaÐ @«ÆaÞàaÐ]LÊ aÞÒhìiZ LeÞþ ÒNÐàuÊ ÒmþMÞ\Òm þÒþd dÊw`ÐBÜ `Ð¶Þ¤ HaÕ

cSÊeÞAþ ÒdÐNÐXÏ ÒaÒf ÒLaf jeþLÐeþ eÐþSÐ-eÐþSÊXÏÐ*¼ jkÒþdÐN ÒmÐþXÏ«Þ¼ ÐÆ @_Ô\Ð
@_Ô bÐþeþ[Ñ¯Æ*Ê¼ DÒ`lÐ LmÐþbþfÞ ÒjcÐ_*Ê¼ c^Ô [Ñaõ DÒ`lÐ Leþ«Þ¼¼ÐÆ HkÞþ
èÞþyÞ[ÞÒeþ eÐþS_Ô aNà LÕÒNõjLÊ aeÕþ _ÞSeþ auÊ HaÕ jeþLÐeþLÊ h[öã aÞQÐeÞþaÐ
DQÞ[¼ Ð @_Ô `lÒeþ ÒLDÜTþe,þ ÒY*Ð¼_Ðf bþfÞ ÒLÒ[L NXÏSÐ[ HaÕ L_ÞLÐ,
eÐþS`Êeþ (TÐþeþjÊNÊXÏÐ) A]Þ ÒLÒ[L ScÞ]ÐeÑÒeþ LÕÒNõjeþ ÒLÒ[L D—ÐkÑþ LcàÑ
`õÒah LeÞþ ÒmÐþL*¼ c^ÔÒeþ jbÔþ jÕNõkþ A]Þ @bÞþdÐ_ c^Ô SÐeÞþ eþMÞÒm¼¼Ðþ NXÏSÐ[-
ScÞ]ÐeÑþ `õSÐ*Ê¼ LÕÒNõj `õ[Þ ALó½¤ LeÞþaÐ`ÐBÜ NXÏSÐ[ J ScÞ]ÐeÑþ hÐj_ J
aõÞVÞh `õhÐj_ c^ÔÒeþ eþkÞþ\ÞaÐ `õSÐ aÞÒeÐþ^Ñ AÒ`Ðj jcèuLÊ c^Ô HÒ[ÒaÒf
]hàÐB ]ÞANmÐ¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ @[ÔÐQÐeÑþ eÐþSÐ-ScÞ]Ðeþ*Ê¼ aÐS`lÑ HaÕ _ÞeÑþkþ `õSÐ*Ê¼
`ÐeÐþ jÐ=Ò¼eþ [Êf_Ð LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ Òj dÊ¦ÞÆ LeÞþ\ÞÒmþ Òþd `õSÐLÊfeþ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZ
kÞÚ `õSÐ hÐj_ aÐ NZ[§Æ `õ[ÞºÐ¤`ÐBÜ HLcÐ[õ aÞLÁ¼¼Ð¤ jÐ^ÐeþZ `õSÐeþ `l Ò_aÐ
`õLõÞ¯ÐÒÆeþ Òj jÊ]Ëeþ aÞÒ]h eÊþiÒeþ jÕOVÞ[ amÒþjbÞþL aÞ`ìaLÊ "afÒjaÑ*¼
aÞ`ìa' ÒaÐmÞþ @bÞþkÞþ[ LeÞþ\ÞÒm¼ HaÕ ""VÞ*¼ bþfÞ `õSÐ*¼ eþ¦Æ ÒhÐiÊ\ÞaÐ cÊ½ÞÒ¤c¯Æ
eÐþSÐ-ScÞ]Ðe*''¼ LÊfLÊ [Ñaõ jcÐÒmÐþQ_Ð LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ
`Ð¶Þ¤ HaÕ jbÔþ jÕNõkþ [\Ð @eþV `õjÐeþ`ÐBÜ HÒ[ jaÊ `õ¯ÐÆj jÒrþè 30 SÊ_
1921 ÒafLÊ ^ÐdàÔ cÒ[ j$¼f[Ð cÞfÞ`ÐeÞþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð jcèÐ]`[õeÊþ cÞfÞ\ÞaÐ [\Ô
@_ÊdÐ¯ÑÆ JXÏÞhÐeþ SÞmþîÐ ªÆeÒþeþ LÕÒNõjeþ yÞ[Þ ÒjÒ[ÒaÒf _Þcï `õLÐeþ \ÞmÐ:þ
SÞmþîÐ ÒcÐV jÕNókÑþ[ ¤ aÃÐ¤dÐB\ÞaÐ

`õÐ\cÞL jbÔ jèeÐþS `Ð¶Þ @eþVeþ jÕMÔÐ
LVL 15,802 7,000 V*Ð¼ 1,500
`ÊeÑþ 9,000 6,000 V*Ð¼ 2,000
aÐÒmþhèeþ 5,000 3,000 V*Ð¼ 2,000
N&Ð¼c 2,800 1,200 V*Ð¼ 1,500
jcèmþ`Êeþ 5,935 2,870 V*Ð¼ 8,000
jÞÕkþbËþc HaÕ 1,500 2,000 V*Ð¼ --
NXÏSÐ[ eÐþSÔ
ÒcÐV 40,037 22,070 V*Ð¼ 15,000

@j$¼f[Ð `RÒeþ HL aXÏ LÐeþZ ÒkþmÐ Òd , NXÏSÐ[Òeþ AÒtÐf_ `õÐ¯Æ
`õÒah LeÞþ _\ÞmÐ¼¼Ðþ d]ÞJ HkÐþ ÒLDÜTþeþ J ÒY*Ð¼_ÐfÒeþ jÐcÐ_Ô cÐ[õÐÒeþ
@Ò_×`QÐeÞL þ bÐþaÒeþ Aeþc÷ ÒkþmÐ,þ AÒtÐf_ `õ[Þ NXÏSÐ[ eÐþSÐ*¼ @jË¯ÐÆ bÐþaÒdÐNÊÜ
[ÐkÐþ aYÏÞ`ÐeÞþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð eÐþS`Êe,þ aÐ*Ñ¼ A]Þ ScÞ]ÐeÑþ @qfÒeþ ÒdDÜWÞ LÕÒNõj LcàÑ
`kþqÞÒm,þ jaÊWÐÒeþ @jkÒþdÐN `õ[Þ ScÞ]Ðeþ*¼ aÞÒeÐþêþ èÞþcÐZ MÊaç @^ÞL \ÞmÐ¼¼Ðþ
[Ð'RXÏÐ NõÐcÐqfÒeþ jÐ_ jÐ_ ªÆeþeþ @$Þ¼jeþ c^Ô ÒmÐþL*Ê¼ @jkÒþdÐNeÊþ ]ËeÒþeþ
eþkÞþaÐLÊ [ÐNÞ] LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ @_Ô `lÒe,þ cÐ[õ ÒLÒ[ SZ*Ê¼ aÐ]ç Ò]Òmþ JLÞmþ aNà
@jkÒþdÐNeþ `ÐM cÐXÏÞÒmþ _ÐkÞÚ¼ Ð ÒNÐàuÊ ]Ðj _ÞÒS SÒZ JLÞmþ HaÕ @jkÒþdÐNÒeþ
jÐcÞmþ ÒkþmÐþ `Òeþ bþaÞiÔ[Òeþ AD ÒLÒa Òj JLÞmÐþ[Þ LeÞþ _ÐkÐþ«Þ¼ ÐÆ @_ÔcÐ_*¼WÐeÊþ
akÊþ ANeÊþ Òj aÞkÐþe-JþXÏÞhÐ `õÐÒ]hÞL LÐD_jÞmþLÊ 1916Òeþ _ÞaàÐQÞ[ ÒkÐBþ
1919Òeþ [kÞÚeþÊ BªÆ$Ð¼ Ò]B\ÞÒmþ HaÕ bþaÞiÔ[Òeþ ÒLÒa LÐD_jÞm` þ ÐBÜ _ÞaàÐQ_
jÊwÐ mþYÏÞ _\ÞÒm¼¼Ðþ cÐ[õ JLÞmþ aNàeþ H[Ð]óh bÐþa Ò]MÞ Òj NbÑþeþ @aÒjÐj `õLÐh
LeÞþ\ÞÒm,þ LÐeþZ JXÏÞhÐÒeþ JLÞmþcÐÒ_ kÞÚ SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_eþ cÊMÔ LÀ¤à^Ðeþ eËÒþ`
bËþcÞLÐ _ÞaàÐkþ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ jcÒªÆ @ÐhÐ eþMÞ\ÞÒmþ¼ Ðþ jcèmþ`ÊeÒþeþ JLÞmþcÐ_*¼
@jÕ`ó¦ÞÒÆeþ aÑ[¸ô¤kþ ÒkÐBþ mþlêÑ_ÐeÐþ¯ÆZ cÞhõ ÒjcÐ_*Ê¼ HL aÞhèÐjOÐ[L ÒNÐºÑ¤
ÒaÐmÞþ LkÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ*¼ c[Òeþ JLÞmþcÐÒ_ ÒdÒkþ[Ê AB_s, jèeÐþS `qÐ¯Æ[eþ
D`ÒdÐNÞ[Ð L\Ð ÒjcÐÒ_ aÊTÐBþ\ÞÒmþ ÒmÐþL jkþSÒeþ ÒjL\Ð aÞhèÐj dÐB\ÐÒ«¼¼ÐÆ
WÞL ÒjkÞþbþfÞ A^Ê_ÞL hÞlÞ[ ÒNÐºÑ¤ D`_ÞÒahaÐ]Ñ hÞlÐeþ ]Ê¹¤eÞþZÐc HaÕ SÐ[Ñ¯Æ
hÞlÐeþ ckþrèþ L\Ð jkþSÒeþ LkÞ` þ ÐeÞ\
þ ÐÒ«Æ, dÐkÐþ]èÐeÐþ @jkÒþdÐNeþ `õjÐeþmÐþbþ L½Leþ
¤Ò¤kÐBþ_\Ð«Ð¼¼ÐÆ @_Ô `lÒe, JXÏÞhÐeþþ QÐiÑ, @Ð]ÞaÐjÑþ c^Ô aÞÒhi jÕMÔÐÒeþ
@jkÒþdÐNÒeþ ÒdÐN Ò]aÐeþ D]ÐkþeþZ _ÐkÞÚ¼¼Ð A]ÞaÐjÑcÐÒ_ HcÞ[ÞÒeþ aõÞVÞh
D`_ÞÒahaÐ]eþ aÞÒeÐþ^ LeÞþaÐÒeþ Aeþc÷eÊþ ^Êeþue¼¼Ðþ cÐ[õ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*¼
Ò_[ó[èÒeþ Aeþc÷ ÒkÐBþ\ÞaÐ HkÞþ AÒtÐf_eþ akÊþ ]ËeÒþeþ ÒjcÐÒ_ eþkÞþNÒm¼¼Ðþ
ÒaÐ^kÊHþ, A^Ê_ÞL hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ-Ò_[ó[è A]ÞaÐjÑeþ AyÐbÐS_ ÒkÐBþ `ÐeÞþmÐþ
_ÐkÞÚ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑ Ò_[ó[è J @jkÒdÐNÑ* c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐN yÐ`Þ[ ÒkÐB `ÐeÞmþÐ
_ÐkÚ ¼¼Ð ÒcÐV D`Òeþ LkÞÒþm,þ jkþeÐþqfeþ ÒLÒ[L hÞlÞ[ dÊaL HaÕ RÐ[õ kÞÚ
AÒtÐf_eþ Ò_[Ð \ÞÒm; ÒjcÐÒ_þ LcàÑ bÐþaÒeþ aÞ LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ AÒtÐf_eþ
aÒ¯ÐÒÆSÔº¤ Ò_[Ð bÐþaÒeþ ÒNÐàuÊ ]Ðj*Ê,¼ dÐkÐþ*¼eþ a¯Æj 45 aiàLÊ V`Þ
_\ÞmÐ, aÐ]Ò]Òmþ LÐkÐþeþ a¯Æj ÒaÐ^kÊHþ QÐfÞhLÊ `ÐeÞþ LeÞþ _\ÞmÐþ HaÕ
@^ÞLÐÕh*¼ a¯Æj [ÞeÞþh aiàeÊþ EZÐ \ÞmÐ¼¼Ðþ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ NW_ `Òeþ cÐ[õ
ÒLÒ[ÐVÞ cÐj c^ÔÒeþ @jkÒþdÐNLÊ JXÏÞhÐeþ @bÔþ«ÆeÒþeþ `kþqÐB `ÐeÞþaÐ bþfÞ

èÞþ`Lè Ò_[ó[èeþ ÒjcÐ_*¼WÐÒeþ @bÐþa eþkÞþ\ÞmÐ ¼ Ð @jkÒþdÐNeþ kþrþàÐLrþàÐ bÐþaÒeþ
ÒjcÐÒ_ jóS_hÑf Y=Ò¼eþ AÒtÐf_ jkþ J[Ò`õÐ[ ÒkþaÐ jÒrþè 1921 SÊ_
cÐj Òhi jÊwÐ AÒtÐf_ akÊþ[ aÔÐ`L ÒkÐBþ `ÐeÞþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð @_Ô\Ð ^ÐdàÔ cÒ[
`Ð¶Þ¤ jÕNõkþ aÐ jbÔþ jÕNõkþ aÐ @eþV `õjÐeþ LÐc _Þ¾¤¯Æ `ËÀ¤à ÒkÐBþ `ÐeÞþ\Ð«Ð¼¼ÐÆ Òj
dÐkÐþ ÒkD;þ `Ð¶Þ,¤ jbÔþ Aþ]Þeþ "ÒLÐVÐ' `ËeþZ LeÞþ _`ÐeÞþaÐeþ aÔ\à[Ð JXÏÞhÐ
Ò_[ó[èLÊ _ÞeÐþh LmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð 1921 SÊ_ `Òeþ c^Ô `Ð¶Þ¤ jÕNõk,þ jbÔþ jÕNõkþ
@bÞþdÐ_ A]Þ SÐeÞþ eþkÞþa ÒaÐmÞþ ]f ÒOÐiZÐ LmÐ¼¼Ðþ
SÊ_ 1921Òeþ "ÒLÐVÐ' `ËeZ þ _ ÒkþaÐeÊþ AÒtÐf_Òeþ LÞRÞ jc¯Æ`ÐBÜ hÞ\Þf[Ð
Ò]MÐNmÐ¼¼Ðþ [Ð'eþ jÊÒdÐN Ò_B QÞ«ÐÆcZÞ AQÐdàÔ, aõS jÊteþ ]Ðj, aÞhè_Ð\ Leþ HaÕ
LÁ¤[eÊþ ]Ðj A]ÞÞ `ËÒaàÐmþîÞMÞ[ D]Ðeþ`xÑ ÒNÐºÑ¤ @jkÒþdÐNeþ aÞLÁ¤ eËÒþ` JXÏÞA
`õj=¼eþ D[ç\Ð`_ LÒm¼¼Ðþ 26 SÊ_ 1921Òeþ LVLÒeþ HL jbÐþ AÒ¯ÐÆS_ LeÞþ
@jkÒþdÐNeþ "_LÐeÐþ[êL' ]ÞNLÊ ]Ëeþ LeÞþaÐLÊ ÒjcÐÒ_ `õªÐÆa Ò]Òm þHþaÕ [Ð'`ÐBÜ
`Ê_aàÐeþ þ LÕÒNõjeþ èÞþ^Þ aÐkÐÒþeþ j®Þ¤f_Ñe `Ê_NàW_ LeÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ Ò_Òm¼¼Ðþ
HkÞþ j[LàaÐZÑ @jkÒþdÐNÑcÐ_*Ê¼ `ÊZÞ \Òeþ HLSÊV LeÞÒþ]mÐ¼¼Ðþ ÒjcÐÒ_ _ÞS
_Þ¯Æ§ÆZÒeþ DLúf j®Þ¤f_Ñ TÐþeþjÊNÊXÏÐWÐÒeþ AÒ¯ÐÆS_ LeÞþaÐLÊ jcªÆ `õªÊÆ[Þ Aeþc÷
LeÞÒþ]Òm¼¼Ðþ HkÞþ èÞÒþ`õlÑÒeþ `õÐÒ]hÞL LcÞVÞ _ÞS@ÐXÏÊ jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ LcÞVÞLÊ
DLúf j®Þ¤f_ÑLÊ j$¼f LeÞþaÐLÊ _ÞÒ~àh Ò]mÐ,þ LÐeþZ "Dbþ¯Æ jÕNW_eþ mþlÔ
c^ÔÒeþ ÒL×ZjÞ `Ð\àLÔ _ÐkÞÚ'¼ Ð
SÊmÐBþ 1921Òeþ aÒcèWÐÒeþ @MÞf bÐþeþ[ LÕÒNõj LcÞVÞeþ ÒaßWLÒeþ yÞeþ
ÒkþmÐþ Òd, aÞÒ]hÑ a±Æ aSà_`ÐBÜ aÞÒ]hÑ a±Æ ]kþ_ HaÕ `ÞÒLVÞÕLÊ NÊe[ þÊ è ]ÞAdÞa¼ Ð
HkÞþ ÒaßWLÒeþ bÐþNÑeþ\Þ ckÐþ`Ð[õ, _Þeþ&¼_ `p_Ð¯ÆL, ÒNÐàuÊ ]Ðj, kÒþeþLó»¤
ckþ[Ða HaÕ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ ÒdÐN Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ LÕÒNõjeþ HkÞþ _ËA `õªÐÆaÒeþ ÒdDÜ
DNõ[Ð eþkÞ\ þ ÞmÐ,þ JXÏÞhÐÒeþ [Ðeþ `õQÐeþ ÒkþaÐ `Òeþ AÒtÐf_ `ÊZÞ \Òeþ `[õ-`[õÞLÐÒeþ
]óhÔcÐ_ ÒkþaÐLÊ ajÞmÐ¼¼Ðþ @_Ô @\àÒeþ LkÞÒm þ ,þ LÕÒNõjeþ DNõ[Ð hÞ\ÞfÒkÐB @ÐjÊ\ÞaÐ
AÒtÐf_LÊ `ÊZÞ \Òeþ jLõÞ¯Æ LeÞÒþ]mÐ¼¼Ðþ
HkÞþ `dàÔÐ¯ÒÆeþ @\àÐ[ç 1921 SÊmÐþ B `Òeþ aÞÒ]hÑ a±Æ ]kþ_, jèÒ]hÑ LÑrà_,
jèÒ]hÑ ÒcfÐ AÒ¯ÐÆS_ [\Ð @eþVeþ `õ]hà_Ñ A]Þ @jkÒþdÐNeþ DNõ[ÐLÊ `õ[Þ$¼fÞ[
LmÐ¼¼Ðþ LVLÒeþ MÞmÐ$¼[ J LÕÒNõj LcàÑ èþ¸¤eþ c^ÔÒeþ eþlÐau_ LeÞþ jÐÕ`õ]Ð¯ÞÆL
j]çbÐþa `õhïLÊ D³ÑÆaÞ[ LÒm¼¼Ðþ aÐ*ÑÒeþ jeþLÐeÑþ ²ÊÆmþ Nók Òþ`ÐXÏÞÒkþmÐ¼¼Ðþ H\Þ`ÐBÜ
Ò`ÐmÞþjç yÐ_Ñ¯Æ @jkÒþdÐNÑ*¼ D`Òeþ jÒtkþ `õLÐh LÒm¼¼Ðþ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ
DNõ[Ð AD HL `õLÐÒeþ c^Ô HkÞþ jc¯ÒÆeþ èÞþmþlÞ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ ]Ðj NXÏSÐ[

eÐþSÐ*Ê¼ j[LàaÐZÑ hÊZÐBÒmþ Òd ÒaWÞ, ÒaNÐeÞ,þ eþj] A]Þ @_ÔÐ¯Æ `õ\Ð d]Þ hÑOõ
at _kÊH,þ jèeÐþS `Òeþ [Ðeþ ]Ê¹¤eÞþZÐc eÐþSÐcÐ_*Ê¼ ÒbÐþN LeÞþaÐLÊ `XÏÞa¼¼Ð
@_Ô`lÒeþ L_ÞLÐ, eÐþS`Êe,þ c^Ê`Êeþ A]Þ ScÞ]ÐeÑþ `õNZÐÒeþ LÕÒNõj LcàÑ
@Ò_×`QÐeÞþL bÐþaÒeþ `õÒah LÒmþ HþaÕ `Ð¶Þ¤ [\Ð jbÔþ jÕNõkþ A]Þ LÐdàÔ
LÒm¼¼Ðþ c^Ê`ÊeþÒþeþ LÕÒNõj LcàÑ*Ê¼ Ahõ¯Æ Ò]aÐ @èÐþ^Òeþ SÒZ `õÐ\cÞL
hÞlL*Ê¼ QÐLÞeÞþeÊþ aeþMÐªÆ LeÐþNmÐ¼¼Ðþ L_ÞLÐÒeþ @N½¤15¤ [ÐeÞþM ]Þ_ HL
S_jbÐþLÊ jÒcèÐ¤^Þ[ LeÞþ aÐaÐSÑ eÐþc]Ðj MSZÐ aówÞ`ÐBÜ Dbþ¯Æ ScÞ]Ðeþ
(Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ eþÐSÐ) J jeþLÐeþ*Ê¼ Ò]ÐiÑ jÐaÔªÆ LÒmþ,þ ÒjcÐ_*¼eþ [Ñaõ
jcÐÒmÐþQ_Ð LÒm¼¼Ðþ MSZÐ aówÞLÊ Ò_B L_ÞLÐÒeþ AÒtÐf_ NÊ©Æ bÐþaÒeþ Aeþc÷
ÒkþmÐ¼¼Ðþ yÐ_Ñ¯Æ LÕÒNõj LcàÑ [kÞÚÒeþ jLõÞ¯Æ jkÒþdÐN LÒm¼¼Ðþ LÕÒNõjeþ `õÐ\cÞL
jbÔþ ÒþkÐBþ @jkÒþdÐNÒeþ eþ¯Æ[ `õSÐ ÒdÐN Ò]Òmþ ÒþjcÐ_*Ê¼ AD MSZÐ
Ò]aÐLÊ `XÏÞa _ÐkÞÚ ÒaÐmÞþ Òm×LÞL ªÆeÒþeþ AhÐ jó½Þ¤ ÒkþmÐ¼¼Ðþ aÐaÐSÑ eÐþc]Ðj*¼
jbÐþ `Òeþ R@SZ RÐ[õ L_ÞLÐ ²ÊÆmþ aSà_ LÒmþ HþaÕ A_t ÒS_Ð, QLõêþ
ÒaÒkþeÐ A]Þ ÒLÒ[L ScÞ]Ðeþ LcàQÐeÑþ QÐLÞeÞþeÊþ aeþMÐªÆ ÒkÒþm¼¼Ðþ èþarþàÑ
jc¯ÒÆeþ HkÐþ L_ÞLÐ AÒtÐf_LÊ @^ÞL Ò[SÑ¯ÆÐ_ LmÐ¼¼Ðþ
`õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ DNõ[Ðeþ `õ[Þ$¼f_ `õaÐjÑ JXÏÞA LÊmÞþ cSÊeÞAþ jÕNW_Òeþ
c^Ô @_ÊbËþ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ acàÐ J BSÞ†Òeþ eþkÊþ\ÞaÐ `õaÐjÑ*¼ `leÊþ d\ÐLõÒc c^ÊjË]_
ckÐþ«Þ J QLõêþ `p_Ð¯ÆL `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj jkþ ÒdÐNÐÒdÐN yÐ`_ LÒm¼¼Ðþ
LmÞþL[Ðeþ `õaÐjÑ JXÏÞA*Ê¼ jÕNWÞ[ LeÞþaÐjLÐÒh LVL SÞmþîÐ jcÞ[Þ `õ[Þ_Þ^Þ c^Ô
`WÐBmÐþ HaÕ LmÞþL[Ð aXÏaSÐeÒþeþ DLúf `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞeþ hÐMÐ NWÞ[
ÒkþmÐ¼¼Ðþ HkÞþ jÕNW_eþ $¼f jèeËþ` 1921 @N½ ¤Ò¤hi AXÏLÊ aXÏaSÐeÒþeþ JXÏÞA
LÊmÞþ aÞÒ]hÑ a±Æeþ ÒaÐTþ DWÐBÒa _ÐkÞÚ ÒaÐmÞþ kþeþ[Ðfþ LÒm¼¼Ðþ
Ò`ÐmÞþjeþ ]c_mÑfÐ
LÕÒNõjeþ DNõ[Ð jkÞþ[ [Ðf Ò]B HkÞþ jc¯ÒÆeþ @jkÒþdÐNÑ*¼ D`Òeþ Ò`ÐmÞþj
]c_ c^Ô aówÞ `ÐBmÐ¼¼Ðþ _ÞÒi^ÐsÐ SÐeÞþ LeÞþ Ò`ÐmÞþj `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ [Ê=¼
Ò_[ÐcÐ_*¼eþ "cÊMat' LÒm¼¼Ðþ ÒjÒ†cèeÒþeþ ÒNÐàuÊ ]Ðj*¼eþ LVL, `ÊeÑþ HaÕ
j[ÔaÐ]ÑÒeþ ]ÊBcÐj`ÐBÜ cÊMat ÒkþmÐ¼¼Ðþ bÐþNÑeþ\Þ ckÐþ`Ð[õ HaÕ ]ÞNcèeþ hõÑQt_*¼eþ
ÒLtõÐ`XÏÐ J ÒMÐwàÐÒeþ cÊMat ÒkþmÐ¼¼Ðþ @N½Ò¤eþ aÐaÐSÑ eÐþc]Ðj*Ê¼ NÞeþ$¼ LeÞþ ÒSmþç
`WÐNmÐ¼¼Ðþ `ÊZÞ, _Ð_Ð D`Ð¯ÒÆeþ jeþLÐeþ LÕÒNõjeþ _ÞhÐ _ÞaÐeþZ LÐdàÔLõcLÊ aÞÒeÐþ^
LeÞþ c]Ô`Ð_eþ AahÔL[Ð ]hàÐBÒm¼¼Ðþ HkÐþ jeþLÐeeþþ S_ aÞÒeÐþ^Ñ jèbÐþaLÊ @^ÞL

jÊ¸¤½¤ LmÐ¼¼Ðþ [Ð'RXÏÐ, _ÒbþcèeþÒeþ ÒNÐàuÊ*¼ _ÐÜÒeþ HL cÞ\ÔÐ @bÞÒþdÐN @ZÐNmÐþ
HaÕ ÒMÐwàÐ @]Ðmþ[Òeþ [Ðeþ¼ aÞQÐeþ QÐmÞþmÐ¼¼Ðþ
LÕÒNõj HL `lÒeþ Ò`ÐmÞþj ]c_eþ aÞÒeÐþ^ LmÐ¼¼Ðþ `ÊZÞ @_Ô `lÒeþ ÒSmþçLÊ
jèeÐþ S `õÐ©ÞeÆþ ÆjN
è ]
à Ðè eþ ÒaÐmÞþ DÒmþM
î LmÐ¼¼Ðþ NÞe$
þ ¼ aÔ¦ÞÆ SÐcÞ_Òeþ NÒmþ _ÐkÞÚ¼ Ð ÒNÐàuÊ
cÊMat AÒ]heþ @cÐ_Ô LÒmþ _ÐkÞÚ, LÐeþZ AB_ @cÐ_Ô _ÞcÒ«Æ LÕÒNõj _ÞÒ~àh
Ò]B _\ÞmÐ ¼¼Ðþ cÐ[õ LÕÒNõ j jbÐþ c Ð_*Òeþ Òj mÞ þ M Þ [ a¦Æ a ÔcÐ_ Ò]Òm¼¼Ðþ
ÒNÐàuÊ*¼ D`yÞ[ÞÒeþ [Ð*¼ a¦ÆaÔ jbÐÒþeþ `ÐW LeÐþNmÐ¼¼Ðþ HkÞþ èÞÒþ`õlÑÒeþ
ÒNÐàuÊ*]èÐeÐþ mÞþMÞ[ "cËL cÞ_[Þ'LÊ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ HkÐþ ÒmÐþL*¼ c_eÊþ jeþLÐeþ
`õ[Þ bþ¯Æ ]Ëeþ LmÐ,þþ @jkÒþdÐN jcèuÒeþ aÞªóÆ[ jËQ_Ð c^Ô `õ]Ð_ LmÐ¼¼Ðþ `ÊZÞ,
D`yÞ[ yÞ[ÞÒeþ HkÐþ AB_ @cÐ_Ô èÞþ ]óYÏ aÞÒeÐþêþ LÐc LmÐ¼¼Ðþ @\àÐ[ç `õÐÒ]hÞL
Ò_[ó[è ]fÑ¯Æ _ÞÒ~àhLÊ @acÐ__Ð LÒmþ _ÐkÞÚ, @\Q mÞþMÞ[ a¦ÆaÔ `õ]Ð_ LeÞþ
jeþLÐeþ*¼ @`ÐeþN[ÐLÊ jÊ¸¤½¤ LÒm¼¼Ðþ
_ÞcïÒeþ "cËL cÞ_[Þ'eÊþ LÞRÞ Dwóó[ LeÐþNmÐ¼¼Ðþ
""`ÊeÑþ AD LVLeþ SÞmþîÐ ÒcÒS½¤eþ
HLh ÒQ×eÐþfÞh ]$ÐÒeþ @XÏe¼ ÐÐþ
SÐeÞþLeÞþ ÒcÐeþ cÊM LeÞþR«ÞÆ at
Òj\Þ`ÐBÜ _ÊÒkÜþ cÊkÞÚ [ÞÒf _ÞeÐþ_t¼¼ÐÐþ
kÊþLÊc _ cÐ_Þ LÐdàÔ LeÞþaÐLÊ bÐBþ
ÒcÐ kóÒþ] hL[Þ Ò]BR«ÞÆ aÞhè jÐBÜ¼ ÐÐþ
LÞ«ÊÆ LÕÒNõjeþ _ÐkÞÚ ÒjèÞþ AÒ]h
Ò[ZÊ H cËL cÞ_[Þ LmÞþ èþLÐh¼¼ÐÐþ''
1921 cjÞkÐþ Òhi ÒafLÊ jeþLÐeþ `leþ `õ[ÞLõÞ¯ÐÆeÊþ ÒLÒ[L @qfÒeþ
LÕÒNõjeþ ÒmÐþLÐ^Ðeþ aÞ`Êf èÞþcÐZÒeþ aówÞ `ÐB\ÞaÐeþ `õcÐZ cÞÒf¼¼Ð @Ò•ÐÆaeþ 4
"jcÐS'Òeþ `õLÐhÞ[ "j[ÔÒkÒmþ jÐÕOÐ[ÞL' hÑiàL HL jcèÐ]LÊ Ò_B ÒaNÊ_ÞA
Ò`ÐmÞþj ÒMÐwàÐ @]Ðmþ[Òeþ `[õÞLÐeþ jÕ`Ð]L HaÕ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ jbÐþ`[Þ
ÒNÐàuÊ*¼ _ÐÜÒeþ HL cÞ\ÔÐ cÐ_kÐþ_Þ ÒcÐL~cÐ ]Ð¯Æeþ LÒm¼¼Ðþ ÒjkÞþ A^ÐeÒþeþ
ÒNÐàuÊ NÞeþ$¼ ÒkÒþm þHþaÕ SÐcÞ_Òeþ _ dÞaÐeÊþ ÒMÐwàÐÒeþ [Ð*¼eþ aÞQÐeþ QÐmÞþmÐ¼¼Ðþ
aÞQÐeþeþ hÊZÐZÞ ]Þ_cÐ_*Ò¼eþ @]Ðmþ[ èÞþjeÒþeþ kþSÐeþ kþSÐeþ ÒmÐþL*eþ jcÐNc
ÒkþmÐ¼¼Ðþ @]Ðmþ[ LlÒeþ bÞþXÏ @jc÷Ðf ÒkþaÐeÊþ hÊZÐZÞ @]Ðmþ[ aÐkÐÒþeþ ÒMÐmÐþ kþ[ÐÒeþ
LeÐþNmÐ¼¼Ðþ aÞQÐeþLÊ Ò_B ÒmÐþL D—Ðkþ HÒ[ cÐ[õÐÒeþ aówÞ `ÐBmÐþ Òd , ]ÊBSZ JXÏÞA
cÐSÞÒ½õ¤V aÐkÐþ_Ð LeÞþ RÊVÞ Ò_BNÒm¼¼Ðþ cÞ\ÔÐ @èÐþ^Òeþ SÒZ S_Ò_[Ð*Ê¼ ]¨Æ

Ò]B ÒjcÐÒ_ ÒmÐþL*¼ _SeÒþeþ Ò]ÐiÑ ÒkþaÐLÊ QÐkÞÚÒmþ _ÐkÞÚ¼ Ð H AÒXÏ jeþLÐeþ
QÐ` Ò]D\Ð«Þ,Æ ÒmÐþL*¼ c_Òeþ bþ¯Æ jó½Þ¤`ÐBÜ ÒNÐàuÊ*Ê¼ Òd_Ò[_ `õLÐÒeþZ
]¨Æ ]ÞAdÐD¼¼Ð ]¨Æ ]ÞANÒmþ ÒmÐþÒL Òd aÞQÐeþ`[Þ*Ê¼ lcÐ LeÞÒþa _ÐkÞÚ - HL\Ð
cÐSÞÒ½õ¤VcÐÒ_ c^Ô @_Êba þ LeÊ\þ Ð«Þ¼ ÐÆ ÒhiÒeþ _Ë[_ bÐÒþa _Þd¦ Ê Æ cÐSÞÒ½õ¤V jÊÒeþh
Qtõ ÒaÐi*Ê¼, dÞH ÒkÒþmþ jÊbÐþi Qtõ ÒaÐi*¼eþ bÐB,þ aÞQÐeþ ]Ð¯ÞÆ[è ]ÞANmÐ¼¼Ðþ
SÐ[Ñ¯Æ[ÐÒeþ J[Ò`õÐ[ jÊÒeþh Qtõ jeþLÐeÑþ QÐ` _cÐ_Þ ÒcÐL~cÐeþ _ÞeÒþ`l aÞQÐeþ
LÒmþ HaÕ ÒhiÒeþ ÒNÐàuÊ*¼Ê _ÞÒ]àÐiÒeþ MmÐþj LÒm¼¼Ðþ HkÞþ I[ÞkÐþjÞL aÞQÐeþ
jcèuÒeþ Òj ÒdDÜ aÞªÆó[ aÞaeþZÑ Ò]BR«Þ,Æ [kÞÚeþÊ LÕÒNõjeþ aÞ`f Ê ÒmÐþLÐ^Ðeþ ([Ð*¼
c[Òeþ hÊZÐZÞ Òhi ]Þ_ `õÐ¯Æ [Þeh þÞ kþSÐeþ S_jcÐNc ÒkÐBþ\m Þ Ðþ HaÕ hÐ«ÞÆel þ Ð_ÞcrÞ þ
Ò`ÐmÞþj a]fÒeþ cTÞÒþeþ cTÞÒþeþ atÑ ÒNÐàuÊ*Ê¼ kþªÒÆl` LeÞþaÐLÊ `XÊ\ÞmÐ),þ
@jkÒþdÐNLÊ Ò_B jeþLÐeþ*¼ c_Òeþ SÐNõ[ ÒkÐBþ\a Þ Ð bþ¯Æ HaÕ @Ò_L jeþLÐeÑþ
LcàQÐeÑþ*¼eþ AÒtÐf_ `õ[Þ eþk\þÞ a Þ Ð ]eþ] [\Ð jeþLÐeÑþ [§Æeþ Lõc aÞ$¼f[Ð L\Ð
jÊ¸½
¤ ¤ kÊH¼ Ðþ cÐ[õ ÒLÒ[SZ dÊa - RÐ[õ*¼ kÐþ[Òeþ 1921eþ SÐ_ÊAeÞÒe þ þ Aeþc÷ ÒkÐBþ\aÞ Ð
@jkÒþdÐN Òd aiàeþ Òhi ÒafLÊ JXÏh Þ Ðeþ B[ÞkÐþjÒeþ HL jÊ]Y ó Ï yÞ[Þ `ÐBjÐeÞ\þ mÞ Ðþ ,þ
[ÐkÐþ HkÞ I[ÞkÐþjÞL aÞQÐeþeÊþ jÞw ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ðþ
@jkÒþdÐNeþ DNõ[Ð HaÕ LÕÒNõjeþ awÞà»Ê¤ S_Ð^Ðeþ HkÞþ jc¯ÒÆeþ @_Ô
@qfcÐ_*Òeþ c^Ô èÞþmþlÞ[ ÒkmþÐ¼¼Ðþ 22 _Òbþcèeþ 1921 ]Þ_ ÒMÐwàÐÒeþ
ÒNÐàuÊ*¼ aÞQÐeþ jeÞþmÐ; ÒNÐàuÊ _ÞÒ]àÐiÒeþ MmÐþj ÒkÒþm;þ Ò[ZÞLÞ HL aÞeÐþV
`VÊAeÒþeþ ÒmÐþÒL [Ð*Ê¼ Ò_B HL jbÐþ LÒm¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ*¼ MmÐþj ÒkþaÐ, jbÐþeþ
HaÕ Òm×þ L Þ L ªÆ e Òþ e þ @jkÒþ d ÐNeþ j$¼f[ÐLÊ B=Þ ¼ [ LmÐ¼¼Ðþ WÞ L ÒjkÞ þ ] Þ _
aÐÒmþhèeþWÐÒeþ kÒþeþLó»¤ ckþ[Ða HaÕ AD QÐeÞþ SZ @jkÒþdÐNÑ aÞÒ]hÑ a±Æ
ÒaÐÒTBþ HL hNXÏ NÐXÏÞ ANÒeþ `ÞÒLVÞÕ LeÞþ NÞeþ$¼ ÒkÒþmþ HaÕ SÐcÞ_Òeþ dÞaÐLÊ
@c=¼ ÒkÒþm¼ Ðþ ÒjWÐÒeþ c^Ô HL aÞeÐþV `VÊAeÒþeþ ÒmÐþÒL ÒjcÐ_*Ê¼ ÒSmþç $ÐVL
dÐHÜ `ÐÒRÐVÞÒ_Òm¼¼Ðþ èþ]Þ_ @^ÞL jÕMÔL @jkÒþdÐNÑ (]h SZ) `ÞÒLVÞÕ SÐeÞþ
eþMÞÒm¼¼Ðþ èÞþZÐc jèeËþ`, @Ò_L aÔajÐ¯ÑÆ aÞÒ]hÑ a±Æ aÞLõÑ _ LeÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ
Ò_Òm¼¼Ðþ ]ÊBSZ aÔajÐ¯ÑÆ @jkÒþdÐNeþ "_ÞÒ]àh' @cÐ_Ô LeÞþ aÞÒ]hÑ a±Æeþ LÐeþaÐeþ
LeÞaþ ÐeÊþ jèeÐþS `qÐ¯Æ[Òeþ ÒjcÐ_*¼eþ aÞQÐeþ ÒkÐBþ ]¨Æ ]ÞANmÐ¼¼Ðþ aÐÒmþhèeþ SÞmÐîþ eþ
aªÐ, ÒjÐÒeÐ,þ SÒfhèeþ HaÕ bþ]õLÒeþ @Ò_L aÔajÐ¯Ñ,Æ @jkÒþdÐNÑ*¼ QÐ`Òeþ
aÞÒ]hÑ a±Æeþ LÐeþaÐeþ _ LeÞþaÐLÊ jÐcËkÞþL bÐÒþa h`\ Ò_Òm¼¼Ðþ `ÊeÑÒþeþ LÊmÞþ HaÕ
hNXÏÞAcÐÒ_ aÞÒ]hÑ a±Æ aSà_ ]ÐaÞ LeÞþ kþeþ[Ðfþ LÒm¼¼Ðþ $¼fÒeþ ÒLÐQÞ_LÊ QÐDf
Ò_aÐ`ÐBÜ `õªÊÆ[ HL SÐkÐþS [Þ_Þ]Þ_`ÐBÜ @VLÞ eþkÞþmÐ¼¼Ðþ

JXÏÞhÐ LcàÑ*¼ HkÞþ D—Ðkþ LÕÒNõjeþ @kþc]ÐaÐ] @^ÞÒah_Òeþ c^Ô èÞþmþlÞ[
ÒkþmÐ¼¼Ðþ aiàLÒeþ jèeÐþS `õÐ©ÞÆ ÒdÒkþ[Ê _Þ¾Þ¤[, @kþc]ÐaÐ] @^ÞÒah_LÊ LÕÒNõjeþ
Òhi @^ÞÒah_ cÒ_LeÞþ JXÏÞhÐeÊþ ÒeþLXÏà jÕMÔL 108 SZ `õ[Þ_Þ^Þ [kÚÒeþþ ÒdÐN
Ò]B\ÞÒm ¼ Ðþ [_ê^ÔeÊþ ÒLaf NXÏSÐ[eÊ,þ ÒdDÜWÞ A_ÊºÐ¤_ÞL bÐþaÒeþ LÕÒNõjeþ
ÒL×ZjÞ hÐMÐ _\ÞmÐþ, \ÞÒmþ HNÐeþ SZ¼¼Ð ÒNÐàuÊ, _Þeþ&¼_ `p_Ð¯ÆL*¼ jÒc[
JXÏÞhÐeÊþ aÐeSþZ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ aÞi¯Æ LcÞVÞ j]jÔ cÒ_Ð_Ñ[ ÒkÒþm¼¼Ðþ
@^ÞÒah_eÊ Ò$¼eÞþmÐþ `Òeþ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjÒeþ @jkÒþdÐNeþ èþarþàÑ ÒjÐ`Ð_
AB_ @cÐ_Ô AÒtÐf_`ÐBÜ aÔÐ`L `õªÊÆ[Þ Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ [kÞÚeÊþ cÒ_ÒkmþÐþ Òd
ÒQ×eÞÒþQ×eþÐ OVZÐÒdÐNÊÜ 1922 Ò$¼aöãAeÞÒþeþ AÒtÐf_LÊ ÒLtõÑ¯Æ Ò_[ó[è
`õ[ÔÐkÐþeþ LeÞþ _\ÞÒm,þ `õÐÒ]hÞL ªÆeÒþeþ AÒtÐf_ AkÊe þ þÞ aÔÐ`L J jÊ]Y
ó Ï ÒkÐBþ\Ð«Ð¼¼ÐÆ
AB_ @cÐ_Ô`ÐBÜ yÐÒ_ yÐÒ_ ÒjèoÐÒjaÑ _ÞdÊ¦Æ ÒkÒþm¼ Ðþ JXÏÞhÐÒeþ ÒcÐV 3000
ÒjèoÐÒjaÑ _ÞdÊ¦Æ LeÞþaÐLÊ ^ÐdàÔ LeÐþNmÐþ¼¼Ð ÒþLaf jcèmþ`ÊeÒþeþ 600 SZ
ÒjèoÐÒjaÑ _ÞdÊ¦Æ ÒkÐBþ\ÞaÐeþ jcèÐ] cÞfÞmÐ ¼¼Ð HkÐ AB_ @cÐ_Ô `õ[Þ ÒmþÐL
D—ÐkþLÊ B=Þ¼[ LÒe¼¼Ðþ @kþc]ÐaÐ]Òeþ yÞeþ ÒkÐBþ\ÞmÐþ Òd, jcNõ Ò]hÒeþ AB_
@cÐ_Ôeþ XÐLeþÐ _ Ò]B `õ\Òc cÒ_Ð_Ñ[ HL ÒRÐVÞA Òl[õ `õªÊÆ[ LeÐþdÐD HaÕ
ÒjWÞ AB_ @cÐ_Ô ÒkD¼¼Ðþ ÒjkÞþ A^ÐeÒþeþ NÊSeÐþVeþ aÒ~àÐfÞLÊ cÒ_Ð_Ñ[
LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ HkÞ èÞþÒ`õlÑÒeþ JXÏÞhÐ Ò_[óaót ]ÊBVÞ Òl[õLÊ cÒ_Ð_Ñ[ LÒm;þ
ÒNÐVÐH ÒkþmÐþ aÐÒmþhèeþeþ jÐ\àÐ HaÕ ]èÞ[Ñ¯ÆVÞ ÒkþmÐþ `ÊeÑþ SÞmþîÐeþ ÒMÐwàÐ¼ Ð AB_
@cÐ_Ô`ÐBÜ jÐ\àÐÒeþ 25 HaÕ ÒMÐwàÐÒeþ 24 SZþ ÒjèoÐÒjaÑ*¼eþ `õhÞlZ c^Ô
Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒMÐwàÐÒeþ 3 Ò$aöãAeÞþ 1922LÊ AB_ @cÐ_Ô _ÞcÒ«Æ ]Þ_ ^ÐdàÔ
ÒkþmÐ¼¼Ðþ AB_ @cÐ_Ô `õ[Þ jÐ^ÐeþZ eþ¯Æ[ QÐiÑeþ D—Ðkþ aYÏÞaÐ `RÒeþ aXÏ LÐeþZ
ÒkþmÐþ Òd, ÒjcÐ_* ^ÐeþZÐ jeþLÐeÑþ [kþaÞmÒþeþ ScÞeþ MSZÐ AD ScÐ LeÞþaÐLÊ
`XÏÞa _ÐkÞÚ¼ Ð ÒmÐþL ªÆeÒþeþ aÔÐ`L jc\à_`ÐBÜ LcàÑcÐÒ_ ÒjkÞþ A^ÐeÒþeþ `õQÐeþ
c^Ô LeÊþ\ÞÒm,þd]ÞJ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ ÒjbþfÞ ÒL×ZjÞ mÞþMÞ[ _ÞÒ]àh _\ÞmÐ¼¼Ðþ
1922 cjÞkÐþ SÐ_ÊAeÞþ cÐjÒeþ HkÞþ "AB_ @cÐ_Ô' `õªÊÆ[Þ jeþLÐeþLÊ c^Ô
aÔ[ÞaÔªÆ LeÞþ `LÐBmÐ¼¼Ðþ AB_ @cÐ_ÔÒdÐNÊÜ @aLÐeÑþ WÞLÐ LÐÒf aÐ^Ð`õÐ©Æ
ÒkÐBþ`ÐÒe,þ ÒjkÞþ Ah*ÐÒeþ WÞLÐ AN[ÊeÐþ LeÞþ ]ÞANmÐ¼¼Ðþ Ò$aöãAeÞþ a]fÒeþ
ÒiÐkþf SÐ_ÊAeÞÒþeþ WÞLÐ ÒkþaÐ ^ÐdàÔ ÒkþmÐ¼¼Ðþ H`ÒV `teþ SÐ_ÊAeÞþeÊþ LÕÒNõj
LcàÑ WÞLÐ yÐ_ ANÒeþ `ÞÒLVÞÕ Aeþc÷ LeÞÒþ]Òm¼¼Ðþ `ÞÒLVÞÕ `õ[Þ S_D—Ðkþ aówÞ
`ÐBaÐ mþlÔ LeÞþ jeþLÐeþ ALjêÞL bÐþaÒeþ 16 [ÐeÞþM ]Þ_ WÞLÐ aÐ[Þmþ LÒm¼¼Ðþ
LÕÒNõj ckþmÒþeþ HkÐþLÊ HL aXÏ j$¼f[Ð ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐNmÐ¼¼Ðþ $¼fjèeËþ`,

bþaÞiÔ[Òeþ LÕÒNõj `õ[Þ S_jc\à_ AkÊþeÞþ aówÞ `ÐBaÐeþ jÕbþÐa_Ð Ò]MÐÒ]mÐ¼¼Ðþ
ÒmÐþL*¼ ^ÐeþZÐÒeþ LÕÒNõj HZÞLÞ ÒkþmÐþ jeþLÐeeþþ jcªeÑþ¯Æþ `õ[Þ`l¼¼Ð Ò[ZÊ
@aLÐeþÑ `õj=Òeþ jeþLÐeþeþ ]ÊeþayÐ LÕÒNõj J [Ð jc\àL*¼ c_Òeþ @^ÞL AhÐ
SÐNõ[ LmþÐ¼¼Ðþ
^ÐdàÔ cÒ[ 3 Ò$¼aöãAeÞ 1922Òþeþ ÒMÐwàÐÒeþ AB_ @cÐ_Ô`ÐBÜ S_jcÐNc
ÒkþmÐ¼¼Ðþ jeþLÐeÑþ `õ[ÞauL jÒrþè jbÐÒþeþ 2500 `õÐ¯Æ ÒmÐþL ScÐ ÒkÒþm¼ Ðþ "cÊMat'
AÒ]heþ @cÐ_Ô LeÞþ ÒNÐàuÊ jbÐÒþeþ a¦óÆ[Ð Ò]Òm¼¼Ðþ cÐ[õ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeÊþ MSZÐ
at`ÐBÜ _ÞÒ]àh cÞfÞ _\ÞaÐeÊþ HÒa MSZÐ at AÒtÐf_`ÐBÜ AkÊe þ Þþ LÞRÞ ]Þ_ @Ò`lÐ
LeÞþaÐLÊ `XÏÞa ÒaÐmÞþ jËQ_Ð Ò]Òm¼¼Ðþ jbÐþ ÒhiÒeþ @Ò_L ÒmÐþL j[ÔÐNõkþ LeÞþ
NÞeþ$¼þ ÒkÒm¼¼Ðþ juÔÐÒeþ ÒjcÐ_*Ê¼ Ò`ÐmÞþjç MmÐþj LeÞþ Ò]mÐ¼¼Ðþ
`ÞÒLVÞÕ HaÕ cÊMat AÒ]h @cÐ_Ô LeÞþ jcèmþ`Êeþ, `ÊeÑþ HaÕ N&Ð¼cÒeþ c^Ô
LÕÒNõj LcàÑ NÞeþ$¼ ÒkÒþm¼ Ðþ cÐ[õ jaÊWÐeÊþ ÒahÑ `õbÐþa `XÏÞmÐþ ScÞ]ÐeÑþ L_ÞLÐWÐÒe¼¼Ðþ
ÒjWÞ AÒtÐf_ [Ñaõ ÒkþmÐþ , LÐeþZ ScÞ]Ðe,þ dÞH "eÐþSÐ' _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ \ÞÒm,þ
`õSÐ*¼WÐeÊþ @Ò_L c_cÊMÑ MSZÐ @jÊmþ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ LÊkÐþdÐH Òd, cÐRêÐþ Le,þ
ÒNÐeÊþQeÐþ Le,þ aÐfLVÐ Le,þ aÞaÐkþ `Òeþ c^ÊhdÔÐ Leþ A]Þ @_ËÔ_ 64 `õLÐeþ
Leþ `õSÐ*¼WÐeÊþ A]Ð¯Æ LeÐþdÐD\ÞmÐ¼¼Ðþ LeþbÐþeþ @jkÔþ ÒkþmÐÒþaÒf 1920-21Òeþ
L_ÞLÐÒeþ ScÞScÐeþ OÒeÐBþ aÒtÐaªÆ ÒkÐBþ MSZÐ @ÐkÊeÞþ aówÞ `ÐBmÐ¼¼Ðþ HbþfÞ HL
èÞþyÞ[ÞÒeþ LÕÒNõj ÒdÒ[ÒaÒf MSZÐ at`ÐBÜ AB_ @cÐ_Ô LeÞþa ÒaÐmÞþ `õªÊÆ[Þ
LmÐ,þ L_ÞLÐ `õSÐ [Ð' `õ[Þ ALó½¤Ò¤kþaÐ jèÐbÐþaÞL L\Ð¼¼Ð `õSÐ*¼eþ ^ÐeþZÐ Òd, LÕÒNõjeþ
jbÔþbÊþ¦Æ ÒkÒþmþ ScÞ]Ðeþ* LÒQeÞÒþeþ ScÞeþ MSZÐ Ò]aÐLÊ `XÏÞa _ÐkÞÚ, LÐeþZ
ÒjcÐÒ_ "jèeÐþS `õSÐ'¼¼Ð HkÞþ LÐeþZeÊþ 1922 SÐ_ÊAeÞÒe þ þ `õÐ¯Æ 400 `õSÐ LÕÒNõjeþ
`õÐ\cÞL j]jÔ ÒkÒþm¼ Ðþ AÒ¯Æ[_ HaÕ cÐ^`Êe A]Þ NÐÜÒeþ aÞhÐf S_jbÐþcÐ_
AÒ¯ÐÆSÞ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒjWÐLÐeþ yÐ_Ñ¯Æ LcàÑ*¼ jÐ=Òeþ aÞÒhiLeÞþ LVL J aÐÒmþhèeþ
SÞmþîÐ LÕÒNõjeþ LcàÑ L_ÞLÐÒeþ jLõÞ¯Æ ÒkÒþm¼ Ðþ HkÐ @ÐÒtÐf_LÊ @ÐkÊeÞþ af Ò]mþÐ¼ Ð
L_ÞLÐ `õSÐ AÒtÐf_eþ aÞÒhi[è ÒkþmÐþ Òd, ÒjWÐÒeþ yÐ_Ñ¯Æ `õSÐeþ jcjÔÐ jkþ
@jkÒþdÐNLÊ ÒdÐXÏÞ ÒkþaÐeþ @ajeþ cÞfÞmÐ¼¼Ðþ AÒtÐf_Òeþ ÒdÐN]Ð_ cÐ[õÒL eþ¯Æ[
`õSÐ [ÐLúÐfÞL mÐþbþ `ÐB`ÐeÞÒþa ÒaÐmþÞ ^ÐeþZÐ jó½Þ¤ ÒkþmÐ,þ LÐeþZ MSZÐ Ò]aÐLÊ
`XÏÞa _ÐkÞÚ¼ Ð HkÞþ @_ÊbËþ[ÞÒeþ D—ÐkÞþ[ ÒkÐBþ L_ÞLÐ êþZeþ `õÒ¯ÐÆN JXÏÞhÐeþ @_ÔÐ_Ô
@qfÒeþ Aeþc÷ ÒkþaÐ L\Ð ÒaÐmÞþ LÕÒNõj ckþmÒþeþ ^ÐeþZÐ jó½Þ¤ ÒkþmÐ¼¼Ðþ Òj Ò_B
_Þ¹¤rÞþ Ò_aÐLÊ 12 Ò$¼aöãAeÞþ 1922Òeþ LVLWÐÒeþ LÕÒNõjeþ ÒaßWL ajÞa ÒaÐmÞþ
c^Ô `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj yÞeþ LmÐ¼¼Ðþ

ÒQ×eÞþÒQ×eþÐ OVZÐ
LkÞþaÐ aÐkÊþmÔþ Òd, `õÐÒ]hÞL LÕÒNõjeþ HkÞþ D—ÐkÒþeþ 5 Ò$¼aöãAeÞþeþ
ÒQ×eÞÒþQ×eÐþ OVZÐÒdÐNÊÜ `ÐZÞ `XÏÞNmÐþ¼¼Ð jÕdÊ¦Æ `õÒ]h (Drþeþ `õÒ]h)eþ
ÒQ×eÞÒQ þ ×eÐþWÐÒeþ DrÔþ¦Æ S_[Ð 22 SZ Ò`ÐmÞj þ jÞ`ÐkÑþ*¼Ê \Ð_ÐÒeþ SÐfÞ cÐeÞÒ]þ Òm¼¼Ðþ
kÞÕþjÐLÐ¨ÆÒdÐNÊÜ LÕÒNõjeþ [Ê=¼ Ò_[Ð ckÐþ[êÐ NÐuÑ @jkÒþdÐN AÒtÐf_LÊ `õ[ÔÐkÐþeþ
LeÞÒþ_Òm¼¼Ðþ @ÐÒtÐf_LÐeÑþ kÞÕjÐ[êL `xÐ NõkZ LÒmþ jeþLÐeþ @^ÞL kÞÕjõ ÒkÐB
@ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LeÞþÒ]Òa ÒaÐmÞþ Òj aÊTÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð NÐuÑ*¼eþ _ÞÒ]àhLÊ Ò_B
LÕÒNõjÒeþ `õaf [Là aÞ[Là ÒkþmÐ¼¼Ðþ SaÐkþem þ Ðþmþ Ò_Òkþe,Ê þ jÊbÐþi ÒaÐi A]Þ dÊaÒ_[Ð
AÒtÐf_ `õ[ÔÐkÐþeþ aÞeÊþwÒeþ c[ Ò]Òm¼¼Ðþ [Ð' jÒrþè NÐuÞ _ÞS _Þ¹¤rÞÒþeþ @Vf
eþkÞÒþm¼ Ðþ ÒcÐV D`Òeþ LkÞÒþm,þ Ò$¼aöãAeÞþ 12 [ÐeÞþM (1922)Òeþ @jkÒþdÐN
AÒtÐf_ @_Þ~Þà½¤ LÐf`ÐBÜ _ÞmþcèÞ[ ÒkÐBþNmÐ¼¼Ðþ
HkÞþ ALjêÞL OVZÐ `Òeþ JXÏÞhÐ LÕÒNõjÒeþ c^Ô [ÊcÊf kþpÒNÐf ÒkþmÐ¼¼Ðþ dÊa
Ò_[ÐcÐÒ_ `õ[ÔÐkÐþeþ AÒ]heþ _ÞtÐ LÒm¼¼Ðþ @_Ô`ÒV, "jcÐS' c[ Ò]mÐþ Òd,
@jkÒþdÐNÑ`ÐBÜ hÐ«ÞÆeþlÐ ÒkþmÐþ `õ\c ]Ð¯ÞÆ[è¼ Ð [Ð' aÞkÊÒþ_ jèeÐþSeþ LÞRÞ @\à _ÐkÞÚ¼ Ð
"ÒjaÐ' Ò`ÐmÞþj jÞ`ÐkÑþ* ÒQ×eÞÒþQ×eÐþWÐÒeþ Ò`ÐXÏÞaÐ OVZÐLÊ "S_[Ðeþ h¯Æ[Ð_Þ'
ÒaÐmÞþ LkÞþ _ÞtÐ LmÐ,þ LÐeþZ jèeÐþS ]ÐaÞ ÒkþmÐþ HL "hÐ«ÞÆdÊw'¼¼Ð ÒNÐàuÊ c^Ô kÞþÕjÐeþ
_ÞtÐ LÒm¼¼Ðþ AÒtÐf_ _Þmþcè_eþ jc\à_ LeÞ QÐeÞþ cÐnà 1922Òeþ "jcÐS' `óºÐÒ¤eþ
Òj ÒmþMÞ\ÞÒm:
""dÊwÒeþ ÒLÒ[ÒaÒf ANLÊ akþLÞ dÞaÐLÊ kÊH,þ ÒLÒ[ÒaÒf aÐ `RLÊ OÊqÞ
AjÞaÐLÊ kÊHþ ,jÐ^ÐeþZ Òjß_ÔcÐÒ_ [ÐkÐþ SÐZ«ÞÆ _ÐkÞÚ¼ Ð Òj_Ð`[Þ*Ê [ÐkÐþ SZÐ¼¼Ð `RLÊ
OÊqÞ AjÞÒmþ kÐþeþ kÊHþ _ÐkÞÚ¼ Ð ÒLÒ[ÒaÒfþ `RLÊ OÊþqÞ AjÞÒmþ `ÊZÞ `Òeþ ANLÊ @^ÞL
ÒSÐeþçÒeþ QYÏÞ ajÞaÐLÊ kÊH¼ Ðþ @jkÒþdÐN dÊw [ hÐ«ÞÆ dÊw¼ Ð Ò]heþ ÒmþÐL jÐ^ÐeþZ H
dÊweþ Òjß_ÔjÐc«¼¼ÐÆ `ËÀ¤à hÐ«ÞÆ eþMÞaÐLÊ jc\à _ÒkÒþmþ H dÊwÒeþ D`dÊ¦Æ jÞ`ÐkÑþ
ÒkÐBþ `ÐeÞÒþa _ÐkÚ¼ Ð ÒjèÞþ jÞ`ÐkÑþcÐ_*Ê¼ Ò_B H dÊw mþYÏÞÒmþ @þ_Þ½¤ RXÏÐ B½¤
_ÐkÞÚ¼ Ð ÒQ×eÞþÒQ×eþÐþWÐÒeþ ÒmÐÒþL Òd aÞ`ùÐ[ OVÐBÒmþ Òþj\ÞeÊþ ckÐþ[êÐ NÐuÞ Òah
aÊTÞþ`ÐeÞÒþmþ Òd Ac Ò]h ÒmÐÒþL arþàcÐ_ jcËkþ bÐþaÒeþ AB_bþ=¼ LeÞþaÐLÊ jlc
ÒkÐBþ _ÐkÐþ«Þ¼ ÐÆ HcÐ_*¼eþ AkÊþeÞþ @^ÞL hÞlÐ, jÐ^_Ð J XÞõmþ AahÔL¼¼Ð''
H\ÞeÊþ ÒNÐVÐH L\Ð jÞw Òd, @jkÒþdÐNeþ _Þmþcè_ aÐ `õ[ÔÐkÐþeþLÊ SÐ[Ñ¯Æ[Ð
AÒtÐf_eþ Òhi ÒaÐmÞþ yÐ_Ñ¯Æ Ò_[ó[è L]ÐQÞ[ cÒ_ LeÞþ_\ÞÒmþ¼ ÐÆ HL\Ð c^Ô j[
Òd , `õ[ÔÐkÐþeþ _Þ¹¤rÞþ jc¯ÒÆeþ @«Æ[Ó JXÏÞhÐÒeþ AÒtÐf_ hÞ\Þf `XÏÞ _\ÞmÐ¼¼Ðþ [Ð'
jÒrþè, HL jaàbÐeþ[Ñ¯Æ AÒtÐf_eþ @Õh bÐþaÒeþ SÐ[Ñ¯Æ Ò_[ó[èeþ @acÐ__Ð _

LeÞþ JXÏÞhÐ `õÐÒ]hÞL Ò_[ó[è AÒtÐf_ `õ[ÔÐkÐþeþ LÒm ¼ Ð cÐ[õ H þ kÐ jkÞÞ[ AÒtÐf_eþ
DNõ[ÐLÊ dÒ\ÐQÞ[ Y=Òeþ jqÐf_ LeÞþaÐLÊ c^Ô `õ¯ÐÆj LÒm¼¼Ðþ @_Ô @\àÒeþ LkÞÒm,þ
`õ[ÞeþlÐcËfL `xÐ @_ÊjeþZ LeÞþ HZÞLÞ @jkÒþdÐN @aÔÐkþ[ eþkÞþmÐ,þ dÐkÐþ $¼fÒeþ
SÐ[Ñ¯Æ Ò_[ó[èeþ @acÐ__Ð ÒkþmÐþ _ÐkÞÚ, @_Ô`lÒeþ LÕÒNõj `õ[Þ ALó½¤ jÐ^ÐeþZ
eÐSÒ_ß[ÞL LcàÑ AÒtÐf_Òeþ bÐþN Ò_aÐ`ÐBÜ LÞRÞVÐ @ajeþ c^Ô `ÐBÒm¼¼Ðþ
D]ÐkþeþZ jèeËþ`, L_ÞLÐ AÒtÐf_LÊ HZÞLÞ LÕÒNõjeþ K`QÐeÞþL Lrþàó[èeÊþ aÐkÐÒþeþ
eþMÐNmÐ¼¼Ðþ LÕÒNõj Lrþàó[è aÐkÐÒþeþ AÒtÐf_ SÐeÞþ eþkÞÒþm,þ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj mÐþNÊ
LeÞþ\ÞaÐ _Þ¯Æc mÐþNÊ Òkþa _ÐkÞÚ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯ÒÆeþ MSZÐ at a]fÒeþ ÒjWÞ `ÊeÊþZÐ kÐþeÒþeþ
(OÒeÐBþ aÒtÐaªÆeþ `Ëaà kÐeÒþeþ) MSZÐ Ò]aÐLÊ `õSÐ*Ê¼ LÊkÐþNmÐ¼¼Ðþ @\àÐ[ awÞà[
kÐeÒþeþ `õSÐ ScÞ]Ðeþ*WÐÒeþ MSZÐ Ò]Òa _ÐkÞÚ, @\Q `Ëaà kÐeþÒþeþ ÒLtõÐ`XÏÐ
jeþLÐeÑþ LÒQeÞÒþeþ dÐB MSZÐ ScÐ LeÞÒþa¼ Ðþ H`ÒV AÒtÐf_`ÐBÜ `õªÊÆ[Þ ààLÊ
@aÔÐk[ eþMÞaÐ`ÐBÜ H`õÞmþçÒeþ L_ÞLÐÒeþ j[ÔÐNõkþ j©ÐÆkþ `Ðf_ LeÐþNmÐ¼¼Ð
NÐÜcÐ_*Òeþ NõÐcjbÐþ HaÕ AÒtÐf_ èÞQ þ Ðf_Ð`ÐBÜ Dèþ ªÆeÒþeþ HL `õSÐ ckÐþjbÐþ
NWÞ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ S=¼mþ AB_eþ @cÐ_Ô LeÞþ ÒmÐþÒL LÐW c^Ô LÐVÞÒm¼¼Ðþ ÒhiÒeþ
Ò`ÐmÞþj]èÐeÐþ NÞeþ$¼ `ÐqSZ MSZÐ MÞmÐþ`Þ eþ¯Æ[ `õSÐ*Ê¼ ÒdDÜ]Þ_ AÒtÐf_LÐeÑþ
Ò`ÐmÞþj kÐþ[eÊþ cÊ¦Æ LÒmþ HaÕ ScÞ]Ðeþ LÒQeÞþeþ `Þ@_LÊ aÐ^Ô LeÞþ M]Þ `ÞuÐBÒmþ ,
AÒtÐf_eþ j$¼f[Ð _Þ¾Þ¤[ ÒaÐmÞþ ÒmÐþL*eþ ^ÐeþZÐ ÒkþmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ]Þ_ (13 H`õÞmþ
1922) ÒmÐþL kþeþ[Ðfþ LÒmþ HaÕ bþS_, LÑrþà_ LeÞþ D—a `Ðf_ LÒm¼¼Ðþ @_Ô
HL OVZÐÒeþ H`õÞmþ 18þ [ÐeÞM þ þ ]Þ_ @_Ô SÒZ NÞe$ þ ¼ `õSÐLÊ ÒmÐþÒL cÊ¦Æ LeÞÒ_
þ Òm¼¼Ðþ
HkÐþeþ `õ[ÞLõÞ¯ÐÆ jèeËþ` 23 H`õÞmþ ]Þ_ èÞþyÞ[ÞLÊ _Þ¯Æ§ÆZÐ^Ñ_ LeÞþaÐ jLÐÒh @^ÞL
jÕMÔL Ò`ÐmÞþjçLÊ `WÐNmþÐ¼ Ðþ aÞS¯ÑÆ bÐþa Ò_B `õSÐcÐÒ_ NRLÐVÞ Ò`ÐmÞþjçeþ eÐþªÐÆ
@aÒeÐþ^ LÒm¼¼Ðþ èÞþZÐc jèeËþ`, Ò`ÐmÞþj NÊfÞQÐf_Ð LÒmþ HþaÕ [kÞÚÒeþ aÐjÊ HaÕ
aÞjÊ_Þ _ÐcLþ ]ÊBSZ `õSÐ _Þkþ[ ÒkÒþm¼ Ðþ ¼AkÊþeÞþ @Ò_L `õSÐ Akþ[ ÒkÒþm¼ Ðþ HkÐþeþ
èþarþàÑ `dàÔÐ¯ÒÆeþ L_ÞLÐeþ @_ËÔ_ Ò]YÏhkþ `õSÐ NÞeþ$¼ ÒkÐBþ ÒSmþLÊ `WÐÒkÒþm;þ
AÒtÐf_LÐeÑþ*¼ Oeþ ÒLÐeþM ÒkþmÐ;þ LÕÒNõjeþ jc\àL ÒkaÐeþ jÒtkÒþeþ @Ò_L
`õSÐ*Ê¼ _ÞªÊÆL cÐXÏ ]ÞANmÐ¼¼Ðþ ]c_ J A[ÔÐQÐeþ, L_ÞLÐeþ `õSÐ AÒtÐf_LÊ H`õÞmþ
Òhi j©ÐÆkÒþeþ ]fÞ Ò]BNmÐ¼¼Ðþ JXÏÞhÐeþ `[õ`[õÞLÐ L_ÞLÐÒeþ Ò`ÐmÞþjeþ aaàeþ LÐ¨ÆLÊ
`&Ð¼aeþ SÐmÞAþ_ÐJèÐmÐþaÐN OVZÐ jkþ [Êf_Ð LeÞþ [Ñaõ _ÞtÐ LÒm¼¼Ðþ
L_ÞLÐ aÐkÐÒþeþ JXÏÞhÐeþ ÒQ×eÞÒþQ×eÐþ OVZÐ `Òeþ LÕÒNõj AÒtÐf_ NW_
cËfL LÐdàÔÒeþ kÞÚ jÑcÞ[ eþkÞþmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ bÞþrÞÒþeþ ]f NõÐÒc NõÐÒc jèeÐþS `qÐ¯Æ[
NW_, _ÞhÐ _ÞaÐeþZ, SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ [\Ð jèeÐþSÔ `Ð¶Þ¤ jÕNõkþ A]Þ LÐdàÔÒeþ _ÞSLÊ

_ÞdÊ¦Æ LeÞþa ÒaÐmÞþ _Þ¹¤rÞþ Ò_mÐ¼¼Ðþ cÐ[õ HjaÊ LÐdàÔLõc LÕÒNõjLÊ hÞ\Þf ÒkþaÐeÊþ eþlÐ
LeÞþ`ÐeÞþmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð ÒcÐV D`Òeþ Ò]MÞÒm,þ L_ÞLÐÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ ]c_ mÑþfÐ `õÐÒ]hÞL
ªÆeÒþeþ LÕÒNõjLÊ MÊaç Akþ[ LeÞÒ] þ mÐ¼¼Ðþ Òc cÐj 1922Òeþ ÒNÐàuÊ HaÕ bÐþNÑeþ\Þ
ckÐþ`Ð[õ*Ê NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ Ð Ò_[Ð ]è¯Æ* NÞeþ$¼]ÐeÞ `Òeþ ]f HL eþLceþ
Ò_[ó[èhË_Ô ÒkÐBþ `XÏÞmÐ¼¼Ð HkÞþ hË_Ô[Ð Òd LÞRÞ LÐf`ÐBÜ mþÐNÞ eþkÞþmÐ,þ [ÐkÐþ LkÞþaÐ
_Þ¹õÒ¤¯ÐÆS_¼¼Ð
JXÏÞhÐ @jkÒþdÐN AÒtÐf_LÊ aÞÒhìiZ LÒmþ cÒ_kÊH þÒþd, RÐ[õ J dÊaL kÞÚ
HkÞþ `õ\c NZ AÒtÐf_eþ cÊMÔ LÀ¤^à Ðe¼¼Ðþ cÐ[õ [Ð' aÐkÐÒþeþ MÊa jÕMÔL _ÒkÒþmþ aÞ LÞRÞ
JLÞmþ J jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ c^Ô HkÞþ jc¯ÒÆeþ AÒtÐf_Òeþ jLõ¯ Þ Æ ÒkÐBþ\ÒÞ m¼¼Ðþ ÒNÐàuÊ
]Ðj, bÐNÑeþ\Þ ckÐþ`Ð[õ A]Þ ÒLÒ[L JLÞmþ [ aórþÞ RÐXÏÞ AÒtÐf_eþ `ËÀL à¤ ÐfÑ_ LcàLrþÐà
ÒkÒþm¼ Ðþ cÐ[õ AkÊeþ þÞ ÒLÒ[L JLÞmþ \ÞÒmþ Òþ dDÜcÐÒ_ jÐc¯ÞL Æ bÐÒþa HaÕ L]ÐQÞ[ `ÒeÐþl
bÐþaÒeþ @jkÒþdÐNÒeþ jkÒþdÐN LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ D]ÐkþeZ þ jèe`þË , jnÞ]
þ Ð_t QÐVÐSàÑ _ÐcÒeþ
SÒZ JLÞmþ @þjkÒþdÐNÑ*¼ aÞew þÊ Òeþ @]Ðmþ[Òeþ jeþLÐeþ*¼ JLÞmþ Òþka þ Ð`ÐBÜ _ÞSeþ _Þ¯cÆ [
Þ
`õÐ`Ô `teþ V*Ð¼ yÐ_Òeþ `QÐh V*Ð¼ ]ÐaÞ LÒm¼¼Ðþ @_Ô SÒZ JLÞmþ ^_`[Þ aÐ_ÐSàÑ
`ÊeÑÒþeþ LÒQeÞL þ Ê aÐjt LeÞþ _\ÞÒmþ ÒkÜþ _Þ¯c Æ [
Þ OÒeþ @eþVÒeþ jË[Ð LÐVÊ\ÒÞ mþ HaÕ
jèÒ]hÑ aÔakÐþeþ LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ HkÞþ êþZeþ jÐkÐþdÔ c^Ô @jkÒþdÐNLÊ aÔÐ`L ÒkþaÐÒeþ
jÐkÐþdÔ LeÞ\þ mÞ Ð,þ H\ÞÒeþ @[ÊÔ¦ÞÆ _ÐkÞÚ¼ Ð
WÞL ÒjkÞþbþfÞ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ,þ c^ÊjË]_ aÞhèÐf, hõÑa— `¨Ð,Æ _ÑfL¶¤ ]Ðj,
mÞþ=¼eÐþS cÞhõ A]Þ ÒLÒ[ SZ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ `] [ÔÐN LeÞþ @jkÒþdÐNÒeþ
cÞhÞ\ÞÒm¼¼Ðþ @jkÒþdÐN `Òeþ c^Ô ÒjcÐÒ_ LÕÒNõjeþ LÐdàÔLrþàÐ eþkÞÒþm¼ Ðþ @Ò_L
JLÞmþ*¼`ÐBÜþ BªÆ$Ð¼ Ò]mÐþ `Òeþ LÒQeÞÒþeþ `Ê_aàÐeþ ÒdÐN]Ð_ LeÞþaÐeþ @ajeþ
ekÞ\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ ÒjbþfÞ @ajeþ jeþLÐeÑþ QÐLÞeÞþeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]B\ÞaÐ HkÞþ LcàQÐeÑþ*¼
kÐþ[Òeþ _\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒjcÐÒ_ LÕÒNõjeþ `ËÀ¤àLÐfÑ_ LcàÑ bÐþaÒeþ eþkÞÒþm;þ c_Òeþ SÐ[Ñ¯Æ
LÐc`ÐBÜ `õ[Þaw[Ð eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ LÐeþZeÊ,þ èþarþàÑ `dàÔÐ¯ÒÆeþ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑ,þ
_ÑfL¶¤ ]Ðj, aÑeþ LÞÒhÐeþ ]Ðj A]Þ LÕÒNõjeþ `õcÊM Ò_[Ð ÒkÒþm¼ Ðþ Òj dÐkÐþ ÒkDþ,
QÐLÞeÞþeÊþ BªÆ$Ð¼ Ò]B @jkÒþdÐNÒeþ jÐcÞmþ LÕÒNõj LcàÑ*Ê @_Ê^ÔÐ_ LÒmþ ¸¤½¤ kÊHþ
Òd, @jkÒþdÐNeþ akÊþ `ËaàeÊþ ÒjcÐ_*¼eþ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZ ÒkÐBþ QÐmÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
AÒtÐf_eþ SÊAeþ ÒLaf aõÞVÞh jeþLÐeþ `õ[Þ ÒjcÐ_* c_Òeþ eþkÞþ\ÞaÐ aÑ[¸ô¤kþ
bÐþaLÊ HL [ÐLÞàL èÞþZÐc dÐH Ò_BdÞaÐLÊ jÐkÐþdÔ LmÐ¼¼Ðþ
HkÐþeþ HL Sèf«Æ D]ÐkþeþZ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑ¼¼Ðþ @jkÒþdÐN jc¯ÒÆeþ Òj
aeÑ-þdÐS`ÊeÒþeþ D`-SÞmþîÐ`Ðf `]Òeþ @^ÞºÞ¤[ \ÞÒm¼¼Ðþ eÞþmÞþ$¼ @$Þ¼jeþ bÐþaÒeþ [Ð*Ê¼

LÊkÐþNmÐ,þ cÞfÊ\ÞaÐ jeþLÐeÑþ a_ÔÐ eÞþmÞþ$¼eþ èÞþcÐZ @ÐahÔL[ÐWÐeÊþ @^ÞL ÒaÐmÞþ Òj
eÞÒþ`ÐVà ]Þ@«Ê¼ ÐÆ @\àÐ[ a_ÔÐ aÞ`_ï*¼ ]Ê~àhÐ Lcç ÒaÐmÞþ c[ ]Þ@«Ê¼ ÐÆ H\ÞÒeþ ÒQ×^ÊeÑþ
lÊÀ¤ ÒkÐBþ QÐLÞeÞþeÊþ BªÆ$Ð¼ Ò]Òmþ HþaÕ LÕÒNõjÒeþ cÞhÞÒm¼¼Ðþ [Ð*¼eþ jeþLÐeþ `õ[Þ
HkÞþ aÑ[¸ô¤kþ bÐþa HaÕ SÐ[Ñ¯Æ[Ð `õ[Þ ALiàZ `RÒeþ [Ð*¼ `ÐeÞaÐeÞþL jÕ²ôÆ[Þ
eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ [Ð*¼eþ `Þ[Ð ÒNÐLÊfÐ_t \ÞÒmþ DþLúf j®Þ¤f_Ñeþ SÒZ aXÏ `lê,þ
D]Ðeþ`xÑ¼¼Ð @jkÒþdÐN `ËaàeÊþ LVLÒeþ ÒdDÜ "bÐþeþ[Ñ ctÞe'þ ÒNÐºÑ¤eþ RÐ[õ
dÊaLcÐÒ_ ckÐþbÐþeþ[Ñ¯Æ SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ `l Ò_B aÞQÐeþ aÞchà LeÊþ\ÞÒm,þ [kÞÚÒeþ
ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑ*¼ `õ[Ôl Ò`õÐ—Ðkþ_ eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ jÐ_bÐBþ _aLó»¤ Ò¤Q×^ÊeÑþ \ÞÒmþ
ÒþNÐºÑ¤eþ SÒZ aXÏ DÒ]ÔÐ¦Ð¼¼ÐÆ `ÊZÞ JXÏÞhÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð AÒtÐf_eþ LÊfaów c^ÊjË]_
]Ðj \ÞÒmþ ,ÒþNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ*¼ LÐLÐhèhÊe¼ Ðþ D`-SÞmþîÐ`Ðf bÐþaÒeþ c^Ô ÒNÐàuÊ
ÒQ×^ÊeÑþ M]Þ `ÞuÊ\ÞÒm,þ jèÒ]hÑþ aÔakÐþeþ LeÊþ\ÞÒmþ [\Ð NÐuÞ*Ê¼ _ÞSeþ A]hà ÒaÐmÞþ
NõkþZ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ Ò[ZÊ, [Ð*¼eþ @jkÒþdÐN AÒtÐf_Òeþ SXÏÞ[ ÒkþaÐ AÒ]×
A¾¤dàÔS_L _\ÞmÐþ ¼ Ð aeÕþ AÒtÐf_eþ XÐLeÐþ _ÐcÒeþ SÊAeþ _ AjÞ\ÞÒm,þ ÒNÐàuÊ
ÒQ×^ÊeÑþ*¼ bþfÞ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ _ÞeÐþhõ¯Æ ÒkÐBþ `XÏÞ\ÐÒ«Æ ÒaÐmÞþ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH¼ Ðþ
`ÊZÞ, AkÊþeÞþ ÒLÒ[L jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ \ÞÒm,þ ÒdDÜcÐÒ_ QÐLÞeÞþeÊþ aÞbÞþ_ï
aÔ¦ÞÆN[ LÐeþZÒdÐNÊÜ BªÆ$Ð¼ Ò]B `ÐeÞþ _\ÞÒmþ; [Ð' jÒrþè ÒjcÐÒ_ d\Ð jÐ^Ô
LÕÒNõjeþ jkÒþdÐN LeÞþ\ÞÒmþ¼ ÐÆ jcèmþ`Êeþ RÐ[õ*¼ eÐþSÒ_ß[ÞLÑLeþZ `RÒeþ aÒhi
bËþcÞLÐ eþkÞþ\ÞmÐþ ÒjkÞbþfÞ SÒZ hÞlL ]ÞaÔjÞÕkþ cÞhõ*¼e,þ dÞH, jeþLÐeÑþ eÞÒþ`ÐVà
@_ÊdÐ¯Ñ RÐ[õ*¼ jÐ=Òeþ ÒhõZÑÒeþ ÒMÐmÐÒþMÐmÞþ aÞaÐ]Ñ¯Æ eÐþS_Ñ[Þ `õj=¼cÐ_
AÒmÐþQ_Ð LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ [Ð'`ÐBÜ 1918Òeþ QÐLÞeÞþeÊþ jjçÒ`¨Æ c^Ô ÒkÐBþ\ÞÒm¼¼Ðþ
WÞL ÒjkÞbþfÞ, 1921Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ ²ÊÆmþ `ÞmÐþ @jkÒþdÐNÒeþ
ÒdÐN Ò]Òm,þ [Ð' `õ[Þ `õ^Ð_hÞlL c^ÊjË]_ ]Ðj*¼ Òc×_ jkÐþ_ÊbËþ[Þ eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ
ÒjkÞþbþfÞ, QLõêþ`ÊeÒþeþ @jkÒþdÐN Aeþc÷ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ*¼ kÐþ[Òeþ
SÒZ cÊjmÞþc Ò`ÐmÞþj @$Þ¼jeþ _ÞS AXÊ ANbþeþ ÒkÐBþ 41 V*Ð¼ @\à jÐkÐþdÔ
Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ H jÐkÐþdÔÒeþ HÒ[ @bÞþbËþ[ ÒkÐBþ `XÏÞ\ÞÒmþ Òþd
AÒtÐf_eþ hÊbÐþeþc÷`ÐBÜ ÒjkÞþlZÞ Òj cÐ_jÞL ªÆeÒþeþ _Þ¹¤rÞþ Ò_Òm¼¼Ðþ AÒtÐf_LÊ
`õMeþ LeÞa þ ÐÒeþ HkÞþ êþZeþ ÒRÐV ÒRÐV jÐkÐþdÔ Òd ckþrèþ`Z
Ë à bËc
þ ÞLÐ _ÞaàÐkþ LeÞ\
þ ÞmÐ,þ
[ÐkÐþ _ÞÓjÒtkÒþeþ LÊkÐdÐB`ÐÒeþ¼ Ð
MÞmÐþ$¼[ `õhïÒdÐNÊÜ Aeþc÷eÊþ cÊjmÞþc jcÐSeþ AÒtÐf_`ÐBÜ jÐcËkÞþL jkÒþdÐN
eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ jcèmþ`Êeþ, bþ]õL, LVL A]Þ yÐÆ_Òeþ @jkÒþdÐNeþ `õjÐeþ `RÒeþ
cÊjmþcÐ_cÐ_*¼eþ aÞÒhi bËþcÞLÐ eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ HLeÐþc eþjÊmþ _ÐcÒeþ SÒZ cÊjmþcÐ_

Ò_[Ð `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞeþ D`jbÐþ`[Þ Aj_ c^Ô @fÕLó[ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ cÐ[õ
@_Ô `lÒe,þ jcÐSeþ @_Ô HL `õcÊM aNà ckÞþfÐcÐ_*¼eþ D`yÞ[Þ AÒtÐf_Òeþ
_\ÞmÐ¼¼`õÐ¯Æ yÞ[ÞÒeþ eþkÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ A]ÞaÐjÑcÐ_*Ê¼ c^Ô AÒtÐf_ ALó½¤ LeÞþ`ÐeÞþ _\ÞmÐ,þ
d]ÞJ ÒjcÐ_*¼eþ D`_ÞÒahaÐ] aÞÒeÐþ^[Ð LÞRÞ Lcç _\ÞmÐ¼¼Ðþ E_aÞÕh h[ÐvÑdÐL
A]ÞaÐjÑcÐÒ_ D`_ÞÒahaÐ]eþ dÒ\oÐQÐeþ aÞeÊþwÒeþ aÞÒ]õÐkþ LeÞþ\ÞaÐ L\Ð `ËaàeÊþ
@ÐÒmþÐQÞ[ ¼ ÐÆ [Ð' jÒrþè A]ÞaÐjÑ*¼eþ LÕÒNõj cqÒeþ ÒdÐN _Ò]aÐeþ LÐeþZ bÐþaÒeþ
A^Ê_ÞL hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑeþ Ò_[ó[èLÊ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ LÕÒNõjeþ hÞlÞ[ Ò_[ó[è eÐþSÐ-
`õSÐ c^ÔÒeþ eþkÞþ\ÞaÐ @«Æ]èàtèLÊ aÊTÞþ`ÐeÞþ `õSÐ*Ê¼ AÒtÐf_eþ `lbÊþ¦Æ LeÞþaÐ jLÐÒh
eÐþSÐ aÞÒeÐþ^Ñ aÐ jÐc«ÆaÐ] aÞÒeÐþ^Ñ jè-]ó½ÞÒ¤LÐZLÊ jÊ¸¤½¤ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ (dÐkÐþeþ $¼f
jèe`þË L_ÞLÐ AÒtÐf_ jÕOVÞ[ ÒkþmÐ)¼¼ÒkÒþmþ ÒjkÞþ Y=Òeþ A]ÞaÐjÑ J @Z-A]ÞaÐjÑ
c^ÔÒeþ eþkÞþ\ÞaÐ jÐÕ²ôÆ[ÞL J jÐcÐSÞL @«Æ]èàtèLÊ ÒaÐ^kÊHþ Ò_[ó[è aÊTÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒm¼¼Ðþ
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[ó[è @Ð]ÞaÐjÑeþ `ÐeþƒÆeÞL þ SÑa_ ÒhßfÑ J @Ð^Ê_ÞL jbÔ[Ð _ÐcÒeþ
K`_ÞÒahÞL @_Ê`õÒah c^ÔÒeþ eþkÞ\ÞaÐ @«Æ]èàtèLÊ c^Ô aÊTÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ
A]ÞaÐjÑ @«Æ[Ó @jkÒþdÐNÒeþ jÐcÞm þÒþkÐBþ `ÐeÞÒþmþ _ÐkÞÚ¼ Ð @jkÒþdÐN jc¯ÒÆeþ
SÒZ aÞ A]ÞaÐjÑ LÕÒNõj LcàÑeþ _Ðc hÊZÞaÐLÊ cÞÒf _ÐkÞÚ¼ Ð HkÐþLÊ @jkÒþdÐNeþ HL
aXÏ ]Êaàf[Ð bÐþaÒeþ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ
@_Ô `lÒeþ ÒdcÞ[Þ jeþLÐeþ AÒtÐf_eþ aÞÒeÐþ^Ñ `l, NXÏSÐ[ eÐþSÐ J ScÞ]Ðeþ
c^Ô `õÐ¯Æ Òl[õÒeþ ÒjcÞ[Þ aÞÒeÐþ^Ñ `l jÐSÞ\ÞÒm¼¼Ðþ ÒjcÐ_*¼ ]ó½ÞÒ¤eþ @jkÒþdÐN
ÒkþmÐþ HL "ÒeÐþN', dÐkÐþ Òj×bÐþNÔLÊ NXÏSÐ[Òeþ aÔÐ`Ñ _\ÞmÐ¼¼! ÒjcÐ_*¼
`[õ`[õÞLÐÒeþ LÊkÐþdÐB\ÞmÐþ Òd, ÒLaf _ÞhÐ _ÞaÐeþZ LÐdàÔ`ÐBÜ NÐuÞ `õhÕjÐeþ `Ð[õ¼ !
@jkÒþdÐN _Ñ[ÞLÊ d]Þ aÐ] ]Þ@«Þ,Æ ÒNÐàuÊ HaÕ [Ð*¼ jkÒþdÐNÑ `õhÕjÐeþ ÒdÐNÔ
ÒkÒþa ÒaÐmÞþ [ÐfÒQeþ eÐþSÐ_ÊLËmÔÒþeþ `õLÐhÞ[ "NXÏSÐ[ aÐjÞ_Ñ' HLÐ^ÞL \eþ c[
aÔ¦Æ LeÞþ\ÞmÐ¼¼Ðþ L_ÞLÐ ScÞ]Ðeþ \ÞÒm þDþLúf j®Þ¤f_Ñeþ SÒZ `ÊÒeÐþ^Ð¼¼Ð [Ð*¼ `õSÐ
`ÑXÏ_ _Ñ[Þ J "DLúf j®Þ¤f_Ñ'Òeþ jÕ`ó¦ÞÆ c^ÔÒeþ LÐkÞÚ ÒLDÜWÞ @«Æ]èàtè Òj Ò]MÞ
`ÐeÊþ _\ÞÒm¼¼Ðþ @jkÒdÐN @ÐÒtÐf_eþ Òj SÒZ aXÏ _ÞtÊL \ÞÒmþ ¼ Ð aÔajÐ¯ÑÆ J
@_Ô ^_ÞL ÒhõZÑeþ jkÒþdÐN c^Ô @jkÒþdÐNLÊ dÒ\ÐQÞ[ cÐ[õÐÒeþ cÞfÞ _\ÞmÐ¼¼Ðþ _ÞS
LVL NªÆ jc¯ÒÆeþ 1921 cÐnà cÐjÒeþ NÐuÞ NÊSeÐþVÑ J cÐeJþèÐXÏÞ aÔajÐ¯ÑÆ*Ê¼
jè[§Æ bÐþaÒeþ ÒbþVÞ `Ð¶Þ¤`ÐBÜ _ÞÒa]_ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ HkÐ jÒrþè LÕÒNõj, [ÞfþL jèeÐþSÔ
`Ð¶Þ¤`ÐBÜ ^ÐdàÔ cÒ[ V*Ð¼ jÕNõkþ LeÞþ _`ÐeÞþaÐ `RÒeþ ^_ÞL aÔajÐ¯ÑÆ*¼ _Þ´õÞÆ¯Æ[Ð
HL aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ¼ Ðþ

jbÐ,þ `VÊAe,þ ÒjìÐNÐ_ [\Ð jèeÐþS `Ð¶Þ¤ jÕNõk,þ LÕÒNõjeþ j]jÔ[Ð jÕNõk
@bÞþdÐ_, @eþV aÃ¤_, `qÐ¯Æ[ yÐ`_ A]Þ ÒkþmÐ þ@þjkÒþdÐN @ÐÒtÐf_eþþ ÒLÒ[ÐVÞ
cÊMÔ LÐdàÔLõc¼ Ð [Ð' aÐkÐÒþe,þ 1921eþ DrþeÐþwàÒeþ aÞÒ]hÑ a±Æ aSà_, `ÞÒLVÞÕ,
aÞÒ]hÑ a±Æ ]kþ_ A]Þ LÐdàÔLõc c^Ô Aeþc÷ ÒkÐB\ÞþmÐ¼¼Ðþ [Ð'RXÏÐ èÕþèÐþeÊþ c^Ô
@Ò_L LÐdàÔLõcLÊ AÒtÐf_LÊ S_ÐbÞþcÊMÑ LeþÞaÐ DÒ~hÔÒeþ `õ\c LeÞþ aÔakÐþeþ
LeÐþNmÐ¼¼Ðþ D]ÐkeþZ jèeËþ`, bþS_ J LÑrþà_LÊ Ò]MÐdÐB`ÐÒe¼¼Ðþ LÕÒNõj Ò_[Ð*¼
jèÐN[`ÐBÜ, ÒSmçþ aeþZ LeÞþ\ÞaÐ Ò_[Ð*Ê¼ ÒSmþçdÐH `ÐÒRÐVÞ Ò_aÐ`ÐBÜ [\Ð
jbÐþyfÑLÊ `VÊAeÒþeþ dÞaÐÒaÒf `ÐeÕþèÞþL jÕLÑrþà_eþ MÊaç aÔakÐþeþ @jkÒdÐN
jc¯ÒÆeþ Ò]MÞaÐLÊ cÞÒf¼¼Ð aÐ}Ð_Þ^Þ ckÐþ«Þ,Æ aÑeþLÞÒhÐeþ ]Ðj A]Þ LaÞ*¼ jèÒ]h
`õÑ[ÞcËfL NÑ[LÊ jÕLÑrþà_Òeþ c^Ô aÔakÐþeþ LeÐþNmÐþ HaÕ ÒjkÞþ jÕLÑrþþà_LÊ jèÒ]hÑ
LÑrþà_ ÒaÐmÞþ LÊkÐþNmÐ¼¼Ðþ ÒLÒ[L yÐ_Òeþ eþ\dÐ[õÐ ÒaÒf eþ\Òeþ M]Þeþ c^Ô aÔakÐþeþ
Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmÐ¼¼Ðþ HkÞþ jc¯ÒÆeþ ÒLÒ[L SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ*¼ eþQ_ÐÒeþ @eþVLÊ "jÊ]hà_
QLõ' jÐ=Ò¼eþ c^Ô [Êf_Ð LeþÐdÞÞþaÐeþ _SÞeþ eþkÞþRÞ¼ Ð jÊ]hà_ QLõ èÞþ @eþV jaÊ
`õLÐeþ @_ÔÐ¯Æ J @[ÔÐQÐeþeÊþ aÞcÊ¦ÆÞ Ò]a ÒaÐmÞþ LÁ¤_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð `ÐeÕþèÞþL[Ðeþ
D`ÒdÐN $¼fÒeþ @jkÒþdÐN `õLó[ @\àÒeþ HL ÒaßhÞ½Ô¤`ËÀ¤à AqfÞL AÒtÐf_
bþfÞ `õ[Ñ[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
@jkÒþdÐN jc¯ÒÆeþ JXÏÞhÐÒeþ @Ò_L _ËA @_ÊºÐ¤_, Ahõc, M]Þ ÒLtõ, SÐ[Ñ¯Æ
aÞ]ÔÐf¯Æ A]Þ _ÐcÒeþ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkþmÐ¼¼Ðþ `õÐ¯Æ Òl[õÒeþ HkÞþ [Þ_ÞVÞ dÐL @_ÊºÐ¤_
èþ¸¤e` þ ÐBÜ èÞ` þ e
Ë L
þ \ÞÒm ¼ Ð $fjèe` þË ÒNÐVÐLeþ D[ç\Ð_Òeþ @_ÔNÊXÏÞLeþ D[ç\Ð_
HaÕ ÒNÐVÐLeþ `[_Òeþ @_ÔNÊXÏÞLeþ `[_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÊ\ÞmÐ¼¼Ð¼ @_ÊºÐ¤_NÊXÏÞLÊ
jèeÐþSÔ Ahõc, jèeÐþSÔ Af¯,Æ jèeÐþS ctÞeþ A]Þ _ÐcÒeþ _ÐcÞ[ LeÐþdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ
ÒjWÐÒeþ M]ÞLÐc QÐmÊþ\ÞmÐ;þ LcàÑcÐ_*¼eþ jÐc¯ÞÆL eþkþZÞ HaÕ jbÐþyf bÐþaÒeþ c^Ô
[Ðeþ D`ÒdÐN ÒkDþ\ÞmÐ¼¼Ðþ LVLÒeþ H\Þ`ÐBÜ _ÐccÐ[õ bþXÏÐÒeþ Oeþ _ÞAdÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ
@_Ô yÐ_Òeþ LÕÒNõj LcàÑ _ÞS OeþLÊ kÞÚ Ahõc ÒOÐiZÐ LeÞþ\ÞÒmþ HþaÕ jÕNW_
LÐc`ÐBÜ [Ðeþ D`ÒdÐN LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ d]ÞJ "j[ÔaÐ]Ñ'þ _ÐcÒeþ Ahõc hv ÒdÐXÏÐ dÐB
_\ÞmÐ,þ HkÐþ \ÞmÐþ Òj Òafeþ HL A]hà Ahõc, ÒdDÜWÞ SÐ[Ñ¯Æ ²ÊÆmþ QÐmÞþ\ÞmÐ;þ LcàÑ
`õhÞlZ J M]ÞLÐc QÐmÞ\þ m Þ Ð;þ `ÊZÞ AÒtÐf_e HL cÊMÔ ÒLtõ eËÒ` þ þ [ÐkÐþ LÐdàÔ LeÊ\þ m
Þ Ð¼¼Ðþ
"j[ÔaÐ]Ñ' cÐjÞL HaÕ 1919 @Ò•ÐÆaeþeþÊ Aeþc÷ ÒkÐBþ\a Þ Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ jÐ©ÐÆkL þÞ
"jcÐS'eþ `õLÐh_ c^Ô ÒjWÐÒeþ ÒkDþ\m Þ Ð¼¼Ðþ HèÞL
þ Þ a_ÔÐ eÞm
þ $þÞ ¼ LÐc`ÐBÜ c^Ô [ÐkÐþ
HL `õcM Ê eÞmþ $
þÞ ¼ ÒLtõ \ÞmÐ¼¼Ðþ @jkÒþdÐN `Òeþ LÕÒNõj [eþ$¼eþÊ ÒcÐ[ÞmÐþmþ Ò_Òkþe* þÊ ¼
@^Ôl[ÐÒeþ NWÞ[ LcÞVe Þ þ eÞÒ` þ ÐVà @_ÊdÐ¯ÑÆ, @N½¤ 1922Òeþ jÊwÐ JXÏh Þ ÐÒeþ 25VÞ

SÐ[Ñ¯Æ @_ÊºÐ¤_ LÐdàÔ LeÊ\þ m Þ Ð¼¼Ðþ AÒtÐf_eþ `õMeþ[Ð ÒaÒf [Ðeþ jÕMÔÐ Òd _Þ¾[ ¤Þ
eËÒ` þ @Ò_L ÒahÑ ÒkÐBþ\a Þ - HkÐþ @_ÊcÐ_ LeÞþkÊH¼ Ðþ
@jkÒþdÐN AÒtÐf_LÊ jÕ`õjÐeÞ[ þ LeÞaþ ÐÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ `[õ-`[õL Þ Ðeþ aÞÒhi
bËcþ L Þ Ð eþk\þÞ m Þ Ð¼¼Ðþ AÒtÐf_ Aeþc÷ ÒkþaÐeþ @aÔakÞ[ þ `Ëae à þÊ "jcÐS' (@Ò•ÐÆaeþ 1919),
"AhÐ' (aeþkc þ `Êe)þ HaÕ jcèm` þ e Ê e
þ þÊ "DLúf ÒjaL' (1920) `õLÐh_ Aeþc÷ ÒkþmÐ¼¼Ðþ
AÒtÐf_ ÒaÒf "ÒjaÐ' (Òc 1921) HaÕ "jèeÐþSÔ jcÐQÐe'þ (1921) `õLÐhÞ[
ÒkÒþm¼ Ðþ [Ð'RXÏÐ ANeÊþ `õLÐhÞ[ ÒkDþ\ÞaÐ "DLúf ]Ñ`ÞLÐ', "`õSÐcÞ[õ', "h¦Þ',Æ J
"`ÊeÑþaÐjÑ', @Ð]Þ AÒtÐf_eþ aXÏ `lêþ \ÞÒm¼¼Ðþ AÒtÐf_eþ aÞb_ þÞ ï LÐdàÔLõc jÕ`LàÒeþ
HkÞþ `[õL Þ ÐNÊXL ÞÏ jcÐQÐeþ `õLÐh LeÊ\þ ÒÞ mþ HaÕ jËQ_Ð Ò]D\ÞÒm¼¼Ðþ `[õL Þ ÐNÊXL ÞÏ ÒdÐNÊÜ
@jkÒþdÐNþ HL `õLÐhÔ AÒtÐf_eþ eË` þ `ÐB\ÞmÐ¼¼Ðþ @_Ô `lÒeþ AÒtÐf_eþ `õbÐþaLÊ
`õ[kÞ [ þ LeÞa þ Ð`ÐBÜ [ÐfÒQeþ NXÏSÐ[ eþÐSÐ _Þ¯Æc[ Þ Y=Ò¼eþ "NXÏSÐ[ aÐjÞ_Ñ' _ÐcÒeþ
`[õL Þ Ð `õLÐh_ LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ
jeþf bÐþiÐ, _Þ¯ÆcÞ[[Ð, jèÐ^Ñ_ QÞ«ÐÆ HaÕ SÐ[Ñ¯Æ DÒ~hÔ \ÞmÐþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
`[õL Þ ÐNÊXL ÞÏ eþ Òaßh½ Þ Ô¼¼Ð¤ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ @Z-A_ÊºÐ¤ _ÞL cÊM`[õ ÒkþaÐ jÒrþè LÕÒNõjeþ
@u @_ÊLeþZ ÒjcÐÒ_ LeÊþ _\ÞÒm¼¼Ðþ ÒjNÊXÏÞLeþ `õLÐh_Òeþ @Ð_ÊºÐ¤_ÞL bÐþaÒeþ
LÕÒNõjWÐeÊþ ÒL×ZjÞ A\ÞàL jÐkÐþdÔ _ÞAdÐD _\ÞmÐ¼¼Ðþ A\ÞàL jÐkÐþdÔ Ò]aÐ _ÞcÞrþ
LÕÒNõjeþ jÐc\àÔ aÞ _\ÞmÐ¼¼Ðþ ÒjkÞþ LÐeþZeÊþ `[õL Þ ÐNÊXL ÞÏ eþ aÞQÐeþ J ]ó½ÒÞ L ¤ ÐZ D`Òeþ
LÕÒNõj ]feþ Lrþ[ óà è c^Ô _\ÞmÐ¼¼Ðþ jÕ`Ð]L HaÕ `[õL Þ ÐNÊXL ÞÏ eþ yÐ_Ñ¯Æ jkÒþdÐNÑcÐÒ_
kÞÚ `[õL Þ Ðeþ _Ñ[Þ _wàÐeþZ LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ Òj\Þ`ÐBÜ 1921Òeþ"DLúf ÒjaL' ÒdÒ[ÒaÒf
ÒmþMm Þ Ðþ Òd, LÕÒNõjÒeþ NÐuÑ aÞQÐeþeþ ÒLkÞþ jnÐþ @_ÊNÐcÑ _ÐkÐþ«,Þ Æ LÕÒNõj ]f `leÊþ
L]Ð`Þ [Ðeþ aÞÒeÐþ^ LeÐþNmÐþ _ÐkÞÚ¼ Ð _ÞS _ÞS ªÆeÒþeþ `[õL Þ ÐcÐÒ_ jèÐ^Ñ_ \ÞÒm H þ a
þ Õ
_ÞSeþ jèÐ^Ñ_ aÞQÐeþLÊ @bÞa þ Ô¦Æ LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ ÒjNÊXL ÞÏ eþ Òaßh½ Þ Ô¤ \ÞmÐþ- jeþf bÐþiÐ,
NõÐcÔ ªÆeÒþeþ aÊTa þÞ Ð bþfÞ bÐþiÐ¼¼Ð "ÒjaÐ'Òeþ aÔakó[ þ bþÐiÐ HÒ[ NÐDÜmþÞ Òd [ÐLÊ @_Ô
`[õL Þ ÐcÐÒ_ c^Ô jcÐÒmÐþQ_Ð LeÊ\þ ÒÞ m¼¼Ðþ cÐ[õ "ÒjaÐ' ÒmÐþL ªÆeÒþeþ `kþqa Þ Ð mþlÔÒeþ
NÐDÜmþÞ bÐþiÐ - [Ð'eþ HL aXÏ jÕ`rÞþ ÒaÐmÞþ Naà LeÊ\þ m Þ Ð¼¼Ðþ "jcÐS'eþ `õjÐeþ cËfÒeþ c^Ô
aXÏ LÐeþZ \ÞmÐþ [Ð'eþ jeþf bÐþiÐ¼¼Ð `õLÐh_ Aeþc÷ ÒkþaÐeþ R@ cÐj c^ÔÒeþ jeþLÐeÑþ
eÞÒ` þ ÐVà @_ÊdÐ¯ÑÆ HkÐþ aÞkÐþeþ J JXÏh Þ Ð `õÒ]heþ HL `õcM Ê `[õL Þ Ð ÒkÐBþ`ÐeÞ\þ m Þ Ðþ HaÕ
[Ð'eþ LÐeþZ \ÞmÐþ, [Ð'eþ _Þb¯ àþ Æ bÐþa J jeþf bÐþiÐ¼¼Ð MÊa @Á¤ jc¯Æ c^ÔÒeþ "jcÐS'
HÒ[ ÒmÐþL`õ¯ Þ Æ ÒkÐBþ`XÏm Þ Ðþ Òd , NÐÜ NÐÜÒe [ þ ÐLÊ jcèÐ]`[õeþ HL jcÐ_Ð\àL hv eËÒ` þ
ÒmÐþL aÔakÐþeþ LÒm¼¼Ðþ `YÏÞ _SÐZÞÒmþ aÞ "jcÐSLÊ' hÊZÒÞ mþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ] J eþÐS_Ñ[Þ
@aÊTÐþ ekÞa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ ÒmþÐÒL LkÊ\ÒÞ mþ ¼ Ð

SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ aÐ M]Þ ÒLtõ aÐ jcèÐ]`[õ @Ð]Þ @_ÊºÐ¤_NÊXÏÞL Òd
@jkÒþdÐN AÒtÐf_LÊ JXÏÞhÐeþ yÐ_Ñ¯Æ èÞÒþahÒeþ yÐ`_ LÒm,þ [kÞÚÒeþ jÒtkþ
_ÐkÞÚ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[Ðeþ aÞQÐeþLÊ eþ=¼ eËþ` Ò]aÐ`ÐBÜ [\Ð ÒmÐþL ªÆeÒþeþ `kþqÐBaÐ`ÐBÜ
@jkÒþdÐNeþ XÐLeÐþ ÒdcÞ[Þ jÊÒdÐN Ò]mÐ,þ AÒtÐf_LÊ cÐVÞ, `ÐZÞÒeþ MÊÃ¤ bþfÞ
Ò`Ð[Þ eþ M Þ a Ð`ÐBÜ @_Ê º Ð¤ _ cÐÒ_ ÒjcÞ [ Þ jkÒþ d ÐN LÒm¼¼Ðþ ASÞ @jkÒþ d ÐN
AÒtÐf_eþ `õÐ¯Æ HL h[ÐvÑ `Òeþ Òj Ò_B AÒmÐþQ_Ð LmþÐÒaÒf [\Ð [Ð `RÒeþ
\ÞaÐ LÐeþZNÊXÏÞLÊ aÞÒhìiZ LeÞþaÐ `ÐBÜ jÐcNõÑ ÒMÐSÞmþÐÒaÒf, ÒjkÞþ @_ÊºÐ¤_NÊXÏÞL
D`Òe _Þbàeþ LeÞþaÐLÊ `ÒXÏ¼ Ðþ I[ÞkÐþjÞL D`Ð]Ð_ bÐþaÒeþ ÒjÒ[Òafeþ `õLÐhÞ[
`[õ-`[õÞLÐ HaÕ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æeþ mÞþMÞ[ jëÌ[Þ aÞ_Ð @ÐSÞ Ac AÒmÐþQ_Ð J @^Ô¯Æ_
@[Ô«Æ LWÞ_ kÊ@þ«Ð ,H\ÞÒeþ ]èÞeÊþ¦ÞÆ _ÐkÞÚ¼ Ð jÐcÐSÞL[Ð ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒmþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ
A]hàeþ ASÞ eþlZÐÒalZ HaÕ [Ðeþ jcÑlÐ ÒkþaÐ ÒdÒ[ AahÔL, I[ÞkÐþjÞL
]ó½ÞÒ¤LÐZeÊþ Ò]MÞÒm,þ ÒjkÞþ D`Ð]Ð_NÊXÞLeþþ eþlZÐÒalZ J jcÑlÐ ÒkaÐ c^Ô
@_ÊeËþ` cÐ[õÐÒeþ AahÔL¼¼Ð

1930 ]hLeþ eþÐS_Ñ[Þ:
@ÐB_ @cÐ_Ô J `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_
@ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_
@jkÒdÐN @ÐÒtÐf_ `Òeþ 1930Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj Ò]hÒeþ @ÐB_
@cÐ_Ôeþ XÐLeþÐ Ò]mþÐ ¼ Ð ÒQ×eÞÒQ×eþÐ OVZÐ `Òeþ @jkÒdÐN `õ[ÔÐkó[ ÒkaÐ
DrþÐeÊþ @ÐWaiàeþ @«ÆeþÐfÒeþ HkÞ ]èÞ[Ñ¯Æ NZ @ÐÒtÐf_ jÕOVÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
1922 J 1930eþ LÐfÐÕhÒeþ d]ÞJ NZ jÕNõÐc hÞ\Þf ÒkÐB `XÏÞ\ÞmþÐ, @Ò_L
ckrþè`ËÀ¤à OVZÐ HkÞ jc¯ÆÒeþ OVÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞjaÊ OVZÐeþ `õ[Þ$¼f_ JXÏÞhÐÒeþ
c^Ô Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
@jkÒdÐNeþ `õ[ÔÐkÐeþ `Òeþ c^Ô @Ò_L LÕÒNõj Ò_[Ð NÞeþ$¼ ÒkÐB ÒSmþç
]¨Æ ÒbþÐNÞÒmþ ¼ Ð 1922Òeþ ckÐ[êÐNÐuÑ*Ê R@ aià ÒSmþç ]¨Æ ÒkaÐ `Òeþ ]f Òd'cÞ[Þ
Ò_[ó[èaÞkÑ_ ÒkÐB `XÏÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj ]f ]ÊBVÞ ÒNÐºÑ¤Òeþ aÞbþÐSÞ[ ÒkÐB NmþÐ ¼ Ð
aiàL c^ÔÒeþ jèeþÐSÔ `õÐ©ÞÆeþ @ÐhÐ `ËeþZ ÒkÐB _`ÐeÞþaÐeÊþ jÐ^ÐeþZÒeþ ÒdDÜ _ÞeþÐhÐ
aÔÐ`ÞmþÐ, [ÐkÐ ]feþ ÒNÐºÑ¤ aÞaÐ]LÊ jkÒdÐN LmþÐ ¼¼Ð ÒNÐVÐH ÒNÐºÑ¤ dÐkÐ
èÞþarþà_aÐ]Ñ ( Pro-Changers) _ÐcÒeþ èÞþQÞ[, _ÞaàÐQ_LÊ jèÑLÐeþ LeÞþ [Ð'
cÐ^ÔcÒeþ LÕÒNõj ÒmþÐÒL ÒLtõ @ÐÒjcçaîÞ J `õÐÒ]hÞL LÐD_çjÞmþçLÊ _ÞaàÐQÞ[ ÒkaÐ
L\Ð ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ LÒmþ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ @ÐÒjcçaîÞ, LÐD_çjÞmþçÒeþ ÒdÐNÒ]B
jeþLÐe*þ S_aÞÒeþÐ^Ñ _Ñ[ÞLÊ `~àÐ$¼Ðjç LeÞþaÐ L\Ð ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ c[ Ò]Òmþ ¼ Ð
ÒcÐ[ÞmþÐmþç Ò_ÒkeÊþ J QÞrþeÕþS_ ]Ðj @Ð]Þ* Ò_[ó[èÒeþ HkÞ ÒNÐºÑ¤ jèeþÐS `ÐVÙ aÐ
jèeþÐSÔ ]f _ÐcÒeþ HL _Ë[_ ]f NW_ LeÞþ 1923Òeþ _ÞaàÐQ_Òeþ bþÐNÒ_Òmþ ¼ Ð

]èÞ[Ñ¯Æ ÒNÐºÑ¤eþ Ò_[ó[è eþkÞ\ÞmþÐ amþîbþbþÐB `ÒVmþç J eþÐÒStõ `õjÐ] @Ð]Þ Ò_[Ð*
kÐ[Òeþ ¼ Ð NÐuÞSÑ* @_Ê`yÞ[ÞÒeþ (LÐeþZ NÐuÑ ÒSmþç ]¨Æ ÒbþÐNÊ\ÞÒmþ) LÕÒNõjeþ
@jkÒdÐN _Ñ[ÞÒeþ ÒL×ZjÞ èþÞarþà_ _ÒkaÐ L\Ð ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ c[ Ò]Òmþ ¼ Ð
ÒjcÐ_*Ê @èÞþarþà_aÐ]Ñ ( No-Changers) ÒaÐmÞþ LÊkÐNmþÐ ¼ Ð ÒjcÐ_* dÊ¦ÞÆ Òd
]èÞ[Ñ¯Æ `dàÔÐ¯Æeþ NZjÕNõÐceþ `õªÊÆ[Þ àà bþÐaÒeþ LcàÑ NW_cËfL LÐdàÔÒeþ
cÒ_Ð_ÞÒah LeÞþaÐ L\Ð ¼ Ð NW_cËfL LÐdàÔ c^ÔÒeþ ÒjcÐÒ_ @¸ô¤hÔ[Ð _ÞaÐeþZ,
_ÞhÐ _ÞaÐeþZ, NõÐc jÕNW_, `qÐ¯Æ[ NW_, M]Þ `õjÐeþ @Ð]Þ D`Òeþ ckrþè Ò]Òmþ ¼ Ð
LÐD_çjÞmþçÒeþ LÕÒNõj ÒmþÐL ÒdÐN _Ò]aÐ L\Ð ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ LkÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj
]f c^ÔÒeþ HkÞ aÞÒbþ] 1926 `dàÔ«Æ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð 1926Òeþ LÐD_çjÞmþç`ÐBÜ
ÒdÒ[ÒaÒf `ÊZÞ \Òeþ _ÞaàÐQ_ ÒkmþÐ, LÕÒNõj ]f [kÚÒeþ bþÐNÒ_mþÐ ¼ Ð @\àÐ[ç
LÐD_çjÞmþçÒeþ `õÒah `õhïLÊ Ò_B LÕÒNõj ]f c^ÔÒeþ 1926 èþWÐeÊþ _Ð_Ð c[
eþkÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð jèeþÐS ]f `ÊZÞ LÕÒNõjeþ @aÞbþÐSÔ @Õh ÒkÐB `XÏÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ @jkÒdÐNeþ `õ[ÔÐkÐeþ `Òeþþ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞ c^Ô ÒNÐºÑ¤
aÞaÐ]eþ hÞLÐeþ ÒkmþÐ ¼ Ð 1921Òeþ c^ÊjË]_ ]Ðj aÞkÐeþ J JXÏÞhÐ `õÒ]heþ c§ÑÆ
`] NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ÒaÐmÞþ @jkÒdÐNÑcÐÒ_ [Ð*eþ [Ñaõ aÞÒeþÐ^ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ
c^Êj]Ë _*Ê HL eþLceþ eþÐSÒ_ß[L Þ hË_Ô[Ð c^ÔLÊ ÒWmÞþ Ò]B\ÞmÐþ ¼ Ð Òj @jkÒdÐNLÊ
NõkZ LeÞ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS* jkÒdÐNÒeþ SÐ[Ñ¯Æ D_ï[Þ ÒkÐB `ÐeÞþa ÒaÐmÞþ
Òj aÞhèÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ 1923Òeþ Òj c§ÑÆ `]eÊþ BªÆ$¼Ð Ò]Òmþ HaÕ
1924Òeþ LÕÒNõjeþ `õÐ\cÞL j]jÔ[Ð c^Ô NõkZ LÒmþ ¼ Ð 1923Òeþ _ÑfL¶¤
]Ðj, ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ @Ð]Þ _ÞaàÐQ_ mþYÏÞÒmþ J JXÏÞhÐÒeþ jèeþÐSÔ ]feþ `õ[Þ_Þ^Þ[è
LÒmþ ¼¼Ð JXÏÞhÐÒeþ @èÞþarþà_aÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤eþ Ò_[ó[è Ò_Òmþ ÒNÐàuÊ ]Ðj,
kÒeþLó»¤ ck[Ða, ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ @Ð]Þ ¼¼Ð ÒjcÐ_*Ê "@jkÒdÐNÑ' HaÕ
@_ÔcÐ_*Ê "jkÒdÐNÑ' ÒaÐmÞþ LÊkÐNmÐ ¼ Ð Dbþ¯Æ ÒNÐºÑ¤ c^ÔÒeþ èÞþ`ËeþL[Ð \ÞmþÐ;
[Ñaõ `õ[ÞÒdÐNÞ[Ð c^Ô eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð jè[§ÆÆ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_, hÞlÐeþ `õjÐe,þ _ÞhÐ
_ÞaÐeþZ, M]Þeþ `õjÐeþ, a_ÔÐaÐ[ÔÐ ÒaÒf jeþLÐeÑþ eÞþmþç$¼ç @Ð]Þ `õj=LÊ Ò_B
ÒdÒ[ÒaÒf @jkÒdÐNÑcÐÒ_ jbþÐjcÞ[Þ LeÊþ\ÞÒm aÐ `[õ`[õÞLÐÒeþ ÒmþMÊ\ÞÒm,þ
ÒjÒ[ÒaÒf jkÒdÐNÑ ÒNÐºÑ¤eþ _ÞaàÐQÞ[ `õ[Þ_Þ^ÞcÐÒ_ D¦Æ aÞi¯ÆNÊXÏÞLÊ ÒLtõ
HÒjÕaîÞ J LÐD_çjÞmþçÒeþ D[ç\Ð`_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ ÒNÐºÑ¤ èþ¸¤eþLÊ Ò]ÐiÐÒeþÐ`
c^Ô LeÊþ\ÞÒm ¼ Ð LÞ«ÆÊ 1927-28 ÒafLÊ `ÊZÞ ÒdÒ[ÒaÒf NZ @ÐÒtÐf_eþ SÊ@Ðeþ
Ò]hÒeþ `õaÐkÞ[ ÒkaÐLÊ @Ðeþc÷LmþÐ, jcÒªÆ [kÚÒeþ j®Þ¤fÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð

1924 Ò$¼aöã@ÐeÞ cÐjÒeþ @jÊy[ÐÒdÐNÊÜ ckÐ[êÐNÐuÑLÊ ÒSmþeÊþ cÊ¦Æ LeÞþ
]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ aià ÒNÐàuÊ ]Ðj c^Ô ÒSmþçeÊþ cÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ JXÏÞhÐÒeþ
LÕÒNõjeþ LÐdàÔLÊ QfQqf LmþÐ¼ Ð 1928 SÊ_ç 17 [ÐeÞMÒeþ [Ð* có[ÊÔ `dàÔ«Æ
ÒNÐàuÊ ]Ðj HZÞLÞ ÒkÒmþ DLúf LÕÒNõj hÐMÐeþ jÒaàÐn Ò_[Ð ¼ Ð 1925 @N½¤
cÐjÒeþ [Ð* @_ÊÒeþÐ^Òeþ ckÐ[êÐNÐuÑ JXÏÞhÐ @ÐjÞ LVLÒeþ c^ÊjË]_ ]Ðj* @[Þ\Þ
ÒkÐB\ÞÒmþ HaÕ c^ÊjË]_ ]Ðj*]èÐeþÐ `õ[ÞºÞ¤[ jèÒ]hÑ QcXÏÐ DÒ]ÔÐN DLúf
ÒVÒ_eÑþLÊ `[_eÊþ eþlÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ ÒmþÐL*Ê _ÞÒa]_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð 1927
XÞÒjcèeþÒeþ NÐuÑ `ÊZÞ \Òeþ JXÏÞhÐ @ÐjÞ `õÐ¯Æ [Þ_Þ j©ÆÐk LÐf aÞbÞþ_ï @ÕQf NªÆ
LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð HkÐ ÒNÐàuÊ* jÕÒdÐS_ÐÒeþ jÕOVÞ[ ÒkÐB\ÞaÐeÊþ ÒNÐàuÊ J
@jkÒdÐNÑ ÒNÐºÑ¤* ckrþèLÊ `õ[Þ`Ð]_ LmþÐ ¼ Ð
1928Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ aÐiÙL @^ÞÒah_ LmÞþL[ÐWÐÒeþ
@ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ, [kÚÒeþ 300 LcàÑ JXÏÞhÐeÊþ ÒdÐN Ò]Òmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ ]óYÏ bþÐaÒeþ
jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ ]ÐaÞLÊ c^Ô j®Þf_ÑÒeþ eþMÞÒm¼¼Ðþ $¼fÒeþ `õÐÒ]hÞL[Ð J
eþÐ½õÑ¤¯Æ[Ð c^ÔÒeþ @_Êè Ë L
þ [Ð jÊ¸¤½¤ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `ËaàeÊ 1928 Ò$¼a@
ãö ÐeÞþ 3 [ÐeÞM
þ
]Þ_ bþÐeþ[eþ hÐj_ jÕ²ÆÐeþ `õj=LÊ @_Ê^ÔÐ_ LeÞþaÐmþÐNÞ BÕmþ¨ÆeÊþ jÐBc_ LcÞj_
@ÐjÞ `kqÞ Ò mþ ¼¼Ð Ò]heþ QÐeÞ @ þ Ð ÒXÏ [Ð'eþ aÞ Ò eþ Ð ^ Òkmþ Ð ¼¼Ð JXÏ Þ h ÐÒeþ c^Ô
SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ HLSÊV ÒkÐB LcÞj_*Ê aSà_ LÒmþ, LÐeþZ [kÚÒeþ ÒL×ZjÞÞ
bþÐeþ[Ñ¯Æ*Ê jbÔþ bþÐaÒeþ eþMÐ dÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒe L_ÞLÐ ScÞ]Ðeþ eþÐÒStõ
_ÐeþÐ¯ÆZ bÕþSÒ]J, mþlêÑêþ ckÐ«ÆÞ J hõÑLó»¤ ckÐ`Ð[õ @Ð]Þ ÒLÒ[L BÕÒeþS @_ÊN[
JXÏÞhÐ mÞþaeþÐmþç mÞþNç _ÐcÒeþ HL @_Êº¤Ð_ NYÏÞþ LcÞj_*Ê jèÐN[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*
dÊ¦ÆÞ Òd, jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ `õLõÞ¯ÆÐLÊ HkÐ [èeþÐ_èÞ[ LeÞþa ¼ Ð @ahÔ cÊ½Þ¤Òc¯Æ
ÒmþÐL*Ê aÐ] Ò]Òmþ HkÞ mÞþNç _ÐcL jÕyÐÒeþ ÒLkÞ _\ÞÒmþ ¼ Ð HbþfÞLÞ mþlêÑ _ÐeþÐ¯ÆZ
jÐkÊ, c\ÊeÐþ _t ckÐ«Þ,Æ LórÞa þ Ðj _t J @Ð_t ]Ðj @Ð]Þ Ò_[óaót, ÒdDÜcÐÒ_ @Ðec÷eþÊ
mÞþNçÒeþ \ÞÒm,þ `Òeþ mÞþNçeÊþ [ÔÐN`[õ Ò]B jÐBc_ç LcÞj_çeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1929Òeþ LÕÒNõjeþ mþÐÒkÐeþ @^ÞÒah_Òeþ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_`ÐBÜ
_Þ¹¤rÞþ _Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð Òj @_ÊdÐ¯ÑÆ JXÏÞhÐÒeþ c^Ô `õªÊÆ[Þ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð 1928 SÊ_ç
17 [ÐeÞþMÒeþ ÒNÐàuÊ ]Ðj*eþ cÐ[õ 50 aià a¯ÆjÒeþ Ò]kÐ«Æ ÒkaÐ `Òeþ
ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ JXÏÞhÐÒeþ LÕÒNõje jbþÐ`[Þ @\àÐ[ç jÒaàÐn Ò_[Ð ÒkÒmþ ¼ Ð
1930 @ÐB_ç @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_eþ `õcÊM @ÐLiàZ \ÞmþÐ mþaZ @ÐB_LÊ Dmþîþ+¼_
LeÞa þ Ð ¼ Ð ckÐ[êÐNÐuÑ 12 cÐnà 1930Òeþ `õjÞw ]Ð¨ÞÆdÐ[õÐ @Ðeþc÷ LeÞþ HkÐeþ hÊbÐþ eÕþbþ
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð 78SZ jkLcàÑ* jkÞ[ Òj jÐaeþc[Þ @ÐhõceÊþ `]dÐ[õÐ LeÞþ 375

LÞÒmþÐcÞVeþ ]Ëeþ jcÊ]õ [VyÞ[ ]Ð¨ÞÒeþ `kqÞÒmþ HaÕ @ÐB_ç @cÐ_Ô LeÞþ mÊþZ
cÐeÞþÒmþ ¼ Ð [Ð*eþ `]dÐ[õÐ J @ÐB_ @cÐ_Ô Ò]heþ QÐeÞ@þÐÒXÏ D#Ðk jó½Þ¤ LmþÐ ¼ Ð
JXÏh Þ ÐÒeþ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ `õ[Þ @bË[ þ `Ëaà NZ jc\à_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfm Þ Ðþ ¼ Ð
HkÐeþ LÐeþZ \ÞmþÐ JXÏÞhÐeþ aÞªóÆ[ jcÊ]õ [V ¼ Ð jeþLÐeþ* mþaZ _Ñ[ÞÒdÐNÊÜ yÐ_Ñ¯Æ
ÒmÐÒL @ÐN bþfÞ mÊþZ cÐeÞ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõjeþ _Ë@Ð @ÐÒtÐf_ ÒmþÐL*Ê aÞ_Ð
@èþÐ^ÒaÐ^Òeþ mÊþZ cÐeÞþaÐ_ÞcÒ«Æ jÐkj J jÊÒdÐN `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð mÊþZ ceþÐ aÔ[Ñ[
@ÐÒtÐf_; aÞÒ]hÑ a±Æ aSà_, aÞõVÞhç Ò`ÐmÞþj J jeþLÐeþ]èÐeþÐ NõÐcÒeþ _ÞdÊ¦Æ
ÒQ×LÞ]Ðeþ `ÐBÜ @Ð]Ð¯Æ ÒkD\ÞaÐ VÞLjLÊ c^Ô aSà_ LeÞþaÐLÊ @ÐkèÐ_ Ò]mþÐ ¼ Ð
LÕÒNõj LcàÑ ÒjèoÐÒjaÑ jÕNW_ J aÐ_eþ Òj_Ð NW_ LÒmþ HaÕ [Ð' cÐ^ÔcÒeþ
aÞÒ]hÑ jÐcNõÑ aÞLõÑ ÒkD\ÞaÐ Ò]ÐLÐ_NÊXÏÞL @ÐNÒeþ `ÞÒLVÞÕ LÒmþ ¼ Ð NõÐÒc NõÐÒc
jÕLÑrþà_ ]fcÐ_ `ËÀà jèeþÐSeþ aÐrþàÐ `õQÐeþ LÒmþ ¼ Ð jÕLÑrþà_ ]f jÐ^ÐeþZ[Ó
ctÞeþcÐ_*eÊþ aÐkÐeÞþ ÒhÐbþÐdÐ[õÐÒeþ dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð mþaZ j[ÔÐNõkÒeþ bþÐN Ò_aÐLÊ
dÐD\ÞaÐ j[ÔÐNõkÑcÐ_*Ê D]çaÊw LeÞþaÐmþÐNÞ ctÞeþcÐ_*Òeþ `ËSÐeþ @ÐÒ¯ÆÐS_
LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð SN_ïÐ\* _ÐcÒeþ h`\ Ò_B ÒmþÐÒL j[ÔÐNõkÒeþ bþÐN Ò_aÐLÊ
dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ JXÏÞhÐÒeþ @ÐB_ @cÐ_Ô HL eþLceþ jÐÕ²ôÆ[ÞL
@ÐÒtÐf_ ÒkaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþÐL ªÆeþÒe,þ eþÐS_Ñ[Þ yÐ_Ñ¯Æ ^cà J jÕ²ó[Þ
jk SXÞ[ ÒkÐB dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
@ÐB_ @cÐ_Ô jc¯ÆÒeþ @ÐÒtÐf_ aÞaÞ^ eËþ` Ò_B\ÞmþÐ ¼ Ð jÕLÑrþà_ ]f M]Þeþ
`õjÐeþ J _ÞhÐ _ÞaÐeþZ`ÐBÜ `õQÐeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð 14SÐ_Ê@ÐeÞþ 1930Òeþ
LmÞþL[Ðy ÒNÐaÞtQtõ Òj_ @ÕQfeþ `õaÐjÑ JXÏÞ@ÐcÐÒ_ "[õÞ_Ð\ ÒcfÐ'Òeþ NÕÒSB
Òja_LÊ aÐeþZ LeÞþ @ÐB_ @cÐ_ÔÒeþ jkbþÐNÑ ÒkÐB\ÞÒm¼¼Ðþ HkÞ jc¯ÆÒeþ LVLÒeþ
N]Ðêþ ]rþ _ÐcL SÒZ dÊaL aÞaÐk ÒaÒf M]Þ a±Æ `ÞuÞ\ÞÒmþ HaÕ c¨Æ`LÊ M]Þ
a±ÆÒeþ jÒSB\ÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj J SÐ[Ñ¯Æ[Ð jk _ÞSLÊ ÒdÐXÏÞ Òj Òd×[ÊLaÞkÑ_
aÞaÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
NÐuÑ*eþ ]Ð¨ÞÆdÐ[õÐ jc¯ÆÒeþ aÐÒmþhèeþeþ BÕQÊXÏÞWÐÒeþ mÊþZ cÐeÞþaÐLÊ yÞeþ
LeþÐNmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï @ÕQfeÊþ j[ÔÐNõkÑ BÕQÊXÏÞ @bÞþcÊÒM dÐ[õÐ LÒmþ ¼ Ð BÕQÊXÏÞeþ
HkÞ mþaZ j[ÔÐNõkLÊ jcèÐ]`[õÒeþ "j[ÔÐNõk dÊw' ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþÐÒL
LÕÒNõjeþ jÐkj `ÐB ÒjWÐÒeþ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþcÐ_*Ê ÒNÐÒV aÊtÐ `ÐZÞ jÊwÐ
`ÞBaÐLÊ Ò]Òa _ÐkÞÜ ÒaÐmÞþ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L yÐ_Òeþ mÊþZÒeþ LÐQ J LÃ¤Ð cÞhÐB
]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþjç mÊþZLÊ aÐSÔÐ©Æ LÒmþ ÒjcÐ_* kÐ[ HkÐ]èÐeÐþ l[Ð¦Æ Òka
ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð BÕQÊXÏÞ j[ÔÐNõkÒeþ jÕNókÑ[ mÊþZLÊ ÒmþÐÒL @Ð]eþÒeþ

aSÐeþÒeþ LÞZÊ\ÞÒmþ HaÕ mÊþZ LÞZÊ\ÞaÐ aÔ¦ÞÆLÊ Ò`ÐmÞþjç NÞeþ$¼ LÒm cÞfÞcÞhÞ [ÐLÊ
Ò`ÐmÞþjç LafeÊþ cÊ¦Æ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ mÊþZ cÐeþÞaÐ èÞþ mÊþZ LÞZÞaÐ HaÕ
Ò`ÐmÞþjeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ, @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_eþ `dàÔÐ¯ÆbÊþ¦Æ ÒkmþÐ ¼ Ð mþaZ
j[ÔÐNõkÒeþ bþÐN Ò_B\ÞaÐ LcàÑ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ bþÐeþ[ RÐXÏ @ÐÒtÐf_eþ `õcÊM
Ò_[ó[è Ò_Òmþ ¼ Ð
BÕQÊXÏÞ @ÐÒtÐf_eþ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ kÒeþLó»¤ ck[Ða J jÊÒeþtõ _Ð\ ]Ðj
@Ð]Þ LÕÒNõj Ò_[Ð ¼ Ð H\ÞÒeþ h[Ð^ÞL ÒmþÐL bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð mÊZ þ cÐeÞaþ Ðeþ `ÐeþƒÆeLÞþ
@^ÞLÐeþ Ò$¼eþÞ `ÐBaÐþ @ÐhÐÒeþ @Ò_L jÐ^ÐeþZ ÒmþÐL H\ÞÒeþ jÐcÞmþç ÒkÒmþ HaÕ [Ð'
cÐ^ÔcÒeþ LÕÒNõj eþÐS_Ñ[Þ jk èÞQ þ [
Þ ÒkÒmþ ¼ Ð BÕQÊXÞÏ mþaZ j[ÔÐNõkÒeþ eþcÐÒ]aÑ
J cÐf[ÑÒ]aÑ* Ò_[ó[èÒeþ @Ò_L ckÞfÐ*eþ @Õh NõkZ HL ckrþè`ËÀ¤à OVZÐ
\ÞmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ jÕNõÐcÒeþ HZÞLÞ @^ÞLeÊþ @^ÞL ckÞfÐ bþÐNÒ_Òmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯[Ó, ckÞfÐ
Ò`ÐmÞþjeþ @bþÐaÒeþ ÒjcÐ_*Ê NÞeþ$¼ LeþÐdÐB `ÐeÊþ _\ÞaÐeÊþ ckÞfÐcÐÒ_ mÊþZ cÐeÞþaÐ,
mÊZ
þ aÞLÑõ LeÞa þ Ð @Ð]Þ aÞbÞ_
þ ï @ÐB_ @cÐ_Ô jÕ`LÙ[ LÐdàÔÒeþ @^ÞL D`ÒdÐNÑ `õcÐZÞ[
ÒkÒmþ ¼ Ð BÕQÊXÏÞ aÔ[Ñ[ LVLeþ LÊS=, `ÊeÑþeþ LÊkÊXÏÞ, jÞÕÒkhèe J mþVõ HaÕ N&Ðc
SÞmÐîþ eþ kÊcÐWÐÒeþ mþaZ j[ÔÐNõk @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð aiàÐF[Ê @Ðeþc÷ `dàÔ«Æ mþaZ
j[ÔÐNõk @aÔÐk[ eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð j[ÔÐNõkÑcÐÒ_ h[Ð^ÞL jÕMÔÐÒeþ NÞe$ þ ¼ ÒkÒmþ ¼ Ð mþaZ
j[ÔÐNõk, aÞÒhi LeÞþ BÕQÊXÏÞ @ÐÒtÐf_ÒdÐNÊÜ jcNõ Ò]hÒeþ JXÏÞhÐ QnàÐeþ èÞj þ eþLÊ
@ÐjÞmþÐ ¼ Ð @Ò_L* c[Òeþ ]Ð¨ÞÆ `Òeþ BÕQÊXÏÞ \ÞmþÐ @ÐB_ @cÐ_Ô jc¯Æeþ jaàaók[ç
mþaZ j[ÔÐNõk ¼ Ð
aiàÐ F[ÊÒeþ mþaZ j[ÔÐNõk yNÞ[ ÒkmþÐ¼¼Ð cÐ[õ @ÐÒtÐf_LÊ @aÔÐk[ eþMÞaÐ
_Þ c Þ r þ ÒQ×LÞ ] ÐeÑþ VÞ L jeþ aÞ Ò eþ Ð ^LÊ HkÞ jc¯Æ Ò eþ ckrþ è ]Þ @ ÐNmþ Ð ¼¼Ð
BÕÒeþScÐ_* jc¯ÆÒeþ kÚ ÒmþÐL* D`Òeþ _Ë@ÐLeÞþ ÒQ×LÞ]ÐeÑþ VÞLj mþÐNÊ
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð VÞLj _ÐcÒeþ HkÞ ÒaÐTþLÊ ÒmþÐL aÞÒeþÐ^ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð VÞLjLÊ
aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ `RÒeþ @_Ô HL LÐeþZ ÒkmþÐ Òd, ÒQ×LÞ]ÐecÐÒ_ Ò`ÐmÞþjç
`õhÐj_`ÐBÜ NõÐcÒeþ NÊ©ÆQeþeþ LÐc LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ ÒjcÐ_*ÒdÐNÊÜ @Ò_L
jc¯ÆÒeþ aÞ_Ð LÐeþZÒeþ ÒmþÐL*Ê kBeþÐZ ÒkaÐLÊ `XÏÊ\ÞmþÐ ¼¼Ð @ÐB_ @cÐ_Ô
@ÐÒtÐf_LÊ QDLÞ]ÐeÑþ VÞLj DÒo] LeÞþaÐmþÐNÞ HL @ajeþ cÒ_LeÞþ ÒmþÐL
QÐeÞ@þÐÒXÏ HkÞ VÞLjeþ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼¼Ð aÐÒmþhèeþeþ hõÑS=WÐÒeþ NõÐcaÐjÑ
VÞLjeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ Ò`ÐmÞþj D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð
@ÐB_ @cÐ_Ô jc¯ÆÒeþ LVLeÊþ `õLÐhÞ[ "jcÐS' J aÐÒmþhèeþeÊþ kÒeþLó»¤
ck[Ða* D]ÔcÒeþ `õLÐhÞ[ "`õSÐ[§'Æ LÕÒNõjeþ cÊM`[õ bþfÞ jcÐQÐeþcÐ_ `õLÐh

LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_ ÒaÒf HkÞ ]ÊB `[õÞLÐLÊ _ÞiÞw ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÞ
jc¯ÆÒeþ @Ò_L lÊ]õ `ÊªÞÆLÐ c^Ô LÕÒNõjeþ aÐrþàÐ `õQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð "jèeþÐSÔ `ÐmþÐ',
"`mþÐjÑ @ajÐÒ_', "aÞÒ]õÐk aÑZÐ', "aÑeþ aÞÒ]õÐkÑ', "MVÐcÞWÐ QVZÞ, "mÊþZceþÐ NÑ['
J "@eþV ckÞcÐ' @Ð]Þ ÒkÒmþ ÒjkÞ êþZeþ ÒLÒ[L `ÊªÞÆLÐ ¼ Ð HNÊXÏÞL c^ÔeÊþ @Ò_ÒL
BÕÒeþS hÐj_ `õ[Þ [Ñaõ aÔ= LeÞþaÐLÊ jÐkj LeÞþ\ÞÒm HaÕ MÊaç S_ @Ð]ó[Þ c^Ô
mþÐbþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1930Òeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjLÊ jeþLÐeþ Òa@ÐB_ç ÒOÐiZÐ LÒm¼¼Ðþ HkÐ jkÞ[
LÕÒNõj @$Þ¼jç J @ÐhõcNÊXÏÞLÊ aÐSÔÐ©Æ LeÞþÒ_Òm HaÕ ÒjWÐLÐeþ LÐNS`[õLÊ _½¤
LeÞÞÒ]Òmþ ¼ Ð aeÑþÒeþ yÐ`Þ[ @Ðhõc, j[ÔaÐ]Ñ, aÐÒmþhèeþeþ "`õSÐ[§'Æ J LVLeþ
"jcÐS' @$Þ¼jç Ò`ÐmÞþj @ÐLõcZeþ hÞLÐeþ ÒkmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj _ÞiÞw ÒOÐiZÐ ÒkaÐ `Òe
aÐÒmþhèee þ þ $¼eÐþ jÑ XÞ=ÐeÊþ LÕÒNõj LcàÑcÐÒ_ @ÐÒtÐf_LÊ jÕÒdÐS_Ð LÒmþ ¼ Ð $¼eÐþ jÑ
XÞ=Ð \ÞmþÐ $¼eþÐjÑ hÐj_Ð^Ñ_ HaÕ ÒjWÐÒeþ aõÞVÞheþ `õÒah _\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj
LcàÑcÐÒ_ aÐÒmþhèeþ @qfÒeþ jbþÐ jcÞ[Þ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ Ò`ÐmÞj þ WÐeÊþ elÐ`ÐBaÐ`ÐBÜ
$¼eþÐjÑ XÞ=ÐLÊ QÐmÞþ dÐD\ÞÒmþ ¼ Ð $¼eþÐjÑ XÞ=ÐeÊþ "eþZÒbþeÞ'þ _ÐcL HL `ÊªÞÆLÐ `õLÐhÞ[
ÒkÐB [kÚÒeþ @ÐÒtÐf_eþ @NõN[Þ jcèuÒeþ _Þ¯ÆcÞ[ jËQ_Ð ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð
"eþZÒbþeÑ'þ Ò`ÐmÞþj @[ÔÐQÐeeþ LÐkÐZÑ `õLÐh_ LeÞþ jeþLÐe*þ S_aÞÒeþÐ^Ñ eËþ`LÊ
]hàÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
1931 cÐnà cÐjÒeþ NÐuÑ J aXÏmþÐV BeJþèÞ_ç* c^ÔÒeþ HL QÊ¦ÞÆ jèÐleÞþ[
ÒkmþÐ ¼ Ð QÊ¦ÞÆ @_ÊdÐ¯ÑÆ eþÐSÒ_ß[ÞL atÑcÐ_*Ê ÒSmþeÊþ MmþÐj LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÐLÊ
ÒmþÐÒL NÐuÑ*eþ aÞS¯Æ ÒaÐmÞþ cÒ_LÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþjLÊ NõÐc RÐXÏÞ QÐmÞþdÞaÐLÊ ]ÐaÞLeÞþ
aÐÒmþhèee þ þ hõÑS=WÐÒeþ ÒmþÐÒL \Ð_Ð D`Òeþ @ÐLõcZ LÒm¼¼Ðþ jÐkjeþ jkÞ[ ÒjcÐÒ_
mÊZ
þ c^Ô cÐeÞÒþ mþ ¼ Ð ÒLÒ[L yÐ_Òeþ ÒQ×LÞ]Ðeþeþ Ò`ÐiÐLLÊ LÐYÏÞ M]Þ `ÞuÐB Ò]Òmþ ¼ Ð
XÐLaÐμÆ J ÒeþbÞþ_ÊÔ @$Þ¼jç D`Òeþ c^Ô @ÐLõcZ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ¼ Ð
1931Òeþ NÐuÑ-BeJþèÞ_ç QÊ¦ÞÆ `Òeþ @ÐB_ç @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_eþ [Ñaõ[Ð EZÐ
ÒkmþÐ ¼¼Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ eþQ_Ð[êL LÐdàÔLõc D`Òeþ NÊeÊþ[èþ ]Þ@ÐNmþÐ ¼¼Ð @Ðhõc,
ÒjaÐ]f, ÒjèoÐÒjaÑ jÕNW_ @Ð]Þeþ NW_, M]Þeþ `õQÐe-þ`õjÐe,þ SÐ[Ñ¯Æ aÞ]ÔÐf¯Æ
yÐ`_, @¸ô¤hÔ[Ð J _ÞhÐ aÞeÊþwÒeþ @ÐÒtÐf_, _ÐeÑþcÊ¦Þ J aÞÒ]hÑ a±Æ aSà_
D`Òeþ LÕÒNõj ÒmþÐL NÊeÊþ[è Ò]Òmþ ¼ Ð 1931 @N½¤ 1 [ÐeÞþMÒeþ LÊ«ÆfÐ LÊcÐeÑ
jÐa[* jbþÐ`[Þ[èÒeþ aÐÒmþhèeþÒeþ HL _ÐeÑþ LcàÑc¨Æf NW_ LeÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ
_Þ@ÐdÐB\ÞmÐ ¼ Ð a¦ÆÐcÐÒ_ `~àÐ J @¸ô¤hÔ[Ð èÞþ[ÔÐN LeÞþ _ÐeÑþcÐ_*Ê LÕÒNõjÒeþ
ÒdÐN Ò]aÐLÊ èþÐchà Ò]Òmþ ¼ Ð

Ò]heþ Drþeþ-`¾Þ¤c jÑcÐ«Æ `õÒ]hÒe MÐ_ç @a]Êmþç N$¼eþ MÐ_ç* Ò_[ó[èÒeþ
HkÞ jc¯ÆÒeþ "ÒeþXÏç jÐVà' @ÐÒtÐf_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ `õbþÐaÒeþ ÒNÐàuÊ
ÒQ×^ÊeÑþ J jÊÒeþtõ_Ð\ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ aÐÒmþhèeþÒeþ "mþÐmþç `ÐBL aÐkÞ_Ñ' NW_
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð aÐkÞ_Ñe j]jÔcÐÒ_ _ÐmÞþ jÐVà J NÐuÑ ÒVÐ`Þ èÞþ^Ð_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
`õÐLó[ÞL aÞ`dàÔ¯Æ J Ò]ßaÑ ]ÊaÙ`ÐL ÒaÒf ÒmþÐL*Ê ÒjaÐ `õ]Ð_ LeÞþaÐ aÐkÞ_Ñeþ
mþlÔ ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ jeþLÐeþeþ jÒtk, HkÐ BÕÒeþS jÐceÞþL aÐkÞ_Ñeþ
jcÐ«ÆeÐþ f ]f ¼ Ð 1930 ÒjÒ†cèeÒþ eþ LVLWÐÒeþ "ÒNÐàuÊ ÒjaL aÐkÞ_Ñ' NW_
LeÞþ [Ð' cÐ^ÔcÒeþ LcàÑcÐ_*Ê [ÐmÞþc ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ¼ Ð HbþfÞ HL [ÐmÞþc hÞaÞeþÒeþ
LVLÒeþ 19SZ `ÊeÊþi J 2 SZ ckÞfÐ LcàÑ `õhÞlZ `ÐB\ÞaÐeþ jÕaÐ] `õLÐhÞ[
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊeÑþ J aÐÒmþhèeþÒeþ c^Ô HkÞ êþZeþ [ÐmÞþc hÞaÞeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ
dÐkÐLÊ jeþLÐeþ jÒtk ]ó½¤ÞÒeþ Ò]MÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
@¸ô¤hÔ[Ð aÞeÊþwÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ @ÐÒtÐf_eþ `õbþÐaÒe @N½¤ 1932Òeþ LVL
cÊÔ_ÞjÞ`ÐmÞþVÞÒeþ LÐdàÔ LeÊþ\ÞaÐ ÒcÒk«ÆeþcÐÒ_ ÒjcÐ_* ]ÐaÞ `ËeþZ`ÐBÜ ^càOV
LeÞ \ Þ Ò mþ ¼¼Ð ]ÐaÞ N Ê X Ï Þ L c^ÔÒeþ LÐdà Ô eÊ þ _Þ m þ c è Þ [ ÒcÒk«Æ e þ * aÐkÐmÞ , þ ±ÑÆ
ÒcÒk«ÆeþcÐ_*Ê NókÒdÐNÐZ J cÐjÞL bþrþÐeÊþ LVÐdÐD\ÞaÐ HL V*Ð aÔayÐLÊ at
LeÞþaÐ @Ð]Þ jÐcÞmþç \ÞmþÐ ¼ Ð ]ÐaÞ `ËeþZ _ÒkaÐ `dàÔ«Æ ^càOV @aÔÐk[ eþkÞa ÒaÐmÞþ
ÒcÒk«ÆeþcÐÒ_ ÒOÐiZÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1934 ÒafLÊ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ jÕ`ËÀ¤à bþÐÒa hÞ\Þf `XÏÞNmþÐ ¼ Ð NÐuÑ
aÐ @_Ô LÕÒNõj Ò_[Ð HkÐLÊ `õ[ÔÐkÐeþ LeÞþÒ_aÐLÊ ÒL×ZjÞ _Þ¹¤rÞþ Ò_B _\ÞÒmþ ¼ Ð
[Ð' jÒrþè @ÐÒtÐf_ @ÐÒ` @ÐÒ` hÞ\Þf ÒkÐBNmþÐ¼ Ð cÐ[ö 1942eþ "bþÐeþ[ RÐXÏ'
bþfÞ HL aókrþeþ @ÐÒtÐf_mþÐNÞ `õªÊÆ[ ÒkaÐ`ÐBÜ HkÐ HL @ajeþ `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ NÐuÞSÑ "keÞþS_'cÐ_*eþ ctÞeþÒeþ `õÒah ]ÐaÞLeÞþ `]dÐ[õÐ @Ðeþc÷
LÒmþ ¼ Ð Òj JXÏÞhÐÒeþ c^Ô "keÞþS_ dÐ[õÐ' LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1938 ÒjÒ†cèeþÒeþ _aeþÕN`ÊeþÒeþ ]fÞ[ aÐ "keÞþS_'cÐÒ_ ctÞeþ
`õÒah`ÐBÜ D]Ôc LÒmþ ¼ Ð @_ÊNÊfeþ LÐÕNÊmþÐ J Ò`ÐLQÊÕNÐ NõÐcÒeþ keÞþS_cÐÒ_
yÐ_Ñ¯Æ SN_ïÐ\ ctÞeþÒeþ `õÒah LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ jaÀ¤à LÕÒNõj LcàÑ*eþ jkÒdÐN
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð 1937Òeþ `õÐÒ]hÞL ªÆeþÒeþ NWÞ[ LÕÒNõj jeþLÐeþ c^Ô HkÞ `õLÐeþ
eþÐSÒ_ß[ÞL @ÐÒtÐf_LÊ `ÒeþÐlÒeþ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð "keÞþS_' J jaÀ¤à LÕÒNõj
LcàÑcÐÒ_ jÐ^ÐeþZ[Ó LÕÒNõj `[ÐLÐ kÐ[Òeþ êÞþ J Ò]hÐ[êÒaÐ^L jÕNÑ[ NÐ_
LeÞþ ctÞeþÒeþ `õÒah LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ [[çLÐfÑ_ @_Ô ctÞeþ j[ÔÐNõkNÊXÏÞLÒeþ
c^Ô èÞþmþlÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ð

ÒLÐeþÐ`ÊVeþ hÞaeÕþN`ÊeÒþ eþ LÕÒNõj LcàÑcÐÒ_ HkÞ jc¯ÆÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ jcÐSÒeþ
jÕ²ÆÐeþ @ÐZÞaÐ`ÐBÜ HL `ÊªÞÆLÐ aÞ[eþZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊªÞÆLÐ yÐ_Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ `õLÐhÞ[
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_*Ê ÒLÒ[L èþÐchà ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ¼¼Ð [kÚÒeþ
bþNaÐ_*Ê jaà]Ð jêeþZ LeÞþ èþeþ c=f c_ÐjÞaÐ, `õÐ[ÓLÐfÒeþ jïÐ_ LeÞþaÐ,
@ÕNÐeþÒeþ ]Ð«Æ j$¼Ð LeÞþaÐ [\Ð èÞþ´Æ Ðeþ bþÐÒa Òh×Q ÒkaÐ, LÕÒNõjeþ èþÐchà
@_ÊdÐ¯ÑÆ M]Þ a±Æ `ÞuÞaÐ, @_Ôeþ ScÞÒeþ af`ËaàL $¼jmþ _ LeÞþaÐ, LÕÒNõj
j]jÔ[Ð NõkZ LeÞþ [ÐLÊ `õ[Þaià _aÑLeþZ LeÞþaÐ, c] @$Þc [ÔÐN LeÞþaÐ HaÕ
ààààÐZÞÒeþ NÐC, cBÜiÞ*Ê afÞ _Ò]B ÒjcÐ_*Ê `ËSÐ LeÞþaÐ`ÐBÜ LÊkÐdÐB \ÞmþÐ ¼ Ð
H\ÞeÊþ SZÐdÐH Òd, kÞtÊ LÕÒNõjLcàÑ _ÞS ªÆeþÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ jcÐSÒeþ LÕÒNõj
cÐ^ÔcÒeþ _ÞS eÑþ[Þ _Ñ[ÞLÊ `õarþà_ LeÞþaÐLÊ D]Ôc LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ QÐkÊÜ
_\ÞÒmþ Òd, @Ð]ÞaÐjÑ [Ð' _ÞS SÑa_ÒhßfÑÒeþ eþkÊ ¼ Ð @\àÐ[ç D`_ÞÒahaÐ]eþ
aÞ Ò eþ Ð ^ jkÞ [ @Ð]Þ a ÐjÑLÊ [Ð' _Þ S SÑa_ Òhß f ÑLÊ èÞ þ k Ðeþ LeÞ þ a ÐLÊ c^Ô
LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞ [eþ$¼eÊþ H Ò_B ÒL×ZjÞ mÞþMÞ[ _ÞÒ]àh
d]ÞJ _\ÞmþÐ, H `õLÐeþ yÐ_Ñ¯Æ D]ÔcLÊ aÞÒeþÐ^ _ LeÞaÐ]èÐeþÐ LcÞVÞ Òd [ÐLÊ
`ÒeþÐl jc\à_ sÐ`_ LeÊþ\ÞmþÐ- HkÐ @_ÊcÐ_ LeþÞkÊH ¼ Ð
1936 H`Þm õ çþ 1 [ÐeÞþMÒeþ JXÏÞhÐ jè[§Æ `õÒ]h ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjÒ[ÒafLÊ bþÐeþ[
jeþLÐeþ @ÐB_-1935 `õZÑ[ ÒkÐB\ÐH ¼ Ð HkÞ @ÐB_ @_ÊjÐÒeþ 1937 Ò$¼aöã@ÐeÞþ
cÐjÒeþ `õÒ]hNÊXÏÞLÒeþþ _ÞaàÐQ_ @_ÊºÞ¤[ ÒkmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj 1935 @ÐB_eþ aÞÒeþÐ^
LeÊþ\ÞmþÐ¼ Ð LÐeþZ HkÐ ÒmþÐL* kÐ[LÊ lc[Ð kªÆÐ«Æeþ LeÞþaÐmþÐNÞ D~Þ½¤ _\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÐ jÒrþè LÕÒNõj _ÞaàÐQ_Òeþ bþÐNÒ_mþÐ ¼ Ð NÐuÞSÑ _ÞaàÐQ_Òeþ `õQÐeþ`ÐBÜ jÊwÐ
dÐB _\ÞÒm¼¼Ðþ _ÞaàÐQ_Òeþ @^ÞLÐÕh `õÒ]hÒeþ LÕÒNõjLÊ aÞ`Êf j$¼f[Ð `õÐ©Æ
ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ c^Ô LÕÒNõj S¯Æ mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð SÊmþÐB 1937Òeþ JXÏÞhÐÒeþ
aÞhè_Ð\ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ LÕÒNõj c§Þc¨Æf NYÏÞmþÐ ¼( H jÕ`LàÒeþ `Òeþ @ÐÒmþÐQ_Ð
eþkÞRÞ ¼)Ð LÕÒNõjeþ c§ÞÆc¨Æf NW_ `Òeþ ÒmþÐL*eþ LÕÒNõjWÐeÊþ @ÐhÐ aówÞ`ÐBmþÐ,
ÒmþÐL _Þbþà¯Æ bþÐaÒ_B LÕÒNõj LÐdàÔLõcÒeþ bþÐN Ò_Òmþ ¼ Ð 1938Òeþ LÕÒNõj
`leÊþ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ LcàÑ `õhÞlZ hÞaÞeþLÊ _ÞeÑlZ LÒm,þ HkÐ jkSÒeþ @_ÊcÞ[ kÊH ¼ Ð
1938Òeþ JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï yÐ_Òeþ LcàÑ `õhÞlZ hÞaÞeþcÐ_ @ÐÒ¯ÆÐS_
LeþÐNmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ aià _Òbþcèeþ cÐjÒeþ ÒLÐeþÐ`ÊVeþ S¯Æè Ê þ _ÞLVarþàÑ _Ë@Ð`ÊVWÐÒeþ
300 LcàÑ*eþ HL `õhÞlZ hÞaÞeþ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð hÞaÞeþÒeþ aÔÐ¯ÆÐc, kªÆ[«Æ,
M]Þ `õjÐeþ, @¸ô¤hÔ[Ð _ÞaÐeþZ, ÒkÐcÞJ`Ð\Þ J `õÐLó[ÞL QÞLÞ#Ð [\Ð ÒNÐ`Ðf_ aÞi¯ÆÒeþ

aÞÒhi QnàÐ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð hÞaÞeþÐ\àÑcÐÒ_ SÐ[ÞÒbþ] _cÐ_Þ cÞfÞcÞhÞ QfÊ\ÞÒmþ ¼ÒaÐmÞþ
`Òeþ ÒLÒ[L jaÀ¤à hÞaÞeþÐ\àÑ _ÞS NõÐcÒeþ jÐcÐSÞL aÐjteþ hÞLÐeþ ÒkÐB\ÞaÐþ
jcÐQÐeþ `õLÐh `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð LVLeþ @kÞÆ¯ÆÐj NõÐcÒeþ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ HL LcàÑ `õhÞlZ
hÞaÞeþÒeþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ jÕÒdÐSLeþ bËþcÞLÐ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ aÞhè B[ÞkÐj,
bËÒNÐf, jÐcõÐSÔaÐ]Ñ ÒhÐiZ, 1857 NZjÕNõÐc, [ÞfL, NÐuÑ, Ò_ÒkeÊþ [\Ð
cÐLàj* aÞQÐeþ D`Òeþ aÞh] @ÐÒmþÐQ_Ð LeÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð hÞaÞeþÒeþ aÞbÞþ_ï BÕeþÐSÑ J
JXÏÞ@Ð jÕaÐ]`[õ c^Ô `ÐW LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð NZ @ÐÒtÐf_`ÐBÜ HkÞ êþZeþ
eþÐSÒ_ß[ÞLÑLeþZeþ aÞÒhi @ÐahÔL[Ð eþkÞ\ÞaÐ L\Ð Ò_[ó[è @_Êbþa LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒMÐwàÐ _ÞLVarþàÑ aÐÕÒLÐfWÐÒeþ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ HL hÞaÞeþÒeþ _¯ÆÐNXÏ J ]h`mþîÐ
NXÏSÐ[eÊþ c^Ô LÞRÞ ÒmþÐL @ÐjÞ bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ èÞþQÐf_Ð bþÐeþ bþNa[Ñ
QeþZ `ÐZÞNÐõ kÑ, _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ J ÒcÐk_ ]Ðj @Ð]Þ dÊa Ò_[Ð* kÐ[Òeþ eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
aÐÒmþhèeþeþ ÒjÐeþ J ÒbþÐNeþÐB, ÒMÐwàÐeþ S*Þ@Ð J jcèmþ`Êeþeþ aeþNXÏWÐÒeþ c^Ô
1937eÊþ 1940 c^ÔÒeþ LóiL J dÊaL hÞaÞeþcÐ_ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ¼ Ð HL
ÒjèoÐÒjaÑ aNà NW_ LeÞ [ÐkÐeÞþ cÐ^ÔcÒeþ aÞbÞþ_ï jÐcÐSÞL jÕ²ÆÐeþcËfL LÐdàÔLõc
kÐ[LÊ Ò_aÐLÊ LÕÒNõj `õ¯ÆÐj LeÊ\þ m Þ Ðþ ¼ Ð HkÞjaÊ `õhlÞ Z hÞaeÞ þ `RÒeþ cÊMÔ[Ó LÕÒNõj
bÞ[
þ Òeþ \ÞaÐ `õN[ÞhÑf dÊaÒNÐºÑ¤eþ (LcÊÔ_Þ½¤ J ÒjÐjÞ@ÐmÞ½ þ )¤ `õcM
Ê bËc
þ ÞLÐ eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
yÐ_Ñ¯Æ jkÒdÐNÒeþ @Á¤ MnàÒeþ ÒjcÐÒ_ hÞaÞeþ èÞþQÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð `õÐÒ]hÞL
ªÆ e þ Ò eþ LÕÒNõ j jeþ L Ðeþ eþ k Þ \ Þ a ÐeÊ þ Ò`ÐmÞ þ j ÒjcÐ_*`ÐBÜ `õ [ Þ a uL jó ½ Þ ¤
LeÊþ_\ÞmþÐ @\aÐ hÞaÞeþÐ\àÑcÐ_*Ê ^cL QcL Ò]D _\ÞmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj J Lróà`l*
_ÞeþÒ`l[ÐÒdÐNÊÜ ÒmþÐÒL _Þbþà¯ÆÒeþ hÞaÞeþÒeþ ÒdÐNÒ]B `ÐeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L
Òl[õÒeþ NXÏSÐ[eÊþ c^Ô `õSÐ @ÐjÞ hÞaÞeþÒeþ ÒdÐN Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð
HkÞjaÊ `õhÞlZ @ÐÒ¯ÆÐS_ `RÒeþ jÕbþÐaÞ[ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw c^Ô HL `õcÊM
LÐeþZ \ÞmþÐ ¼ Ð SÐ`Ð_ $¼ÐjÑaÐ]Ñ h¦ÞÆ ScàÐ_Ñ J BVÐmÑþ jkÞ[ ÒdÐN Ò]aÐ `Òeþ
bþÐeþ[ HaÕ aÞÒhiLeÞþ `Ëaà[VÒeþ @ayÞ[ JXÏÞhÐ bþfÞ eþÐSÔ`ÐBÜ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw
@ÐD ]Ëeþ OVZÐ ÒkÐB ekÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð 1939 ÒjÒ†cèeþÒeþ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw @Ðeþc÷
ÒkaÐ `Òeþ SÐ`Ð_ `Ëaà[V Ò]B bþÐeþ[ @ÐLõcZ LeÞþ`ÐÒeþ ÒaÐmÞþ @Ðh*Ð jó½Þ¤ ÒkmþÐ¼ Ð
Dbþ¯Æ BÕÒeþS jeþLÐeþ J bþÐeþ[eþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ Ò_[óaót [Ñaõ eËþ`Òeþ $¼ÐjÑaÐ]
aÞÒeþÐ^Ñ \ÞÒm¼¼Ð Ò[ZÊ `õhÞlÞZ hÞaÞeþÒeþ HL ÒjèoÐÒjaÑ aNà _ÞcàÐZ LeÞþ `ÐeÞþÒm,þ
@ÐahÔL `XÏÞÒmþ [ÐkÐ jcjÔÐeþ d[çLÞqÞ[ç cÊLÐaÞmþÐ LeÞþ`ÐeÞþa ÒaÐmÞþ @ÐhÐ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ LÐeþZeÊþ `õÒ[ÔL `õhÞlZ hÞaÞeþÒeþ aÞhè B[ÞkÐj J aÞhèdÊw D`Òeþ @ÐÒmþÐQ_Ð
ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð jÐ^ÐeþZ[Ó LcÊÔ_Þ½¤ J ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ aÞQÐeþÒeþ aÞhèÐj LeÊþ\ÞaÐ Ò_[Ð

(d\Ð: _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ bþNa[Ñ QeþZ `ÐZÞNõÐkÑ, ÒcÐk_ ]Ðj @Ð]Þ) @ÐÒmþÐQ_ÐLÊ
jÕÒdÐS_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjèoÐÒjaÑ aNà Ò`ÐmÞþjç J ScÞ]ÐeþcÐ_*eþ dÒ\oÐQÐeeÊþ
c^Ô ÒmþÐL*Ê jÊeþlÐ Ò]aÐÒeþ jkÐ¯ÆL ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
1939Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð bÐeþ[eþ BÕÒeþS jeþLÐeþ LÕÒNõjeþ
aÞ_Ð jkc[ÞÒeþ bþÐeþ[LÊ [kÞÜÒeþ `lbþÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞaÐ] LeþÞ `õÐÒ]hÞL
LÕÒNõj jeþLÐeþcÐÒ_ jeþLÐeþeÊþ JkeÞNÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ aÞhè_Ð\ ]Ðj jeþLÐeþ c^Ô
BªÆ$¼Ð Ò]Òmþ ¼ Ð `ÊZÞ\Òeþ LÕÒNõj J jeþLÐeþ c^ÔÒeþ RLÐ`ÕTþÐ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð HkÞ
jc¯ÆÒeþ (1940Òeþ) LÕÒNõj aÔ¦ÞÆN[ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LmþÐ ¼ Ð
HkÐ NZ @ÐÒtÐf_ _\ÞmÐþ ¼ Ð LÐeþZ $¼ÐjÑaÐ]Ñ aÞÒeþÐ^Ñ LÕÒNõj ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdw Ê ÒaÒf
jeþLÐeþ @ÐNÒeþ ÒahÞ jcjÔÐ jó½Þ¤ LeÞþaÐLÊ BoÐ LeÊþ _\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj Ò_[óaót
dÊweþ aÞÒeþÐ^ LeÞa þ Ð`ÐBÜ ÒmþÐL*Ê jbþÐjcÞ[Þ cÐ^ÔcÒeþ aÊTÐþ BÒmþ ¼ Ð jeþLÐeþ ÒmþÐL*
`ÐMeÊ dÊw `Ð¶Þ¤ jÕNõk LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐ_* jÐkÐdÔÒeþ dÊw`ÐBÜ cSÊeÞ@Ð
c^Ô jÕNõk LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj ÒmþÐL HkÐeþ aÞÒeþÐ^ LÒm¼¼Ðþ
aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐeþ SÒfhèeþWÐÒeþ "eþZÒbþeÑþ'þ `[õÞLÐ ÒmþÐL* c^ÔÒeþ aÃ¤Ð
dÐB\Þ m þ Ð ¼¼Ð [kÚ Ò eþ jeþ L ÐeLÊ MSZÐ _Ò]aÐ jLÐÒh QÐiÑcÐ_*Ê èþ Ð chà
]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ dÊaLcÐ_*Ê "dÊa hÐ«ÞÆ Òj_Ð' NW_ LeÞþaÐLÊ HaÕ _ÐmÞþ `NXÏÞ
`ÞuÞ Ò`ÐmÞþjeþ hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ eþlÐ ]Ð¯ÞÆ[è _ÞaàÐk LeÞþaÐLÊ c^Ô LÊkÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ jeþLÐeþ J Ò`ÐmÞþj `õ[Þ ÒmþÐL* c_Òeþ HL `õLÐeþ _ÞXÏeþ bþÐa
SÐ[ ÒkÐB\ÞaÐeþ @Ò_L `õcÐZ cÞÒf¼¼Ð SÒfhèeÒþ eþ _LÊf h[`\Ñ _ÐcL SÒZ dÊaL
kÐV cTÞþÒeþ HL dÊw aÞÒeþÐ^Ñ `õQÐeþ`[õ mþNÐB a¦óÆ[Ð Ò]aÐ jc¯ÆÒeþ Ò`ÐmÞþj
kÐ[Òeþ NÞeþ$¼ ÒkÒmþ¼ Ð Ò`ÐmÞþj `QÐeÞþaÐeÊ Òj _ÞS WÞLZÐ "bþÐeþ[' ÒaÐmÞþ Drþeþ
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð bþ]L õ @Neþ`XÏÐ kÐB²ÊÆme çþ þ SÒZ RÐ[õ d[Ñtõ ÒcÐk_ ckÐ`Ð[õ "QiÐbþÐB'
hÑiàL HL NÑ[ `ÊªÞÆLÐ ÒmþMÞ [kÚÒeþ BÕÒeþS jeþLÐeeþþ @Ð\ÙL ÒhÐiZ jcèuÒeþ
@ÐÒmþÐQ_Ð LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ ÒmþÐL _Þbþà¯ÆÒeþ NÐuÞSÑ* `õ]hÙ[ jèÒ]hÑ, @jkÒdÐN,
@¸ô¤hÔ[Ð J _ÞhÐ _ÞaÐeþZ, jÐleþ[Ð @bÞþdÐ_Òeþ jÐcÞmþ kÊ@«ÊÆ ÒaÐmÞ Òj `ÊªÞLÐÒeþ
@ÐkèÐ_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð LÕÒNõj jkÞ[ jcèu @[ÊV eþMÞaÐLÊ QÐiÑcÐ_*Ê èþÐchà
]Þ@ÐdÐB\ÞmÐ J ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê QÐiÑÒhÐiZ at LeÞþaÐLÊ j[Là LeÞþ ]Þ@ÐNmÐ ¼ Ð
Ò`ÐmÞþj `ÊªÞÆLÐLÊ aÐSÔÐ©Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð j[ÔÐNõkÑcÐÒ_ kÐV, ctÞeþ @Ð]Þ jaà jÐ^ÐeþZ
yÐ_Òeþ _ÞbþàÑL bþÐaÒeþ mÞþMÞ[ bþÐiZcÐ_ `YÏÊ\ÞÒmþ ¼ Ð [kÚÒeþ ÒmþÐL*Ê ÒL×ZjÞ cÒ[
dÊw`ÐBÜ @Ð\ÙL jkÐ¯Æ[Ð _ LeÞþaÐLÊ èþÐchà ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð dÊwLÊ ÒL×ZjÞ `õLÐeþ
jkÒdÐN _Ò]aÐLÊ ckÐ[êÐNÐuÑ*eþ ¸¤½¤ _ÞÒ~àh eþkÞRÞ ÒaÐmÞþ c^Ô `õQÐeþ

LeþÐdÐB\ÞmþÐ¼ Ð dÊwÒeþ ÒaÐcÐcÐXÏ ÒkÒmþ NÐuÞSÑ jeþLÐeþ*Ê NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ
c^Ô ÒLÒ[L yÐ_Òeþ `õQÐeþ ÒkÐB\ÞmÐ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ @Ò`lÐ NÐuÞSÑ @^ÞL
h¦ÞÆhÐfÑ, HkÞ ^ÐeþZÐ ÒmþÐL*Ê @^ÞL bþ¯hË_Ô LeÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒLÐeþÐ`ÊVÒeþ eþÐ^ÐLó»¤
aÞhèÐjeþÐ¯Æ HL jbþÐÒeþ ÒmþÐL*Ê LkÞ\ÞÒm,þ ""`ËaàeÊþ kÊH[ @ÐÒc÷cÐÒ_ Òc¬ÆÐ \ÞÒm,þ
LÞ«ÊÆ aràcÐ_ @ÐÒc cZÞi ¼ Ð Ò[ZÊ af`ËaàL ÒL×ZjÞ jeþLÐeþ @ÐcLÊ dÊwÒeþ jÐcÞmþ
ÒkaÐ`ÐBÜ aÐ^Ô LeÞþ`ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð''
jeþLÐeþ ÒmþÐL*Ê `õ[ÞeþlÐ QÊ¦ÞÆ ]mÞmþçLÊ LÞZÞ dÊw `Ð¶Þ¤`ÐBÜ @Ð\ÙL jkÒdÐN
LeÞþaÐLÊ ÒjÒ[ÒaÒf aÞsÐ`_ J `õQÐeþ`[õ aÐÃÊ¤ \ÞÒmþ ¼ Ð ÒdDÜ yÐ_cÐ_*Òeþ
`õQÐeþ`[õ mþNÐdÐD\ÞmþÐ, ÒjbþfÞ yÐ_Òeþ jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐ ÒbþÒX_çeþ c=mÊþ `õ^Ð_
_ÐcL SÒZ LcàÑ _ÞS mÞþMÞ[ HL `õQÐeþ`[õ mþNÐB Ò]D\ÞÒm ¼ Ð H\ÞÒeþ jeþLÐeþ*
dÊw ]mÞþmþçLÊ _ LÞZÞaÐ`ÐBÜ @ÐkèÐ_ ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð cÕNmÊþ `õ^Ð_* `õQÐeþ`[õÒeþ
ÒmþMÐ\ÞmþÐ: "LÕÒNõjeþ @ÐÒ]h, ¯ÊÆÒeþÐ`Òeþ ÒkD\ÞaÐ dÊw`ÐBÜ @ÐÒc jeþLÐeþLÊ
ÒL×ZjÞ jÐkÐdÔ LeÞþaÐ _ÐkÚ ¼ Ð M]Þ aÊZÞaÐ jk @kÞÕjÐ[êL D`Ð¯ÆÒeþ @ÐÒc _ÞSLÊ
`õªÊÆ[ LeÞþaÐ ¼ Ð @Ðc bþÐBcÐÒ_ SÐZÞaÐ L\Ð Òd, arþàcÐ_ Ò]heþ èÞyÞ[ÞÒeþ SÒZ
ÒdÒ[ÒaÒf _ÞSLÊ eþlÐ LeÞþaÐÒeþ @jc\à Òj @_ÔLÊ LÞèÞþ eþlÐ LeÞa ?''
aÔ¦ÞÆN[ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐtÐf_ jc¯ÆÒeþ DLúf `õÐÒ]hÞL ªÆeÑþ¯Æ Ò_[óaót
aÞbÞþ_ï yÐ_eÊþ `]dÐ[õÐÒeþ aÐkÐeÞþ NÐuÑ*eþ @Ð]hà J dÊw èÞþyÞ[Þ jÕ`LàÒeþ
jbþÐjcÞ[ÞcÐ_ LeÊ\ þ ÞÒm¼¼Ðþ HkÞ LõcÒeþ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ aeÑþeþÊ NÒZhèe` þ e
Ê þ `]dÐ[õÐ
LÒmþ ¼¼Ð _ÑfÐcèeþ ]Ðj ÒjÐeþeÊþ dÐS`Êeþ `]dÐ[õÐ LÒmþ ¼¼Ð mþlêÑ_ÐeþÐ¯ÆZ jÐkÊ*
D]ÔcÒeþ aÐÒmþhe è e þ þ HL c] Ò]ÐLÐ_LÊ jÕ²ôÆ[ ÒVÐmþÒç eþ èÞZ þ [ LeþÐNmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞj þ
J NÞeþ$¼]ÐeÞ `õ[Þ LcàÑcÐ_* c_Òeþ jó½Þ ÒkÐB\ÞaÐ _ÞXeþ bþÐaeþ HL D]ÐkeþZ
ÒkmþÐ Òd, aÔ¦ÞN[ j[ÔÐNõkÒeþ jÐ^ÐeþZ LcàÑ c^Ô NÞeþ$¼ ÒkaÐLÊ QÐkÊÜ\ÞÒmþ, cÐ[õ
Ò`ÐmÞþj ÒLaf `õcÊM Ò_[Ð*Ê NÞe$ þ ¼ LeÊ\þ m
Þ Ð ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ NÞe$þ ¼ ÒkD _\ÞaÐ LcàÑ
k[Ðh ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð ÒSmþç dÞaÐ HZÞLÞ bþ¯Æ èÞa þ Òrþà jÐcÐSÞL j®¤Ð_eþ `õhÒï eþ èÞZ þ [
ÒkmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj LÐcÒeþ HZÞLÞ @Ò_L LcàÑ @ÐNõk `õLÐh LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð ÒjcÐ_*Ê ]Ð¯ÞÆ[è
J LÐdàÔ Ò]B _`ÐeÞÒþ mþ ÒjcÐÒ_ jÕNõÐc `õ[Þ aÑ[¸ô¤k ÒkÒa ÒaÐmÞþ Ò_[ó[è aÊTÞþ
`ÐeÞ\ÒÞ mþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ NÞe$ þ ¼ ÒkÐB _\ÞaÐ j[ÔÐNõkÑcÐ_*Ê eþÐS^Ð_Ñ LVLLÊ `]dÐ[õÐÒeþ
@ÐjÞaÐ`ÐBÜ LÕÒNõj `leÊþ _ÞÒ]àh ]Þ@ÐNmþÐ¼ Ð eþÐªÆÐÒeþ ÒjcÐÒ_ jbþÐ jcÞ[Þ LeÞþ [kÚÒeþ
dÊw aÞÒeþÐ^Ñ ÒjîÐNÐ_ J bþÐiZ Ò]Òa ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐB\ÞmÐþ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè d]Þ ÒjcÐÒ_
Ò`ÐmÞjþ ]
ç Ðè eþÐ NÞe$
þ ¼ _kÊ@«Þ,Æ Ò[Òa jeþLÐeþ _ÞS dÊw_Ñ[Þ bÊm þ þ ÒaÐmÞþ jèÑLÐeþ LeÞþ jÐeÞÒþ mþZÞ
HaÕ Òj\Þ`ÐBÜ LÕÒNõj ÒmþÐL*Ê dÊw aÞÒeþÐ^Ñ ÒjîÐNÐ_`ÐBÜ NÞeþ$¼ LeÊþ _ÐkÐ«ÞÆ ÒaÐmÞþ

`õQÐeþ LeÞþaÐLÊ _ÞÒ]àh ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð j[ÔÐNõkÑ jÐ^ÐeþZ[Ó kÐV, ÒeþfÒ½¤j_ç, ÒLÐVà
èÞþjeþ, ctÞeþ J jkeþ aSÐeþÒeþ HL[Þõ[ ÒmþÐL*Ê D]çÒaÐ^_ Ò]D\ÞÒmþ ¼HaÕ [Ð'
cÐ^ÔcÒeþ Ò`ÐmÞþj J Lróþà`l* ^ÔÐ_ @ÐLiàZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1941 H`õÞmþç cÐjWÐeÊþ `õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞ j[ÔÐNõkÑ `õhÞlZ hÞaÞeþcÐ_
c^Ô @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [kÚÒeþ hÐ«ÞÆ ]f NW_, dÊw jc¯ÆÒeþ hÐ«ÞÆ hó<¼fÐ
eþlÐ, [«ÆaÊZÐ, M]Þ`õjÐeþ @Ð]Þ D`Òeþ NÊeÊþ[è ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð bþ]õLeþ N]Ðêþ`Êeþ J
NÕSÐceþ @Ð²ÆÐWÐÒeþ HkÞbþfÞ ]ÊBVÞ hÞaÞeþ ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ @_ÊºÞ¤[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
1941 jÊwÐ @ÐD HL NZ @ÐÒtÐf_`ÐBÜ ÒmþÐL `õªÊÆ[ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð aeÕþ
LÕÒNõj [eþ$eÊþ H Ò_B _Þ¹¤rÞþ _Þ@Ð dÐD_\ÞaÐeÊþ ÒmþÐL* c^ÔÒeþ Ò^ßdàÔQÊÔ[Þ
OVÊ\ÞmþÐ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj`ÐBÜ c^Ô HkÐ HL jÕ^ÞlZ \ÞmþÐ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊwÒeþ
$¼ÐjÑaÐ]Ñ h¦ÞÆ aÞeÊþwÒeþ mþYÏÊ\ÞaÐ BÕÒeS jeþLÐeþLÊ jc\à_ _Ò]Òmþ aÞ ÒMÐmþÐ
ÒMÐmÞþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ @\à $¼ÐjÑaÐ]Ñ aÞÒeþÐ^Ñ ÒcÃLÊ `õLÐeþÐ«ÒeþÆ ]Êaàf LeÞþaÐ ¼ Ð
HkÞ LÐeþZeÊþ SÐ[Ñ¯ LÕÒNõj _Ë@Ð NZ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞþ `ÐeÊ_ þ \ÞmÐþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ
aÞ_Ð NZ @ÐÒtÐf_Òeþ ÒmþÐL jc÷ÐaÞ[ SÐ`Ð_eþ bþÐeþ[ @ÐLõcZLÊ LÐÒf jèÐN[
LeÞþÒ]Òa ÒaÐmÞþ @Ðh*Ð `õLÐh `ÐD\ÞmþÐ ¼ Ð 1942Òeþ "bþÐeþ[ RÐXÏ' @ÐÒtÐf_eþ
XÐLeþÐ HkÞ jcªÆ @_Þ¾¤Þ[[ÐLÊ ]Ëeþ LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð
jè[§Æ `õÒ]h NW_ :1936

@ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ HaÕ []çS_Þ[ LÐdàÔLõccÐ_ QÐmÞ\ þ ÞaÐ ÒaÒf jeþLÐeþ
JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bþÐiÑ Òl[õLÊ Ò_B HL jè[§Æ `õÒ]h NW_ LeÞa þ ÐLÊ yÞeþ LÒmþ ¼ Ð 1936
H`õÞmþç ¼1 [ÐeÞþMÒeþ JXÏÞhÐ `õÒ]h NWÞ[ ÒkmþÐ¼ Ð Db¯Æ Òa×wÞL J Òmþ×LÞL ªÆeþÒeþ
H\Þ`ÐBÜ akÊ @ÐNeÊþ @ÐÒtÐf_ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
1919Òeþ cÒÃ¤N-Ê ÒQcjçÒ$¼ÐXÏà hÐj_ jÕ²ÆÐeþ @_ÊdÐ¯ÑÆ bþÐeþ[ jeþLÐeþ @ÐB_
mþÐNÊLÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ JXÏÞ@Ð bþÐiÐ-bþÐiÑ @ÕQfNÊXÏÞLeþ HL[õÑLeþZ Òka ÒaÐmÞþ JXÏÞhÐeþ
aÊwÞSÑaÑ J Ò_[óaNà @ÐhÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1917Òeþ cÒÃ¤NÊ* @ÐNc_ jc¯ÆÒeþ "]
JXÏÞ@Ð cÊbþçÒcÃ'¤ _ÐcL HL `ÊªÆLÒeþ JXÏÞhÐe ]ÐaÞLÊ j®Þ¤fÞ[ LeÞþ [ÐLÊ jêÐeþL`[õ
eËþÒ` Ò`hç LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ `ÊªÆL `õªÆÊ[ LeÞþ\ÞÒmþ NÕSÐceþ QLõ`ÐZÞ `õ^Ð_,
_ÞeÕS_ `p_Ð¯ÆL J keÞþkeþ `¨ÆÐ @Ð]Þ ¼ Ð cÒÃ¤NÊ JXÏÞhÐeþ aÞkÐeþ `õÒ]h jkÞ[
cÞfÞ[ ÒkÐB eþkÞaÐVÐ @Òd×¦ÞÆL ÒaÐmÞþ LkÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HL D`-`õÒ]h bþÐaÒeþ JXÏÞhÐ
eþkÞaÐ L\Ð ÒaÐmÞþ Òj LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ eÞþÒ`ÐVàÒeþ Òj Ò_B ÒL×ZjÞ ÒWÐjçç _ÞÒ]àh
Ò]B _\ÞÒmþ, dÐkÐ JXÏÞhÐeþ Ò_[óaót*Ê _ÞeþÐh LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð

1924Òeþ NÕSÐc J [[çjÕmNï ÒLÒ[L @ÕQfLÊ JXÏÞhÐ jkÞ[ cÞhõZ `õhïLÊ
@_ÊjuÐ_ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ "$Þ¼mÞþ` X$¼ç @_ÊjuÐ_ LcÞVÞ' NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð jÞ.Hmþç.$Þ¼mÞþ`
J H.jÞ.X$¼ç. _ÐcL ]ÊBSZ @bÞþs jÞbÞþmþç jbÞÙj @^ÞLÐeÑþ LcÞVÞeþ jÕÒdÐS_Ð LÒmþ Ð
DbþÒ¯Æ `ËaàeÊþ JXÏÞhÐÒeþ LÐc LeÞþ\ÞÒmþ J JXÏÞhÐ jcjÔÐ jkÞ[ èÞþQÞ[ \ÞÒmþ ¼ Ð
1924 XÞÒjcèeþÒeþ HkÞ LcÞVÞ NÕSÐc _ÞaÐjÑ JXÏÞ@ÐcÐÒ_ JXÏÞhÐÒeþ cÞhÞaÐ`ÐBÜ
@ÐNõ k Ñ ÒaÐmÞ þ eÞ þ Ò `ÐVà Ò]B\Þ Ò mþ ¼¼Ð cÐ[õ jeþ L Ðeþ QÐkÚÒmþ D¦Æ @ÕQfeþ
Ò[mþçNÊbþÐiÑ* c[Ðc[ ¼¼Ð NÕSÐceþ d]Þ JXÏÞhÐ jkÞ[ cÞhõZ kÊH, Ò[mþçþNÊbþÐiÑ
ÒmþÐL*eþ jcjÔÐ Òka ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ QÞ«ÆÐ LÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ $Þ¼mþ`ç-X$¼ç LcÞVÞeþ
eÞþÒ`ÐVàLÊ mþÐNÊ LeþÐdÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
1928 Ò$¼a@ ãö ÐeÞÒþ eþ hÐj_ jÕ²ÆÐeþ jÕ`LàÑ¯Æ _Þ¹¤rÞþ Ò_aÐmþÐNÞ jÐBc_ç LcÞj_
bþÐeþ[LÊ @ÐjÞÒmþ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐ_* `leÊþ LcÞj_LÊ [Ñaõ aÞÒeþÐ^ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
LÐeþZ LcÞj_Òeþ ÒLkÞ bþÐeþ[Ñ¯Æ jbþÔ _\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]heþ ]ÐaÞ
Ò_B JXÏÞhÐeþ LÞRÞ Ò_[óyÐ_Ñ¯Æ aÔ¦ÞÆ LcÞj_LÊ `ÐV_ÐÒeþ jÐlÐ[ç LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð d]ÞJ
c^ÊjË]_ ]Ðj _ÞÒS LcÞj_LÊ jèÐN[ LeÞþaÐ`ÐBÜ dÐB _\ÞÒm,þ [Ð* jkc[ÞÒeþ HkÐ
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ LÕÒNõjeþ Ò_[óaNà J @_Ô SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]ÑcÐÒ_ c^ÊjË]_ J
@_Ô jèÐN[LÐeÑþ*eþ [Ñaõ jcÐÒmþÐQ_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð jÐBc_ LcÞj_ JXÏÞhÐ `õÒ]h
NW_ L\Ð _Þ¹¤rÞþ Ò_Òmþ _ÐkÚ ¼ Ð [Ð' a]fÒeþ LîÞÒcÃ¤ @VmÑþ* @^Ôl[ÐÒeþ HL
LcÞVÞ NW_ LeÞa þ ÐLÊ èþÐchà Ò]Òm,þ dÐkÐ JXÏÞhÐeþ jcjÔÐLÊ aÞQÐeþLÊ Ò_a ¼ Ð LcÞj_ç
d]ÞJ [Ð* eÞþÒ`ÐVàÒeþ (HkÐ 7 SÊ_ç 1930Òeþ `õLÐhÞ[ ÒkmþÐ) aÞkÐeþ J JXÏÞhÐ
`õÒ]heþ NW_LÊ ""Ló[Þõc' HaÕ "SÐ[ÞN[', bþÐiÐN[ J jÐÕ²ôÆ[ÞL ]ó½Þ¤eþÊ `ó\Lç [ÞÒ_ÐVÞ
Òl[õLÊ ÒNÐVÐH hÐj_ @^Ñ_Òeþ ÒLaf ÒdÐXÏÞ ]Þ@ÐdÐBRÞ'' ÒaÐmÞþ DÒmþM î LeÞ\ÞÒmþ,
[\Ð`Þ `õÒ]h NW_ Ò_B ¸¤½¤ _ÞÒ]àh `õ]Ð_ LÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð $fÒeþ jeþLÐeþ*
jkÒdÐNÒeþ `õÒ]h NW_ LeÞþaÐmþÐNÞ D]Ôc LeÊþ\ÞaÐ Ò_[óaNà [Ñaõ jcÐÒmþÐQ_Ðeþ
hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼ Ð
1928Òeþ LmÞL þ [Ð LÕÒNõjÒeþ jbþÐ`[Þ ÒcÐ[ÞmÐþ mþç Ò_ÒkeÊþ bþÐiÐbÞr þ ÞL
þ `õÒ]h
NW_`ÐBÜ @ÐahÔL jc\à_ Ò]D _ÐkÐ«ÞÆ ÒaÐmÞþ @bÞÒþ dÐN LeÞþ JXÏÞhÐeþ 300 `õ[Þ_Þ^Þ
@^ÞÒah_ [ÔÐN LÒmþ J LmÞþL[ÐÒeþ `õaÐjÑ JXÏÞ@ÐcÐ_*Ê Ò_B jbþÐ J ÒhÐbþÐdÐ[õÐ
LÒmþ ¼ Ð ÒcÐ[ÞmþÐmþ Ò_ÒkeÊþ lcÐ`õÐ\à_Ð LmþÐ `Òeþ þ èÞþyÞ[Þ hÐ«Æ `XÏÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ bþÐiÐ
bÞþrÞþÒeþ `õÒ]hNW_ ]ÐaÞLÊ HkÐ ]óYÏ[eþ LmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ JXÏÞhÐ Ò_[ó[è
_ÞcÒ«Æ bþÐiÐbÞþrÞþL `õÒ]h `õj= L]Ð`Þ ÒN×Z ÒkÐB _`ÐÒeþ ÒaÐmÞþ S_c[ jó½Þ¤
ÒkmþÐ ¼ Ð jè[§Æ `õÒ]h`ÐBÜ S_c[ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð èÞþZÐc jèeËþ` 1931Òeþ jeþLÐeþ

jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ `õhïLÊ aÞ^Þaw bþÐÒa jèÑLÐeþ LeÞþ `õÒ]heþ jÑcÐÒeþMÐ
_ÞÀ¤à¯Æ LeÞþaÐmþÐNÞ HL jÑcÐ LcÞj_ NW_ LÒmþ ¼ Ð kÒeþLó»¤ ck[Ða* jbþÐ`[Þ[èÒeþ
`õÐÒ]hÞL LÕÒNõj LcÞVÞ `õÒ]h NW_`ÐBÜ LÐdàÔ LeÞþaÐLÊ jÕLÁ¤aw ÒkÒmþ ¼ Ð jÑcÐ
LcÞj_ jkÞ[ _Ë[_ `õÒ]heþ jÑcÐÒeþMÐ _ÞÀ¤à¯Æ LeÞþaÐLÊ LÕÒNõj `leþÊ _ÑfL¶¤
]Ðj*Ê ]Ð¯ÞÆ[è ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
jÑcÐ LcÞj_eþ @^Ôl \ÞÒmþ jÐeþ jÐcÊHmþç JÒXÏÐÒ_mþç HaÕ @_Ô ]ÊBSZ j]jÔ
ÒkÒmþ HQç.Hcç.ÒcÒkVÐ J @ÐjÐceþ [eÊþZeþÐc $Ê¼L_ç ¼ Ð `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ eþÐSÐ Ló»¤Qtõ
NS`[Þ, jnÞ]Ð_t jÞkÐï J _eþjÞÕk eþÐSÊ LcÞj_eþ jkÒdÐNÑ j]jÔ bþÐaÒeþ d\ÐLõÒc
JXÏÞ@Ð, kÞtÑ J Ò[mþçNÊ bþÐiÑ ÒmþÐL*eþ `õ[Þ_Þ^Þ[è LÒm¼¼Ð LcÞj_eþ eÞþÒ`ÐVàÒeþ _Ë[_
`õÒ]hÒeþ jcNõ JXÏÞhÐ XÞbÞþS_, @_ÊNÊf, `]ê`Êeþ, MXÏÞ@Ðf J NÕSÐc @qf cÞhÞa
ÒaÐmÞþ DÒmþM î eþkÞmÐþ ¼ Ð JÒXÏÐÒ_mþç LcÞVÞ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆLÊ JXÏÞhÐÒeþ cÞhÐBaÐ j`lÒeþ
_ \ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞaÐ]Òeþ h[Ð^ÞL jÕMÔÐÒeþ jêÐeþL`[õcÐ_ jeþLÐeþ* _ÞLVLÊ
`WÐNmþÐ ¼ Ð ÒhiÒe,þ _Ë[_ `õÒ]hÒeþ `ËÒaàÐ¦Æ @ÕQf aÔ[Ñ[ NÕSÐceþ JXÏÞ@Ð akÊf
@ÕQf, aeþkcç`Êeþ jke,þ S¯Æ`Êeþ ScÞ]ÐeÑ,þ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ jkeþ J `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ
ScÞ]ÐeÑþeþ HL [ó[Ñ¯ÆÐÕh, OÊcÊje,þ @Ð²ÆÐ, ÒLÐ]fÐ, R[õ`Êe,þ jÊe= þ Ñ, aeþ]Ð, QÞLV Þ ÞJ
aeþkcçè Ê þ [ÐmÊL
þ eþ DrþeÐþ Õh cÞhZ õ Òka ÒaÐmÞþ yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐRXÏÐ JXÏh Þ Ð`ÐBÜ jè[§Æ
Dn _ÔÐ¯ÆÐf¯Æ NWÞ[ Òka J [Ð'eþ SÒZ NbþÀe à¤ þ eþkÒÞ a ¼ Ð 1936 cÐnà 3 [ÐeÞM þ Òeþ
aÞV
õ h
Þ ç `ÐmþÔà ÐÒcÃ¤Òeþ "L_ç½Q ¤Þ ÔÊ j_ç @$¼ç JXÏh
Þ Ð @XÏe à þ aÞm-çþ 1936' (Constitution of
Orissa Order Bill-1936)@ÐN[ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `Ëae à þÊ 1934 Ò$¼a@ ãö ÐeÞþ cÐj 4 [ÐeÞM þ Òeþ
c^Êj] Ë _ ]Ðj, dÐkÐ* jè`ï \ÞmÐþ jè[§Æ JXÏh Þ Ð `õÒ]h NW_ HaÕ HkÞ jè`L ï Ê jÐLÐeþ
LeÞa þ Ð`ÐBÜ dÞH jÐeþÐ SÑa_ LÐdàÔ LeÞ\þ ÒÞ mþ, [Ð*eþ Ò]kÐ«Æ ÒkmþÐ ¼ Ð 1936 H`õm Þ çþ 1
[ÐeÞM þ Òeþ jè[§Æ JXÏh Þ Ð `õÒ]h NW_ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐeþ `õ\c NbþÀe à þ ÒkÒmþ jÐeþç S_ç
@½Þ_ ¤ ç kaÐLç ¼ Ð
`õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_
1930-40 LÐfÐÕheþ @_Ô HL ckrþ è ` Ë À ¤ à I[Þ k ÐjÞ L OVZÐ \Þ m þ Ð
NXÏSÐ[cÐ_*Òeþ jÕOVÞ[ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_¼¼Ð jcjÐc¯ÞÆL @ÐB_ @cÐ_Ô
@ÐÒtÐf_, jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_ J JXÏÞhÐÒeþ LÕÒNõj ]feþ c§ÞÆc¨Æf èÞQ þ Ðf_Ð
@Ð]Þ OVZÐafÑ jkÞ[ HkÐeþ aÞÒhi jcèu eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ NXÏSÐ[ J BÕÒeþS hÐj_ LÐfÒeþ ÒjWÐÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ `õSÐ-D`ùÑX_
jcèuÒeþ `ËaàeÊþ @ÐÒmþÐQÞ[ ÒkÐBþRÞ¼ Ð D`ùÑXÏ_ aÞeÊþwÒeþ E_aÞÕh h[ÐvÑeþ DrþeþÐwà

J aÞÕh h[ÐvÑeþ @Ðeþc÷Òeþ `õSÐcÐÒ_ aÞÒ]õÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð eþÐSÐcÐÒ_ BÕÒeþS
jeþLÐeþeþ Ò`ÐmÞþj jÐkÐdÔÒeþ NXÏSÐ[ aÞÒ]õÐkLÊ ]óYÏ bþÐaÒeþ ]c_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1920 ]hLÒeþ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐc ÒdÒ[ÒaÒf NZ @ÐÒtÐf_eþ eËþ` Ò_mþÐ,
ÒjÒ[ÒaÒf NXÏSÐ[ `õSÐ @ÐjÞ ÒcÐNmþatÞ JXÏÞhÐeþ @ÐÒtÐf_Òeþ bþÐN Ò_B `ÐeÊþ
_\ÞÒmþ ¼ Ð NXÏSÐ[ [Ð'`ÐBÜ `õ[ÞauL \ÞmÐþ ¼ Ð LÕÒNõj LcàÑ c^Ô ÒMÐmþÐÒMÐmÞþ NXÏSÐ[Òeþ
LÕÒNõj jÕNW_ LeÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒm; NXÏSÐ[ D`ùÑXÏ_eþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐ LÐWÞLeþ
\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj Ò_[óaót QÐkÊÜ\ÞÒmþ, aÞÒ]hÑ h¦ÞÆ aÞeÊwÒeþ QÐmÞ\ÞaÐ jÕNõÐc Ò]hÑ¯Æ
eþÐSÐ aÞÒeþÐ^Òeþ _ÒkD ¼ Ð HkÐeþ jÊÒdÐN Ò_B NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ LÕÒNõjeþ aÞÒeþÐ^
LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼HaÕ `õSÐ* c^ÔÒeþ NZ[Ð§ÞÆL aÞQÐeþÒaÐ^ ÒLcÞ[Þ `õjÐeÞ[ þ _Òka, [Ð'`ÐBÜ
`õ¯ÆÐj LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð `õSÐ*eþ eþÐSÒ_ß[ÞLÑLeþZLÊ @aeÊþw LeÞþ `ÐeÞþÒmþ eþÐSÐ hÐj_
QÐmÞþ`ÐeÞþa ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ðþ èÞþZÐc jèeËþ`, ÒcÐNmþatÞ J NXÏSÐ[
c^ÔÒeþ hÞlÐ, ]ÑlÐ, eþÐSÒ_ß[ÞL jÒQ[_[Ð, _ÐNeÞþL @^ÞLÐeþ @Ð]Þ jaÊ Òl[õÒeþ
HL eþLceþ @Òbþ]Ô `õÐQÑeþ jó½Þ¤ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
1930 ]hLÒeþ HkÞ yÞ[ÞÒeþ èÞþarþà_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ¼¼Ð NXÏSÐ[ J
ÒcÐNmþatÞ c^ÔÒeþ jÐcÐSÞL aÞÒbþ] @^ÞL jc¯Æ êÞþ eþkÞ `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ¼ Ð Dbþ¯Æ
ÒmþÐL* c^ÔÒeþ ÒdÐNÐÒdÐN aówÞ `ÐBmþÐ¼HaÕ [Ð' jkÞÞ[ NZ[Ð§ÞL J eþÐSÒ_ß[ÞL
ÒQ[_Ð NXÏSÐ[LÊ `õjÐeÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒcÐNmþatÞ JXÏÞhÐÒeþ jÐcÐSÞL J eþÐSÒ_ß[ÞL
LÐdààÔÒeþ mÞþ©Æ \ÞaÐ LcàÑ J Ò_[óaót* `lÒeþ NXÏSÐ[ jcjÔÐ `õ[Þ D]ÐjÑ_ eþkÞaÐ
@jÕbþa ÒkmþÐ ¼ Ð aÞÒhi LeÞþ 1930 ]hLeþ eþÐS_Ñ[ÞÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ J ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤
QÞ«ÆÐ^ÐeþÐeþ bþËcÞLÐ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj ]f c^ÔÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ J ÒjÐjÞ@ÐmÞ½¤ aÞQÐeþ
`õ[Þ @ÐLó½¤ ÒkÐB\ÞaÐ `õN[ÞhÑf dÊaÒNÐºÑ,¤ BÕÒeþS jÐcõÐSÔaÐ] aÞÒeþÐ^Òeþ jÕNõÐc
ÒaÒf jÐc«ÆaÐ]Ñ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐ_* dÒ\oÐQÐeþLÊ c^Ô aÞÒeþÐ^ LeþÐdÞaÐ DQÞ[
ÒaÐmÞþ cÒ_LÒm¼¼Ð `ÊZÞ @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ DrþÐeÊþ HaÕ aÞÒhiLeÞþ 1937Òeþ
LÕÒNõj ]f `õÐÒ]hÞL ªÆeþÒeþ c§Þc¨Æf NW_ LmþÐ `Òeþ Ò]heþ jèÐ^Ñ_[Ð _ÞLV
bþaÞiÔ[Òeþ _Þ¾Þ¤[ ÒaÐmÞþ @_ÊbË[ ÒkmþÐ ¼ Ð Òj Òl[õÒeþ NXÏSÐ[eþ J Ò]hÑ¯Æ eþÐSÔeþ
ÒmþÐL jcÐS c^ÔÒeþ Dbþ¯Æ jÐcÐSÞL J eþÐSÒ_ß[ÞL ªÆeþÒeþ `ËÀ¤à ÒdÐNÐÒdÐN eþkÞaÐ
L\Ð ÒaÐmÞþ c[`õLÐh `ÐBmþÐ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ NXÏSÐ[eþ `õSÐ @ÐÒtÐf_Òeþ LÕÒNõjeþ
jLõÞ¯Æ bËþcÞLÐ @ÐahÔL ÒkmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ LÕÒNõjeþ c§Þc¨Æf NW_ÒdÐNÊÜ ÒmþÐÒL
HL eþLceþ _ÞXeþ @_Êbþa LÒmþ HaÕ eþÐSÐ @[ÔÐQÐeþ aÞeÊþwÒeþ HLSÊV ÒkaÐ`ÐBÜ
@^ÞL D#Ðk Ò]MÐBÒmþ ¼ Ð
1930 J 1940 ]hLÒeþ jÕOVÞ[ NXÏSÐ[ `õSÐ @ÐÒtÐf_LÊ D`ÒeþÐ¦Æ
`óº¤bËþcÞÒeþ Ò]MÞaÐLÊ Òka ¼ Ð 1931 @N½¤Òeþ `õ\c \eþ`ÐBÜ aÞbÞ_ï NXÏSÐ[eþ

ÒmþÐL*Ê Ò_B HL NXÏSÐ[ j®Þ¤f_Ñ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[-NXÏSÐ[ c^ÔÒeþ
HkÐ Òm×þLÞL ªÆeÒþ eþ jcèu yÐ`_ LmþÐ ¼ Ð HkÐeþ @ÐÒ¯ÆÐSL \ÞÒmþ LÕÒNõjeþ ÒLÒ[SZ
dÊaÒ_[Ð ÒdDÜcÐÒ_ NXÏSÐ[eþ @[ÔÐQÐeÑþ jÐcÐSÞL èÞþÒahLÊ _ÞLVeÊþ @_Êbþa
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ ÒkÒmþ ÒNÐaÞt Qtõ cÞhõ, aÐmÊþÒ*hèeþ @ÐQÐdàÔ, c^ÊjË]_
`p_Ð¯ÆL J eþÐ^Ð_Ð\ eþ\ ¼ Ð HcÐ_* c^ÔeÊþ ÒNÐaÞt Qtõ cÞhõ ]h`mþîÐ NXSÐ[eþ
heþaÔ ÒkÐB 1918 cjÞkÐeÊþ jÐaeþc[Þ @Ðhõc [\Ð j[ÔaÐ]Ñ @Ð]Þ yÐ_Òeþ eþkÞ
SÐ[Ñ¯[ÐaÐ]Ñ LÐdàÔÒeþ jÕhìÞ½¤ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð c^ÊjË]_ `p_Ð¯ÆL L_ÞLÐ
ScÞ]ÐeÑþÒeþ 1921-22Òeþ jÕOVÞ[ `õSÐ @ÐÒtÐf_Òeþ bþÐN Ò_B ÒSmþç ]¨Æ
ÒbþÐNÞ\ÞÒmþ ¼ Ð j®Þ¤f_Ñ LÕÒNõj jÕNW_ aÐkÐÒeþ NXÏSÐ[ `õSÐLÊfLÊ ÒNÐVÐH cqÒeþ
@ÐZÞaÐLÊ `õ¯Ðj LmþÐ ¼ Ð 1937Òeþ @_Ô HL `õSÐc¨Æf j®Þ¤f_Ñ ajÞ\ÞmþÐ, dÐkÐ
NXÏSÐ[eþ jÐcÐSÞL @ayÐLÊ @_Ê^ÔÐ_ LeÞþaÐmþÐNÞ HL LcÞVÞ NW_ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ
`ËaàeÊþ 1920 ]hLÒeþ kÚ ÒNÐàuÊ ]Ðj NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐ_*Ê j[Là LeÞþ LkÞ\ÞÒmþ
Òd, bþaÞiÔ[Òeþ ÒjcÐÒ_ `õSÐ* `õ[Þ aÞÒeþÐ^Ñ bþÐa eþMÞÒmþ $¼f bþmþ Òka _ÐkÚ ¼ Ð
1928Òeþ ÒNÐàuÊ ÒmþMÞ\ÞÒm,þ ""Ò]hÑ¯Æ eþÐSÐ ckÐeþÐSÐcÐÒ_ `õSÐcÐ_*
`õ[Þ HèÞþ ]ÊaàÔakÐeþ LeÞþaÐ]èÐeþÐ @Ð`ZÐ jèÐ\à @Ð`ZÐ kÐ[Òeþ Òd _½¤ LeÊþR«Þ,Æ HkÐ
aÊTÞþ `ÐeÊþ _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð @ÐSÞLÐmÞþ jc¯Æeþ N[Þ a]fÞ NmþÐZÞ ¼ Ð eþÐSh¦ÞÆeþ Òj `Ëaà @`õ[Þ]ètèÑ
lc[Ð _ÐkÚ ¼ Ð ÒLÒ[ `õaf èþÐLõÐ«Æ eþÐSh¦ÞÆ `ó\ÞaÑÒeþ ÒmþÐ` `ÐBNmþÐZÞ¼ Ð `õSÐcÐÒ_
@[ÔÐQÐeþ jkÞ jkÞ LõÒc DNõ ÒkÐB DWÊR«ÞÆ ¼ Ð @[Þ @_ÔÐ¯Æ Ò]a[ÐLÊ `Ðeþ _ÐkÞÜ ÒaÐmÞþ
ÒNÐVÞH L\Ð @RÞ ¼¼Ð `ó\ÞaÑÒeþ eþÐSh¦ÞÆeþ HÒa LõÒc ÒjkÞ ]hÐ ÒkD@RÞ ¼¼Ð''
ÒNÐàuÊ* ÒmþMÐeÊþ jÊ¸¤½¤ Òd, LÕÒNõj Ò_[óaNà bþaÞiÔ[Òeþ NXÏSÐ[ @ÐÒtÐf_eÊ
@mþNÐ ekÞa _ÐkÚ ¼ Ð
NXÏSÐ[cÐ_*Òeþ jÕOVÞ[ @ÐÒtÐf_LÊ jÕNWÞ[ LeÞaÐÒeþ "`õSÐ c¨Æf'eþ cÊMÔ
bËþcÞLÐ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ HL eþÐSÒ_ß[ÞL @_Êº¤Ð_ \ÞmþÐ ¼ Ð 1931 J 1937Òeþ
LÕÒNõjeþ jÐkQdàÔÒeþ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ NXÏSÐ[ j®Þ¤f_ÑÒe,þ `õÒ[ÔL NXÏSÐ[Òeþ HkÞ
@_Êº¤Ð_ NYÏÞaÐ`ÐBÜ _Þ¹¤rÞþ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð aÞbÞþ_ï NXÏSÐ[Òeþ yÐ`Þ[ `õSÐc¨Æf _ÞMÞf
DLúf NXÏSÐ[ `õSÐ j®Þ¤f_Ñ jkÞ[ ÒdÐNÐÒdÐN eþMÞÒa ÒaÐmÞþ _ÞÒ]àh eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
NXÏSÐ[ j®Þ¤f_Ñeþ cÊMÔ @$Þ¼jç LVLÒeþ \ÞmþÐ ¼ Ð DLúf `õÒ]h LÕÒNõj LcÞVÞeþ HL
@Ò_×`QÐeÞL hÐMÐ bþÐaÒeþ HkÐ LÐdàÔ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð jÐeþ=êþ ]Ðj, eþÐ^Ð_Ð\ eþ\,
bÊþa_Ð_t ]Ðj, aÐmÊÒ*hèeþ @ÐQÐdàÔ, c^ÊjË]_ `p_Ð¯ÆL J ÒNÐaÞtQtõ cÞhõ
@Ð]Þ LÕÒNõj Ò_[Ð J LcàÑcÐÒ_ HkÐeþ cÊMÔ jÕNWL \ÞÒmþ ¼ Ð jaàbþÐeþ[Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ
LÕÒNõjeþ `ÒeþÐl jkÒdÐNÒeþ yÐ`Þ[ @mþç B¨ÞÆ@Ð Ò½¤Vjç `Þ`Êmþçj L_ç$¼Òeþ_çj

(All India States' Peoples Conference) jkÞ[ HkÐ jÕ`Là eþMÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè,
NXÏSÐ[Òeþ yÐ_Ñ¯Æ Ò_[ó[è kÚ `õSÐc¨Æfeþ `õcÊM LrþàÐ \ÞÒm¼¼Ðþ yÞ[Þ @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒjcÐÒ_
jèÐ^Ñ_ bþÐaÒeþ _Þ¹¤rÞþ Ò_D\ÞÒmþ ¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj `õ[Ôl bþÐaÒeþ NXÏSÐ[
@ÐÒtÐf_LÊ Ò_[ó[è `õ]Ð_ LeÊþ _\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS aÞÒeþÐ^Òeþ QÐmÞþ\ÞaÐ jèÐ^Ñ_[Ð
jÕNõÐc Ò]hÑ¯Æ ÒmþÐL* aÞÒeþÐ^Òeþ D~Þ½¤ ÒkaÐ DQÞ[ _ÊÒkÜþ ÒaÐmÞþ Ò_[óaót
cÒ_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
NXÏSÐ[Òeþ HL `õ^Ð_ jcjÔÐ \ÞmÐþ Òd, BÕÒeþShÐjÞ[ bþÐeþ[Òeþ `õQfÞ[ _Þ¯Æc
LÐ_Ê_ akÞbþàË[ @Ò_L @mÞþMÞ[ _Þ¯Æc ÒjWÐÒeþ QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ eþÐSÐcÐÒ_
dÒ\oÐQÐeþ LeÞþaÐLÊ jÊaÞ^Ð `ÐD\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ H jÕ`LàÒeþ SÐZÞ jÊwÐ
@SZÐ ekÊ\ÒÞ mþ ¼ Ð `õSÐ*`ÐBÜ HkÐ @jkÔ \ÞmÐþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèe` þË , `õÒ[ÔL NXÏSÐ[Òeþ
ÒaWÞ J ÒaNÐeÞþ aÔayÐ eþkÞ\ÞmþÐ, dÐkÐeþ @\à ÒkmþÐ aÞ_Ð Ò]¯ÆÒeþ `õSÐWÐeÊþ hõc ]ÐaÞ
LeÞþaÐ ¼ Ð eþÐSÐcÐÒ_ `õSÐWÐeÊþ ÒcÐNmþatÞ [Êf_ÐÒeþ @^ÞL MSZÐ @jÊmþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
bË-þeþÐSjè aÔ[Ñ[ `õSÐLÊ _Ð_Ð Òa_Þ¯Æc Leþ ( d\Ð aÞaÐkþ Le,þ c^ÊQtõÞLÐ Le,þ
aÐfLVÐ Leþ @Ð]Þ) Ò]aÐLÊ `XÏ\ Ê ÞmÐþ ¼ Ð L_ÞLÐ d]ÞJ cÐ[õ HL ScÞ]ÐeþÑ \ÞmÐþ , ÒjWÐÒeþ
64 `õLÐeþ Leþ @jÊmÞþ ÒkD\ÞaÐþ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ aÔ[Ñ[ @Ò_L eþÐSÔÒeþ
@`keþZ, îàZ, mÊV þ [eþÐS @Ð]Þ c^Ô eþÐSÐ* jc\à_Òeþ QÐmÞ\ þ ÞmÐþ ¼ Ð Òc×fÞL _ÐNeÞL
þ
J cÐ_aÞL @^ÞLÐeþeÊ `õSÐcÐÒ_ aqÞ[ \ÞÒmþ ÒaÐmÞþ NXÏSÐ[LÊ "@uÐeÞþ cÊmþL' ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐD\ÞmÐþ ¼ Ð HjaÊ aÞew
þÊ Òeþ `õ[ÞaÐ] _ÞcÒ«Æ eþÐSÒ_ß[ÞL jÕNW_ NYÏÞaÐLÊ ÒmþÐL*Ê
ÒL×ZjÞ @^ÞLÐeþ cfÊ _\ÞmþÐ¼ Ð
1938 Ò$¼aöã@ÐeÞþÒeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ keÞþ`ÊeÐþ @^ÞÒah_Òeþ Ò]hÑ¯Æ
eþÐSÔaÐjÑ* ]Ê~àhÐ `õ[Þ jkÐ_ÊbËþ[Þ `õLV LeÞþ `õªÆÐacÐ_ NókÑ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð keÞþ`ÊeþÐ
LÕÒNõjÒeþ JXÏÞhÐeÊþ @Ò_L jÕMÔÐÒeþ `õ[Þ_Þ^Þ ÒdÐN Ò]B\ÞÒmþ ¼¼Ð [_ê^ÔÒeþ þ
kÒeþLó»¤ ck[Ða, bþÐNÑeþ\Þ ckÐ`Ð[õ, _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑ,þ ÒN×eþÐÕN
]Ðj, jÊÒeþtõ _Ð\ `p_Ð¯ÆL, ÒmþÐL_Ð\ cÞhõ, `õÐZLó»¤ `YÏÞ@ÐeÑ,þ c_ÒcÐk_
ÒQ×^ÊeÑ,þ @ÐQÐdàÔ keÞkeþ ]Ðj J _Þ[ÔÐ_t ckÐ`Ð[õ @Ð]Þ JXÏÞhÐeþ `õ[Þ_Þ^ÞcÐÒ_
`õªÆÐa NókÑ[ ÒkaÐÒeþ cÊMÔ bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò]hÑ¯Æ eþÐSÔeþ @ÐbÔþ«ÆeÑþZ
aÔÐ`ÐeÒeþ _Ñ[ÞN[ bþÐÒa kªÆÒl` _ LeÞþaÐ`ÐBÜ LÕÒNõj d]ÞJ _Þ¹¤rÞþ Ò_B\ÞmþÐ,
HkÞ `õªÆÐa LÕÒNõj Ò_[ÐcÐ_*Ê NXÏSÐ[ @ÐÒtÐf_ jkÞ[ ÒdÐNÐÒdÐN LeÞþaÐLÊ
@ajeþ `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð
1937-39Òeþ _ÑfNÞeÞ,þ ÒY*Ð_Ðf, [ÐfÒQe,þ eþZ`Êe,þ NÐ=`Êe J @ÐWNXÏ
@Ð]Þ NXÏSÐ[Òeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ [Ñaõ eËþ` Ò_mþÐ ¼¼Ð HkÐ `RÒeþ LÕÒNõj

c§Þc¨Æfeþ jkÐ_ÊbËþ[Þ`ËÀ¤à ]ó½Þ¤bþ=Ñ J LÕÒNõj Ò_[óaót* NXÏSÐ[ jcjÔÐ `õ[Þ
jÕÒa]_hÑf[Ð @Ò_LÐÕhÒeþ ]Ð¯ÑÆ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ aÞb_ þÞ ï NXÏSÐ[Òeþ `õSÐc¨ÆfcÐ_
NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð NXÏSÐ[ @ÕQfeþ hÞlÞ[ dÊaL J eþÐSÒ_ß[ÞL jÒQ[_ aÔ¦ÞÆcÐÒ_
ÒcÐNmþatÞ @ÕQfÒeþ \ÞaÐ LÕÒNõj jÕNW_ jkÞ[ jÕ`Là eþlÐLeÞþ HkÞ `õSÐc¨ÆfNÊXÏÞLÊ
jÕNWÞ[ LeÞþ\ÞÒm¼¼Ðþ LÕÒNõjeþ aÐc`xÑ J `õN[ÞhÑf dÊaLcàÑcÐÒ_ c^Ô [kÚÒeþ
d\ÐjÕbþa jLõÞ¯ jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1937-38 cjÞ k ÐÒeþ LÕÒNõ j eþ `Òeþ Ð l jkÐ¯Æ [ ÐÒeþ NXÏ S Ð[
eþÐSÔNÊXÏÞLÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ @[ÔÐQÐeþeþ j[ÔÐj[Ô SÐZÞaÐ _ÞcÞr HL @_ÊjuÐ_
LcÞVÞ NWÞ[ ÒkmþÐ ¼¼Ð HkÐ "Ò½¤Vçjç `Þ`Êmþçj H_çLèÐeÞþ LcÞVÞ' _ÐcÒeþ èÞþQÞ[ ¼¼Ð
HkÐeþ @^Ôl \ÞÒmþ JXÏÞhÐeþ kÒeþLó»¤ ck[Ða ¼¼Ð j]jÔ \ÞÒmþ afa«ÆeþÐ¯Æ
ÒcÒkVÐ J JXÏ Þ h Ðeþ mþ Ð mþ Ò cÐk_ `p_Ð¯Æ L ¼ ¼¼Ð []«Æ L Ê _Þ e þ Ò `l LeÞ þ a Ð
DÒ~hÔÒeþ ck[Ða jaÊ NXÏSÐ[*Ê _ÞS _ÞS `l eþMÞaÐ`ÐBÜ @_ÊÒeþÐ^ `[õ
`WÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð cÐ[õ NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐ_* [eþ$¼eÊþ []«ÆLÊ HL eþLceþ aÐjt
Leþ Ð Nmþ Ð ¼¼Ð $¼fÒeþ LcÞ V Þ ÒLaf NXÏ S Ð[ `õ S ÐcÐ_* `ÐMeÊ þ j[ÔÐj[Ô
aÊTÞþÒmþ HaÕ ÒjkÞ @Ð^ÐeþÒeþ _ÞSeþ eÞþÒ`ÐVà `õªÊÆ[ LÒmþ ¼¼Ð eÞþÒ`ÐVàÒeþ NXÏSÐ[eþ
@ÐB_ hó < ¼fÐ jÊ ^ ÐeÞ þ a ÐLÊ HaÕ hÐj_ aÔayÐLÊ `mÞ V Þ L Ðmþ ç HÒSÃ¤ * WÐeÊ þ
jeþLÐeþ* `ÐMLÊ kªÆÐ«Æeþ LeÞþaÐLÊ [\Ð NXÏSÐ[aÐjÑ*Ê ÒcÐNmþatÞ èÞþ _ÐNeÞþL
@^ÞLÐeþ `õ]Ð_ LeÞþaÐLÊ èþÐchà ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð èþaràÑ jc¯ÆÒeþ LcÞVÞeþ
eÞþÒ`ÐVà NXÏSÐ[ `õSÐcÐ_*Ê @ÐÒtÐf_Òeþ @^ÞLeÊþ @^ÞL jÕMÔÐÒeþ ÒdÐNÒ]aÐLÊ
Ò`õeþZÐ ÒdÐNÐBmþÐ ¼¼Ð LÐeþZ, eÞþÒ`ÐVà jeþLÐeþ* `ÐMÒeþ `kqÞRÞ HaÕ eþÐSÐ
@[ÔÐQÐeþ @ÐD mÊþQÞ eþkÞa _ÐkÞÜ ÒaÐmÞþ ÒmþÐÒL ^ÐeþZÐ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð
ÒY*Ð_Ðf
1937 SÊ_ç cÐj jÊwÐ ÒY*Ð_ÐfÒeþ `õSÐc¨Æf NWÞ[ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSÐ*
@[ÔÐQÐeþ J aÞÒeþÐ^Ñ cÒ_ÐbþÐaÒdÐNÊÜ HkÐ HL NÊ©Æ @_Êº¤Ð_ eËþÒ` LÐdàÔ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð
@Ðrþà[õÐZ `Ð[õ, LórÞþaÐj jÊaÊwÞ, hÔÐcjÊteþ jÐkÊ, `ËÀ¤àQtõ ckÐ`Ð[õ J [õÞÒmþÐQ_ `õ^Ð_
@Ð]Þ HkÐeþ Ò_[ó[è Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð `õSÐc¨Æf `leþÊ ]ÐaÞ`[õ aÃ¤Ð ÒkÐB [kÚÒeþ _ÐNeÞL þ
@^ÞLÐeþ`ÐBÜ jèÑLó[Þ, Òa@ÐB_ LeþNÊXÏÞLeþ `õ[ÔÐkÐeþ J SÕNmþ @ÐB_eþ jÕÒhÐ^_
]ÐaÞ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
1938 ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ ÒS_Ð`ÊeþWÐÒeþ HL LóiL jcÐÒah ÒkmþÐ ¼¼Ð
`õÐÒ]hÞL LÕÒNõj ]fÒeþ \ÞaÐ jcÐSaÐ]Ñ J jÐcÔaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤ HkÐeþ jÕÒdÐS_Ð

LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒY*Ð_Ðfe @Ò_L `õSÐ H\ÞÒeþ ÒdÐN Ò]Òmþ ¼ Ð HkÐeþ `Òeþ `Òeþ
ÒY*Ð_Ðf `õSÐc¨Æf jcÐSaÐ]Ñ J jÐcÔaÐ]Ñ* _Þ¯Æ§ÆZLÊ QÐmÞ@þÐjÞmþÐ ¼ Ð cÒkhèeþ
jÊaÐkÊ jÞÕk, aõSLÞÒhÐeþ ^f HaÕ Òaß»¤aQeþZ `p_Ð¯ÆL ÒkÒmþ `õSÐc¨Æfeþ _Ë[_
Ò_[ó[è ¼ Ð LÕÒNõj jcÐSaÐ]Ñ (H\ÞÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ aÐ jÐcÔaÐ]Ñ c^Ô jÐcÞmþç \ÞÒmþ)
ÒNÐºÑ¤eþ jÕ`ó¦ÞÆ `Òeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ [Ñaõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð
ÒY*Ð_Ðf eþÐSÐ `õSÐc¨ÆfLÊ ]c_ LeÞþaÐ jLÐÒh ÒcÐNmþatÞ Ò`ÐmÞþjeþ
jkÐ¯Æ[Ð Ò_Òmþ ¼¼Ð LcàÑcÐÒ_ NÞeþ$¼ ÒkÒm¼¼Ðþ ÒjcÐ_* Oeþ ÒLÐeþM ÒkmþÐ ¼¼Ð
`õSÐcÐÒ_ @L\_Ñ¯Æ @[ÔÐQÐeþeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐ_* Oeþ MÐ_[mþÐjÑ
Òkmþ Ð ¼¼Ð ÒjÒ†cè e þ 22[ÐeÞ þ M ]Þ _ èÞ þ y Þ [ Þ @jc÷ Ð f ÒkaÐeÊ þ `õ S Ðc¨Æ f LÊ
Òa@ÐB_ç ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼¼Ð @Ò_L NÐÜ, d\Ð-NXÏ`Sà=, LÊ@ÐÒfÐ, MXÏçN `õjÐ],
cÕNf`Êeþ J bÊþa_ @Ð]ÞÒeþ eþÐSÐ* ÒmþÐL _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]Òmþ ¼¼Ð `õSÐ aÐjkeþÐ
ÒkÐB NÐÜ' RÐXÏÞ QÐmÞþNÒm ¼¼Ð `ÊZÞ Ò`ÐmÞþjeþ [ÐNÞ]Òeþ Ò$¼eÞ@þÐjÞmþÐ `Òeþ bÑþiZ
eþÐSÐ @[ÔÐQÐeþeþ j®ÊMÑ_ ÒkÒmþ ¼¼Ð `õÐ¯Æ HL mþl ÒY*Ð_Ðf `õSÐ eþÐSÔ RÐXÏÞ
ÒcÐNmþatÞ @ÕQfLÊ `fÐBÒmþ ¼¼Ð
1938 @ÒœÆÐaeþ J _Òbþcèeþ cÐjÒeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ J Ò`ÐmÞj þ @[ÔÐQÐeþ
jcèÞþcÐZÒeþ aówÞ`ÐBmþÐ ¼ Ð @Ò_L LÕÒNõj LcàÑ, ÒdDÜcÐÒ_ `Òeþ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ J
LcÊÔ_Þ½¤ ]fÒeþ ÒdÐNÒ]Òm,þ ÒY*Ð_ÐfLÊ `õÒah LÒmþ HaÕ @ÐÒtÐf_Òeþ jLõÞ¯
bþÐÒa @ÕhNõkZ LÒmþ ¼ Ð bþNa[Ñ QeþZ `ÐZÞNõÐkÑ, ÒN×eþÐ= QeþZ ]Ðj, ÒNÐLÊf
ÒcÐk_ eþÐ¯ QËXÏÐcZÞ, @_«Æ `p_Ð¯ÆL, jÐeþ=êþ ]Ðj J cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑþ @Ð]Þ
ÒkÒmþ ÒjkÞ êþZeþ ÒLÒ[L LÕÒNõj Ò_[Ð ¼ Ð 1938 XÞÒjcèeþ 3 [ÐeÞþMÒeþ
ÒY*Ð_ÐfÒeþ Ò`ÐmÞþj SÊmþceþ `õ[ÞaÐ] LeÞþ aÞ^Ð_jbþÐ jbÔþ `]eÊþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ
[ÔÐN`[õ Ò]Òmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_ [Ñaõ ÒkmþÐ ¼ Ð
HkÞ jc¯ÆÒeþ eþÐSÐ* _ÞÒ]àhÒeþ bÊþa_, _ÑfL¶¤`Êe,þ kÞÒtÐf, [ÊcÊhÞ=Ð J
hÞeÞþcËfÐWÐÒeþ Ò`ÐmÞþj NÊfÞ QÐf_Ð LÒm ¼ Ðþ $¼fÒeþ 11SZeÊþ Ewèà @ÐÒtÐf_LÐeÑþ
_Þk[ ÒkÒmþ HaÕ 23 SZ NÊe[ þÊ eþ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð _ÑfL¶¤è Ê Òþ eþ aÐSÞeÐþ D[ _ÐcL
SÒZ 12 aiàeþ aÐfL Ò`ÐmÞþj aÐkÞ_ÑLÊ _]Ñ `ÐeÞþ LeÞþaÐÒeþ @jkÒdÐN LeÞþaÐeÊþ
NÊfÞe hÞLÐeþ ÒkmþÐ ¼ Ð aÐSÞ eþÐD[ J @_Ô ÒLÒ[L _Þk[ aÔ¦ÞÆ*Ê hNXÏÒeþ Ò_B
LVLÒeþ ÒhÐbþÐdÐ[õÐ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ ÒcÐNmþatÞ @ÕQfÒeþ NXÏSÐ[ @[ÔÐQÐeþLÊ `õ[Ôl
LmþÐ ¼ Ð @ÐÒtÐf_eþ cÐ[õÐ HÒ[ [Ñaõ ÒkmþÐ Òd, eþÐSÐ `qÐ¯Æ[ J `õSÐjbþÐ NW_ LeÞþ
`õSÐcÐ_*Ê LÞRÞ NZ[Ð§ÞÆL @^ÞLÐeþ Ò]aÐLÊ ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ eþÐS[§Æeþ DÒo]
]ÐaÞ LeÞþ `õSÐ eþÐS `õªÆÐaLÊ `õ[ÔÐMÔÐ_ LÒmþ ¼ Ð

eþZ`Êeþ
ÒMÐwàÐ `ÐMÒeþ eþZ`Êeþ HL lÊ]õ NXÏSÐ[ ¼ Ð 1939 SÐ_Ê@ÐeÞþ cÐjÒeþ HWÐÒeþ
`õ S Ðc¨Æ f @ÐÒtÐf_ kÞ Õ jÐ[ê L eË þ ` Ò_mþ Ð ¼¼Ð eþ Z `Ê e þ `õ S Ðc¨Æ f eþ jbÐ`[Þ
\ÞÒmþ a_cÐfÑ eþÐc, D` jbþÐ`[Þ Ló`ÐjÞuÊ cÞhõ, jÕ`Ð]L eþOÊ_Ð\ ckÐ«ÞÆ J jÕNW_
jÕ`Ð]L ]ÞaÐLeþ èÞþXÏÐ ¼ Ð eþÐSÐ `õSÐc¨ÆfLÊ Òa@ÐB_ç ÒOÐiZÐ LeÞþ Ò_[óaNà*Ê
NÞeþ$¼ LÒm¼¼Ðþ HkÐeþ `õ[ÞaÐ] LeÞþ `õSÐ eþÐS`õÐjÐ] ÒOeÐD LÒmþ HaÕ Ò_[ÐcÐ_*eþ
cÊ¦ÞÆ ]ÐaÞ LÒmþ ¼¼Ð èÞþyÞ[Þ @jc÷Ðf ÒkaÐeÊþ eþÐSÐ `mÞVÞLÐmþç HÒSÃ¤ ÒcSeþ
ÒaSmþÒNVç* jkÒdÐN bÞþlÐ LÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ]Þ_ (5 SÐ_Ê@ÐeÞ)þ ÒaSmþÒNV _ÞLVy
_¯ÆÐNXÏÒeþ @ayÐ_ LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð eþZ`Êeþ @ÐjÞ Òj @ÐÒtÐf_LÐeÑþ*Ê bþ¯bÑþ[ LeÞaþ ÐLÊ
_ÞS auÊLeÊþ NÊfÞ QÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ @SàÊ_ eþÐD[ _ÐcL SÒZ LcàÑ*eþ có[ÊÔ
ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ DrþÔ¦Æ `õSÐ ¤ ÒaSmþÒNV*Ê ÒW=ÐÒeþ `ÞVÞ`ÞVÞ k[ÔÐ LÒmþ ¼ Ð
`mÞþVÞLÐmþç HÒSÃ¤ bþfÞ SÒZ Dn `]y BÕÒeþS @^ÞLÐeÑþ* k[ÔÐ `õSÐc¨Æf
@ÐÒtÐf_LÊ [[çLÐfÑ_ eþÐS_Ñ[ÞL QnàÐeþ cÊMÔ `õj= LmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj Ò_[óaNà
aÞÒhiLeÞþ kÒeþLó»¤ ck[Ða* èþÐchàÒeþ eþZ`Êeþ `õSÐ eþÐSÔ RÐXÞÞ `fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð
Ò`ÐmÞþj @[ÔÐQÐeþeÊþ cÊ¦ÞÆ `ÐBaÐmþÐNÞ HkÐ kÚ DQÞ[ aÞLÁ¤ ÒaÐmÞþ cÒ_ LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
k[ÔÐ`ÐBÜ `õSÐc¨Æfeþ ]ÊBSZ `õcÊM Ò_[Ð eþOÊ_Ð\ ckÐ«ÞÆ J ]ÞaÐLeþ èÞþXÏÐ*Ê
$¼ÐhÑ]¨Æ HaÕ @_Ô 27 SZ LcàÑ*Ê @ÐSÑa_ LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ
LÕÒNõj ÒaSmþÒNV k[ÔÐeþ _ÞtÐ LeÞþ jeþLÐeþ* ÒLõÐ^LÊ `õhcÞ[ LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj
LmþÐ ¼ Ð eþZ`Êeþ @ÐÒtÐf_LÊ Löe å þ bþÐÒa ]c_ LeþÐNmþÐ j[, cÐ[õ HkÐ NXÏSÐ[ jcjÔÐeþ
SVÞf[ÐLÊ aÊTÞþaÐmþÐNÞ jeþLÐeþ*Ê aÐ^Ô LmþÐ ¼ Ð
_ÑfNÞeÞþ
1938-39Òeþ aÐÒmþhèeþ _ÞLVarþàÑ _ÑfNÞeÞþ NXÏSÐ[Òeþ `õSÐc¨Æf
@ÐÒtÐf_ [Ñaõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð HkÐ `ËaàeÊþ 1927-28Òeþ c^Ô _ÑfNÞeÞþÒeþ
`õSÐ ÒaWÞ, ÒaNÐeÞþ DÒo] ]ÐaÞ LeÞþ @ÐÒtÐf_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐSÐ yÐ_Ñ¯Æ S=mþÒeþ
D`mþaç^ kÐ[Ñ êÞþaÐLÊ ÒaNÐeÞþÒeþ (aÞ_Ð Ò]¯ÆÒe)þ ÒmþÐL*Ê _ÞÒ¯ÆÐSÞ[ LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
kÐ[Ñ aÞLõÑ LeÞþ eþÐSÐ @\àmþÐbþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð kÐ[Ñ êþÐÒeþ dÐB ÒmþÐL _ÞS aÞmþaÐXÏÞ
LÐc LeÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ kÐ[Ñ êþÐ ÒaÒf hÞLÐeÑþeþ auÊLÒeþ @Ò_L jc¯ÆÒe
`õSÐþ k[Ðk[ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ `õSÐ jc¯Æ jc¯ÆÒeþ @ÐÒtÐf_
LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ ]c_eþ hÞLÐeþ ÒkD\ÞÒmþ ¼ Ð

1938 Òc' cÐjÒeþ _ÑfNÞeÞÒþ eþ `õSÐc¨Æfeþ NW_ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒLßfÐj Qtõ ckÐ«ÞÆ
J a_cÐfÑ ]Ðj \ÞÒmþ HkÐeþ `õcÊM Ò_[Ð ¼¼Ð `õSÐc¨Æf _ÐNeÞþL @^ÞLÐeþ HaÕ
`õ[Þ_Þ^ÞcËfL hÐj_ aÔayÐ ]ÐaÞ LmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjeþ `ÒeþÐl jc\à_ \ÞaÐeÊþ `õSÐc¨Æf
HZÞLÞ @jÕMÔ `õSÐ*Ê @ÐLó½¤ LmþÐ ¼ Ð
`õSÐc¨ÆfLÊ ]c_ LeÞþaÐLÊ eþÐSÐ LcàÑcÐ_*ÊÊ NÞeþ$¼ LÒmþ ¼ Ð `õSÐcÐ_*Ê @\à]¨Æ
J hÐeÑþeÞL hÐªÞÆ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð eþÐSÐ_Êc[Þ aÞ_Ð ÒL×ZjÞ jbþÐ jcÞ[Þ @_ÊºÞ¤[ ÒkÐB`ÐeÞþa
_ÐkÚ ÒaÐmÞþ _ÞÒ~àh_ÐcÐ SÐeÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð 1939 Ò$¼a@ ãö ÐeÞþ 9 [ÐeÞM
þ Òeþ eþÐSÐ `õSÐc¨ÆfLÊ
Òa@ÐB_ ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð
[ÐfÒQeþ
ÒY*Ð_Ðfeþ `ÒXÏÐhÑ NXÏSÐ[ ÒkmþÐ [ÐfÒQeþ ¼ Ð 1938Òeþ ÒjWÐÒeþ c^Ô
`õSÐc¨Æf [Ñaõ eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð [ÐfÒQeþ @ÐÒtÐf_ bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_ `dàÔ«Æ mþÐNÞ
ekÞmþÐ ¼¼Ð 1938Òeþ ÒjWÐÒeþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼MSZÐLÊ Ò_B ¼¼Ð eþÐSÐ
`õSÐcÐ_*Ê HLÐ\eþÒL ]ÊB LÞªÞÆ MSZÐ Ò]aÐLÊ _ÞÒ]àh_ÐcÐ SÐeÞþ LÒm¼¼Ðþ MSZÐ Ò]B
`ÐeÞ þ_ \ÞaÐ `õSÐeþ ScÞ aÐSÔÐ©Æ Òka ÒaÐmÞþ eþÐSÐ [ÐNÞ]ç LÒmþ ¼ Ð LcàQÐeÑþcÐÒ_
`õSÐ*eþ @cf ÒkÐB\ÞaÐ ^Ð_LÊ aÐSÔÐ©Æ LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð @_Ò_ÔÐ`Ð¯Æ ÒkÐB jÐ^ÐeþZ
`õSÐ eþÐSÔ RÐXÏÞ `fÐBÒmþ ¼ Ð
D`ÒeþÐ¦Æ `óº¤bËþcÞÒeþ 1938 ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ ÒjWÐLÐeþ ÒLÐhfÐ NõÐcÒeþ
àÞ[õÒcÐk_ `õ^Ð_* jbþÐ`[Þ[èÒeþ `õSÐc¨Æf NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð [ÐfÒQeþ `õSÐc¨Æfeþ
ÒY*Ð_Ðf Ò_[óaNà* jk jÕ`Là \ÞmþÐ ¼ Ð [ÐkÐeÞþ `õbþÐaÒeþ ÒY*Ð_Ðf `õSÐc¨Æf
èÞþ [ÐfÒQeþ `õSÐc¨Æf eþÐSÐ*Ê ]ÐaÞ`[õ Ò]mþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ 16 [ÐeÞM þ Òeþ `õSÐc¨Æf
`leÊþ HL S_jbþÐ c^Ô @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð èÞZ
þ Ðc jèe`þË eþÐSÐ `õSÐc¨ÆfLÊ Òa@ÐB_ç
ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð
`õSÐ* D`Òeþ @[ÔÐQÐeþ aówÞ `ÐBaÐeÊþ ÒmþÐL ÒcÐNmþatÞ @_ÊNÊf SÞmþîÐLÊ
`fÐ¯Æ_ LÒmþ ¼ Ð eþÐSÔ RÐXÏÞ @_ÊNÊfÒeþ heþZÐ\àÑ jÐSÞ\ÞaÐ [ÐfÒQeþ `õSÐ* ÒcÐV
jÕMÔÐ ÒNÐVÐH jc¯ÆÒeþ 25,000 ÒaÐmÞþ kÞjÐa LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð heþZÐ\àÑ hÞaÞeþÒeþ
LÕÒNõjeþ NW_cËfL LÐdàÔ èÞþQÐf_Ð_ÞcÞrþ aÐkÐeÊþ @ÐjÞ @Ò_L LÕÒNõj LcàÑ
jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð hÞaÞeþÒeþ LÕÒNõjeþ `[ÐLÐ DXÏÐB `õSÐ HL eþLceþ jÊeþlÐ
@_Êbþa LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj Ò_[Ð kÒeþLó»¤ ck[Ða, cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑ,þ NÞeÞþSÐ bËþiZ
]rþ [\Ð JXÏÞhÐeþ [LúÐfÑ_ `õ^Ð_c§ÑÆ aÞhè_Ð\ ]Ðj [ÐfÒQeþ `õSÐ*Ê d\Ð jc÷a
jkÒdÐN LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð 1939Òeþ ckÐ[êÐNÐuÑ* kªÆÒl`ÒdÐNÊÜ jeþLÐeþ eþÐSÐ*Ê ÒaWÞ

DÒo] LeÞþaÐLÊ [\Ð `õSÐ*Ê S=mþÒeþ `õÒah @^ÞLÐeþ Ò]aÐLÊ _ÞÒ]àh Ò]Òmþ ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ [LúÐfÑ_ eþÐSjè c§ÑÆ _Þ[ÔÐ_t LÐ_Ê_Òç NÐ c^Ô eþÐSÐ* jk @ÐÒmþÐQ_Ð LÒmþ ¼ Ð
$¼fÒeþ 1941 `dàÔ«Æ `õSÐ* D`Òeþ ]c_ _Ñ[Þ ÒLÐkf ÒkmþÐ ¼ Ð @Ò_L jÕMÔL
`õSÐ HkÞ jc¯ÆÒeþ _ÞS eþÐSÔLÊ heþZÐ\àÑ hÞaÞeþeÊþ `õ[ÔÐarþà_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1941
cjÞkÐeþ Òhi @ÐXÏLÊ `ÊZÞ eþÐSÐ*eþ D`ùÑXÏ_ aówÞ `ÐBmþÐ, dÐkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ`
bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_ jc¯ÆÒeþ [ÐfÒQeþÒeþ jÕNõÐc DNõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð [ÐLÊ
]c_ LeÞþaÐ _ÞcÞrþ jeþLÐeþ ÒcjÞ_ç N_ç J ÒaÐcÐ HaÕ ÒkmÞþL†eþeþ `õÒ¯ÆÐN
LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
c¯ËÆeþb&
c¯ËÆeþb& \ÞmþÐ JXÏÞhÐeþ jaàaók[ NXÏSÐ[ ¼¼Ð HkÐeþ ckÐeþÐSÐ hõÑeþÐcQtõ
bÕþSÒ]J DLúf j®Þ¤f_Ñeþ SÒZ j®¤Ð__Ñ¯Æ Ò_[Ð \ÞÒmþ ¼¼Ð @Ð^Ê_ÞL hÞlÐþ Jþ
Nc_ÐNc_eþ `õjÐeþ`ÐBÜ Òj Òeþf`\ aÞªÆÐeþ @Ð]Þ þ @Ò_L `]Òl` Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð
eþÐSÔÒeþ Dn _ÔÐ¯ÆÐf¯,Æ `õSÐèÞþi]cÐ_ c^Ô NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ
Ò]MÞÒm,þ eþÐS[§Æ D`Òeþ `dàÔajÞ[ ÒkaÐ jÒrþè c¯ËÆeþbþ&eþ hÐj_ aÔayÐ @_Ô
NXÏSÐ[ [Êf_ÐÒeþ `õN[ÞhÑf J jÕ²ÆÐeÑþ \ÞmÐ ¼ Ð
c¯ËÆeþbþ& \ÞmþÐ HL @Ð]ÞaÐjÑ akÊf eþÐSÔ ¼ Ð eþÐSÐ*eþ jÕ²ÆÐeþ J `õN[ÞcËfL
LÐdàÔÒdÐNÊÜ ÒjWÐÒeþ @Ò_L aÐkÐeþ ÒmþÐL QÐLÞeÞ@Ðþ J aÔajÐ¯ÑÆ bþÐaÒeþ @ÐjÞ ajaÐj
LÒm¼¼Ðþ ÒjcÐ_*Ê kÐVÊ@Ð HaÕ _ÞSLÊ Ò]hÒmþÐL ÒaÐmÞþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
Ò]hÒmþÐL*eþ ScÞ kÐVÊ@ÐcÐ_* `ÐMLÊ kªÆÐ«Æeþ ÒkaÐLÊ mþÐNÞmþÐ¼ Ð HkÐLÊ NXÏSÐ[eþ
`õÐhÐj_ÞL aÔayÐ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ kÐVÊ@ÐcÐ_* aÞeÊþwÒeþ Ò]hÒmþÐL
@Ò_L jc¯ÆÒeþ jÕOià LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
eþÐSÔÒeþ ÒaWÞ, ÒbþVÞ, cÐNZ @Ð]Þ aÔayÐ `õQfÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð eþÐSÐ hÞlÞ[ J jÕ²ÆÐeÑþ
ÒkaÐ jÒrþè HkÞjaÊ jÐc«ÆaÐ]Ñ Leþ @jÊmÞþLÊ DÒo] LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð 1937-
38Òeþ kÒeþLó»¤ ck[Ða* jbþÐ`[Þ[èÒeþ NWÞ[ Ò½¤Vçj `Þ`Êmþçj H_çLèÐeÞþ LcÞVÞ
`ÐMÒeþ c¯ËÆeþbþ& `õSÐc¨Æfeþ `õcÊM Ò_[Ð heþ[Qtõ ]Ðj eþÐSÔÒeþ @jÊmþç ÒkD\ÞaÐ
Òa_Þ¯Æc Leþeþ HL aÞªó[ [ÐmÞþLÐ `õ]Ð_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð' @_ÊdÐ¯ÑÆ :
SÐÒfZÞ LÐW `ÐBÜ cÐjÞL Leþ QÐeÞ @þZÐ;
ÒNÐQeþ ScÞ aÔakÐeþ LeÞþaÐ`ÐBÜ `hÊ `ÞRÐ ]ÊB @ZÐ;
kÐVÒeþ ÒNÐeÊþNÐC aÞLÞÒmþ cÊ¨Æ`ÞRÐ Leþ QÐeÞ @þZÐ;
eþÐSLcàQÐeÑþ*`ÐBÜ aÞ_Ð cËmÔþÒeþ eþj] ÒdÐNÐZ;
eþÐªÆÐOÐVeþ ceþÐc[Þ`ÐBÜ aÐ^Ô[ÐcËfL ÒaWÞ;

`õÒ[ÔL kf mþ=f J dÊ@ÐfÞ`ÐBÜ QÐeÞþ @ZÐ ;þ
ÒQ×LÞ]ÐeÑþ VÞLj;
`\Leþ J aÞaÐk Le;
Vjeþ QÐi`ÐBÜ aÐe @ZÐ ¼ Ð
H\ÞeþÊ cÒ_kÊH Òd, c¯Ëeb þ &Òeþ `õSÐ* D`Òeþ Leþ bþÐeþ EZÐ _\ÞmÐþ ¼ Ð j~àÐe,þ
[kjÞmþ]Ðeþ J mþÐMeþÐS]Ðeþ @Ð]Þ MSZÐ @jÊmþLÐeÑþcÐÒ_ @Ò_L jc¯ÆÒeþ ^ÐdàÔ
cÐ[õÐWÐeÊþ @^ÞL Leþ @jÊmþ LeÊþ\ÞÒmþ, dÐkÐ NXÏSÐ[ hÐj_LÊ @^ÞL ÒmþÐLaÞÒeþÐ^Ñ
LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð 1925 cjÞkÐWÐeÊþ eþÐSÔÒeþ jÐ^ÐeþZ jbþÐ _ÞiÞw \ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ `õSÐ*eþ
_ÐNeÞþL @^ÞLÐeþLÊ lÊÀ¤ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ `óº¤bËþcÞÒeþ 1938Òeþ heþ[ Qtõ ]Ðj J `õj_ï LÊcÐeþ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ
c¯Ëeb þ &þ Òeþ `õSÐc¨Æf NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ aià @ÒœÆÐaeþ cÐjÒeþ aÕhÑêþ ÒaÒkeþÐ
HL S_ jbþÐ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ [kÚÒeþ `õQfÞ[ hÐj_ aÔayÐLÊ jcÐÒmþÐQ_Ð LeÞ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð
L©Þ`]Ð J `q`ÑYÏWÐÒeþ c^Ô jbþÐcÐ_ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð heþ[ Qtõ ]Ðj*eþ LÕÒNõj
]f jk jÕ`ó¦ÞÆ J ÒmþÐL`Þõ¯Æ[ÐÒdÐNÊÜ [Ð*Ê ÒjWÐLÐeþ ÒmþÐL "heþ[ NÐuÑ' ÒaÐmÞþ
LkÊ\ÞÒmþ ¼ Ð Òj NÐuÑ*eþ @kÞÕjÐ cÐNàLÊ `õcÊM[Ð Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*eÞþ `õbþÐaÒeþ
c¯ËÆeþbþ& `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ @Ò_L NW_cËfL LÐdàÔ c^Ô kÐ[LÊ Ò_B\ÞmþÐ ¼ Ð
`õSÐcÐ_* hõc]Ð_Òeþ cÐ_ÒNÐaÞt`ÊeþWÐÒeþ "heþ[ Qtõ au' _ÐcÒeþ HL au
_ÞcàÐZ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð `õSÐc¨ÆfLcàÑ NõÐc jÒ$B, @¸ô¤hÔ[Ð _ÞaÐeþZ, M]Þ `õjÐe,þ
jÐleþ[Ð @bÞþdÐ_ @Ð]ÞLÊ NÊeÊþ[è Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð
`õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_LÊ af`õÒ¯ÆÐN LeÞþ ]c_ LeÞþaÐ èÞþaÒrþà c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ
"`õSÐc=f' _ÐcL HL jÕNW_ NYÏÞ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ jÕNW_ eþÐSÐ*eþ LÐdàÔLÊ eþÐSÔÒeþ
jèÑLÐdàÔ LeÞþaÐ`ÐBÜ D]Ôc LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð @Ò_L jc¯ÆÒeþ `õSÐc¨Æf J `õSÐc=f
LcàÑcÐ_* c^ÔÒeþ aÞaÐ] jó½Þ¤ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð 1947 SÊ_ç 30 [ÐeÞþMÒeþ `õSÐc¨Æf
eþÐSÐ* _ÞLVÒeþ NZ[Ð§ÞÆL jeþLÐeþ `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐLÊ ]ÐaÞ D[ÿÐ`_ LÒmþ ¼ Ð ckÐeþÐSÐ
J `õSÐc¨Æf c^ÔÒeþ ÒhiÒeþ eþÐSÞ_ÐcÐ jèÐleÞþ[ ÒkmþÐ ¼ Ð [Ð' @_ÊdÐ¯Ñ jèÐ^Ñ_[Ð
`Òeþ c¯ËÆeþbþ& jè[§Æ eþÐSÔ ÒkÐB eþkÞa J ckÐeþÐSÐ [Ð'eþ jÐcèÞ^Ð_ÞL cÊMÔ ÒkÐB
eþkÞÒa ÒaÐmÞþ yÞeþ ÒkmþÐ ¼ Ð
1947 @N½¤ 15 `Òeþ c¯ËÆeþbþ&Òeþ HL `õ[Þ_Þ^ÞcËfL hÐj_ aÔayÐ mþÐNÊ
ÒkmþÐ ¼ Ð heþ[ Qtõ ]Ðj `õ^Ð_c§ÑÆ bþÐaÒeþ ckÐeþÐSÐ*WÐeÊþ lc[Ð NõkZ LÒmþ ¼ Ð
1947 XÞÒjcèeþ 10 [ÐeÞM þ ]Þ_ ckÐeþÐSÐ heþ[ Qtõ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ NWÞ[
[Þ_SÞ ZÞ@Ð c§Þc¨Æf (@_Ô ]ÊB c§ÑÆ ÒkÒmþ aÞ]ÔÐêþ ckÐ`Ð[õ J cÒkhèeþ _Ð¯ÆL)
kÐ[Òeþ @Ð_ÊºÐ¤ _ÞL bþÐaÒeþ hÐj_ ]Ð¯ÞÆ[è @`àZ LÒmþ ¼ Ð eþÐSÐ _ÞÒS ÒkÒmþ hÐj_eþ

jÐcè^Þ Ð_ÞL cÊMÔ ¼ Ð Ò]h jkÞ[ c¯ËÆebþ & þ eþ j®Þh
¤ Zõ ÒkaÐ `dàÔ«Æ HkÞ aÔayÐ QÐmÞm þ Ðþ ¼ Ð
c¯ËÆeb þ &
þ `õSÐc¨Æfeþ j$¼f[Ð `RÒeþ _Þ¾Þ¤[ eËÒþ ` Ò_[óaNà*eþ èÞ` þ Lè[Ð HaÕ
ckÐeþÐSÐ*eþ @ÐQeþZ ÒNÐVÐH ÒNÐVÐH `õcM Ê LÐeþZ ¼ Ð @d\Ð eþÐSÐ @_Ô NXÏSÐ[ èÞ
]c_cËfL `xÐ @amþc_ è LeÞþ _\ÞÒmþÆ ¼ Ð 1947Òeþ `õSÐc¨Æfeþ jkÒdÐNÒeþ c¯Ëe Æ bþ &þ
_ÞSeþ HL jè[§Æ yÞ[Þ eþM` Þ ÐeÞa
þ ÒaÐmÞþ Òj @ÐhÐ LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð èÞa
þ rÞ[
Ù èÞyþ [
Þ ÒÞ eþ @«Æ[Ó
jÐcè^Þ Ð_ÞL cÊMÔ ÒkÐB eþka Þ Ð HL aXÏ D`mþ•ÆÞ Òka ÒaÐmÞ Òj aÞQÐeþ LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
Òj\Þ`ÐBÜ `õSÐc¨ÆfLÊ lc[Ð kªÆÐ«Æeþ LeÞa þ ÐLÊ Òj j®¤[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
@_ÔÐ_Ô NXÏSÐ[
M¨Æ`XÏÐ, @ÐWNXÏ, NÐ=`Êeþ J _¯ÆÐNXÏ @Ð]Þ NXÏSÐ[ eþÐSÔÒeþ c^Ô HkÞ
jc¯ÆÒeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ Ò[SÞ DWÞ\ÞmþÐ ¼ Ð NÐ=`Êeþeþ @ÐcçÒLÐ jÞcÒLÐWÐÒeþ
25 H`õÞmþç 1939 ]Þ_ MSZÐ RÐXÏ, ÒaWÞ-ÒaNÐeÞþeþ DÒo], S=mþ ScÞÒeþ @^ÞLÐeþ
@Ð]Þ ]ÐaÞ LeÞþ HL[õÞ[ ÒkÐB\ÞaÐ `õSÐ* D`Òeþ Ò`ÐmÞþj `leÊþ NÊfÞQÐf_ÐÆ ÒkmþÐ ¼ Ð
$¼fÒeþ `QÐh `õÐ¯Æ @Ð]ÞaÐjÑ _Þk[ ÒkÒmþ HaÕ 100 `õÐ¯Æ @Ðk[ ÒkÒm¼¼Ðþ LÕÒNõj
LcàÑ*eþ jÕ`ó¦ÞÆ J `õÐÒ]hÞL ªÆeþÒeþ LÕÒNõjeþ c§ÞÆc¨Æf, ÒmþÐL*Ê `õSÐc¨ÆfÒeþ
@^ÞLeÊþ @^ÞL jÕMÔÐÒeþ ÒdÐNÒ]aÐLÊ Ò`õÐ#Ðk_ Ò]B\ÞmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ `õSÐc¨Æf
@ÐÒtÐf_eþ aówÞÒdÐNÊÜ JXÏÞhÐÒeþ LÕÒNõjeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð jÕNõÐc `õLó[ @\àÒeþ NZÐbÞc þ M
Ê Ñ
ÒkmþÐ ¼ Ð 1942þ "bþÐeþ[ RÐXÏ'Òeþ HkÐeþ $¼f Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj J eþÐSÐ*eþ
]c_ÒdÐNÊÜ¼ ÒdDÜ jaÊ NXÏSÐ[Òeþ @ÐÒtÐf_ hÞ\Þf `XÏÞdÐB\ÞmþÐ, 1942eþ XÐLeþÐ
[kÚÒeþ `Ê_Ó @NïÞ jÕÒdÐN LmþÐ¼ Ð
jè[§Æ `õÒ]heþ hÐj_

1936 H`Þõmþç 1 [ÐeÞþMÒeþ JXÏÞhÐ jè[§Æ `õÒ]heþ cÐ_Ô[Ð `ÐBmþÐ ¼ Ð jÐeþç S_ç
@½Þ¤_ç kaÐLç ÒkÒmþ JXÏÞhÐeþ `õ\c eþÐSÔ`Ðf ¼ Ð 1937 cÐnà cÐj `dàÔ«Æ c§Þc¨Æf
NW_ ÒkÐB _\ÞaÐ Òk[Ê eþÐSÔ`Ðf HL 21 SZÞ@Ð D`Ò]½¤Ðc¨ÆfÑeþ jkÐ¯Æ[ÐÒeþ
`õÒ]heþ hÐj_ LÐdàÔ LÒmþ ¼ Ð
1937 SÐ_Ê@ÐeÞþÒeþ `õÒ]hNÊXÏÞL`ÐBÜ _ÞaàÐQ_ ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ aÞ^Ð_jbþÐ`ÐBÜ
ÒcÐV 60VÞ @Ðj_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj [_ê^ÔeÊþ 37VÞ @Ðj_Òeþ _ÞaàÐQ_ mþYÏÞ 36VÞ
@Ðj_Òeþ aÞS¯Æ mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj aÔ[Ñ[ L_ÞLÐ eþÐSÐ* (ScÞ]Ðe)þ Ò_[ó[èÒeþ
¯ÊÆ_ÐBÒVXÏç `ÐVÙ, MmÞþÒLÐV eþÐSÐ* Ò_[ó[èÒeþ Ò_h_Ðmþç `ÐVÙ HaÕ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ
eþÐSÐ* Ò_[ó[èÒeþ "jèÐ^Ñ_ ]f' _ÞaàÐQ_ mþYÏÞ\ÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj`ÐBÜ _ÞaàÐQ_ NªÆÒeþ

@ÐjÞ SaÐkeþmþÐmþç Ò_ÒkeÊþ 1936 _Òbþcèeþ cÐjÒeþ @Ò_L jbþÐ jcÞ[ÞÒeþ bþÐiZ
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* bþÐiZÒeþ ScÞ]ÐeÑþ `õ\Ðeþ DÒo] J LóiÞ jÕ²ÆÐeþ`ÐBÜ `õÐ\cÞL[Ð
eþkÞ\ÞmþÐ¼ Ð LÕÒNõjeþ `õ[Þ]ètèÑ ]f bþÐaÒeþ ÒdÒk[Ê eþÐSÐ-ckÐeþÐSÐcÐÒ_ ]f NYÏÞ
_ÞaàÐQ_ mþYÏÊ\ÞÒmþ ,Ò_ÒkeÊþ* a¦ÆaÔ ÒjcÐ_*Ê mþlÔ eþMÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð _ÞaàÐQ_Òeþ
LÕÒNõjeþ aÞ`Êf aÞS¯Æ J eþÐSÐ ckÐeþÐSÐ aNàeþ ]ÐeÊþZ èþÐS¯ÆeÊ jÊ¸¤½¤ ÒkmþÐ Òd,
ÒmþÐÒL LÕÒNõjLÊ ÒjcÐ_* `õLó[ `õ[Þ_Þ^Þ cÒ_ LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð LÕÒNõjeþ S_ @ÐÒtÐf_
`õ[Þ S_ jc\à_ eþkÞ\ÞaÐ L\Ð c^Ô H\ÞeÊþ `õcÐZÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐ LÕÒNõj aÞ^Ð¯ÆL ]feþ Ò_[Ð bþÐaÒeþ aÞhè_Ð\ ]Ðj cÒ_Ð_Ñ[
ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð jÕMÔÐNeÞþº¤ ]f kÞjÐaÒeþ c§Þc¨Æf NW_ LeÞþaÐ `ËaàeÊþ LÕÒNõj
jeþLÐeþ* `ÐMeÊþ c§Þc¨Æfeþ Ò]ß_tÞ_ LÐdàÔÒeþ eþÐSÔ`Ðf kªÆÒl` LeÞþÒa _ÐkÚ
ÒaÐmÞþ `õ[Þhöã[Þ cÐNÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ HbþfÞ `õ[Þhöã[Þ _ Ò]aÐeÊþ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf NW_
LmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð $¼fÒeþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ ckÐeþÐSÐ Ló»¤Qtõ NS`[Þ*Ê c§ÞÆc¨Æf NW_
LeÞþaÐLÊ @Ðc§ÆZ cÞfÞmþÐ ¼ Ð 1937 H`Þõmþç J SÊ_ç ]ÊB cÐj `õÐ¯Æ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ
`õ^Ð_c§ÑÆ bþÐaÒeþ c§ÞÆc¨Æf NW_ LÒmþ ¼ Ð cÐuÐ[Ð ÒNÐeþÐQÐt `p_Ð¯ÆL J Òc×mþaÑ
mþ[Þ$Ê¼eþ eþkcÐ_ \ÞÒmþ [Ð*eþ @_Ô ]ÊBSZ c§ÑÆ ¼ Ð
1937 SÊmþÐBÒeþ aÞhè_Ð\ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ LÕÒNõj c§Þc¨Æf NW_ LmþÐ ¼ Ð
_Þ[ÔÐ_t LÐ_Ê_çÒNÐ J ÒaÐêþÐc ]ÊÒa \ÞÒmþ c§Þc¨Æfeþ @_Ô ]ÊBSZ j]jÔ ¼ Ð HkÞ
c§ÞÆc¨Æf 1939 _Òbþcèeþ cÐj 3 [ÐeÞþM `dàÔ«Æ LÐdàÔ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð _ÞSeþ ]ÊB aià
QÐeÞþcÐjeþ jèÁ¤ hÐj_ LÐfÒeþ `õ\c LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf @Ò_L ckrþè`ËÀ¤à `]Òl`
NõkZ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð [_ê^ÔÒeþ JXÏÞhÐ ckÐS_ `õªÆÐa (Orissa Moneylenders Bill)þ
ÒkmþÐ @_Ô[c¼ ¼ Ð 1939 SÊ_ç cÐjÒeþ NókÑ[ HkÞ `õªÆÐa $¼fÒeþ ckÐS_cÐ_*Ê
`&ÑLeþZ LeÞþaÐLÊ _ÞÒ]àh ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ FZNõkÑ[Ð*WÐeÊþ @_ÔÐ¯Æ bþÐaÒeþ
jÊ^ @jÊmþ LÒmþ jeþLÐeþ ]¨ÆaÞ^Ð_ LeÞÒþ a ÒaÐmÞþ aÔayÐ ekÞmÐþ ¼ Ð @_Ô HL ckrþè`À Ë ¤à
@ÐB_ç "JXÏÞhÐ lÊ]õQÐiÑ eÞþmÞþ$¼ç HœÆç' (Orissa Small Holders Relief Act) @_ÊdÐ¯ÑÆ
MSZÐ ScÐ LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞaÐ lÊ]õQÐiÑeþ ScÞ aÐSÔÐ© ÒkaÐ `ËaàeÊþ jÞbÞþmþç ÒLÐVàeþ
jè[§Æ @_Êc[ÞLÊ SeÊeÑþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð @^ÞL Lcà_ÞdÊ¦ÞÆ jó½Þ¤ LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ jeþLÐeþ
[Ðf J MSÊeÞþ eþjeÊþ NÊXÏ [Þ@ÐeÞ,þ hÞ= _ÞcÙ[ D`LeþZ, eÊþ`Ð [ÐeþLjÞ LÐc, QcXÏÐ
hÞÁ¤ J kªÆ[«ÆLÊ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS hÐj_Òeþ at ÒkÐB dÐB\ÞaÐ mþaZ
hÞÁ¤LÊ `Ê_ÓyÐ`_ LeÞþaÐ jLÐÒh jeþLÐeþ ÒLÒ[L `]Òl` Ò_Òmþ ¼ Ð jeþLÐeþ*
`leÊþ jèÒ]hÑ `]Ð\àeþ @^ÞLeÊþ @^ÞL cÐ[õÐÒeþ aÔakÐe`ÐBÜ aÞbÞþ_ï aÞbþÐNLÊ _ÞÒ]àh
]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð "JXÏÞhÐ _ÞhÐ jÕÒhÐ^_ `õªÆÐa-1939' (The Opium (Orissa)

Ammendment Bill-1939) HaÕ "JXÏÞhÐ _ÞhÐ _ÞaÐeþZ `õªÆÐa' (The Orissa
Prohibition Bill) _ÐcL ]ÊBVÞ ckrþè`ËÀ¤à `õªÆÐaLÊ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ NókÑ[ LeÞþ jeþLÐeþ
_ÞhÐ]õaÔeþ aÞLõÑ D`Òeþ LVLZÐ SÐeÞþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1920 J 30 ]hLÒe JXÏÞhÐeþ `[õ`[õÞLÐÒeþ cWÐ^Þ`[Þ J ck«ÆcÐ_* ]Ê_àÑ[Þ
aÞeÊþwÒeþ `õaf S_c[ `õLÐh `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ScÞ]ÐeþcÐ_* èÞþ cW ck«ÆcÐÒ_
jeþLÐeþeþ jc\à_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó Ò]ÒaÐrþeþ jƒÆrÞþLÊ ÒjcÐÒ_ _ÞS jèÐ\àÒeþ
aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞhè_Ð\ ]Ðj* c§Þc¨Æf 1938Òeþ JXÏÞhÐ Ò]ÒaÐrþeþ `õªÆÐa
(The Orissa Hindu Religions Endowment Bill) LÊ aÞ ^ Ð_jbþ Ð Òeþ Nó k Ñ[
LeþÐBÒmþ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ Ò]ÒaÐrþeþ jƒÆrÞþ SÒZ LcÞj_eþ* [rþèÐa^Ð_Òeþ eþkÞa
HaÕ D_ï[ÞcËfL LÐdàÔÒeþ aÞ_ÞdÊ¦Æ Òka ÒaÐmÞþ aÔayÐ eþkÞmþÐ¼¼Ð HkÐ LÕÒNõj
c§ÞÆc¨Æfeþ ÒmþÐL`õÞ¯Æ[ÐLÊ aówÞ LmþÐ ¼ Ð
hÞlÐeþ D_ï[Þ`ÐBÜ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf ÒLÒ[L ckrþè`ËÀ¤à `]Òl` Ò_B\ÞmþÐ ¼ Ð
eþÐSÔeþ `õÐ¯Æ 25VÞ ²ÊÆmÒçþ eþ ckÐ[êÐ NÐuÑ* Òc×fÞL hÞlÐeþ `õÒ¯ÆÐN LeþÐNmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ
^tÐcËfL hÞlÐeþ aÔayÐ eþkÞmÐþ ¼ Ð JXÏÞhÐ`ÐBÜ HL jè[§Æ aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æ yÐ`_ LeÞa þ ÐLÊ
`õÐeþc÷ÞL ÒdÐS_Ð `õªÊÆ[ LeþÐNmþÐ, dÐkÐ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ* Ò_[ó[èÒeþ NWÞ[ cÞfÞ[
c§Þc¨Æf ]èÐeþÐ 1944Òeþ DLúf aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æeþ yÐ`_Ð `Òeþ cËrà eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð
`õLÐh\ÐD LÞ, H jÕ`LÙ[ HL aÞmþç 1943 aÞ^Ð_jbþÐÒeþ NókÑ[ ÒkaÐ `Òeþ @yÐ¯ÑÆ
bþÐaÒeþ LVL ÒeþÒbþ_çjÐ LÒmþSÒeþ HkÐ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
LÕÒNõ j c§Þ Æ c ¨Æ f jc¯Æ Ò eþ eþ Ð SÒ_ß [ Þ L atÑcÐ_*Ê cÊ ¦ Æ Leþ Ð Nmþ Ð ¼¼Ð
c§ÞÆc¨ÆfÒdÐNÊÜ þ ÒmþÐL _ÞXÏeþ ÒkÐB `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_Òe ÒdÐN Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð
LÕÒNõjÒdÐNÊÜ NXÏSÐ[Òeþ Ò`ÐmÞþjeþ ]c_ D`Òeþ c^Ô _Þ¯Æ§ÆZ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ
LÐeþZeÊþ 1938-39 LÕÒNõj c§Þc¨Æf jc¯ÆÒeþ `õÐ¯Æ jcªÆ NXÏSÐ[Òeþ @ÐÒtÐf_
Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcLÊ
NXÏSÐ[LÊ akÊf bþÐÒa aÞªÆÐeÞþ[ ÒkaÐÒeþ jkÐ¯ÆL jÞw ÒkmþÐ ¼ Ð ÒmþÐL LÕÒNõjLÊ
BÕÒeþS hÐj_eþ aÞLÁ¤ eË`Òeþ Ò]MÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ]ÊB aiàeþ hÐj_LÐf c^ÔÒeþ LÕÒNõj
c§ÞÆc¨Æf ÒmþÐL* bÞþ[Òeþ BÕÒeþScÐ_* `õ[Þ HL _Þbþà¯Æ bþÐa jó½Þ¤ LmþÐ ¼ Ð ÒaÐ^kÊH
HkÐ kÚ ÒkDRÞ aÞhè_Ð\ ]Ðj c§ÞÆc¨Æfeþ jaÊWÐeÊþ aXÏ D`mþ•ÞÆ ¼ Ð
1939Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ bþÐeþ[Ñ¯ÆcÐ_*
aÞ_Ð èþÐchàÒeþþ bþÐeþ[LÊ dÊwÒeþ `lbÊþ¦Æ LÒmþ ¼ Ð HkÞ _Þ¹¤rÞþeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþ Ò]heþ
aÞbÞþ_ï `õÒ]hÒeþ c§Þc¨ÆfeþÊ BªÆ$¼Ð Ò]aÐLÊ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj _ÞS ÒmþÐL*Ê _ÞÒ]àh
Ò]mþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ 4 _Òbþcèeþ 1939Òeþ aÞhè_Ð\ ]Ðj c§ÞÆc¨Æf Bª$¼Ð `õ]Ð_

LÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ ]ÊBaià `dàÔ«Æ NbþÀ¤àeþ hÐj_LÐdàÔ èÞþQÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð 1941
_ÒbþcèeþÒeþ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ ckÐeþÐSÐ*Ê ]èÞ[Ñ¯Æ \eþ c§ÞÆc¨Æf NW_ LeÞþaÐLÊ @Ðc§ÆZ
LeþÐNmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjeþ ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ J _ÑfL¶¤ ]Ðj @Ð]Þ HkÐLÊ jc\à_ LeÞþ
]feÊþ akÞ´ó[ ÒkÒmþ ¼¼Ð 1941eÊþ 1944 `dàÔ«Æ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ Ló»¤Qtõ
NS`[Þ * `õ ^ Ð_c§Þ [ è Ò eþ c§Þ Æ c ¨Æ f NWÞ [ Òkmþ Ð ¼¼Ð `õ Ð ¦Æ _ LÕÒNõ j Ò_[Ð
ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ J cÊjmÞþcç mÑþNç j]jÔ @a]Êeþç ÒhÐbþ_ MÐÜ \ÞÒmþ c§ÞÆc¨Æfeþ
@_Ô ]ÊB SZ j]jÔ ¼ Ð LÕÒNõjeþ @_Ô ÒLÒ[L Ò_[Ð d\Ð: _ÑfL¶¤ ]Ðj, @Vf
aÞkÐeÑþ @ÐQÐdàÔ, ]ÞaÐLeþ `p_Ð¯ÆL J d]ÊcZÞ cÕNeþÐS c^Ô HkÞ jc¯ÆÒeþ ]f
[ÔÐN LeÞþ cÞfÞ[ c§Þc¨Æfeþ jc\à_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
`õN[ÞhÑf eþÐS_Ñ[Þeþ @bÊÔþ]¯Æ

1930 ]hLeþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eþÐS_Ñ[Þeþ HL `õcÊM aÞÒhi[è ÒkmþÐ
`õN[ÞhÑf eþÐSÒ_ß[ÞL aÞQÐeþ^ÐeþÐeþ @bÊÔþ]¯Æ ¼ Ð @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_eþ @ajÐ_
`Òeþ aÞÒhiLeÞþ dÊaÒNÐºÑ¤ c^ÔÒeþ ÒOÐeþ _ÞeþÐhÐ Ò]MÐNmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjþ Ò_[ó[èÒeþ
þ j$¼f[Ð cÞfÞa ÒaÐmÞþ þ dÊaÒNÐºÑ¤eþ @ÐyÐ ekÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ aÞhè ªÆeþÒeþ
dÊwÒMÐeþ J ^èÕjLÐeÑþ $¼ÐjÑaÐ]Ñ h¦ÞÆeþ @bÞaówÞ èÞþmþlÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÐbÞH[ç
eÊþiçÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ Ò_[ó[è Dbþ¯Æ $¼ÐjÑaÐ] J jÐcõÐSÔaÐ]LÊ j$¼f[Ðeþ jk aÞÒeþÐ^
LeÊþRÞ ÒaÐmÞþ dÊaÒNÐºÑ¤* c^ÔÒeþ aÞhèÐj SÐ[ ÒkmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ @Ð]ÞaÐjÑ, LóiL J
hõcÞLcÐ_*Ê jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcLÊ @ÐZÞaÐLÊ ÒkÒmþ LÕÒNõj Ò_[ó[è aÐkÐÒeþ HL aÞLÁ¤
Ò_[ó[è jó½Þ¤ LeÞþaÐLÊ Òka ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_¤ @_Êbþa LÒmþ ¼¼Ð SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ
Ò_[ó[è `õ[Þ ÒjcÐ_* @ÐyÐ EZÐ ÒkaÐLÊ mþÐNÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ` JXÏÞhÐ
jÒc[ Ò]heþ aÞbÞþ_ï eþÐSÔÒeþ aÐc`xÑ `õN[ÞhÑf eþÐS_Ñ[Þeþ @bÊÔþ]¯Æ ÒkmþÐ ¼ Ð
H\ÞÒeþ Db¯Æ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ J LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ jÐcÞmþç \ÞÒmþ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ aÞLÁ¤
bþÐaÒeþ HkÞ ÒNÐºÑ¤ `õ[ÞºÞ¤[ ÒkaÐLÊ DÒ~hÔ eþMÞ\ÞÒmþ j[Ô, cÐ[õ LÕÒNõjeþ aÞÒeþÐ^Ñ
ÒkaÐLÊ ÒjcÐÒ_ QÐkÊÜ _\ÞÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ R[õRÐ¯ÆÐ [Òf ÒjcÐ_*eþ
@bÊÔþ]¯Æ OVÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
1933 cjÞkÐ Òc' cÐjÒeþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ* Ò_[ó[èÒeþ JXÏÞhÐÒe `õN[ÞhÑf
ÒNÐºÑe þ cËf]Ê@Ð `XÏÞmþÐ ¼ Ð cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑþ J jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ @Ð]Þ @Á¤ ÒLÒ[
SZ cÐ[õ ÒjÒ[ÒaÒf HkÞ ÒNÐºÑ¤Òeþ jÐcÞmçþ \ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ JXÏh Þ Ð LÕÒNõj jÐcÔaÐ]Ñ
LcàÑ jÕO _ÐcÒeþ HL jÕNW_ NYÏÞ\ÞÒmþ ¼ Ð jbÔcÐÒ_ aÔ¦ÞÆN[ jƒÆrÞþ LeÞþÒa _ÐkÚ
HaÕ _ÞS _ÐcÒeþ \ÞaÐ jƒÆrÞþLÊ jÕOLÊ ]Ð_ LeÞþÒa ÒaÐmÞþ ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ

jË[õÒeþ _aLó»¤ J cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑþ _ÞSeþ jƒÆrÞþ J NkZÐ ]Ð_ LÒmþ ¼ Ð HkÞ `Ê&ÞÒeþ
"jÐeþ\Þ' HaÕ `Òeþ "LóiL' _ÐcÒeþ `õN[ÞhÑf `[õÞLÐ `õLÐhÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
1934 cjÞkÐÒeþ aÞkÐeþeþ `ÐV_ÐWÐÒeþ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ `ÐVÙeþ NW_
ÒkmþÐ ¼ Ð S¯Æ`õLÐh _ÐeþÐ¯ÆZ, @ÐQÐdàÔ _Òeþtõ Ò]a, @QÊÔ[ `pawà_ @Ð]Þ HkÐeþ
`õcÊM Ò_[Ð ¼ Ð JXÏÞhÐeþ jÐcÔaÐ]Ñ jÕO HkÞ `ÐVÙÒeþ jÐcÞmþç ÒkmÐ ¼ Ð HL jaàbþÐeþ[Ñ¯Æ
ªÆeþeþ jÕNW_ jk ÒdÐXÏÞ _ÒkÒmþ eþÐS_Ñ[ÞÒeþ jÕOeþ aÞÒhi `õbþÐa eþkÞa _ÐkÚ
ÒaÐmÞþ Ò_[óaót @_Êbþa LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ `ÐVÙ Ò_[óaót
aÞbÞþ_ï `õÒ]hÒeþ @ÐqfÞL ªÆeþÒeþ S_ê Ò_B\ÞaÐ jcÐSaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤NÊXÏÞL jk jc_è¯Æ
yÐ`_ LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
1934Òeþ JXÏÞhÐeþ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ `ÐVÙÒeþ `õÐZ_Ð\ `p_Ð¯ÆL, NÊeÊþ
QeþZ `p_Ð¯ÆL, @_«Æ `p_Ð¯ÆL, bþNa[Ñ QeþZ `ÐZÞNõÐkÑ @Ð]Þ ÒdÐN Ò]Òmþ ¼ Ð
`õÐZ_Ð\ J NÊeÊþ QeþZ LÐhÑ aÞ]ÔÐ`ÑWÒeþ @^Ô¯Æ_ LÐfÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ aÞQÐeþ]èÐeþÐ
`õbþÐaÞ[ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð bþNa[Ñ `ÐV_Ð aÞhèaÞ]ÔÐf¯ÆÒeþ LcÊÔ_Þ½¤ @ÐÒtÐf_ jk
jÕ`ó¦Æ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð HcÐÒ_ jcÒªÆ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤cÐ_* jk cÞhÞ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤
`ÐVÙÒeþ LÐdàÔ LÒmþ ¼ Ð jcÒªÆ cÞhÞ LóiL J `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_Òeþ jLõÞ¯Æ bËþcÞLÐ
NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ, dÐkÐ `ËaàeÊþ @ÐÒmþÐQ_Ð ÒkÐB jÐeÞþRÞ¼ Ð
"jÐeþ\Þ' J "LóiL' \ÞmþÐ HkÞ ÒNÐºÑ¤eþ cÊM`[õ ¼ Ð 1935Òeþ ÒjcÐÒ_ jnÞ eþÐD[
eþÐ¯,Æ @_«Æ `p_Ð¯ÆL, LÐfÞtÑ QeþZ `ÐZÞNõÐkÑ @Ð]Þ* jÐ=Òeþ "_adÊN jÐkÞ[Ô
jÕj]' NW_ LÒmþ ¼ Ð jÕj]eþ DÒ~hÔLÊ jÊ¸¤½¤ LeÞþ 1939Òeþ "eþ¦ÆhÞMÐ' `[õÞLÐ
ÒmþMÞ\ÞmþÐ - ""JXÏÞhÐÒeþ NZ @ÐÒtÐf_ [Ñaõ[eþ ÒkD\ÞÒmþ ÒkÜþ, ÒjkÞ [Êf_ÐÒeþ NZ
jÐkÞ[Ôeþ `õN[Þ jÐ^Þ[ ÒkÐB`ÐeÞþ _ÐkÚ ¼ Ð NZ @ÐÒtÐf_LÊ @ÐÒNB Ò_aÐÒeþ HL ¸¤½¤
@ÐbÞþcÊMÔeþ @ÐahÔL[Ð eþkÞRÞ ¼ Ð _adÊNeþ jÐkÞ[Ô Ló[ÞNÊXÏÞL jcªÆ `õLÐeþ @Z-
jÐcõÐSÔaÐ]Ñ h¦ÞÆ`ÐBÜ HL _Ë[_ dÊNeþ jÕÒ]h ak_ LeÞþaÐ jkÞ[ ÒjcÐ_*Ê HkÞ
@ÐÒtÐf_eþ @ÐbÞþcÊMÔ aÊTþÐBaÐ_ÞcÞrþ @bÞþÒ`õ[ ¼ Ð''
`õN[ÞhÑf ÒNÐºÑ¤ aÐ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ `ÐVÙ DèþLÊ HL Ò]MÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
cÐ[õ [Ð' bÞþ[Òeþ Dbþ¯Æ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ J LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ eþkÞ\ÞÒmþ HaÕ Dbþ¯Æ*
c^ÔÒeþ [Ñaõ `õ[Þ]ètèÞ[Ð eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ jaàbþÐeþ[Ñ¯Æ ªÆeþÒeþ ÒdcÞ[Þ \ÞmþÐ, JXÏÞhÐ
ªÆeþÒeþ c^Ô jc eËþ`Òeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤cÐ_* @bÞÒdÐN Òd cÐLàjaÐ]
]èÐeþÐ `õbþÐaÞ[ LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ LÕÒNõj J ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤cÐ_*Ê _ÞS ]feþ `õbþÐa aÞªÆÐeþ
DÒ~hÔÒeþ aÔakÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒaßQÐeÞþL ]ó½Þ¤eÊþ Dbþ¯Æ ÒNÐºÑ¤ c^ÔÒeþ ÒOÐeþ
`Ð\à L Ô eþ k Þ \ Þ m þ Ð ¼¼Ð LÕÒNõ j eþ D`_Þ Ò ahaÐ]aÞ Ò eþ Ð ^Ñ Ò_[ó [ è D`Òeþ

LcÊÔ_Þ½¤cÐ_*eþ @ÐyÐ _\ÞmþÐ ¼¼Ð NÐuÞSÑ* @kÞÕjÐ J j[ÔÐNõk cÐNàÒeþ c^Ô
ÒjcÐ_*eþ bþ e þ j Ð _\Þ m þ Ð ¼¼Ð bþ Ð eþ [ aÐkÐÒeþ \Þ a Ð LcÊ Ô _Þ ½ ¤ @ÐÒtÐf_ jk
ÒjcÐ_*eþ jÕ`ó¦ÞÆ \ÞmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ ]ó½ÞeÊþ Ò]MÞÒmþ, LcÊÔ_Þ½¤cÐ_*eþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]
Ò]h c^ÔÒeþ jÑcÞ[ _\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjcÐ_* ÒjîÐNÐ_ç \ÞmþÐ- ""]Ê_Þ@ÐÜeþ jaàkeþÐ HL
kÊ@ ¼ Ð'' BÕmþ¨Æeþ aÞhè ªÆeþÒeþ LcÊÔ_Þ½¤cÐ_* `õ[Þ h[öã[Ð bþÐa eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð BÕÒeþS
jeþLÐeþ ÒjcÐ_*Ê _ÞÒi^ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð Ò[ZÊ LÕÒNõjeþ @ÐYÏÊ@ÐfÒeþ bþÐeþ[Òeþ
LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤cÐÒ_ LÕÒNõj J NÐuÞSÑ* jcÐÒmþÐQ_Ð
LeÞþaÐ jÒrþè h[öã[Ð eþMÞ _\ÞÒmþ ¼¼Ð LcÊÔ_Þ½¤cÐ_*Ê ÒjcÐÒ_ jÒtk ]ó½Þ¤Òeþ
Ò]MÊ\ÞÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ jÐcÔ J eþÐ½õÑ¤¯Æ[ÐLÊ ÒjcÐÒ_ jcÐ_ ckrþè Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ ]fÒeþ eþkÞaÐ jÒrþè [Ð' c^ÔÒeþ
HL jè[§Æ ÒNÐºÑ¤ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð _adÊN jÐkÞ[Ô jÕj] ÒjcÐ_* Lróà[èÒeþ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
bþNa[Ñ QeþZ `ÐZÞNõÐkÑ* jÕ`Ð]_ÐÒeþ "@Ð^Ê_ÞL' _ÐcL HL cÐjÞL `[õÞLÐ c^Ô
1936-37Òeþ ÒjcÐÒ_ `õLÐh LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ _ÞMÞf JXÏÞhÐ RÐ[õ jÒ®¤f_
NYÏÞ [ÐkÐeÞþ cÐ^ÔcÒeþ RÐ[õcÐ_* c^ÔÒeþ eþÐSÒ_ß[ÞL jÒQ[_[Ð jó½Þ¤ LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð
1937Òeþ jÒ®¤f_ eþÐSÒ_ß[ÞL ]ÐaÞcÐ_ D[ÿÐ`_ LmþÐ ¼ Ð 1937 @N½¤ 22
[ÐeÞþMÒeþ @_«Æ `p_Ð¯ÆL ckÐ[êÐNÐuÑ*eþ ]óYÏ jcÐÒmþÐQ_Ð LeÞþ ÒmþMÞ\ÞÒmþ Òd,
""NÐuÑaÐ] dÊa jcÐSLÊ ]Êaàf LeÞþ Ò]BRÞ¼ Ð _ÒQ[ç Ò¸¤_ç [\Ð SÐ`Ð_Òeþ dÊa jcÐS
arþàcÐ_ ÒdèÞþ LÐdàÔ LeÊRþ Þ, @ÐÒc c^Ô ÒjèÞþ LeÞ` þ Ðeþ«ÆÊ ¼ Ð NÊfÞÒNÐfÐ [\Ð eþ¦Æ`Ð[
aÔ[Ñ[ ÒL×ZjÞ Ò]hÒeþ jèÐ^Ñ_[Ð jc÷a _ÊÒkÜ ¼ Ð'' Òj RÐ[õ jcÐSLÊ @±Æ hÞlÐ LeÞþ
HèÞþ HL èÞþyÞ[Þ jó½Þ¤ LeÞþaÐLÊ èþÐchà Ò]B\ÞÒm,þ d~èèÐeþÐ BÕÒeþS jeþLÐeþeþ
`[_ _Þ¾Þ¤[ Òka ¼ Ð LcÊÔ_Þ½¤ aÞQÐeþeþ HL `õcÊM yfÑ \ÞmþÐ LVLeþ ÒeþÒbþ_çjÐ
LÒmSþ ¼ Ð "Ò]hL\Ð' SÊmþÐB 1938Òeþ [ÐomÔþ LeÞþ ÒmþMÞ\ÞmþÐ, ""LÞRÞ ]Þ_ c^ÔÒeþ
ÒeþÒbþ_çjÐ ckÐaÞ]ÔÐf¯Æ ÒjÐbÞHþ[ç eþÐ½õÒeþ èÞþZ[ Òka ¼ Ð [Ð'`ÐBÜ `ÊeÊþi J _ÐeÑþ
eÊþiÑ¯ÆcÐÒ_ HÒaWÐeÊþ `õQÐeþÒeþ mþÐNÞR«ÞÆ ¼ Ð ....ÒjcÐ_* c[LÊ dÞH aÞÒeþÐ^ Le«ÞÆþ,
Òj `õ[ÞLÞõ¯ÆÐhÑf ÒaÐmÞþ @bÞþkÞ[ kÊ@«ÞÆ ¼ Ð''
1938 cjÞkÐ ÒafLÊ LcÊÔ_Þ½¤ J ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤* c^ÔÒeþ c[ `Ð\àLÔ @^ÞL
ÒkmþÐ ¼ Ð LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ NÐuÞSÑ* Ò_[ó[è, Ò]heþ jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcLÊ ]Êaàf LeÊþRÞ
ÒaÐmÞþ @bÞþÒdÐN LÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æfeþ c§ÑÆcÐ_*Ê @_«Æ `p_Ð¯ÆL `Ê&ÞaÐ]Ñ
@ÐMÔÐ Ò]B ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤cÐ_* [Êf_ÐÒeþ HL DNõ[eþ LÕÒNõj aÞÒeþÐ^Ñ QÞ«ÆÐ^ÐeþÐ
`õLV LÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ LÕÒNõj ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ ]feþ Ò_[Ð bþÐaÒeþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ*
yÐ_Òeþ SÒZ LcÊÔ_Þ½¤LÊ yÐ`Þ[ LeÞa þ ÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊ\
þ ÞÒmþ ¼ Ð 1939 cjÞkÐ Òc cÐjÒeþ
LcÊÔ_Þ½¤ RÐ[õ Ò_[Ð Òaß]Ô_Ð\ eþ\ H jÕ`LàÒeþ QÞWÞ c^Ô ÒmþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð

1939 Òc' cÐjÒeþ ckÐ[êÐNÐuÑ* jk c[ `Ð\àLÔÒdÐNÊÜ jÊbÐþ i ÒaÐi $¼eJþ èÐXÏà
aîLç _ÐcÒeþ HL _Ë@Ð `ÐVÙ NW_ LÒmþ ¼ Ð HkÐ jèÐ^Ñ_[Ð`ÐBÜ hÑOõ HL aXÏ êþZeþ
@ÐÒtÐf_ ÒkaÐ L\Ð ÒaÐmÞþ dÊ¦ÞÆ aÐYÏ\ Ê ÞmÐþ ¼ Ð LÕÒNõj ]feþ aÐc`xÑ `õN[ÞhÑf ÒNÐºÑ¤
$¼eJþèÐXÏà aîLçeþ _ÞLV[eþ ÒkaÐLÊ mþÐNÞÒmþ ¼ Ð LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ _ÞS NÐuÑ aÞÒeþÐ^Ñ
jèbþÐaÒdÐNÊÜ HkÞ ]fLÊ @Ðeþc÷Òeþ ]óYÏ jc\à_ SZÐB\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ èþarþàÑ jc¯ÆÒeþ
JXÏÞhÐ LÕÒNõjeþ HL eþlZhÑf ÒNÐºÑ¤ _ÑfL¶¤ ]Ðj J ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞh* õ Ò_[ó[èÒeþ
HkÞ ]fLÊ jc\à_ Ò]Òmþ ¼ Ð S_ jc\à_`ÐBÜ jÊbþÐi ÒaÐi `ÊeÑþLÊ @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê
_ÑfL¶¤ ]Ðj @Ð]Þ ÒMÐmþÐÒMÐmÞþ jÐkÐdÔ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ $¼eJþèÐXÏà
aîLçeÊþ ]ËÒeBþ ekÞÒmþ¼Ð ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw jc¯ÆÒeþ jÊbþÐi ÒaÐi `ÊZÞ bþÐeþ[eÊþ QÐmÞþdÐB
_ÐSÑ ScàÐ_Ñeþ jc\à_ ÒmþÐXÏÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ SÊ_ç 1939Òeþ _ÐSÞ ScàÐ_Ñ `leÊþ
ÒjÐbÞHþ[ eÊþi D`Òeþ @ÐLõcZ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ jÊbþÐi ÒaÐi J
$¼eJþèÐXÏà aîLçLÊ @ÐD cÞ[õ cZÞÒmþ _ÐkÞÜ ¼ Ð
D`jÕkÐeÒeþþ H[ÞLÞ LkÞaÐ dÒ\½¤ Òka Òd, 1930 ]hLeþ B[ÞkÐj
JXÏÞhÐ`ÐBÜ MÊaç ckrþè`ËÀ¤à \ÞmþÐ ¼ Ð þ jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NW_, `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_,
c§ÞÆc¨Æf NW_ HaÕ @ÐB_ @cÐ_Ô cÐ^ÔcÒeþ mþaZ j[ÔÐNõk, @Ð]Þ OV_Ð JXÏÞhÐeþ
S_SÑa_LÊ eþÐSÒ_ß[ÞL LmþÐ Òd[ÞLÞ, BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ]eþ aÞÒeþÐ^Ñ LmþÐ
Òj[ÞLÞ ¼ Ð HkÞ LÐfÐÕhÒeþ ÒNÐVÞH `ÒV `õN[ÞhÑf ÒNÐºÑ¤ jÐ^ÐeþZ `õSÐeþ `l Ò_B
aÞhèªÆeþeþ cÐLàjaÐ]Ñ @ÐÒtÐf_ jk _ÞSLÊ ÒdÐXÏÞaÐLÊ `õ¯ÆÐj LÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ
@Ò_L `õÐ¦Æ_ mþYÏÊ@Ð LÕÒNõj Ò_[Ð lc[Ð ÒmþÐbþeþ hÞLÐeþ ÒkÐB ÒNÐºÑ¤ LtfÒeþ
SXÏÞ[ eþkÞÒmþ ¼ Ð jèÐ^Ñ_[Ð èþaràÑ jc¯ÆÒeþ hÐjL ]fNÊXÏÞL ÒdDÜjaÊ ªÆeÒþ eþ lc[Ð
eþÐS_Ñ[Þeþ hÞLÐeþ ÒkÒmþ, [Ð'eþ HL aÑS eËþ` `õ\c LÕÒNõj c§ÞÆc¨ÆfÒeþ Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞmÐþ ¼ Ð LÕÒNõj ]f 1939 _ÒbcèeÒþ eþ c§ÞÆc¨ÆfeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]mþÐ ¼ Ð `Òeþ ÒLÒ[L
LÕÒNõjþ Ò_[Ð jeþLÐeþeþ `l Ò_Òmþ ¼HaÕ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf NW_ LÒmþ ¼ Ð @\àÐ[ç HkÞ
jc¯ÆÒeþ ÒdÒ[ÒaÒf LÕÒNõj ]f HL aÔÐ`L NZ @ÐÒtÐf_eþ cËrþà eËþ` Ò_mþÐ,
ÒjÒ[ÒaÒf HkÐeþ ÒLÒ[L Ò_[Ð ]f [ÔÐN LeÞþ lc[Ðeþ @ÕhÑ]Ðeþ ÒkaÐLÊ `õ¯ÆÐj
LÒmþ ¼ Ð jÐc«ÆaNà J BÕÒeþS jeþLÐeþ jk ÒjcÐ_*eþ HZÞLÞ cÞ[õ[Ð aówÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð
HkÐ aÞÒhìiZ LeÞþ Ò]MÞÒmþ SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]Ñ eþÐS_Ñ[Þeþ @«Æ]èàtèLÊ Ò]MÐH ¼ Ð cÐ[õ
HkÐ \ÞmþÐ ÒjÒ[Òafeþ eþÐSÒ_ß[ÞL aÐªÆaÞL[Ð ¼ Ð

@N½¤ aÞ`ìa
1942 cjÞkÐ @N½¤ 9 [ÐeÞM þ eÊþ bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð Òj\Þ`ÐBÜ
HkÐLÊ @N½¤ aÞ`ìa _ÐcÒeþ ÒmþÐÒL SÐZ«ÞÆ ¼ Ð HkÐ \ÞmþÐ BÕÒeþS jeþLÐeþ aÞeÊþwÒeþ
SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõjeþ [ó[Ñ¯Æ [\Ð @«ÞÆc `dàÔÐ¯Æeþ NZ @ÐÒtÐf_ ¼ Ð E_aÞÕh h[ÐvÑeþ
Òhi [Þ_Þ ]huÞÒeþ hÞlÞ[ aÊwÞSÑaÑ* c^ÔÒeþ HL eþÐSÒ_ß[ÞL jÒQ[_[Ð eËþ`Òeþ
@Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞaÐ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_, 1942 cjÞkÐ ÒafLÊ aÔÐ`L NZ aÞ`ìaeþ
eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑ, QÐiÑ, cËmÞ@þÐ*WÐeÊþ @Ðeþc÷ LeÞþ jkeþeþ hõcÞL, RÐ[õ, aÊwÞSÑaÑ
@Ð]Þ jcªÆ aNàeþ ÒmþÐL H\ÞÒeþ jÐcÞmþ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_eþ HkÞ jÊ]Ëeþ`õjÐeÑþ
bþÐaLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ ÒmþÐÒL HkÐLÊ aÞàì ÒaÐmÞþ LkÞ\Ð«Þ¼ ÐÆ jcNõ Ò]hÒeþ HkÐ @bË[ þ `Ëaà
@ÐÒmþÐXÏ_ jó½Þ¤ LeÞþ\ÞmþÐ HaÕ @Ðeþc÷ ÒkaÐeþ `Ðq aià bÞþ[Òeþ BÕÒeþS jeþLÐeþLÊ
bþÐeþ[ RÐXÏÞ QÐmÞþdÞaÐLÊ aÐ^Ô LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
1939Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒNÐVÞH `lÒeþ BÕmþ¨Æ J $õ¼Ð_çjeþ
Ò_[ó[èÒeþ \ÞÒmþ cÞ[h õ ¦ÞÆ HaÕ @_Ô `lÒeþ \ÞÒmþ ScàÐ_Ñ, BVÐmÞþ J SÐ`Ð_eþ $¼ÐjÑaÐ]Ñ
h¦ÞÆLÊ Ò_B @lh¦ÞÆ ¼ Ð $¼ÐjÑaÐ]Ñ \ÞÒmþ BÕÒeþS jeþLÐeþ @Ò`lÐ @^ÞL ^èÕjÐ[êL J
cÐ_a[ÐaÞÒeþÐ^Ñ ¼ Ð BÕÒeþScÐ_*`ÐBÜ @^ÞL jcjÔÐ jó½Þ¤ LeÞþaÐ @\à $¼ÐjÑaÐ]LÊ
`õLÐeþÐ«ÆÒeþ jkÒdÐN LeÞþaÐ Òka ÒaÐmÞþ cÒ_ LeÞþ NÐuÑ J @_Ô LÕÒNõj Ò_[ó[è
[ó[Ñ¯Æ J @«ÞÆc `dàÔÐ¯Æeþ NZ jÕNõÐcLÊ LÞRÞ jc¯Æ`ÐBÜ VÐfÞaÐLÊ QÐkÊÜ\ÞÒm¼¼Ðþ @_Ô
`lÒeþ NZjÕNõÐceþ XÐLeþÐ Ò]aÐ`ÐBÜ Ò_[ó[è D`Òeþ ÒmþÐL*eþ QÐ` `XÏÊ\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒmþÐL* ]ó½Þ¤Òeþ h[öã aÞ`]Òeþ `XÏÞ\ÞaÐ ÒaÒf [ÐLÊ èþÐªÆ LeÞþaÐ jkS ¼ Ð Ò[ZÊ aXÏ
êþZeþ HL @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkaÐ L\Ð ¼ Ð LÕÒNõj Ò_[ó[è c^ÔÒeþ jÊbþÐi Qtõ
ÒaÐi HaÕ aÐc`xÑcÐÒ_ c^Ô @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞþaÐLÊ dÊ¦ÞÆ aÐYÏÊ\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS

jeþLÐeþ HkÞ OXÏÞjuÞ cÊkËrþàÒeþ LÕÒNõj `õ[Þ _c_Ñ¯Æ ÒkÐB bþÐeþ[Ñ¯ÆcÐ_* jkÒdÐN
ÒmþÐXÏÞaÐ L\Ð ¼ Ð cÐ[õ [ÐkÐ LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð `õÐÒ]hÞL c§Þc¨ÆfNÊXÏÞLeþ aÞ_Ð èþÐchàÒeþ
bþÐeþ[LÊ dÊwÒeþ cÞ[õ `leþ jc\à_Òeþ jÐcÞmçþ LeÞÒþ ]Òmþ ¼ Ð HkÐeþ `õ[aÞ Ð] LeÞþ 1939
_Òbþce è Òþ eþ LÕÒNõjeþ c§ÞÆc¨ÆfNÊXLÞÏ jeþLÐeþeþÊ BªÆ$¼Ð Ò]Òm,þ dÐkÐ `Ëae
à þÊ @ÐÒmþÐQÞ[
ÒkÐB jÐeÞþRÞ ¼ Ð
HkÞbþfÞ èÞþyÞ[ÞÒeþ SÐ[Ñ¯Æ LÕÒNõj J [Ð'eþ Ò_[ó[èÒeþ \ÞaÐ ckÐ[êÐNÐuÑ*
`ÐBÜ @ÐÒtÐf_LÊ Ò_B _Þ¹¤rÞþ Ò_aÐ LWÞ_ ÒkÐB `XÏÞmþÐ ¼ Ð 1940 cjÞkÐÒeþ NÐuÞ
aÔ¦ÞÆN[ j[ÔÐNõk @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð LcàÑcÐ_* cÒ_ÐafLÊ @[ÊV eþMÞaÐ jLÐÒh HkÐ
\ÞmþÐ HL jÑcÞ[ @ÐÒtÐf_ ¼¼Ð 1942 H`õÞmþçÒeþ jeþLÐeþ dÊwÒeþ LÕÒNõjeþ
jkÒdÐN`ÐBÜ LÞõ`çj cÞh_LÊ bþÐeþ[ Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð jÐeþ ½¤ÐÒ$¼ÐXÏà LõÞ¿¤* @^Ôl[ÐÒeþ
NWÞ[ HkÞ cÞh_ bþÐeþ[eþ jèÐ^Ñ_[Ð`ÐBÜ ÒL×ZjÞ ÒWÐjç `]Òl`LÊ jèÑLÐeþ LmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
$¼fÒeþ LÕÒNõj [ÐLÊ @NõÐkÔ LmþÐ ¼ Ð H\ÞeÊþ @ÐkÊeÞþ c^Ô ¸¤½¤ ÒkmþÐ Òd, BÕÒeþScÐÒ_
$¼ÐjÑaÐ]eþ @ÐLõcZ jÒrþè bþÐeþ[eþ ]ÐaÞLÊ cÐ_ÞÒ_B `õLó[ jkÒdÐN `ÐBaÐ mþlÔÒeþ
_ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð jeþLÐeþeþ @_c_Ñ¯Æ[Ð ÒmþÐL*Ê @^ÞL DNõ LmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ dÊwÒdÐNÊÜ
]eþ]Ðc aówÞ c^Ô ÒmþÐL*Ê jeþLÐe aÞÒeþÐ^Ñ LmþÐ ¼ Ð HjaÊ aÔ[Ñ[ dÊwÒeþ ]lÞZ `Ëaà
HjÞ@ÐÒeþ SÐ`Ð_eþ @ÐhÊ j$¼f[Ð J aÞõVÞhçeþ [Ñaõ aÞ$¼f[ÐeÊþ cÒ_ ÒkmþÐ Òd BÕÒeþS
jeþLÐeþ Òd ÒL×ZjÞ jc¯ÆÒeþ bþÐeþ[Òeþ SÐ`Ð_ @ÐLõcZeþ j®¤çÊMÑ_ Òka HaÕ [ÐLÊ
`õ[Þk[ LeÞþ _`ÐeÞþ SÐ`Ð_ bþfÞ HL $¼ÐjÑaÐ]Ñ h¦ÞÆ kÐ[Òeþ Ò]hLÊ RÐXÏÞ `fÐBa ¼ Ð
cÐf¯Æ J acàÐÒeþ aõÞVÞhçcÐÒ_ èþÐS¯Æeþ j®ÊMÑ_ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð 1943Òeþ
@Ð¨ÆÐcÐ_ J _ÞÒLÐaeþ ]èÑ``Ê& c^Ô aÞõVÞhç kÐ[eÊþ SÐ`Ð_ kÐ[LÊ QÐmÞþNmþÐ ¼ Ð HkÞ
yÞ[ÞÒeþ Dbþ¯Æ BÕÒeþS D`_ÞÒahaÐ] J SÐ`Ð_Ñ jÐceÞL þ $¼ÐjÑaÐ]eÊþ Ò]hLÊ jÊel þ Þ[
LeÞþaÐ_ÞcÞrþ HL aÔÐ`L NZ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞþaÐLÊ NÐuÑ _Þ¹¤rÞþ Ò_Òmþ ¼ Ð
1942 SÊmþÐB 14 [ÐeÞþM ]Þ_ JèÐwàÐWÐÒeþ LÕÒNõjþ LÐdàÔLÐeÑþ LcÞVÞeþ ÒaßWL
@_ÊºÞ¤[ ÒkmþÐ ¼ Ð [kÚÒeþ bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞþaÐLÊ yÞeþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð
1942 @N½¤ 8 [ÐeÞþM ]Þ_ cÊcèÐB(aÒcè)eþ ÒNÐJèÐmÞ@þÐÒV*WÐÒeþ @MÞf bþÐeþ[
LÕÒNõj LcÞVÞeþ ÒaßWLÒeþ HkÞ _Þ¹¤rÞþLÊ LÐdàÔLÐeÑþ LeþÐNmþÐ ¼ Ð ÒaßWLyfÑ j®ÊMÒeþ
HL[õÞ[ S_ jcÐNceÊþ ¸¤½¤ ÒkmþÐ Òd, @ÐN[ NZ-@ÐÒtÐf_eþ `õbþÐa ]ÑOàyÐ¯ÑÆ J
jÊ]Ëeþ`õjÐeÑþ Òka ¼ Ð
@N½¤ aÞ`ìaLÊ cËfeÊ ]c_ LeÞþaÐ jLÐÒh jeþLÐeþ jcªÆ aÒtÐaªÆ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
aÒcèÒeþ HL[õÞ[ LÕÒNõjeþ Ò_[óaNà*Ê 9 [ÐeÞþM ÒafLÊ NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ HaÕ
@SZÐ yÐ_cÐ_*Òeþ @VL eþMÐNmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjLÊ _ÞiÞw ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjLÊ

a]_Ðc LeÞþaÐ`ÐBÜ [\Ð jeþLÐeÑþ ]c_LÊ dÊ¦ÞÆjÞw LeÞþaÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ LÕÒNõj
aÞeÊþwÒeþ _Ð_Ð @bÞþÒdÐN @ÐZÞÒmþ ¼ Ð [kÞÜÒeþ LÕÒNõjeþ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ NW_
LeÞþaÐ, aõÞVÞhç aÔ¦ÞÆcÐ_*Ê jÐcÐSÞL aÐjt LeÞþaÐ, NÐuÞ*eþ _ÞSLÊ aÞÒ]õÐkÑ J aÞõVÞhç
_ÐNeÞþL[ÐLÊ [ÔÐN LeÞþaÐ Ò_B ÒOÐiZÐ LeÞþaÐ, eþÐªÆÐeþ Ò`Ðmþ bþÐ=ÞaÐ, jeþLÐeÑþ
LcàQÐeÑþcÐ_*Ê QÐLÞeÞeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]aÐLÊ `õarþàÐBaÐ, Òeþf QfÐQfÒeþ `õ[ÞauL
jó½Þ¤ LeÞþaÐ, ÒVmÞþNõÐ$¼ç ÒdÐNÐÒdÐNÒeþ aÐ^Ð D`ù_ï LeÞþaÐ, aÞ_Ð VÞLVÒeþ Òeþf dÐ[õÐ
LeÞa þ Ð @Ð]Þ DÒmþM
î \ÞmÐþ ¼ Ð jeþLÐeþ* @bÞÒþ dÐN ÒdÒ[ÒaÒf ÒmþÐLÒmþÐQ_þLÊ @ÐjÞmÐþ ,
ÒmþÐL ÒjjaÊLÊ LÕÒNõjeþ DÒ~hÔ cÒ_LeÞþ LÐdàÔLÐeÑþ LeÞþaÐLÊ mþÐNÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ
@N½¤ aÞ`ìa kÞÕjÐ[êL eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð LÕÒNõjeþ Ò_[óaót NÞeþ$¼ ÒkÐB \ÞaÐeÊþ ÒmþÐL*Ê
HjaÊ LÐdàÔeÊþ aÐeþZ jÊwÐ LeþÐdÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð @N½¤ `õªÆÐaeþ @ÐÒmþÐQ_Ð ÒaÒf
aÔÐ`L ]c_eþ @Ðh*Ð LeÞþ NÐuÑ jÊ¸¤½¤ LeÞþ\ÞÒmþ Òd "Leþ aÐ ce'þ Òka HkÞ aÞ`ìaeþ
cËfc§Æ ¼ Ð ]c_ÒdÐNÊÜ d]Þ LÕÒNõj ÒmþÐL* `ÐMÒeþ `kqÞaÐLÊ @jc\à kÊH, Ò[Òa
`õÒ[ÔL jèÐ^Ñ_[ÐLÐcÑ _ÞÒS _ÞSeþ `\ `õ]hàL ÒkÒa ¼ Ð NÐuÑ*eþ HkÞ _ÞÒ]àh
ÒmþÐL*Ê _ÞS _ÞS cÒ[ @ÐÒtÐf_eþ `xÐ _ÞwàÐeþZ LeÞþaÐLÊ @ajeþ Ò]mþÐ ¼ Ð HkÐ
$¼fÒeþ @N½¤ aÞ`ìa @ÐD @kÞÕj eþkÞ`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð ÒmþÐL Ò`Ð½¤ @$Þ¼jç mÊþVÞ Ò_Òm,þ
Òeþf^ÐeþZÐ D`ÐXÏÞ Ò]Òm,þ ÒVmÞN þ Ðõ $¼ç [Ðeþ LÐVÞ Ò_Òmþ, jeþLÐeÑþ @$Þ¼jN
ç X
Ê ÏÞL D`Òeþ
@ÐLõcZ LÒmþ [\Ð aÞbÞþ_ï yÐ_Òeþ jcÐ«ÆeÐf jeþLÐeþ NW_ LÒmþ ¼ Ð @Á¤ jc¯Æ
c^ÔÒeþ "bþÐeþ[ RÐXÏ @ÐÒtÐf_' HL aÔÐ`L aÞ`ìaeþ eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð
Ò]heþ @_Ô `õÒ]hNÊXÏÞL bþfÞ JXÏÞhÐÒeþ c^Ô 9 @N½¤ `õ[ËÔiÒeþ @^ÞLÐÕh
LÕÒNõj Ò_[Ð*Ê NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ¼ Ð HkÞ Ò_[Ð* c^ÔÒeþ \ÞÒmþ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑ,þ
_aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ eþcÐÒ]aÑ, bþÐNÑeþ\Þ ckÐ`Ð[õ, aÞhè_Ð\ ]Ðj, _Þ[ÔÐ_t LÐ_Ê_çÒNÐ,
eþÐSLó»¤ ÒaÐi, jÊÒeþtõ _Ð\ `p_Ð¯ÆL, `õÐZLó»¤ `YÏÞ@ÐeÑ,þ c]_ ÒcÐk_ `p_Ð¯ÆL,
j]ÐhÞa [Þõ`ÐWÑ, eþÐ^ÐLó»¤ aÞhèÐjeþÐ¯,Æ c_ÒcÐk_ ÒQ×^ÊeÑ,þ eþÐ^Ð_Ð\ eþ\, @ÐQÐdàÔ
keÞþkeþ ]Ðj, ÒmþÐL_Ð\ cÞhõ, jÊ^Ñeþ ÒOÐi, _ÑfÐcèeþ ]Ðj J ck®¤] @Tþeþ ¼ Ð ÒjkÞ]Þ_
(9 @N½¤ 1942) jeþLÐeÑ ÒNÒSVÒeþ LÕÒNõjeþ 38VÞ LÐdàÔÐf¯ÆLÊ Òa@ÐB_ç
ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ HaÕ ÒjNÊXÏÞLeþ jcªÆ @ÐjaÐa`[õLÊ aÐSÔÐ©Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ
`Òeþ @ÐÒtÐf_ @ÐD aXÏ Ò_[Ð* _Þ¯Æ§ÆZÒeþ eþkÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ dÊaLcàÑ J
RÐ[õ, @Ð]ÞaÐjÑ J jÐ^ÐeþZ LcàÑ HZÞLÞ @ÐÒtÐf_LÊ èÞþQÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ @N½¤
aÞ`ìa kÞÕjõ ÒkaÐLÊ @ajeþ `ÐBmþÐ ¼ Ð
aÒcèeþ LÕÒNõj ÒaßWLÒeþ JXÏÞhÐeþÊ kÒeþLó»¤ ck[Ða, cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑ,þ jÊÒeþtõ
_Ð\ ]ÞèÒa]Ñ, `õkmþîÐ] eþÐ¯Æ mþÐW J mþlêÑ _ÐeþÐ¯ÆZ cÞhõ eþÐSÔ `õ[Þ_Þ^Þ bþÐÒa ÒdÐN
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð @N½¤ 11 J 12 ÒafLÊ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ J cÐf[Ñ Ò]aÑ LVL

Ò$¼e@ þÞ ÐjÞaÐ `Òeþ HL NÊ©Æ jÕNW_ bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_ LÕÒNõjeþ LÐdàÔ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð
LÕÒNõj aÐrþàÐ J j[Ô jcèÐ] _ÐcL aÊÒmþVÞ_ç aÐkÐeþ LeÞþ jÊÒeþtõ_Ð\ ]èÞÒa]Ñ
ÒjNÊXÏÞLÊ LÒmþS RÐ[õcÐ_* kÐ[Òeþ aÞbÞþ_ï yÐ_LÊ Ò`õeþZ LÒmþ ¼ Ð c\ÊeþÐ_t jÐkÊ
J ÒN×eþ Q tõ ]Ðj \Þ Ò mþ [Ð*eþ `õ ^ Ð_ jkÒdÐNÑ ¼¼Ð aÊ Ò mþ V Þ _ ç cÐ^ÔcÒeþ
SÞmþîÐcÐ_*Òeþ NÊ©Æ jÕNW_ yÐ`_ LeÞþaÐLÊ [\Ð NÞeþ$¼ _ ÒkÐB "@¨ÆeþNõÐD¨'Òeþ
\ÞaÐ LcàÑcÐ_* c^ÔÒeþ jkÒdÐN eþlÐ LeÞþaÐLÊ D]Ôc LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐRXÏÐ
RÐ[õ, aÔajÐ¯Ñ,Æ Ò`ÐmÞþj J @_ÔÐ_Ô jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ*Ê aÞ`ìaÒeþ ÒdÐNÒ]aÐLÊ
Ò`õeþZÐ ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð @ÐSÐ] `qÐ¯Æ[ NYÏÞ [ÐkÐeÞþ cÐ^ÔcÒeþ @ÐÒ`ÐjÒeþ LfÞ,
N¨ÆÒNÐfLÊ jcÐ^Ð_ LeÞþaÐLÊ [\Ð jeþLÐeÑþ [kjÞmþçÒeþ MSZÐ LÞcèÐ ÒSÐeÞþcÐ_Ð _
Ò]aÐLÊ H\ÞÒeþ èþÐchà ]Þ@ÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð ÒLÒ[L yfÒeþ aÞ`ìa-aÞÒeþÐ^Ñ*Ê NÊ©Æ
jÕNW_ ^cL`ËÀ¤à QÞWÞ c^Ô Ò]D\ÞmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþjLÊ _Þeþ±Æ LeÞþaÐ jLÐÒh c^Ô
H\ÞÒeþ èþÐchà ]Þ@Ð dÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
"bþÐeþ[eþ jèÐ^Ñ_[Ð`ÐBÜ Òhi aÞ`ìa' _ÐcL HL aÊÒmVÞ_çÒeþ DÒmþîM \ÞmþÐ -
""auÊNZ ! BÕÒeþSLÊ RÐXÏ_ÐkÚ ¼ Ð HÒ[ ]Þ_ êÞþ Òd @Ðc eþ¦Æ ÒhÐiÞ QÐmÞþ\ÞÒm,þ
@[Þ LcçÒeþ \eÊþVÞH bþÐeþ[Òeþ ÒjcÐ_* eþ¦Æ`Ð[ ÒkD ¼ Ð @ÐD jc¯Æ _ÐkÚ ¼ Ð jcÒªÆ
SÐNõ[ kÊ@ ¼ Ð jaÊ jeþLÐeÑþ LÐdàÔÐf¯ÆLÊ SÐfÞ]Þ@ ¼ Ð ÒVmÞþÒ$¼Ð_ç J aÞSÊfÞ [ÐeþLÊ LÐVÞ
`LÐ@ ¼ Ð eþÐSÒLÐi mÊV þ Þ Ò_B NeÞa
þ * c^ÔÒeþ aÐÃÞ¤]Þ@ ¼ Ð ...eþÐ[ÞÒeþ ÒNÐeþÐ jÐÒka*
D`Òeþ @[LÙ[ @ÐLõcZ Leþ ¼ Ð''
LVLaÐjÑ*Ê jÕÒaÐ^_ LeÞþ @_Ô HL aÊÒmþVÞ_Òç eþ ÒmþMÐ\ÞmÐþ , ""Òk LVLaÐjÑ!
[ÊÒc L'Z HkÞ ckÐ_ jÕLÁ¤eÊþ ]ËÒeBþ eþkÞa ? @ÐD aÞfcè _ LeÞþ jÐkj J ]c÷eþ
jkÞ[ HkÞ `õaf ÒjõÐ[Òeþ TþÐj ]Þ@¼ Ð jeþLÐeÑþ LfLÊ @Qf LeÞ] þ Þ@ ¼ Ð Ò`ÐmÞj
þ ç Ò½¤j_,
LÒQeÞþ J @_ÔÐ_Ô jeþLÐeÑþ LÐdàÔÐf¯Æeþ LÐNS`[õLÊ Ò`ÐXÏÞ]Þ@ ¼ Ð ÒVmÞNõÐ$¼ç J
ÒVmÞÒ$¼Ð_ç MÊÃ¤NÊXÏÞLÊ D`ÐXÏÞ `LÐ@ ¼ Ð Òeþf Ò½¤j_LÊ ^èÕj Leþ ¼ Ð h[öãeþ ]Ðj[èeþ
ÒaXÏÞeÊþ Ò`ÐmÞþjç, ÒX`ÊVÞ cÐSÞÒ½õ¤Vç J LÞeþÐZÞ bþÐBcÐ_*Ê cÊLÊÒfB ]Þ@ ¼ Ð jeþLÐeþeþ
jÐkÐdÔLÐeÑþcÐ_*Ê LÞÞRÞ aÞLõÑ Leþ_ÐkÚ ¼ Ð c$¼jmþÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ aÞªÆÐeÞþ[ Leþ ¼ Ð''
aÊÒmþVÞ_çNÊXÏÞLÒeþ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ, Ò`ÐmÞþj HaÕ S_jÐ^ÐeþZ*Ê c^Ô akÊ
jÕMÔÐÒeþ aÞ`ìaÒeþ ÒdÐN Ò]aÐLÊ @ÐkèÐ_ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð aÊÒmþVÞ_ç cÐ^ÔcÒeþ akÊ
DÒrþS_ÐcËfL ÒmþMÐ `õLÐhÞ[ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ LÐdàÔÒeþ èÞZ[ _ÒkÒm jÊwÐ
aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐeþ aÐjÊÒ]a`Êe J LVL SÞmþîÐeþ ÒNÐaÞt`Êe,þ HeþjcÐ, [ÞÒrþàÐmþç J
dÐS`ÊeþWÐÒeþ ÒdDÜ kÞÕjÐ[êL OVZÐcÐ_ OVÞ\ÞmþÐ, [kÚÒeþ [Ð'eþ @Ò_L `õbþÐa
eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð jcNõ `õÒ]hÒeþ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ @ÐÒtÐf_eþ hÐMÐ NW_ LeÞþaÐLÊ

`õ¯ÆÐj LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ, cÊMÔ[Ó LVL J aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐ dÐHÜ [Ð*eþ N[ÞaÞ^Þ jÑcÞ[
\ÞaÐþ cÒ_kÊH ¼ Ð @ÐÒtÐf_LÊ aÞªÆÐeþÞ[ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ ÒdDÜ jÕMÔÐÒeþ LcàÑcÐ_*eþ
@ÐahÔL[Ð \ÞmþÐ, [Ð'eþ ÒOÐeþ @bþÐa eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð _ÞÒS jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ c^Ô
ÒjÒ[ÒafLÊ SÒZ @ÐN^ÐXÏÞeþ Ò_[Ð _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ NÊ©Æ @ÐÒtÐf_eþ aÔÐ©ÞÆÒeþ
`õ[ÞauL jó½Þ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè LÕÒNõj jÕNW_LÊ [ÞºÞ¤ eþkÞaÐÒeþ [Ð*eþ
bËþcÞLÐ MÊaç ckrþè`ËÀ¤à \ÞmþÐ ¼ Ð @ÒœÆÐaeþ 13 [ÐeÞþMÒeþ (1942) LVLWÐÒeþ [Ð*Ê
Ò`ÐmÞþj NÞeþ$¼ LeÞþaÐ `Òeþ "@¨Æeþ NõÐD¨'Æ aÐ bËcÞN[ NÊ©Æ @ÐÒtÐf_ JXÏÞhÐÒeþ
Òhi ÒkÐB dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
JXÏÞhÐÒeþ @N½¤ aÞ`ìaeþ HL aXÏ aÞÒhi[è ÒkmþÐ Òd, 1942eþ @N½¤ 9eÊþ
@Ðeþc÷ ÒkÐB ÒjkÞ cÐj Òhi jÊwÐ HkÐ [Ñaõ eþË` ^ÐeþZ LmþÐ HaÕ [Ð' jkÞ[ EZÐ@^ÞL
@ªÆcÞ[ c^Ô ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ cÐj ÒafLÊ @ÐÒtÐf_Ð[êL OVZÐNÊXÏÞLeþ jÕMÔÐ
@Ò_L kõÐj `ÐB\ÞmþÐ HaÕ @ÒœÆÐaeþ cÐjÒeþ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ* bËcÞN[ NÊ©Æ
@ÐÒtÐf_LÊ ÒLaf Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð LÞ«ÊÆ ÒjkÞ ÒNÐVÐH cÐj c^ÔÒeþ aZ_Þ@ÐÜ
bþfÞ HkÐ HÒ[ [Ñaõ N[ÞÒeþ QÐeÞ@þÐXÏLÊ aÞªÆÐeÞþ[ ÒkmþÐ Òd, BÕÒeþS jeþLÐeþ ÒdÒ[
hÑOõ jc÷a Ò]h RÐXÏÞ dÞaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ Ò_Òmþ ¼ Ð
ÒeþÒbþ_çjÐ ckÐaÞ]ÔÐf¯ÆÒeþ ^càOV
JXÏÞhÐÒeþ @N½¤ aÞ`ìaeþ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ LVL jkeþÒe HL RÐ[õ @ÐÒtÐf_
eþ Ë ` Òeþ ¼¼Ð @N½¤ 9 [ÐeÞ þ M Òeþ hÑià ª Æ e Ñþ ¯ Æ Ò_[ÐcÐ_* NÞ e þ $ ¼ `Òeþ @N½¤
10,11,12 [ÐeÞ þ M Òeþ LVL Òeþ Ò bþ _ ç j Ð ckÐaÞ ] ÔÐf¯Æ e þ RÐ[õ c ÐÒ_ jbþ Ð
@ÐÒ¯ÆÐS_ LeÞþ [Ð'eþ `õ[ÞaÐ] LÒmþ ¼ Ð HkÞ jbþÐÒeþ bþÐNÑeþ\Þ cÞhõ, DÒ`tõ ckÐ«Þ,Æ
_ójÞÕk [õÞ`ÐWÑ, aÑÒeþ_ç cÞ[õ, ]ÊNàÐQeþZ ckÐ«Þ,Æ c_ÒcÐk_ cÞhõ, eþÐcQtõ ]Ðj,
aÞS¯ÆQtõ ]Ðj J Òaß]Ô_Ð\ eþ\ DÒ]ÔÐ¦ÆÐ [\Ð a¦ÆÐ \ÞÒm ¼ Ð ÒjcÐ_* c^ÔeÊþ
@Ò_L*Ê NÞeþ$¼ c^Ô LeþÐNmþÐ ¼ Ð jbþÐ `Òeþ ÒeþÒbþ_çjÐÒeþ HaÕ [Ð'eþ `õbþÐaÒeþ
13 [ÐeÞþMeÊþ LmÞþSÞHVç ²ÊÆmþç, `ÔÐeÑÒcÐk_ HLÐÒXcÑ J bÞþÒœÆÐeÞ@þÐ ²ÊÆmþçÒeþ ^càOV
@Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð `õÐ¯Æ 200 LÒmþS RÐ[õ 13 @N½¤ ]Þ_ LÒmþSeþ LÐdàÔÐf¯Æ J
mþÐaÒeÒþVÐeÑþÒeþ bÕþNÐeÊþSÐ LÒmþ ¼ Ð HkÞ OVZÐÒeþ a_cÐfÑ `p_Ð¯ÆL, aÑÒeþ_
cÞ[õ, jÊeþScmþ hÐk, aÞaÊþÒ^tõ cÞhõ, cÐ¯ÆÐêþ ckÐ«ÞÆ J aÞS¯ÆÒL[_ c=eþÐS @Ð]Þ
jÕ`ó¦Æ ÒaÐmÞþ Ò`ÐmÞþjç eÞþÒ`ÐVà Ò]Òmþ ¼ Ð jÊeþScmþ hÐk J aÞaÊþÒ^tõ cÞhõ*Ê NÞeþ$¼
LeÞþ aõkê`Êeþ ÒjÃõ¤Ðmþç ÒSmþçLÊ `WÐNmþÐ ¼ Ð

^càOVÒdÐNÊÜ ÒeþÒbþ_çjÐ ckÐaÞ]ÔÐf¯Æ ]ÑOà ]ÊBcÐj `dàÔ«Æ at eþkÞmþÐ ¼ Ð LÞRÞ
RÐ[õ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ* jÕÒdÐS_ÐÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ bËþcÞN[ NÊ©Æ @ÐÒtÐf_Òeþ c^Ô
jÕ`ó¦Æ eþkÞÒmþ ¼ Ð ÒeþÒbþ_j
ç ÐÒeþ ÒjcÐÒ_ jÞÒLõVç _ÊÔSç jbÞÙÒjjç (HjçH_çHjç) _ÐcÒeþ
HL jÕyÐ NW_ LeÞþ [Ð' cÐ^ÔcÒeþ @ÐÒtÐf_ jÕ`LÙ[ MaeþcÐ_ `õjÐeþþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
^càOVÒeþ jÕhìÞ½¤ RÐ[õÒ_[Ð*Ê `õÞ_çjÞ`Ðmþç LÒmþSeÊþ akÞ´ÆÐeþ LeÞþ [\Ð @_Ô
RÐ[õcÐ_*WÐeÊþ jÒ«ÆÐiS_L @ÐQeþZ`ÐBÜ cÊ¨Æ`ÞRÐ10V*Ð ÒmþMÐþ SÐcÞ_ç @Ð]Ð¯Æ LeÞ
ÒhiÒeþ RÐ[õ @ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LÒmþ ¼ Ð LÞ«ÆÊ "bþÐeþ[ RÐXÏ' @ÐÒtÐf_Òeþ RÐ[õcÐ_*eþ
jÕ`ó¦ÞÆ HL _Ë@Ð eþÐS_Ñ[Þeþ jÕÒL[ Ò]mþÐ ¼ Ð
ÒLÐeþÐ`ÊV @ÐÒtÐf_
@N½¤ 9 [ÐeÞM þ ]Þ_ ÒLÐeþÐ`ÊV @qfeþ `õcM Ê LÕÒNõj Ò_[Ð eþÐ^ÐLó»¤ aÞhèÐjeþÐ¯,Æ
eþÐ^ÐÒcÐk_ jÐkÊ HaÕ j]ÐhÞa [õÞ`ÐWÑ*Ê NÞeþ$¼ LeþÐdÐB\ÞmþÐ HaÕ SÞmþîÐ LÕÒNõj
@$Þ¼jçLÊ aÐSÔÐ© LeÞ ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÐ`Òeþ jÊ]Ëeþ HaÕ aZS=mþÒOeþÐ
ÒLÐeþÐ`ÊVÒeþ Òd @N½¤ aÞ`ìa @Ðeþc÷ ÒkÐB `ÐeÞþa- HkÞ @Ðh*Ð jeþLÐeþ LeÞþ `ÐeÊþ
_\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ ÒLÐeþÐ`ÊVÒeþ @ÐÒtÐf_ MÊaç [Ñaõ eË`þ Ò_mþÐ HaÕ [Ð'eþ Ò_[ó[è `ËÀ¤à[Ó
yÐ_Ñ¯Æ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_* kÐ[LÊ QÐmÞþNmþÐ ¼ Ð
@ÐÒtÐf_eþ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ @N½¤ 13 [ÐeÞþMÒeþ ¼ Ð S¯Æ`ÊeþÒeþ ]ÊBSZ LÞÒhÐeþ
aÐfL LÕÒNõj `[ÐLÐ êÞþ "NÐuÞ* aÐrþàÐ' _ÐcÒeþ HL `õQÐeþ `[õ aÐÃÞ¤Òmþ ¼¼Ð
ÒjcÐ_* LkÞaÐ L\Ð Òd, `[õVÞLÊ NÐuÑ aÒcèeÊþ `WÐBR«ÞÆ ¼ Ð `[õVÞ ÒmþÐL* c_Òeþ
MÊaç D#Ðk jó½ÞLmþÐ ¼HaÕ ÒjkÞ]Þ_ S¯Æ`ÊeþÒeþ keþ[Ðf @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð `[õÒeþ
BÕÒeþS jeþLÐeþ Ò]heÊþ aÞ[ÐXÏÞ[ ÒkÐB jÐeÞþRÞ ¼HaÕ ÒmþÐL*Ê HZÞLÞ MSZÐ Ò]aÐLÊ
`XÏÞa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ DÒmþîM LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþÐÒL ÒSmþeÊþ NÐuÑ* cÊ¦ÞÆmþÐNÞ h`\
Ò_Òmþ HaÕ jeþLÐeÑ ÒLÐWÐþ OeþNÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ S¯Æ`Êeþ
Ò`ÐmÞþjç Ò½¤j_eþ `õÒah `\LÊ c^Ô NRLÐVÞ @aeÊþw LÒmþ ¼ Ð aÞÒ]õÐkeþ eËþ` ^ÐeþZ
LeÞþ\ÞaÐ bþÐeþ[RÐXÏ @ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LeÞþaÐmþÐNÞ Ò`ÐmÞþj mþÐWÞ QÐdà LÒmþ ¼ HaÕ
ÒLÒ[L Ò_[Ð*Ê NÞeþ$¼ LÒmþ ¼ Ð
17 @N½¤ ]Þ_ SÞmþîÐeþ NÊZ`Êe,þ mþlêÑ`Êe,þ ÒjcÞfÞþNÊXÏÐ J ]hc«Æ`ÊeþÒeþ
@ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjcÞfÞþNÊXÏÐÒeþ `õÐ¯Æ 200 ÒmþÐL S¯Æ`Êeþ dÐB ÒjWÐLÐeþ
ÒeþbÞþ_ÊÔ @$Þ¼jçLÊ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð ]hc«Æ`ÊeþÒeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ \Ð_ÐLÊ LaçSÐ
LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð LÞ«ÊÆ ÒjcÐ_* jeþf[Ðeþ jÊÒdÐN Ò_B @ÐW SZ @Ð]ÞaÐjÑ*Ê NÞeþ$¼
LeÞþ Ò`ÐmÞþj @$Þ¼jeþ \Ð_ÐLÊ cÊ¦Æ LÒmþ ¼ Ð mþlêÑ`Êeþ J NÊZ`ÊeþÒeþ @Ð]ÞaÐjÑ LÒQeÞ,þ

c] Ò]ÐLÐ_ J jeþLÐeÑþ LÐdàÔÐf¯ÆNÊXÏÞL @ÐNÒeþ `ÞÒLVÞÕ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð ÒLÐeþÐ`ÊVeþ
jÕeþlÞ[ S=mþLÊ `hÞ NRNÊXÏÞLÊ c^Ô ÒjcÐÒ_ LÐVÞ `LÐBÒmþ ¼ HaÕ ÒLÐeþÐ`ÊV
LfÐkÐ¨ÞÆ jÑcÐ«ÆÒeþ @Ðcè`ÐZÞWÐÒeþ HL Ò`ÐmLÊ bþÐ=Þ ÒdÐNÐÒdÐN ^èÕj LÒmþ ¼ Ð HkÐ
ÒjcÐ_* `ÊÕSÑbËþ[ ÒLõÐ^LÊ èÞþ`õLÐh LmþÐ ¼¼Ð S=mþ @ÐB_ afÒeþ jeþLÐeþ
@Ð]ÞaÐjÑcÐ_*eþ `ÐeþÕèÞþL @^ÞLÐeþLÊ Ò_B dÐB\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð'eþ ÒjcÐÒ_ aÞÒeþÐ^
cÐ[õ LeÊþ\ÞÒm¼¼Ðþ "NÐuÑ* aÐrþàÐ' _ÐcL jÐcÐ_Ô `õQÐeþ`[õVÞ ÒjcÐ_*Ê ÒMÐmþÐÒMÐmÞþ
aÞÒ]õÐk LeÞþaÐ jLÐÒh ]Þ@ÐjÞmÞþ LÐWÞ bþfÞ D`ÒdÐNÑ jÞw ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
21 @N½¤ ]Þ_ SÞmþîÐeþ cÐ\ÞmÞþWÐÒeþ @ÐÒtÐf_ DNõ eËþ` Ò_mþÐ ¼ Ð SÞmþîÐªÆeþeþ
SÒZ LÕÒNõj LcàÑ mþlêZ _Ð¯ÆL ÒjWÐÒeþ @ÐÒtÐf_eþ Ò_[ó[è Ò_Òmþ ¼ Ð 1936
cjÞkÐeÊþ Òj LÕÒNõjeþ `õÐ\cÞL jbÔþ \ÞÒmþ HaÕ "MSZÐ RÐX'Ï @ÐÒtÐf_ LeÞþ NÞeþ$¼
c^Ô ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð 1940Òeþ ÒdÒ[ÒaÒf aÔ¦ÞÆN[ j[ÔÐNõk @Ðeþc÷ ÒkmÐ, [kÚÒeþ
c^Ô NÞeþ$¼ ÒkÐB Òj 9cÐj ÒSmþçÒeþ LÐVÞ\ÞÒm¼¼Ðþ @N½¤ aÞ`ìa jc¯ÆÒeþ jkjõÐ^ÞL
ÒmþÐL*Ê Ò_B Òj cÐ\ÞmÞþ \Ð_ÐLÊ LaçSÐ LeÞþaÐLÊ aÐkÐeÞþÒm ¼ Ð eþÐªÆÐÒeþ ÒLÐ=õÐÒaXÏÐ,
QtõÒaXÏÐ J LÊÃÞ¤`ÐmÊWÐÒe c] Ò]ÐLÐ_NÊXÏÞL D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþ ÒjNÊXÏÞLÊ _½¤
LeÞþ `LÐBÒmþ ¼ Ð
cÐ\ÞmÞþ \Ð_ÐÒeþ LÕÒNõjeþ `[ÐLÐ DÒrþÐf_ LeÞþaÐ @ajeþÒeþ D`yÞ[ S_[ÐLÊ
jÕÒaÐ^_ LeÞþ mþlêZ _Ð¯ÆL LkÞ\ÞÒm,þ ""@ÐÒc÷cÐÒ_ ÒkÒmþ ÒdÐwÐ ¼ Ð ckÐ[êÐNÐuÑ
@Ðceþ Ò_[Ð¼¼Ð Òj LkÞR«Þ,Æ @ÐSÞWÐeÊþ Ò]h @Ðce¼¼Ðþ BÕÒeþS jeþLÐe QÐmÞþdÐBRÞ ¼ Ð
ckÐ[êÐNÐuÑ @Ðceþ eþÐSÐ ¼ Ð S¯Æ`Êeþ eþÐSÐ @ÐD _ÐkÚ ¼ Ð @ÐÒc jèÐ^Ñ_[Ð `ÐB jÐeÞþRÊ ¼ Ð
\Ð_Ð @Ðceþ ¼¼Ð Ò`ÐmÞþj bþÐBcÐÒ_ ÒkÒmþ bþÐeþ[aÐjÑ ¼¼Ð ÒjcÐÒ_ @Ðc jÐ=Òeþ
cÞhÞdÞÒa ¼ Ð @Ðj bþÐBcÐÒ_ ! jcÒªÆ HkÞ dÊwÒeþ jÐcÞmþç kÊ@ ¼ Ð ckÐ[êÐNÐuÑ*e S¯Æ!''Æ
mþlêZ _Ð¯ÆL*eþ bþÐiZeÊþ cÒ_kÊH Òd, Òj kÞÕjÐ bÞ@þÐBaÐLÊ QÐkÜÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ
cÐmþLÐ_NÞeÞþeÊþ Ò`ÐmþÞj @ÐjÞmþÐ `Òeþ þcÐ\ÞmÞþ Ò`ÐmÞþj _ÞSLÊ @ÒS¯Æ cÒ_LÒmþ HaÕ
jcÒa[ @Ð]ÞaÐjÑcÐ_* D`Òeþ NÊfÞ QÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ `Ðq SZ @Ð]ÞaÐjÑ*eþ
có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼HaÕ 17 SZ NÊeÊþ[eþ @Ðk[ ÒkÒm¼¼Ðþ _ÞÒS mþlêZ _Ð¯ÆL c^Ô NÊeÊþ[eþ
bþÐÒa @Ðk[ ÒkÐB jÕsÐ keþÐB\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê `Òeþ NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ HaÕ OVZÐ ]Þ_
có[ÊÔaeþZ LeÞþ\ÞaÐ SÒZ $¼Òeþ½¤ NÐXÏàLÊ k[ÔÐ LeÞþaÐ @bÞþÒdÐNÒeþ 29 cÐnà 1943
]Þ_ aõkê`Êeþ ÒSmþÒeþ $¼ÐhÑ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð mþlêZ _Ð¯ÆL* jÐ=Òeþ \ÞaÐ @_Ô 50 SZ
@Ð]ÞaÐjÑ*Ê @ÐSÑa_ LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð cÐ\ÞmÞþÒeþ mþlêZ _Ð¯ÆL J [Ð*
jkÒdÐNÑcÐ_*eþ @ÐÒtÐf_ HaÕ ÒjcÐ_* D`Òeþ Ò`ÐmÞþjeþ ]c_mÑþfÐ BÕÒeþS
jeþLÐeþeþ cÊMÐ ÒMÐmÞþÒ]mþÐ LkÞÒmþ @[ÊÔ¦ÞÆ Òka _ÐkÚ ¼ Ð

@N½¤ 24 [ÐeÞþM ]Þ_ ÒLÐeþÐ`ÊV SÞmþîÐeþ _aeÕþN`Êeþ _ÞLVy `Ð`XkÐ¨ÞÆWÐÒeþ
@ÐÒtÐf_ aÔÐ`L eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ jbþÐ LÒmþ HaÕ jbþÐ
`Òeþ SN_ïÐ\ [õÞ`ÐWÑ, jÑcÐqf ÒaÒkeþÐ J mþlêZ Qtõ ]Ðj* Ò_[ó[èÒeþ _aeÕþN`Êeþ
\Ð_Ð LaçSÐ LeÞþaÐLÊ ÒhÐbþÐdÐ[õÐÒeþ aÐkÐeÞþÒmþ ¼ Ð eþÐªÆÐÒeþ `Ð`XkÐ¨ÞÆeþ [ËeÑþ _]Ñ
D`Òeþ \ÞaÐ Ò`ÐmþÒeþ ÒjcÐ_*Ê Ò`ÐmþÞjç @aÒeþÐ^ LmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj `leÊþ Ò`ÐmþLÊ
bþÐÕNÞ ]Þ@ÐNmþÐ HaÕ ÒmþÐL* DèþLÊ NÊfÞ QÐf_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ @_ËÔ_ 15
SZ ÒmþÐL `õÐZ keþÐBÒmþ ¼HaÕ 17 SZ NÊe[ þÊ eþ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð @Ò_L ÒmþÐL Ò`ÐmÞj
þ
NÊfÞeÊþ elÐ`ÐBaÐ`ÐBÜ _]ÑLÊ ÒXBÜ `XÏÞÒmþ ¼ Ð
HjaÊ aÐkÐÒeþ c^Ô ÒLÐeþÐ`ÊVeþ @_Ô @qfNÊXÏÞLÒeþ @ÐÒtÐf_ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒLaf HkÞ SÞmþîÐeÊþ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ 1970 SZ NÞeþ$¼ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ HaÕ [_ê^ÔeÊþ
570 SZ*Ê LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð ÒSmþÒeþ 50 SZ J Ò`ÐmÞþjç
$¼Ð¯ÆÐeÞÕÒþ eþ 28 SZ*eþ có[ÔÊ OVÞ\ÞmÐþ ¼ Ð @Ðk[* ÒcÐV jÕMÔÐ \ÞmÐþ 2147 ¼ Ð Ò`ÐmÞj þ
`leÊþ ÒcÐV 24 \eþ HaÕ 451 eþÐD¨Æ NÊfÞ QÐf_Ð ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HjaÊ aÔ[Ñ[
`ÞVÊZÞ VÞLj J @_ÔÐ_Ô ÒSÐeÞþcÐ_Ð aÐa]Òeþ ÒmþÐL*WÐeÊþ 2 mþleÊþ Ewèà V*Ð @Ð]Ð¯Æ
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @N½¤ cÐjÒeþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkÐB ÒLÐeþÐ`ÊVÒeþ ÒjkÞ cÐjÒeþ
`õÐ¯Æ Òhi ÒkÐB dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ J @ÒœÆÐaeþ ÒafLÊ ÒjWÐÒeþ @ÐD `õÐ¯Æ
@ÐÒtÐf_ _ \ÞmÐþ ¼ Ð Ò`ÐmÞj
þ ]c_ÒdÐNÊÜ þ ÒjWÐÒeþ @[Þ @Á¤ @a^Þ c^ÔÒeþ @ÐÒtÐf_eþ
@ajÐ_ OVÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
LVL SÞmþîÐÒeþ @ÐÒtÐf_

eþÐSÔeþ `õcMÊ jkeþ bþÐaÒeþ LVL J SÞmÐîþ eþ @_ÔÐ_Ô @qf @N½¤ aÞà ì jc¯ÆÒeþ
MÊaç @^ÞL cÐ[õÐÒeþ jLõÞ¯Æ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒeþÒbþ_çjÐ ckÐaÞ]ÔÐf¯Æeþ RÐ[õ-@ÐÒtÐf_
L\Ð `ËaàeÊþ @ÐÒmþÐQÞ[ ÒkÐBþRÞ ¼¼Ð @N½¤ cÐjÒeþ kÚ SÞmþîÐeþ @bÔþ«ÆeþÒeþ c^Ô
@ÐÒtÐf_Ð[êL OVZÐcÐ_ Ò]MÞaÐLÊ cÞfm Þ Ðþ ¼ Ð SÞmÐîþ eþ dÐS`Êe,þ aeÑ,þ LÐB`]Ð, aXÏQZÐ,
aÞÕTþÐeþ`Êe,þ [ÞÒrþàÐmþç, HeþjcÐ, aÐNmþ`Êeþ J cÐkÐ=Ð @«ÆNà[ LÊ@ÐÜ`Ðf @Ð]Þ yÐ_Òeþ
ÒmþÐÒL jLõÞ¯Æ bþÐaÒeþ @ÐÒtÐf_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
þ aeÑþWÐÒeþ 1934eÊþ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ HL @Ðhõc yÐ`_ LeÞþ aeÑþ J @ÐM`ÐM
@qfÒeþ aÞbÞþ_ï NW_cËfL LÐdàÔ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ `õLõÞ¯ÆÐÒeþ ÒjWÐÒeþ LÞRÞ LÕÒNõj
LcàÑ jó½Þ¤ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð @N½¤ 9 [ÐeÞþMÒeþ ÒNÐàuÊ ÒQ×^ÊeÑþ, [Ð* `[ïÑ eþcÐÒ]aÑ
J `Ê[õ c_ÒcÐk_ ÒQ×^ÊeÑþ*Ê NÞeþ$¼ LmþÐ `Òeþ Ò`ÐmÞþj @ÐhõcLÊ c^Ô ]Mmþ
LmÐþ HaÕ ÒjWÐÒeþ \ÞaÐ LÐNS`[õ _½¤ LeÞþÒ]mÐþ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞLõÞ¯ÆÐ jèeËþ` 16

@N½¤Òeþ "eþ¦Æ aÐkÞ_Ñ' _ÐcÒeþ HL jÕNW_ NYÏÞ LÞRÞ dÊaL @ÐhõcLÊ `Ê_]àMmþ
LÒmþ ¼¼Ð ÒjWÐÒeþ LÞÒhÐeþ a¯Æje dÊaLcÐÒ_þ aÐ_eþ Òj_Ð NYÏÞ @ÐÒtÐf_LÊ
`Ê_SàÑaÞ[ LeÞþ eMÞ\ÞÒmþþ ¼ Ð ÒLÒ[L ÒmþÐL aeÑþ @Ðhõceþ aÐSÔÐ©Æ SÞ_Þi`[õ NoÞ[
\ÞaÐ `ÞXaÔîãXÞ ÒLÐWÐÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ OVZÐ `Òeþ Ò`Ðmþj ]ÊÓhÐj_
ÒS_Ð J `õkmþîÐ] ÒS_Ð*Ê NÞeþ$¼ LeÞþ ÒLÐVà QÐmþÐZ LeÞþ\ÞmÐþ ¼ Ð
ÒNÐaÞt`Êeþ Ò`ÐmÞþj Ò½¤j_ @«ÆNà[ aÐNmþ`Êeþ NÐÜÒeþ ÒN×eþÐ= QeþZ ]Ðj*
Ò_[ó[Òè eþ LÞRÞ dÊaL jÊelÐ aÐkÞ_Ñ NYÏ\ Þ ÒÞ mþ ¼ Ð Ò`ÐmÞj ]c_eþ cÊLÐaÞmÐþ `ÐBÜ ÒjcÐÒ_
mþÐWÞ QÐf_Ð hÞlÐ LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ* èÞþQÐf_ÐÒeþ QÐmÞþ\ÞaÐ bËþcÞN[
@ÐÒtÐf_ jk ÒjcÐ_*eþ jÕ`Là \ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ aÐkÞ_Ñeþ @_Ô j]jÔcÐ_* c^ÔÒeþ
\ÞÒmþ QÞrþeÕþS_ ]Ðj, SN_ïÐ\ ]Ðj, ÒNÐaÞt Qtõ ckÐ«Þ,Æ LcfÐ QeþZ ]Ðj, LÁ¤[eÊþ
]Ðj J BtõcZÞ ]Ðj ¼ Ð HkÞ aÐkÞ_Ñ aÞbÞþ_ï jeþLÐeÑþ @$Þ¼jç J Ò`Ð½¤ @$Þ¼jç Ò`ÐXÏÐ
OVZÐÒeþ jÕ`ó¦Æ \ÞaÐþ Ò`ÐmÞþj jÒtk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð LVLeÊþ @ÐjÊ\ÞaÐ NÊ©Æ aÊÒmþVÞ_çLÊ
c^Ô ÒjcÐÒ_ aÐÃÞ¤aÐ LÐc LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* N[ÞaÞ^ÞeÊþ ¸¤½¤ ÒkD\ÞmþÐ Òd,
@ÐÒtÐf_ jÐc¯ÞÆL OVZÐÒeþ jÑcÞ[ _eþkÞ ]Þ_LÊ ]Þ_ ]óYÏ ÒkaÐLÊ @Ðeþc÷ LeÞþ\ÞmþÐþ ¼ Ð
ÒN×eþÐ= QeþZ ]Ðj @Ð]Þ ÒLÒ[L LcàÑ jÊ]Ëeþ NXÏSÐ[ @ÕQfLÊ c^Ô dÐB @ÐÒtÐf_
LÐc @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð
@N½¤ 20eÊþ 26 [ÐeÞþM c^ÔÒeþ aeÑþeþ aÐ_eþÒj_Ð, LÐB`]Ð, j_ïÔÐjÑ`Êeþ
@Ð]Þ NõÐcÒeþ @Ò_L jbþÐ jcÞ[Þ J kÞÕjÐ[êL OVZÐ bÞ@þÐBÒmþ ¼¼Ð 20 @N½¤Òeþ
ÒjcÐÒ_ LÐB`]Ð Ò`Ð½ @$Þ¼jçÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐBÒ]Òmþ J _ÞLVy jèÐyÔ ÒLtõÒeþ
`hÞ @Ò_L SÞ_Þi bþ=ÐeÊþSÐ LÒmþ ¼¼Ð 25 J 26 [ÐeÞþMÒeþ @^ÞL Ò`ÐmÞþj Ò$¼Ðjà
@ÐjÞaÐ `Òeþ Ò`ÐmÞþj J ÒmþÐL* c^ÔÒeþ RLÐ`ÕTþÐ QÐmÞþmþÐ ¼¼Ð @ÐM`ÐMeÊþ ÒmþÐL
@ÐjÞ Ò`ÐmÞþjeþ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼¼Ð ÒdÒ[ÒaÒf Ò`ÐmÞþj BtõcZÞ [õÞ`ÐWÑ, aÞ]ÔÐêþ
eþÐ¯,Æ XcèeÊþêþ eþÐ¯,Æ kóiÑÒLh eþÐ¯,Æ @_Ðc Qtõ ]Ðj J ÒaZÊêþ ]Ðj* jÒc[
@_Ô ÒLÒ[SZ LcàÑ*Ê NÞeþ$¼ LeÞþ ]DXÏÞÒeþ aÐuÞ LÐB`]Ð ÒjaÐhõcLÊ Ò_mþÐ ,
ÒmþÐL NÞeþ$¼ LcàÑ*Ê cÊ¦Æ LeÞþaÐ`ÐBÜ Ò`ÐmÞþjeþ @_Ê^Ða_ LÒmþ ¼¼Ð LfÐcÐVÞ@Ð
RLÒeþ ÒjcÐÒ_ ÒN×eþÐ= `¨ÆÐ _ÐcL SÒZ NÞeþ$¼ LcàÑ*Ê Ò`ÐmÞþj LafeÊþ RÒXÏB
@ÐZÞÒm HaÕ Ò`ÐmÞjeþ HL eþÐB$¼mþç c^Ô mÊþVÞÒ_Òmþ ¼¼Ð HkÐ `Òeþ Ò`ÐmÞþj
$¼Ð¯ÆÐeÞÕþÒeþ QÐeÞþSZ ÒmþÐL `õÐZ keþÐBÒmþ HaÕ 19 SZ ÒmþÐL NÊeÊþ[eþ @Ðk[
ÒkÒmþ ¼¼Ð @Ò_L aÐ_eþÒj_Ð LcàÑ*Ê c^Ô NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼¼Ð NÞeþ$¼ LcàÑcÐ_*Ê
@^ÞL N¨ÆÒNÐf @ÐhÕLÐÒeþ `õ\Òc aÞÕTþÐeþ`Êeþ J dÐS`Êeþ HaÕ ÒjWÐeÊþ LVL
ÒSmþLÊ `WÐB ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð

LÐB`]Ð-LfÐcÐVÞ@Ð Ò`ÐmÞþjç $¼Ð¯ÆÐeÞÕþ OVZÐ SZÐ`XÏÞaÐ `Òeþ 27 @N½¤ ]Þ_
dÐS`ÊeþÒeþ [Ð'eþ MÊaç `õ[ÞaÐ] ÒkmÐ ¼ Ð LÐB`]ÐÒeþ NÞeþ$¼ LcàÑcÐ_*Ê dÐS`ÊeþÒeþ
eþMÐdÐB\ÞaÐeÊþ ÒjcÐ_*Ê cÊ¦Æ LeÞþaÐLÊ kSÐeþ kSÐeþ ÒmþÐL Ò`ÐmÞþj Ò½¤j_LÊ ÒOeþÐD
LeÞþaÐLÊ @ÐjÞÒmþ ¼ Ð `]ê_Ðbþ eþÐ¯,Æ Òaß]Ô_Ð\ ]Ðj, ÒNÐ`Ñ_Ð\ jÐkÊ J ]ÊÒdàÔÐ^_
eþÐD[ \ÞÒmþ ÒjcÐ_*eþ Ò_[Ð ¼ Ð Ò`ÐmÞþjLÊ ÒjcÐÒ_ NÞeþ$¼ LÕÒNõj LcàÑcÐ_*Ê cÊ¦
LeÞaþ ÐLÊ [\Ð QÐLÞeÞeþ þÊ BªÆ$¼Ð Ò]B @ÐÒtÐf_Òeþ ÒdÐN Ò]aÐLÊ ]ÐaÞ LÒm ¼ Ð D`yÞ[
bÞþXÏLÊ _Þ¯Æ§Z LeÞþaÐ jLÐÒh Ò`ÐmþÞj jkeþÒeþ 144 ^ÐeþÐ SÐeÞþLÒmþ HaÕ
ÒkmÞþL`çVeþeÊþ mÊþkaÊkÐ NÔÐjç `LÐBÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ ÒmþÐL B[ªÆ[Ó Ò]×XÏÞ `fÐBÒmþ ¼ Ð
aÐVÒeþ ÒLÒ[L LcàÑ eþÐcaÐNWÐÒeþ Ò`Ð½¤ @$Þ¼jçÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]Òmþ ¼ Ð
22@N½¤ ]Þ_ cÐkÐ=Ðeþ LÊ@ÐÜ`Ðf Ò`Ð½¤ @$Þ¼jçÒeþ HaÕ aÐmÞþQtõ`Êeþ [kjÞmþ
@$Þ¼jçÒeþ ÒmþÐÒL _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]Òmþ ¼ Ð SÒZ LÒ_½¤amþç J ]ÊBSZ ÒQ×LÞ]Ðeþ*
Ò`ÐiÐL LÐYÏÞ [kÚÒeþ c^Ô _Þ@ÐÜ mþNÐB ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ`Òeþ cÐkÐ=Ð NÐuÑ _ÐcÒeþ
èÞþQÞ[ jnÞ]Ð_t ÒS_Ð J aÞeþSÐ `õjÐ] eþÐ¯Æ*Ê Ò`ÐmÞþj NÞeþ$¼ LeÞþ ÒSmþçLÊ
`WÐBÒmþ ¼ Ð aXÏQZÐeþ ÒNÐ`Ðf`Êeþ XÐLa=fÐLÊ DrþÔ¦Æ S_[Ð 21 [ÐeÞþM ]Þ_
Ò`ÐXÏÒÞ ]Òmþ HaÕ ÒQ×LÞ]Ðeþeþ Ò`ÐiÐL LÐYÏÞ Ò_Òmþ ¼ Ð 26 [ÐeÞMþ Òeþ Ló»Q
¤ tõ eþÐD[*
Ò_[ó[èÒeþ @Ò_L ÒmþÐL aXÏQZÐ \Ð_Ð @ÐLõcZ LeÞþ ÒjWÐÒeþ LÐdàÔeþ[ ÒQ×LÞ]Ðeþ*
Ò`ÐiÐL LÐYÏÞ [kÚÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]B\ÞÒmþ ¼¼Ð 31 [ÐeÞþM ]Þ_ [ÞÒrþàÐmþçeþ
aÐmÞ`þ ÐVZÐWÐÒeþ `õÐ¯Æ 500 ÒmþÐL Ò`ÐmÞj þ ç D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞ SÒZ LÕÒNõj LcàÑ*Ê
cÊ¦Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒLÐeþÐ`ÊV èÞþ LVL SÞmþîÐÒeþ c^Ô ÒmþÐL jcÒa[ ÒkÐB \Ð_Ð J jeþLÐeÑþ
ÒLÐWÐOeþ D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð @Ò_L yÐ_Òeþ ÒjcÐ_*eþ cÊMÔ ]ÐaÞ \ÞmþÐ
NÞeþ$¼ LcàÑ*eþ cÊ¦ÞÆ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj J ÒQ×LÞ]ÐeþcÐ_* ¯ÊÆ_Þ$¼cà LÐYÏÞ [kÚÒeþ ÒjcÐÒ_
_Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]D\ÞÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L yÐ_Òeþ DrþÔ¦Æ S_[Ð NÞe$ þ LÕÒNõj LcàÑ*Ê Ò`ÐmÞj
þ
LafeÊþ cÊ¦Æ LeÞþaÐÒeþ c^Ô j$¼f ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj aÞeÊþwÒeþ HL[õÞ[ bÞþXÏLÊ
B[ªÆ[Ó LeÞþaÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ* `leÊþ NÊfÞQÐf_Ð jkÞ[ ÒLÒ[L yÐ_Òeþ @ÐLÐh
cÐNàeÊþ ÒkmÞþL†eþ cÐ^ÔcÒeþ mÊþkaÊkÐ aÐ¹¤ c^Ô `õÒ¯ÆÐN LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð HkÐ
jeþLÐeþ* @jkÐ¯Æ[ÐLÊ ]hàÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
aÐÒmþhèeþ @ÐÒtÐf_
LVL èÞþ aÐÒmþhèe SÞmþîÐÒeþ c^Ô @N½¤ aÞ`ìa NÊeÊþ[eþ @ÐLÐeþ ^ÐeþZ
LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð @N½¤ 17 [ÐeÞþM ]Þ_ HkÞ SÞmþîÐeþ bþ¨ÆÐeÞþÒ`ÐMeÑþWÐÒeþ ÒmþÐÒL \Ð_Ð

D`Òeþ @ÐLõcZ LÒm,þ XÐLOeþ Ò`ÐXÏÞ Ò]Òmþ HaÕ eþÐªÆÐeþ HL Ò`ÐmþLÊ ^èÕj
LeÞþÒ]Òmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LeÞþaÐmþÐNÞ Ò`ÐmÞþj SN_ïÐ\ ]Ðj, Òaß»¤a QeþZ
_Ð¯ÆL, ck«Æ ]ÊNàÐQeþZ bþÐeþ[Ñ HaÕ ]èÐeÞþLÐ_Ð\ ]Ðj*Ê NÞeþ$¼ LÒmþ HaÕ
@ÐLõcZÒeþ bþÐN Ò_B\ÞaÐ bþ¨ÆÐeÞþÒ`ÐMeÑþ, DrþeþaÐXÏ, ]lÞZaÐXÏ, QtõbþÐ_`Êe,þ
ÒLÐkeþÐÒ`ÐMeÑ,þ eþÐÒStõ`Êe,þ _@NÐÜ, `ÒV×mÞ,þ `ÐmþVç J Ò[ÐeþÐþV @Ð]Þeþ NõÐcaÐjÑ*
D`Òeþ R@ kSÐeþ V*Ð `ÞVÊZÞ VÞLj mþÐNÊ LÒmþ ¼ Ð
ÒjÒ†cèeþ 5 [ÐeÞþMÒeþ ^Ðc_Neþ _ÞLVy ^ÊiÊeÑþWÐÒeþ ÒmþÐÒL ÒQ×LÞ]Ðeþ J
]$¼Ð]Ðeþ* Ò`ÐiÐL LÐYÏÞÒ_B [kÞÜÒeþ _Þ@ÐÜ mþNÐB Ò]Òmþ ¼ Ð ^Ðc_Neþ @ÕQfeþ
`õ c Ê M Ò_[Ð \Þ Ò mþ cÊ e þ m Ñþ ^ eþ `¨Æ Ð ¼¼Ð Òj `Ð¶Þ ¤ ` ÐBÜ yÐ_Ñ¯Æ ScÞ ] Ðeþ J
ckÐS_cÐ_*WÐeÊþ Saeþ]ªÞÆ ^Ð_ QÐDf @Ð]Ð¯Æ LeÊþ\ÞaÐe @bÞÒdÐN `ÐB 22
ÒjÒ†cèeÒeþ Ò`ÐmÞþj [Ð*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐLÊ mÊþZÞ@Ð-LÐVjÐkÞ NÒmþ ¼¼Ð [Ð' `ËaàeÊþ
ÒjÒ†cèeþ 20 [ÐeÞþMÒeþ cÊeþmÑêþ ÒS_Ð _ÐcL SÒZ LcàÑ*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐ `Òeþ
Ò`ÐmÞþj SÐZÞ`ÐeÞþmþÐ Òd, 25 ÒjÒ†cèeþÒeþ cÊeþmÑþêþ `¨ÆÐ* Ò_[ó[èÒeþ bþ]õL
LÒQeÞþ LaçSÐ LeÞþaÐLÊ ÒdÐS_Ð ÒkÐBRÞ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj @ÐjÞaÐeþ Maeþ `ÐB `Ðq-R@
kSÐeþ ÒmþÐL Ò`ÐmÞþjeþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐLÊ jÕÒNjÕÒN HL[õÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð jcÐSaÐ]Ñ
Ò_[Ð _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ* jÕjNàÒeþ @ÐjÞ\ÞaÐ cÊeþmÑþêþ `¨ÆÐ jÐ^ÐeþZþ @[Ô«Æ
ÒmþÐL`Þõ¯Æ \ÞÒmþ ¼ Ð ScÞ]Ðeþ J ckÐS_cÐ_*WÐeÊþ hjÔ @Ð]Ð¯Æ LeÞþ Òj ]eÞþ]õ
ÒmþÐL* c^ÔÒeþ [ÐLÊ aÃ¤_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ @`jeÞþ NÒmþ ScÞ]ÐeÑþ
aÔayÐ, ÒaWÞ, ÒaNÐeÞþ @Ð]Þ DÒo] Òka ÒaÐmÞþ Òj ÒmþÐL*Ê `õ[Þhöã[Þ Ò]D\ÞÒm¼¼Ðþ
[Ð* NÞeþ$¼eþ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐmþÐNÞ ÒmþÐL _ÞLVy Q¨Þ@Ð Ò`ÐiÞ `XÏÞ@ÐÒeþ Ò`ÐmÞþjLÊ
ÒOeÞþNÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐÒ_ Ò`ÐmÞþjeþ eþÐB$¼mþç J NÊfÞÒNÐfÐ c^Ô mÊVÞ Ò_BNÒmþ ¼¼Ð
cÐ[õ HkÐ]èÐeþÐ Ò`ÐmÞþj ]f QÐLÞeÞþ keþÐBÒa SÐZÞ `ÊZÞ ÒjNÊXÏÞLÊ ]¯ÆÐèþah
ÒkÐB Ò$¼eþªÆ Ò]Òmþ ¼¼Ð @±Æh±Æ Ò$¼eÞþ`ÐB Ò`ÐmÞþj NÊfÞQÐf_Ð LÒmþ HaÕ [kÚÒeþ
_@SZ LcàÑ*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ¼¼Ð ÒmþÐL*WÐeÊþ `ÞVÊZÞ VÞLj aÐa]LÊ 2255V*Ð
c^Ô @Ð]Ð¯Æ LeþÐNmþÐ¼¼Ð HkÞbþfÞ bþÐÒa aÞhèÐjOÐ[L[Ð LeÞþ Ò`ÐmÞþj mÊþZÞ@Ð
@ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LÒmþ ¼¼Ð
R[õ NÐÜeþ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ

aÐÒmþhèeþ SÞmþîÐeþ MBeþÐ Ò`ÐmÞþj Ò½¤j_ @«ÆNà[ R[õ NÐÜLÊ ÒLtõ LeÞþ ÒjÒ†cèeþ
1942Òeþ HL jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð [ÊXÞNXÏÞ@Ð, MBeþÐXÞk,
kÒeþLó»¤`Êe,þ `ÐZÞ jÞ@ÐfÞ J cmþîÞLç `Êe @Ð]Þ NÐÜeþ ÒmþÐÒL HkÞ jeþLÐeþeþ `õcÊM

jkÒdÐNÑ \ÞÒmþ ¼ Ð MBeþÐXÞkeþ SÒZ dÊaL Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[, dÞH ÒeþÒbþ_çjÐ
ckÐaÞ]ÔÐf¯Æeþ RÐ[õ ^càOVÒeþ SÒZ jÐ^ÐeþZ RÐ[õLcàÑ bþÐaÒeþ bþÐN Ò_B\ÞÒm,þ
jcÐ«ÆeÐþ f jeþLÐeþeþ ÒLtõ \ÞÒmþ ¼ Ð ^Ðc_Neþeþ jËdàÔcZÞ [Þ`
õ ÐWÑ J ÒjÐÒeþÐ kÐB²ÊÆme
çþ þ
ÒLÒ[L RÐ[õ c^Ô H\ÞÒeþ `õcÊM bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HcÐ_* aÔ[Ñ[ Ló»¤Qtõ
ÒS_Ð, QÞ«ÆÐcZÞ `¨ÆÐ J `ÊeÊþÒiÐrþc `ÐYÏÑ @Ð]Þ ÒLÒ[L `ÊeÊþMÐ LcàÑ c^Ô jcÐ«ÆeþÐf
jeþLÐeþ NW_Òeþ jLõÞ¯Æ jkÒdÐN LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒjÒ†cèeþ 6 [ÐeÞþMÒeþ HL LÕÒNõj jbþÐeþ @ÐÒ¯ÆÐS_ ÒkmþÐ HaÕ ÒjkÞ
`õLÞõ¯ÆÐÒeþ @N½¤ aÞ`ìaeþ ÒjWÐÒeþ hÊbþÐeÕþbþ ÒkmþÐ ¼ Ð 12 [ÐeÞþM ]Þ_ [ÊXÞNXÏÞ@Ð J
[Ð'eþ @ÐM`ÐMeþ 16 aNàcÐBmþç Òl[õLÊ jèÐ^Ñ_ J cÊ¦Æ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð R[õ NÐÜ
yÞ[ Ló»¤Qtõ `¨ÆÐ* Oeþ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþeþ cÊMÔ ÒLtõ ÒkmþÐ ¼ Ð [kÚÒeþ jèÐ^Ñ_
jeþLÐeþeþ LÒQeÞþ J ÒSmþ c^Ô eþkÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeeþ cÊMÔ Ló»¤Qtõ `¨ÆÐ Ò[ZÞLÞ MBeþÐ
\Ð_Ðeþ Ò`ÐmÞþj J ÒQ×LÞ]ÐeþcÐ_*Ê [mþa LÒmþ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ 22 [ÐeÞþMÒeþ Ò`ÐmÞþj
R[õ NÐÜÒeþ `kqÞ Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[*Ê NÞeþ$¼ LÒmþ ¼ Ð Maeþ `ÐB kSÐeþ kSÐeþ ÒmþÐL
HL[Þõ[ ÒkÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj J S_[Ð c^ÔÒeþ @Ðeþc÷ ÒkÐB\ÞaÐ M¨ÆdÊwÒeþ Ò`ÐmÞþj jaç
B_çjÒ`œÆe,þ ÒQ×LÞ]Ðeþ J ]$¼Ð]Ðeþ* D`Òeþ `õaf cÐXÏ ÒkmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj LcàÑ
jËdàÔcZÞ [Þõ`ÐWÑ c^Ô Ò`ÐmÞþj cÐXÏÒeþ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[*Ê Ò`ÐmÞþj
LafeÊþ cÊ¦Æ LeþÐNmþÐ ¼ Ð bÞþXÏ @^ÞL ÒkaÐeÊþ bþ¯ÆÒeþ Ò`ÐmÞþj ]f R[õbþ= Ò]Òmþ ¼ Ð
HkÐ aÞ`ìaÑcÐ_*eþ cÒ_ÐafLÊ aówÞ LmþÐ ¼ Ð
24 ÒjÒ†cèeþÒeþ @^ÞL jÕMÔL Ò`ÐmÞþj Ò_B SÒZ B_çjÒ`œÆeþ LÕÒNõj
Ò_[ÐcÐ_*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐ`ÐBÜ MBeþÐXÞkÒeþ `kqÞÒmþ ¼ Ð bÞþXÏLÊ B[ªÆ[Ó LeÞþaÐ`ÐBÜ
NÊfÞQÐf_Ð LeþÐNmþÐ ¼¼Ð $¼fÒeþ cÐNÊZÞ ÒS_Ð _ÐcLþ SÒZ LcàÑ NÊeÊþ[eþ @Ðk[
ÒkÒmþ ¼ Ð HkÐ jÒrþè ÒmþÐÒL Ò`ÐmÞþjLÊ aÞÒeþÐ^ LeÞþaÐeÊþ `ROÊqÐ Ò]Òmþ _ÐkÚ ¼ Ð
aÐ^Ô ÒkÐB ÒhiÒeþ Ò`ÐmÞþj `ÊZÞ \Òeþ R[õbÕþN Ò]mþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ 26 [ÐeÞþMÒeþ
[ó[Ñ¯Æ \eþ`ÐBÜ Ò`ÐmÞþj Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐLÊ @ÐjÞ MBeþÐXÞkÒeþ
jcÒa[ S_[Ðeþ j®ÊMÑ_ ÒkmÐþ ¼ Ð `ÊZÞ \Òeþ `ÊmÞþj NÊfÞQÐf_Ð LmÐþ ¼ Ð eþOÊ ÒaÒkeþÐ
J cLeþ ÒS_Ð*eþ Ò`ÐmÞþj NÊfÞÒeþ có[ÊÔ ÒkmþÐ HaÕ @_Ô ]ÊBSZ NÊeÊþ[eþ bþÐÒa
@Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[*Ê NÞeþ$¼ LeÞþaÐ`ÐBÜ [Ð* Ò`ß[óL Oeþ MÐ_[mþÐjÑ
LeþÐNmþÐ ¼¼HaÕ @ÐjaÐa`[õLÊ ÒLÐeþM LeþÐNmþÐ ¼¼Ð có[ Ò]k J @ÐjaÐa`[õLÊ
jÐ=Òeþ Ò_B [ÊXÞNXÏÞ@Ð ÒLƒÆLÊ Ò$¼eÊþ\ÞaÐ Ò`ÐmÞþj aÐkÞ_Ñ D`Òeþ `õÐ¯Æ 3000
ÒmþÐL @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_* Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[, QÞ«ÆÐcZÞ
`¨ÆÐ, Ló»¤Qtõ ÒS_Ð J jËdàÔcZÞ [õÞ`ÐWÑ ¼¼Ð Ò`ÐmÞþj `leÊþ ÒjWÐÒeþ `ÊZÞ \Òeþ

NÊfÞQÐf_Ð ÒkmþÐ ¼ Ð @Ò_L LcàÑ NÞeþ$¼ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒmþÐL* D`Òeþ `ÞVÊZÞ VÞLj mþÐNÊ
ÒkmþÐ ¼ Ð ÒhiÒeþ 30 ÒjÒ†cèeþ ]Þ_ Òaß]Ô_Ð\ eþÐD[* NÞeþ$¼ `Òeþ R[õNÐÜeþ
jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþeþ `[_ ÒkmþÐ ¼ Ð
Beþc k[ÔÐLÐ¨Æ
aÐÒmþhèeþ SÞmÐîþ eþ aÐjÊÒ]a`Êeþ \Ð_Ð @«ÆNà[ BeþcWÐÒeþ ÒjÒ†cèeþ 1942Òeþ
HL @bÞþ_a jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð [ÐLÊ ]c_ LeÞþaÐLÊ dÐB Ò`ÐmÞþj
NÊfÞQÐf_Ð LeÞþ\ÞmÐþ ¼ Ð dÐkÐ $¼fÒeþ 29 SZ*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ HaÕ hÒkeÊþ @^ÞL
NÊeÊþ[eþ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð @N½¤ aÞ`ìaÒeþ HkÐ Beþc k[ÔÐLÐ¨Æ _ÐcÒeþ LÊMÔÐ[ ¼ Ð
jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcÒeþ Beþceþ jÕ`ó¦ÞÆ @jkÒdÐN @ÐÒtÐf_ jc¯ÆeþÊ eþkÞ @ÐjÞ\ÞmÐ¼¼Ðþ
Beþceþ aÐ}Ð_Þ^Þ ckÐ«ÞÆ NÑ[Þ LaÞ[Ð J @bÞþ_¯Æ cÐ^ÔcÒeþ @jkÒdÐN J @ÐB_
@cÐ_Ôeþ aÐrþàÐLÊ jcNõ JXÏÞhÐÒe `õQÐeÞ[ J `õjÐeÞþ[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð* @Ð]hàÒeþ
@_Ê`õÐZÞ[ ÒkÐB @Ò_L ÒmþÐL BeþcÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð @ÐÒtÐf_ J LÕÒNõj `õ[Þ @ÐLó½¤
ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐ^ÐLÐ«Æ `ÐYÏÑ _ÐcÒeþ SÒZ yÐ_Ñ¯Æ ScÞ]Ðeþ c^Ô LÕÒNõjLÊ _Þ¯ÆcÞ[
jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @ahÔ HkÞ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ [Ð*eþ bËcÞLÐ aÞÒhi _\ÞmþÐ¼ Ð þ
aÞÒhiLeÞþ ÒjWÐLÐeþ dÊa`ÞYÞ H\ÞÒeþ jLõÞ¯Æ bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð [_ê^ÔÒeþ
\ÞÒmþ ÒN×eþÐ= Qtõ ckÐ«ÞÆ, hÔÐcjÊteþ `ÐZÞNõÐkÑ, LcfÐ `õjÐ] Le,þ `õbþÐLe [õÞ`ÐWÑ,
@_ÞeÊþw ckÐ«ÞÆ J NÒZh `õjÐ] [õÞ`ÐWÑ ¼ Ð @N½¤ 27 [ÐeÞþMeÊþ ÒjcÐÒ_ _Þ¯ÆcÞ[
S_jbþÐ @ÐÒ¯ÆÐS_ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐ_* Ò`õeþZÐÒe D]çaÊw ÒkÐB ÒmþÐÒL
aÐjÊÒ]a`Êeþ \Ð_Ð Ò`ÐXÏÞaÐLÊ D]Ôc LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ²ÊÆmþç J aSÐeþÒeþ keþ[Ðf `ÐfÞ[
ÒkÐB ÒLÒ[L ÒQ×LÞ]Ðeþ J ]$¼Ð]Ðeþ* ¯ÊÆ_Þ$¼càLÊ c^Ô Ò`ÐXÏÞ ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
@ÐÒtÐf_LÐeÑcÐ_* QÐ`Òeþ ÒLÒ[L LÕÒNõj aÞÒeþÐ^Ñ ScÞ]Ðeþ c^Ô QÊ`ç eþkÞaÐLÊ
aÐ^Ô ÒkÐB\ÞÒmþ , dÐkÐ ÒmþÐL*Ê @^ÞL jÕMÔÐÒeþ @N½¤ aÞà ì Òeþ ÒdÐN Ò]aÐLÊ jÐkj
J @ajeþ `õ]Ð_ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒjÒ†cèeþ 17 [ÐeÞþMÒeþ yÐ_Ñ¯Æ Ò_[óaNà BeþcÒeþ HL jcÐ«ÆeþÐf jèÐ^Ñ_
jeþLÐeþ NW_ LÒmþ ¼ Ð aÐ}Ð_Þ^Þ ckÐ«ÞÆ* _ÐcÒeþ HkÐeþ _Ðc ÒkmþÐ "jèÐ^Ñ_ aÐ}Ð_Þ^Þ
QLmþÐ' ¼ Ð R@VÞ `qÐ¯Æ[eþ 26VÞ NõÐcLÊ Ò_B ÒdDÜ @qf, [Ð'LÊ QLmþÐ LÊkÐNmþÐ ¼ Ð
HkÐeþ Òl[õ$¼f \ÞmþÐ 19 aNà cÐBmþ ¼ Ð QLmþÐ jeþLÐeþeþ èÞþQÐf_Ð_ÞcÒ«Æ `Ðq
SZ j]jÔ*Ê Ò_B HL èÞþi] NWÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒN×eþÐ= Qtõ ckÐ«ÞÆ \ÞÒmþ
jeþLÐeþeþ `õ^Ð_c§ÑÆ J LcfÐ `õjÐ] Leþ \ÞÒmþ _ÞÒ~àhL J cÊMÔ Òj_Ð`[Þ ¼ Ð èÞi]eþ
@_Ô j]jÔcÐÒ_ \ÞÒmþ @_ÞeÊþw ckÐ«Þ,Æ `õbþÐLeþ [õÞ`ÐWÑ J hÔÐcjÊteþ `ÐZÞNõÐkÑ ¼ Ð

@SàÊ_ aÞhèÐf* OÒeþ "jèÐ^Ñ_ jeþLÐe'þeþ @$Þ¼jç yÐ`Þ[ ÒkmþÐ¼ Ð `õ[Þ]Þ_ jLÐÒf Oe
D`Òeþ LÕÒNõj `[ÐLÐ DÒXÏ ¼HaÕ juÔÐÒeþ [ÐLÊ jÐceÞþL LÐB]ÐÒeþ @a[eþZ
LeþÐdÐH ¼ Ð jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþeþ LÒQeÞþÒeþ LÕÒNõjLÊ @cÐ_Ô LeÊþ\ÞaÐ ÒmþÐL*eþ aÞQÐeþ
kÊH HaÕ Ò]ÐiÑ aÔ¦ÞÆ*Ê "ÒSm'þÒeþ eþMÐdÐH ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ @ÐÒtÐf_eþ aÞÒeþÐ^Ñ J
BÕÒeþS jc\àL HaÕ ÒjcÐ_* NÊ©ÆQeþcÐ_*Ê ]¨Æ aÞ^Ð_ LeþÐdÐH ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ 28
[ÐeÞþM `dàÔ«Æ jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþ LÐdàÔ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
Beþc jcÐ«ÆeÐþ f jeþLÐeþeþ jÐc¯ÞÆL j$¼f[Ð `RÒeþ HLÐ^ÞL LÐeþZ ekÞ\ÞmÐþ ¼ Ð
Òb×þÒNÐfÞL ]ó½ÞeÊþ HkÐ \ÞmþÐ HL ]èÑ``õÐ¯Æ @ÕQf ¼ Ð HkÐeþ ÒNÐVÞH `ÐMÒeþ jcÊ]õ J
@_Ô `ÐMÒeþ _]Ñ eþkÞ\ÞmþÐ , dÐkÐ $¼fÒeþ aÞoÞ_ï `õÐ¯Æ HkÞ Òl[õ jÕ`LàÒeþ Ò`ÐmÞþj
Lràóþ`l* `ÐMÒeþ jËQ_Ð `kqÞ `ÐeÊþ _\ÞmþÐ ¼ Ð jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ `õ[Þ `õaf S_
jc\à_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð [ó[Ñ¯ÆÒe,þ ]¨Æ bþ¯ÆÒeþ yÐ_Ñ¯Æ ÒQ×LÞ]Ðeþ J jeþLÐeÑþ
LcàQÐeÑþcÐÒ_ jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþLÊ jkÒdÐN LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ ÒQ×LÞ]ÐeþcÐ_*
jkÒdÐNÒdÐNÊÜ jcÐ«ÆeþÐf jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþeþ NW_ jÕLõÐ«ÆÒeþ jËQ_Ð Ò`ÐmÞþj `ÐMÒeþ
@Ò_L ]Þ_ `dàÔ«Æ `kqÞ `ÐeÞþ _\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒhiÒeþ "jèÐ^Ñ_ aÐ}Ð_Þ^Þ QLmþÐ' ^_Ñ ScÞ]ÐeþcÐ_* ÒNÐ]Ðc mÊþV LmþÐ HaÕ
[V _ÞeÑþlZ ÒLtõ D`Òe @ÐLõcZ LmþÐ ¼ Ð ScÞ]ÐecÐ_* @bÞþÒdÐNLõÒc Ò`ÐmÞþj
LÐdàÔ_Êº¤Ð_`ÐBÜ 28 [ÐeÞþMÒeþ Beþc @bÞþcÊÒM dÐ[õÐ LÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmþÞj @ÐjÞaÐeþ Maeþ
`ÐB R@ jÐ[ kSÐeþ ÒmþÐL HL[õÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ Ò`ÐmÞþj aÐkÞ_Ñeþ SÞ_Þi`[õ
ÒaÐkÞ\ÞaÐ ÒQ×LÞ]ÐeþcÐ_*Ê mÊþVÞ Ò_Òmþ ¼ Ð yÐ_Ñ¯Æ ÒcfZ `XÏÞ@ÐÒeþ LÕÒNõjeþ jbþÐ
QÐmÞþmþÐ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj ÒjWÐÒeþ `kqÞ NÊfÞ QÐf_Ð LÒmþ ¼ Ð jbþÐÒeþ jcÒa[ S_[Ð*
c^ÔeÊþ ÒLÒ[L ckÞfÐ* jÒc[ ÒcÐV 29 SZ ÒmþÐL Ò`ÐmÞþj NÊfÞÒeþ `õÐZ[ÔÐN
LÒmþ; hÒkeÊþ @^ÞL ÒmþÐL NÊeÊþ[eþ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð NÊfÞQÐf_Ð `Òeþ Ò`ÐmÞþj NÐÜ
ÒmþÐL* OeþaÐXÏÞ mÊV þ Þ Ò_Òmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_eþ `õcM
Ê Ò_[Ð @_Þew
þÊ ckÐ«Þ,Æ LcfÐ `õjÐ]
Le J ÒN×eþÐ= Qtõ ckÐ«ÞÆ*Ê @ÒœÆÐaeþ `õ\c j©ÆÐk jÊwÐ NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐ
`Òeþ Beþceþ @ÐÒtÐf_ @ÐD cÊ¨ÆÒVLÞ `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
_ÞcÐ`XÏÐ NÊfÞLÐ¨Æ
@jkÒdÐN J @ÐB_ @cÐ_Ô @ÐÒtÐf_ jc¯ÆÒeþ @Ò`lÐLó[ @^ÞL jLõÞ¯Æ \ÞaÐ
`ÊeÑþ SÞmþîÐ, @N½¤ aÞ`ìaÆÒeþ ÒahÞ jÕ`ó¦Æ \ÞaÐ SZÐ `XÏÞ_\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐeþ HLÐ^ÞL LÐeþZ

c^ÔÒeþ HL `õ^Ð_ LÐeþZ ÒkmþÐ Òd, ÒNÐàuÊ ]Ðj*]èÐeþÐ 1909Òeþ yÐ`Þ[
j[ÔaÐ]Ñ ²ÊÆmþç ÒjÒ[ÒafLÊ jÕ`ËÀ¤à eËþÒ` `[_eþ hÞLÐeþ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð _ÞÒS
ÒNÐàuÊ ]Ðj c^Ô 1928Òeþ có[ÔÊ aeþZ LeÞj þ ÐeÞ\þ ÞÒmþ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó, @ÐQÐdàÔ keþÞkeþ
]Ðj*Ê aÐ] Ò]Òmþ j[ÔaÐ]Ñeþ @_Ô `õcÊM `õ[Þº¤Ð[ÐcÐÒ_, d\Ð _ÑfL¶¤ ]Ðj J
ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ LÕÒNõjeÊþ aÐkeÞþ dÐB jeþLÐeþeþ jc\à_Òeþ JXÏÞhÐÒeþ cÞfÞ[ jeþLÐeþ
NYÏÞ\ÞÒmþ ¼ Ð j[ÔaÐ]Ñ Ò_[ó[èeþ HkÞbþfÞ LÕÒNõj aÞÒeþÐ^Ñ bËcÞLÐ ÒdÐNÊÜ ÒaÐ^kÊH
`ÊeÑþÒeþ @N½¤ aÞ`ìa aÞÒhi DÒ^B `ÐeÞþ _\ÞmþÐ ¼ Ð
Òj dÐkÐÒkD, @N½¤ cÐjÒeþ JXÏÞhÐeþ aÞbÞþ_ï @qfÒeþ @N½¤ aÞ`ìa jÕOVÞ[
ÒkaÐ `Òeþ [Ð'eþ `õbþÐa `ÊeÑþÒeþ c^Ô `XÏÞmþÐ HaÕ èÞþZÐc jèeËþ` _ÞcÐ`XÏÐWÐÒeþ
16 ÒjÒ†cèeþÒeþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð @ÐM`ÐM NõÐcÐqfeÊþ `õÐ¯Æ 500 ÒmþÐL
ÒjWÐÒeþ HL jbþÐ @ÐÒ¯ÆÐS_ LÒmþ HaÕ _ÞcÐ`XÏÐ \Ð_ÐLÊ LaçSÐ LeÞþ Ò_aÐLÊ ÒdÐS_Ð
`õªÊÆ[ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ jbþÐeþ Ò_[ó[è Ò_B\ÞÒmþ `]êQeþZ jÐc«ÆjÞÕkÐe,þ bþaÐ_Ñ
QeþZ `p_Ð¯ÆL, ÒmþÐL_Ð\ Òj_Ð`[Þ, @ÒmþM `Ð[õ, cÒkhèeþ ckÐ«ÞÆ J `ËÀ¤àQtõ
jÐkÊ ¼ Ð jbþÐ `Òeþ LÕÒNõj `[ÐLÐ êÞþ ÒmþÐÒL \Ð_ÐLÊ `VÊ@ÐeþÒeþ NÒmþ HaÕ Ò`ÐmÞj þ LÊ
@ÐÒtÐf_Òeþ ÒdÐN Ò]aÐ`ÐBÜ @ÐkèÐ_ LÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj `leÊþ @ÐÒtÐf_LÐeÑþ*Ê aÐ^Ð
]Þ@ÐdÞaÐeÊþ M¨Ædw Ê @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð @ÐÒtÐf_LÐeÑþcÐ_* `leÊþ Ò`ÐmÞj þ DèþLÊ `\eþ
cÐXÏ ÒkmþÐ ¼ Ð SÒZ LÕÒNõj LcàÑ Doa cmþÞL î ç LÕÒNõj `[ÐLÐ êÞþ Ò`ÐmÞj þ \Ð_Ð bÞ[
þ eþLÊ
`hÞaÐLÊ D]Ôc LeÞþaÐeÊþ Ò`ÐmÞþj NÊfÞÒeþ [Ð*e có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð Doa cmþîÞL \ÞÒmþ
SÒZ ]fÞ[ SÐ[Þeþ aÔ¦Þ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj NÊfÞÒeþ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ [Ð*eþ jkÞ] ÒkaÐ OVZÐ
@ÐÒtÐf_eþ aÔÐ`L[ÐLÊ ]hàÐBmþÐ¼ Ð NÊfÞQÐf_ÐÒdÐNÊÜ 16 SZ LcàÑ NÊeÊþ[eþ @Ðk[
c^Ô ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ OVZÐ `Òeþ Doa cmþîÞL* `Ê@ NÒStõ cmþîÞL* jkÞ[ 41
SZ @ÐÒtÐf_LÐeÑ*Ê NÞeþ$¼ LeþÞ ÒSmþLÊ `WÐNmþÐ ¼ Ð NÞeþ$¼ aÔ¦ÞÆ* c^ÔÒeþ HLÐ^ÞL
\Þ Ò mþ ]fÞ [ ¼¼Ð HkÐLÊ _Þ c Ð`XÏ Ð @ÐÒtÐf_eþ HL Òaß h Þ ½ Ô¤ bþ Ð aÒeþ Nõ k Z
LeþÐdÐB`ÐÒeþ ¼¼Ð 1909Òeþ "j[ÔaÐ]Ñ'eþ hÊbþÐeþc÷ ÒkÐB `ÊeÑþÒeþ SÐ[Ñ¯Æ[Ð
@ÐÒtÐf_eþ ÒdcÞ[Þ bÞþrÞþ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf @ÐÒtÐf_eþ cÊMÔ @Ð^Ðeþ \ÞÒmþ
Dn SÐ[Þeþ aõÐkêZcÐÒ_ ¼ Ð 1942eþ @N½¤ aÞ`ìa ÒafLÊ ]fÞ[cÐÒ_ SÞmþîÐÒeþ @NõZÑ
bËcÞLÐ Ò_Òmþ ¼ Ð
jcèmþ`Êeþ SÞmþìÐÒeþ @ÐÒtÐf_

aÒcè LÕÒNõj ÒaßWLÒeþ ÒdÐN Ò]B jcèmþ`Êeþ Ò$¼eÞþaÐ aÐVÒeþ mlêÑ_ÐeþÐ¯Z
cÞhõ J `õkmþîÐ] eþÐ¯Æ mþÐW 9 @N½¤ ]Þ_ NÞeþ$¼ ÒkÒmþ ¼ Ð SÞmþîÐeþ [Þ_ÞVÞ LÕÒNõj @$Þ¼jç

D`Òeþ _ÞÒi^ÐsÐ SÐeÞþÒkmþÐ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐeþ @_Ô SÒZ `õcÊM Ò_[Ð bþÐNÑeþ\Þ
`p_Ð¯ÆL, [Ð* `[ïÑ Scèãa[Ñ `p_Ð¯ÆL J `Ê[õ `õ$Êmþî `p_Ð¯ÆL @N½¤ aÞ`ìa
jc¯ÆÒeþ aÞkÐeþÒeþ dÐB LÕÒNõj LÐc LeÊ\ þ ÞÒmþ ¼ Ð $¼fÒeþ jÐ^ÐeþZ LÕÒNõj LcàÑcÐÒ_
kÚ SÞmþîÐÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ jLõÞ¯Æ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
SÞmþîÐÒeþ @ÐÒtÐf_eþ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ 18 @N½¤ ]Þ_ ¼ Ð 17 @N½¤ ]Þ_ Scèãa[Ñ
Ò]aÑ HaÕ Ò`õcÐÒ]aÑ*Ê aÞkÐeþeþ ]ÊcÊLÐWÐÒeþ NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ Ð HkÐeþ `õ[ÞaÐ]
LeÞþ 18 @N½¤ ]Þ_ TþÐeþjÊNÊXÏÐÒeþ RÐ[õcÐÒ_ jkeþÒeþ keþ[Ðf `Ðf_ LÒmþ;
ÒhÐbþÐdÐ[õÐ LÒmþ ¼ Ð [Ð' èþ]Þ_ keþ[ÐfLÊ jkÒdÐN LeÞþaÐ @bÞþÒdÐNÒeþ _ójÞÕk NÊeÊ,þ
[Ð* bþÐB ]ÊNàÐ`õjÐ] NÊeÊ,þ ]¯ÆÐ_Þ^Þ h[`\Ñ, mþlêÑ_ÐeþÐ¯ÆZ @NõJèÐmþç J eþÐceþlÐ
hÊ¢Æ*Ê Ò`ÐmÞþj bþÐeþ[ eþlÐ @ÐB_ afÒeþ NÞeþ$¼ LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ ]ÊB]Þ_ `Òeþ 21
@N½¤ ]Þ_ jcèmþ`Êeþ bÊþmÞ@þÐ `XÏÐe dÊ^ÞºÞ¤eþ ÒcÒke,þ Ò`õcÐ_t ÒcÒke,þ @Ð_t
ÒcÒkeþ, eþÐÒ^hÔÐc ÒcÒke J àÞ[õ ]Ðj NÞeþ$¼ ÒkÒmþ ¼ Ð [«Ñ jÕ`õ]Ð¯Æeþ HkÞ
LÕÒNõjLcàÑNZ ÒeþbÞþ_ÊÔ @$Þ¼je*Ê jeþLÐeÑþ `]aÑeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]aÐ`ÐBÜ aÐ^Ô
LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ aeþNXÏÒeþ $¼LÑeþ ÒaÒkeþÐ, eþÐÒStõ `¨ÆÐ J [Ñ\àaÐjÑ
`ÊÒeþÐkÞ[*Ê NÞeþ$¼ LeþÐdÐB jcèmþ`Êeþ ÒSmþÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð
jcèmþ`Êeþ @ÐÒtÐf_eþ aÞÒhi[è \ÞmþÐ _ÐeÑþ Ò_[ó[èeþ D]¯Æ ¼¼Ð bþÐNÑeþ\Þ
`p_Ð¯ÆL* `[ïÑ Scèãa[Ñ Ò]aÑ @ÐB_ @cÐ_Ô jc¯ÆeÊ jLõÞ¯Æ eþkÞ @N½¤ aÞ`ìa
ÒaÒf aÞkÐeþÒeþ NÞeþ$¼ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð [Ð*]èÐeþÐ D]çaÊw ÒkÐB aeþNXÏ _ÞLVy
jcmþÐB`]eþ NõÐceþ `Ðaà[Ñ NÞeÞþ J Ò[mÞþ`XÏÐeþ `õbþÐa[Ñ Ò]aÑ aeþNXÏÒeþ
ckÞfÐcÐ_*Ê `VÊ@ÐeþÒeþ Ò_B ÒhÐbþÐdÐ[õÐ LeÞþ\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐÒ_ ÒLÒ[L c]
Ò]ÐLÐ_LÊ at LeÞþaÐLÊ c^Ô D]Ôc LeÞ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj Dbþ¯Æ*Ê NÞeþ$¼ LeÞþ ÒSmþLÊ
`WÐB Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð
aeþNXÏ _ÞLVy `ÐZÞÒcÐeþÐ NõÐcÒeþ 32SZ LcàÑ @ÐÒtÐf_Òeþ ÒdÐN
Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ jcÒªÆ \ÞÒmþ QÐiÑ J cSÊeÞ@þÐ ÒhõZÑeþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ NÞeþ$¼ ÒkÐB
LÐeþÐ]¨Æ ÒbþÐNÞ\ÞÒm¼¼Ðþ HcÐ_* c^ÔeÊþ @^ÞLÐÕh @N½¤ aÞ`ìaeþ akÊ `ËaàeÊþ bþÐNÑeþ\Þ
`p_Ð¯ÆL* jk cÞhÞ LÕÒNõjeþ NW_cËfL LÐdàÔÒeþ jÕ`ó¦Æ \ÞÒmþ ¼ Ð `ÐZÞÒcÐeÐeþ
LcàÑcÐ_* c^ÔÒeþ \ÞÒmþ $Êmþheþ `õ^Ð_, ]ÞaÔ LÞÒhÐeþ jÐkÊ, @bÞþc_ÊÔ ÒbþÐB,
ÒNÐLÊfQtõ _Ð¯ÆL, hõÑa# _Ð¯ÆL, c]_ ÒcÐk_ `õ^Ð_, ^_Ê jÐkÊ, `ËÀ¤àQtõ `õ^Ð_,
^_&¯Æ `õ^Ð_, eþÐOaQtõ èþXÏÞ@Ð, ÒQß[_Ô jeþÐ$¼ç, h*eþ `õ^Ð_, ]¯ÆÐ_Þ^Þ _Ð¯ÆL,
jÊMheþZ ÒbþÐB, QtõbþÐ_Ê èþXÏÞ@Ð, ^_jÞÕk `õ^Ð_, `õbþÐLeþ `õ^Ð_, LÒkïBmþÐmþç
jÐkÊ, c]_ ÒbþÐB, eÊiÞ jeþÐ$¼ç, keÞþkeþ ÒbþÐB, ]Ðheþ\Þ _Ð¯ÆL J LHeþÐ jÐkÊ ¼ Ð
ÒjcÐ_* jÕ`ó¦ÞÆ ¼ @N½¤ aÞ`ìaLÊ aÔÐ`L èÞþjeþbÊþ¦Æ LmþÐ ¼ Ð

jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐÒeþ ÒcÐV 155 SZ LcàÑ H\ÞÒeþþ ÒSmþ]¨Æ ÒbþÐNÞ \ÞÒmþ ¼ Ð `ÊZÞ
@Ò_L LcàÑ NÞeþ$¼ _ ÒkÐB @ÐÒtÐf_ LÐcÒeþ jÕhìÞ½¤ \ÞÒmþ ¼ Ð jcèmþ`Êeþ SÞmþîÐþ @N½¤
aÞàì eþ aÞÒhi[è ÒkmþÐ Òd, ÒjWÐÒeþ ÒL×ZjÞ aÔÐ`L kÞÕjÐLÐ¨Æ aÐ Ò`ÐmÞj þ ç NÊfÞQÐf_Ð
èÞþ]ó½¤ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð LcàÑcÐÒ_ jÐ^ÐeþZ[Ó ÒhÐbþÐdÐ[õÐÒeþ dÐB LÕÒNõj J NÐuÑ*
_ÐcÒeþþ ÒjìÐNÐ_ Ò]D\ÞÒmþ HaÕ ÒjkÞ `õLÞõ¯ÐÒeþ Ò`ÐmÞþj ÒjcÐ_*Ê NÞeþ$¼ LeÊþ\ÞmþÐ¼ Ð
@^ÞLÐÕh NÞe$ þ ¼ LcàÑ `ËaàeþÊ jèÐ^Ñ_[Ð @ÐÒtÐf_ J [Ð'eþ NW_cËfL LÐdàÔ jk èÞQ þ Þ[
\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ hó<¼fÐ @N½¤ aÞà ì Òeþ @ÕhNõkZ LmþÐ jc¯ÆÒeþ c^Ô ÒjcÐ_* c^ÔÒeþ
Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, _ójÞÕk NÊeÊþ @jkÒdÐN jc¯ÆeÊþ HaÕ ]¯ÆÐ_t
h[`\Ñ aÐc¨ÆÐ `õSÐ @ÐÒtÐf_ (1928) jc¯ÆeÊþ LÕÒNõjeþ LÐdàÔ jk J[Ò`õÐ[
bþÐÒa SXÏÞ[ \ÞÒmþ¼ Ð
N&ÐcÒeþ @ÐÒtÐf_
9 @N½¤ 1942 ]Þ_ JXÏÞhÐeþ @_Ô `õcÊM Ò_[ÐcÐ_* c^ÔÒeþ N&Ðceþ
DcÐQeþZ `p_Ð¯ÆL NÞeþ$¼ ÒkÐB\ÞÒmþ HaÕ N&Ðc SÞmþîÐ LÕÒNõj @$Þ¼jç jÒc[ NÊeÊþ¨ÞÆ
ÒjaÐhõc J LÊmþÐÒXÏÐ @ÐhõcLÊ Ò`ÐmÞþj aÐSÔÐ©Æ LeÞþ Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷
ÒkÐB\ÞaÐ L\Ð `õQÐeþ ÒkaÐ `Òe,þ 10 @N½¤ ]Þ_ aÞ`Þ_ aÞkÐeÑþ eþ\ _ÐcL SÒZ
LÞÒhÐeþ dÊaL* Ò_[ó[èÒeþ `õÐ¯Æ 100 SZ ²ÊÆmþç RÐ[õ aõkê`Êeþ cÊMÔ Ò`Ð½¤ @$Þ¼jç
@ÐNÒeþ `ÞÒLVÞÕ LÒmþ ¼ Ð èþ]Þ_ @Ð²ÆÐ kÐB²ÊmÒçþ eþ HaÕ 14 [ÐeÞM þ ]Þ_ `ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆ
LÒmþSeþ RÐ[õ LÕÒNõj Ò_[óaót* NÞeþ$¼ `õ[ÞaÐ]Òeþ ke[Ðf ÒkmþÐþ ¼ Ð @N½¤ 15
[ÐeÞþMÒeþ NÊeÊþ¨ÞWÐÒeþ HL S_jbþÐ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ SÞmþîÐ LóiL jbþÐeþ
jbþ Ð `[Þ _Ðeþ Ð ¯Æ Z `Ð[õ a¦ó Æ [ Ð Ò]aÐ `Òeþ Ò`ÐmÞ þ j ]è Ð eþ Ð NÞ e þ $ ¼ ÒkÒmþ ¼¼Ð
`ÐeþfÐÒMcÊ¨ÞÆÒeþ HL jeþLÐeÑþ XÐLa=fÐLÊ @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ bþÐ=Þ `LÐBÒmþ ¼¼Ð
R[õ`XÏÐ, ÒLeÊþZÐ, LÃ¤Ð`ÐeÞþ @Ð]Þ yÐ_Òeþ c^Ô ÒjkÞ ]Þ_ keþ[Ðf ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HL
_Þ~Ù½¤ ]Þ_Òeþ aÞbþÞ_ï yÐ_Òeþ ÒNÐVÐH LÐdàÔLõc jÕOVÞ[ ÒkD\ÞaÐeÊþ jÞw kÊH Òd,
LÕÒNõj LcàÑcÐ_* c^ÔÒeþ @ÐÒ`Ðj aÊTþÐcZÐ eþkÞ\ÞmþÐ HaÕ cÞfÞ[ bþÐaÒeþ ÒjcÐÒ_
LÐdàÔLõcNÊXÏÞLÊ LÐdàÔLÐeÑþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @N½¤ 18 [ÐeÞþM ]Þ_ eþjÊmþÒLÐ¨ÆÐÒeþ `õ[ÞaÐ]
jbþÐ J ke[Ðf @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
N&Ðc SÞmþîÐÒeþ ÒcÐV 101 SZ LÕÒNõj LcàÑ NÞeþ$¼ ÒkÐB\ÞÒmþ¼ Ð [_ê^ÔÒeþ
\ÞÒmþ LÊmþÐÒXÏÐ @Ðhõceþ LcàÑ keÞþkeþ `[Þ, @Ð“¤Ð eþÐJ, ckÐÒ]a `¨ÆÐ, MmÞþ jÐkÊ,
ÒNÐ`Ñ_Ð\ jÐkÊ HaÕ $Ê¼mþ Ò]B ¼ Ð SÞmþîÐeþ @_Ô `õcÊM NÞeþ$¼ LcàÑ* c^ÔÒeþ \ÞÒmþ
hÑkià cÞhõ, _Þeþ&_ `p_Ð¯ÆL, ]Ñ_auÊ ÒaÒkeþÐ, @`_ïÐ `Ð[õ, aÞhè_Ð\ ]Ðj,

a_cÐfÑ ckÐeþZÐ HaÕ cÐNÊZÞ ]Ðj ¼ Ð `ÊeÊþÒiÐrþc`Êeþ kÐB²ÊÆmþçeþ RÐ[õ eþÐcÒcÐk_
ÒS_Ð NÊ¨ÆÐeÞþ \Ð_ÐLÊ Ò`ÐXÏÞ Ò]aÐLÊ D]Ôc LeÞþaÐ @èþÐ^Òeþ ¼NÞeþ$¼ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð
SÞmþîÐe SN_ïÐ\`õjÐ]Òeþ ÒmþÐL S=mþ @ÐB_LÊ @cÐ_Ô LeÞþaÐ DÒ~hÔÒeþ
`qaVÑ S=mþeþ NR LÐVÞ Ò_BNÒmþ ¼ Ð FiÞLËmÔþÐ _]Ñ D`Òeþ \ÞaÐ HL Ò`ÐmþLÊ
XÞ_ÐcÐBVç mþNÐB ^èÕj LeÞþaÐLÊ cÐNÊZÞ ]Ðj, XœÆeþ eþÐccËrÞÙ J _Þeþ&_ `p_Ð¯ÆL
@Ð]Þ ÒdÐS_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ XÞ_ÐcÐBVç c^Ô jÕNõk LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð cÐ[õ
Ò_[ÐcÐÒ_ NÞeþ$¼ ÒkaÐeÊþ ÒdÐS_Ð LÐdàÔLÐeÑþ ÒkÐB`ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
ÒcÐV D`Òeþ Ò]MÞÒm,þ N&Ðc SÞmþîÐÒeþ @N½¤ aÞ`ìa MÊaç ÒahÞ ^èÕjÐ[êL ÒkÐB
_\ÞmþÐ ¼ Ð kÞÕjÐ[êL `]Òl` NókÑ[ ÒkaÐ `ËaàeÊþ @Ò_L yfÒeþ Ò_[ÐcÐ_*Ê NÞeþ$¼
LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó LÐÜ bþÐÜ ÒLÒ[ÐVÞ OVZÐLÊ aÐ] Ò]Òmþ ÒjWÐÒeþ @ÐÒtÐf_
LcàÑcÐ_* c^ÔÒeþ jÑcÞ[ \ÞmþÐ ¼ Ð aÔÐ`L ªÆeþÒeþ jÐ^ÐeþZ S_[Ð @ÐÒtÐf_Òeþ bþÐN
Ò_B _\ÞÒm,þ d]ÞJ ÒjcÐ_*eþ @ÐÒtÐf_ `õ[Þ Òc×_ jc\à_ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð
NXÏSÐ[Òeþ @ÐÒtÐf_
@jkÒdÐN J @ÐB_ @cÐ_Ô jc¯ÆÒeþ jÐcÐ_Ô ÒLÒ[ÐVÞ NXÏSÐ[Òeþ jèÐ^Ñ_[Ð
jÕNõÐc @Ðeþc÷ cÐ[õ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ 1942 ÒafLÊ NXÏSÐ[NÊXL
ÞÏ ÒcÐNmþatÞ @Ò`lÐ
eþÐS_Ñ[ÞLeþZÒeþ @ÐNÊ@Ð eþkÞÒmþ ¼ Ð hÞlÐ]ÑlÐÒeþ `RÒeþ eþkÞaÐ jÒrþè NXÏSÐ[eþ HkÞ
`õ[Ôl eþÐS_Ñ[ÞLeþZ [ÐLÊ ÒcÐNmþatÞeþ jc[Êmþ LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð ÒjkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ
@N½¤ aÞ`ìa Dbþ¯Æ JXÏÞhÐeþ jc_è¯Æ ]ÞNÒeþ HL `õcÊM @_Ê`ËeþL `õcÐZÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
1938- 39Òeþ NXÏSÐ[cÐ_*Òeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ [Ñaõ ÒkÐB\ÞaÐ L\Ð `ËaàeÊþ
@ÐÒmþÐQÞ[ ÒkÐBRÞ ¼ Ð 1942 @N½¤ @ÐÒtÐf_Òeþ c^Ôþ HkÞ `õSÐcÐÒ_ @_Êe` þË bþÐaÒeþ
þbþÐN Ò_Òmþ ¼ Ð $¼fÒeþ `õSÐc¨Æf J @N½¤ @ÐÒtÐf_ ÒjWÐÒeþ jc eËþ` ÒkmþÐ ¼ Ð
NXÏSÐ[ eþÐSÐcÐÒ_ BÕÒeþS*þ jc\à_ J LÕÒNõjeþ aÞÒeþÐ^ LeÊ\ þ ÞaÐÒdÐNÊÜ þ `õSÐcÐÒ_
`õ[Ôl eËþ`Òeþ eþÐSÐaÞÒeþÐ^Ñ ÒkÒm¼¼Ðþ
[ÐfÒQeþÒeþ @ÐÒtÐf_
NXÏSÐ[NÊXÏÞL c^ÔÒeþ [ÐfÒQeþeþ @N½¤ @ÐÒtÐf_ jaàÐÒNõ eþkÞ\ÞmÐþ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ
`õSÐc¨Æfeþ bÞrÞþ D`Òeþ @ÐÒtÐf_ [Ñaõ eËþ` Ò_mþÐ ¼¼Ð àÞ[õ ÒcÐk_ `õ^Ð_*
Ò_[ó[èÒeþ `õSÐ [ÐfÒQeþÒeþ jèÐ^Ñ_ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ NW_ LÒmþ HaÕ [ÐLÊ ]c_
LeÞþaÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ `leÊþ ÒkmÞþÒL†eþÒeþ ÒaÐcÐ aiàZ c^Ô LeþÐNmþÐ ¼ Ð jcNõ
Ò]hÒeþ [ÐfÒQeþeþ @ÐÒtÐf_ @bËþ[`Ëaà ÒaÐmÞþ `õjÞwÞ `ÐBmþÐ ¼ Ð

_Òbþcèeþ 1940Òeþ [ÐfÒQeþÒeþ àÞ[õ ÒcÐk_ `õ^Ð_ J [Ð* jkÒdÐNÑcÐÒ_
`õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ÒdÐNÊÜ NÞeþ$¼ ÒkÐB ÒSmþÒeþ \ÞÒmþ c^Ô @N½¤ aÞ`ìaeþ jËQ_Ð
ÒjcÐ_*Ê cÞfÞ\ÐH ¼ Ð 1942 @N½¤ 31 [ÐeÞþMÒeþ ÒSmþ ÒXBÜ àÞ[õaÐaÊ `fÐBdÞaÐ
jkÞ[þ ÒNÐ`_Òeþ @ÐÒtÐf_LÊ Ò_[ó[è Ò]Òmþ ¼ Ð
àÞ[õaÐaÊ*Ê êþÐB Ò]aÐ`ÐBÜ eþÐSÐ* `leÊþ 5000V*Ð, 500 HLeþ ScÞ,
`ÐqVÞ NõÐceþ jeþaeþÐLÐeÑþ @^ÞLÐeþ (eþÐSjè @jÊmÞe þ þ @^ÞLÐe)þ HaÕ `]`]aÑ ÒOÐiZÐ
LeþÐNmþÐ ¼ Ð @_Ô`lÒe,þ `õSÐcÐÒ_ êÞþÒ_Òmþ Òd àÞ[õaÐaÊ*Ê eþÐSÐ k[ÔÐ LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð
$¼fÒeþ @ÐÒtÐf_ @^ÞL [Ñaõ @ÐLÐeþ ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþ 3 [ÐeÞþMÒeþ LÊcÊ¨ÆÐ
NõÐcÒeþ [ÐfÒQeþ `õSÐc¨Æfeþ LcàLrþàÐcÐ_*eþ ÒaßWL ajÞ eþÐSÔÒeþ bþÐeþ[RÐXÏ
@ÐÒtÐf_eþ DÒ~hÔ @_ÊjÐÒeþ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ `õ[Þº¤Ð LeÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ _Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
àÞ[õaÐaÊ* k[ÔÐ NÊSa S_aÞÒlÐbþLÊ `õ³ÆèfÞ[ LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð ÒmþÐÒL jeþLÐeþ*Ê @asÐ
LÒmþ ¼ Ð "eþÐSaÕh ^èÕj Le',þ "NXÏSÐ[ jeþLÐeþLÊ ^èÕj Le',þ "NÐuÞSÑ* kÊLc Ê @_ÊjÐÒeþ
`qÐ¯Æ[ jeþLÐeþ NYÏ' HaÕ "BÕÒeþSLÊ cÐeÞþ [XÏ' ÒaÐmÞþ ÒjìÐNÐ_ Ò]Òmþ ¼¼Ð
S_aÞÒlÐbþLÊ _Þ¯Æ§ÞÆ[ LeÞþaÐ`ÐBÜ eþÐSÔÒeþ @$Þ¼jç, @]Ðmþ[ J ²ÊÆmþNÊXÏÞLÊ at
LeÞþ]Þ@ÐNmþÐ ¼¼Ð ÒjÒ†cèeþ 3 [ÐeÞþMeÊþ aõÞVÞhç jeþLÐeþ* `õ[Ôl jkÐ¯Æ[ÐÒeþ
[ÐfÒQeþÒeþ ÒaÐcÐ, ÒkmÞþÒL†e,þ ÒcjÞ_N_ J Òj_ÐaÐkÞ_Ñ @Ð]Þ `BÜ[eþÐ cÐeÞþmþÐ ¼ Ð
`õSÐ*Ê ]c_ LeÞþaÐ`ÐBÜ ^Ë@ÐÜaÐZ J mÊþkaÊkÐ ÒaÐcÐeþ `õÒ¯ÆÐN ÒkmþÐ ¼ Ð
ÒjÒ†cèeþ 7 [ÐeÞþMeÊþ [ÐfÒQeþÒeþ "`õSÐjbþÐ'eþ _Þ¯Æ§ÆZÒeþ jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþ
NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð @ÐÒtÐf_LÐeÑþ* HL kÞjÐa @_ÊdÐ¯ÑÆ [ÐfÒQeþÒeþ Òj]Þ_ 40 kSÐeþ
`õSÐ HL[õÞ[ ÒkÐB jbþÐ LÒm¼ HaÕ eþÐSÐ J aõÞVÞh aÞÒeþÐ^Ñ ÒjìÐNÐ_ Ò]Òmþ ¼ Ð DrþÔ¦Æ
S_[Ð jeþLÐeÑþ XÐLa=fÐ J OeþNX Ê ÏÞLÊ Ò`ÐXÏÞÒ]Òmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞj
þ \Ð_Ð J S=mþ aÞbÐþ Neþ
@$Þ¼jç c^Ô @ÐLõcZeÊþ elÐ `ÐBmÐþ _ÐkÚ ¼ Ð ÒVmÞÒþ $¼Ð_ç [ÐeþLÊ LÐVÞ `LÐBÒmþ ¼ Ð eþÐSÔLÊ
jÕÒdÐN LeÊþ\ÞaÐ eþÐªÆÐeþ Ò`ÐmþNÊXÏÞLÊ _½¤ LÒm HaÕ [ÐfÒQe-þ`ÊeÑþ Òeþf mþÐB_çLÊ
yÐÒ_ yÐÒ_ D`ÐXÏÞ Ò]Òmþ ¼ Ð eþÐSÔÒeþ ÒjkÞ]Þ_WÐeÊþ QÐiÑ cËmÞ@þÐ `qÐ¯Æ[ jeþLÐeþeþ
`õ[Þº¤Ð ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐSÔeþ NõÐÒc NõÐÒc HkÞ jeþLÐeþ LÐdàÔLÐeÑþ ÒkÐB\ÞaÐeÊþ eþÐSÐ*
jeþLÐeþ jÕ`ËÀ¤à bþÐÒa @Qf ÒkÐB `XÏÞmþÐ ¼ Ð H\ÞÒeþ àÞ[õ aÐaÊ* aÔ[Ñ[ cÐNÊZÞ
QeþZ `õ^Ð_, a_cÐfÑ `õ^Ð_, LÐfÞtÑ QeþZ `õ^Ð_, ]Ðheþ\Þ `ÐZÞ, TÊþmÊþ]Ðj, LórþÞaÐj
eþ\, àÞ[õ ÒaÒkeþÐ J ÒNÐawà_ jÐkÊ @Ð]Þ `õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaàÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô
`lÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ ]c_ LeÞþaÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ* `leÊþ [ÐfÒQeþ jkeþÒeþ
ÒkmÞþÒL†eþ DèÊþ ÒcjÞ_çN_çeÊþ NÊfÞ aiàZ LeþÐNmþÐ ¼ Ð cÐnà 1943 `dàÔ«Æ ÒmþÐL*
D`Òeþ @L\_Ñ¯Æ @[ÔÐQÐeþ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð àÞ[õ aÐaÊ Ò`ÐmÞþjç kÐ[Òeþ êþÐ _ `XÏÞÒa

ÒaÐmÞþ [ÐfÒQeþeÊþ `õ\Òc aÞkÐe,þ aÕN J @ÐjÐc QÐmÞþNÒmþ ¼ Ð Òj jÊbþÐi Qtõ ÒaÐi*
$¼eJþèÐXÏà aîLç ]f jk c^Ô ÒdÐNjË[õ elÐ LeÞþ ÒjcÐ_* jkÐ¯Æ[ÐÒeþ dÊw LeÞþaÐLÊ
D]Ôc LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð
ÒY*Ð_ÐfÒeþ @ÐÒtÐf_
1938-39eþ ÒY*Ð_ÐfÒeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ `Òe,þ 1942eþ @N½¤ J
ÒjÒ†cèeþ cÐjÒeþ HkÐeþ èÞþawÙ[ eËþ` þ Ò]MÐNmþÐ,dÐkÐ @N½¤ aÞ`ìa _ÐcÒeþ
èÞþQÞ[ ¼ Ð @N½¤ 16 [ÐeÞþMÒeþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞaÐLÊ `õSÐc¨Æfeþ Ò_[ÐcÐÒ_
LórÞþaÐj `õ^Ð_* jbþÐ`[Þ[èÒeþ M¨ÆauWÐÒeþ ÒaßWL LÒmþ ¼ Ð HkÐeþ jËQ_Ð `ÐB
Ò`ÐmÞþj @ÐÒtÐf_eþ Ò_[Ð cÒkhèeþ jÊaÐkÊ jÞÕk, `ËÀ¤àQtõ ckÐ`Ð[õ, aõSLÞÒhÐeþ
^f, hõÑLÐ«Æ eþÐD[ J _ÒeþÐrþc ]Ðj @Ð]Þ*Ê 18eÊþ 23 @N½¤ c^ÔÒeþ NÞeþ$¼
LmÐþ ¼ Ð `õSÐc¨Æfeþ `õcÊM Ò_[Ð Òaß»¤a QeþZ `p_Ð¯ÆL `ËaàeÊþ ÒSmþçÒeþ \ÐB
H`õÞmþç 1942Òeþ MmþÐj ÒkÐB\ÞÒmþ ¼ Ð Òj @ÐÒtÐf_eþ Ò_[ó[è Ò_Òmþ ¼ Ð [Ð*
Oeþ [mþÐjÑ jÒrþè [Ð*Ê NÞeþ$¼ LeþÐdÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð Òaß»¤a* Ò_[ó[èÒeþ HL
19 SZÞ@Ð NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñ NWÞ[ ÒkmþÐ HaÕ @ÐÒtÐf_`ÐBÜ aÔÐ`L `õªÊÆ[Þ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð
NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñeþ @_Ô j]jÔ \ÞÒmþ cËiÐ cmþîÞL, aÐBêþ jèÐBÜ, @Ð_t Qtõ jèÐBÜ,
LÊfcZÞ `õ^Ð_ J `]ê_Ðbþ jÐkÊ @Ð]Þ¼ Ð @N½¤ 26 [ÐeÞþM ]Þ_ `Ëaà _Þ¹¤rÞþ cÒ[
eþÐSÔeþ cYÞ (LÐcÐlÐ_Neþ) yÞ[ \Ð_Ð ÒjcÐÒ_ @ÐLõcZ LÒm¼¼Ðþ \Ð_Ðeþ LÐNS`[õ
Ò`ÐXÏÞÒ]aÐ jkÞ[ 4VÞ auÊL, 60 eþÐD¨Æ NÊfÞ HaÕ `õÐ¯Æ 20000 V*Ð ÒjcÐÒ_
mÊþVç LeÞþÒ_Òmþ ¼¼Ð HkÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ [kjÞm,þ $¼Òeþ½¤ @$Þ¼jç J \Ð_ÐaÐaÊ*
ajÐNókLÊ Ò`ÐXÏÞÒ]Òmþ ¼ Ð Ò]hÑ auÊL, ^_Ê, [Ñeþ, aoàÐ J mþÐWÞ @Ð]Þ `ÐeþƒÆeÞþL
@±Æh±Æ aÔakÐeþ LeÞþ ÒjcÐÒ_ HkÞ @ÐLõcZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñeþ HkÞ
LÐ¨Æ Ò]MÞ kSÐeþ kSÐeþ ÒmþÐL eÊþ¨Æ ÒkÒmþ J jcÒªÆ cÞhÞ eþÐSÐ*þ ÒLÐWOeþLÊ
mÊþVÞÒ_Òmþ ¼ Ð [Ð'èþWÐeþÊ cYÏÞWÐÒeþ jèÐ^Ñ_ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
ÒjÒ†cèeþ 4 [ÐeÞþMÒeþ NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñ QÐt`Êeþ \Ð_Ð J [kjÞmþ @$Þ¼jçÒeþ _Þ@ÐÜ
mþNÐBÒ]Òm¼¼Ðþ HkÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ `Sà= \Ð_Ð @ÐLõcZ`ÐBÜ dÐD\ÞaÐ ÒaÒf Ò`ÐmÞþj
jkÞ[ ÒjcÐ_*eþ M¨ÆdÊw ÒkmþÐ ¼ Ð Ò[ZÞLÞ Ò`ÐmÞþj NÊfÞÒeþ aÐkÞ_Ñeþ `õcÊM Ò_[Ð
Òaß»¤a QeþZ `p_Ð¯ÆL @Ðk[ ÒkÒm HaÕ aÑeþ jÐkÊ J ÒaZÊ jÐkÊ _ÐcL ]ÊBSZ
LcàÑ*eþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñeþ @_Ô Ò_[ÐcÐ_*Ê Ò`ÐmÞþjç NÞeþ$¼ LmÐþ ¼ Ð
@]Ðmþ[Òeþ aÞQÐeþ ÒkÐB ÒjcÐ_*Ê @ÐSÑa_ LÐeþÐ]¨ÆÒeþ ]¨ÞÆ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð Òaß»¤a
êþÐ`XÏÞÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð [Ð*Ê có[ aÐ SÑaÞ[ @ayÐÒeþ êÐBÒ]aÐ`ÐBÜ jeþLÐeþ* `leÊþ

2000V*Ðeþ `Êeþ²ÆÐeþ eþÐhÞ ÒOÐiZÐ LeþÐNmþÐ ¼ Ð ÒY*Ð_ÐfÒeþ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ
bþÐNÒ_aÐ @èþÐ^Òeþ ÒcÐV 300SZ*Ê NÞeþ$¼ LeþÐNmþÐ ¼ HaÕ ÒmÐL* `ÐMeÊþ `õÐ¯Æ
80,000V*Ð `ÞVZ Ê Þ VÞLj @Ð]Ð¯Æ LeþÐNmÐ ¼ Ð @Ò_L NõÐcaÐjÑ* Oeþ Ò`ÐmÞj þ [mþÐjÑ
LmÐþ HaÕ ÒjcÐ_* @ÐjaÐa`[õLÊ aÐSÔÐ©Æ LmÐþ ¼ Ð ÒY*Ð_Ðf Ò`ÐmÞþjeþ ]c_ mÑþfÐ
jcNõ JXÏÞhÐÒeþ @Ð[*eþ aÐ[ÐaeþZ jó½Þ¤ LmþÐ¼ Ð
[ÐfÒQeþ èÞ þ ÒY*Ð_ÐfÒeþ c^Ô @ÐÒtÐf_LÐeÑþ @Ò_L kÞ Õ jÐLÐ¨Æ
bÞ@þÐB\ÞÒmþ ¼ Ð cÐ[õ jaÊNÊXÏÞLÊ NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñ LÐdàÔLÐeÑþ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð [ÐfÒQeþÒeþ
akÊ jÕMÔL ÒmþÐL*þ jcÐNc c^ÔÒeþ ÒdÐS_Ð LÐdÔàLÐeÑþ LeþÐdÐD\ÞaÐ ÒaÒf
ÒY*Ð_ÐfÒeþ NeÞþmþÐ aÐkÞ_Ñ @^ÞL hó<¼fÞ[ Y=Òeþ J aÞÒhiLeÞþ @[LÙ[ bþÐaÒeþ
jeþLÐeÑþ Lf D`Òeþ @ÐLõcZ LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð Òaß»¤a QeþZ `p_Ð¯ÆL* afÞº¤
Ò_[ó[èÒdÐNÊÜ HjaÊ jÕbþaèþ ÒkÐB `ÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð Òm×þLÞL ªÆeþÒeþ [Ð*Ê "aÑeþ' ÒaÐmÞþ
LÊkÐdÐD\ÞmþÐ ¼¼Ð
_¯ÆÐNXÏÒeþ @ÐÒtÐf_
@N½¤ cÐj 9 [ÐeÞþMÒeþ _¯ÆÐNXÒeþ þ eþÐSÐ*þ LÒQeÞþ, LÐdàÔÐf¯Æ J \Ð_ÐLÊ
LaçSÐ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ `õSÐc¨Æf `leÊþ `õªÊÆ[Þ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð HkÐeþ jËQ_Ð`ÐB aÐ}Ð_Þ^Þ
Òj_Ð`[Þ, mþlêZ ckÐeþZÐ, _ÐeþÐ¯ÆZ _t, D]¯Æ_Ð\ `ó½Þ,¤ LÊÒaeþ jÐkÊ @Ð]Þ @Ò_L
`õSÐc¨Æf Ò_[Ð*Ê Ò`ÐmÞþj NÞeþ$¼ LmÐþ ¼¼Ð ÒNÐXÏÞ`XÏÐ \Ð_Ð @«ÆNà[ ckÊmÞ@þÐÒeþ
`õSÐc¨Æfeþ jbþÐ bþ¨ÆÊeþ LeÞþaÐ_ÞcÞrþ Ò`ÐmÞþj mÐWÞ QÐSà LmÐþ ¼ Ð $¼fÒeþ mþXÏÊÒLhèeþ
cÞhõ, bÊþaÒ_hèeþ bËþ¯ÆÐÜ J ÒN×eþÐ= ckmþÐ @Ðk[ ÒkÒmþ ¼ Ð D]¯Æ_Ð\ `ó½Þ,¤ aÞ_Ð¯ÆL
cÞhõ J bþeþ[ jÐkÊ @Ð]Þ 13 SZ LcàÑ*Ê Ò`ÐmÞþj NÞeþ$¼ LeÞþÒ_mÐþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ JXÏNÐÜ
J mÐWÞ`]ÐÒeþ c^Ô jbþÐ J ÒhÐbþÐdÐ[õÐ @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ HaÕ [ÐLÊ bþ¨ÆÊeþ LeÞa þ Ð_ÞcÞrþ
Ò`ÐmÞþj mþÐWÞ QÐf_Ð LmÐþ ¼ Ð bþÐNa[ SÐ_Þ, LÊhÞ@Ð `õ^Ð_, jÊmÞþ `õ^Ð_ J mþlêÑêþ
`õ^Ð_ @Ð]Þ ÒLÒ[L @Ð]ÞaÐjÑ Ò_[Ð*Ê c^Ô NÞe$ þ ¼ LeÞþ _¯ÆÐNXÏ ÒSmþÒeþ eþMÐNmþÐ ¼ Ð ¼ Ð
Ò`ÐmÞþjeþ `õaf ]c_ jÒrþè 17 @N½¤ 1942 ]Þ_ _¯ÆÐNXÏ J JXÏNÐÜÒeþ keþ[Ðf
`ÐfÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏNÐÜeþ ckÐS_ bþNaÐ_ ÒQ×^ÊeÑþ* McÐeþLÊ @ÐÒtÐf_LÐeÑþ mÊþVÞ
Ò_Òmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ ÒjWÐÒe Ò`ÐmÞþjeþ @L\_Ñ¯Æ ]c_ mÑþfÐ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐSÐ
aÞÒeþÐ^ÑcÐ_* Oeþ D`Òeþ aÐkÐeÊþ @ÐjÞ\ÞaÐ hÞM Ò`ÐmÞþjç aÐkÞ_Ñ @ÐLõcZ LÒmþþ ¼ Ð
Ò]ÐLÐ_NÊXÏÞLÊ mÊVÞÒ_Òmþþ ¼ Ð HèÞþLÞ ÒjcÐ_* @[ÔÐQÐeþeÊþ ckÞfÐcÐÒ_ c^Ô [õÐkÞ
`ÐBÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ @ÐÒtÐf_eþ ]c_ ÒkmþÐ ÒaÐmÞþ aÐkÐeþLÊ SZÐ`XÏÊ\ÞÒmþ
jÊwÐ ÒNÐ`_ bþÐÒa [Ð'`ÐBÜ `õªÊÆ[Þ QÐmÞþ\ÞmþÐ¼ Ð

@ÒœÆÐaeþ 8 [ÐeÞþMÒeþ aÐkÐXÏÐÒTþÐmþÐ S=mþÒeþ `õSÐc¨Æfeþ ÒaßWL ajÞ eþÐSÐ*Ê
NÐ]ÞQÊÔ[ LeÞþaÐLÊ [\Ð jeþLÐeÑþ @$Þ¼jçNÊXÏÞLÊ LaçSÐ LeÞþaÐLÊ NÊ©Æ _Þ¹rÞþ _Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
ÒaßWLÒeþ @Ð_t Qtõ jèÐBÜ, j]ÐhÞa iXÏ=Ñ, L¨ÊÆeÑþ èÞþXÏÐ, mþlêZ jÐkÊ J `ËÀàQtõ
cmþîÞL @Ð]Þ `õcÊM bËþcÞLÐ NõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ QÐÒeþÐVÞ ]fÒeþ aÞbþ¦Æ ÒkÐB
HLÐ jÐ=Òeþ ÒNÐXÏÞ`XÏÐ, JXÏNÐÜ, aÐkÐXÏÐÒTþÐmþÐ J aeþÒLÐfÐ D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞþaÐLÊ
ÒdÐS_Ð LÒmþ ¼ Ð 9 @ÒœÆÐaeþ ]Þ_ ÒjcÐÒ_ aeþÒLÐfÐ XÐLa=fÐÒeþ XÞcèÞeÞþ`mþîÑ
$¼Òeþ½¤ @$Þ¼j @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð @ÒœÆÐaeþ 10 [ÐeÞþM ]Þ_ @Ð]ÞaÐjÑ LÕ^cÐÒ_ cÞhÞ
_Ë@ÐNÐÜ \Ð_Ð D`Òeþ @ÐLõcZ LÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj `leÊþ NÊfÞQÐf_Ð ÒkmþÐ ¼ Ð [kÚÒeþ LÐªÞÆ
XÐLÊ@Ð _ÐcL SÒZ Lu dÊaLeþ có[ÊÔ ÒkmþÐ ¼ Ð `õÐ¯Æ 50 SZ ÒmþÐL NÊeÊþ[eþ @Ðk[
ÒkÒmþ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ 2000 ÒmþÐL _¯ÆÐNXÏ jkeþLÊ LaçSÐ LeÞþaÐLÊ HL[õÞ[
ÒkÐB ÒNÐVÐH XÐLa=fÐ HaÕ kÒeþLó»¤`Êeþeþ ²ÊÆmþç NókLÊ bþÐÕNÞ `LÐBÒmþ ¼ Ð
@ÐÒtÐf_LÊ `õhcÞ[ LeÞþaÐ`ÐBÜ Ò`ÐmÞþjeþ ]c_ mÑþfÐ QÐmÞþmþÐ ¼¼Ð @Ò_L
Ò_[Ð*eþ aÐjNók ÒLÐeþM ÒkmþÐ ¼ Ð `õÐ¯Æ 1000 ÒmþÐL NÞeþ$¼ ÒkÒmþ ¼ Ð HÒ[ @^ÞL
jÕMÔL @ÐÒtÐf_LÐeÑþ 1942Òeþ @_Ô ÒLDÜWÞ NÞeþ$¼ ÒkÐB _\ÞÒmþ ¼ Ð 22VÞ NÐÜÒeþ
`ÞVÊZÞ VÞLj mþÐNÊ ÒkmþÐ ¼ Ð eþÐSÔÒeþ ÒdÒk[Ê HÒ[ @^ÞL jÕMÔL atÞ*Ê eþMÞaÐ`ÐBÜ
@ÐahÔL cÐ[õÐÒeþ ÒSmþ Oeþ _\ÞmþÐ; @Ò_L ÒOÐXÏÐhÐf, cWOeþ J LÒQeÞþLÊ @yÐ¯ÑÆ
bþÐÒa ÒSmþÒeþ èÞþZ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð cÐ[õ 30SZ atÞ* mþÐNÞ _ÞcÙ[ _¯ÆÐNXÏ ÒSmþÒeþ
200 eþÐSatÞ*Ê eþMÐNmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ @jèÐyÔLeþ èÞþÒahÒeþ eþkÞ 2 SZ eþÐSatÞ
ÒSmþ bÞþ[Òeþ có[ÊÔaeþZ LÒmþ ¼ Ð
_¯ÆÐNXÏ @ÐÒtÐf_eþ aÞÒhi[è ÒkmþÐ Òd, @N½¤eÊþ @Ðeþc÷ ÒkÐB _Ð_Ð `õ[ÞOÐ[
jÒrþè @_Ô @qfÒeþ @ÐÒtÐf_ @a]cÞ[ ÒkaÐ `Òeþ aÞ @ÒœÆÐaeþeþ c^Ô dÐH HkÐ
QÐmÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð HWÐÒeþ c^Ô `õSÐc¨Æf hó<¼fÞ[ bþÐaÒeþ aÞbÞþ_ï yÐ_Òeþ HL jc¯ÆÒeþ
@ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Dbþ¯Æ @Z-@Ð]ÞaÐjÑ J LÕ^ @Ð]ÞaÐjÑ @ÐÒtÐf_Òeþ
`õcÊM bËþcÞLÐ _ÞaàÐk LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð eþÐS^Ð_Ñ _¯ÆÐNXÏ J cÊMÔ jkeþ JXÏNÐÜ aÔ[Ñ[
aÐkÐXÏÐÒTþÐmþÐ NÐÜ @ÐÒtÐf_eþ cÊMÔ ÒLtõ \ÞmþÐ ¼ Ð
_ÑfNÞeÞþ @ÐÒtÐf_
_ÑfNÞeÞþ NXÏSÐ[Òeþ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_ÒdÐNÊÜ eþÐSÒ_ß[ÞL jÒQ[_[Ð dÒ\½¤
aówÞ `ÐB\ÞmþÐ ¼ Ð `õSÐc¨Æfeþ Ò_[óaNà JXÏÞhÐeþ aÐc`xÑ Ò_[ÐcÐ_* jk jÕ`Là
eþMÞ\ÞÒmþ ¼ Ð @N½¤ aÞ`ìaeþ Maeþ `õjÐeÞþ[ ÒkaÐ `Òeþ ÒjcÐÒ_ þ @ÐÒtÐf_ LeÞþaÐLÊ
Æ ÒdÐS_Ð `õªÊÆ[ LÒmþ ¼ Ð @N½¤ 12 [ÐeÞþM ]Þ_ _ÑfNÞeÞþ jkeþÒeþ HL jÐ^ÐeþZ jbþÐ

@ÐÒ¯ÆÐS_ LÒmþ HaÕ keþ[Ðf `Ðf_ LÒmþ ¼ Ð HkÐ `Òeþ `õSÐc¨Æfeþ jbþÐ`[Þ ÒLßfÐj
Qtõ ckÐ«ÞÆ HaÕ D]¯Æ_Ð\ aÑeþaeþ, jÐ^Ê `õjÐ] aÞ]ÔÐêþ ckÐ`Ð[õ, heþ[Qtõ ckÐ«Þ,Æ
SN_ïÐ\ `¨ÆÐ, NÞeÞ^þ eþ `¨Ð J `õb_ þÊ Ð\ @NªÞÆ @Ð]Þ ÒLÒ[L `õSÐc¨Æf Ò_[Ð*Ê Ò`ÐmÞj þ
NÞeþ$¼ LmþÐ ¼ Ð HkÞ NÞeþ$¼]ÐeÞeþ `õ[ÞaÐ]Òeþ 13 @N½¤ 1942 ]Þ_ `ÊZÞ S_jbþÐ J
keþ[Ðf @ÐÒ¯ÆÐSÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð d]ÞJ Òj `dàÔ«Æ @ÐÒtÐf_ hÐ«ÞÆ`ËÀ¤à Y=Òeþ QÐmÞþ\ÞmþÐ,
jeþLÐeþ [ÐLÊ ]óYÏ kªÆÒeþ ]c_ LeÞþaÐLÊ `õõ¯ÆÐj LÒmþ ¼ Ð NÐÜ NÐÜÒeþ Ò`ÐmÞþj OËeÞþaÊmÞþÒmþ
HaÕ Nõ Ð caÐjÑ* D`Òeþ @[ÔÐQÐeþ LÒmþ ¼¼Ð @[ÔÐQÐeþ Ò eþ @[Þ º ¤ S_[Ð
eþÐSLcàQÐeÑþcÐ_*Ê jÐcÐSÞL aÐjt LÒmþ ¼ Ð ÒLÒ[L LcàQÐeÑþ*Ê QÐLÞeÞþeÊþ Bª$Ð
Ò]aÐLÊ `õSÐc¨f ^cL Ò]B\ÞmþÐ ÒaÐmÞ @bÞþÒdÐN ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð `õSÐ eþÐªÆÐ @aÒeþÐ^
J eþÐSÐ* @cÐeþ @Ð]Þ mÊþVç LeÞþ\ÞaÐeþ Maeþ `õQÐeÞþ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ]c_`ÐBÜ `ÞVÊZÞ
VÞLjç aÔ[Ñ[ ÒkmÞL þ `çVeþeþÊ $¼Ð¯ÆÐeÞÕþ c^Ô LeþÐdÐB\ÞmÐþ ¼ Ð $¼fÒeþ ]ÊBSZ ÒmþÐL*eþ
có[ÔÊ OVÞ\ÞmÐþ ¼ Ð Ò`ÐmÞj
þ @[ÔÐQÐeþ @jkÔ ÒkaÐeÊþ @Ò_L ÒmþÐL eþÐSÔ RÐXÏÞ ÒcÐNmþatÞ
@ÕQfLÊ `fÐBÒmþ ¼ Ð _ÑfNÞeÞþ @ÐÒtÐf_eþ `õcÊM Ò_[Ð \ÞÒmþ a_cÐfÑ ]Ðj ¼ Ð Òj
cÐnà 1943 `dàÔ«Æ @Ð[êÒNÐ`_ LeÞþÆ @ÐÒtÐf_ èÞþQÐf_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð Òjþ NÞeþ$¼
ÒkaÐ `Òeþ @ÐÒtÐf_ hÞ\Þf `XÏÞNmþÐ ¼ Ð
@_ÔÐ_Ô @ÐÒtÐf_
HjaÊ NXÏSÐ[LÊ aÐ] Ò]Òmþ @ÐWNXÏ, aXcèÐ, Òa×], M¨Æ`XÏÐ, c¯ËÆeþbþ&,
_eþjÞÕk`Êe,þ eþZ`Êeþ J ÒjÐ_`Êe @Ð]Þ NXÏSÐ[ J ScÞ]ÐeÑÒeþ c^Ô @N½¤ aÞ`ìa
Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞ\ÞmÐþ ¼ Ð _eþjÞÕk`ÊeÒþ eþ QLõêþ ÒS_Ð* Ò_[ó[èÒeþ `VÊ@ÐeþÒeþ dÐD\ÞaÐ
S_[Ð D`Òeþ Ò`ÐmÞþj `leÊþ NÊfÞQÐf_Ð LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð
Dbþ¯Æ ÒcÐNmþatÞ J NXÏSÐ[Òeþ @N½¤ aÞ`ìa ÒaÒf ÒmþÐL NÞeþ$¼]ÐeÞþLÊ aeþZ
LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð aeÕþ @Ð[êÒNÐ`_ LeÞþÞ @ÐÒtÐf_`ÐBÜ LÐc LeÞþaÐLÊ `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ, cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑþ , aÑeþ Òaß»¤a `p_Ð¯ÆL J _ÑfNÞeÞe þ þ a_cÐfÑ
]Ðj @Ð]Þ Ò`ÐmÞþj kÐ[Òeþ êþÐ _ `XÏÞaÐLÊ jaà]Ð `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ HaÕ ÒNÐ`_Òeþ
@ÐÒtÐf_ èÞþQÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð [ÐfÒQeþeþ àÞ[õ ÒcÐk_ `õ^Ð_ ÒSmþ `ÐÒQeÞþ
ÒXBÜ `fÐBþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ Ò_[óaNà*eþ ]ÊÓjÐkj`ËÀ¤à `]Òl` @ÐÒtÐf_LÊ [Ñaõ[eþ
LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð @N½¤ aÞ`ìa ÒjcÐ_*Ê Ò_[Ðeþ cdàÔÐ]Ð `õ]Ð_ LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð
HL\Ð jaàaÞ]Þ[ Òd, @Ò_L yÐ_Òeþ @ÐÒtÐf_LÐeÑþ kÞÕjÐ[êL OVZÐ
bÞ@Ðþ B\ÞÒmþ ¼ Ð jeþLÐeÑþ OÒþeþ _Þ@ÐÜ mþNÐBaÐ, \Ð_Ð D`Òeþ @ÐLõcZ LeÞa
þ Ð, eþÐªÆÐOÐVeþ
Ò`Ðmþ bþÐÕNÞaÐ [\Ð XÐLa=fÐLÊ bþÐÕNÞÒ]aÐ \ÞmþÐ ÒjÒ[Òafeþ jÐ^ÐeþZ OVZÐ ¼ Ð

cÐ[õ ÒL×ZjÞ yÐ_Òeþ ÒjcÐÒ_ jeþLÐeÑþ `le ÒmþÐL*Ê SÑa_Òeþ cÐeÞþÒ]aÐLÊ D]Ôc
LeÞ þ _\Þ Ò mþ ¼¼Ð Hbþ f Þ L Þ mþ l ê Z _Ð¯Æ L *Ê SXÏ Þ [ Leþ Ð dÐB\Þ a Ð k[ÔÐÒeþ c^Ô
@ÐÒtÐf_LÐeÑþ @Ð]ÞaÐjÑ S_[Ð jÕhìÞ½¤ _\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ jeþLÐeþ `leÊþ _Þcàc
bþÐaÒeþ NÊfÞ QÐf_Ð [\Ð ÒkmÞþÒL†eþeÊþ ÒcjÞ_ç N_çÒeþ NÊfÞ aiàZ LeþÐdÐB ÒmþÐL*Ê
k[ÔÐ LeþÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ J Ò`ÐmÞþj jÐcÐ_Ô Ò^ßdàÔ eþMÞ\ÞÒmþ HÒ[ jÕMÔL
ÒmþÐL*eþ có[ÊÔ ÒkÐB _\Ð«ÆÐ ¼ Ð `ÊZÞ ÒdDÜ yÐ_Òeþ `ÊeÊþMÐ LÕÒNõj LcàÑ @ÐÒtÐf_
èÞþQÐf_Ð LeÊþ\ÞÒmþ, ÒjWÐÒeþ kÞÕjÐLÐ¨Æ OVÞ _\ÞmþÐ ¼ Ð `õSÐc¨Æfeþ ÒLÒ[L Ò_[Ð*Ê
aÐ] Ò]Òm,þ LÕÒNõjeþ `ÊeÊþMÐ Ò_[ÐcÐÒ_ jaà]Ð kÞÕjÐLÐ¨Æ ÒdcÞ[Þ _OÒV, [Ð'`ÐBÜ
@N½¤ aÞ`ìa ÒaÒf `õ¯ÆÐj LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ Ò]MÞÒm,þ 9 @N½¤ 1942 ]Þ_
LÕÒNõjeþ [Ê= Ò_[ÐcÐ_*Ê jeþLÐeþ NÞeþ$¼ LeÞþ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ Òa-mþNÐc
J kÞÕjÐ[êL ÒkaÐLÊ @ajeþ Ò]B\ÞaÐ jÊ¸¤½¤ ¼ Ð
@N½¤ aÞ`ìa jkeþÐqf @Ò`lÐ aÞÒhi LeÞþ NõÐcÐqfÒeþ @^ÞL DNõ eËþ` ^ÐeþZ
LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþ c^Ô ÒdÐNÐÒdÐNeÊ @Ò`lÐLó[ aÞoÞ_ïÐqfÒeþ LÐdààÔ
LeÞþ j$¼f ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒmþÐL j®Þ¤fÞ[ bþÐÒa \Ð_Ð, Ò`Ð½¤ @$Þ¼jç D`Òeþ @ÐLõcZ
LeÊ\ÞÒmþ ¼ Ð @ÐLõcZ`ÐBÜ ÒjcÐÒ_ eþÐ[Þeþ @uLÐeþLÊ aÐRÊ _\ÞÒmþ ¼ Ð ÒY*Ð_Ðfeþ NeÞm þ Ðþ
aÐkÞ_Ñeþ LÐdàÔLÊ aÐ] Ò]Òm,þ @_Ô jcªÆ OVZÐ jaàjclÒeþ HaÕ ]Þ_eþ @ÐÒmþÐLÒeþ
jÕOVÞ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÐ @ÐÒtÐf_LÐeÑþ* _Þbþà¯ bþÐa HaÕ aÔÐ`L S_ jc\à_LÊ
]hàÐH ¼ Ð D`LËf @ÕQfÒeþ ÒmþÐL* _Þbþà¯Æ ÒkaÐ `RÒeþ ÒNÐVÞH aXÏ LÐeþZ ÒkmþÐ
Òd, ÒjÒ[ÒaÒf HL NÊSa DWÞ\ÞmþÐ, BÕÒeþS jeþLÐeþ*Ê èþÐSÞ[ LeÞþ SÐ`Ð_ÑcÐÒ_
JXÏÞhÐLÊ cÐXÏÞ@ÐjÞÒa HaÕ ÒjcÐÒ_ BÕÒeþS*Ê aÞÒeþÐ^ LeÞþ\ÞaÐ ÒmþÐL*Ê D`dÊ¦Æ
`Êeþ²ÆÐeþ Ò]Òa ! @\àÐ[ç d]ÞJ ÒmþÐL jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcÒeþ bþÐNÒ_B @ÐÒtÐf_
LeÊþ\ÞÒmþ, ÒjcÐ_* c_Òeþ h*Ð \ÞmþÐ Òd JXÏÞhÐLÊ SÐ`Ð_eþ LaçSÐ LeÞþaÐ _Þ¾Þ¤[ ¼ Ð
JXÏÞhÐeþ eþÐS^Ð_ÑLÊ LVLeÊþ jcèmþ`ÊeþLÊ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ LeÞþaÐLÊ `õªÊÆ[Þ LeÞþ jeþLÐeþ
ÒmþÐL* bÞþ[Òeþ aÔÐ`Þ\ÞaÐ NÊSaLÊ af Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð SÐ`Ð_ÑcÐÒ_ cÐXÏÞ @ÐjÞÒmþ
ÒmþÐLcÐÒ_ @d\Ð BÕÒeþSeþ jc\àL ÒkaÐeþ @bÞþÒdÐNÒeþ _Ë@Ð jeþLÐeþ]èÐeþÐ ]¨ÞÆ[
_ ÒkÒa ÒaÐmÞþ @ÐhÐ LeÞþ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ @^ÞL jÕMÔÐÒeþ bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð
@N½¤ aÞ`ìa @N½¤ cÐjÒeþ aZ_Þ@ÐÜ bþfÞ @Ðec÷ ÒkÐB ÒcÐVÐÒcÐVÞ bþÐaÒeþ
Ò]MÞÒmþ cÐjeþ Òhi jÊwÐ `õhcÞ[ ÒkÐBdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð ÒjÒ†cèeþÒeþ ÒdDÜ ÒLÒ[L
yÐ_Òeþ @ÐÒtÐf_eþ akïÞ SfÞ\ÞmþÐ, [ÐkÐ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþeþ eËþ` Ò_B\ÞmþÐ ¼ Ð
@ÒœÆÐaeþeþ @Ðeþc÷ ÒafLÊ @ÐÒtÐf_ `õÐ¯Æ _Þ¾Þ¤kï ÒkÐB dÐB\ÞmþÐ ¼ Ð HkÞ cÐjeþ ]èÞ[Ñ¯Æ
j©ÆÐkÒeþ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ LVLÒeþ êþÐ`XÏÞaÐ `Òeþ @ÐÒtÐf_ @ÐD "LÐNS'Òeþ

c^Ô eþkÞmÐþ _ÐkÚ ¼ Ð cÐ[õ ÒLaf ]ÊB cÐjeþ jèÁ¤ @a^ÞÒeþ HkÐ ]ÊB hk aiàeþ BÕÒeþS
hÐj_LÊ M¨Þ@ÆÐ MÐaeþÐ LeÞÒþ ]mþÐ ¼ Ð HkÐ `Òeþ BÕÒeþScÐÒ_þ Òd bþÐeþ[ RÐXÏÞaÐ _Þ¾Þ¤[-
[ÐkÐ jcÒªÆ Lf_Ð LeÞþÒ_Òmþ ¼ Ð
@N½¤ aÞ`ìa ÒaÒf BÕÒeþS jeþLÐeþ* LÐdàÔLÊ K`QÐeÞþL bþÐaÒeþ `õ[Ôl J
`ÒeþÐl jkÒdÐN LeÊ þ \ Þ a Ð bþ Ð eþ [ Ñ¯Æ a Nà L Ê jÐ^Ðeþ Z [Ó aÞ h è Ð jOÐ[L @ÐMÔÐ
]Þ@ÐdÐH ¼ Ð cÐ[õ @Ò_L yfÒeþ HbþfÞ @bÞþÒdÐN @cËfL ÒaÐmÞþ cÒ_kÊH ¼ Ð HkÐeþ
HL D]ÐkeþZ ÒkDR«ÞÆ, cÞfÞ[ jeþLÐeþeþ `ÐmþàÔÐÒcÃ¤ÐeÑþ ÒjÒLõVÐeÑþ d]ÊcZÞ
cÕNeþÐS ¼ Ð aÞkÐeþeþ Ò_[Ð eþÐc_t_ cÞhõ @Ð[êÒNÐ`_`ÐBÜ JXÏÞhÐÒeþ LÞRÞ ]Þ_
eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð Ò`ÐmÞþj jÒtkeÊþ ]ËÒeBþ eþMÞaÐ`ÐBÜ d]ÊcZÞ [Ð*Ê _ÞS jeþLÐeÑþ NÐXÏÞÒeþ
LVL jkeþÒeþ dÞaÐ @ÐjÞaÐ`ÐBÜ aÔayÐ LeÞþÒ]B\ÞÒmþ ¼¼Ð HkÞ jkÒdÐNÒdÐNÊÜ
eþÐc_t_ cÞhõ JXÏÞhÐeþ bËþcÞN[ Ò_[Ð* jk jÐlÐ[ç LeÞþ `ÐeÞþ\ÞÒmþ ¼[\Ð Ò`ÐmÞþjeþ
jÒtk QlÊÒeþ `XÏÞ _\ÞÒmþ ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊwÒeþ 1941 SÊ_çÒeþ _ÐSÞ ScàÐ_Ñ ÒjÐbÞHþ[ç eÊþiç D`Òeþ @[LÙ[
@ÐLõcZ LmþÐ ¼ Ð $¼fÒeþ eÊþiç J BÕm¨Æ Ò_[ó[èÐ^Ñ_ cÞ[õh¦ÞÆ c^ÔÒeþ ÒcÃ¤ ÒkmþÐ ¼ Ð
HkÐeþ èÞþZÐc jèeËþ` bþÐeþ[eþ LcÊÔ_Þ½¤cÐÒ_ aÞhèdÊwÒeþ BÕmþ¨Æeþ jc\à_ LÒmþ ¼ Ð
K`QÐeÞþL bþÐÒa JXÏÞhÐeþ eþÐSÔhÐMÐ, BÕÒeþS aÞÒeþÐ^Ñ @N½¤ @ÐÒtÐf_eÊþ JkeÞþNmþÐ
HaÕ dÊwLÊ "cÊ¦ÞÆdw Ê ' ÒOÐiZÐ LmþÐ ¼ Ð cÐ[õ `ÐVàÞ _ÞÒ]àhLÊ DÒ`lÐ LeÞþ eþÐSÔÒeþ @Ò_L
LcÊÔ_Þ½¤ @N½ aÞ`ìaÒeþ jLõÞ¯Æ ÒdÐN]Ð_ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèeËþ`, ÒY*Ð_Ðfeþ
Òaß»¤a `p_Ð¯ÆL, _ÑfNÞeÞþeþ a_cÐfÑ ]Ðj J jcèmþ`Êeþeþ ]¯ÆÐ_t h[`\Ñ @Ð]Þ
\ÞÒmþ LcÊÔ_Þ½¤ aÞQÐeþeþ LcàÑ ¼ Ð ÒjcÐ_*eþ @N½¤ aÞ`ìaÒeþ jÕ`ó¦ÞÆ \ÞmþÐ @èÞþcÞ[ ¼ Ð
[f ªÆeþeþ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþcÐÒ_ @ÐÒtÐf_ `õ[Þ dÒ\½¤ jkÐ_ÊbËþ[ÞhÑf \ÞÒmþ
ÒaÐmÞþ Ò`ÐmÞþjç eÞþÒ`ÐVàÒeþ aÐeþcèÐeþ @bÞþÒdÐN ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð aÐÒmþhèeþeþ BeþcÒeþ
jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþeþ j$¼f[Ð `RÒeþ aXÏ LÐeþZ \ÞmþÐ, yÐ_Ñ¯Æ jeþLÐeÑþ LcàQÐeÑþ J
ÒQ×LÞ]ÐeþcÐ_* @Ð«ÆeÞþL jkÒdÐN ¼ Ð ÒjcÐÒ_ Dè Lróà`l*Ê jèÐ^Ñ_ jeþLÐeþ
jcèuÒeþ jËQ_Ð Ò`õeþZ LeÞþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ jcÐ«ÆeþÐf jeþLÐeþLÊ @^ÞL ]Þ_ êÞþ
jÊjÕNWÞ[ LeÞþaÐÒeþ jkÒdÐN LeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð jeþLÐeþ* eÞþÒ`ÐVàÒeþ DÒmþîM \ÞmþÐ,
""...ÒLÒ[L yÐ_Òeþ @eþÐSL[Ð ]c_ LeÞþaÐÒeþ Ò`ÐmÞþj J cÐSÞÒ½õ¤V*WÐÒe
@_ÐahÔL bÑþeÊþ[Ð J ÒjèoÐ`ËÀ¤à @jkÒdÐN Ò]MÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjeþ `õÐ^Ð_Ô \ÞaÐ
@qfÒeþ hÞlL jcÊ]Ð¯Æeþ @ÐbÞþcÊMÔ @Ðc `õ[Þ D`ÒdÐNÑ jÞw ÒkÐB_ÐkÚ ¼ Ð XÐL
LcàQÐeÑþcÐ_*eþ jkÒdÐN cÞfÞ _ÐkÚ ¼ Ð XÐLOeþNÊXÏÞL bÕþNÐ ÒkmþÐ `Òeþ @Ò_L
SÐNÐÒeþ [Ð'eþ @_ÊjuÐ_ jeÞþ_ÐkÚ ¼¼Ð LÐeþZ LcàQÐeÑþcÐÒ_ jÐl Ò]aÐLÊ @c=

ÒkDR«ÞÆ ¼ Ð (@ÐÒtÐf_ ]èÐeþÐ)@^ÞL `õbþÐaÞ[ @ÕQfÒeþ ÒQ×LÞ]ÐeþcÐÒ_ `õÐ¯Æ ÒaLÐeþ
jÞw ÒkaÐeþ jËQ_Ð cÞfÞRÞ ¼ Ð'' H\ÞeÊþ jÞw kÊH Òd, @Ò_L yfÒeþ eþÐSLcàQÐeÑþcÐÒ_
jè[Ó`õaórþ bþÐaÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ aÞÒeþÐ^ LeÞþ _ÐkÐ«ÞÆ ¼ Ð Dèþ WÐDeÞ@Ðþ bþÐÒa ÒjcÐÒ_
jeþLÐeþLÊ ÒLaf jc\à_ LeÞþR«ÞÆ ¼ Ð @Ò_L Òl[õÒeþ ÒjcÐÒ_, aÞÒhiLeÞþ NÐÜ
ÒQ×LÞ]ÐeþcÐÒ_ jÐcÐSÞL aÐjteþ bþ¯ÆÒeþ @ÐÒtÐf_LÊ Òc×_ jc\à_ Ò]B\ÞÒm¼¼Ðþ
D]ÐkeþZ jèeËþ`, _ÑfNÞeÞþÒeþ 72 SZ ÒQ×LÞ]Ðe @N½¤ cÐjÒeþ \Ð_ÐÒeþ dÐB
@bÞþÒdÐN LeÞþ\ÞÒmþ Òd, jeþLÐeþ*Ê jkÒdÐN LeÞþ\ÞaÐeÊ ÒjcÐ_*Ê NÐÜÒeþ jÐcÐSÞL
aÐjteþ hÞLÐeþ ÒkaÐLÊ `XÏÞRÞ ¼ Ð $¼fÒeþ @_Ôeþ ScÞÒeþ ÒjcÐ_* QÐmÞþaÐ [\Ð `hÊ
QeþÐBaÐ`ÐBÜ aÞ c_Ð ÒkÐBRÞ ¼¼Ð `ÒeþÐlÒeþ HkÞbþfÞ @bÞþÒdÐN @ÐZÞ ÒjcÐÒ_
@ÐÒtÐf_eþ ^cL Ò]B\ÞÒmþ ¼ Ð H\ÞeÊþ `õcÐZÞ[ kÊH Òd, SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ] jaÊªÆeþLÊ
aÞªÆÐeÞ[ ÒkÐB jÐeÞþ\ÞmþÐ ¼ Ð SÐ[Ñ¯Æ[ÐaÐ]eþ HbþfÞ aÔÐ`L aÞªÆÐeþ Òk[Êþ bþaÞiÔ[Òeþ
Ò]hþ èþÐ^Ñ_ eþkÞaÐ Òd Ò_ÐkÞa- HL\Ð ÒmþÐL @_ÊcÐ_ LeÞþ `ÐeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð

]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf,
jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©ÞÆ J NXÏSÐ[ cÞÞ¤hõZ
cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf
@N½¤ aÞ`ìa jc¯ÆÒeþ JXÏÞhÐÒe cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf NWÞ[ ÒkÐB jeþLÐeþ*
jkÒdÐNÒeþ LÐdàÔ LmþÐ ¼ Ð _Òbþcèeþ 1939Òeþ aÞhè_Ð\ ]Ðj* c§ÞÆc¨Æf BªÆ$¼Ð
Ò]aÐ `Òeþ ]ÊBaià LÐf eþÐSÔe hÐj_ eþÐSÔ`Ðf* `õ[Ôl [rþèÐa^Ð_Òeþ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð
`Òeþ aÞhèdÊweþ SVÞf[Ð aówÞ`ÐBmþÐ¼ HaÕ cÞ[õ `l bþÐeþ[eþ jkÒdÐN `ÐBaÐmþÐNÞ
eþÐSÒ_ß[L ]fNÊXL ÞÏ Ê c§Þc¨Æf NYÏa
Þ ÐLÊ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LÒmþ ¼ Ð eþÐSÒ_ß[LÞ ]fþ Ò_[ó[Òè eþ
`õÐÒ]hÞL ªeþÒe jeþLÐeþ NWÞ[ ÒkÒmþ ÒmþÐL*eþ aÞõVÞh aÞÒeþÐ^Ñ bþÐa EZÐ
ÒkÐB`ÐÒeþ ÒaÐmÞ Lróà`l aÞQÐeþ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð
1941Òeþ LÕÒNõjeþ SÒZ `õcÊM Ò_[Ð bþÐaÒeþ `õjÞwÞ `ÐB\ÞaÐ _ÑfL¶¤ ]Ðj,
jÊbþÐi Qtõ ÒaÐi* $¼eJèÐXÏà aîLç jk jÕ`Là eþMÞ\ÞaÐ @bÞþÒdÐNÒeþ ]feÊþ akÞ´ôÆ[
ÒkÒmþ ¼ Ð kÒeþLó»¤ ck[Ða J aÞhè_Ð\ ]Ðj @Ð]Þ eþÐSÔ LÕÒNõj ]fÒe HL `õbÐþ ahÐfÑ
ÒNÐºÑ¤ NYÏÞ\Ð«Þ ¼ Ð _ÑfL¶¤ ]Ðj* jkÞ[ ÒjcÐ_*eþ ÒNÐºÑLtf QÐmÞ\ þ ÐH ¼ Ð LÕÒNõje
ÒLtõ ªÆee þ þ Ò_[óaót c^Ô kÒeþLó»¤ ck[Ða ÒNÐºÑ¤LÊ jc\à_ LeÊ\ þ Ð«ÞÆ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ
_aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ @Ð]Þ ÒjÐjÞ@ÐmÞþ½¤ Ò_[óaNà _ÑfL¶¤*Ê eþlZhÑf LkÞ aÞÒeþÐ^
LeÊþ\Ð«ÞÆ ¼ Ð HkÞ èÞþyÞ[ÞÒeþ _ÑfL¶¤ [Ð*eþ `ÊeÊþZÐ jkÒdÐNÑ j[ÔaÐ]Ñeþ @_Ô[c
`õ[Þº¤Ð[Ð ÒNÐ]ÐaeÑþh*Ê Ò_B jeþLÐeþ* jkÐ¯Æ[ÐÒeþ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf NYÞaÐLÊ D]Ôc
LÒmþ¼ Ðþ þ @_ÔÐ_Ô LÐeþZ c^ÔÒeþ LÕÒNõjeþ ÒNÐºÑ¤Ltf Dbþ¯Æ*Ê LÕÒNõj ]f RÐXÏÞaÐLÊ

aÐ^Ô LmþÐ ¼ Ð jeþfÐÒ]aÑ J d]ÊcZÞ c=eþÐS @Ð]Þ c^Ô ÒjcÐ_*Ê jkÒdÐN LÒmþ ¼ Ð
LÕÒNõj aÐkÐÒeþ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ* jkÞ[ ÒjcÐ_*eþ ÒdÐNjË[õ aYÏÞmþÐ ¼ Ð jcÒªÆ
cÞhÞ 1941 _Òbþcèeþ 24Òeþ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ* `õ^Ð_c§ÞÆ[èÒeþ (ÒjÒ[ÒaÒf
eþÐSÔ c§ÆÞc¨Æfeþ cÊMÔ*Ê `õ^Ð_c§Ñ LÊkÐdÐD\ÞmþÐ) cÞfÞ[ c§Þc¨Æf NYÏÞÒm,þ dÐkÐ
1944 SÊ_ç 29 [ÐeÞþM `dàÔ«Æ lc[ÐÒeþ eþkÞmþÐ ¼ Ð ÒNÐ]ÐaeÑþh cÞhõ*Ê aÐ]Ò]Òmþ
c§Þc¨ÆfÒeþ @_Ô SÒZ c§Ñ \ÞÒm¼¼Ðþ Òj ÒkÒmþ @a]Êjç ÒhÐbþ_ MÐÜ ¼ Ð
cÞfÞ[ c§ÞÆc¨ÆfLÊ aÞÒhi ÒmþÐL jc\à_ cÞfÞ _\ÞmþÐ ¼¼Ð BÕÒeþS aÞeÊþwÒeþ
S_c[ aówÞ`ÐD\ÞaÐ ÒaÒf HkÐ BÕÒeþS jeþLÐeþe jc\à_ LeÊþ\ÞmþÐ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó,
LÕÒNõj ]f [ÔÐN LeÞþ @Ò_L Ò_[Ð H\ÞÒeþ jÐcÞmþ ÒkÐB\ÞÒmþ ¼¼Ð ÒjcÐÒ_
lc[Ð`ÐBÜ ]f[ÔÐN LÒmþ HaÕ BÕÒeþS jc\àL jÐSÞÒmþ ÒaÐmÞþ LÊ#ÐeþV_Ð ÒkmþÐ ¼ Ð
@N½¤ aÞ`ìa jc¯ÆÒeþ LÕÒNõj ÒmþÐL ÒSmþ ]¨Æ ÒbþÐNÊ\ÞaÐ ÒaÒf HaÕ LÕÒNõj
Lcà Ñ Ò`ÐmÞ þ j eþ mþ Ð WÞ , NÊ f Þ e þ hÞ L Ðeþ ÒkD\Þ a Ð ÒaÒf HkÞ ]f[ÔÐNÑcÐÒ_
lc[ÐÒbþÐNÑ ÒkÒmþ ÒaÐmÞþ [Ñaõ jcÐÒmþÐQ_Ð `õLÐh `ÐBmþÐ ¼ Ð HkÐRXÏÐ c§ÞÆc¨ÆfLÊ
jÕMÔÐNeÞþº¤ ÒNÐºÑ¤eþ jc\à_ _\ÞmþÐ¼ Ð dÐkÐ]èÐeþÐ c§ÑcÐÒ_ @^ÞL ÒmþÐLmþ³ÆÐeþ hÞLÐeþ
ÒkÒmþ ¼ Ð ÒcÐV 60 jbÔþaÞhÞ½¤ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ c§ÞÆc¨ÆfLÊ 27 SZ jbÔþ*eþ jc\à_
eþkÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð ÒmþÐLj®¤Ð_ _\ÞmþÐ ÒaÐmÞþ BÕÒeþS jeþLÐeþ c^Ô cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æfeþ
j]jÔcÐ_*Ê dÒ\ÐQÞ[ j®¤Ð_ Ò]D _\ÞÒm¼¼Ðþ 1942 cÐnàÒeþ jeþLÐeÑþ ]feþ
`õÐ\àÑ eþÐÒStõ _ÐeþÐ¯ÆZ bþ& (L_ÞLÐ ScÞ]Ðe)þ aÐmÞþNÊXÏÐ D`_ÞaàÐQ_Òeþ LÕÒNõj
`Ð\àÑ DcÐQeþZ `p_Ð¯ÆL*WÐeÊþ èþÐSÞ[ ÒkÒmþ, dÐkÐ c§Þc¨Æf aÞeÊþwÒeþ \ÞaÐ
S_c[LÊ jÊ¸¤½¤ LmÐþ ¼ Ð
_ÞS jÑcÞ[ LÐdàÔLÐfÒeþ c^Ô cÞfÞ[ c§Þc¨Æf ÒLÒ[ÐVÞ ckrþè`ËÀ¤à _Þ¹¤rÞþ
Ò_B\ÞmÐþ ¼ Ð jè[§Æ JXÏÞhÐ `õÒ]h NWÞ[ ÒkaÐ DrþÐeÊþ eþÐSÔ`ÐBÜ jè[§Æ _ÔÐ¯ÆÐf¯,Æ
jè[§Æ aÞhèaÞ]ÔÐf¯ HaÕ jè[§Æ ÒcXÏÞLÐmþç LÒmþSeþ @ÐahÔL[Ð \ÞmþÐ¼ Ð Òj ]ÞNÒeþ
jeþLÐeþ @ÐahÔLÑ¯Æ `]Òl`cÐ_ Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð 1943 SÊ_ç 30 [ÐeÞþMÒeþ jè[§Æ
DLúf aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æ aÞmþç aÞ^Ð_jbþÐÒeþ D[ç\Ð`_ ÒkÐB @_ÊÒcÐ]_ mþÐbþ LmþÐ
`Òeþ 1943 _Òbþcèeþ27Òeþþ LVLÒeþ @yÐ¯ÑÆ bþÐÒa DLúf aÞhèaÞ]ÔÐf¯Æ yÐ`Þ[
ÒkmþÐ ¼¼Ð `Òeþ HkÐ bÊþaÒ_hèeþLÊ yÐ_Ð«ÆeÞþ[ ÒkmþÐ ¼¼Ð 1944 cjÞkÐ SÊ_ç 1
[ÐeÞþMÒeþ LVLeþ ÒcXÏÞLÐmþ ²ÊmþçLÊ LÒmþSÒeþ èÞþZ[ LeþÐNmþÐ ¼ Ð Dn _ÔÐ¯ÆÐf¯Æ
yÐ`_`ÐBÜ c^Ô `õÐ\cÞL `]Òl`cÐ_ _Þ@ÐNmþÐ, dÐkÐ ]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æfeþ
hÐj_LÐfÒeþ SÊmþÐB 1948eÊþ LÐdàÔ @Ðeþc÷ LmþÐ ¼ Ð 1944Òeþ `ÊeÑ, aÐÒmþhèeþ

J jcèmþ`ÊeþÒeþ jeþLÐeÑþ LÒmþS ÒMÐmÞþaÐLÊ _Þ¹¤rÞþ ÒkmþÐ ¼ Ð Dn hÞlÐ Òl[õÒeþ HkÐ
\ÞmþÐ HL @[Þ ckrþè`ËÀ¤à `]Òl`¼¼Ð
cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æfeþ bÞþrÞþ \ÞmþÐ ]èÞ^Ð`ËÀ¤à ¼ Ð c§Þc¨Æf Ò_B\ÞaÐ ÒLÒ[ÐVÞ ckrþè`ËÀ¤à
`]Òl` a]fÒeþ ÒmþÐL [Ð'eþ aÞ$¼f[Ð HaÕ ÒmþÐL aÞÒeþÐ^Ñ QeÞþ[õLÊ NZÞ ajÞÒmþ ¼ Ð
c§ÞÆc¨Æfeþ hÐj_ LÐf c^ÔÒeþ @N½¤ aÞà ì ÒkmþÐ ¼ Ð ÒjkÞ jc¯ÆÒeþ ÒdDÜ @L\_Ñ¯Æ
]c_ mÑfÐ QÐmÞþmþÐ, [Ð' `RÒeþ cÞfÞ[ c§Þc¨Æfeþ kÐ[ \ÞmþÐ ÒaÐmÞþ ÒmþÐL* c_Òeþ
@Ðh*Ð jó½Þ¤ ÒkmþÐ¼ Ð LÐeþZ ÒdDÜbþfÞ bþÐÒa aÞhè_Ð\ ]Ðj* c§ÞÆc¨Æf (1937-39)
`õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_LÊ `ÒeþÐl jÊelÐ Ò]B\ÞmþÐ, cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf @N½¤ aÞ`ìa `õ[Þ
ÒjkÞ êþZeþ jkÐ_ÊbËþ[ÞhÑf cÒ_ÐbþÐa eþMÞmþÐ ¼_ÐkÚ ¼ Ð aeÕþ LÕÒNõjeþ aÞ^Ð_jbþÐ
j]jÔcÐ_*Ê HkÐ ÒSmþÒeþ eþMÞaÐLÊ QÐkÚmþÐ, ÒdÒk[Ê jÕMÔÐmþOÊ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æfþ
[ÞºÞ¤ eþkÞaÐmþÐNÞ LÕÒNõj jbÔþ*eþ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ @_Ê`yÞ[ eþkÞaÐ HL @ÐahÔL[Ð
\ÞmÐþ ¼ Ð HkÐ c§ÞÆc¨Æfeþ S_ aÞÒeþÐ^Ñ jèbÐþ a HaÕ lc[Ð ÒmþÐbþLÊ ]hàÐD\ÞmÐþ ¼ Ð BÕÒeþS
jeþLÐeþ kÐ[Òeþ LÒ¬BÆ jÐSÞ HkÐ ÒmþÐL*Ê ]c_ LmþÐ ÒaÐmÞþ ÒmþÐL @bÞþÒdÐN LÒm¼¼Ðþ
dÊw`Ð¶Þ¤ jÕNõk \ÞmþÐ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw ÒaÒf jeþLÐeþeþ HL `õcÊM LÐdàÔ ¼ Ð HkÐeÞþ
cÐ^ÔcÒeþ bþÐe[Ñ¯Æ aNàeþ dÊw `õ[Þ jc\à_ eþkÞRÞ ÒaÐmÞþ jeþLÐeþ `õcÐZ LeÞþaÐLÊ
QÐkÜ\Êþ ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ jeþLÐeþ* `õ[Þ LÕÒNõjeþ cÒ_ÐbþÐaLÊ bÊm þ þ ÒaÐmÞþ c^Ô jÞw LeÊ\
þ ÞmÐþ ¼ Ð
@Ð\ÙL ]ó½Þ¤eÊþ ÒmþÐL ÒdÒk[Ê @jÕ`_ï, ÒjcÐ_* `Òl dÊw`Ð¶Þ¤LÊ @\àÒ]aÐ LÐWÞLeþ
\ÞmþÐ ¼ Ð `ÊZÞ dÊw`ÐBÜ @Ð]ÞaÐjÑ @qfeÊþ ÒjèoÐÒjaL _ÐÜÒeþ LÊmÞþ jÕNõk LeþÐdÐD\ÞmþÐ ¼ Ð
ÒmþÐL*eþ aÞÒeÐ^ jÒrþè NXÏSÐ[ eþÐSÐ J ScÞ]ÐeþcÐÒ_ jeþLÐeþeþ `õÞ¯Æ`Ð[õ ÒkaÐ
DÒ~hÔÒeþ aYÏÞQYÏÞ ÒmþÐL*WÐeÊþ `Ð¶Þ¤ J NÐÜcÐ_*eÊþ LÊmÞþ jÕNõk LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ
ÒjcÐÒ_ af `õÒ¯ÆÐN c^Ô LeÊþ\ÞÒm ¼ Ð cÞfÞ[ c§Þc¨Æf NWÞ[ ÒkaÐ `Òeþ dÊw`Ð¶Þ¤
jÕNõk bþÐeþ c§Ñ J aÞ^Ð_jbþÐ jbþÔcÐ_* D`Òeþ `XÏÞmþÐ ¼ Ð [Ð'WÐeÊþ aÞXÏcè_Ðeþ aÞi¯Æ
Òd c§ÞÆc¨Æfeþ ]ÊB SZ `õcÊM jkÒdÐNÑ MmÞþÒLÐV eþÐSÐ HaÕ _ÑfL¶¤ ]Ðj SÐ[Ñ¯Æ
dÊw $õ¼Ã¤ (National War Front) JXÏÞhÐ hÐMÐeþ cÊMÔ ÒkaÐ`ÐBÜ ÒNÐºÑ LtfÒeþ
mÐNÞÒmþ ¼ Ð HkÞ dÊw $õ¼Ã¤ cÐ^ÔcÒeþ kÚ dÊw`Ð¶Þ¤ @Ð]Þ jÕNókÑ[ ÒkD\ÞmþÐ ¼ Ð _ÑfL¶¤*Ê
`õ^Ð_c§ÑÆ `ÐeþfÐ ckÐeþÐSÐ Ló»¤Qtõ NS`[Þ _ÞSeþ jc\à_ Ò]B dÊw $õ¼Ãç¤eþ cÊMÔ
`]Òeþ _ÞdÊ¦Æ LeÞþaÐeÊ MmÞþÒLÐV eþÐSÐ @j«ÊÆ½¤ ÒkÒm HaÕ _ÞSeþ SÒZ jc\àL*
jk cÞfÞ[ c§ÞÆc¨ÆfLÊ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð [Ð*Ê c§ÞÆc¨Æfeþ @\àc§Ñ ÒNÐ]ÐaeÑh cÞhõ
jc\à_ LÒmþ¼ Ðþ $¼fÒeþ c§Þc¨Æf ]ÊB bþÐNÒeþ aÞb¦ þ Æ ÒkÐBNmþÐ ¼ Ð `õ^Ð_c§Ñ J _ÑfL¶¤
]Ðj ÒNÐVÐH ÒNÐºÑÒeþ HaÕ ÒNÐ]ÐaeÑþh J MmÞþÒLÐV eþÐSÐ @_Ô `lÒeþ ¼¼Ð
ÒNÐ]ÐaeÑh `õ^Ð_c§Ñ* @Ð\ÙL _Ñ[ÞLÊ c^Ô `jt LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð HkÐ ÒNÐºÑ¤ LtfLÊ

aówÞ LmþÐ ¼ Ð èÞþyÞ[Þ SVÞf ÒkaÐeÊþ `õ^Ð_c§ÑÆ SÊ_ç 1944Òeþ ÒNÐ]ÐaeÑþh*Ê BªÆ$¼Ð
Ò]aÐLÊ _ÞÒ~àh Ò]Òm¼¼Ðþ ÒNÐ]ÐaeÑþh _ÞÒ]àheþ @acÐ__Ð LeÞþaÐeÊþ Òj (`õ^Ð_c§Ñ)
_ÞÒS 20 SÊ_ç ]Þ_ c§Þc¨ÆfeÊþ BªÆ$¼Ð Ò]Òmþ ¼ Ð [Ð*eþ ^ÐeþZÐ \ÞmþÐ, eþÐSÔ`Ðf
jÐeþ k\À¤à mÊBþ [Ð*Ê _Ë@Ð LeÞþ c§ÞÆc¨Æf NW_ LeÞþaÐLÊ @Ðc§ÆZ SZÐBÒa HaÕ
[kÚÒeþ ÒNÐ]ÐaeÑþh*Ê yÐ_ cÞfÞa _ÐkÚ ¼¼Ð cÐ[õ SÊ_ç 29 [ÐeÞþM 1944Òeþ
eþÐSÔ`Ðf `õ^Ð_c§ÑÆ Ló»¤Qtõ NS`[Þ* BªÆ$¼Ð NõkZ LÒmþ HaÕ eþÐSÔLÊ eþÐSÔ`Ðf
hÐj_Òeþ eþMÞÒmþ ¼ Ð 1946Òeþ ]èÞ[Ñ¯Æ \eþ mþÐNÞ kÒeþLó»¤ ck[Ða* Ò_[ó[èÒeþ
LÕÒNõj c§Þc¨Æfeþ NW_ ÒkaÐ `dàÔ«Æ JXÏÞhÐÒeþ eþÐSÔ`Ðf hÐj_ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð H\ÞeÊþ
jÞw kÊH Òd, BÕÒeþS jeþLÐeþ c^Ô cÞfÞ[ c§Þc¨ÆfLÊ dÒ\ÐQÞ[ j®¤Ð_ `õ]hà_
LeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð @[Ñ[Òeþ ÒdDÜ Y=Òeþ NXÏSÐ[cÐÒ_ K`_ÞÒah aÞÒeþÐ^Ñ ÒQ[_ÐLÊ
@aeÊþw LeÞ\ÞÒm,þ ÒjkÞ Y=Òeþ cÞfÞ[ c§Þc¨Æf @N½¤ aÞ`ìaLÊ ÒeþÐLÞ `ÐeÞþmþÐ
_ÐkÚ ¼ Ð Ò[ZÊ BÕÒeþS jeþLÐeþ c§Þc¨Æf D`Òeþ `õj_ï _\ÞÒmþ ¼ Ð @Ð«ÆeÞþL aÞhó<¼fÐ
ÒdÐNÊÜ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf jeþLÐeþ D`Òeþ @ÐahÔL QÐ` c^Ô `õÒ¯ÆÐN LeÞþ `ÐeÞþ
_\ÞmþÐ ¼ Ð HL]Ð jÊbþÐi ÒaÐi*eþ $¼eJþèÐXÏà aîLçeþ ÒMÐmþÐ jc\à_ LeÞþ LÕÒNõjeÊþ
akÞ´ó[ ÒkÐB\ÞaÐ _ÑfL¶¤ ]Ðj ÒdÒ[ÒaÒf dÊwÒeþ BÕÒeþS `leþ jc\à_mþÐNÞ
NWÞ[ SÐ[Ñ¯Æ dÊw $õ¼Ã¤eþ eþÐSÔ hÐMÐeþ cÊMÔ ÒkÒm,þ ÒmþÐL [Ð* jÐcÐSÞL
@ÕNÑLÐeþaw[ÐLÊ `õhï LeÞþaÐLÊ @Ðeþc÷ LÒmþ ¼ Ð HkÐ cÞfÞ[ c§Þc¨Æfeþ ÒmþÐL ]ó½Þ¤Òeþ
`[_LÊ _ÞÒ]àh LmþÐ ¼ Ð
1943-44Òeþ aÕNÒeþ bÑþiZ ]ÊbÞÙl `XÏÞmÐþ ¼ Ð mþl mþl ÒmþÐL ÒjWÞ @_ÐkÐeþÒeþ
có[ÊÔaeþZ LÒmþ ¼ Ð `ÒXÏÐhÑ eþÐSÔ bþÐaÒeþ JXÏÞhÐeþ ÒLÒ[L @qf (aÐÒmþhèeþ J
aõkê`Êeþ @Ð]Þ) c^Ô DLúV @bþÐaeþ j®ÊMÑ_ ÒkÒmþ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ jeþLÐeþ @_Ð\Ðhõc J
@_ïR[õ @Ðeþc÷ LeÞþaÐLÊ aÐ^Ô ÒkÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ Ò]MÐ Ò]B\ÞaÐ MÐ]ÔhjÔeþ @bþÐa
`RÒeþ HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ, a=LÊ hjÔeþ cÊ¦Æ eþ©ÆÐ_Þ¼ Ð jeþLÐeþ* QÐ`Òeþ
`õ^Ð_c§ÑÆ HbþfÞ ÒdÐNÐZ _Ñ[ÞLÊ jèÑLó[Þ Ò]Òm¼¼Ðþ @\àc§ÑÆ ÒNÐ]ÐaeÑh* H Ò_B
aÞÒeÐ^LÊ c^Ô Òj DÒ`lÐ LÒmþ ¼ Ð ÒmþÐÒL c^Ô hjÔ eþ©ÆÐ_ÞLÊ [Ñaõ aÞÒeþÐ^
LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð @N½¤ aÞ`ìaeþ Löåeþ ]c_ `Òeþ HkÞ `õhïLÊ Ò_B NZ @ÐÒtÐf_ jÕOVÞÞ[
ÒkÐB _\ÞÒmþ jÊwÐ S_ @jÒ«ÆÐi jÊ¸¤½¤ \ÞmþÐ ¼ Ð Òj Òl[õÒeþ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf JXÞhÐeÊ
MÐ]ÔhjÔ eþ©ÆÐ_ÞLÊ Ò`õÐ#ÐkÞ[ LeÊþRÞ ÒaÐmÞþ ^ÐeþZÐ jó½Þ¤ ÒkmþÐ, dÐkÐ cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æfe
þÒmþÐL @`õÞ¯Æ[ÐLÊ aówÞ LmþÐ ¼ Ð
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ,BÕÒeþS jeþLÐeþ _ÞS jÐcõÐSÔaÐ]Ñ jèÐ\àeþlÐmþÐNÞ eþÐSÔÒeþ
cÞfÞ[ c§ÞÆÞc¨Æf NYÞ\ÞÒm¼¼Ð jeþLÐeþ jcªÆ `õLÐeþ S_aÞÒeþÐ^Ñ `]Òl` Ò_Òmþ HaÕ

[Ð'`ÐBÜ cÞfÞ[ c§Þc¨ÆfLÊ ÒmþÐL ]ó½Þ¤Òeþ Ò]ÐiÑ NZ_Ð LeþÐNmþÐ ¼ Ð @aÒjÐjeþ aÞi¯Æ
Òd, @Ò_L sÐ_Ñ J NÊZÑ aÔ¦ÞÆ*eþ jcÐkÐeþ ÒkÐB\ÞaÐ jÒrþè cÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf BÕÒeþSeþ
ct DÒ~hÔLÊ aÊTÞþ `ÐeÞþÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð [ÐLúÐfÞL mþÐbþ`ÐBÜ [\Ð JXÏÞhÐeþ D_ï[Þ LeÞþaÐ
_ÐÜÒeþ cÞÞfÞ[ c§ÞÆc¨Æf J [Ð* jkÒdÐNÑaNà BÕÒeS jeþLÐeþ kÐ[Òeþ LÒ¬BÆ
jÐSÞÒmþ ¼ Ð JXÏÞhÐeþ S_jÐ^ÐeþZ BÕÒeþS jeþLÐeþ jk Ò_[óaNàeþ ÒcÃ¤LÊ jkSÒeþ
NõkZ LeÞþ `ÐeÞþ _\ÞÒm¼¼Ðþ HkÐ Òd ÒmþÐL* jÕNõÐcÑ QeÞþ[õLÊ `õ[Þ$¼fÞ[ LmþÐ , H\ÞÒeþ
@ÐÒ]× jÒtk _ÐkÚ ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§Þc¨Æf

1946 H`õÞmþç cÐjÒeþ JXÏÞhÐÒeþ kÒeþLó»¤ ck[Ða* Ò_[ó[èÒeþ LÕÒNõj ]f
]èÞ[Ñ¯Æ \eþ mþÐNÞ c§Þc¨Æf NW_ LmþÐ ¼ Ð HkÞ c§ÞÆc¨Æf Òc' 1950 dÐH LÐdàÔ LmþÐ ¼ Ð
LÕÒNõjeþ HkÞ ]èÞ[Ñ¯Æ c§ÞÆc¨Æfeþ hÐj_ LÐfÒeþ eþÐSÔÒeþ NXÏSÐ[NÊXÏÞLe j®Þ¤hõZ
ÒkmþÐ, Ò]h jèÐ^Ñ_[Ð mþÐbþ LmþÐ HaÕ @Ð^Ê_ÞL hÞÁ¤ J ÒdÐS_ÐNÊXÏÞLeþ bÞþrÞþ `XÏÞmþÐ ¼ Ð
HkÞ ]ó½Þ¤eÊþ ]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf @Ð^Ê_ÞL JXÏÞhÐ B[ÞkÐjÒeþ HL ckrþè`ËÀ¤à yÐ_
@^ÞLÐeþ LÒeþ ¼ Ð Ò]heþ jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©ÞÆ J jè[§Æ [\Ð j®Þ¤hõÞ[ JXÏÞhÐeþ NW_LÊ Ò_B
@Ð^Ê_ÞL dÊNÒeþ @jêÞ[Ðeþ ÒdDÜ DÒ_êi E_aÞÕh h[ÐvÑeþ ]èÞ[Ñ¯ÆÐwàÒeþ Ò]MÞaÐLÊ
cÞfÞ\ÞmþÐ, [ÐkÐ HkÞ @a^ÞÒeþ HL eþLceþ `ËÀ¤àÐ=[Ð mþÐbþ LmþÐ ¼ Ð
1945 SÊ_ç cÐj jÊwÐ ]èÞ[Ñ¯Æ aÞhèdÊw hÞ\Þf ÒkÐB @ÐjÞmþÐ ¼ Ð ÒjÐbÞHþ[ç eÊþiç J
cÞ[õh¦ÞÆ _Þ¾Þ¤[ ÒkÒmþ Òd _ÐSÞaÐ]Ñ J $¼ÐjÑaÐ]Ñ h¦ÞÆ*eþ dÊwÒeþ èþÐS¯Æ jÊ_Þ¾Þ¤[ ¼ Ð
dÊwÒeþ aÞS¯Æ jÒrþè BÕmþ¨Æ @ÐD @^ÞL LÐf af `õÒ¯ÆÐN LeÞþ bþÐeþ[ bþfÞ HL aÞhÐf
D`_ÞÒahLÊ _ÞS Lróþà[èÒeþ eþMÞ`ÐeÞþa ÒaÐmÞþ @ÐhÐ LeÊ _\ÞmþÐ ¼ Ð bþÐeþ[eþ S_
`õ[Þ_Þ^Þ* kÐ[Òeþ lc[Ð kªÆÐ«Æeþ LeÞþaÐ kÚ HLcÐ[õ aÞLÁ¤ ÒaÐmÞþ BÕmþ¨Æeþ Ò_[óaNà
@_Êba þ LÒmþ ¼ Ð ÒjkÞ aià @N½¤ cÐjeþ 6 J 9 [ÐeÞM þ Òeþ dÊ¦ÆeÐþ ½õ¤ @ÐÒceÞL
þ Ð SÐ`Ð_eþ
kÞÒeþÐjÑcÐ J _ÐNÐjÐLÞ jkeþ D`Òeþ ÒaÐcÐ _ÞÒl` LeÞþaÐ]èÐeþÐ ÒdDÜbþfÞ l¯Æl[Þ
ÒkmþÐ, [ÐkÐ cÞ[õh¦ÞÆeþ aÞS¯Æeþ ]Þ_LÊ _Þ¾Þ¤[ LeÞþÒ]mþÐ ¼ Ð HkÞ jc¯ÆÒeþ bþÐeþ[eþ
ÒdÐNLÊ aõÞÒV_Òeþ hõcÞL ]f _ÞaàÐQ_Òeþ S¯ÆdÊ¦Æ ÒkÒmþ ¼ Ð ]feþ Ò_[Ð bþÐaÒeþ
LîÞÒcÃ¤ @VmÑþ jeþLÐeþ NW_ LÒmþ ¼ Ð @VmÑþ J [Ð* ]f QÞeþÐQeÞþ[ bþÐÒa bþÐeþ[eþ
]ÐaÞ `õ[Þ @Ò`lÐLó[ @^ÞL jkÐ_ÊbËþ[ÞhÑf \ÞÒmþ ¼ Ð HÒa lc[Ð [Ð* kÐ[LÊ @ÐjÞaÐ
`Òeþ bþÐeþ[Òeþ lc[Ð kªÆÐ«Æeþ`ÐBÜ `õªÊÆ[Þ QÐmÞþmþÐ ¼ Ð
HkÞ `õªÊÆ[Þeþ HL ]ÞN bþÐaÒeþ 1946Òeþ eþÐSÔcÐ_*Òeþ aÞ^Ð_jbþÐ`ÐBÜ
_ÞaàÐQ_ ÒkmþÐ¼ HaÕ ÒLtõÒeþ @«ÆeÑþZ jeþLÐeþ (Interim Government) NWÞ[

ÒkmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ 1946 H`õÞmþçÒeþ aÞ^Ð_jbþÐ`ÐBÜ _ÞaàÐQ_ @_ÊºÞ¤[ ÒkmÐ ¼ Ð ÒcÐV
60VÞ @Ðj_eÊþ LÕÒNõj `õÐ\àÑ 47VÞ @Ðj_Òeþ, cÊjmÞþcç mÞþNç 4VÞ @Ðj_Òe,þ LcÊÔ_Þ½¤
ÒNÐVÐH @Ðj_Òeþ HaÕ jèÐ^Ñ_ jbÔþ 4VÞ @Ðj_Òeþ S¯Æd¦ Ê Æ ÒkÒmþ ¼ Ð HcÐ_* aÔ[Ñ[
4SZ jbÔþ aÞ^Ð_jbþÐLÊ cÒ_Ð_Ñ[ ÒkÐB dÐB\ÞÒm ¼ Ð ÒjcÐ_* cÒ_Ð_¯Æ_ ÒaÒf
jÕMÔÐNeÞþº¤ ]f bþÐaÒeþ LÕÒNõjeþ c[ _Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼ Ð LÕÒNõjeþ HkÞ @bËþ[`Ëaà
_ÞaàÐQ_Ñ j$¼f[ÐWÐeÊþ c^Ô @^ÞL QcL`õ] \ÞmþÐ `ËaàeÊþ jeþLÐeþ NYÏÞ\ÞaÐ cÞfÞ[
c§ÞÆc¨Æfeþ cÊMÔ ]f cÞfÞ[ SÐ[Ñ¯Æ ]f (United National Party) J JXÏÞhÐ `õSÐ
]f(Orissa Peoples' Party) eþ ]ÐeÊþZ èþÐS¯Æ ¼ Ð Dbþ¯Æ ]fLÊ _ÞaàÐQ_Òeþ ÒNÐVÐH
jÊwÐ @Ðj_ cÞfÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð
1946 H`Þõmþç 23 [ÐeÞþMÒeþ kÒeþLó»¤ ck[Ða* `õ^Ð_c§Þ[èÒeþ LÕÒNõj
]èÞ[Ñ¯Æ\eþ mþÐNÞ JXÏÞhÐÒeþ c§Þc¨Æf NW_ LmþÐ ¼ Ð HkÞ c§ÞÆc¨ÆfÒeþ `õ^Ð_c§Ñ*Ê
aÐ] Ò]Òmþ ÒcÐV 4 SZ c§Ñ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐÒ_ ÒkÒmþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ mÞþ=eþÐS
cÞhõ, _Þ[ÔÐ_t LÐ_Ê_çÒNÐ HaÕ ÒLÐeþÐ`ÊVeþ LÕÒNõj Ò_[Ð eþÐ^ÐLó»¤ aÞhèÐjeþÐ¯¼¼ÐÆ
HcÐÒ_ `õÒ[ÔL jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcÒeþ bþÐNÒ_B aÐeþcèÐeþ ÒSmþ ]¨Æ ÒbþÐNÞ\ÞÒm ¼ Ð
aÞ^Ð_jbþÐe aÐQ¸¤[Þ ÒkÒmþ LÕÒNõjeþ mþÐmþÒcÐk_ `p_Ð¯ÆL J DàÐQ¸¤[Þ ÒkÒmþ
H. mþlêÑaÐC ¼ Ð `õ^Ð_c§Ñ ck[Ða _ÞS kÐ[Òeþ Nók aÞbþÐN, @\à aÞbþÐN, ÒdÐS_Ð J
_ÞcàÐZ aÞbþÐN eMÞÞ\ÞÒmþ ¼ Ð SÒZ jcÐSaÐ]Ñ Ò_[Ð bþÐaÒeþ akÊ èÞþQÞ[ _aLó»¤
ÒQ×^ÊeÑþ* ]Ð¯Þ[èÒe eþÐSjè, ÒdÐNÐZ J èÞþak_ aÞbþÐN eþkÞmþÐ ¼ Ð "jcÐS' `[õÞLÐeþ
jÕ`Ð]L ]Ð¯ÞÆ[èÒeþ eþkÞ\ÞaÐ [\Ð j[ÔaÐ]Ñ ÒNÐºÑ¤eþ @ÕN ÒkÐB\ÞaÐ mÞ= þ eþÐS cÞhõ
hÞlÐ, jèÐyÔ J jèÐ¯Ærþ hÐj_ aÞbÐþ N ]Ð¯ÞÆ[Òè eþ \ÞÒmþ HaÕ _Þ[ÔÐ_t LÐ_Ê_Òç NÐ @ÐB_
aÞbÐþ N ]Ð¯ÞÆ[Òè eþ \ÞÒmþ ¼ Ð eþÐ^ÐLó»¤ aÞhÐè jeþÐ¯Æ*Ê `Ëràþ aÞbÐþ N, aÐZÞSÔ aÞbÐþ N J hõc
aÞbÐþ Neþ ]Ð¯ÞÆ[è ]Þ@ÐdÐB \ÞmÐþ ¼ Ð ck[Ða c§ÞÆc¨ÆfÒeþ SÒZ cÊjmÞc þ j]jÔ*Ê Ò_aÐLÊ
BoÐ `õLÐh LeÞ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð jÐÕ`õ]Ð¯ÞÆL j]çbÐþ a elÐ _ÞcÒ«Æ HkÐeþ @ÐahÔL[Ð c^Ô \ÞmÐþ ¼ Ð
LVLÒeþ j¯Æ] aeþL[ÊmÐîþ * Ò_[ó[Òè eþ cÊjm ç cþÞ ç mÞN
þ e ç þÊ aÐkÐeÞþ @ÐjÞ HL ÒNÐºÑ¤ LÕÒNõjeþ
LÐdàÔLõcLÊ `ËÀà¤ jkÒdÐN LeÞa þ Ðeþ `õ[hÞ [
ãö Þ Ò]B\ÞmÐþ , dÐkÐeþ @\à ÒkmþÐ Ò]heþ aÞbÐþ S_LÊ
aÞÒeþÐ^ LeÞa þ Ð ¼ Ð cÐ[õ _Ð_Ð LÐeþZeÊþ SÒZ cÊjmÞc þ j]jÔ*Ê c§ÞÆc¨ÆfÒeþ _Þ@ÐdÐB
`ÐeÞm þ Ðþ _ÐkÚ ¼ Ð HjaÊ jÒrþè kÒeþL» ó ¤ ck[Ða* c§ÞÆc¨Æf jnÐ Ò]hÒ`õcÑ*eþ ÒNÐºÑ
ÒaÐmÞþ Òmþ×LÞL ªÆeÒþ eþ jèÑLó[Þ `ÐBmþÐ ¼ Ð c§ÞÆc¨Æf NW_ ÒaÒf JXÏÞhÐeþ eþÐSÔ`Ðf
\ÞÒmþ QtÊmÐþ mþ cÐâmþÐmþ ]èÒÞ a]Ñ ¼ Ð SÒZ ]l Òj_Ð `õhÐjL J hó<¼fÐ`jt aÔ¦ÞÆ
bþÐaÒeþ [Ð*eþ MÔÐ[Þ \ÞmÐþ ¼ Ð c§Þc¨Æf NW_Òeþ Òj ÒL×ZjÞ kªÆÒl` _ LeÞþ HL _Ë@Ð
èÕþèþÐ jó½¤Þ LÒm,þ dÐkÐ `Òeþ c^Ô @[ÊV eþkm Þ Ðþ ¼ Ð

LÕÒNõj ]f c§ÞÆc¨Æf NW_ LmþÐ `Òeþ `õ\Òc eþÐSÒ_ß[ÞL atÑcÐ_*Ê cÊ¦Æ
LeÞþaÐLÊ _ÞÒ]àh Ò]mþÐ ¼ Ð HkÐ $¼fÒeþ @N½¤ @ÐÒtÐf_ jc¯ÆÒeþ ÒSmþ ]¨Æ `ÐB\ÞaÐ
@Ò_L @ÐÒtÐf_LÐeÑþ ÒSmþeþÊ RÐXÏ `ÐBÒmþ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ hÐj_ kªÆÐ«Æeþ LeÞa þ ÐLÊ `õªÆÊ[
\ÞaÐ BÕÒeþS jeþLÐeþ `leÊþ aÞÒhi `õ[ÞauL jó½Þ¤ ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð JXÏÞhÐ`ÐBÜ HL
_Ë[_ eþÐS^Ð_Ñ _ÞcàÐZLÊ Ò_B HkÞ jc¯ÆÒeþ _Þ¹¤rÞþ _Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð H\Þ`ÐBÜ QÐÒeþÐVÞ
yÐ_ L\Ð `õªÆÐaLÊ @ÐjÞmÐþ ¼ Ð ÒjNÊXÏÞL ÒkÒm:þ LVL _ÞLVy ÒQ×]èÐe,þ aõkêè Ê þ _ÞLVy
eþÒ=BmÊþ¨ÆÐ, bÊþaÒ_hèeþ J cÒqhèeþ ¼ Ð eþÐSÔÒeþ `ËaàeÊþ eþÐSÔ`Ðf bþÐaÒeþ LÐdàÔ
LeÞþ\ÞaÐ jÐeþ S_ç @½Þ¤_ç kaÐLç* Ò_[ó[èÒeþ yÐ_ cÒ_Ð_¯Æ_`ÐBÜ HL LcÞVÞ NWÞ[
ÒkmÐ ¼ Ð LcÞVÞ bÊþaÒ_hèeþLÊ `õªÆÐa Ò]Òmþ ¼ Ð ck[Ða c^Ô bÊþaÒ_hèeþLÊ cÒ_Ð_¯Æ_
LÒmþ ¼ Ð bÊþaÒ_hèeeþþ I[ÞkÐjÞL bÞþrþÞbËþcÞ, èÞþÒah J `ÐZÞ`ÐN [\Ð _ÞcàÐZ jÐcNõÑeþ
D`mþ•Æ[ÐLÊ ]ó½Þ¤Òeþ eþMÞ HkÞ _Þ¹¤rÞþ _Þ@ÐdÐBRÞ ÒaÐmÞþ Òj c[ Ò]Òmþ ¼ Ð LÕÒNõj
bÞ[
þ Òeþ HaÕ aÐkÐÒeþ ÒNÐVÐH ÒNÐºÑ¤ eÕþÒNBmÊ¨ þ ÆÐ`ÐBÜ dÊ¦ÞÆ aÐYÏÞÒmþ ¼ Ð HkÐ]èÐeþÐ ]lÞZ
JXÏÞhÐeþ aÞLÐh ÒkÐB`ÐeÞþa ÒaÐmÞþ ÒjcÐÒ_ [Là Ò]Òmþ ¼ Ð eþÐS^Ð_Ñ`ÐBÜ yÐ_ QÞkV ï
`õhL ï Ê Ò_B LÕÒNõj ]f bÞ[ þ Òeþ ÒNÐºÑ¤ aÞaÐ] J @ÐqfÞL cÒ_ÐbþÐa jÊ¸½ ¤ ¤ ÒkmþÐ¼ Ð
ÒhiÒeþ 30 ÒjÒ†cèeþ 1946Òeþ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ bÊa þ Ò_hèeþ _Þcr Þ þ `õªÐÆ a `Ðjç ÒkmþÐ ¼ Ð
LVLeÊþ 10 @ÒœÆÐaeþ 1949Òeþ eþÐS^Ð_Ñ bÊa þ Ò_hèeL þ Ê yÐ_Ð«Æeþ ÒkmþÐ ¼ Ð
@¸ô¤hÔ[Ð , _ÞhÐ _ÞaÐeþZ, Òc×fÞL hÞlÐ J bËj þ Õ²ÆÐeþ ]ÞNÒeþ c^Ô ck[Ða jeþLÐeþ
ÒLÒ[ÐVÞ ckrþè`ËÀ¤à `]Òl` Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjÒ[ÒaÒf keÞS þ _ LÊkÐdÐD\ÞaÐ "@¸ôh ¤ Ô'
]fÞ[cÐ_*Ê ctÞe` þ Òõ aheÊþ _ÞaÐeþZ LeþÐdÐB `ÐeÞa þ _ÐkÚ ÒaÐmÞþ `õªÆÐa aÞ^Ð_jbþÐÒeþ
`Ðhç ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ jÒrþè d]ÞJ @ÐSÞ `dàÔ«Æ @aÐ^Òeþ "@¸ô¤hÔ' ]fÞ[cÐ_*Ê ctÞeþ
`õÒah_ÞcÒ«Æ jcÐS aÔayÐ jèÐN[ LeÞ_ þ ÐkÚ, @¸ôh ¤ Ô[Ð _ÞaÐeþZ Òl[õÒeþ HkÐ HL
NÊe[þÊ `è ÀË à¤ `]Òl` ¼ Ð _ÞhÐ _ÞaÐeþZ`ÐBÜ èÑlÐcËfL bþÐÒa LVL SÞmÐîþ eþ 16VÞ \Ð_ÐÒeþ
Ò]hÑ J aÞÒ]hÑ c]eþ `õjÐeþL þ Ê H`õmÞ çþ 1947Òeþ _ÞÒi^ LeþÐNmþÐ ¼ Ð cÐ[õ jeþLÐeÑþ
_ÞÒi^ÐsÐ jÒrþè jÕ`ËÀà¤ _ÞhÐ _ÞaÐeþZ jÕbþa ÒkÐB `ÐeÞm þ Ðþ _ÐkÚ ¼ Ð ÒmþÐÒL ÒQÐeþÐÒeþ c]
LÐeþaÐeþ LÒmþ HaÕ _ÞÒi^ÐsÐ @ÐfÒeþ ]Ê_Ñà [Þ c^Ô aów` Þ ÐBmþÐ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ @aLÐeÑþeþÊ
@Ð]Ð¯Æ ÒkaÐLÊ \ÞaÐ eþÐSjè EZÐ ÒkmþÐ ¼ Ð LÕÒNõj ]f c^ÔÒeþ HkÞ `õj=LÊ Ò_B dÊ¦[ ÆÞ Là
aów` Þ ÐBmþÐ ¼ Ð c§Þc¨ÆfÒeþ \ÞaÐ Ò_[Ð _ÞhÐ_ÞaÐeþZLÊ Ò_B jeþLÐeþeþ @jkÆÐ¯Æ[Ð `õ]hà_
LmþÐÒaÒf, NÐuÞaÐ]Ñ ÒNÐºÑ HkÐ jeþLÐeþeþ @`ÐeþN[Ð ÒaÐmÞþ jcÐÒmþÐQ_Ð LÒmþ ¼ Ð
`õL[ ó Òeþ @¸ôh ¤ Ô[Ð J _ÞhÐ _ÞaÐeþZ `õhï HL jÐcÐSÞL @ÐÒtÐf_¼ ¼ Ð [ÐLÊ @ÐB_ afÒeþ
_Þ¯Æ§ÆZ LeþÐdÞa ÒaÐmÞþ QÞ«ÆÐ LeÞa þ Ð HL LÁ¤_ÐaÞfÐj cÐ[õ ¼ Ð c§Þc¨Æfeþ ]Ð¯ÞÆ[è Ò_aÐ
`Òeþ LÕÒNõj ÒmþÐL HkÐLÊ kó]¯Æ=c LeÞþ`ÐeÞþÒmþ ¼ Ð

NÐuÞaÐ]Ñ @Ð]hàÒeþ Òc×fÞL hÞlÐeþ aÞLÐh`ÐBÜ Òc×fÞL hÞlÐ ÒaÐXÏà yÐ`_
LeÞþaÐLÊ D]Ôc ÒkmþÐ ¼ Ð @_ÊNÊf J bÕþS_NeÒeþþ H\Þ`ÐBÜ ]ÊBVÞ `õhÞlZ ²Êmþç c^Ô
yÐ`_ LeþÐNmþÐ ¼ Ð eþÐSÔÒeþ @Ò_L ÒajÞLç ²ÊÆmþç c^Ô @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð [kÚÒeþ jË[ÐLVÐ,
M]ÞaÊZÐ, aNÞQÐLÐc @Ð]Þ kªÆhÞÁ¤eþ `õhÞlZ D`Òeþ ckrþè ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð cÐ[õ èþaràÑ
jc¯ÆÒeþ HkÐeþ @j$¼f[ÐÒdÐNÊÜ þÒdÐS_ÐLÊ at LeÞþ ]Þ@ÐNmþÐ ¼ Ð
ScÞ]ÐeÑþ `õ\Ð DÒo]`ÐBÜ 1930 ]hLÒeþ LÕÒNõj ]f `leÊþ @bÞd þ Ð_ @Ðeþc÷
ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð aÞÒhiLeÞþ jcÐSaÐ]Ñ J LcÊÔ_Þ½¤ ÒNÐºÑeþ¤ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ, bþNa[Ñ
QeþZ `ÐZÞNÐõ kÑ, `õÐZ_Ð\ `p_Ð¯ÆL @Ð]Þ* Ò_[ó[Òè eþ H\Þ`ÐBÜ @ÐÒtÐf_ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
@N½¤ aÞà ì Òeþ jÐ^ÐeþZ `õSÐ aYÏQ Þ YÏÞ jLõ¯
Þ Æ ÒkaÐ `RÒeþ eþÐSÐ ScÞ]Ðeþ* @[ÔÐQÐeþ
EZÐ ÒkaÐeþ @ÐhÐ eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð ck[Ða* c§ÞÆc¨ÆfÒeþ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ eþÐSjè c§ÑÆ
ÒkaÐ `Òeþ aÐc`xÑ ÒNÐºÑ¤ J jÐ^ÐeþZ `õSÐeþ @ÐhÐ @Ò_L èÞc þ ÐZÒeþ aówÞ `ÐB\ÞmÐþ ¼ Ð
c§ÞÆc¨Æf MÐ[L `õSÐ D`Òeþ ScÞ]Ðeþ* FZbþÐe EZÐ LeÞþaÐLÊ 1947Òeþ "N&Ðc
jêmçþ ÒkÐmþXjà eÞmþ Þ$
þ ¼ç Hœ'Æ (N&Ðc lÊ]Q õ ÐiÑ eÞm
þ Þ$
þ ¼ç @ÐB_) `Ðj LÒmþ ¼ Ð ScÞ]ÐeþcÐ_*
jkÞ[ @ÐÒmþÐQ_Ð LeÞþ jeþLÐeþ jÊ^ èÞþcÐZ `Ëaà [Êf_ÐÒeþ HL [ó[Ñ¯ÆÐÕh EZÐ Òka
ÒaÐmÞþ c^Ô ÒOÐiZÐ LÒmþ ¼ Ð cÐ[õ LÐdàÔ[Ó HkÐ Ò]MÞaÐLÊ cÞfÞmþÐ _ÐkÚ ¼ Ð èÞþZÐc
jèeËþ` 1947Òeþ LcÊÔ_Þ½¤cÐ_* Ò_[ó[èÒeþ `ÊeÑþeþ cÐfÞ`XÏÐ, LÐLV`Êeþ J cÑ_Ð`Êeþ
@Ð]Þ ÒLÒ[L yÐ_Òeþ eþ¯Æ[ @ÐÒtÐf_ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð eþ¯Æ[cÐÒ_ ScÞ]ÐeþcÐ_*
_ÐcÒeþ \ÞaÐ QÐi ScÞLÊ af`ËaàL @^ÞLÐeþ LeÞþaÐLÊ D]Ôc LÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj jeþLÐeþ
eþ¯Æ[cÐ_* aÞeÊþwÒeþ Ò`ÐmÞþj LÐdàÔÐ_Êº¤Ð_ LeÞþ _ÞSeþ jcÐÒmþÐQLcÐ_* cÊkÜþ VÐZ
LÒmþ ¼ Ð HkÐ `õLÐeþÐ«ÆÒeþ ScÞ]ÐeþcÐ_*Ê jÊeþlÐ `õ]Ð_ LmþÐ ¼ Ð
]èÞ[Ñ¯Æ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æfeþ LÐdàÔLÐfLÊ HL _ÞcàÐZ dÊN c^Ô LÊkÐdÐB `ÐeÞþa ¼ Ð
@Ð^Ê_ÞL hÞÒÁ¤ÐÒ]ÔÐNeþ aÞLÐh _ÞcÒ«Æ HkÞ jc¯ÆÒeþ ÒQ×]èÐeþÒeþ JXÏÞhÐ ÒVμÆVÐBmþç
cÞmþç J LfÞ= VÊÔaçjeþ hÊbþÐeþc÷ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð [eÊþZ hÞÒÁ¤ÐÒ]ÔÐNÑ aÞSÊ `p_Ð¯ÆL*eþ
HkÞ `õLÁ¤ yÐ`_Òeþ @Ò_L jkÒdÐN eþkÞ\ÞmþÐ ¼ Ð SÒZ ÒaßcÐ_ÞL bþÐaÒeþ Òj ]èÞ[Ñ¯Æ
aÞhèdÊw ÒaÒf HaÕ [Ð' `Òeþ c^Ô @]cÔ jÐkjeþ èÞþQ¯Æ Ò]B jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐcLÊ
jkÒdÐN LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `Òeþ aÞSÊ `p_Ð¯ÆL JXÏÞhÐeþ cÊMÔc§ÑÆ ÒkÒmþ HaÕ hÞÁ¤
aÞLÐh`ÐBÜ @ÐkÊeÞ @Ò_L `]Òl` Ò_Òmþ ¼ Ð 1946-50 c^ÔÒeþ "] JXÏÞhÐ cÐB_ÞÕ
LÒ`ÐàÒeþj_', hÞÁ¤`[Þ VÐVÐ* jkÒdÐNÒeþ "] Òamþ`ÐkÐXÏ eÞþÒ$¼œÆeÞþSç, eþÐ¯ÆNXÏÐ
J ÒdÐXÏÐÒeþ "] Ò$¼ÒeþÐ-cÐ=Ð_ÞS `îÐÃ,¤ aXÏaÞmþçÒeþ "] LfÞ= @ÐBeþ_ JÐèμÆà' HaÕ
kÑeþÐLÊ]Òeþ "] kÑeþÐLÊ] @ÐmÊþcÞ_Þ¯Æcç `îÐÃ'¤ @Ð]Þ yÐ`Þ[ ÒkÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð ÒLÒ[L
DÒ]ÔÐNeþ _ÞcàÐZLÐdàÔ c^Ô 1950 `ËaàeÊþ Òhi ÒkmþÐ, dÐkÐ c§ÞÆc¨Æfeþ D`mþ•ÞÆ

bþÐÒa NZÐ Òka ¼ Ð LVLÒeþ Dn_ÔÐ¯ÆÐf¯,Æ aÐeþaÐVÑ ½¤ÐXÏÞ¯Æcç J @mþç B¨Þ@ÆÐ ÒeþXÏÞJ
Ò½¤j_eþ yÐ`_ c^Ô HkÞ jc¯Æeþ D`mþ•ÞÆ ¼ Ð
kÑeþÐLÊ] au J ]lÞZ JXÏÞhÐÒeþ cÐRLÊ¨-ÆXÊXÏÊcÐ Sf`õLÁ¤ \ÞmþÐ ck[Ða*
c§Þ c ¨Æ f eþ HL ckrþ è ` Ë À ¤ à `]Òl` ¼¼Ð `õ L Á¤ L Ê Ò_B jeþ L Ðeþ * Ê @Ò_L
jcÐÒmþÐQ_Ðeþ hÞLÐeþ c^Ô ÒkaÐLÊ `XÏÞ\ÞmþÐ ¼¼Ð 1945 cjÞkÐÒeþ ckÐ_]Ñ D`Òeþ
kÑeþÐLÊ]WÐÒeþ _]Ñau _ÞcàÐZ`ÐBÜ hÞfÐ_ÔÐj ]Þ@ÐdÐB\ÞmþÐ ¼¼Ð `õLÁ¤LÊ [èeþÐ_èÞ[
LeÞþaÐmþÐNÞ ck[Ða* jeþLÐeþ D]Ôc LÒm¼¼Ðþ HkÞ akÊcÊMÑ _]Ñau ÒdÐS_Ð]èÐeþÐ
a_ÔÐ _Þ¯§ÆZ, aÞSÊfÞ h¦ÞÆ D`ùÐ]_ HaÕ jÕamþ`Êeþ J amþÐ=Ñeþ @qfÒeþ aÔÐ`L
SfÒjQ_ ÒkaÐeþ ÒdÐS_Ð eþkÞmþÐ ¼¼Ð cÐ[õ _]Ñau aÞÒeþÐ^Òeþ `¾Þ¤c JXÏÞhÐÒeþ
HaÕ aÞ Ò hiLeÞ þ jcè m þ ` Ê e þ Ò eþ HL aXÏ êþ Z eþ @ÐÒtÐf_ @Ðeþ c ÷ Òkmþ Ð ¼¼Ð
@ÐÒtÐf_Òeþ LÕÒNõjeþ [Ê= Ò_[Ð mþlêÑ_ÐeþÐ¯ÆZ cÞhõ, ÒaÐêþÐc ]ÊÒa @Ð]Þ
jLõÞ¯Æ bþÐÒa @ÕhNõkZ LÒmþ ¼¼Ð @ÐÒtÐf_LÊ `ÐVZÐ eþÐSÐ eþÐÒStõ _ÐeþÐ¯ÆZ
jÞÕkÒ]J c^Ô jc\à_ Ò]Òmþ ¼¼Ð ÒjkÞ @ÐfÒeþ JXÏÞhÐeþ `¾Þ¤cÐqfLÊ Ò_B HL
jè[§Æ ÒLÐhf `õÒ]h NW_ LeÞþaÐ`ÐBÜ ]ÐaÞ DWÞmþÐ ¼¼Ð eþÐSÐaÞÒeþÐ^Ñ ÒNÐºÑ¤
@bÞþÒdÐN LÒm Òd, _ÞSeþ aÔ¦ÞÆN[ J eþÐS Lróà[è aSÐ¯Æ eþMÞaÐmþÐNÞ `ÐVZÐ
eþÐSÐ JXÏÞhÐLÊ bþÐN LeÞþaÐLÊ D]Ôc LeÊþR«ÞÆ HaÕ [Ð'`ÐBÜ kÑeþÐLÊ] auaÞÒeþÐ^Ñ
@ÐÒtÐf_LÊ jc\à_ Ò]DR«ÞÆ ¼¼Ð
@ÐÒtÐf_ `RÒeþ HL `õcÊM LÐeþZ ÒkmþÐ aÞyÐ`_ ¼¼Ð kÑeþÐLÊ] auÒdÐNÊÜ
kSÐeþ kSÐeþ QÐiÑ*eþ ScÞ SfcNï ÒkmþÐ ¼¼Ð `õÐ¯Æ 300 NÐÜ c^Ô aÊXÏÞNmþÐ ¼¼Ð
bÞþVÐcÐVÞ keþÐB\ÞaÐ ÒmþÐL*Ê D`dÊ¦Æ l[Þ`ËeþZ cÞfÞmþÐ _ÐkÚ ¼¼Ð Ò[ZÊ ÒmþÐL*eþ
aÞÒeþÐ^ aówÞ `ÐBmþÐ ¼¼Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó ckÐ_]ÑÒeþ a_ÔÐÒdÐNÊÜ jÐ^ÐeþZ[Ó D`LËf
@qf l[ÞNõªÆ ÒkD\ÞmþÐ ¼¼Ð Ò[ZÊ D`LËfeþ a_ÔÐ jÊeþlÐmþÐNÞ `¾Þ¤c JXÏÞhÐeþ
ÒmþÐÒL LÐkÚLÞ aÐªÊÆkeþÐ ÒkÒa ÒaÐmÞ @ÐqfÞL aÞÒ]èi jó½Þ¤ ÒkmþÐ ¼¼Ð HkÐ RXÏÐ
Sf aÞ]ÊÔ[ç D`ùÐ]_ `õLÁ¤ jk ÒmþÐL* `õ[Ôl @_ÊbËþ[Þ _\ÞmþÐ ¼¼Ð Ò[ZÊ H Ò_B
jó½Þ¤ ÒkD\ÞaÐ NÊSaLÊ ÒmþÐÒL aÞhèÐj LÒmþ ¼¼Ð NÊSa @_ÊdÐ¯ÑÆ aÞSÊfÞ D`ùÐ]_
ÒkaÐ $¼fÒeþ `ÐZÞeÊþ jÐeþ @Õh ÒmþÐ` Òka Jþ D¦Æ `ÐZÞ Sf ÒjQ__ÞcÞrþ
D`ÒdÐNÑ Òka _ÐkÚ ¼¼Ð @ÐÒtÐf_ HÒ[ [Ñaõ @ÐLÐeþ ^ÐeþZ LmþÐ Òd, 1951-
52Òe @_ÊºÞ¤[ jÐ^ÐeþZ _ÞaàÐQ_Òeþ c^Ô HkÐeþ `õbþÐa `XÏÞmþÐ ¼¼Ð HjaÊ aÞÒeþÐ^
jÒrþè 1947 @N½¤ cÐjÒeþ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ kÑeþÐLÊ] au jÕ`ËÀ¤à LeÞþaÐLÊ `õªÆÐa
`Ðj ÒkmþÐ ¼¼HaÕ 1956Òeþ au _ÞcàÐZ Òhi ÒkmþÐ ¼¼Ð HkÐLÊ D]çOÐV_ LeÞþaÐ
mþÐNÞ `õ^Ð_c§ÑÆ SaÐkeþmþÐmþç Ò_keÊþ kÑeþÐLÊ] @ÐjÞ\ÞÒmþ ¼¼Ð

1946 SÐ_Ê@ÐeÞþ cÐjÒeþ ck[Ða c§ÞÆc¨Æfeþ NW_ `ËaàeÊþ JXÏÞhÐ jeþLÐeþ J
cÐXÏõÐjç jeþLÐeþ (ÒjÒ[ÒaÒf @Ðuõõ`õÒ]h NWÞ[ ÒkÐB _\ÞmþÐ) c^ÔÒeþ cÐRLÊ¨-
ÆXX
Ê cÊ Ð Sf `õLÁ¤LÊ Ò_B HL QÊ¦ÞÆ_ÐcÐ jèÐleÞ[þ ÒkÐB\ÞmÐþ ¼ Ð [Ð' @_ÊdÐ¯ÑÆ ÒLÐeþÐ`ÊVeþ
ÒLÐmþÐa _]Ñ D`Òeþ _ÞcÙ[ ÒkaÐLÊÊ \ÞaÐ HkÞ `õLÁ¤eþ aÔ¯Æ J D`ùÐ]Þ[ Sf aÞ]ÊÔ[çLÊ
Dbþ¯Æ eþÐSÔ 70:30 (cÐXõÐjç 70 bþÐN J JXÏÞhÐ 30 bþÐN) @_Ê`Ð[Òeþ bþÐN
LeÞþÒ_Òa ¼¼Ð ck[Ða c§ÞÆc¨Æf NWÞ[ ÒkaÐ `Òeþ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÞÒa]Ñ @Ð]Þ
Ò_[óaót ÒdDÜcÐÒ_ LÕÒNõje ÒjÐjÞ@ÐmÞ½¤ ÒNÐºÑ¤ NW_ LeÞþ\ÞÒmþ, HkÞ QÊ¦ÞÆ_ÐcÐLÊ
[Ñaõ aÞÒeþÐ^ LÒmþ ¼ Ð QÊ¦ÆÞ_ÐcÐLÊ jc\à_ LeÊþ\ÞaÐeÊþ ÒjcÐÒ_ ck[Ða jeþLÐeþ*Ê
@Ò_L jcÐÒmþÐQ_Ð LÒmþ ¼ Ð jeþLÐeþ* c[ \ÞmþÐ Òd, `õLÁ¤ _ÞcàÐZ`ÐBÜ JXÏÞhÐ
HÒ[ èÞþcÐZeþ aÔ¯ÆaeþÐ] LeÞþ`ÐeÞþa _ÐkÚ ¼ Ð ]èÞ[Ñ¯Æ[Ó ÒjWÐÒeþ D`ùÐ]Þ[ ÒkaÐLÊ
\ÞaÐ SfaÞ]ÊÔ[çLÊ aÔakÐeþ LeÞþaÐ _ÞcÞrþ JXÏÞhÐÒeþ @ÐahÔLÑ¯Æ @Ð^Ê_ÞL hÞÁ¤
DÒ]ÔÐN _ÐkÚ ¼ Ð H Ò_B 1946 ÒjÒ†cèeþÒeþ aÞ^Ð_jbþÐÒeþ @ÐÒmþÐQ_Ð ÒkmþÐ J
ck[Ða QÊ¦ÞÆ_ÐcÐeþ jc\à_ LÒmþ ¼ Ð ck[Ða* dÊ¦ÞÆ d]ÞJ cÊ[$¼eþLÐ _\ÞmþÐ¼ ,[Ð*
Ò_[ó[èÒeþ LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf JXÏÞhÐeþ jèÐ\àLÊ SfÐ&fÞ Ò]DRÞ ÒaÐmÞþ cÐRLÊ¨Æ
ÒdÐS_Ð `Òeþ @àÐ] eþVÞmþÐ ¼ Ð `õLÁ¤ÒdÐNÊÜ cÐRLÊ¨Æeþ ]lÞZLÊ \ÞaÐ @qf cÐXÏõÐjç
@^Ñ_LÊ QÐmÞþdÞa ÒaÐmÞþ @Ðh*Ð jó½Þ¤ ÒkmþÐ ¼ Ð
ÒcÐV L\Ð ÒkmþÐ Òd, ck[Ða c§Þc¨Æf 23 H`õÞmþç 1946Òeþ NWÞ[ ÒkmþÐ
`Òeþ `õÐ¯Æ aÒià QÐeÞþ cÐj LÐf BÕÒeþSeþ hÐj_ eþkÞ\ÞmþÐ¼ Ð Ò[ZÊ ck[Ða c§ÞÆc¨ÆfLÊ
`ËÀ¤à jèÐ^Ñ_[Ð `õÐ©Æ ÒkÐB _\ÞmÐþ ¼ Ð c§ÞÆc¨Æfeþ @Ò_L LÐdàÔ D`Òeþ BÕÒeþS jeþLÐeþeþ
Lróþà[è Òhi ÒkÐB _\ÞmþÐ ¼ Ð Ò[ZÊ c§ÞÆc¨ÆfLÊ jeþLÐeþeþ EwèàÒeþ ÒaÐmÞþ aÞQÐeþ LeÞþaÐ
DQÞ[ Òka _ÐkÞÜ ¼ Ð cÐ[õ, LÕÒNõj ]f c^ÔÒeþ \ÞaÐ `õN[ÞhÑf ÒNÐºÑ, dÐkÐLÊ [eÊZ þ
[ÊLà ÒaÐmÞþ LÊkÐdÐD\ÞmÐþ , HkÐLÊ aÊTþÞ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ HaÕ c§Þc
Æ ¨Æfeþ jcÐÒmþÐQ_Ð LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð
aÞÒhiLeÞþ cÐf[Ñ ÒQ×^ÊeÑþ, _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑ,þ jÊÒeþtõ _Ð\ ]èÒÞ a]Ñ HkÞ ÒNÐºÑeþ Ò_[ó[è
Ò_D\ÞÒmþ ¼ Ð c§ÞÆc¨ÆfÒeþ ÒdÐNÒ]aÐ `Òeþ c^Ô _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ @Ò_L jc¯ÆÒeþ
jeþLÐeþ*Ê jcÐÒmþÐQ_Ð LeÞa þ ÐeÊþ aÞe[þ ÒkD _\ÞÒm¼¼Ðþ [eÊZþ [ÊLà ÒNÐºÑ¤ aÔ[Ñ[ @ÐkÊeþÞ
@Ò_L aNà c^Ô ck[Ða c§ÞÆc¨ÆfWÐeÊþ eþÐSÔ`ÐBÜ @^ÞL @ÐhÐ LeÞa þ ÐLÊ mþÐNÞÒm ¼ Ð
ÒjcÐÒ_ c§ÞÆc¨ÆfLÊ jcÐÒmþÐQ_Ð LmþÐÒaÒf @ÐahÔL cÒ[ aÔÐakÐeÞL þ cÒ_ÐbþÐa
`õ]hà_ LÒmþ _ÐkÞÜ¼ Ð HkÐ ÒjcÐ_*Ê @^ÞLeÊþ @^ÞL _ÞeÐþ h LmÐ ¼ Ð èÞÒþ hiÒeþ ÒjcÐÒ_
LÕÒNõj ]f [ÔÐN LÒmþ ¼ Ð LÕÒNõj ]feÊþ HbþfÞ ÒmþÐL J ÒNÐºÑ¤ QÐmÞd þ a
Þ Ð `Òeþ ]f
[Ð'eþ `õL[ ó h¦ÞÆ keþÐBmþÐ ¼ Ð D]ÐkeþZ jèe` þË , 1948Òeþ LÕÒNõjeÊþ aÐkÐeÞd þ ÐB [eÊZ þ
[ÊLà ÒNÐºÑ¤eþ @Ò_L Ò_[Ð ÒjÐjÞ@ÐmÞ½ þ ¤ ]f NW_ LÒmþ ¼ Ð

NXÏSÐ[ cÞhõZ
ck[Ða c§ÞÆc¨Æf`ÐBÜ @_Ô HL jcjÔÐ \ÞmÐþ NXÏSÐ[þ j®Þ¤hZ õ ¼ Ð JXÏÞhÐÒeþ 26VÞ
NXÏSÐ[ eþkÞ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjWÐÒeþ NZ[§ J _ÐNeÞþL @^ÞLÐeþ mþÐNÞ `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_
ÒkÐB\ÞmþÐ ¼ Ð @N½¤ aÞ`ìa jc¯ÆÒeþ c^Ô NXÏSÐ[ `õSÐ `ËÀ¤à `õÐZÒeþ @ÐÒtÐf_Òeþ
bþÐN Ò_B\ÞÒmþ ¼ Ð BÕÒeþS jeþLÐeþ Ò]heÊþ NmþÐ `Òeþ NXÏSÐ[NÊXÞL ÒmþÐ` `ÐBa
HaÕ jcÒªÆ HL NZ[Ð§ÞÆL hÐj_Ð^Ñ_ ÒkÒa ÒaÐmÞ `õSÐ @ÐhÐ aÐuÞ ajÞ\ÞÒmþ ¼ Ð
NXÏSÐ[ `õSÐ @ÐÒtÐf_Òeþ LÕÒNõj Ò_[ÐcÐÒ_ jLõÞ¯Æ @ÕhNõkZ LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð jè¯ÖÆ
kÒeþLó»¤ ck[Ða HaÕ _aLó»¤ ÒQ×^ÊeÑþ \ÞÒmþ NXÏSÐ[ @ÐÒtÐf_ jk J[Ò`õÐ[
bþÐÒa SXÏÞ[ ¼ Ð
1946 H`õÞmþçÒeþ ck[Ða* Ò_[ó[èÒeþ c§Þc¨Æf NWÞ[ ÒkaÐ `Òeþ NXÏSÐ[e
cÞhõZ @ÐhÐ D³Æèf ÒkmþÐ ¼ Ð ÒLaÞÒ_Vç cÞh_eþ j]jÔ jÐeþç ½¤ÐÒ$¼ÐXÏà LÞõ`¼çj*Ê H
jÕ`LàÒeþ ck[Ða _ÞSeþ c[ c^Ô 26 H`õÞmþç 1946Òeþ ÒmþMÞ\ÞaÐ HL `[õÒeþ
jÊ¸¤½¤ LeÞ jÐeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð NXÏSÐ[eþ cÞhõZ JXÏÞhÐ`ÐBÜ HL @ÐahÔL[Ð ÒkÐB `XÞmþÐ
LÐeþZ, `ÐVZÐþ eþÐSÐ eþÐÒStõ _ÐeþÐ¯ÆZ jÞÕkÒ]J* Ò_[ó[èÒeþ B½¤Àà Ò½¤Vjç ¯ÊÆ_Þ@_ç
(`ËaàÐqf NXÏSÐ[ jÕO) _ÐcÒeþ NXÏSÐ[NÊXÞL jÕOaw ÒkÐB ÒjcÐ_*Ê HL jè[§Æ
`õÒ]heþ cdàÔÐ]Ð ]ÐaÞ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð NXÏSÐ[eþ eþÐSÐcÐÒ_ arþàcÐ_eþ R[ÞhNXÏeþ
Ò]hÑ¯Æ eþÐSÐ* jkÞ[ 21 J 22 XÞÒjcèeþ 1946Òeþ HL ÒaßWLÒeþ ajÞ jÕOeþ
yÐ`_Ð LeÞþ\ÞÒmþ ¼ Ð `ÐVZÐ eþÐSÐ @ÐqfÞL[Ð @Ð^ÐeþÒeþ jè[§Æ ÒLÐhf `õÒ]heþ ]ÐaÞLÊ
jc\à_ LeÞþ `õj=VÞLÊ MÊaç ¸¤hàLÐ[eþ LeÞþÒ]B\ÞÒmþ ¼¼Ð kÑeþÐLÊ] au aÞÒeþÐ^Ñ
@ÐÒtÐf_eþ @Ðeþc÷ `Òeþ c§ÞÆc¨Æf `ÐVZÐ eþÐSÐ* B½¤À¤à ¯ÊÆ_Þ@_ç L\ÐLÊ DÒ`lÐ
LeÞaþ ÐLÊ jÐkj c^Ô LeÞþ `ÐeÊþ _\ÞÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒeþ, `õSÐc¨Æf @ÐÒtÐf_eþ Ò_[óaót
NXÏSÐ[cÐ_*Ê LÕÒNõj c§ÞÆc¨Æf af`ËaàL JXÏÞhÐ jkÞ[ cÞhZ õ LeÊþ _\ÞaÐeÊþ jeþLÐeþeþ
[ÑaõjcÐÒmþÐQ_Ð LeÊþ\ÞÒmþ ¼¼Ð HkÞ èÞ þ y Þ [ Þ Ò eþ @ÐÒ`Ðj L\ÐaÐrþ à Ð cÐ^ÔcÒeþ
NXÏSÐ[NÊXÏÞLÊ JXÏÞhÐÒeþ cÞhõZ`ÐBÜ ck[Ða `õªÆÐa Ò]Òmþ ¼¼Ð @ÐNeþÊ ÒdcÞ[Þ
ÒcÐNmþatÞ J NXÏSÐ[ \ÞmþÐ, ÒjkÞ eÑ[ÞÒe HL jÐ^ÐeþZ `õhÐj_ @^Ñ_Òeþ Dbþ¯Æ
`õÒ]h J NXÏSÐ[ eþkÞa ÒaÐmþÞ Òj mÞþMÞ[ bþÐÒa SZÐBÒmþ ¼ Ð cÐ[õ eþÐSÐcÐ_*
`leÊþ ]ÐaÞ ÒkmþÐ Òd ÒjcÐ_*Ê jÐaàÒb×þc lc[Ð ]Þ@ÐdÐD ¼ Ð ÒdÒk[Ê jèÐ^Ñ_[Ð
cÞfÞ _\ÐH, ÒLtõ J eþÐSÔeþ LÕÒNõj Ò_[ó[è`ÐBÜ H ]ÞNÒeþ jèÐ^Ñ_ bþÐÒa ÒL×ZjÞ
`]Òl` Ò_aÐ jÕbþa ÒkD _\ÐH ¼ Ð
`õÒ]h jkÞ[ NXÏSÐ[eþ cÞhZ õ Òeþ aÞfcè OVÊ\ÞaÐeÊþ jèÐ^Ñ_[Ð `Òeþ `Òeþ 1947
@ÒœÆÐae-þ_ÒbþcèeþÒeþ _ÑfNÞeÞþÒeþ `õSÐc¨Æf `leÊþ @ÐÒtÐf_ `ÊZÞ @Ðeþc÷ ÒkmþÐ ¼ Ð

HkÐ LõchÓ @^ÞLeÊþ @^ÞL SVÞf ÒkÐB`XÏÊ\ÞaÐ NXÏSÐ[ `õj=LÊ HLeþLc jcÐ^Ð_
Ò]BNmþÐ ¼ Ð @ÐÒtÐf_eþ jcÐ^Ð_`ÐBÜ eþÐSÐ `õSÐc¨Æf jkÞ[ eþÐSÞ_ÐcÐ jèÐleþ LÒmþ ¼ Ð
[]_ÊdÐ¯ÑÆ eþÐSÔÒe þ`õSÐc¨Æf jbþÐ`[Þ ÒLßfÐj Qtõ ckÐ«ÞÆ* @^Ñ_Òeþ jeþLÐeþ
NWÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð HkÐ jÒrþè @ÐÒtÐf_ bÑþiZ eËþ` Ò_aÐeÊþ 14 _ÒbþcèeþÒeþ ÒjWÐÒeþ
JXÏÞhÐ cÞmÞþVÐeÑþ Ò`ÐmÞþj `õÒah LÒmþ ¼ HaÕ eþÐSÐ aÞ_Ð ÒL×ZjÞ `õ[ÞÒeþÐ^Òeþ lc[Ð
kªÆÐ«Æeþ LÒmþ ¼ Ð @N½¤ 15 [ÐeÞþM 1947Òeþ Ò]heÊþ BÕÒeþScÐÒ_ dÞaÐ `Òeþ
HaÕ Ò]h jèÐ^Ñ_ ÒkaÐ `Òeþ _ÑfNÞeÞþ eþÐSÐ `õÐÒ]hÞL kªÆÒl`LÊ `õ[ÞÒeþÐ^
LeÞþ`ÐeÞþÒa _ÐkÚ ÒaÐmÞþ aÊTÞþ`ÐeÞþÒmþ ¼ Ð @_Ô `lÒe,þ JXÏÞhÐ jeþLÐeþ HaÕ bþÐeþ[
jeþLÐeþ HkÞ @_Êb[ þË Þ `Òeþ ]óYÏ _Þ¾Þ¤[ ÒkÒmþ Òd, jÐcÐ_Ô QÐ` `õÒ¯ÆÐN LÒmþ Ò]hÑ¯Æ
eþÐSÔcÐÒ_ Ò]h jkÞ[ cÞhõZLÊ `õ[ÞÒeþÐ^ LeÞþÒa _ÐkÞÜ ¼ Ð
SaÐkeþmþÐmþç Ò_keÊ* Ò_[ó[èÒeþ NWÞ[ @«ÆeÑþZ jeþLÐeþÒeþ Nókc§Ñ \ÞÒmþ
j~àÐeþ amþîbþ bþÐB `ÒVmþç ¼ Ð ck[Ða* èÞþ Òj c^Ô Ò]hÑ¯Æ eþÐSÔNÊXÏÞLeþ bþÐeþ[
jk j®Þh ¤ Z
õ `ÐBÜ aÔ¦ÞÆN[ bþÐÒa D]Ôc LeÊ\þ ÒÞ mþ ¼ Ð `õL[ó Òeþ d]Þ Ò]MÐdÐH, S_c[LÊ
ck[Ða J `ÒVmþç bþfÞ Ò_[óaNà `õ[Þ$¼fÞ[ LeÊ\ þ ÞÒmþ cÐ[õ¼ ¼ Ð 14 XÞÒjcèeþ 1947Òeþ
`ÒVmþç JXÏÞhÐ @ÐjÞ JXÏÞhÐeþ `õ^Ð_c§Ñ,Æ ÒLÒ[L ckrè`ËÀ¤à Dn @^ÞLÐeÑ J @Ò_L
NXÏSÐ[ eþÐSÐ* jk ÒaßWL LÒmþ HaÕ cÞhõZ aÔ[Ñ[ @_Ô ÒL×ZjÞ aÞLÁ¤ _ÐkÚ
ÒaÐmÞþ jÊ¸¤½¤ LÒmþ ¼ Ð bÊþaÒ_hèeþ aÞcÐ_ ateeÊþ LVL dÞaÐ aÐVÒeþ [Ð*Ê ÒmþÐÒL hk
hk jÕMÔÐÒeþ ÒhÐbþÐdÐ[õÐ LeÞþ cÞhõZ`ÐBÜ ]ÐaÞ SZÐB\ÞÒmþ ¼ Ð H\ÞÒeþ `õbþÐaÞ[ ÒkÐB
j~àÐeþ `ÒVmþ cÞhõZ `õªÆÐaLÊÊ @^ÞL ]óYÏ[Ðeþ jkÞ[ @ÐN[ LÒmþ ¼ Ð Òj LkÞ\ÞÒm:þ
""JXÏÞhÐeþ NXÏSÐ[Òeþ \ÞaÐ Dbþ¯Æ eþÐSÐ J `õSÐ* jÊelÐ aÞ`]`ËÀ¤à ¼ Ð ÒjkÞ
LÐeþZeÊþ jÐaàÒb×þc bþÐeþ[eþ `õ[Þ_Þ^Þ aÐ @_Ô ÒL×ZjÞ aÞÒ]hÑ h¦ÞÆeþ ]Ë[ ÒkÐB _ÊÒkÜ,þ
aeÕþ cÊÜ LVLLÊ @ÐjÞRÞ eþÐSÐcÐ_*Ê auÊ[è`ËÀ¤à èþÐchà Ò]aÐ`ÐBÜ ¼ Ð `õSÐ* jèÐ\àÒeþ
[\Ð _ÞS aÔ¦ÞÆN[ jèÐ\àÒeþ ÒjcÐÒ_ cÞhõZ QÊ¦ÞÆLÊ jèÑLÐeþ LeÞþ_Þ@«ÊÆ ¼ Ð''
j~àÐeþ `ÒVmþ @ÐkÊeÞþ c^Ô DÒmþM î LÒmþ Òd, `õÒ]heþ jÐcNõÞL aÞLÐhLÊ ]ó½Þ¤Òeþ
eþMÞ hÑOõ cÞhõZ ÒkaÐ L\Ð ¼ Ð d]Þ [Ð*eþ èþÐchàLÊ eþÐSÐcÐÒ_ DÒ`lÐ Leþ«Þ,Æ `õSÐ
ÒjcÐ_*Ê ÒNÐXÏÐB ÒNÐXÏÐB ]ÞmþîÑLÊ ÒWmÞþ Ò]Òa¼¼Ð ÒjÒ[ÒaÒf Nókc§ÑÆ bþÐaÒeþ
[Ð*WÐeÊþ eþÐSÐcÐÒ_ ÒL×ZjÞ jkÒdÐN QÐkÚÒm,þ [ÐkÐ cÞfÞaÐ Ò_ÐkÞa ¼ Ð Òj @ÐkÊeÞþ
^cL`ËÀ¤à bþÐÒa LkÞÒm,þ ""NXÏSÐ[cÐÒ_ ÒkÒmþ `õÒ]he ÒeþÐN j]óh ¼ Ð kÊH[
ÒjcÐ_*Ê ÒeþÐNcÊ¦Æ LeÞa þ ÐLÊ Òka @\aÐ ÒeþÐNLÊ _Þ¾Þ¤kï LeÞa þ ÐLÊ Òka ¼ Ð d]Þ ÒjcÐÒ_
ÒcÐ' L\Ð hÊZ«Þ,Æ ÒeþÐNeÊþ cÊ¦ÞÆ cÞfÞa _ÒQ[ç `õSÐ*]èÐeþÐ ÒjcÐÒ_ _ÞcàËf ÒkÒa ¼ Ð''
Òj eþÐSÐcÐ_*eþ ÒL×ZjÞ ]ÐaÞLÊ NõkZ LÒmþ _ÐkÚ ¼ Ð ÒhiÒeþ c¯ËÆeþbþ&, iÒYÏBLfÐ

J MeþjÊ@ÐÜ aÔ[Ñ[ @_Ô NXÏSÐ[cÐ_ 1 SÐ_Ê@ÐeÞþ 1948eÊþ JXÏÞhÐ `õÒ]h jkÞ[
j®Þ¤hõÞ[ ÒkÒmþ ¼ Ð HkÞ ]Þ_LÊ NXÏSÐ[ cÊ¦ÞÆ ]Þaj eþËÒ` `Ðf_ LeþÐNmþÐ ¼ Ð iÒYÏBLfÐ
J MeþjÊ@ÐÜþ NXÏSÐ[eþ c^Ô JXÏÞhÐ jk cÞhõZ ÒkaÐ L\Ð ¼ Ð cÐ[õ ÒjWÐLÐeþ yÐ_Ñ¯Æ
@Ð]ÞaÐjÑ ÒmþÐL JXÏÞhÐ jkÞ[ _ cÞhÞ aÞkÐeþ jkÞ[ cÞhÞÒa ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LÒmþ ¼ Ð HèÞþLÞ
ÒjWÐLÐeþ JXÏÞ@Ð jcÐS H ]ÞNÒeþ dÒ\½¤ cÊMeþ ÒkÐB `ÐeÞþmþÐ _ÐkÚ ÒaÐmÞ @bÞþÒdÐN
ÒkmþÐ ¼ Ð c¯ËÆeb þ &
þ c^Ô cÞhZ
õ LÊ @ÐeþcÒ÷ eþ aÞÒeþÐ^ LeÊ\
þ ÞmÐþ ¼ Ð cÐ[õ ÒjWÐLÐeþ @Ð]ÞaÐjÑ
@ÐÒtÐf_ [Ñaõ eËþ` ^ÐeþZ LmþÐ ¼ Ð @Ð]ÞaÐjÑcÐÒ_ HL jè[§Æ @Ð]ÞaÐjÑ `õÒ]h `ÐBÜ
]ÐaÞ LeÊþ\ÞÒmþ ¼ Ð ÒjcÐ_*eþ Ò_[Ð \ÞÒmþ ÒjÐ_ÐeþÐc ÒjÐÒeþ_ç J eþÐcQtõ cÐTÞþ ¼ Ð
aÞkÐeþeþ @Ð]ÞaÐjÑ Ò_[Ð S¯Æ`Ðf jÞÕ ÒjcÐ_*Ê jc\à_ SZÐBÒmþ ¼¼Ð ÒhiÒeþ
@ÐÒtÐf_ [Ñaõ ÒkaÐeÊþ c¯ËÆeþbþ& eþÐSÐ (ckÐeþÐSÐ) J [Ð* cÊMÔc§ÑÆ heþ[ Qtõ ]Ðj
]ÞmÑîþ Òeþ bþÐeþ[ jeþLÐe*þ jk 16 @ÒœÆÐaeþ 1948 ]Þ_ cÞhZ õ `ÐBÜ QÊ¦ÞÆ_ÐcÐ jèÐleþ
LÒmþ ¼ Ð 1949 SÐ_Ê@ÐeÞþ 1 [ÐeÞþM ]Þ_ bþÐeþ[ jeþLÐeþ c¯ËÆeþbþ&LÊ JXÏÞhÐ eþÐSÔ
jeþLÐeþ* kÐ[Òeþ @`àZ LÒmþ¼ Ð HkÞbf þ Þ bþÐÒa NXÏSÐ[NÊXÏÞL JXÏÞhÐÒeþ cÞhÞõ[ ÒkmþÐ ,
dÐkÐ eþÐSÔLÊ (JXÏÞhÐLÊ) HL eþLceþ `ËÀ¤àÐ= eËþ` Ò]mþÐ ¼ Ð HkÐ `ËaàeÊþ 15 @N½¤
1947 ]Þ_ Ò]h jèÐ^Ñ_[Ð mþÐbþ LmþÐeÊþ ÒdDÜ @Ð_t JXÏÞhÐ `ÐB\ÞmþÐ, NXÏSÐ[eþ
j®Þ¤hõZÒdÐNÊÜ [ÐkÐ ]èÞNÊZÞ[ ÒkmþÐ ¼ Ð
bþÐeþ[ bþfÞ JXÏÞhÐÒeþ c^Ô jèÐ^Ñ_[Ð jÕNõÐceþ B[ÞkÐj ÒYeþ `ÊeÊþZÐ¼¼Ð JXÏÞhÐ
1803Òeþ BÕÒeþScÐ_* kÐ[LÊ NmþÐ¼ ]Þ_WÐeÊþ HWÐÒeþ _Þeþ«Æeþ @ÐÒtÐf_ ÒkÐBRÞ ¼ Ð
E_aÞÕh h[ÐvÑÒeþ BÕÒeþS D`_ÞÒah aÒeþÐ^Òeþ mþYÏÞaÐ ÒaÒf JXÏÞhÐeþ Ò_[óaNà
yÐ_Ñ¯Æ @jêÞ[Ð `õhïLÊ c^Ô L]ÐQÞ[ ÒN×Z LeÞþ _ÐkÐ«Þ ¼ Ð bþÐiÐ J jÕ²ôÆ[Þeþ `õhï JXÏÞhÐ
`ÐBÜ aÞÒ]hÑ LafeÊþ jèÐ^Ñ_[Ð bþfÞ ckrþè`ËÀà, _Ð Lcç _Ð ÒahÞ ¼? Ò[ZÊ 1947
@N½¤ 15 [ÐeÞþMÒeþ Ò]h jèÐ^Ñ_ ÒkaÐ jkÞ[ 1936 H`õÞmþç 1 [ÐeÞþMÒeþ jè[§Æ
`õÒ]heþ jèÑLó[Þ cÞfÞaÐ HaÕ 1947-48Òeþ NXÏSÐ[cÐ_*eþ eþÐSÔÒeþ cÞhõZ [\Ð
aÞmþ¯Æ ÒkaÐ c^Ô JXÏÞhÐeþ @Ð^Ê_ÞL B[ÞkÐjÒeþ HLÐ cÐ[õÐÒeþ cdàÔÐ]Ð ]ÐaÞ Leþ«ÞÆ ¼ Ð
`õLÐeþÐ«ÆÒeþ, HkÐ bþÐeþ[eþ @Ò_ßLÔ bÞþ[Òeþ eþkÞ\ÞaÐ ILÔLÊ ]hàÐH ¼ Ð ÒjkÞ ]ó½ÞeÊ
bþÐeþ[eþ SÐ[Ñ¯Æ B[ÞkÐj LÞcèÐ @_Ô ÒL×ZjÞ `õÒ]heþ B[ÞkÐj bþfÞ JXÏÞhÐ B[ÞkÐj
jcèÞþcÐZÒeþ NÊeÊþ[è`ËÀ¤à ¼ Ð HkÐLÊ bþÐeþ[eþ @_Ô @qfeþ B[ÞkÐj @Ò`lÐ Lcç aÐ
@^ÞL ckrþè`ËÀ¤à ÒaÐmÞþ ]ÐaÞ LeÞþaÐ @Òd×¦ÞÆL _Þ¾¤¯Æ ¼ Ð cÐ[õ [Ð'WÐeÊþ aXÏL\Ð, HbþfÞ
]ÐaÞ MÊaç @^ÞL B[ÞkÐj-@j®¤[ c^Ô ¼ Ð

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj jcèuÑ¯Æ ÒLÒ[L D`ÐÒ]¯Æ `ÊªÆL
1. Acharya, Pritish - The National Movement and Politics in Orissa
: 1920-29, New Delhi, 2008
2. Bannerjee, R.D. - History of Orissa (from earliest times to the
British period) Vol. 1-2, Calcutta, 1930
3. Behera, S.C. - Rise and Fall of the Sailodbhabas, 1982
4. Boulton, J.V. - Phakirmohana and His Times (1976),
Bhubaneswar, 1993 (Reprint)
5. Cobden Ramsay L.E.S.- Feudatory States of Orissa, 1950
6. Das, Binod Sankar - Studies in the Economic History of Orissa
From Ancient Times to 1833, Calcutta, 1878
7. Das, M.N. (Ed.) - Sidelights on the History and Culture of Orissa,
Cuttack, 1977
8. Dash, S.C. - Orissa, New Delhi, 1970
9. De, Sushil Ch. (Ed.) - Guide to Orissan Records, Vol. 1-5,
Bhubaneswar, 1961-65.
10. Ghosh, Sunit - Orissa in Turmoil, Bhubaneswar, 1979
11. Hunter, W.W. - Orissa, London, 1872
12. Jena, K.C. - Land Revenue System Administration in Orissa
during the Nineteenth Century, New Delhi, 1968
13. Mahatab, Harekrishna - History of the Freedom Movement in Orissa,
Cuttack, 1972
14. Mallik, Basanta Ku., (Ed.) - Eastern India Essays in History, Society,
Culture, Bhubaneswar, 2004
15. Mallik, Basanta Kumar- Medieval Orissa: Literature Society Economy,
Bhubaneswar, 1996
16. Mallik, Basanta Kumar- Paradigms of Dissent and Protest : Social
Movements in Eastern India (CAD 1400-
1700), New Delhi, 2004
17. Mishra, Binayak - Orissa Under the Bhauma Kings, Calcutta, 1934
18. Mishra, P.K. - The Political History of Orissa, 1866-1936,
New Delhi, 1979

19. Mishra, P.K. (Ed.) - Culture, Tribal History and Freedom
Movement, New Delhi, 1989
20. Mishra, P.K. & J.K. Samal- Comprehensive History and Culture of Orissa,
Vol. I & II, 1977
21. Mittal, A.C. - Early History of Orissa, 1962
22. Mohanty, Nivedita - Oriya Nationalism, Quest for a United Orissa,
1866-1936.
23. Mohapatra, G.C. - The Stone Age Culture of Orissa, 1962
24. Mukherjee, P. - History of Orissa, Vol. V., Bhubaneswar, 1964
25. Mukherjee, P. - History of the Jagannath Temple in the 19th
Century, Calcutta, 1977
26. Mukherjee, P. - History of Medieval Vaisnavism in Orissa,
Calcutta, 1940
27. Mukherjee, P. - The History of Gajapati Kings of Orissa and
their successors, Calcutta, 1953
28. Nanda, Chandi Prasad- Vocalizing Silence : Political Protests, 1930-
42, New Delhi, 2008
29. Panda, Shishir Kumar- Political and Cultural History of Orissa, New
Delhi, 1999
30. Panda, Shishir Kumar- New Perspectives on the History and Culture
Of Orissa, Kolkata, 2000
31. Panigrahi, Krishna Ch. - History of Orissa (Hindu Period), Cuttack, 1981
32. Pati, Biswamoy - Resisting Domination, Delhi, 1993
33. Patra, K.M. - Orissa Under The East India Company, New
Delhi, 1971
34. Patra, K.M. - Orissa State Legislature and Freedom Struggle,
1912-47, New Delhi, 1979
35. Patra, K.M. & Bandita Devi - An Advanced History of Orissa, New Delhi, 1983
36. Pradhan Atul Ch. - A Study of History of Orissa, Bhubaneswar, 1985
37. Pradhan, S. - Orissa, History, Culture and Archaeology, 1999
38. Pradhan, Sadasib - Agrarian and Political Movements : States of
Orissa, 1931-49, New Delhi, 1986
39. Ray, B.C. - Foundations of British Orissa, Cuttack, 1958
40. Ray, B.C. - Orissa Under the Marathas, Cuttack, 1963

41. Ray, B.C. & Others(Ed.) - Freedom Struggle in Orissa, 2 Vols.,
Bhubaneswar, 2006
42. Sahu, J.K. - Historical Geography of Orissa, New Delhi, 1997
43. Sahu, Nabin Kumar - History of Orissa, Cuttack, 1979
44. Samal, J.K. - Orissa Under The British Crown, 1858-1905,
New Delhi, 1977
45. Smith, D. - Pilgrimage to Juggernath, 1868
46. Sterling, Andrew - Orissa its Geography, Statistics, History,
Religion and Antiquities (1846), Jagatsinghpur,
Orissa, 2004 (New Edition)
47. Toynbee, G. - A Sketch of the History of Orissa : From 1803
to 1828, (1873), Jagatsinghpur, Orissa, 2005
(New Edition)
48. Tripathy, S. - Early and Medieval Coins and Currency
System in Orissa
49. Two Bachlor of Arts - The Oriya Movement, Ganjam, 1919
50. @ÐQÐdàÔ, `ÔÐeÑþÒcÐk_ - JXÏÞhÐeþ B[ÞkÐj (1875), LVL, 2009,
(_Ë[_ cÊ]õZ)
51. ckÐ«Þ,Æ jÊÒeþtõ - JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ @Ð]Þàà, LVL,1963
52. ckÐ«Þ,Æ jÊÒeþtõ - JXÏÞ@Ð jÐkÞ[Ôeþ c^Ôàà J Drþeþ c^Ôàà,
(iº¤ cÊ]õZ), LVL,1995
53. ckÐ`Ð[õ, ÒL]Ðeþ_Ð\ - @ÒhÐL `õhªÞÆ, jkLÐe,þ LVL, 1935
54. ckÐ`Ð[õ, ÒL]Ðeþ_Ð\ - @ÒhÐL J LfÞ= dÊw, DLúf jÐkÞ[Ô, LVL, 1936
55. cÞhõ, `õÒaÐ^ LÊcÐeþ - JXÏÞ@Ð SÐ[Þeþ B[ÞkÐj J jÕ²ôÆ[Þ, `õ\c J ]èÞ[Ñ¯Æ
bþÐN, LVL, 2008
56. `õ^Ð_, àÞ[õÒcÐk_ - cÊ¦ÞÆ `Ò\ Òjß_ÞL, bÊþaÒ_hèe-þ 1973
57. eþÐ¯,Æ bþaÐ_Ñ QeþZ - ÒcÐNmþ JXÏÞhÐ B[ÞkÐj J jÕ²ôÆ[Þ, LVL-1989
58. eþÐSNÊeÊ, j[Ô_ÐeþÐ¯Z - JXÏÞhÐ B[ÞkÐjeþ @uLÐeþ dÊN
59. jÞÕk, SNauÊ - `õÐQÑ_ DLúf, `õ\c J ]èÞ[Ñ¯Æ M¨Æ (1917)
bÊþaÒ_hèe,þ 1982 (`Ê_Ó`õLÐh_)

Odisha Itihasa

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Odisha Itihasa

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 11-18

aªÆeþeþ _f eþÐS bþa]rþ acÐà* eÞþWÐ`Êeþ [ÐcõhÐj_ J ²Æt acÐà* ÒLÐeþÐ`ÊVeþ

Òlc*eþ Ò]a*Ê `õ\c Òb×þceþÐSÐ ÒaÐmÞþ NõkZ LeþÐdÐH Ð Òj Òb×þc jcè[

bþ&aÕhhÐjÞ[ MÞ³ÆÞ=ç c¨Æf

hÊ°ÞÆ (hÊfçLÞ) aÕhhÐjÞ[ ÒLÐ]ÐfL c¨Æf

[Ê=aÕhhÐjÞ[ dcN[à c¨Æf

_taÕhhÐjÞ[ IeþÐa[ c¨Æf

aeÐk aÕhhÐjÞ[ aZÐB c¨Æf

N=hÐjÞ[ Òhè[L c¨Æf

Ò]Òatõ acÐà `õ\c eþÐSeþÐS (1069-1076 MõÑ.)

@_«Æ acÐà ÒQÐXN= D]¯ÆN¨Æ `eþcÐ]ÞõÒ]a aÐ

j©Æc LÐcÐÀ¤àa eþÐOa ]èÞ[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS ]èÞ[Ñ¯Æ @_=bÑþc

[ó[Ñ¯Æ eþÐSeþÐS (1198-1211)

[ó[Ñ¯Æ @_=bÑþc (1211-1238)

`õ\c _eþjÞÕk Ò]a (1238-1264)

`õ\c bþÐ_ÊÒ]a (1264-1279)

]èÞ[Ñ¯Æ _eþjÞÕk Ò]a (1279-1306

]èÞ[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1306-1328)

[ó[Ñ¯Æ _eþjÞÕkÒ]a (1328-1352)

[ó[Ñ¯Æ bþÐ_ÊÒ]a (1352-1378)

Q[Ê\à _eþjÞÕkÒ]a (1378-1414)

Q[Ê\à bþÐ_ÊÒ]a (1414-1434)

@_«ÆacÐà ÒQÐXÏN= (1076-1147 MõÑ½¤Ðv)

N=LÐfÑ_ ctÞeþLfÐ J yÐ`[Ô

L`ÞÒftõ Ò]a (1435-1467)

`ÊeÊþÒiÐrþc Ò]a (1467-1497)

`õ[Ð`eÊþ]õ Ò]a (1497-1538)

100 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 101

102 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 103

104 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 105

106 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 107

108 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 109

110 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 111

112 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 113

114 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 115

116 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 117

118 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 119

120 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 121

122 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 123

124 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 125

126 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 127

128 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 129

130 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 131

132 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

JXÏÞhÐ B[ÞkÐj 133

134 JXÏÞhÐ B[ÞkÐj

Òlceþ Ò]aÊ `õ\c Òb×þceþÐSÐ ÒaÐmÞþ NõkZ LeþÐdÐH Ð Òj Òb×þc jcè[