- #$% $&#'($$*

Konsep mudarabah Menurut Perspektif Muamalat Islam Arphan ee Mahmu !asan Abstr ak Ka"ian ini se#ara umumn$a membin#an% tentan% konsep mudarabah menurut perspektif muamalat Islam& Perbin#an%an alam ka"ian ini tertumpu kepa a rukun an s$arat mudarabah' "enis-"enis mudarabah' perkemban%an "enis mudarabah an pelaksanaann$a' sifat mudarabah an pembatalan kontrakn$a& Pa a umumn$a ka"ian ini berasaskan ka"ian kepustakaan an atan$a ianalisis menerusi pen ekatan tafsir kualitatif berasaskan meto e e uktif& (aripa a ka"ian ini i apati baha)a mudarabah merupakan salah satu pro uk pelaburan $an% harus iamalkan kerana ia bertepatan en%an konsep muamalat Islam& Mudarabah merupakan satu elemen pelaburan an men"a i alternatif utama ba%i pemilik mo al untuk memperkemban%kan ekonomin$a i masa kini& *istem ekonomi Islam terus berkemban% men$ebabkan #ara pelaksanaan pro uk mudarabah an "enisn$a terus berkemban% menurut perkemban%an masa& +antaran itu lahirlah "enis-"enis $an% baru untuk memenuhi keperluan para pelabur seperti mudarabah mus$tarikah' mudarabah muntahi$$ah bi al-tamlik an mudarabah far i$$ah&

Pen ahu luan Islam merupakan a%ama $an% men%atur sistem hi up manusia $an% meran%kumi setiap bi an% kehi upan seperti iba ah' muamalat an seba%ain$a& Pa a ,aman ke%emilan%an tama un Islam' sistem ke)an%an Islam telah ilaksanakan oleh mas$arakat en%an "a$an$a i

 - 6 beberapa buah -e%ara Islam& -amun emikian setelah tama un Islam men%alami kemun uran
M&A& alam "urusan .i/h an 0sul' Pen%khususan .i/h Muamalat' Pens$arah i 1abatan 2konomi Ke)an%an an Perbankan' .akulti sastra an Kemas$arakantan' 0ni3ersiti Islam 4ala&

pa a aba ke-56' tama un barat telah men%ambil tempat an berkemban% pa a se%ala sistem' ti ak ke#uali sistem politik' ekonomi an seba%ain$a& (e)asa ini' mas$arakat Islam mula men apat kese aran untuk men%aplikasikan semula sistem-sistem $an% telah i%ariskan oleh s$ariat Islam& Ini hasil ari kefahaman $an% men alam alam kalan%an mas$arakat Islam terutama sistem ke)an%an Islam& 7leh $an% emikian' institusi-institusi ke)an%an Islam #uba mena)arkan beberapa pro uk ke)an%an $an% ber imensi Islam seba%ai alternatif utama ba%i mas$arakat seperti )a i#ah' mudarabah' bai# bi thaman #a"il an seba%ain$a& 1usteru' penulis ter oron% untuk men%ka"i an memaparkan kepa a mas$arakat tentan% konsep mudarabah menurut perspektif muamalat Islam& *emo%a ka"ian ini se ikit seban$ak memberi pen%etahuan kepa a mas$arakat terutama ba%i mereka $an% belum men%enali konsep mudarabah $an% sebenar& Konsep Mudarabah Mudarabah berasal ari kata asar "darb8 $an% memba)a erti memukul atau ber"alan& Pen%ertian memukul atau ber"alan ini lebih tepat meru"uk kepa a proses seseoran% memukulkan kakin$a ke atas tanah untuk men#ari re,eki& (Ibn Manzur'5669: ;<<=& Perkataan mudarabah ertin$a sama en%an perkataan /irad $an% berasal aripa a kata 8/ard8 $an% bererti poton%an kerana pemilik mo al (rab al-mal= akan memoton% sebaha%ian aripa a hartan$a an iserah kepa a pen%usaha (al-#amil atau almudarib=& Perkataan mudarabah a alah perkataan $an% serin% i%unakan oleh pen u uk Ira/' se an%kan perkataan /irad a alah perkataan $an% selalu i%unakan oleh pen u uk !i"a,& (al->uhuti' 56?@: ;9A=& Ke uat ua perkataan ini mempun$ai maksu $an% sama iaitu memberi mo al kepa a seseoran% untuk ipernia%akan an keuntun%ann$a ibaha%i men%ikut persetu"uan bersama& (Ibn Manzur' 5669: @5AB Ibrahim Anis' et al&' t&t: A@A=& Para fu/aha3 telah men%huraikan pen%ertian mudarabah ari se%i s$arak en%an berba%ai-ba%ai efinisi tetapi semuan$a memberi pen%ertian $an% ti ak be%itu "auh perbe,aann$a& .u/aha3 ma,hab !anafi mentakrifkan mudarabah seba%ai suatu aka atau kontrak perkon%sian keuntun%an $an% ilakukan oleh pemilik mo al an pen%usaha& (Ibn -u"a$m' 566C: @6C=& Manakala fu/aha3 ma,hab Maliki an *$afi#i men%atakan mudarabah ialah suatu aka atau kontrak per)akilan $an% ilakukan oleh pemilik mo al en%an seseoran% untuk inia%akan an keuntun%an akan ibaha%i men%ikut ka ar $an% telah ipersetu"ui oleh ke ua- ua belah pihak& (al-(usu/i' 566?: A66B Ibn Dus$ ' t&t: 5A?B al-Damli' 56?<: @@9=& A apun fu/aha3 ma,hab !anbali pula men%atakan baha)a mudarabah a alah pemberian harta atau mo al oleh seseoran% kepa a seseoran% $an% lain bertu"uan untuk ipernia%akan' manakala keuntun%ann$a akan ibaha%ikan men%ikut per"an"ian $an% telah isepakati& (Ibn Eu amah:

 - 566<: 5C<=&

# Ahma Irs$i (@995: <5= an Muhamma 0thman *$ibir (5666: C<A= fu/aha3 kotemporari men$impulkan konsep mudarabah $an% iamalkan oleh >ank Islam pa a masa ini seba%ai satu elemen alam pelaburan mo al $an% berbentuk kontrak perkon%sian antara beberapa oran% pemilik mo al en%an pen%usaha $an% berpen%alaman& (aripa a perbin#an%an i atas' i apati pen%ertian mudarabah $an% ikemukakan oleh para fu/aha3 ti ak a a perbe,aan $an% ketara& 7leh itu apat isimpulkan baha)a mudarabah merupakan se%ala bentuk transaksi $an% melibatkan ua belah pihak i mana satu pihak men$e iakan mo al an pihak lain $an% men%usahakan mo al tersebut& Keuntun%an $an% iperoleh ari perusahaan tersebut akan ibaha%i menurut persetu"uan $an% telah isepakati bersama& Manakala keru%ian akan itan%%un% oleh pemilik mo al saha"a sela%i mana keru%ian itu bukan akibat aripa a kelalaian an ke#uaian pen%usaha& Manakala keru%ian pen%usaha a alah alam bentuk keru%ian tena%a an masa $an% telah ikorbankan& 7leh itu' hal ini ian%%ap a il ba%i ke ua- ua belah pihak apabila pemilik mo al menan%%un% se%ala keru%ian mo aln$a an pen%usaha bertan%%un%"a)ab atas keru%ian masa an tena%an$a& .u/aha3 telah sepakat atas keharusan kontrak mudarabah ber asarkan alil al-Euran' !a is an I"mak para ulama antaran$a ialah firman Allah

z rq p o n m l k j { Fer"emahan: (an oran%-oran% $an% musafir i bumi untuk men#ari re,eki ari limpah kurnia (*urah al-Mu,ammil' Allah& AC: @9=& Pens$ariatan mudarabah "u%a apat ifahami aripa a ha istha is Dasulullah antaran$a sab a Dasulullah

! " # % $ ! " & ( ' " ! , ) * + -

" 0 21 " . & 43 /

Maksu n$a: (ari Salih Ibn *uha$b aripa a bapan$a berkata sab a Dasulullah : ti%a hal $an% i alamn$a ter apat keberkatanB 1ual beli se#ara tan%%uh' mu/aradah (mudarabah= an men#ampur %an um en%an tepun% untuk keperluan rumah (keluar%a= bukan untuk (Ibn ma"ah' *unan' >ab: ali"ual& s$arikah' -o: @@?6=& Para fu/aha3 telah bersepakat men%atakan baha)a mudarabah a alah suatu amalan $an% iharuskan oleh s$arak& Ia "u%a selaras en%an al-Euran' al-!a ith an amalantamalan para sahabat' bahkan ia merupakan keperluan hi up ba%i mas$arakat masa kini alam men%emban%kan mo al

untuk men%hasilkan keuntun%an melalui kontrak mudarabah& (alKasani' 56?@: A6B al->ahuti' 56?@: ;9AB Ibn Dus$ ' t&t: 5?AB al-Damli' 56?<: @56B Ibn Eu amah' 566<: 5C;=& Dukun an *$arat Kontrak Mudarabah Para fu/aha3 telah men"elaskan baha)a mudarabah mempun$ai beberapa rukun an s$arat $an% perlu ipenuhi' antara rukun an s$aratn$a a alah: i& +afa, (Si%hah= .u/aha3 telah sepakat men%atakan baha)a si%hah merupakan salah satu rukun mudarabah& 4an% imaksu kan en%an si%hah ialah lafa, pena)aran (i"ab= $an% ilafa,kan oleh pemilk mo al an lafa, penerimaan (/abul= $an% ilafa,kan oleh pen%usaha& lafa, i"ab an /abul menun"ukkan kere aan ke ua belah pihak alam sesuatu kontrak& .u/aha3 ma,hab !anafi' Maliki an *$afi#i berpen apat baha)a pelaksanaan mudarabah bukan setakat pen$erahan mo al saha"a' malahan ua oran% $an% beraka mudarabah perlu men%un%kapkann$a& Fanpa melafa,kan i"ab an /abul akan men$ebabkan kontrak mudarabah tersebut ti ak sah& (al-Kasani' 56?@: ?9B al-(usu/i' 566?: A66B al-*$arbini' 56;6: C5C=& Kontrak mudarabah boleh "u%a ilakukan en%an berba%ai bentuk lain $an% membuktikan kerelaan ke ua- ua belah pihak' baik en%an #ara tulisan' is$arat an seba%ain$a& (al-Farkamani' 566@:C6B #Ab al-Karim Ga$ an'56?@: @66=& ii& (ua 7ran% 4an% >eraka (al- #a/i an= 4an% imaksu kan en%an ua oran% $an% beraka ialah pemilik mo al (rab al-mal = an pen%usaha (al-mudarib atau al-#amil=& Pemilik mo al (rab al-mal= ialah oran% $an% men$alurkan mo aln$a kepa a pen%usaha untuk melaburkann$a alam suatu pro"ek melalui pro uk mudarabah& Ia hen aklah memenuhi beberapa s$arat

utama antaran$a berakal' bali%h an bukan hamba $an% ti ak apat kei,inan aripa a tuan milikn$a& (al-Damli' 56?<: @@?B al-*$arbini' 56;?: C5<B Hahbah al-Guha$li' 56?6: 5;C=& Imam al-a)a)i (566;:5;6= men%atakan harus ba%i )ali kanaktkanak' oran% %ila an oran% bo oh untuk men%urusnia%akan harta mereka itu seba%ai )akil )alaupun mereka mempun$ai bapa' nenek an seba%ain$a& Pen%usaha (al-#a mil atau al-mudarib= a alah seoran% $an% me)akili pemilik mo al untuk bernia%a en%an mo aln$a& Pen%usaha is$aratkan sama sifatn$a $an% a a pa a pemilik mo al& Ibn -u"a$m (566C:5<5-5<@= an al-*$arbini (56;?:C5<= berpen apat baha)a kanakkanak' hamba an oran% $an% bo oh ti ak iharuskan untuk me)akili pemilik mo al en%an alasan baha)a ia berkemun%kinan akan menimbulkan keru%ian an kerosakan terha ap urusnia%a mudarabah& Mustafa al-Khin (566@:A<= men%atakan ti ak harus ba%i seoran% $an% buta untuk me)akili pemilik mo al' kerana oran% buta ti ak la$ak untuk men%urus pernia%aan&

Pemilik mo al an pen%usaha ti ak semestin$a bera%ama Islam& .u/aha3 ma,hab !anafi berpen apat baha)a kontrak mudarabah boleh ilakukan antara seoran% muslim en%an kafir himmi iaitu kafir $an% bera a i ba)ah kera"aan Islam serta men apat "a%aan terha ap hartan$a' arahn$a an a%aman$a atau kafir musta@ man iaitu kafir $an% meminta perlin un%an i ba)ah kera"aan Islam& (al-Kas ani' 56?@: ?5B # Ibrahim Anis' op&#it:C59=& .u/aha3 ma,hab *$afi i an !anbali men%haruskan pemilik mo al mahupun pen%usaha ter iri aripa a beberapa oran% seperti kontrak mudarabah $an% iaplikasikan i banktbank Islam pa a masa kini& (al*$arbini' 56;?: C5;B al--a)a)i' 566;: 5;6B Ibn Eu amah' 56?5: @6=& iii& Perkara-perkara $an% iaka (al-ma#/u #ala$h= 4an% imaksu kan en%an al-ma# /u #ala$h ialah ra3s almal' al-#amal an al-ribh& a& Mo al (ra@s al-mal= Mo al merupakan elemen $an% pentin% ba%i sesuatu pernia%aan khususn$a alam unia per a%an%an masa kini& Mo al "u%a merupakan salah satu rukun ari beberapa rukun kontrak mudarabah& A a beberapa ketetapan an s$arat ba%i mo al pelaburan $an% perlu i"elaskan i sini& 1umhur fu/aha3 telah bersepakat men%atakan baha)a mo al pelaburan mudarabah hen aklah berupa )an% tunai $an% terse ia a a serta iketahui "umlahn$a& Mo al ti ak boleh berbentuk hutan% an "u%a alam bentuk harta tetap atau harta $an% iper a%an%kan (al-#urud= kerana har%a baran% pernia%aan tersebut selalu berubah men%ikut situasi pasaran& Iontohn$a har%a baran% (al-#urud= $an% i"a ikan mo al pa a masa melakukan kontrak mun%kin ti ak sama an berubah pa a saat berakhirn$a tempoh kontrak& >iasan$a baran% a%an%an tersebut selalu berubah men%ikut perubahan kea aan an pasaran an ini men$ebabkan "umlah mo al an keuntun%an ti ak "elas& 7leh itu akan timbul unsur-unsur keti aka ilan kerana akibatn$a ti ak "elas (al-%harar= alam kontrak tersebut& 1usteru itu kontrakn$a ian%%ap ti ak sah& Akan tetapi mereka men%haruskann$a "ika pemilik mo al men$erah harta per a%an%an (al-#urud= kepa a pen%usaha en%an s$arat pen%usaha

men"ual harta tersebut terlebih ahulu an )an% $an% iperolehi arapa a "ualan tersebut i"a ikan seba%ai mo al pelaburan mudarabah& (al-*arkhasi' 566C: CCB al-Kasani' 56?@: ?@B al- (usu/i' 566?: A66B al-*$arbini' 56;?: C59B al- -a)a)i' 566;: 5<C=& b& Perusahaan (al-#amal= 4an% imaksu kan en%an perusahaan ialah pernia%aan(al-ti"arah= $an% akan ilaksanakan oleh pen%usaha& Al-*$arbini (56;?: C55= men"elaskan baha)a tu"uan utama ba%i al-ti"arah a alah untuk men%hasilkan keuntun%an en%an #ara "ual-beli an seba%ain$a& Ibn Eu amah (566<:56@= pula men%atakan baha)a pernia%aan atau perusahaan $an% akan ilaksanakan alam kontrak mudarabah mestilah perkaratperkara $an% halal i sisi hukum s$arak& Imam Malik (566C:59A= berpen apat' ti ak harus ba%i seseoran% melaburkan mo aln$a

kepa a pen%usaha muslim $an% ti ak apat membe,akan antara $an% halal an $an% haram' "u%a pen%usaha $an% men%halalkan sesuatu $an% iharamkan oleh hukum s$arak& #& Keuntun%an ( al-ribh= Keuntun%an hasil aripa a pro uk mudarabah merupakan salah satu rukun ari beberapa rukun mudarabah& Keuntun%an tersebut hen aklah ibaha%i men%ikut persetu"uan $an% telah isepakati semasa melakukan kontrak antara pemilik mo al an pen%usaha' manakala keru%ian $an% bukan kerana kelalaian an ke#uaian pen%usaha akan itan%%un% oleh pemilik mo al saha"a& (Ibn Dus$ ' t&t&: 5A?=& Antara s$arat pentin% $an% perlu ipenuhi ialah keuntun%an $an% iperoleh hen aklah ibaha%ikan atau ikon%sikan antara pemilik mo al an pen%usaha& Keuntun%an "u%a hen aklah i"elaskan alam bentuk peratusan atau nisbah pa a masa ia akan kontrak& *ekiran$a pemilik mo al men$erah mo al kepa a pen%usaha an is$aratkan ke ua- ua belah pihak berkon%si keuntun%an $an% akan iperoleh' maka kontrak tersebut ian%%ap sah )alaupun ti ak menentukan ka ar keuntun%an ba%i mereka ber ua& (alam hal ini keuntun%an ibaha%i sama ban$ak kerana perkon%sian merupakan milik bersama antara pemilik mo al an pen%usaha& (Ibi &=& 1enis-1enis Mudarabah Mudarabah apat ibaha%ikan kepa a ua "enis iaitu mudarabah ti ak terha (mutla/ah= an mudarabah terha (mu/a$$a ah= a& Mudarabah Mutla/ah 4an% imaksu kan en%an kontrak mudarabah mutla/ah ialah kontrak pernia%aan $an% ilakukan antara pemilik mo al en%an pen%usaha $an% mana pen%usaha ti ak terikat en%an tempat' "an%ka )aktu $an% tertentu an ti ak

ibatasi oleh apa-apa "enis s$arat atau sekatan& Pen%usaha apat men"alankan se%ala bentuk pernia%aan tanpa sebaran% s$arat seperti s$arat bernia%a en%an oran% $an% tertentu an seba%ain$a& (al-Kasani' 56?@: ?AB Ibn& Dus$ ' t&t: 5?9B al->u"a$rimi' 566;: 56@=& *eba%ai #ontoh pemilik mo al men$erah mo aln$a kepa a pen%usaha sambil berkata Ambillah mo al ini seba%ai mudarabah sekiran$a Allah & memberi keuntun%an maka ia men"a i milik kita bersamaJ& (alam hal ini pen%usaha bebas untuk melaksanakan apa saha"a pernia%aan' i mana-mana sa"a boleh ilakukan pernia%aan' an "u%a ti ak terikat en%an masa an in i3i u-in i3i u tertentu& Mudarabah mutla/ah ini telah isepakati oleh fu/aha3 tentan% keharusann$a&

b& Mudarabah Mu/a$$a ah Mudarabah Mu/a$$a ah merupakan kontrak pernia%aan atau pelaburan $an% ibatasi en%an faktor-faktor $an% tertentu seperti "an%ka masa $an% tertentu' "enis pernia%aan $an% telah itetapkan' terikat "u%a en%an tempat $an% khusus an perusahaan $an% ibatasi en%an s$aratts$arat $an% telah i%ariskan& *ebaha%ian besar fu/aha3 men%harauskan mudarabah mu/a$$a ah ini "ika s$arat itu berfae ah an bermanfaat an ti ak ber#an%%ah en%an hukum s$arak& (al-Kasani' 56?@: ?AB Hahbah al-Guha$li' 56?6: ?<9B al-Dumani' 5666: @C;-@C6=& Pelaksanaan Mudarabah Pa a Masa Kini >er asarkan kepa a perbin#an%an tentan% "enis-"enis kontrak mudarabah i atas' pa a asaln$a ia merupakan kontrak mudarabah far i$$ah $an% mana pemilik mo al han$a satu oran% saha"a& Konsep an #ara pelaksanaann$a terus berkemban% menurut perkemban%an sistem ekonomi semasa& 1usteru "umlah pemilik mo al bukan la%i seoran% bahkan ban$ak manakala pen%usaha "u%a lebih aripa a satu oran% seperti amalan $an% iamalkan oleh banktbank Islam pa a masa kini& >ank-bank Islam beran%%apan baha)a pro uk mudarabah merupakan satu elemen pelaburan $an% berperanan pentin% alam memperkemban%kan ekonomi mas$arakat e)asa ini& !asil ari perkemban%an ini' maka mudarabah $an% ilaksanakan oleh bank Islam apat ipe#ahkan kepa a beberapa "enis& Antaran$a ialah mudarabah $an% berbentuk perkon%sian (mudarabah mus$tarikah=' mudarabah $an% tamat tempoh en%an pen$erahan milik (mudarabah muntahi$$ah bi al-tamlik= an mudarabah $an% berbentuk perseoran%an (mudarabah far i$$ah=& 5& Mudarabah Mus$tarikah 4an% imaksu kan en%an mudarabah perkon%sian atau mudarabah mus$tarikah ialah mudarabah $an% berkemban% aripa a mudarabah far i$$ah $an% ita)arkan oleh bank Islam

kepa a pemilik mo al untuk melaburkan mo aln$a seba%ai tabun%an eposit' kemu ian bank selaku )akil pemilik mo al atau seba%ai pemilik mo al mena)arkann$a kepa a pen%usaha untuk melaburkan mo al tersebut& Manakala keuntun%an $an% iperoleh ari pelaburan itu akan ibaha%i men%ikut persetu"uan $an% in$atakan alam kontrak antara ti%a pihak iaitu pemilik mo al' bank an pen%usaha& -amun emikian se%ala keru%ian an risikon$a itan%%un% oleh pemilik mo al itu sen iri& (Muhamma #0thman s$ibir' 5666: C<A=& a& Aplikasi Mudarabah Mus$tarikah i. Pemilik mo al menabun% mo aln$a i bank en%an #ara perseoran%an an bertu"uan untuk melaburkann$a alan pro"ek $an% sesuai&

ii. >ank melaksanakan pen$eli ikan terha ap perusahaantperusahaan untuk men#ari peluan% an kesempatan ba%i melaburkan mo al $an% telah ikumpulkann$a& iii. >ank men%umpulkan mo al aripa a beberapa oran% pelan%%an kemu ian men$erahkan mo al kepa a pen%usaha serta membuat kontrak mudarabah antara bank en%an pen%usaha& iv. Keuntun%an ihitun% setiap tahun en%an #ara hitun%an nilai baran% pernia%aan kepa a )an% tunai (al-tandid al-ta/ iri= setelah mana itolak se%ala perbelan"aann$a& v. Keuntun%an ibaha%ikan antara ti%a pihak iaitu pemilik mo al' bank an pen%usaha& Pembaha%ian tersebut mestilah men%ikut persetu"uan ketika menan a tan%ani kontrak& b& !ukum $an% >erkaitan (en%an Mudarabah Mus$tarikah A a beberapa hukum alam kontrak mudarabah mus$tarikah $an% berlainan en%an hukum mudarabah far i$$ah& Antaran$a: i& !ukum "aminan (daman= terha ap mo al pelaburan& Mo al pelaburan kontrak mudarabah pa a asaln$a ti ak a a "aminan seperti kontrak al)akalah& .u/aha3 kontemporari men%haruskan "aminan terha ap mo al mudarabah mus$tarikah en%an #ara ta@min ta#a)uni& (r& Hasan Ab ullah al-Amin pula men%haruskan "aminan terha ap mo al mudarabah mus$tarikah alam bentuk "aminan kemas$arakatan i kalan%an pemilik mo al itu sen iri& Iara "aminan tersebut ialah en%an men%a akan satu tabun% $an% men$impan sebaha%ian aripa a keuntun%an $an% iperolehi ba%i tu"uan menampun% an men%%anti se%ala risiko ke atas mo al pelaburan mudarabah mus$tarikah& (Ibi &: C;6=& ii& !ukum bekaitan peranan bank alam kontrak mudarabah mus$tarikah& .u/aha3 kontemporari berpen apat baha)a bank boleh #ampurtan%an an berperanan alam kontrak mudarabah seba%ai pen%usaha atau )akil ba%i pemilik mo al& (r& Muhamma Ab ullah al-#Arabi men%atakan baha)a ke u ukan bank sama seperti

 - A pen%usaha $an% berfun%si seba%ai pen%usaha ba%i kontrak mudarabah $an% ti ak terha (mudarabah mutla/ah= an ia berhak men$alurkan mo al pelaburan $an% terkumpul i bank kepa a pen%usaha $an% lain en%an #ara kontrak mudarabah mutla/ah& *elain itu bank "u%a berhak untuk men%ambil sebaha%ian aripa a keuntun%an kerana mo al $an% iserah oleh bank kepa a pen%usaha akan itan%%un% oleh bank itu sen iri& >ank "u%a berperanan seba%ai )akil ba%i pemilik mo al atau pelan%%an untuk men%a)al se%ala per"alanan pernia%aan $an% ilakukan oleh pen%usaha& (Ibi &: C;5=& .u/aha3 ma,hab !anafi an !anbali men%haruskan amalan atau pernia%aan $an% biasa (al-#urf= ilaksanakan oleh para pe a%an% an pen%usaha& Menurut mudarabah mus$tarikah' $an% selalu iaplikasi oleh bank Islam' pen%usaha ian%%ap seba%ai pakar $an% mempun$ai pen%alaman alam bi an%n$a& (Ibn -u"a$m' 566C: @66B Ibn Eu amah' 56?5: 565=&

@& Mudarabah Muntahi$$ah >i al-Famlik& 4an% imaksu kan en%an mudarabah $an% tamat tempoh en%an pen$erahan milik atau mudarabah muntahi$$ah bi al-tamlik ialah mudarabah $an% ilakukan antara >ank Islam en%an pen%usaha& >ank men$e iakan mo al manakala pen%usaha melaburkan mo al tersebut men%ikut pro"ek $an% telah ikemukakan kepa a bank' an bank akan memberi keistime)aan kepa a pen%usaha untuk men%embalikan mo al pelaburan men%ikut per"an"ian $an% telah isepakati bersama antara bank an pen%usaha& Mudarabah $an% tamat tempoh en%an pen$erahan milik ini sifatn$a men$erupai kontrak mus$arakah' mo al pelaburan akan men"a i milik pen%usaha apabila tamat tempoh kontrakn$a& Iuma $an% berlainan ialah ti ak a a mus$arakah terha ap mo al pelaburan' mus$arakah i alam urusan pelaksanaan saha"a an mo al pelaburan akan men"a i milik pen%usaha men%ikut s$aratts$arat $an% telah i%aris oleh pihak bank& 7leh $an% emikian ti ak berlaku pertentan%an antara kontrak mus$arakah en%an kontrak mudarabah mus$tarikah $an% mana hukum s$arak men%haruskan ke uat ua kontrak tersebut& (Muhamma #0thman s$ibir' 5666: <6-;9=& *eba%ai #ontoh : pen%usaha men%a"ukan satu pro"ek untuk membeli sebuah kapal laut kepa a pihak bank en%an har%a empat "uta lima ratus ribu baht (>F <';99'999&99=' kemu ian bank men%%ariskan beberapa s$arat pembaha%ian keuntun%an kepa a pen%usaha setelah a a persetu"uan bersama antaran$a : a& Pihak bank $an% men$e iakan mo al akan men apat keuntun%an ari urusnia%a tersebut seban$ak @9 %& b& Pen%usaha akan men apat baha%ian keuntun%an seban$ak ;9 %& #& C9 % ari keuntun%an $an% baki itabun%kan ke alam akaun khusus sehin%%a sampai "umlah >F <';99'999&99 (empat "uta lima ratus ribu baht=' kemu ian bank akan men$erah

 - A pemilikan kapal tersebut kepa a pen%usaha an )an% tabun%an men"a i milik bank& *ekiran$a keuntun%an hasil ari urusnia%a tersebut men apat ti%a ratus ribu baht (>F C99'999&99= sebulan' maka bank akan men apat enam puluh ribu baht (>F 69'999&99= sebulan' pen%usaha akan men apat seratus lima puluh ribu baht (>F 5;9'999&99= sebulan an isimpan alam akaun khusus sembilan puluh ribu baht (>F 69'999&99= sebulan& Kontrak ini akan men%ambil masa selama ;9 bulan untuk men%embalikan mo al tersebut (>F 69'999&99 K ;9 bulan L >F <';99'999&99= kepa a bank an pen%usaha akan memiliki kapal laut tersebut setelah selesai masa kontrak& C& Mudarabah .ar i$$ah atau Munfari ah& 4an% imaksu kan en%an mudarabah far i$$ah ialah kontrak mudarabah $an% mena)arkan se"umlah mo al oleh >ank Islam kepa a pen%usaha untuk ilaburkann$a alam pro"ek $an% tertentu an keuntun%ann$a ibaha%ikan nanti men%ikut persetu"uan oleh ke uaua belah pihak& Mudarabah far i$$ah biasan$a ilaksanakan alam pro"ektpro"ek $an% ke#il

an ti ak memerlukan mo al $an% terlalu besar& Mo al utama ba%i pen%usaha ialah sifat amanah $an% tin%%i $an% a a pa an$a )alaupun pen%alaman an kemampuann$a masih terbatas& Konsep mudarabah far i$$ah ini sama en%an konsep mudarabah far i$$ah alam pembaha%ian fi/h Islami seperti $an% telah ibin#an%kan sebelum ini& Pelaburan alam bentuk mudarabah far i$$ah san%at berperanan alam memban%unkan kilan%-kilan% $an% ke#il untuk men$e iakan bahan mentah $an% iperlukan oleh kilan%-kilan% $an% besar misaln$a ba%i men$e iakan bahan mentah an seba%ain$a& (Ibi &: ;9-;5=& *ifat Kontrak Mudarabah Kontrak mudarabah $an% imaksu kan i sini a alah kontrak mudarabah far i$$ah iaitu satu transaksi $an% melibatkan han$a pemilik mo al an pen%usaha saha"a& Para fu/aha3 telah bersepakat men%atakan baha)a kontrak mudarabah $an% belum ilaksanakan urusan pernia%aan oleh pen%usaha merupakan kontrak $an% ti ak la,im& >ahkan pemilik mo al atau pen%usaha mempun$ai hak untuk membatalkann$a& Halau ba%aimanapun para fu/aha3 berbe,a pen apat tentan% kontrak mudarabah $an% telah ilaksanakan urusan pernia%aan oleh pen%usaha& .u/aha3 ma,hab Maliki men%atakan kontrak tersebut merupakan kontrak la,im $an% ti ak boleh ifasakh oleh manatmana pihak kerana hal emikian ian%%ap boleh memberi kemu aratan an keru%ian terha ap kontrak tersebut' ke#uali baran% per a%an%an atau harta pernia%aan itu telah itukar kepa a nilai )an% tunai& Kontrak mudarabah $an% telah ilaksanakan urusan pernia%aan oleh pen%usaha ini "u%a merupakan kontrak $an% apat i)arisi& *ekiran$a pen%usaha men%alami kemalan%an $an% men$ebabkan ia ti ak mampu untuk meneruskan la%i pernia%aann$a ataupun ia menin%%al unia' se an%kan ia mempun$ai anak $an% bersifat amanah serta berpen%alaman alam urusan mudarabah maka kontrak tersebut apat iteruskan an "ika sebalikn$a hen aklah men#ari oran% lain untuk menan%anin$a& (Ibn Dus$ ' t:t: 5?5=& Manakala fu/aha3 ma,hab !anafi' *$afi#i an !anbali berpen apat baha)a kontrak mudarabah $an% telah bermula pernia%aann$a ian%%ap seba%ai kontrak $an% ti ak la,im an pemilik mo al atau pen%usaha berhak untuk memfasakhn$a seperti kontrak al-)akalah an kontrak al-)a i#ah' an ia "u%a merupakan kontrak $an% ti ak apat i)arisi& (al-Kasani'56?@: 596B al*$arbini' 56;?: C56B Ibn Eu amah' 566<: 5A6=& .u/aha3 ma,hab !anafi mens$aratkan baha)a kontrak mudarabah boleh ifasakh apabila mo al pelaburan telah itukar men"a i )an% tunai an pembatalann$a iketahui oleh pihak $an% berkenaan& (al-Kasani' 56?@: 596=& Manakala fu/aha3 ma,hab *$afi#i an !anbali berpen apat baha)a apabila kontrak mudarabah telah ifasakh se an%kan mo al pelaburan masih alam bentuk baran% pernia%aan (al-#urud= maka terserahlah kepa a persetu"uan bersama pemilik mo al an pen%usaha untuk men"ual atau membaha%ikann$a& (al-*$arbini' 56;?: C56B Ibn Eu amah' 56?5: 5A6=&

Pembatalan Kontrak Mudarabah Kontrak mudarabah merupakan kontrak $an% ti ak la,im' maka ia boleh ibatalkan en%an beberapa sebab& Antaran$a : Pertama: .asakh atau pembatalan kontrak& Para fu/aha3 berpen apat baha)a pemilik mo al atau pen%usaha berkuasa untuk membatal kontrak mudarabah sebelum ilaksanakan urusan pernia%aan mahupun sesu ah ilaksanakann$a& Ini kerana ia a alah kontrak $an% harus bukan kontrak $an% la,im' )alaupun ti ak a a persetu"uan oleh pen%usaha atau sebalikn$a' seperti un%kapan pemilik mo al terha ap pen%usaha Aku fasakh kontrak mudarabah tersebutJ atau Aku batalkann$aJ atau seumpaman$a& (en%an ini kontrak mudarabah tersebut ian%%ap batal an pen%usaha ti ak berhak untuk menerus pernia%aan la%i' ke#uali alam kea aan mo al pelaburan masih alam bentuk baran% pernia%aan (al-#urud=& (alam situasi emikian pen%usaha boleh meruskan pen"ualann$a supa$a iperolehi mo al berbentuk )an% tunai an apat iketahui "umlah keuntun%an $an% terhasil& 1ika a a keuntun%an ia hen aklah ibaha%ikan men%ikut nisbah atau peratus seperti $an% ipersetu"ui bersama& (i sampin% itu' semua mo al pelaburan ikembalikan kepa a pemilikn$a "ika ti ak berlaku apa keru%ian $an% men"e"askan mo al& Ke ua: Menin%%al unia& Apabila salah satu aripa a muta#a/i an iaitu pemilik mo al atau pen%usaha menin%%al unia' "umhur fu/aha3 berpen apat baha)a kematian pemilik mo al atau pen%usaha boleh membatalkan kontrak mudarabah )alaupun belum iketahui oleh salah satu pihak kerana mudarabah merupakan kontrak al-)akalah& Antara sebab $an% apat membatalkan kontrak al-)akalah a alah kematian salah satu pihak pe)akil atau penerima )akil' maka emikian "u%a kontrak mudarabah& Keti%a: !ilan% akal& 4an% imaksu kan en%an hilan% akal ialah pemilik mo al atau pen%usaha hilan% akal atau %ila& Kontrak mudarabah ian%%ap batal sekiran$a salah satu pihak hilan% akal kerana ke)arasan akal merupakan salah satu rukun sahn$a kontrak mudarabah& Keempat: Mo al pelaburan men%alami kemusnahan& Apabila mo al pelaburan $an% bera a i tan%an pen%usaha $an% belum melakukan urusan pernia%aan men%alami kebinasaan atau hilan% en%an apa #arapun' maka kontrak mudarabah itu ian%%ap batal' kerana mo al

 - A merupakan rukun kontrak mudarabah& Apabila salah satu rukun mudarabah tia a bererti batallah kontrak tersebut& (al-Kasani' 56?@: 55@B al-Damli' 56?<: @C?B Ibn # Abi in' 566<: <<@B al-*$arbini' 56;?: C56B al->u"a$rimi' 566;: 56?B Ibn Eu amah' 56?5: 5A6B Ibn Ha,m' t&t&: @<6=&

Penut up Kontrak mudarabah merupakan bentuk transaksi $an% melibatkan ua belah pihak' i mana satu pihak a alah pemilik mo al an satu pihak $an% lain a alah pen%usaha& Manakala keuntun%an $an% iperoleh aripa a kontrak tersebut akan ibaha%i menurut persetu"uan $an% telah isepakati oleh ke uaua belah pihak& Keru%ian pula akan itan%%un% oleh pemilik mo al saha"a selama mana keru%ian itu bukan akibat aripa a kelalaian an ke#uian pen%usaha& Prose ur tersebut a alah bertepatan en%an sistem muamalat Islam seperti $an% telah iteran%kan oleh al-Euran' ha is' amalan para sahabat an i"mak para fu/aha3& Konsep mudarabah pa a mulan$a melibatkan han$a ua pihak saha"a' iaitu pemilik mo al an pen%usaha& Perkemban%an sistem ekonomi Islam $an% berterusan men%ikut pere aran ,aman telah mempen%aruhi konsep mudarabah& Ini kerana e)asa ini' mudarabah melibatkan bank $an% berperanan men%umpul mo al aripa a para pelabur $an% ramai& Malah ka an%-ka an% pen%usaha "u%a lebih aripa a seoran% seperti $an% berlaku alam mudarabah al-mus$tarikah' mudarabah muntahi$$ah bi al-tamlik an seba%ain$a& Kesemuan$a a alah ekoran aripa a perkemban%an konsep mudarabah al-munfari ah $an% telah ibin#an%kan oleh para fu/aha3 $an% ter ahulu& >iblio% rafi Ga$ an' #Ab ul Karim& 56?@& al-Ma khal +i (irasah al*$ari#ah al-Islami$$ah& I& A' >eirut: Mu3asasat alDisalah& al-Farkamani' A nan Khali & 566@& (a)abit al-$A/ .i al-.i/h al-Islami' 1i ah: Maktabat (ar al-Matbu#at al-Ha ithah& al->uhuti' Mansur bin 4unus bin I ris& 56?@& Kas$s$af al-Eina# #an Matn al-I/na#& "& C& >eirut: (ar al-.ikr& al->u"a$rimi' *ula$m an bin M0mar bin Muhamma & 566;& >u"a$rimi #Ala al-Khatib& >eirut: (ar al-.ikr& Al-(usu/i' *$ams al-(in al-*$a$kh Muhamma MArfah& 566?& # Has$i$ah al-(usu/i Ala al-*$arh al-Kabir& "& C& >eirut: (ar al-.ikr& # Ibn Abi in' Muhamma Amin bin M0mar& 566<& Da al-Muhtar # Ala al-(urr al-Mukhtar *$arh Fan)ir al-Absar& "& ?& >eirut: (ar al-Kutub al-Ilmi$$ah& Ibn Eu amah' #Ab ullah bin Ahma bin Muhamma & 56?5& alMughni& "& ;& Di$ad: Maktabat al-Di$ad al-Ha ithah& Ibn Eu amah' #Ab ullah bin Ahma bin Muhamma & 566<& alMu%hni& "& ;& >eirut: (ar al-.ikr&

Ibn Manzur' 1amal al-(in Muhamma bin Mukarram al-Ifri/ialMisri& 5669& +isan al-#Arab& >eirut: (ar al-.ikr& Ibn Ha,m' Abu Muhamma #Ali bin Ahma bin *a#i bin Ha,m& t&t& Al-Muhalla& "& ?& >eirut: (ar al-.ikr& Ibn Ma"ah' Muhamma bin 4a,i al-Ea,)ini& 56;C& *unan Ibn Ma"ah& Kitab al-Fi"arah' >ab al-s$arikah )a al-mudarabah& "& @& Iairo: #Isa al->abi al-!alabi Ha A)la ih& Ibn Dus$ ' Muhamma bin Ahma bin Muhamma bin Ahma bin Dus$ al-Eurtubi. t&t& >i a$at al-Mu"tahi Ha -iha$at al-Mu/tasi & "& @& >eirut: (ar al-.ikr& Ibrahim Anis' #Ab ulhalim Muntasir' Ati$$ah al-sa)alimi' Muhamma khalaf& t&t& al-Mu# "am al-Hasit& "& @& >eirut: (ar al-.ikr& Al-Khin' Mustafa& 566@& al-.i/h al-Manha"i& (ams$i/: (ar al-Ealam& Mahmu #Ab ul karim Ahma Irs$i & @995& al-*$amil .i Mu#amalat Ha #Amali$at al-Masarif al-Islami$$ah& 1or an: (ar al--afais& Malik bin Anas al- Asbahi& 566C& al-Mu)atta*' #& @& >eirut: Mu3assasat al-Disalah& Al--a)a)i' Mah$ al-(in bin Abu Gakari$a 4ah$a bin *$araf& 566;& al-Ma"mu# *$arh al-Muha h hab li al- *$ira,i& "&5;& >eirut: (ar Ih$a3 al-Furath al# Arabi. Al-Damli' *$ams al-(in Muhamma bin Abu al-#Abbas Ahma bin Ham,ah& 56?<& -iha$at al- Muhta" Ila *$arh al-Minha"& "& ;& >eirut: (ar al-.ikr& Al-Dumani' Ga$ Muhamma & 5666& Ma"allah al-*$ari#ah Ha al(irasat al-Islami$$ah& Ku)ait 0ni3ersit$: A#a emi# Publi#ation Ioun#il& -o& CA& Al-*arkhasi' *$ams al-(in& 566C& al-Mabsut& "& @@& >eirut: (ar alKutub al-Ilmi$$ah& Al-*$arbini' Muhamma bin Ahma al-Khatib& 56;?& Mu%hni alMuhta" Ila Ma#rifat Ma#ani Alfaz al-Minha"' "&@& Iairo: Mustafa al->abi al-!alabi )a A)la ih& Al-*$a)kani' Muhamma bin #Ali bin Muhamma & t&t& -a$l al-A)tar *$arh Munta/a al-Akhbar Min al-Aha ith *a$$i al-Akh$ar& Kitab al-s$arikah )a almudarabah& "& ;& >eirut: (ar al-Kutub al-Ilmi$$ah& *$ibir' Muhamma 0thman& 5666& Mu#amalat al-Mali$ah alMu#asirah fi .i/h al- Islami& #&C& 1or an: (ar al--afa3is& Ga$n al-(in bin -u"a$m al-Hanafi& 566C& al->ahr al-Da*i/ *$arh

 - A Kan, al-(a/a* i/& "& A& >eirut: (ar al-Ma#rifah& Guha$li, Hahbah & 56?6& .i/h al-Islami$ )a A illatuh. #& C. (ams$i/: (ar al-.ikr. Kasani, #Ala3 al-(in Abu >akr bin Mas#u al-Hanafi& 56?@& >a ai# al-Sanai# fi Fartib al-*$arai#. >eirut: (ar al-Kitab al-#Arabi.