Anda di halaman 1dari 27

Kur

ikul
um BasaJawa2013

Pi
wulangan1
Ser
atWhedhat
amaPupuhSi
nom
A.Bebuka
Kabuday
aJawai
ku mi
nangkadadit
olokukur
eper
adabanebawana.
Amar
gaJawai
kudadipunj
erekabuday
anl
uhursangal
am ndony
a.Masy
arakat
Jawai
ngwekt
usai
kil
agi
mapananai
ngt
it
iwanci
necur
eskant
hial
usamar
ga:
 penet
rasil
an ml
ebunebuday
amancai
ng j
aman gl
obal
i
sasii
kisaengga
nget
okakepr
odukbuday
aJawa“
kangmoder
n”.
 Buday
aJawakangi
dhent
ikkant
hibasaJawa kahananebasal
anunggah-
ungguhJawasangsay
a“ambur
adul
”.
Kay
a dene kang wi
s di
sinaonii
ng semest
erI
,wi
s dadikasuny
atan
Manawa sur
asa l
an pi
tudhuh y
ekt
ine wi
s or
a di
manger
tenimaneh deni
ng
wong/
bocahsai
kikar
anawi
skedadey
anpedhot
erant
ewar
isansakagener
asi
sadur
ungekar
anaowahekur
ikul
um pawi
yat
ankangl
uwi
hwi
gat
ekakebabagan
ngel
mupenget
ahuanl
ant
eknol
ogimoder
n(Anoni
m,1994)
.Ingpawi
yat
ani
ki
ar
ep mbabar
ake maneh Ser
at Weddhat
ama kang dados anggi
tane
panj
enengani
punKPGH Mangkunegar
aIV,wer
dineSer
atWeddhat
amaPupuh
Si
nom.
Anai
ngpupuhSi
nom i
kingandhutkawr
uhbabaganmor
al,budipeker
ti
,
l
an ngemu sur
asa pi
tudhuh ut
awa t
unt
unan magay
utan kar
o ngekerhawa
nepsusar
tapasr
awunganemanungsai
ngbebr
ayanagung.
SekarMacapatSi
nom
Lar
asslendr
opathetsanga

2 5 6 6 6 6 6 6
Nu l
a da l
a ku u t
a ma

6 1 1 1 6 6 61 65
Tu mr
ap e wong Ta nah ja wi

2 5 6 61 5 2 2 16
Wong a gung i
ng Ngek si gan da

6 1 1 1 6 6 61 65
Pa nem ba han Se no pa ti

1 2 2 2 2 2 2
Ke pa t
i a mar su di

2 2 2 2 2 2 23 21
Su da ne ha wa l
an nep su

1 2 2 1 1 21 6
Pi nep su t
a pa br
a t
a

6 1 1 1 6 6 61 65
Ta na pi i
ng si y
ang ra tr
i

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

5 1 2 2 2 2 2 2 1 12 61 1
A me ma ngun kar y e nak t
ya si
ng sa sa ma
1.NembangakeTembangSi
nom
Pi
tuduhkagem gur
u:
Parasiswadidhawuhimirengaket
uladhat
embangmacapati
ngndhuwurbanj
ur
ni
rokaketembangkasebut
.

Pepenget
!!
!
Sekari
nggi
hmeni
kar
eri
ptanut
awidhapukani
ngbasamawipauger
an
t
art
amt
u(gumat
hok)i
ngkang pamaosi
pun kedah di
punl
agokaken ngangge
kagunansawant Padmosoekot
en( jo,1960:
25)
.Sekarmacapati
nggi
hmeni
ka
sekari
ngkangkapi
ngpapat(
sekawan)
I
  
  
 :maossekaragengsapadeswar
a(sapada/kal
i
hpadadi
rga)
I

  
 
 :maossekaragengset
unggal
padadi
rga(
kal
i
hpadapal
a/gat
ra)
I
II
  
  :
maossekart
engahan
I
V  
  :
maossekaral
i
t(macapat
)

Thukul
eSekarMacapat
SekarMacapatsampunwont
ennal
i
kaj
amanMaj
apahi
t,sakal
angkung
anem saki
ng sekar Tengahan. Sekar Macapat meni
ka manut Bapa
Tedj
ohadi
sumar
tokar
ipt
adeni
ngPr
abuDewawasesa/Pr
abuBanj
aransar
ikal
a
t
aunJawi
1191ut
awi
1269masehi
.
Ant
awi
si
pun sekarMacapatkal
i
yan Tengahan meni
ka meh memper
.
Pauger
ani
punmehsami(
gur
ugat
ra,gur
uwi
l
angan,sahagur
ulagu)
,ingkang
pun. Sekar Tengahan ngangge basa Jawi
mbedakaken namung basani
Tengahan,denesekarMacapatnganggebasaJawienggal
.IngsekarTengahan
l
i
mr puncakepanwi
ahi nast
anki
dung,mi
l
awont
enki
dungDur
ma,ki
dungSi
nom.
Cakepankasebatsi
ner
atwont ngKi
eni dungSunday
ana.
Pauger
aneSekarMacapat
Denepat
hokani
ngt
embangmacapaty
aiku:

1.Gur
ugatr
ayaikucacahi
nggatr
a(baris)sabensapada
2.Gur
ulagu y
aiku ti
bani
ng swara ana ing pungkasani
ng
gatr
a.
3.Guruwi l
angany
aikucacahi
ngwanda(
sukukat
a)saben
sagatr
a.
I
ngngi
sori
kiGur
uGat
ra,
Gur
uLagu,
lanGur
uWi
l
anganTembangMacapat
Maskumambang =12i ,6a, 8i,8a
Mij
il =10i
,6o, 10e, 10i,
6i,6u
Si
nom =8a,8i,8a, 8i,7i
,8u,7a,8i,
12a
Asmaradana =8i
,8a, 8e/ o,8a,7a,8u,8a
Gambuh =7u,10u, 12i ,
8u,8o
Dhandhanggul
a =10i,10a, 8e, 7u,9i
,7a,6u,8a,
12i
,7a
Ki
nant
hi =8u,
8i,
8a,
8i,
8a,
8i
Pangkur =8a,
11i
,8u,
7a,
12u,
8a,
8i
2

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Dur
ma =12a,
7i,
6a,
7a,
8i,
5a,
7i
Megat
ruh =12u,
8i,
8u,
8i,
8o
Pocung =12u,
6a,
8i,
12a
2. Nganal
i
sisPat
hokani
ngTembangSi
nom
Pi
tuduhkagem gur
u:
Parasiswadidhawuhinggol
ekipat
hokaningt
embangmacapatsi
nom l
anmenehi
al
asanesakaPupuhSinom Ser
atWeddhatama.

Ser
atWedhatamaPupuhI
I(Sinom)
Anggi
taneKGPHMangkunegaraIV

1.Nulada laku utama,tumrape wong Tanah Jawi,Wong Agung i ng


Ngeksiganda,PanembahanSenopati
,kepatiamar
sudi
,sudanehawal an
nepsu,pinesu t
apa br
ata,tanapii
ng si
yang r
atr
i,amamangun kar
enak
ty
asingsesama.
Nyontoalakukangut ama,kanggonepawonganJawa(Nuswant
ara)
,wonggedhe(ni
ngr
at)
sakaNgeksiganda( Mataram),PanembahanSenopat
i,si
ngsregep,ngekerhawanaf
su,
kant
hidalanpr i
yati
n( ber
tapa),sart
ari
nawengitansahmbudidayaagaweay emi
ngati
tumrapesapadha-padha(welasasih)

2.Samangsanepesamuan,mamangunmar tanamar tani


,sinambiingsaben
mangsa,kal
akalani
ngasepi,l
elanat
eki-
teki,nggayuhgey ongani
ngkayun,
kay
ungyuneningi
ngtyas,
sani
tyasapi
nri
hatin,puguhpanggahcegahdhahar,
l
awannendra.
Ingsajr
onepasrawungan,mangunpol ahtanggapsasmita,sabenSeti
apadakesempat an,
Disaatwaktul
onggar ,mengembar
aunt ukber t
apa,menggapaici
ta-
cit
ahati
,hany
utdalam
keheni
ngankalbu.Senanti
asamenjagahat iuntukpr
ihat
in(menahanhawanafsu),dengan
tekadkuat
,membat asi 
makandant i
dur.

3.Sabennendrasakingwisma,lel
analal
adansepi ,ngi
sepsepuhingsupana,
mrihpanapranawengkapt
i,t
it
isi
ngtyasmar sudi
,mardawaningbudyatul
us,
meser ehkasudarman,neng tepi
ning j
alanidhi,sr
uning br
atakataman
wahyudyatmika.
Sabenlungani nggalakengumah( i
stana)
,l
elanamari
ngpanggonankangsepi( sakahawa
nafsu)
,ngisepilmukangl i
nuwih,supayacethaapasingdadiancaseuri
pkangset uhune.
Atikar
ept ansahmbudi dayakanthitumemen, mbudi
dayapenggalihel
anbudingresepi
welasasih,ingpinggiresamodr a.Kuatet
apabr at
amangkabanj urnampawahy udyatmika
(uri
pkangsay ektine).
4.Wikanwengkoningsamodra,keder
anwusdenideri
,kinematkamothing
dr
iya,ri
negansegegem dadi
,dumadyaangr
atoni
,nenggihKanjengRatu
Ki
dul,ndedelnggay
uhnggegana,umar
amarakmar ipi
h,sorprabawalan
WongAgungNgeksiganda.
Ngr
esepikuasaaneingnjer
osamodrasekabehanewisdii
deri
,“
kasekt
enane”manj
inging
i
nder
ane.Kayadenecukupmungsagegemanwi sdadi,kasi
lnata,Kangj
engRatuKidul
,
munggahnggayuhawang-awang,(
banj
ur)t
ekangadhepkanthisembahsungkem,marang
WongAgungNgeksigondo.

5.Dahatdeni
raaminta,sinupeketpangkatkanci,jr
oni
ngalam pali
munan,ing
pasabansabensepi,sumanggem anj anggemi,i
ngkarsakangwust inamtu,
pamrihemungami nta,supangat
et eki-
teki
,noraket
angtekenjanggutsuku
j
aja.
Kant
hibangetPi yambake nyeny uwun,supaya kawengkon dadimit
ra si
ng sety
a,ing
sanj
eronengalam ghaib,panggonanel el
anaingsabensepi.Par i
ngsedy
any aguhi
,kang
wisdadikekarepankangginaris.Pangaj
abeamungny uwunidipangest
unali
katapabrata,
nadyakanthisusahluwi
hpay ah.

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

6.Praj
anj
i
neabipr aj
a,satur
un-tur
un wur
i,Mangkono t
rahi
ng ngawiry
a,yen
amasah mesu budi,dumady a gl
i
sdumugi,iyaing sakar
sanipun,wong
agungNgeksiganda,nugrahaneprapt
engmangkin,trahtumerahdarahe
padawibawa.
Pr
ajanj
i
anebangetmul yane,
kanggokabeht edhakt
urunei ngtembembur i
ne.Mengkono
i
kukabehtedhakturunkangmulya,Manawagel em ngasahakalbudibakal
ecepet
merkol
ehkasil
,apasingdadipangaj
abewongagungMat aram,kanugr
ahanenganti
mbesokbi
sami lii
ngkabehtedhakturunepadhanduwenikawi bawan.

7.Ambawanit anahJawa,kangpadhaj umenengaj i,sat


ri
y adi
byasumbaga,
tan l
yan tr
ahing Senapati
,pan i
ku pantes ugi,ti
nel
ad labet
anipun,ing
sakuwasanir
a,enakelanjamanmangkin,say
ektinetanbisangepl
ekikuna.
Nguasanit
anahJawa( Nusant
ara)
,kangdadiraja(pemimpi
n),satr
iyasekt
imasyhur
,ora
l
iyatedhakturune Senopati
,mengkono iku uga pant
es daditul
adha budi
 pakart
ine,
Sebi
samu,ter
apakeingj amansesok.Senadyanorabisapersi
skayadenejamansemana
(mbi
yen).
8.Luwungkal amunt ini
mbang,ngaur
iptanpapri
hat
in,Nangi
ngtai ngjaman
mangkya,pr amudhakangdenkar emi,manuladneladNabi
,nayakengrad
Gust
iRasul, anggungginaweumbag,sabensabamapirmasji
d,ngaj
ap-aj
ap
mukji
j
attibaningdrajat
.
Luwihaluwungti
nimbangwonguri
psingt
anpapri
ati
n,nangingingjamankangbakal et
eka
(sai
ki)
,kangdadikar
emanepawonganenom,ni
ru-
nir
uNabi ,RasulutusaneGusti
,namung
kanggonggunggungkeawakedhewe,
sawayah-
wayahlelunganmampi rdhi
sikanamasji
d,
ngarep-
arepmukji
zatsupay
amerkol
ehderaj
at(
munggahpangkat )
.

9.Anggunganggubelsarengat,sar
inganetandenwruhi,dali
ldalani
ngij
emak,
ki
yase nor
a mikani,katungkulmungkulsami ,bengkr akan neng masj
i
d
agung,kal
amunmacakut bah,lelagonedhandhanggendhis,swaraarum
ngumandhangcengkokpal ar
an.
Amungngr esepisarengat(kuli
te)thok,kamangkahakekateor adingert
eni
,panger
tenan
kanggongresepisurasalansur it
uladhanepadhaor amumpuni .Kabehpadhakatungkul
,
(or
asadhar )pol
ahei ngmasjidgedhel eluwihan,manawamacakhot bahwir
amanegay a
dhandhanggula(
milutakeat
i),swaranengeluk-ngel
ukgayapal
aran(seru).

10.
Lamunsi r
apaksanul ad,Tuladhani
ngKangj engNabi,O,nggerkadohan
panjangkah,wateketakbet ahkaki,Rehnet asiraJawi,sat
it
ikbaewus
cukup,aja ngguru al
eman,nel ad kas ngeplekipeki
h,Lamun pungkuh
pangangkahyektikar
amat .
Manawa si r
a meksa awake ni
ru,tingkah pol
ah Kanj
eng Nabi,Oh,
,,nggerkadohan
panjangkahmu,adat
eorabet
ahngger ,amargaawakmuikuwongJawa,sethit
hikwaewis
cukup.Aj amung sader
manggol ekipangaleman,
nyont
o nj
i
plakingi
lmu fi
qih,Manawa
saguhpancenanapangajabmerj
olehr ahmat.

11.
Nangingenakngupaboga,
rehnet
ati
nit
ahl
angip,
apatasuwit
engNata,
tani
tanapiagr
ami,Mangkonomungguhmami ,padunewongdhahatcubluk,
durungwruhcaraArab,Jawakubaetanngenti
ng,par
andenepar
ipeksa
mulangputra.
Anangingsepant esenggolekipangupaj i
wa(pangan/ boga),amargawisdi ti
tah(dici
pta)
minangkadadimakhl uksingoraduweday a(l
angip),apaar epngawula( suwit
a)mar i
ng
Raja(pemimpin),tetanenutawadodolan,mengokoikumi turutpamanggihku,dhasar
edadi
wongsi ngbangetbodhone( cubl
uk),durungngresepicar aArab,tat
acaranewongJawa
waeor anger
ti
, suprandenemeksaawakedhewemul anganak.

12.
Sakingdukmaksi ht
aruna,sadhel
awusanglakoni,aber
agmar angagama,
magur uanggeri
ngkaji,sawadinetyasmami,bangetwedi neingbesuk,
pranatanngaki
rjaman,Tantutugkasel
akngabdi,norakobersembahyang
gyatinimbal
an.
Amarganej amani si
henom,mbur usinauagama,mer gur
uilmumarangsinghaj i
,mula
kangkatanduringnjeroatiku,ndadekakebangetwedi
neingjamansesoke,kahananing
pungkasane jaman,or arampung kesusu ngawula( suwit
a),or
a kobersembahy ang
(shol
at/
ngibadah)kebacutdit
imbali(
panggi
l)
,
4

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

13.
Mar angi ngkangasungpangan,yenkasuwendendukani,abubr
ahbawur
tyasi ngwang,l i
rkiy
amatsabenar i
,botAl
lahapagusti
,tambuh-tambuh
solahi ngsun,lawas-
lawasgr
ait
a,rehnetasut
apri
yayi
,yenmamr ihadadi
kaum t emahni st
a.
Mar ang I
ngkang Paring Nedha,lamun kesuwen bakal e di
seneni
,dadibubarmawut
pangrasaku,kayadenekiyamatsabendina,abot“All
ah”apa“Gusti
”,mangkadadimamang
solah bawaku,suwe- suwe anggone mikir
ake,amar ga t
edhak tur
une pri
yay
i,Manawa
kepengindadikaum mangkamer kolehanist
a(ina).

14.
Tuwinket
ibsuragama,pani ngsunnor
awi nar
is,angurboyaangant
epana,
pranat
an waji
bing ur
ip,l
ampahan anglul
uri
,alurani
ng pralul
uhur
,kuna
kumunani
ra,kongsitumekengsemangkin,Ki
kisanetanlyanamongngupa
boga.
MengkonougaManawaakudadit a’
mirl
anjurudakwahagama,mangkaakududut edhak
tur
une,luwi
h becik ant
epana t
atanan waji
be wong ur
ip,ngl
akokake tunt
unane ui
rp
wari
sanelel
uhursakajamanmbiyenngantisesoki
ngtembembur i
.Pungkasanenorali
ya
amungnggolekpangupaji
wa(boga).

15.
Bonggan kang t an mrel
okena,mungguh uger
ing ngauri
p,uri
pe t
an tri
prakara,wir
ya,arta,t
riwi
nasi
s,kal
amunkongsisepi,sakawil
angantetel
u,
tel
as t i
lasi
ng janma,ajigodhong jat
iaking,temah papa papariman
ngulandara.
Salahedhewesi ngor amangerteni
,Pauger anewongur ipikumangkenesay ekti
ne,ur i
p
kanthit elu prakar
a;Kal uhur
an (
kekuasaan), 
art
a (bandha/
kemakmur an),katel
u wasi s
(pi
nt er
)babaganngi l
mu( il
mupenget ahuan).Manawaor asij
i
-si
j
inebi sakapet i
ksaka
tel
ungper kara,mangkaent ekaaji
ne( hargadiri
)manungsa.Luwi hajigodhongj atikang
garing,pungkasanemer kol
ehsengsara,dadipaminta-mintal
ankani
ngay a.

16.
Kangwuswaspadai ngpatr
ap,mangayutayatwinasi
s,wasanawosing
Jiwangga,meloktanpaali
ng-
ali
ng,kangngal
ingikal
i
li
ng,wengani
ngrasa
tumlawung,keksisali
ri
ngjaman,angel
anguttanpatepi
,yekuarant
apa
tapaki
ngHyangSukma.
Singwistanggapingt at
acar
ane,ngresepipi
wulanganutama,Manawakasi lmlebuing
njer
ojiwa,bakalweruhtanpaal
ing-
ali
ng,kangaling-
ali
ngisumi
ngki
r,bakalkabukarasa
kangsuwung( los)
,ketar
asaisi
necakr awal
a,sepikangtanpatepi
,yai
kukaar an “
tapa
tapaki
ngHyangSukma” .

17.
Mangkono j
anma utama,tuman t umanem ing sepi
,ing saben ri
kal
a
mangsa,
masahamemasuhbudi ,lahir
edentetepi
,ingrehkasatri
yani
pun,
susi
l
aanorraga,
wignyametty
asingsesame,yekuaranwongbarekagama.
Mangkonomanungsasingut ama,kar emankelem i
ngsepi(mer edam naf
su),i
ngway ah
kangt i
namtu,
masahamrihnglandhepakebudipakar
ti
,kant
hikekarepannet
epiwaji
bedadi
satr
iya,sol
ahbawasusil
aandhapasor ,wasisngadhemakeat i
nesapadha-padha,y
aiku
sej
atinekangkaar
anngr
esepipiwulangeagama.

18.
Ingjamanmengkopanor a,arahepar
at urami
,yenantuktuduhkangnyata,
nora pi
san den l
akoni,banjurnjuj
urken kapti
,kakekne arsa wi
nuruk,
ngandel
kenguruni
ra,pandhi
tanepraj
asi di
k,t
urwusmanggonpamucunge
mringmakri
fat
.
Ingjamanmangki n( sai
ki)orakayamangkene,solaht i
ngkahepramudha(bocahenom)
manawaent ukpitudhuh/pit
uturkangnyat
a,orataugelem nglakoni
.Banj
uramungnurut
i
karepedhewe,simbaheamehdi warai
,kanthingandel
akegurune,kangkaanggepgur
une
singwinasi
s(pi
nter),
lanwingnguasanimakrif
at.

Kapet
hiksaka:
Ser
atWedhat
ama

3.Nganal
i
sisSer
atWedhat
ama
Pit
uduhkagem guru:
Parasiswadidhawuhinggol
ekit
embung-
tembungkangany
arsakat
embangSi
nom
banjurnegesit
embung-t
embungkasebut
.
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………
………………………………………………………….
………………………………………………………………………………
5

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………
……………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………
………………………………………………………….
………………………………………………………………………………
………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………
……………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………
………………………………………………………….
………………………………………………………………………………
………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………
……………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………
………………………………………………………….
………………………………………………………………………………
………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………………
……………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………

4.Nemt
okakePi
wul
angLuhurSaj
roni
ngTembangMacapatSi
nom
Pi
tuduhkagem gur
u:
Parasiswadidhawuhinemt
okakepi
tut
urluhurut
awani
l
ai-
nil
ail
uhurkanganai
ng
sajr
oningSer
atWeddhatamaPupuhSi
nom

Ser
atWedhat
amaanggi
tani
punKGPH Mangkunegar
aIVkebakpi
tut
ur
l
uhurkangbi
sakanggodhasart
umi
ndaki
ngbebar
ayanagung.Cobasebut
na
pi
tut
urapakangbi
sakokj
upuksakaSer
atkasebut
?
a.……………………………………………………………………………………….
.
b.……………………………………………………………………………………….
.
c.……………………………………………………………………………………….
.
d.……………………………………………………………………………………….
.
e.……………………………………………………………………………………….
.

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Pi
wul
angan2
TeksCr
it
awayang
I
.MATERIPAWI
YATAN
A. Si
l
sil
ahWay
ang

B. Cerit
away angbabaganmulabukane/
lai
rePandhawalanKurawaasr
ingkit
a
rungokake.Ing ngisori
kiCri
ta wayang kang sesi
rah Mahar
siWiyasa,
wacanenkant hipr
emati!
MAHARSIWI
YASA
 
BegawanAbiyasaugasi nebutSangMahar siWiyasa.I
buneAbi yasa
asmaDewiGandawat i,atmajanePrabuWasupat iratuingNegaraWi rat
ha.
Wiwitisi
ht imurDewiGandawat idipari
ngakemar angPrabuDasadeni ng
i
ngkangRama.Sawi sedi wasa,Dewi Gandawat ikagarwaBegawanPal asara,
peputraAbi y
asa.Sawi sepeput r
aAbi yasa,DewiGandawat idipasrahake
deningBegawanPal asaramar angPr abuWasupat i
.NangingnalikaDewi
Gandawatinedy adi
dhaupakePr abuSent anu,ratuingNgastina,Begawan
Palasar
ar awuh ing kedhaton Wi r
atha nedya mbal eniDewiGandawat i,
satemahPr abuWasupat i
kawekoni ngpenggal i
h.

DumadakanBathar
aNar adar awuhingkedhat onWi r
athanemoni
PrabuWasupat i
,PrabuSentanu,lanBegawanPal asara.Bathar
aNarada
paringdhawuhsupayaDewiGandawat ididhaupakekar oPrabuSentanu,
nangingPrabuSent
anukudumasr ahakenegaraNgastinamarangBegawan
Palasara.Wi
witnal
i
kaikuSangPalasarajumenengratuingNgasti
najej
uluk

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

PrabuDi pakiswar
a.Mulabarengwi ssawetarawar saanggonej umeneng
nata,banj urkali
ngsi
rake marang Sang Wi yasa,jej
uluk Prabu Kr esna
Dwi payana,Sang Rancakaprawa hiyajejul
uk Sang Sut i
knaprawa.Mul a
j
ejulukSang Kr esna Dwi
payana awitpakuli
taneireng cemanit erusi ng
balungsungsum,mul akawastananSangRancakapr awaj al
arandhangan
paringt etulungmarangkawulanekanganandhangsusah.Mul anej ejul
uk
Sutiknaprawaawi tr
emennggeganj arsart
aagawesenengi ngat inepar a
kawul ane.

Gar
waneSangKr
esnaDwi
pay
anakabehanat
eluy
aiku:

 DewiAmbi ka,atmaj anePrabuDharmaMukar atuingNegar aKasi,


pat
utananakl anangpekik,mungcacatwut awiwitl
air
,dijenengake
Dhestar
atr
a.
 DewiAmbal i
karayineDewi Ambika,peputr
aPandhuDewanat a
 DewiDatri
,wanitasakagol onganwai sy
a(i
ngsakawitparekaneDewi
Ambika)peputraWi dura(
Yamawi dura).

Ingsadur ungedadigar waneSangWi yasa,put ritetelumaudadi


garwaneRadenDewabr at ayaSangBi sma.Nangi nggandhengBi sma
wadhat ,mul apenggal i
heDewiGandawat iyaDewiSet y
owat isusah
banget,awi tbanj urcunt helor aanasi ngner usakeny ambungdhar ah
Barata.Mul aneBi smanul i matur.
“Nuwun sewun Kanj eng I bu,kepar eng kawul a ngat uraken
tet
uladhan,nal ikasat ri
y asai ndengi ng bawanat umpes- t
ampi sdi pun
sir
nakaken deni ng Begawan Pal asara,nal ika semant en par a put ri
garwani punpar asat ri
yapuni kasamimar akdhat engpar abr ahmana,
saminy uwundi punnugr ahaniput ra.Put r
a-put ri
nipunwar andhani pun
satr
iyai ngkang saki ng par a Brahmana kal awau dadosgol ongani ng
satr
iya.Awi tsaki ngpuni ka,ingmar capadal ajengt uwuhsat ri
yamal ih.
Kanjeng I bu,sasampuni pun paduka mi dhangett etuladhan i ngkang
ment askul aat uraken,wont enakepar engpadukal ajengker sami li
h
Brahmana pundi i ngkang badhe paduka mi nta sr aya, supados
nugrahaniput r
a dhat eng DewiAmbi ka lan Dewi  Ambal ika,kangge
nyambetdhar ahBhar atasampunngant oskalaj engcur esut awisi rna.”

Sapari
pur nanipunat ur,DewiGandawat iyaDewiSet yawatimak
byar,banjurkeli
ngany endar bepulunansadur ungeginarwai ngPr abu
Sentanu,y ai
ku Mahar esiWi y
asa,putrane Sang Dewipat utan karo
BegawanPal asar a.KawiyosngendikaneSangDewi Kul
,‘ upwr uhanira,
i
ngsadur ungei ngsunwi nengkur amanira,i
ngsunwi snatekagar wai ng
Brahmana pi nunj ulasma Begawan Pal asar
a.I nsun wis sesuta siji
patutan karo Sang Begawan ,pepar abe Mahar siWi y
asa.Menawa
ndadekakepanuj uningpenggalihmu,SangWi yasa nedyaingsuntimbal i
,
bakalingsundhawuhinggar waDewiAmbi kalanDewiAmbal i
ka.”

At
ureBisma,Kanj
“ engIbu,
sakal
angkungkapasangy
ogi
,menawi
sangMaharsiWi
yasaker
sanggar
wawarandhakekali
hpuni
ka.

Kacarit
aDewiGandawat iyaDewiSet yawatisakalabanj
urmuj a
semedi,lenging ci
pta kang tinuju amung Sang Mahar esiWiyasa.
Katr
imapanedhanesakal amakj legt anpawer uhsangkaneMahar si
Wiyasa r
awuh.Sawuse dhi nawuwan sandi ning gati,sang Maharsi
Wiyasagelem lanbanjurklakonput r
it et
elune pisankagarwadening
SangKresnaDwi pay
anangant ipatutanDhest arat
a, Pandhu,l
anWidura.
8

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Sawisesawat ar
awar sa,kal
enggahani ngkrat
onNgast inabanj
ur
l
umengsermar angSangPandhu.Pandhukagunganput raPandhawa
l
ima:Puntadewa,Br at
asena,Har j
una,nangkul a,l
anSadewa.Jr oni
ng
kal
eng j
roning kraton ing Ngast i
nakapar ingakemar ang keng put
ra
PandhuDewanat a,SangKr esnaDwi payanabal imert
apaanai ngwukir
Retawu hi
y a Pertapan Wuki r Saptaharga.Sang Begawan banget
tr
esnanemar angpar away ahe,luwih-
luwihmar angPuntadewa.

Kapet
hiksaka:Psedhi
si44,
3Nopember2007
 
C.Tembung-
tembungkangangeli
ngngi
sori
kigol
ekanat
egesei
ngsaj
roni
ng
kamus!
 Ti
mur
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 =
 Di
dhaupake 
  
  
  
  
  
  
  
 =
 Sat
emah 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
   =
 Kawekon 
  
  
  
  
 
  
  
  
  
   =
 Jumenengnat
a =
 Cemani
 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  =
 At
maj
a  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 =
 Peki
k  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  =
 Wadat
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  =
 Sai
ndengi
ngbawana 
  
 =
 Tumpest
api
s  
 
  
  
  
  
  
  =
 War
andhani
ng  =
 Mar
capada 
  
  
  
  
  
  
  
  =
 Pul
unan 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 =
 Sesut
a  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  =
 Sandi
ninggat

  =
 War
sa 
  
  
  
  
  
  
  
 
  
  
  
   =

D. Pit
akon-pi
takoni
ngngi
sori
kiwangsul
anakant
hicar
adi
skusikar
okancamu
nunggalbangku!

1.Sapasat
emeneBegawanAbi
yasakuwi
?
2.Kaper
nahapaant
arani
ngBegawanWi
yasakar
oSangBi
sma?
3.Kepr
iyewat
akepar
apar
agaway
angi
ngngi
sori
ki(
mit
urutwacani
ng
dhuwur
)?
a.BegawanAbi
yasa
b.Resi
Pal
asar
a
c.Dewi
Gandawat
i/
Set
yawat
i
d.Pr
abuSent
anu
4.Gawenensi
l
sil
aht
rahBhar
atami
tur
utcr
it
aingdhuwur
 !
5.Kepr
iyeamanat
ecr
it
away
angi
ngdhuwur
 !

I
I.PENDALAMANMATERI
1.Ingngi
sori
kianacr
it
away
ang(
kal
ebuMahabhar
ata)
,wacanenkant
hi
9

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

per
mat

!

ANTAREJA

AsmapepakeRadenAnt
arej
ayaRadenAnant
arej
a.I
sihway
ahe
Dewa i
ng kahy
anga Sapt
apr
atal
aya Sanghy
ang Anant
aboga. I
bune
akekasi
hDewiNagagi
ni.Denei
ngkangnguki
rji
war
aganeRadenAnt
arej
a
i
kusat
ri
yai
ngMunggul
pamenangRadenHar
yaSena.ApasebabeRaden
Har
yaSenabi
sat
ekanSapt
apr
atal
a,cr
it
anemangkene.
I
ng nal
i
kani
ng Kur
awa nganakake pi
stai
ng Bal
e Si
gal
a-Gal
a,
Pandhawadi
undangdal
asanDewiKunt
hi,nangi
ngbal
e wewangunankang
di
enggoni
deni
ng par
a Pandhawa di
gawe saka kay
ulan ker
tas kang
gampangkobong.Hamungdi
wangunmemperkay
u,di
cet
,landi
pli
tursi
ng
api
k.Jr
oni
ngpi
stamauPandhawadi
atur
idhahar
ankangwi
sdi
bumboni
r
acun,mangkonougaunj
ukane,y
awi
sdi
campur
iracun.Nangi
ngSang
Har
ya Sena waspada.Dheweke or
a gel
em mangan l
an y
a or
a gel
em
ngombe.Mal
ah di
i
sin-
isi
n kar
o Dur
sasana bar
ang meksa or
a gel
em
manganl
anor
agel
em ngombe.
Kacar
it
apar
aPandhawawi
spadhamendem,dal
asanDewiKunt
hi
bar
angy
amel
umendem,dumadakanor
awer
uhsangkanpar
ani
ngbi
l
ahi
anageniny
autbal
ewewangunankangdi
panggonideni
ngpar
aPandhawa.
Kageger
an,gugup,
si
gra sang Har
ya Sena kang cukatt
renggi
nas si
gra
mbopongDewiKunt
hidal
asanadhi
-adhi
nedi
gawaml
ayu.Kocapasaj
roni
ng
bi
ngunganakangnuduhidal
any
aikugar
anganput
ihkangl
akunebanj
ur
anj
l
ogi
ngKahy
anganSapt
apr
atal
aiku.Sawi
sepadhadi
wal
uyakakedeni
ng
Sanghy
ang Ant
aboga, sar
embug sunt
ara wekt
u ngaso dhi
sik i
ng
Sapt
apr
atal
a,kang wusanane Raden Har
ya Sena di
pundhutmant
u di
dhaupakekar
oDewiNagagi
ni.Lanor
asuwePandhawabanj
urny
uwun
pami
tbal
i
,DewiNagagi
nit
ini
l
ari
ngkahy
anganwi
sanasaj
roni
ngkahanan
nggar
bini
.
Bar
engt
ekanl
eki
ngj
abangbay
i,babarmi
yakl
angsemandhal
agi
ri
,
br
olcengermi
yos kakung.Deni
ng kang ey
ang di
par
ingiasma Raden
Ant
arej
a.Sanal
i
kadendusbay
ugegewal
aganggel
i
sgedhe,gl
ewo-
glewo.
RadenAnant
arej
o ber
gas,dedeg pi
degsa,
deni
ng i
ngkanhey
ang wi
nel
eg
sakehngel
mukadi
gday
an,kanur
agan,kawr
uhkasepuhan,pi
nar
inganupas
kang mandi
ne kagi
l
a-gi
l
a.Bar
eng wi
stekan di
wasa kasekt
ene wi
sor
a
nguci
wani
,nul
itakonmar
angi
bunesapakangsej
ati
nenguki
rji
war
agane.
Banj
urdi
j
arwanisapasej
ati
ner
amanei
kui
siht
rahi
ngkusumar
embesi
ng
madu,sat
ri
yai
ngMunggulPamenangkekasi
hRadenHar
yaSena.Mul
a
Ant
arej
abanj
urny
uwunpami
tbakalngabekt
ilawani
ngkangr
ama.Nal
i
ka
semanambar
engii
ngkasat
ri
yanMadukar
aanakedadey
anRet
naWar
a
Sumbadr
asedadi
praj
ayadeni
ngdur
atmaka.Kuwandhanekapapanakei
ng
10

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

saj
roni
ngpr
au,r
inenggor
enggakadi
denepengant
en,di
j
agadeni
ngRaden
Har
yaGat
hut
kacasakadi
rgant
ara.
Kacar
it
alakuneRadenAnant
arej
ajumedhulsakapr
atal
ati
bai
ng
pi
nggi
reBegawanSwi
l
ugangga,
panggonanepr
aukangmomotl
ayoneDewi
War
aSumbadr
a.Sar
ehneanakahanankangny
alawadi
,RadenAnt
arej
a
kepi
ngi
nsumur
upapai
sinepr
aumau,banj
urdi
ti
tipr
iksa,l
annul
iwer
uh
l
ayon.Ket
anggedher
asakamanungsane,l
ayonbanj
urdi
uri
pake.Sawi
se
wal
uyoj
atinul
itet
epungan,y
en gar
wane sat
ri
yai
ng Madukar
a,Raden
Har
junal
angent
iyendhewekeput
ranesat
ri
yaPandhawaRadenHar
ya
Sena….
.
 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 Kapet
hiksakaPSedhi
si50,
15Desember
2007

 
  
2. Wenehanat
andhapi
nganaaksar
aa,
b,c,
d,eanai
ngwagsul
ankang
pal
i
ngbener
!
1. Anacr
it angMahar
away siWi
yasa,BegawanAbi
yasakagungangar
wa
kangar
an…kaj
aba…
a.Dewi
Ambi
ka,
Dewi
Ambal
i
ka,
Dewi
Dat
ri
b.Dewi
Ambi
ka,
Dewi
Amba,
Dewi
Ambal
i
ka
c.Dewi
Amba,
Dewi
Ambi
ka,
Dewi
Dat
ri
d.Dewi
Ambal
i
ka,
Dewi
Kunt
hi,
Dewi
Ambal
i
ka
e.Dewi
Amba,
Ambal
i
ka,
Dewi
Set
yawat
i
smawadat
2. ResiBi ,mul
apenggal
i
heDewiGandawat
isusahbanget
.
Wadatt
egese….
a.Senengngr
okok
b.Or
angr
okok
c.Senengngombe
d.Senengkawi
n
e.Or
akawi
n
3. PandhuDewanat
akuwi
pat
utaneResi
Abi
yasakar
ogar
wanekang
ar
an….
a.Dewi
Amba
b.Dewi
Ambi
ka
c.Dewi
Ambal
i
ka
d.Dewi
Dat
ri
e.Dewi
Kunt
hi
4. DeneResi
Abi
yasakagunganput
rakangmi
j
ilsakagar
waar
anDewi
Ambi
kay
aiku…
a.Dest
arat
a
b.PandhuDewanat
a
c.Wi
dur
a
d.Yamawi
dur
a
11

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

e.Bhar
ata
5. I
ngngi
sori
kidasanamanemar
capaday
aiku….
a.Bant
ala
b.Wi
yat
i
c.Bawana
d.Kar
ti
ka
e.Di
rgant
ara
6. …banj
urkel
i en duwe pul
ngan y unansadur
unge gi
nar
wa i
ng Pr
abu
Sent
anu,
yai
kuMahar
siWi
yasa.Dasanamanepul
unany
aiku…kaj
aba….
a.Sut
a
b.Sunu
c.Si
wi
d.Anak
e.nami
7. I
ngngi
sori
kiwat
akeBi
smakaj
aba….
a.Sar
eh
b. 
Sekt
imandr
aguna
c.wi
caksana
d.nar
imai
ngpandum
e.ngay
a

3.I
ngngi
sorikianacr
it
away
ang(
kal
ebuMahabhar
ata)
,wacanenkant
hi
per
mati
 !

Bi
maBungkus

Kr
atonNgast i
napur
al aginandangdhuhkitaamargal ai
rejabang
bayiatmajanePr abuPandulanDewiKunt isi
ngawujudbungkus.Or aana
gamankangbi sakanggomecahbungkuskasebut .Kurawasi nguga
melu ngrewangimecah bungkus mau – si ng sabenere nduweni
pangangkahl iy
ay ai
kukepengi nnyi
rnakakesijabangbay i– ugaor a
kuwasangl akonine.Ngantit
ekant i
ti
wancine,anawangsitsakadewat a
si
ngnj ej
alukjabangkangmauj udbungkusmaudi guwanganai ngwana
Krendawahana.

Ingpert
apanWuki rRetawuBagawanAbiy
asakasowananRaden
Per
madikangkader
ekakenrepatpunakawan.


Kanj
engEyang,kadipundinasibipunKakangBungkus,sampun
sawet
awis war
sa mboten wonten suraos i
ngkang sae,bab meni
ka
12

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Ey
aang,
andadosakenduhki
tani
ngKanj
engI
buKunt
i…”

Tar
tamtuSangWi nasi
skangpancenl
uberi
ngpambudisampun
pi
rsaapakangdadil
akon.


Put
ukungger
,Permadi
,manger
tiy
ajerkakangmunembengl
akoni
karmane,i
ngtembekakangmuSiBungkusbakaldadisat
ri
yaut
ama,l
an
bakalol
ehapakangsi
nebutwahy
ujati
…”

AnaneSiBungkusndadekakegeger
ingsur
alay
a.Bumigonj
ang
ganj
i
ngkadyabi
nel
ah,samodraasat.

IngSural
aya,BataraGuruni mbal
iGaj
ahsena,put
rasangbatara
kangawujudgajah,kinenmecahsibungkussaenggadadisej ati
ning
manungsa.SangGur uugiangut usDewiUmayikinennggl
adhikawruh
babagankaut
amanmar angsibungkus.

Purnaanggennyapepar
ingaj
aranmar angsibungkus,DewiUmay i
apar
ingbusanaarupacawatbangbi
ntul
uabr i
t,i
reng,
kuning,put
ih,
pupuk,
sumping,
gelang,
porong,l
ankukuPancanaka.

Sal
ajengi
pun,Gajahsena mbuka bungkus.Pecahi ng bungkus
dadossapatemonkekali
hipun,kagy
atdadoslanperangipun.Binanti
ng
sang Gaj
ahsena.Sir
najasad sang gaj
ah.Roh lan day
akeki atani
pun
manji
ngjr
oninganggasangbungkus.

Pr
apt
eneBet
araNar
ada.

SiBungkust
umakonmar
angSangKabay
andewa,“
Heemmm,aku
i
kisopo?”

“Per
kencong,perkencongwar udoyong,ngger
,sir
akuwisej ati
ne
put
ra nomorl ororatui ng Amarta Pr
abu Pandudewanata.Sir
al ahi
r
awuj
udbungkus,lanker saningdewasir
akududadisatriy
aut ama…,lan
si
ratakpar
ingitet
engerBr at
asenayangger
…”

Bratasena i
ng t
embembur init
isdadiksat
ri
ya si
ng gagah l
an
nggegi
ri
siamar gadedegpiadegesinggedhedhuwurkanthiswarane
si
ngmbel ahangin.

Nganci
kti
ti
wanci
ne….

Rawuhi
pun Rat
u saki
ng Tasi
kmadu kang ny
uwun senj
ata
pi
tul
unganmar
angBr
atasenaki
nenny
irnakakenr
ajar
aseksaar
anKal
a
Dahana,Pat
ihKal
aBant
ala,Kal
aMar
utal
anKal
aRanu.Par
araseksa
si
rna.Sekakawankeki
atansaki
ngr
aseksiwauny
awi
j
imar
angRaden
Br
atasena,
inggi
hpuni
kakeki
atanGeni
,Lemah,
Angi
nlanBany
u.

—————————

TancepKay
on

Kapet
hiksakawww.
bhar
atay
udha.
com

4.Golekanatet
embunganany
ari
ngcr
it
away
angkant
hii
rah-
ir
ahan“
Bima
Bungkus”i
ngndhuwur!

13

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

1. ………………………………………… =…………………………………….

2. ………………………………………… =…………………………………….

3. ………………………………………… =…………………………………….

4. ………………………………………… =…………………………………….

5. ………………………………………… =…………………………………….

6. ………………………………………… =…………………………………….

7. ………………………………………… =…………………………………….

8. ………………………………………… =…………………………………….

9. ………………………………………… =…………………………………….

10.………………………………………… =…………………………………….

11.………………………………………… =…………………………………….

12.………………………………………… =…………………………………….

13.………………………………………… =…………………………………….

14.………………………………………… =…………………………………….

15.………………………………………… =…………………………………….

5.Gawey
api
takonanl
anWangsul
ansakacr
it
away
angi
ngndhuwur!

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
14

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………….
…………………………………………………
…………….

6.Nganal
i
siscri
tawayang
Nj
upukpit
uturl
uhursakacr
it
away
ang“
BimaBungkus”
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………….

15

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Pi
wulangan3
Pranat
acara
A. Mat
eri
Pel
ajar
an

Pr
anat
a adi
car
a(Panat
acar
a, Pani
ti Laksana) ut
awi Mast
er of
Cer
emony(
MC)i
nggi
hmeni
kat
iyangi
ngkangkepi
j
indher
ekakensat
unggal
i
ng
acar
a.Saesahambot
eni
punacar
asaper
angangumat
ungsaki
ngpani
ndaki
ng
pr
anat
acar
a.Pr
ami
l
apr
anat
acar
akedahsamekt
ainggat
i,sawegai
ngdi
ri
saben-
sabenngay
ati
pakar
yanmeni
ka.

PRANATACARA

• Pr
anat
acar
a: Asr
ingdi
punsebatMast
erOfCer
emony
,Pambi
war
a,Pr
anat
a
adi
car
a,Pr
anat
ati
til
aksana,Pr
anat
aLaksi
tani
ngAdi
car
a:
Par
agai
ngkengt
inanggenahnat
acar
aut
awiacar
a,bakuni
ng
ay
ahan ngl
ant
araken cakcakani
ng acar
a ut
awi adi
car
a
wont
en i
ng pepanggi
han,pasamuwan i
ngkang sampun
r
inant
am.
 
• Pr
anat
acar
any
epengay
ahani
ngkengageng,dadospunj
eri
ngkawi
gat
osan,
amar
gi r
egeng,r
ancag,nges l
an mbot
eni
pun sat
unggal
i
ng adi
car
a
saper
enganagengdadost
anggel
jawabi
punpr
anat
acar
a.
• Saksi
ntenakemawonpar
apar
agai
ngkangmagepokankal
i
yanl
ampahi
ng
adi
car
a ut
awipawi
wahan bot
en saged t
umi
ndak pi
yambak-
piy
ambak
menawi
der
engwont
enat
ursaki
ngpr
anat
acar
a.
• Sejatosi
punpakaryanpr anatacaramekatensanesset unggalingpakaryan
i
ngkang awr at,awi tsaksintena kemawon pr iyant
un i ngkang mbot en
nandangt unawicaraut awiingkangkedalinglesanmbot encet ha,tamtu
sagetnindakakenpakaryanpr anat
acarakasebut.Anangingi ngkangkathan
samiaj ri
hdhumat engtunadungkapi ngbasa.Anangi ngbabaganmeni ka
mbot en ndadosaken pepalang,amar gibasa mekat en kat hah sanget
pocapanipun, pramila set unggal lan sanesi pun pr i
yantun saged
ngginakakenbasai ngkengpundikemawon,j erlerespi kaj
enganipuncak
cakanipun, saha gampi l kasur aos deneng saksi ntena i ngkeng
midangetaken.

Ur
ut-
urut
ani
ngpr
anat
aadi
car
a

a) Pambuka
Waosansal
am
Pamuj
i
16

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Pamagy
a

b) Wi
gat
ini
ngat
ur

Pangandi
kan-
pangandi
kan

Pangaj
ab

c) Sumene (
mancawar
na)

d) Panut
up At
urPangaksama

Sal
am

AmrihDadosPr anat
acar
aSagedLumampahSaekedahnggatosaken:Swar
a
(Swant
en),Busana(Ageman)
,Subasi
ta(
Trapsi
l
a),
Basal
anSastr
a

Pandhadhar
!!

1.Swar
a

• Kedal
i
ngl
esankedahkagl
adhi
,supadossagedl
angkungcet
hamedal
i
ng
suwant
en.Pr
anat
acar
asahapamedharsabdakedahsagedmapanaken
ut
awinggi
nakakenswant
eni
ngkengawr
at,cekapan,ut
awii
nggi
ltr
ep
kal
i
yanswasana.
• Pangol
ahi
ngsuwant
en,kedahwaj
ar,cet
ha,t
egesbot
enket
awi
ssanget
menawi
dipunol
ahkant
hi(
hiper
bol
a)
• I
nggi
hbabaganswant
enmeni
ka,pr
anat
acar
asahapamedharsabda
kedahwi
gat
osdhat
engswar
ani
ngaksar
aswar
a(ucapan)
,langkung-
l
angkung beda-
beda mi
ngsad-
mingsedi
pun i
ng t
embung l
i
ngga saha
t
embungandhahan.
• Wi
rama(
lagu)ugikedahkagl
adhikant
hisaest
usupadossekecadi
pun
mi
rengaken.Kados pundir
indhi
kri
kat
ipun,mandhap mi
nggahi
pun,
sampunngant
oskesesa,
anani
ngugi
sampunngant
osngl
ent
rehsanget
.
Gal
adhiol
ah swar
a puni
ka kedah pi
kant
uk kawi
gat
osan i
ngkeng
mi
runggan,amar
gipuni
ka dados sat
unggi
l
ing sar
at baku kagem
pr
anat
acar
asahapamedharsabda.
  

2.Busana(
Ageman)

• Aj
i
ningr
agagumant
ungbusana,
mil
ababaganbusanapuni
kaugikedah
pungl
adhisaenggaj
eji
bahanpr
anat
acar
asahapamedharsabdasaged
kal
aksanakakenkant
hisae
• Anggeni
punngadibusanakedahkaj
umbuhakenkal
i
yankeper
luani
pun
wont
eni
ngupacar
apunapai
ngkangbadhedi
punay
ahi
.

17

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

• Jej
eri
ng pr
anat
acar
asahapamedharsabda sagedkat
ingalngr
engr
eng
menawi
rinenggai
ngswant
en,
ragal
anbusanai
ngkengpant
es.
• Pangudi
ningbusanasagednget
rapakenkal
i
yanr
upiut
awiwer
nini
ng
busana kal
i
yan kul
i
t,ugimake up,saengga kat
ingalpant
eskal
i
yan
papanpanggenan,
bot
enny
olokt
uwi
nsamady
a

3.Subasi
ta(
trapsi
l
a)

• Tr
apsi
l
a(t
ata kr
ami
)kedah pun gl
adii
ngkeng sae,amar
git
rapsi
l
a
i
ngkeng ki
rang,saged ngi
rangikawi
bawani
pun pr
anat
acar
a saha
pamedharsabda
• Sol
ahbawasampunngant
oskadamel
-damel.Langkungsaebi
l
ihsol
ah
bawani
punpr
asaj
akemawon,ant
eng,mant
ebanangi
ngbot
enkaken
(
Kaku)
• Ewah-
ewahani
pun pasur
yan ugikedah kaudii
ngkeng seday
a wau
sagedanggambar
aken i
sini
ngpenggal
i
h,i
ngkengl
ajengj
umbuhkal
i
yan
swasana.Kadost
a,bi
l
ih wont
en i
ng pawi
wahan saha pahar
gyan
pasur
yan bi
ngar
,sumr
ingah l
an r
amah awi
tpr
ast
awa meni
ka wau
ngemusur
aossuka,
kabagy
an,
sahakabi
ngahan.
• Wondenemenawiwont
eni
ngsr
ipah,pasur
yankedahbot
enket
ingal
bi
ngar
,ut
awisumr
ingah,amar
gipuni
kat
amt
ubot
enj
umbuhkal
i
yan
swasanasahar
aosmanahkul
awar
gai
ngkengnembenandhangduhki
ta
ut
awi
dukasungkawa.
  
4.BasaLanSast
ra

• Basa l
an sast
ra ngawuj
udaken kabet
ahan i
ngkang baku t
umr
api
pun
pr
iyant
un i
ngkang nembe ngay
ahi t
ugas ut
awi j
eji
bahan dados
pr
anat
acar
asahapamedharsabda
• Basai
ngkangkagi
nakakenkedahmi
tur
utt
unt
unani
ngsast
rai
ngkeng
l
eres.Pami
l
ihi
ngt
embung,i
ngkeng l
ajengdi
punr
oncedadosukar
a
kedaht
rep,
luwes,
sae,
wusanasekecakami
rengakeni
ngasanes.
• Kant
hipanger
tosanpr
anat
acar
asahapamedharsabdasagedndapuk
mocap,
tembung,
ukar
asahawacanakant
hil
erest
uwunl
aras.
• Lar
as t
egesi
pun pr
anat
acar
a sahapamedharsabda saged ngr
ant
am
sahambabart
it
il
aksanat
repkal
i
yankawont
enansahaswasana
• Ler
est
egei
punpr
anat
acar
asahapamedharsabdasagednggi
nakaken
basai
ngkengt
repkal
i
yanpar
amasast
rani
pun.
• I
ngkengmeni
kapr
anat
acar
asahapamedharsabdasagetl
umebeti
ng
pawi
yat
an ut
awisaged maos pi
yambak buku-
buku i
ngkang ngemot
kawr
uhpar
amasast
rakasebat
.

18

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

B. Mat
eri
Pembel
ajar
an

Pr
anat
aAdi
car
aPengaj
i
an

Assal
amu’
al
aikum wr
.wb.

Pangar sanipunpar abapaki bukaum musl i


mi nwalmusli
matingkang
dipunmul iakakendeni ngAl l
ahSWTsader engi
punmanggaki tasamitansah
ngat ur
aken r aosing pujisy ukurwont en ngarsa dalem All
ah SWT ingkang
sampunker sapar ingRahmatsar t
aHi dayahipundhumat engkulapanj
enengan
samisahi nggawont eni ngndal upunikakitasagedl enggahmakempalwont en
i
ng ser ambiMasj id Mi’r
ojulMut t
aqinall
ah meni ka,kanthimboten wonten
alangansat unggalpunapa.Kul apanj enengansamimakempalwont ening
papanpuni kambot ensanesbadhengi badah mugi -mugiAl
lahSWTpar i
ng
karidhoan dhat eng ki t
a sahi ngga kita saged mandhet f adhil
ahi
pun ugi
pikanthuki lmu ingkang manf aatwiwi tdony a dumugiwont en i
ng akhi
rat,
Allahummaami n.

Lanmbot enkasupenugimanggaki
taaturakenshol
awatsahasalam
kunjukdatengjunj
ungankitaNabiMuhammadSAW i ngkangtansahki
taantu-
antusafangati
punbenjangingyaumulqi
yamah,
Allahummaami n.

Par
a lenggah rahi
mat umul
lah, gegandengan wekdal sampun
wanci
nipun adi
carapengaosan badhekit
aawi tipramil
alangkung r
umiyi
n
badhekawulawaosakenmenggahsusunanipunadicarai
ngdal
upunika.

1)Pambuka

2)Waosanay
atsuci
Al-
Qur
’an

3)pambagy
ahar
jasaki
ngpani
ti
apengaosan

4)Pengaosan

5)I
sti
rahat

6)Panut
up

Kaum musli
minmusl
i
mahr ahi
matul
ull
ahkadossampunwanci
nipun
adi
car
aki t
awiwit
i,pr
amil
asumanggaadicar
akitabikakkant
imaosummul
Kit
abAl-
Fati
hah.
..
..

Kaaturakenagungingpanuwundhumat engparalenggahsamii ngkang


sampun kersa maos Al -
Fati
hah.Mugi -
mugikant hiwaosan Al -Fati
hah ing
sewausagetnambahi keimanan,kei
slaman,lannambahi kekhusukkananggen
ki
tasaminglampahi pangaosanpangibadahanwonteningdal upunika.

Adi
car
asalaj
engi
puni nggi
hpunikawaosanay at
-ay
atsuciAl
-Qur
’an,
dhumat
engsedher
ek..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.wekdalkaat
uransumanggah.

Kaatur
aken agungi
ng panuwun dhumateng sedher
ek
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.ingkangsampunmaosay atsuciAl
-Qur’
aningsewau.Mugi-
mugikit
asagedpi kantukganj
aransaki
ngAl l
ahSWT, All
ahummaami n.

Adi
cara sak l
ajengi
pun inggi
h puni
ka pambagy ahar
ja paniti
a
pengaosan, dumateng ngarsani
pun Bapa ..
..
..
..
..
..
..
.. wekdal kaat
uran
sumanggah.

19

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Kaat
urakenagungi
ngpanuwundhumatengngr
sani
punBapakPut
ra
i
ngkangsampunkersangisi
hadi
car
aingsewau.

Adi
carasalaj
engi
puninggi
hpunikapengaosan.Pengaosaningndal u
puni
kabadhedi punkasari
ranideni
ngpanjenenganipunBapaKyaiH.Ikhsanul
Fi
krisaking t
latah Kedi
ri
.Dhumat eng ngar
sanipun Bapak Ky
aiH.I khsan
wekdalsahasasanakaaturansumanggah.

Kaatur
akenagungi
ngpanuwundhumatengngarsani
punBapaKyai H.
Ikhsaningkangsampunker sahamari
ngikat
hahpit
edahingadicarasewau.
Mugi -
mugikitasagedpikantukil
muingkanmanfaatlandipar
ingiganj
aran
sakingAll
ahSWT.Allahummaami n.

Adicar
asalajengi
puninggi
hmeni kaist
ir
ahat
.Manggasesarengan
ki
taunj
uksahakitadhahardhahar
aningkangsampunwont
en.Sakder
engipun
manggakit
amaosdo’ a.

Adicar
a salaj
engipun inggih meni ka panutup.Sader engipun kit
a
tut
up,pani t
ia pengaosan ngaturaken agungi ng pangapunt en.Mbok bi l
i
h
sedaya paniti
a pengaosan anggeni pun caos papan pal enggahan saha
anggenipuncaospakur matanki rangngr esepakenpenggal ihlanmbokbi l
i
h
parabapakibubadhenger saakenkondur ,sedayapanitianamungngat ur
aken
sugeng kondurlansugeng t i
ndhak.Mugi -mugidumugiwont eni ng dalem
panjenengansedayambotennampi al
angansat unggal
l punapa.

Ing wasana saki ng kul


a pr i
badi mbokbil
ih anggen kawula
ndher
ekakenadicar
asakingpurwamady adalahwusanangl engganamesthi
kemawonwont engalapgangsul
ingatursahaki
rangingsubasit
adalahsol
ah
bawa,est
unipunkawulanyuwunagungi
ngpangapunten.

Lanmanggaadicar
aki
tat
utupsesar
engankant
himaoshamdal
ah.
Saki
ngkula,
kul
apungkasi
.

Wassal
amu’
al
aikum,
Wr.Wb.

Pi
wul
angan4
WacanaDeskr
ipsi
PangananTr
adi
sional
Jawa
Wacanadeskr
ipsiy
aikuwacanakangnggambar
akeoby
ekkant
hicet
ha,

20

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

sahi
nggawongkangmacakay
a-kay
awer
uhdhewe/ngal
amidheweoby
ekut
awa
pr
ast
awakangdi
cri
takake.

Tembungdeskr
ipsiasal
esakabasaLat
iny
aiku 
descr
ipcer
e kangt
egese
nul
i
s/nj
l
ent
rehakesawi
j
ini
ngbab/
per
kar
a.

Deskr
ipsiuga duwe t
eges per
inci
an ut
awa gambar
an.Mr
incit
egese
gambar
akeper
kar
atar
tamt
u.

Wacandeskr
ipsit
umr
apbar
angbi
sadi
tul
i
skant
hil
andhesanngamat
i
ut
awangr
ungokake.t
uladhanesakangr
ungokakesi
aranl
angsungper
tandhi
ngan
bal
-bal
an l
ewatr
adhi
o si
swa bi
sa nul
i
s wacan deskr
ipsikang nggambar
ake
kahananeper
tandhi
ngan.

Car
anenul
i
sdeskr
ipsi
,si
swangamat
i(ngemat
ikant
hipr
emat
i)obj
ekkang
di
dadekakesumbert
uli
san.

Obj
eksi
ng di
ri
nci
/di
gambar
ake bi
sa samubar
ang;pr
ast
awa,pawongan,
kahanan,
tandur
an,
li
ngkungan,
alam,
lsp.

Deskr
ipsi kang adhedhasar pengamat
an kal
ebu r
inci
an/
gambar
an
kasuny
atan.

Gambar
ankasuny
atani
kimr
atel
akakey
enpawongan,panggonan,kewan,
pr
ast
awa,bar
ang,l
sp.Bi
sadi
gambar
ake/
dir
incikant
hit
repkay
akahanansi
ng
sakny
atane.

Babagankangdi
gambar
ake,
ant
arane:

1. Kaendahaneal
am
2. Rasani
ngat
i
3. Wat
ak
4. Kahananeawak
5. Papanut
awapanggonan

Kangdadi
tet
enger
ewacanadeskr
ipsi
:

1. Kuduanaoby
ek,
prakar
alanswasana.
2. Di
atur
akekant
higambl
angl
anr
unt
ut.
3. Mi
gunakaket
etembungankangcet
hal
ankomuni
kat
if
.
4. Ukar
akangdi
gunakakekudul
angsungmar
angoby
ek
5. Tet
embungan kang di
gunakake y
aiku t
embung denot
asi(
asl
i
)kang or
a
nekakaket
egeskangambi
gu.
6. Runt
utl
ansi
stemat
is.

Cak-
cakanenul
i
sWacanaDeskr
ipsi
:

21

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

1. Nemt
okakeundher
an(
tema)l
ant
opi
k.
2. Ngumpul
akebahankant
hinj
i
nggl
eni
babkangar
epdi
tul
i
s.
- Nul
i
s kasi
l
e nj
i
nggl
engimau kant
hiur
ut,cet
ha,ur
ip,
l
an nggunakake
t
embung-
tembungkangt
rep.
- Nal
i
til
anmbener
akeukar
asupay
adadi
kar
angankangbeci
k.
3. Ny
athetper
angan-
per
anganbabkant
hit
lesi
h.
4. Nggawecengkor
ongan.
5. Nj
l
ent
rehakeceongkor
ongan.
6. Nemt
okakei
rah-
ir
ahan.

Pi
wul
angan5
22

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

AngkaJawa
A. Bebuka
Basa Jawa y
aiku basa kang di
gunakake deni
ng set
hit
hik akehe
masy
arakatsi
ngl
aircengerl
anmanggonanai
ngl
aladanJawaWet
an,Jawa
Tengah,DI Yogy
akar
ta. Basa Jawa nduwenit
atar
an kang beda-
beda
pangganggone,ndel
okisapasi
ngl
agidi
ajakcat
uran,upamanepawongan
anom mar
angsi
ngl
uwi
htuwakant
himi
gunakakebasakr
amai
nggi
l
,lankosok
wangsul
e.

Sal
i
yanei
ngbasaur
ippadi
nan,
basaJawaugakaanggoanai
ngadi
car
a
-
adi
car
atar
tamt
u,upamane upacar
a agama,pawi
wahan,ut
awane nal
i
ka
wawanr
embug.BasaJawanduwenipanul
i
sankant
hiaksar
akangbeday
aiku
Aksar
aJawa.Aksar
aJawakar
oncedeni
ng 20aksar
a,kant
hit
ekni
kpanul
i
san
kangsej
ekar
oaksar
ali
ya-
li
yane.

B. Et
imol
ogi
lanl
egendhaasal
Aksar
aHanacar
akaj
enengedi
j
upuksakaur
utanl
i
mangaksar
awi
wit
an
i
kisi
nguni
ne"
hanacar
aka"
.Ur
utandhasaraksar
aJawangl
egenai
kicacahe
anar
ongpul
uhl
anngl
ambangakekabehf
onem basaJawa.Ur
utanaksar
aiki
kay
amengkene:
Ur
utani
kiugabi
sadi
wacadadi
ukar
a-ukar
a:

ancrk
Hanacar
" aka" t
egese"
Anaut
usan"
dtswl Dat
" asawal
a" t
egese"
Padhagar
ejegan"
pdjyv
m gbzq Padhaj
" ayany
a"t
egese"
Padhadi
gjay
ane"
Magabat
" hanga"t
egese"
Padhadadi
bat
hang"
.

Ur
utanukar
aikidi
gawemi
tur
utl
egendhay
enaksar
aJawai
kudi
ast
a
deni
ngAj
iSakasakaTanahHi
ndhust
anmeny
angTanahJawa. 
Banj
urAj
i
Saka ngar
ang ur
utan aksar
a kay
a mengkene kanggo menget
ilor
o
panakawanesi
ngset
yangant
ipat
i:Dor
alanSembada. 
Kal
oronemat
iamer
ga
or
abi
sambukt
ekakedhawuhesang r
atu. 
Mul
aAj
iSakabanj
urnganggi
t
aksar
aHanacar
akasupay
abi
sakanggonul
i
slay
ang.

Car
it
anekay
amengkene:
Kacar
it
aing j
aman mbi
yen ana pawongan saka Tanah Hi
ndhust
an
Anom j
enenge Aj
iSaka.Dheweke put
rane r
atu,nangi
ng kepengi
n dadi
pandhi
tasi
ngpi
nter
.Kasenenganemul
angkawr
uhr
upa-
rupa.Dhewekebanj
ur
pengi
nlungamencar
akengel
mukawr
uhi
ngTanahJawa.
Banj
uranuj
usawi
j
ini
ngdi
naAj
iSakasi
damangkatmeny
angTanah
Jawa,kar
oabdi
nepapatsi
ngj
enengeDuga,Pr
ayoga,Dor
alanSambada.
Bar
engt
ekani
ngPul
oMaj
ethipadhal
eren.Aj
iSakabanj
urni
l
arabdi
nel
oro;
23

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Dor
alanSambadai
ngpul
oiku.
DeneAj
iSakakar
oDugal
anPr
ayogaar
epnj
ajahTanahJawadhi
sik.
 
Dor
alanSambadadi
wel
i
ngor
aol
ehl
ungasakakono.Sal
i
yanei
kuabdil
oro
waudi
pasr
ahiker
ispusakane,
didhawuhingr
eksa,
oraol
ehdi
elungakemar
ang
sapa-
sapa.
Aj
iSakabanj
urt
indakkar
o abdi
nel
oro meny
ang i
ng Tanah Jawa.
Nj
ujugi
ngnegar
aMendhangKamol
an.
Si
ngj
umenengr
atui
ngkonoaj
ejul
ukPr
abuDewat
aCengkar
.Sang
pr
abui
kusenenganedhahardagi
ngewong.Kawul
aneakehsi
ngpadhawedi
banj
urpadhangal
i
hmeny
angnegar
ali
ya.Pat
ihengar
anKy
aiTengger
.
Kacar
it
aAj
iSakaanai
ngMendhangKamol
anj
umenenggur
u,wong-
wongpadhaml
ebudadisi
swane.Par
asi
swanepadhat
resnamar
angAj
iSaka
amer
gadhewekesenengt
etul
ung.Nal
i
kasemanaAj
iSakamondhokneng
omaheny
air
andhaSengker
andi
pekanakkar
ony
air
andha. 
Kyaipat
ihkar
o
ny
air
andhai
yawi
sdadi
siswaneAj
iSaka.
Anuj
usawi
j
ini
ngdi
nasangpr
abuDewat
aCengkardukabangetor
a
wongmanehsi
ngbi
sadi
dhahar
.Aj
iSakabanj
ursaguhdi
caosakesangnat
a
dadidhahar
ane.Sangny
air
andhal
anpat
ihdadikagetbanget
.Nangi
ngAj
i
Sakacel
athuy
enwongl
oroi
kuor
ausahkuwat
iry
endhewekeor
abakal
mat
i.
Banj
urAj
iSaka di
ater
ake ngadhep pr
abu Dewat
a Cengkar
.Pr
abu
Dewat
aCengkary
arumangsaemanl
anker
sangangkatAj
iSakadadipr
iyay
i,
nangi
ngAj
iSakaor
agel
em.Anasi
j
ipany
uwune,y
aikuny
uwunl
emahsai
ket
j
embar
e.Si
ngngukurkudusangpr
abudhewe.Sangpr
abuDewat
aCengkari
ya
banj
urngl
i
lani
.
Nul
iwi
witngukurl
emahdi
ast
adhewe. 
Iket
eAj
iSakadi
j
ereng.I
ket
e
t
ansahmul
urbae,dadiambaser
tadawa.I
yadi
tut
iwaedeni
ngsangpr
abu.
Ngant
inot
ogi
ngsegar
aki
dul
.Bar
engwi
smepedi
ngpi
nggi
rsegar
a,i
ket
e
di
kebut
ake.Dewat
aCengkarkat
utml
esatkecempl
ungi
ngsegar
a.Mal
i
hdadi
bay
aput
ih,
ngr
atoni
sai
sini
ngsegar
aki
dul
.
Wong-
wongi
ngMendhangKamol
anpadhabungah.Awi
trat
unesi
ng
di
wedeni
wissi
rna.
Sekapany
uwunewongakeh.Aj
iSakanggant
enij
umenengr
atuanai
ng
negar
aMendhangKamol
anaj
ejul
ukPr
abuJaka,i
yapr
abuWi
day
aka.Dene
pat
ihei
si
hlest
ari
kyai
pat
ihTengger
.Si
Dugal
ansi
Pray
ogadi
dadekakebupat
i,
ngar
anet
umenggungDudugal
ant
umenggungPr
ayoga.Sangpr
abuJaka,i
ya
sangpr
abuWi
day
akani
mbal
isi
Dor
alansi
Sambada.
Kacar
it
asangpr
abuWi
day
aka,pi
nuj
umi
yossi
niwaka.Di
adhepky
ai
pat
ihsar
tapar
abupat
i.Sangpr
abukenget
anabdi
nesi
ngdi
dhawuhingr
eksa
pusakaker
isanai
ngPul
oMaj
ethi
.
Ndangumar
angDudugal
anPr
ayogakepr
iyewar
tanesiDor
alansi

24

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Sembada.Pr
ayogal
anDudugaor
abi
samangsul
iawi
twi
ssuweor
akr
ungu
apa-
apa.
Kacar
it
asiDor
alansiSambadasi
ngkar
ianai
ngPul
oMaj
ethi
. Wong
l
oroi
kuwi
spadhakr
ungupawar
tamanawagust
inewi
sjumenengr
atuana
r
ingMendhangKamol
an. 
SiDor
angaj
aksowannangi
ngsiSambadaor
a
gel
em awi
twediner
akwewal
eregust
ine,or
apar
engl
unga-
lungasekapul
o
Maj
ethi
,yenor
ati
nimbal
an.
Nangi
ng siDor
anekad ar
ep sowan dhewe.SiSambadadi
ti
lapake.
Banj
urmangkati
j
enwae.Anai
ngdal
ansiDor
akapet
hukkar
otumenggung
Dudugal
anPr
ayoga.Ut
usanl
oromaubanj
urdi
ajakbal
ideni
ngsiDor
a.Awi
tsi
Sambadadi
j
akor
agel
em.
Wongt
elubanj
ursowani
ngngar
sanesangpr
abu.SangPr
abundangu
siSembadaanai
ngngendil
andi
wangsul
iyendhewekeor
agel
em di
ajak.
Mi
rengat
uresiDor
a,sangpr
abudukabanget
,lal
idhawuhedhewembi
yen.
Banj
urDor
a,di
dhawuhi
bal
imeny
angpul
oMaj
ethi
lanni
mbal
isi
Sambada.Yen
meksaor
agel
em di
dhawuhi
dir
ampungi
lanker
isedi
bal
ekake.
Dor
a sanal
i
ka mangkat
.Ing pul
o Maj
ethiket
emu kar
o Sembada.
Kandhay
enment
assowangust
ine.Sai
kidi
utusni
mbal
isiSambada.Pusaka
ker
isdi
dhawuhinggawa.Nangi
ngsiSambadaor
angandelmar
angkandhane
siDor
a.Banj
urpadhapadur
ame.Suwe-
suwepadhakeker
engan,dedr
egor
a
anasi
ngkal
ah,awi
tpadhadi
gday
ane.Wasanabanj
urpadhanganggogaman
ker
ispadhagent
iny
uduk.Wekasanper
angesampy
uh.SiDor
alansiSambada
padhamat
ikabeh.
SangPr
abungar
ep-
arept
ekanesiDor
a.Wi
ssawet
arasuwenet
eka
dur
ung sowan-
sowan mangka di
dhawuhienggalbal
i
.Sang pr
abu ni
mbal
i
t
umenggungDudugal
anPr
ayoga.Di
dhawuhinusulsiDor
ameny
angpul
o
Maj
ethi
.Sanal
i
kabanj
urmangkat
.
Bar
engDudugal
anPr
ayogawi
stekai
ngpul
omau,
kagetbangetdenesi
Dor
alansiSambadaket
emuwi
spadhamat
ikabeh.Ti
l
asement
aspadha
keker
anganpadhat
atukenai
nggaman.Pusakaker
issi
ngdadir
ereksan
guml
ethakanai
ngsandhi
nge.Pusakabanj
urdi
j
upukar
epdi
atur
akemar
ang
gust
ine.Dudugal
an Pr
ayogabanj
urbal
isowan i
ng ngar
sanegust
inel
an
mr
atel
akekahanane.SangPr
abuWi
day
akakagetbangetmi
rengpawar
ane,
awi
tpancenkal
uput
anedhewewi
skesupenpandhawuhe.Banj
ursangpr
abu
nganggi
taksar
aJawangl
egenakanggomenget
iabdi
nel
oroi
ku.
Ur
utani
kiugabi
sadi
wacadadi
ukar
a-ukar
a:

ancrk
Hanacar
" aka" t
egese"
Anaut
usan"
dtswl Dat
" asawal
a" t
egese"
Padhagar
ejegan"
pdjyv
m gbzq Padhaj
" ayany
a"t
egese"
Padhadi
gjay
ane"
Magabat
" hanga"t
egese"
Padhadadi
bat
hang"
.

25

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Aksar
aJawakagunakakemi
nangkaal
atkomuni
kasi(
lay
ang)anai
ng
ker
atonl
anmasy
arakati
ngt
lat
ahPul
oJawa.PanganggoneAksar
aJawai
sih
l
umakuwi
witdur
ungdumadi
neAksar
aIndonesi
a.Wekt
usi
kipanganggone
Aksar
a Jawa wi
s angelanggone nemoni
,anangi
ng aneng Kr
aton ut
awa
l
aladanSal
alanNgay
ogy
akar
tangant
itekansai
kii
sihanasi
ngmugunakake.
 
  
  
  
  
  
 I
ngsaj
ronepanul
i
sanAksar
aJawakudunggat
ekakepauger
ankang
anai
ngAksar
aJawa,
kay
ata:Aksar
aJawa,
sandhanganl
anpasangan,
angka
Jawa,
aksar
aRekan,
aksar
aSwar
a,l
ant
andhaWaca.

C. AngkaJawa
ANGKAJAWA
1.AngkaJawasi
j
itekansangasar
tadas,
wuj
ude
mangkene:
1=aksar
aga
2=aksar
angadi
l
elet
3=aksar
angadi
pengkal
4=aksar
amami
ri
ng
5=aksar
amakur
ung
6=aksar
aE–kar
a
7=aksar
ala
8=aksar
apamur
da
9=aksar
aya
0=bunder
an(
Indonesi
a:nol
)
2.Sar
ehni
ngangkaJawai
kuawuj
udaksar
aJawa,supay
a
or
a mbi
ngungake,panul
i
se kudu di
pisah kar
o aksar
a
Jawakangdumununganai
ngsaki
wat
engene.Sr
ana
kangdi
enggomi
sah
i
kupadapangkat
,mul
aneangkaJawadi
api
t-
api
tingpadapangkat
.
Tuladhane:
?stau[
nWonTen\;12;wul
n\.
?swulnPuni
k;30;
fi
nTe\.
?taunM[sai
spuni
k;2010;
.
3.Manawa i ng saburi
ne angka Jawa ana pada l
i
ngsa ut
awa l
ungsi
,ing
sabur
ineangkai
ku3,
banj
urt
anpapangkat
Tul
adhane:
?
m=Mk[
tj
m\;
7,
mul
i
[aj
m\;
10.
?
put
][
npkGu;
3,
wy[
a;8.
?
mur
if
\ a=i
se[
kol
anKu;
294,
w[f
o[n;
106.

Kapust
akan
26

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2
Kur
ikul
um BasaJawa2013

Nur
giy
ant
oro,
Bur
han. Teor
2009. iPengkaj
i
anFi
ksi
.Yogy
akar
ta:Gadj
ahMada
Uni
ver
sit
yPr
ess.
SERAT WEDHATAMA(
i)
_sabdal
angi
t'
sweb Membangun BumiNusant
ara
y
ang Ber
budiPeker
tiLuhur
;ht
tps:
//sabdal
angi
t.
wor
dpr
ess.
com/
cat
egor
y/pi
ntu-
pembuka-
rahasi
a-spi
ri
tual
-r
aja-
raj
a-mat
aram/
ser
at-
wedhat
ama-
i/
Wedhat
ama.
1979.
Yay
asanMangadegSur
akar
ta.Padny
aPar
ami
ta:Jakar
ta
Pusat
.
Poer
wadar
mint
a.1939.Baoesast
raDj
awa.Gr
oni
ngen:
Bat
avi
a.
Dar
usupr
apt
a.1982.“
Ngl
acakTembangMacapat
”dal
am Al
manakDewiSr
i.
U.P.I
ndonesi
a:Yogy
akar
ta.
Ras.1983.BungaRampai
Sast
raJawaMut
akhi
r.
Graf
it
iPr
ess.
Mar dkk.2010.Kal
sono, okaBasa3.Sur
akar
ta:
BiosOf
fset
.
ch.1997.Tul
Muh.Musl
i adhaPr
asaj
a.Yogy
akar
ta:
Pust
akaPel
ajarOf
fset
.
Poer
wadar
mi a.1939.Bausast
nt raDj
awa.Bat
avi
a:JB.Wol
ter
s Ui
tgev
ers
Maat
schappi
jGr
oni
ngen.
Pr
anowo,
Dr.2004.Pr
anat
acar
aPopul
er.Yogy
akar
ta:
Pust
akaPel
ajar
Of
fset
.Medi
a:Radi
otaper
ecor
der
,kaset
,VCD,
papant
uli
s,al
att
uli
s,LKS
ht
tp:
//hmdsi
tes.
blogspot
.com/
2012/
12/
bahasa-
hur
uf-
dan-
angka-
jawa.
html

27

Pi
wul
angankel
asXSemest
er2

Anda mungkin juga menyukai