Anda di halaman 1dari 138

KAMUS MAKASSAR-INDONESIA

Disusun Oleh:

1. Sri Yulianti (200511502018)


2. Fauziah Nurul Islamiah (200511500011)
3. Eka nurfadillah (200511502024)
4. Muh Ivan Fadila Idris (200511502023)
5. Dela Zazkia Putri (200511501001)
6. Ikram Ibnu Hanif (200511501017)
7. Hasbullah Mannan (200511502015)
8. Herlis Agusti (200511502008)
9. Hera Juliana (200511501030)
10. Sri Wanci (200511500012)
11. Nur Indah (200511502001)
12. Kasmita (200511502020)
13. Ayu Anggreani Putri (200511501028)
14. Asriani (200511501020)
15. Fandi Syukur (200511501013)
16. Athonius Loro Papilon (200511504001)
17. Yoel jerry (200511501026)
18. M saenal amin pratama (200511501006)

PROGRAM STUDI BAHASA DAN SASTRA INDONESIA


A Ada kaadaang keadaan : antekamma na,
bagaimana keadaanya

a-ber- (awalan): a-laga berkelahi; a-sare member Adak adat: turuk ri = na kammannjo. Menurut
adantnya begitulah
a apa, apakah:== niakka tau tea ri doek, apa
ada orang yang tidak suka uang. Adaministrasi administrasi == nisusung ri
kapala sikolya, admistrasi yang disusun kepala
A abjad kedelapan balas dari aksara Makassar.
sekolah.
-a l. yang (kata sandang): rassi jeknek allumpa-
Adang I adam (nabi adam) : anak cucunna
lumpa assuluk ri batu naparak kebok dudua, air
nakbi== anak cucu nabi adam
penuh melimpah-limpah keluar pada batu
hampar yang sangat putih, 2 (kata sandang, Adang II rintang: pallawa: lawa adang-adang
tidak diartikan, kadang-kadang diartikan merintangi: teako == I andikna, jangan kau
dengan itu); ammari mari tommi gunturka, halangi adiknya:anngadang mengadang :
Guntur itu berhentilah juga sedikit. teako== I oto ri aganga, jangan menghdang oto
jalanan.
Abak abad ri==makaruampuloa na uru niak
kappalak anrikbak, pada bad kedua puluh mula Adelek adil: anggadeli mengadili: jassa
pertama ada kapal terbang. ==parakara, jaksa mengadili perkara; niadeli
diadili: pammunoangan anjo == mi,
Abang dahi: niak pammatei ri == ada tanda
pembunuhan itu sudah diadili; pangadelang
pada dahinya
pengadilan == tinggi, pengadilantinggi.
Abong abon;daging sayat:== kakdokanna,
Agama agama: amu:lkgalak ==isilang,
abon lauknya.
menganut agama Islam.
Acara acara:tunggak-tunggalak allo == RRI
agang I ternan, kawan; ak-agang berkawan,
mpantamak ri surak kabarak, tiap-tiap hari
bersama: inakke = =/ Baco, saya . berkawan si
acara RRI dimuat dalam surat kabar
Baco, manggeku siagang = =na, bapakku .
Acarak acar,sayuran campur aduk dengan kawannya.
agang II jalan: la kefemae anne, jalankemana aji ,aji;
ini
anngaji mengaji: kurang, mengaji Quran.
agarak agar-agar: naparek kanre Jawa, agar-
ajong ajun: = =:= sipektunlk,· ajun inspektur.
agardi~uat kue.
Ajudang ajudan
Agararia agrarla: = = anguruSukipassalaknd
blittaya,'agiaria yang mengurus soal tanai}. ajusuk juz: tallumpulo = =, tiga puluh juz.

ageng = aheng' akademiakademi: assikola ri == banga, ia


bersekolah " akademi bank.
b ah: = = anngapa naniak kammaya, ah,
mengapa ada yang·, demikian. Akak akar:==kayu iompo,akar kaYu besar;

ahak Ahpd: allo hari Ahad. Ak-akak berakar== mi pokok lemoa, sudah
berakar pohon jeruk itu
Ahallo ahli: == nujung, ahli nujum.
Akbala banjir – lompo antabai abeh, banjir
ahel'lda agenda: niuldrik ri ==ya, dicatatdalam
besar menimpa aceh
agenda .
Akba II ayah == na I Hamidah, ayah si
aheng agen: ==na Sllrakkabarak "Merdeka",
hamidah
agen surat kabar "Merdeka".
Akeka akekah: upacara pemotongan rambut
ah'erak akhirat: assakribattanglino = laherek
bagi bayi
bateng, bersaudara..dunia akhirat, lahir batin.
ai hai (kata seru): == anngapa nakainma'njo, Ak-akeka berakekah== anak lolo, mengadakan
hai mengapa begitu akekah (selamatan)terhadap bayi

ajarak ajar; anngajarak mengajar: gunla Aku aki== ato, aki oto
==rikalasaka, guru mengajar dikelas;
Akibak akibat; punna sibakjiko, apa== na.
niajarak diajar: a"ak-anaka anak murid diajar; " kalau engkau berkelahi apa akibatnya

appilajarak belajar: == mancak,belajar silat; Akida akidah; kepercayaan; keyakinan

pappilajarang pelajaran: = matematika, Akjalak ajal: narapikmi == na, sudah sampai


pelajaran matema .·tika ajalnya
Akkak kudis bernanah yang sangat gatal alarang alarm; tanda bahaya: assakrai = =a,
barang niak
Akkalak akal tena== na, tidak ada akalnya
ballak akkanre, bunyialarm, barangkali ada
Anngakkali mengakali: teako== tau tenaya
kebakaran.
sikolana, jangan mengakali orang yang tidak
ada pelajarannya alepu alif: = hunlpuk uru-unma ri kuranganga,
alif abjad pertama pada Quran.
Akkang tenang: berhenti:
ali halang, rintang;
Makkang tenang: senang== minjo pakmaikku,
sudah senang hatiku itu anngali-ali -~ menghal(}l1g-halangiteako==ri
jama-jamangku,
Akluk telan:
jangan menghalang-halangi pekerjaanku;
Anngakluk menelan: pakrisik karrok-karrokna
punna== sakit tenggoroknya kalau menelan panngali-alirintangan:jai = ri aganga, banyak
rintangan di jalan.
Akmasak basah, kebasahan
alik segan, malu;
Akmuruk hancur== kamma kaca tukguruk,
hancur seperti kaca jatuh anngalik-alik segan; malu: teako ==i
annganre, Jangan
alamak II tanda: apa todong anjo = ri ubunna,
apa pula itu tanda pada ubun-ubunnya. malu-malu makan, ==i battu, ia segan datang

.alamanak penanggalan: napanralaka Balai panngalik keseganan:' tau tena ==na, orang
Pustaka, tidak ada malunya (keseganan).

Almanak yang dicetak Balai Pustaka. alimbukbuk debu: bajunna rassi ==, bajunya
penuh debu;
alang alam: karaenna sikuntu = =a, raja
semesta alam alimbukbukang berdebu: agang = =, jalanan
berdebu
alanro pelancar: rinring, pelancar dinding.
aling alim; taat beragama.
alarak (nama tumbuhan air).
alipang lipan, kelabang: nikokkokiri =, digigit panngalleang ambilkan: mangeiseng na ==
oleh lipan jeknek pagakdea, pergi lagi' mengambilkan air
tukang kedai itu;
alitana gegat, rayap: nakanrei = dimakan rayap.
alleang sehingga; hingga:== para ammuntuluk
Allah Allah; Maha Pencipta
bajik siagang kasalamakkang, hingga semua
allak 1. antara; celah; sela-sela: accinik ri = mendapat kebaikan dan keselamatan;
=na pakkekbuka,
nialle diambiI: iami = rappang, djala~ yang
melihat dari celah pintu, 2. angkasa: kappalak diambil sebagai contoh;
anrikbak
nialleang diambilkan: tongi kanannana
ri = =a, kapal terbang di udara, 3. alpa; tidak nipanngaliki, diambilkan juga bicaranya dan
hadir= =i antama assik.o/a, alpa masuk disegani.
sekolah;
allo hari: kalassukang nakbi Muhammak, hari
kaalkik-allak ajaib: ami == antu naboyaya kelahiran nabi Muhammadi,
karaenga, barang ajaib yang dicari raja itu.
tau akrarang==(n)na, prang yang naik
aile ambil; bintangnya,

anngalle mengambil: = pakmaik, mengambil anggalloi menjemur== ase, menjemur padi


hati;
nialloi dijemur kaeng= kain dijemur
anngalleangi mengambilkal): inai anakna,
panggalloang penjemuran== ase, penjemuran
siapa yang mengambilkan anaknya;
padi:
pasialle sambungan; hubungkan: = = antu
tanggallo tengah hari
otereka, sambungkan tali itu;
patanngalloang empat hari
nipasialleang dipertalikan;aikawinkan: akboya-
boyamako alluk tanah subur disekitar aliran sungai

bainena ==ko, carilah perempuan supaya allung keranda, peti mayat. Mayaka nipantama
dikawinkan dengan engkau; ri==a, mayat itu dimasukkian ke dalam
keranda
alo I halangi passiamakkang persesuaian: tena == lalang
pakrasangang, tidak ada persesuaian dalam
anggalo-aloi menghalang niak== I jappana,
negeri.
ada yang menghalangi-halangi perjalanannya
amak II .siamak; saling berpadu; suka
malo-alo dihalangi- jappana, dihalangi
menyukai.
jalannya:
amalak amal; perbuatan:. = bajika anngeral1gi
panggalo-alo perintang== aging, perintang
taua manger; kalakbiranga, amal baik
jalan
membawa kemuliaan.
alorok alur== napake akdengka, alu yang
amandemeng amandemen.
dipakai menumbuk.
amang aman: = kali anne kamponga, kampung
Along-alung alun alun, yanah lapang yang luas
ini aman sekali;
depan istana
appakaamang mengamankan: = = Sulcrn'esi
Alusuk halus: care-carae == naballi, kain harus
Selatang, mengamankan Sulawesi. Selatan.
dibeli
amarak ganja: poke, ganja tombak
Anggalusi mengahluskan== kasaraka
allambusi ambak hantam: = =I sanggenna tepok, hantam
sampai patah;
Appekkoa, menghaluskan yang kasar
meluruskan yang bengkok anngamhak menghantam: memukul: liliknu =;
giliranmu memukul panngambak pemukul
Ama kutu ayam: kamboti niak== sangkak
yang ada kutu ayamnya ambalak pemukul. ambalak permadani:
kasifah : =- Japarakna, permadani' alasnya.
amak I kiamat;
Ambang emban: bebat: ikat: ==uiu, bebat
kiamak kiamat: punna sallang = =mo linoa
kepala:
tenamo tau talla asak, bila duma sudah kiamat,
tidak ada lagi orang hidup; anngambang membebat: ==jatang, membebat
kuda;
siamak,sesuai; sepaham: tena na =
sisarikbattang, tidak sepaham bersaudara;
panngambang pengikat: == selek, pengikat ammuko besok: ==membaraknu 'ccinik tau
keris; nigauk bawang nabajik panngassennu ri lalang
anjo gauka sakulle-kullenu antulungi, besok
ambulang ambulan(s); mobil palang
Jusa apabila engkau melihatorang diperkosa
merah :oto napake, oto ambulan(s)
dan tahu betuI hal itu sekuatkuatnya engkau
dipergunakan
menolongnya
amelek ami!: = patarima sakkak pittarak, ami]
ampallas akempelas: ==niparekpakkesok,
penerima zakat fitrah
empeJas dibuat penggosok
aming amin:punna appalak doangi tauna
anngampallasak mengempelas: busi motorok,
nibacai "== ", bila minta doa dibaca "amin"
mengempelas busi motor
ammak ibu: ==kalenna, ibu kandungnya;
ammak-ammak ampang empang; bendung;

nuncikari: ==na baine jakdalaka muncikari anngampang membendung: ==bawa binanga,


perempuan lacur. membendung muara sungai

ammang' 1. umum; biasa: panggappana ==a panngampang pengempang: =jukuk bolu,


tena pengempang ikan bandeng

nasiratang, pendapat umum tidak cocok, 2. ampe akhlak; perangai:- antekamma ==na,
gumam anngammang menggumam: = golla- bagaimana akhlaknya
golla, menggumam gula-gula.
ampere ampere.
amme rendam: anng==care-
amperengang empedal: = jangang, empedal
care,merendamkain, =bine, merendam benih.
ayam
ammong gumam : angammong, menggumam
ampibi ampibi: teng tank ampibi.
ammuk peram:anng= ,merrferarri; =unti,
ampik sanding;
memeram pisang;
siampik berdekatan: bunting baineya
niammuk diperam: unt; tanruk =, pisang
ammempo buraknena, pengantin perempuan
tanduk diperam
duduk berdekatan suaminya.
ampolok II potongan kayu bakar ancak ulah; tingkah: teako jai nu, jangan kau
banyak ulah.
ampung ampun;maaf: appalak ==, minta
ampun. ancang ancam: anngapa nainakke nu
= ,mengapa saya diancam?;
anak anak: lompo-lompomi ==na, sudah besar
anaknya: a anngancang mengancam: = = siagang badik,
mengancam dengan badik.
kmanak beranak; bersalin: Aminah ==i
subanngi, Aminah bersalin kemarin: ancuruk hancur: == tabasikali, han cur sama
sekali;
anak anak -anak: niak si tau = = burakne
kukang lappa -sak ada seorang anak laki-Iaki anngancuruk menghancur: = =i pirinna,
yatim piatu; paranakang peranakan, indo: = menhancur piringnya
Balanda siagang eina, peranakan Belanda
andalang andalan; dipercaya:, dijagokan.
dengan Cina;
andelek andil; arisan: antamaki ri = reppek-
anakkoda nakhoda; juragan: = = biseang,
reppekanga, ia masuk arisan barang pecah
nakhoda perahu;
belah. ~ andik adik: i Badu = Ali, si Badu adik
anak guru murid; santri: = = (n)na pa kyai, si Ali;
murid pak kyai. A
ak-andik beradik: burakne, beradik laki-Iaki;
nakang ikan gabus kecil.
andilek, adinda, == teako larroi, adindajangan
anang anyam; marah.

annganang menganyam: = tapperek, ane ani; lunsin;


menganyam tikar.
anngane melunsin: bannang sakbe, melunsin
ancang-ancang ancang-ancang, persiapah benang sutra
untuk mulai.
niane dilunsin: lipak =a ri Balangdangang,
anarak suara; ribut sekali: lena = nilanngerek, sarung yang d.ilunsin di Balandangang.
ribut sekali, suaranya tidak terdengar.
anemerekanemer: == anjamai ballakna, anemer
yang kerjakan rumahnya.
anggak nilai; harga: iami'njo taku == siapa, angkak angkat;
itulah tak
anggangkak mengangkat: == karong berasak,
kuhargakan berapa, lena = =na, tidak ada mengangkat karung beras;
harganya;
niangkak diangkat: == alqari guru,
nianggak dihargai: doek ta= , uang tidak laku. diangkatjadiguru;

Anggnla saing; anngangkakangi angkatkan; = kanre,


angkatkan nasi;
nianggalai disaingi: patanna gauk la ==, yang
punya helat tak dapat disaingi. diangkat: _ ==i akjar'i guru sikola, diangkat
menjadi guru sekolah.
anggang kangkang;
angkik hormat;
manggang mengangkang: = limn,
mengangkang tidur; angangkik menghormat: = = mange ri tau toa,
menghormat kepada orangtua;
panggang kangkang==i bongganriu,
kangkangkan pahamu; niangkik dihormati: tau erok ==, orang mau
dihormati.
tappanggang terkangkang: mempo = duduk
terkangkang. ani akui; iakan: ==mi maknassana i kau
allukkaki, akui sajalah bahwa kaulah mencuri;
angge I batas, hingga: keremae =(n)na, dimana
batasnya. anngalli mengaku: ==mi palukkaka, sudah
mengaku pencuri itu.
angge II pak la kereki mae ==, akan kemana
pak! anjak berhala: = = nabolik irate ri
pammakkanna, berhala disimpan di lotengnya.
anggek panggilan anaklaki-Iaki.
anjo itu: kamponga == niak sibatu ballak, di
anggorok anggur: = na inung, anggur yang
dalam kampung itu ada sebuah rumah
diminum
anJong anJung
anging "angin: lena todong = = ammirik, tidak
ada juga an gin bertiup.· anjoreng di sana: apaji na apparri-parrimo
mange = = ,sebab ituia cepat-cepat ke sana.
annang enam: == rupiah nisareangi, enam anu 1. barang: sikekdek duduji sallang
rupiah diberikan; tarromiseng

annang pulo enam puluh. anne ini: == caritana barang sedikit saja marah lagi, 2. anu, anlah: ri
pung boyok-boyok, inikisah sang boyok-
pakrasangang == niak tau panrita, dillegeri anu
boyok.
ada seorang ahii.
annuk-annuk suara-suara; sungut-sungut: tena
anyuk hanyut
= = passanngalinna .mkranna .siagang anakna,
tidak ada suara-suara kecuali suaranya dan anyukang hanyutkan: =i antu anak cilakaya,
anaknya. hanyutkan anak celaka itu

anoa anuang ao firi: ammak ==, ibuliri.

antekamma bagaimana.: . batenu ampisangi, aong a aum


bagaimana . caranya memikul.
apa apa: mamo la nagaukangpunna tea
antena antene: felepisi, antene televisi. anjama, apa apa saja

anti anti; lawan; musuh:==pelorok anti peluru. yang akan dia perhuat kalautidak mau bekerja;

anting anting-anting anting-anting: = = apa-apa apa-pa: = = mamo l a nnagaukang


bulaeng nitpake anakna. sama turukppi

anting-anting emas dipakai anaknya. nanagaukang, apa-apasaja yangakan dia


perbuat nanti sepakat baru dia perbuat; mingka
antitoksin antitoksin: = =
= sallang kugappa ri lampaku iatommo
nipasuntikangi,antitoksin disuntikan dia.
massing kisukk;urang, tetapi apa-apa nanti
antu l.itu: kipall sa; bedeng = pall-pall, na saya peroleh itulah yang kita syukuri;
kulallanngereki, coba ceriterakan kisah itu
apaji makanya; sebab itu: = =na. simpung
supaya saya dengar, 2 adapun: =arinm Jaya
dudumo pakmaikna
angkarak taena tau kamma matuana siagallg
kapanritanna, adapun adikmu Jayalangkara, Dg mannuntungi, makanya amat susahlah hati
tiada orang bertuah dan pandainya seperti dia. Dg Manunttingi;
anngapa mengapa: == andiknu, mengapa apokak adpokat; pengacara: = = anngerangi
adikmu? anjo

apa-apaia apa· 'lagi: sanrro appakalompo. r; tau parakaraya ri pangadelanga, adpokat


toa== ikamaya karaeng, sering memuliakan membawa perkara itu ke pengadilan.
orang tua apalagi yangdikatakan raja.
apotek apotik: ri ==a ammalli pakballe, di
apaJak hafal: na kuranganga,dihafal Quran itu; apotik membeli obat.
anngapalak menghafal: =' kali-kaliang,
apotek.erek apoteker: = . akbalupakbelie,
mmenghafal kalikalian.
apoteker menjual obat.
apang apam; nama kue: = nabalukang; apam
Appak empat; .
dia jual
appak-appak empat-empat: niak sekre allo na
aparakhampar; alas;
sirapakkang
anngaparak menghampar: = =' tapperek,
ngaseng =,pada suatu hari bertemulah dia
menghampar tikar.
keempat empatnya.
apasak prihatin; . anngapasak perinta
Appik kelabang ; pintal: rante = = ranrang,
TantaWi Jiluhar bajtki gauk-gaukna na pole, si rantai pintal tali temali;
Tantawi lauhat baik tingkah lakunya dan
Allngappik memintal: .=uk, memintal rambut.
prihatin iagi, ==apparutusilk tau tod,rajln
melayani orang tua. apung embun: battil allo kaalloang battu = =
kadingingang,
Apelek hapa: ku== mi anjo ayaka,sudah saya
hafalayat itu; datang panas kepanasan datang embun
kedinginan.
Anngapelek, menghafal== kali=kaliang
menghafal kali kalian Ara nama kampung di Bulukumba.

apik pengapit; pengawal: =nabunting araba. Rabu: allo == makaappaka,


buraknea, pengapit mempelai laki-laki hariRabuyang keempat.

apiung afiun; candu: == naisok,afiun yang dia arakcium: panjokjoknu, dum telunjukmu;
isap.
anngatak. mencium:== bunga aro pintu bubu berupa corong: = karanjeng,
mawarak,mencium bunga mawar. aro keranjang.

Araloji arloji;lonceng : := = set napake arrok teriak; bahana: suaraki = =a, ramai teriak
eikodipakai. itu.

arasak 'aras; takhta: ==na karaeng Allah taala, arrung bunyi;'gemuruh; suara: == oto, bunyi
aras (takhta) Allah taala, oto. ,

are I gerangan: nakanamo pakmaikna Abdul aru,anggaruk mengamuk: ==i


Rasidok, apa tong==sallang kubalassangko, riwattunnadilantik karaenga, mengamukpada
berkatalah dalam hatinya Abdul Rasido, apa waktu bagindadilantik.
juga gerangan nanti kubalaskan kau .. '
arusuk 1. arus: rampe
are II are: koko lima = ,kebun lima are naerang==,terdampar'dibawah arus,
2.harus;haIal; reIa: ='aillo aile, yang halal saja
areng nama: i Silti ==na, si Sitti namanya, =
ambil
kodi, nama
asak as; poros.
buruk,= kodiji nagappa, hanya nama buruk
yang diperoleh; Asalak gerayang;

paareengang ,jabatan; pangkat: ala i katte anngassalak, menggerayang: ri sassanga,


mamoseng niiika == la, apalagi tuangku yang menggerayang di waktu gelap.
ada jambatannya.
asarak Asar (waktu sembahyang): sambayang
ari henti: ==ai rolong punna manngangko, sembah yang Asar.
hentikan dulu kalau kau capek.
ase padi: aklamung == ri tanaya, bertanam
aring adik: antu arinnu Jayalangkara taenaJtau padi di sawah
kamhla matuana, siagang kapanritanna,
aseng semua:a.yeng-aseng, semua, seluruh
adapunadikmu Jayalangkara tidak ada orang
yang seperti bertuah dan keahliannya, asi hormat; mengerti adat: angasi,
menghormat.
arisang arisan:== reppek-reppekang,
arisanpecah belah.
asorok pakai:na massing lIa = ngasengmo appiassalak mengutuk: ~ = ak punna tenako
lipaklla, ammoterek,

masing-masing dipakailah sarungnya; saya mengutuk kalau engkau tidak kembali.

amgasorok memakai; memasukkan: = assang 1. insang: jukuk, insang ikan, 2. dehem:


saluarak, memakai celana ammassang:-massang, .mendehem-dehem: =i
pantarang kallik, mendehem':'dehem di luar
aspiring aspirin:== na paballe, aspirin dipakai
pagar
obat.
asserig tahu: na =mi kalenna luang pullirik
assa. I tentu; pasti; nyata: =mi taenana erok
tianang. tahulah diri tuan putri hamil;
ampariballakik ka battu banngkik , pastilah
tidak ada orang yang mau merumahkan kita anngasseng tahu, mengeiahui tau== bajika.
karena datang malam, 2:sah: =i orang tahu kebaikan;
pakhufltingannanasahak rellana tau /oalla, sah
panngassengang pengetahuan, ilmu: nataha; '=,
perkawinannyakarenadirestui orang tuanya;
kena ilmu;
anngassai mengecek:= = paklampanna ,
piassellgiangi beritahukan- ikaumo antama
mengeeek keberangkatannya, 3. sah;resmi:
namu ,= = angkanaya .... , engkau masuk
surat ,surat sah; amgassai· merrsahkan,
kemudian beri... tahukan .....
mensahkan perjanjian. assak I asak, desak;
kaassellgang ketahuan sallggenlla ==mo
anggassak.·mengesak: = kasorok, mengesak
gaukna ri pakrasralgang napammantangia,
kasur;
sampai ketahuanlah perbuatannya di karnpung
siassak -assak berdesak-desak: =i taua ri tempat tinggalnya;
kamedia, orang penuh berdesak~desak di
niasseng diketahui: taenapa lulusukna. belum
bioskop.
diketahui lulus tidaknya;
assak II as: kartu as.
siasseng berkenalan: = =; siagang bupati,
assalak asal: eroki battu ; andallekang ==iena berkenalan dengan bupati;
kikalarroi, ia mau datang menghadap asal
mangasseng arif: niakka tau =iangasenna,
jangan di marahi:
adakah orang yang arif akan segala hal;
pappiassengang, maklumat: = napassuluk atekak itikad: = bajik, itikad baik.
pammarenta, maklumat dikeluarkan
ati hati: i kaltetonji na jokjok =ngku, hanya
pemerintah;
anda yang ditunjuk hatiku;
asseng-asseng kenalan: hajikkik ri paranga
pariali perhatikan: == 'njo nasehakku,
tinro katena = ta kamma 'nne mae, 'baik kita
perhatikan. nasihatku .
tidur di padang karena tidak ada kenai an kita
di sini. atong atom: bong. =, born atom.

assi I. isi: hicara lena =(n)na, bicara tidak ada atorok. atur: =.=i bajik-bajik, atur baik-baik;
isinya;
anngatorok mengatur: = lalu limas, mengatur
anngassi berisi: ==mi lamea, ubi telah berisi, lalu lintas;
2. daging: = jangang, daging ayam
atorang aturan: == sala, aturan salah.
assung lesung: = pakdengkang ase, lesung
atta niattadi kuasai: nigappai .ri balinna, dapat
untuk menumbuk padi.
dikuasai oleh musuhnya.
astaga astaga: = = pallggaukanna, astaga
attak 1. kontol; pelir; alat kelamin (Iaki-laki):
peerbuatannya.
lappelakmi == napakamma matakao, putus.
asyura Asyura (perayaan 10 Muharram): = alat . kelaminnya disebabkan penyakit raja
nisuak-suarri, Asyura diramaikan. singa, 2: takik; angantak, menakik: ==
pokokgatta, rrienakik pohon karet.
asuransi asuransi: = nibayarakri jiwasraya,
asuransi dibayar di jiwasraya. attik 1. hampir; siattik hampir; sedikit: = =
mami llilappo oto,hampir di gilas
Atak atap: ' = ballak, atap rumah.
oto, 2. tetes: sikali anngimmg sampulo
atalasak atlas: = = indonesia atlas Indonesia.
= ,sekali minum sepuluh tetes;
atase atase: = Japang ri Ujung Pandang,
anngattiki menetesi: == pakballe mater,
atase Jepang di UjungPandaang.
menetesi obat mata. attuk kentut; attarattuk
ate hati;jantung: takkallsak ==(n)na, kentut: = /ompo, kentut besar ..
terguncang jantungnya; annganre = jangang,
attung dentum; gaung.
makan hati ayam. ~(""
au abu: == paUu, abu dapur ayak 1. ayat: kurang, ayat al Quran, 2.
pinggang: == lanting, pinggaryg ramping.
aubine (namatumbuhan): == parekang
pattaratak ... aubine; ayang tunggu;

bakal pengikat atap. ayangangtunggui: inai nu = =, siapa engkau


tunggui;
aule aduhai; hai: = bunting naik mako mae,
aduhai . pengantin silakan naik kemari. anngayangang menunggu: = tu numalo,
menunggu orang lewat.
aung aum;
ayo lenggang: bajiki ==na, elok lengannya.
anngaung mengaum: meong = =, kucing
mengaum. ayoka gandar: == tedong,gandar kerbau.

awalak awal:jumadil awalak jumadil awal. aytik hanyut: ayukang hanyutkan

awalli aulia; wali; orang yang sud:


B
==ampantamai isilang bonena anne
pakrasanganga,aulia yang mengislamkan
ba I huruf kelima dari abjad Makassar.
penduduk negeri ini
Ba ll ya; betu!: sliaraki pasaraka? = = suarakji,
awang 1. dedak: nakanre kilika, dedak yang
ramaikah pasar? ya, betul ramai.
dimakan bebek; 2. awangang tanamkan,
kuburkan: niaK tau anciniki ri wattuna' = = baba baba (panggilan kepada Cina peranakan):
(n}na barang-baranna, ada orang yang melihat == ea ell tung, baba ca cu tung, lakereki mae =
waktu ditanamkan barangnya; =, akan kemana baba.

anngawang menanam; mengubur: tau mate, babak bab; bagian: == makatallina , bab yang
mengubur· orang mati. ketiga.

awi (kata'seru): ==didi, aduh, == didi, Babingka bingka: anganre = = bambang


pakrisikna, aduh sakitnya. makan bingka hangat.

awo tiri: mangge =, bapak tiri, anrong ibu tiri, babu babu; pembantu: akjari == ri Cinaya
anak = =, anak tiri. menjadi babu pada orang Cina.
baca baca bagasi bagasi:'~na tau beru lampaya, bagasi
orang yang barn berangkat.
ammaca membaca: = = slirak kabarak,
membaca surat kabar; baca-baea mantera:porei bage bahagi:= siapa harang anne. terbahagi b
= =na, luar biasa manteranya; pammaeatlg erapa barang ini?
pembacaan: == sanjak, deklamasi. bacok nama
akhage. membagi:'= harang-barang, membagi
panggilan anak laki-Iaki
harta; pambageang pembahagian
baccuk becuk (n.ikan laut)
bageak (nama kue yang terbuat dari sagu): =
badak badak: = battu ri Jawa badak dari Jawa. nakan;"e, bageak dia makan.

badang badan; tubuh bagorek (nama tumbuh-tumbuhan buahnya


pahit, sebagai obat cacing), naballei anakna=
badawi Badui (nama suku di Arab): suku ==,
nasabak gallanggallangngaangi, dia mengobati
suku Badui.
anaknya bagorek karena cacingan.
badik; keris: == pasang timpo keris berganja;
bagulik 'kelereng: akkarena = =, bermain
akbadik berbadik: = =i aklal11pa, berbadik ia kelereng. bai tunggang; kendaraan
pergi (ia membawa badik dalam berpergian).
akbai menunggang;mengendarai: == jarang,
badok badut; lawak badok-badok pelawak: = menunggang kuda;
= sandiwara pelawa; sandiwara;
pabai pengendara; joki: = =
akhadok-hadok membadut: kamma tau pepe, jarangpaklumbajoki kuda pacu.
membadut bagai orang bisu.
bainang belimbing: == nasukkik, belimbing
baeng batas yang dijolok.

pakbambaeng perbatasan: == kota Ujung baine wanita; perempuan: akboya-


Pandang, perbatasan kota Ujung Pandang. boyatommako == na . Ilipcisiallc:angko,
carilah wanita ~i.lpaya dipertalikan dengan
bagalak besar; gemuk:;= = ngasengi anne
engkau;
jukuka, ,gemuk ikan ini semua.
akbaine beristri: = tau kalumaannyang, beristri
bagang bagan,
orang kaya.
bajak baja: berang tena na, parang tidak bakbarak III sakit-sakit; kurang sehat: == I
berbaja: . taua ri anne pakrasanganga, kurang sehat
orang-orang di negeri Ini
bajik I baik: gauk-gaukanna na 'nngapasak
todong pole, baik tingkah lakunya dan sigap bakbasak siram; =i bunga-bungaya, siram
pula. bunga ..bunga itu

bajik II indah: tammaka-makai na jijirik ballorang gamang; penakut: tau, sibakji, orang
lamunglamunna, jejer tanaman-tanamannya penakut· berkelahi.
alangkah indahnya.
Balok balok : '=kayu jati,: balok:kaytu jati .
baju baju
Balombong gorong-gorong roil
akbaju berbaju: = =jasak na 'mmake dasi
Balong balon : ri pasua suarang jai==
mange ri tau buntinga, berbaju jas dan
nilappasak pada perayaan banyak balon
memakai dasi ke pengantin.
dilepaskan
bakak bakat; pembawaan.
Balu janda:n balu ri wattu bunda jai tau==
bakarak sukun; = = napallll gangang; sukun pada waktu perang banyak orang janda
dimasak sayur.
Balu busuk tidak bertanduk (kambing)
bakbak bebat: = = na anak loloa, bebat sibayi.
Baluk I jual
bakbalak pemukul: == ganraug masigik,
Akbaluk menjual == tapperek paramadani,
pemukul beduk mesjid.
menjual tikar permadani
bakbarak I bubar; tersebar: = =mi taua ri
Pabaluk penjual== jukuk kalotorok, penjual
karehosi,sudah bubar orang di Japangan
ikan kering
Karebosi.
Balu-balukang jual –jualan tunga-tunggalak
bakbarak II kelupas
pasarak niak naung ri pasaeaka andallekangi==
takbakbarak terkelupas: = =i parrokok nna, tiap-tiap pasar ada yang turun ke pasar
bokkakna, terkelupas pembalut lukanya. menghadapi jual-jualnya

Baluk II gulung == tapperek, gulung tikar


Balutak masakan daging bercampur darah belana taua, bandaryang membayar semua
kemenangan orang.
Bamba kuak, sibak, takbamba terkuak
bandarang wanita P: =a niak ammak-
Bambaeng batas== na gowa na takalarak, batas
ammakna, wanita P ada muncikarinya:
gowa dan takalar
bandeng banding; samanya
Bambalak nakal, bandel anak== a najakkalak
polisi. Nakal di tangkap polisi bandera. bendera: niak tongnla tallu == eja
nitannang anjoeng, ada juga dua tiga bender-a
Bambaloseng tongkol jagung == naparek
merah dipasang di sana.
passsorok pakeang, tongkol jagung sikat
pakaian bandong ambai ammandong mengambai: = =
juku ri lamparanga, mengambal ikan di laut.
bambangpanas: == allo, panas matahari;
baneang bagian bi:twah perut. ==na tulusuk
appakahambang memanas-manaskan: = =
pakrisik, perutnya selalu sakit.
pakmaik, memanaskan hati;
bang I azan: kalanngerangi sakra = =a taena
ammambangi ,menghangatkan: == gangang,
nabajik paknassana, kedengaran suara azan
menghangatkan sayur.
sayup-sayup sampai.
bampo gala;kelulut: == akrukmung ri pokok
bang II ban: sapeda aklappok, ban sepeda
kayua, gala bersarang pada pohon kayu.
meletus.
banci I beliung: == napake anngeke butta,
bang III bank: ==annarimd tabanasak, bank
beliungyang dipakai menggali tanah.
menerima tahanas.
banci .II benci
bang IV jalur: kuda lari 5 bang, kuda lari 5
badak katai; pendek:jangang= =, ayam katai, jalur:
ayam siam. bandala peti; bandela: ==
bangka I bobol; lubang: na = =; rinringa na
pammoneangpaku, peti tempat paku.
'nngalle apaapa, dia melubangidindingdan
bandang I bandan: kanre jawa = =, kue bandan. mengambiI barang-barang

bandang II sarong: pisitolok, sarong pistol. bangka II kaget; kejut


bandarak bandar:==a ambayarak ngasengi
takbangka terkejut: ==i allanngereki anjo bangungang bangunkan: na sikali-kalinna na
karebaya, terkejutmendengar beritaitu. ulur:na, dim tiba-tiba dia bangunkan
kepalanya.
bangkalak nama pohon
bani I madu; tawon
bangkawang bengkawan: pattongkok nipa si =
=, atap riipa sebengkawan. jeknek hani air madu: pakballea (inne dipareki
hatturi= siagang kehok hayao, obat ini dibuat
bangkeng kaki: akbissil , membasuh kaki.
dari madu dan putih telur.
bangko I. bangku: == pamempo-mempoang,
bani II dekat
bangku tempat duduk-duduk,2. bakau: cum;
== napake anggcirusuk, arang bakau amhani dekat; hampir: =mak Jiacilakai, hampir
dipakaimenyeterika. aku dicelakai.

bangkulik ikat pinggang; sabuk: == kulik banjak iming; rayu; bujuk


buaya, sabut kulit buaya.
banjarak banjar: jukuk = nahalli, ikan banjar
bangkuruk bangkrut: ==mi banga, dia beli
sudahbangkrut bank .
banjuluk main-main; gurau: tiyai kana =,
bangsa bangsa: adakna tassekre-sekrea ==, bukan kata main-main.
kebiasaan tiaptiap bangsa.
bannak nakal; dugal
bangsak bangsat; jahat: tau = =, orang jahat.
kahannakkang kenakalan: ==na tenamo
bangsalak bangsal; barak; lumbung: == nani(JSseng nikanakana, kenakalannya tidak
pammoneang ase, bangsaJ tempat padi. dapat lagi dibicarakan.

bangung bangun; bangkit; terjaga bannang benang: = kebok naparek pakeang,


benangputih dibuat pakaian
ambangung bangun, terjaga: sinampek mange
tinro, sinampek = = haik, sebentar pergi tidur bannarak sembab; balut
sebentar bangun;
ambannarak sembab; balut:
ambaramarak tompok matanna lanri sallon a Banteng banteng: = battu ru Jawa, banteng
anngarruk, matanya balut karena lama dari Jawa,

menangis. bantolang lamban: tedong = akjappa, kerbau


lamban berjalan
banngak bingung; gemap: ==j anciniki tau
Bantu bantu; tolong
jaiya, bingung . melihat orang banyak.
Ambantu membantu: inai= I anngongkosi
banngi malam: niak sekre = = na 'mbangung sikolana,siapa membantu membiayai
naik, pada suatu malam dia bangun .... ; sekolahnya;

Sibantu saling membantu; = = kik sallang


appabanngi menumpangkan bermalam: taena
punna niak masu,kita saling membantu kalau
nu == tau iarekana niak tau nubata-batai, tidak ada musuh
ada engkau menumpangkan bermalam atauada
banyak angsa: = napira manggena, angsa
orang yang kau· tuduh . . dipelihara bapaknya.

banngo bodoh; bingung bannyang: angin ribut, angin keras

bara I bara: nakamma todong = pepek


akbanngo-banngo berbodoh-bodoh: kamma tau
bambanna aganga nionjok, seperti bara api
pongorok, berbodoh-bodoh seperti orang gila. juga panasnya jalanan diinjak.

banoang sarung parang, keris dll. bara II kandang: akparek == jangang,


membuat kandang ayam
banta bantah; debat
baraccung mercun; petasan: nipapisangkangi
akbanta membantah: == teaiallukkaki anjo appalappok ==, dilarang memasang petasan

radioa, membantah bukan dia mencuri radio barahala berhala: anniyomba ==,
itu; menyembah berhala.

barakgok tudung muka: == napake buntinga,


sibamaberbantah: = = siagang
tudung muka dipakai pengantin.
ammakna, .berbantah dengan . ibunya.
barakkak berkah: == pappalak doanta
bantaeng Bantaeng kusalamakja battu ri Ujungpandang, berkah
doa Anda aku telah selamat sampai di
bantang I balik sakit; bentang: ==i nasabak Ujungpandang.
anjama terasaki, bentang sebab bekerja keras. barakkasaak berkas; jaras

bantang II rentang; bentang Si barakkasak sejaras: == ase, seberkas padi.


baraliang berlian:== paramata cincinna, = I jeknek matanna allanngereki karebaya,
berlian permata cicinnya. terhambur air matanya mendengar berita itu.

barambang I dada: ==na 50 I cm, dadanya barek baret: = = na tantaraya, baret tentara.
50; sibarambangang berdada-dadaan: sibakji
==, berkelahi berdada-dadaan. bari basi: kanre bari, nasi basi.

barambang II muka; halaman: boyai ri barigade brigade:nikiringki mange ri ambon


==17, cari pada halaman 17. ==12, brigade 12 dikirm ke ambon.

baranak beringin: lambanna golkar pokok barik loreng; barik: macang ==, harimau
==, lambang golkar pohon beringin. loreng; akbarik berloreng: = = I nikarakmusuk
ri meong, berloreng digaruk kucing.
barang I mudah-mudahan (semoga) :
bajikangi riolo kupapicinikang ri taua == anu barikbasak pagi-pagi: naia ==namo massing
nikanreji, lebih baik kuperlihatkan dulu kepada apparurumi na ‘aklappa assulukang
oarang mudah-mudahan (semoga) sesuatau pakrasangang, pada waktu pagi tiba masing-
yang baik dimakan. masing berkemaslah kemudian berjalanlah
keluar dari kampung.
barang II mungkin: = = kana papalece jintu
andik, mungkin hanya kata pujian itu adik. baringang anak tangga

Barang-barang barang-barang : nampa na Baring-baring was-was; khawatir.


awangang ngaseng = = (n)na, lalu ditanamkan Takbaring-baring khawatir: = = ak ka tuju
semua barang-barangnya. allomi lampanna, khawatir aku karena sudah
barani berani: niak erok dikana = = , ada yang tujuh hari perginya;
dikatakan berani; Appabaring-baring mengkhawatirkan : = =
Kabaraniang keberanian: tena tau pakmik, mengkhawatirkan hati.
ampasikammai = = na, tidak ada orag yang barrang nama pohon
menyamai keberaniannya.
barrasak sapu
barenneng gentong: = = lompo, gentong
besar. Akbarrasak menyapu: = = parallakeng,
menyapu pekaragan;
barata kabung
Pakbarrasak sapu, penyapu: = = capiuk, sapu
akbarata berkabung: patampulo alloi sallona lidi.
= =, empat puluh hari lamanya berkabung.
barrisik baris, jejer
barebesek tercecer, terhambur
Akbarrisik berbaris: = = I tantaraya ri
Takberebesek tercecer, terhambur: = = I Karebosi, tentara berbaris di lapangan
doekna ri aganga, tercecer uangnya di jalan, = Karebosi;
Appabarrisik menjejerkan: = = lamung- basssek-basek pelayan, pembantu rumah
lamung, menjejerkan tanaman. tanggga

barrung sombong: = = appau, sombong bassi besi: kurungang ==, perangkap dari
bicara. besi.

baru waru; pohon baru. bassik garis finish, garis batas.

barrusuk obati; sadarkan. bassorok kenyang; puas: manna care-carena


ta = = nakanre katimbang, walaupun
barua germo: nagappai buraknena ri ballakna pakaiannya tidak kenyang di makan belalang;
==, didapati suaminya di rumah germo.
Ammassori mengenyangkan: kanre-kanreang
barubu barubu; angin kencang dari barat. = =, makanan mengenyangkan.
baruga balairung (di istana): battungasemmi bassung bassung; kembung perut karena kena
tumalompoa andallekan ri == ya, sudah kutuk.
datang parapembesar menghadap di balairung.
bata bata: batu == nitinu, batu bata dibakar.
barukang nama ikan laut.
bata-bata ragu-ragu; bimbang; sangaka: niak
barukbuk serbuk; remeh: = = kanre, remah tau nu == I, ada seseorang yang engkau
nasi, = = tau, sampah masyarakat, = = garagji, sangka, (curiga).
serbuk gergaji.
bataliong batalion: sekre = = nikiring mange
barung barung-barung balai-balai: ri Ace, satu batalion yang dikirim ke Aceh.
ammempori = =, duduk di balai-balai.
batak suku bangsa Sumatera
bas (ak) bas; mandor; kepala pekerja.
batang batang; pokok: = = kaluku batang
Basa 1. basah: = = napakamma bosi, basah kelapa.
karena huja; akbasa-basa berbasah-basah: = =
aklampa, berbasah-basah berangkat, 2. batara dewata
bahasa: = = anggarrisik, bahasa inggris.
bate 1. cara: toami mingka = = na akkareso
basi rabat, potongan harga; diksonto tanisauri ri turungkaya, sudah tua tetapi
caranya bekerja tidak dikalahkan. 2.
basing-basing basing tanda;bekas:= = bangkeng jarang, bekas kai
akbassing-bassing berbangsi: pakalawaki kuda.
==narurungang tedonna, gembala berbangsi bateng batin.
menggiring kerbaunya.
bati usik
basse berkas; ikat
batta belah: rappo sibatta pinang sebelah.
battalak berta: = = i pakmaikna bea bea; cukai
allappassangko, berta hatinya melepaskanmu.
bea-bea malu; segan
battang perut: lompo battang, besar perut.
bebasak bebas: = = mi battu ri tarungkua, dia
battasak nyata; jelas sudah bebas dari prnjara

batte laga; sabung bebe liur

battik berbelang-belang; bintik bebek kilas: takbebek terkilas, melintas cepat.

battu datang becak becak, tiga roda.

battuang arti: carakdeki na = = i bekak kakatua


Quranganga, pintar mengartikan Quran
bekberek getar
batu batu
bekkang ulat: = = annganre biralle, ulat
bau cium: akbau mencium, mengecup makan jagung.

bauk wangi; harum beklang bilas

baung bangun, didirikan beknusuk kurang: tena na = = kanrena, tidak


kurang nasinya
bawa mulut
bela kawan; soba; teman
bawang saja: amaantong = = jak appakrik-
pakrisik, tinggal saja aku bersusah-susah belak babat; tebas

bawi babi:= = anngnre lame kayu, babi makan belek kaleng: minyak tana sekre = = , minyak
ubi kaya. tanah satu kaleng

baya sama, menyamai bella jauh: teai tau= =, bukan orang jauh

baya-baya tali kelat: = = na i ta tulusuk belo hias


pangngai, tali ketatnya I tatalusuk panggai.
belo-belo hiasan
bayang tipis: kain bayang, kain tipis
belong kuntal-kantil: takbelong-belong,
bayao telur terkuntal-kantil.

bayonek sangkur bembang denda , hukum

bayuang tunangan; cinta; pacar: akbayuang bembe kambing


bertunangan:= = siagang anak
tukalumannyang, bertunang dengan anak orang bembeng usung; angkat
kaya.
bemo bemo: = = nadongkoki, bemo yang bete-bete (nama ikan)
ditumpangi.
beterei baterai: = = senterek napake radioa,
bene cecer, hambur baterai senter yang dipakai radio.

bendi delaman; dokar biak nama pulau di Irian

bendo bendo; ketu; kopiah jawa bialo pintas

benggolok benggol: talhu = = nasareangak, biasa biasa


tiga benggol yang diberikan kepadaku.
biasak bias, pantul
bengisik pipit
bibe cibir, cemoh: akbibe-bibe, mencemoh.
bengkelek bengkel
biberek bibir: = = I rawangang, bibir bagian
bengkok bengko; tidak lurus bawah

bengkorok campur aduk bicara bicara

bensing bensin: = = naballi tallung literek, 3 biccekang bintil: = = taenapa nareppek, bintil
liter bensin yang dia beli. yang belum pecah.

bensolok bensol: = = napake kappalak bidadari bidadari


anrikbaka, bensol yang dipakai kapal terbang.
bidak lilitan sarung
bentang takbentang terpelanting
bidalak bilal
bente bertih
bija pamili
benteng tiang
bikang bingka, kue bingka
berang parang
bikbik kupas
berasak beras: == eja nasuro balli, beras
merah yang dia suruh beli bike buka; singkap; selak; terbuka sedikit.

berek pelir, zakar; kemaluan laki-laki bikngasak belah: = = I ulunna nataba palu-
palu, belah kepalanya kena palu-palu.
beresang cecer; hilang di jalan.
biku I siput: = = annganreya lekok-lekok, siput
beroang beruang yang makan daun.

beru baru biku II biku; biksu; pendeta budha

besok gait, tarik bila banjang

beta menang bilang hitung


bilik bilik; kamar bise duyung

bima Bima; nama kota di NTT bisik bisik: taeko = =, jangan berbisik bisik

bimbarak podium, mimbar bisikoik biskuit

bina pelihara; rawat. bisong bison: = = battu ri Jawa, bison dari


Jawa
binanga sungai
bissa cuci; basuh
bine benih, perempuan
bissorok busur
bingisik gelatik, pipit
bissu dukun
bingkung cangkul
bitisik betis
binting jinjing, bimbit
biung miring
bintatoeng kacang batang
bobo makanan (untuk unggas)
bintoeng bintang
bodo pendek; singkat
biola biola
boe buyut: sallomi mate = = na, sudah lama
biotika biotika; makhluk hidup mati buyutnya
bipang kue bipang bogo bongok: tedong ==, kerbau bongok
bira birah: = = nakeke, birah yang di gali bokak kopra; kelapa kering
biraeng nama pohon bokkak luka
birang care-care siberang kain sejalur bokki pendek : baju == napake baju pendek
birisik benci yang dia pakai

biritta kabar boknok busuk

biro biro, kantor boko belakang

biroang beruang bokong bekal

birok juling bola bola

bisa bisa; boleh bolak bolak bolak mata, mencuat matanya

bisak belah; gelotak bolang-bolang laba laba

bisang besan bole keong,siput


bolik taruh bosi hujan

bolu bandeng botek telur:== jukuk tuing-tuing, telur ikan


terbang
bombang gelombang
boto ramal
bombang pucuk
botolok botol: == pammoneang ballok alling,
bonang air pasang botol tempat cuka
bonarak busuk: niak == ri binangaya, ada botorok judi
busuk di sungai
bottok busuk; cemar
boncisik buncis
boya cari
boncorok bocor: I ulunna nataba batu,
kepalanya bocor kena batu boyok labu:== naparek pallu golla, labu
dijadikan kolak
bonda bunda
bu bubu: anttanang =,. memasang bubu
bone isi: bone kambus isi hati
buang buang
bong bom
buburuk bubur
bonga gurau
buccuk nibuccuki didorong dengan ditodong:
bongga paha: == kananna nataba pelorok, == pake, ditodong dengan tombak
paha kanannya yang kena peluru.
bujang bujang
bongka gera; usir
bujuruk lurus; bujur
bongkarak bongkar
buka buka
bongki buyung:== pammoneang jeknek
najujung, pasu tempat air dia junjung bukbuk menir, becahan beras kecil kecil

bonsai bonsai, tanaman yang dikerdilkan bukkuk bungkuk

bonrolok benjol bukkuleng kulit: tau kapalak == na, yang


tebal kulitnya
bontek ketimun
buku tulang: == tedong nabali, tulang kerbau
bonto daratan dia beli
bopek bupet bulaeng emas; mas: cicncing ==, cincin emas.
borodirik bordir bulak ase bulak nama ikan laut.
borro kejam
bulang bulan buntalak buntal

bulek usung; pikul burasak buras: == napallu, buras dia masak

buleng putih burese penyakit bengek: natabai ==, dikena


penyakit bengek
bulerek bulir: = = ase lolo, bulir padi muda.
burik bintik: jangang burik, ayam burik
bulintak terbalik
busa busa
bullung ubur-ubur
bussang gelisah
bulo bambu
bussuluk benjol
bulok bulog (badan urusan logistik)
busu pasu: == nabanei jeknek; pasu diisikan
bulu bulu: pakbarrasak == jangang, sapu air
bulu ayam; bulu-bulu bulu-bulu: ammentengi
== ngku allanngerki anjo caritaya, merinding buta buta: anjo taua== ri cakdi-cakdina,
bulu-buluku mendengar cerita itu orang itu buta sejak kecil

buluk gunung: anngambik ==, mendaki bukit buto pelir

bundalak bundar butta tanah

buncinik kadal; bengkurung butti bukit

bunduk tempur; perang buttuk ulat; belatung: == taipa tiknok,


belatung mangga masak
bunga kembang
buttusang segera; serentak: I kallang lekbakna
bungkeng seludang: == kamma bakbik nipeppek ri palukkaka na== mmi laria antamak
biralle, berbungkus bagai kulit jagung ri pakrasangang, si kallang sesudahnya dipukul
bungko bungsu pencuri dia serentak lari masuk ke kampung.

bungkusuk bungkus buya buya: buya Hamka, buya Hamka

bungorok bungur: == naparek kanjolik, buyang kertas.


bungur dibuat pelita.

bungung sumur; perigi

buno bunuh

bunreng buncit
C
bunruluk sikat
caba caba (calon bintara). accakdak mendepak: = i bangkenna jaranga
akjappaya, mendepak kaki kuda berjalan.
cabale cabale-bale kecil mungil.
cakdi kecil: ri nami nalammorok ni bukbuk, pada
cabang cabang: Golkar cabang kecamatan, Golkar
waktu kecilnya saja mudah dicabut; tau langewai
cabang kecamatan.
tau lompoa, orang kecil mau melawan orang besar;
cabia semacam tumbuhan yang dapat dibuat obat; = = pakmaik; ked) hati; cakdi-cakdi kecil-kecil,;
chavivaoffcinacrun. masih kecil:para == nasingai, masih kedl-kedl
sudah bersahabat.
caca cacah; sensus.
cakdo sedak; taccakdo tersedak: =lekbak annganre,
cacca cemoh; keritik.
tersedak sesudah makan.
cacak I pasak tenun: puei = =na, pasak tenunnya
cakdokdok mengantuk: nampa tommi nabattui =
terbelah.
=, baru jugalah didatangi mengantuk.
cacak II tato; lukisan pada tubuh.
cakkarak suarang; hasil karya (bersama):
caccak cecak. nagallaranga, hasil karya gelaran bersama isterinya;
tena na '= , tidak berhasil.
cadok duduk; accadok duduk termenung.
cakko sembunyi (lihat cokko). ancakko
cairik lumpur; cair; bencah; paccairang tempat di
bersembunyi: = = ri boko pakkekbuk, bersembunyi
bawah jamban pada bagian belakang rumah
di belakang pintu; taccakko tersembunyi: punna =
panggung.
assalaka, apaya nicinik; kalau asal-usul
cak I setempei; merek; cap; tersembunyi apa yang harus diperhatikan.

accak bermerek: cincin = =, cincin setempel; cakkok cekuk; accakkok mencekuk: ~7= jarang,
ladinga anne taena = = na, pisau ini tidak ada mencekuk kuda.
mereknya; angapa nu = = a tau taena sirikku,
cakkuruk 1. susut; kerut; kendur (tidak tegang); 2.
mengapa engkau cap aku tidak ada malu.
Nama semacam tumbuhan (cekur): membuat
cak II cat; cet. menumbuk) bedak poro paccam..; puruk jamu,
cekur untuk ramuan jatmt. lena sikali nakullei
cakalang ikan tongkol: bitisik kamma battang = =,
aklumpaka hela, dan berrnuka
betis seperti perut cakalang.
cakma kecap; mamah; accakma mengecap;
cakalele sere.
merasai: == hawi, mengecap seperti babi.

cakdak 1. depak; 2. celurit.


cakmarak kotor; kumuh. paccala-calla suka mencela; nica/langkejelekan:
=1 ripakrasanganna "kejelekannya di kampungny.
cakngiru 1. bermuka masam: na =mo i Sakka
nanakana masamlah si Sakka lalu berkatalah tidak callak celak mata (sebangsa bubukan hitam untuk
bisa sekali aku melorripat ternan; 2. seringai; memalit kening (bulu mata).
accakngiru. menyeringai: = = allanngereki
accallakmengalit: bulu mata, mencelak bulu mata.
appiwalingku, menyeringai mendengar jawabanku.
callamilerek' nama sebilah kerfs. calle
calabai (seorang laki-laki yang tampaknya baik
dalam cara berpakaian dan roman muka seperti calle-calle leher kandungan (rahim).
seorang perempuan.
callik' semacilm bi.myi keras'atauteriakan, karen
calaga setang sepeda; setir motor. sakit atau kaget. callok celup; akcallok mericelup:
= .lala; mencelup .la/a, mencelupjala.
calak I syal: kallonna nihaluki = bulu kehok,
lehernya terbelit syal bulu putih. callong kelihatan disuatu tempat, kelihatan
menonjol
calak II gasa\.
calo calo; makelar; perantara.
calapari pohon yang daunnya kecilpanjang dan
kulitnya digunakan dalam ilmu kedokteran, alyzia calobe maccalobe menjamah.
stellata.
calobi sejenis bentuk anyaman: anang = =,
calappak kancing no.2 anyaman calobi.

calelek (nama burung hutan); puyu hutan. calodung sejenis anyaman: anang . anyaman
calodung.
calimperek banyak cakap; = hawana, orang yang
banyak cakap (jarum yang bercincin) (biasa terbuat camangi camangi; semacam rempah-rempah atau
dari tanduk). bumbu yang harum.

callacela: cela Allah; , camara I nama untuk kerbau hitam yang ubun-
ubunnya dan bagian muka kepalanya serta ujung
accalla mencela: = kamma tau tenaya bottokna,
ekornya putih, biasa juga dikatakan untuk manusia
mencela hargai orang yang tidak ada busuknya;
yang seluruh badannya hitam kecuali ada di bagian
paccalla celaan;aib: gau nipanggappaiya = kepalanya yang putih.

kapanrakang, perbuatan yang mendatangkan camara II cemara; ern


celaan dan kerusakan;
camba asam: aklekokloloi; asam itu berdaun campek (semacam tumbuhan kacang-kacangan,
muda. biasa dibuat sayur), Phaesalus vulgaris.

cambang cambang (rambut di pipi) ; Accambang campaloga campuran; ni = = dicampur. campugi


berbauk: tau. akjanggok = pole, orang berjanggut tembuni (barang yang keluar sesudah bayi lahir):
berbauk pula. anak lolo, tembuni orok.

cambero sentuh; kena sedikit. campulilikang tak tentu arahnya, kusut: annawa-
nawa=, berpikir tak menentu, darah bulanan tak
cambok cambuk: = nitunrungangi ri tuanna,
menentu, haid sumbang. campur; aduk;
cambuk accambok mencambuk: = =
alukkakjangang, mencambuk pencuri ayam. accampuruk bercampur: teako = tau kodi gaukna,
jangan bercampur orang salah;
cambuek l.semacam kulit kerang yang besar,
2.nungging. sicampuruk bercampur, bergaul = = siagangtau
saja, bergaul dengan penjahat.
cammarak I pupuk, kompos
camummukdaeng camumuk nama semacam lagu
cammarak II cemar, kotor.
untuk anak-anak
camme iba; pilu = = dudu pakmaikna, iba (pilu)
canang canang; gong kecil.
sekali hatinya.
cancang cencang.
cammik kucing (dialek Turatea)
cando ku pakmaikna, tidak ku ketahui jalan (gerak)
cammo ompong; tau toa = =, orang tua ompong
hatinya. cariducandti (semacam alkohol berwarna
(giginya); tau toa == tena giginna, orang tua
coklat) cangeak(semacam burung) bahak.
ornpong tak bergigi.
canggoreng kacang tanah: annyanggarak = =,
campaga cempaka (nama semacam pohon):
menggoreng kacang tanah.
manrallena = =ya, ketika cempaka berbunga;
jangang =, ayam bangkas. cangiru cemberut

campalek cempelik (semacam permainan judi accangiru mengerut mukanya: naciniminjo lapung
dengan memakai alat mata uang logam, mata uang anak- anak = tappana 'mingka natahangiji, setelah
itu dibuang ke atas dan ditebak pada salah satu dilihatnya itu sang anak mengkerut mukanya, tetapi
bidangnya. masih ditahannya.

campero pamer; memperagakan: tau toa , orang cangke cengkeh (semcam tumbuhan).
tua yang memamerkan diri.
cangkek semacam permainan anak-anak capiuklidi (tulang daun enau atau kelapa):
pakbarrasak = = napabarrasak, sapu lidi ; dia pakai
cangkirik cangkir: = = nipadongkok ritalang,
menyapu.
cangkir ditata di atas talam.
capo eceng;' capo-capoenceng gondok
canik nanah kudis
cappa perjanjian: = = ya ri Bungaya, perjanjian
caning ingin; hendak: apa kutaeng na = ri nakke,
Bungaya.
apa gerangan diinginkan padaku.
cappak ujung; akhir; tepi: :aklipak = catorok,
cango~cang (dagu: = =na nataba batu, dagunya
rnemakai sarung tepinya berpetak-petak (seperti
dikena batu:
papan catur).
canning manis; senang (kiasari): pakmanik, manis
capparu semacam mangkuk kecil beserta
hati; senang hati.
tutupnya, tempat menyimpan bedak atau minyak
cannorok merdu: assakrai siagang sakra rambut.
==,berbunyi dengan bunyi yang merdu.
cappi' sumbing; sobek: == bawa, sumbing mulut;
cao sejenis ikan kecil. taena = :na; tidak ada sobeknya.

capak abai: teako= =i bahaya anjo,jangan abai cappo gugur; jatuh:==mi giginna anaka, sudah
bahaya itu; ancapak ; mengabaikan: teako = bahaya gugur gigi anak itu.
anjo;jangan mengabaikan bahaya itu; 2, pandang
cappok semacam (kotak) kecil terbuat dari
enteng: parangku tau,aku dipandang enteng sesama
kuningan atau besi tempat tembakau atau sirih.
manusia.
campodek montok (untuk anak-anak)
capatu sepatu.
cappodek-podeic manis kelihatan; moritok.
capele tanahak; kecewa: ==ak kalekbakmi taua
annganra nampa battu, aku kecewa karena orang cappuk habis: ==mfna tagannakapa pole, sudah
sudah makan barulah saya datang. habis dan belum cukup lagi. cara secara; ala:
iangasenna = = Barak, segala-galanya ala barat.
capi sapi: (.anak ==, anak sapi.
carakdek pandai; pintar; kacarakdekang
capita' cetewet; gata) mulut: anngapa nu = kamma,
kepandaian; ilmu: tau niaka =na na agang singai,
mengapa engkau begitu cerewet.
orang yang ilmuan dia temani.
capio cepiau (sebangsa tudung kepala).
nicarakdeki ditipu: riparannatau, ditipu sesama
manusia.
caramelek cermai (semacam pohon), buahnya cokngarak keheranan. coko dungku): niak tedonna
sering dimakan. = ,ada kerbaunya yang dungkul; bertanduk
melengkung ke bawah (kerbau): tedong =, kerbau
carammeng kaca; accarammeng berkaca, =ko na
dungkul. mangkok sumbing.
nuciniki tanjany berkaca engkau supaya melihat
wajahmu. care kain; cuke cukai; bea: anjo barallg~baranga llipasuluki
=na, barang-barang itu dikeluarkan banyak
cafe-care kain: nampami naalle = lipakna, barulah
diambil kain sarungnya; = na kekkek, pakaiannya cukkuk cukup; sempurna.
robek; accare-care berpakaian: tenamo na ==, tidak
cukkuruk cukur.; accukkuruk bercukur: = bulu
berpakaian lagi .
slimik, bercukur kumis; paccukkuruk tukang cukur.
caribukbuk sesuatu yang kecil-kecil (benda kecil-
cuklak bertunas.
kecil, perkara kecil-kecil).
cukuluk peringkat terakhir
carik cekbak
cula cula (semacam tanduk yang terdapat di
carillak 1; semaeam ulat kecil biasa merusakkan
hidung atau di jungur binatang)
padi; 2. Semacam pohon : lekok =a nipaleklengi,
daun carilah dipakai menghitamkan. culeperek; caleperek.

carimpek ~ caleperek. culik culik: melarikan orang.

caripu ; sendal kayu; cerpu. culing bpala (mangkuk) pipa candu.

cokko sembunyi; accokko bersembunyi: = ri boko cuma cuma; hanya


pakkekbuk, bersembunyi di belakang pintu;
cumik arang: == kakdc'l napake anggarrusuk,
annyokko menyembunyikan: duriang liknok,
arang tempurung diapaki menye
menyembunyikan durian masak; accokko-
cokkoang bennain cari-mencari; cupak cupak (semacam ukuran takaran): =
berasak, cupak beras.
cokkoang ribu : si =, seribu, sama artinya sisakbu.
cupalak kusut; tanpa ujung; tanpa hasil:
cokmok tambun; gemuk : anjo sapia parakai bajik-
nawangku, sudah kusut pikiranku.
bajik soanna tla = , sapi itu pelihara baik-baik
supaya gemuk; cura tajam batu , semacam batu yang sangat tajam
di pegunungan.
cokmok-cokmok nama ikan laut; gemuk; gempal:
jangang ayam gempal
curak corak: lipak = sarung bercorak curiga dalang 1.larubat; lamban: = =ijappana anne
rantai-rantai yang diperpukulkan (semacam alat tedonga, larubat jaJannya kerbau ini;

musik kuno). dalima delima:

curu picuru keturunan; hadiah atau pemberian dallek,rezeki :

mertua kepada anak mantunya. dallele dalil: apa

cuti cuti; libur; pakansi; istirahat bekerja . dallekang,muka; hadapan

damarak damar:

dampok,ripit:= Tanti nakiringiangi ammakna ripit


D pisang dikirimkan ibunya.

dampulak bonskot: anngekei- kaluku = ia


menggali bongkot kelapa.
dacing dacing: = napake annimbcmg berasak,
dacing dipakai menimbang beras; .dada baju balla dana dana; biaya

dada, baju belah .dada .. danda denda: apa == napunnaammakji tau, apa
dendanya bila memukul orarig~ andanda
dadarak dadar: nakanre toanaya, dadar dimakan mendenda; menghukum: pulisi = =i pabotoroka,
oleh tamu. polisi mendenda penjudi; pandanda hukuman;
peringatan: kusareko = =, aku beri hukuman.
dadasak pantis andadasak memantis: =kwmying,
memantis alis. dan dang I henti akdandang berhenti: =akbicara,
berhenti bercakap; appidandang memperhatikan: =
dadik dadih; air susu (sapi, kerbau dsb): =
= bicara, memperhatikan cerita.
nasareangi
dang qam .(n.permainan dengan keping-keping
dadu dadu: lIipappisangkal1gi akkarena ==,
bulat dan papan bertapak catur): batu ==, bulatan
dilarang bermain dadu.
berkeping-keping untuk bermain dam.
daeng l.daeng (gelar kehormatan orang Makassar, ' danngalak pening: ==1 ulungku annawa-nawai
2.kakak: sarengku, pening kepaJaku 'memikirkan nasibku.
dakjalak dajal: sekre waktu na hattu =, pada suatu danggang dagang; akdanngang berdagang: =
waktu nanti akan datang dlljaL
berasakak, saya berdagang beras; pakdanggangan
dakka Iangkah: =na taena nalambusuk, perdagangan: == anne ailoa tukguruki,
Iangkahnya tidak Iurus perdagangansekarang merosok.

dakkik lekat;rekit akdakkik melekat: niak cek = dannge selesma; akdannge selesma: garring =
rl/ipaknu, ada cat melekat pada sarungmu; cakkdi anakna, demam selesma anaknya.
appadclkkik merekatkan: == karattasak, daniari dinihari: == pi na'mbangung tinro, nanti
merekatkan kertas. dinihari barubangun tidur.
danngong dengung; akdanngongoerdengung: = menjentik: == bagulik, menjentik kelereng;
kamma ganrang, berdengung bagai gendang. pandatlek jentikan: natabai = =, kena jentikan.

dangkak hinggap; akdangkak berhinggap: dattok detak: kalanngerangi == najanga?


jangang-jangang· = . tinggia, burung hinggappada kedengaran detak Jam; akdattok berdetak: =i
pohon tinggi. ulunna nataba batll, berdetak kepalanya kena batu.

dansa dansa; akdansa berdansa: ==siagang baine dattuluk ceding; kerdil: jaranna i Tantawi Johar =
jakdalak, berdansa dtmgan perempuan jahal. =i, kuda·si TantawiJohar kerdil; nidatluli dikerdili:
== ri baine, dikerdili g(!.ra-gara perempuan.
dapak jukuk dapak ikan pepes
dawa-dawa masak-maakan dan hidangan.
dapang dammah (mengatakan u pada huruf Arab):
alepu alif dammah u. dawak tinta; dawat: = = eja napake annulisik, tinta
merah dia pakai menulis.
dapara, lantai: = tehelek ballahla,
Jantaitegelrumahnya. dede gedor;ketok hprkali-kali; tembakbertubi-tubi;
an. ""Z,k'?khuka, siapa menggedor pintu,crgarak
dara , sia-sia: == ko ka teai lu maraeng, sayang, pandegarak pend}!SJlr,:JSahabuddin antamakmi
engkau bukan orang lain, ==i apa-apaya, sia-sia golongang " kamponga mUle. si Sahabuddin sudah
apa-. apa itu; appakadara menyia-nyiakan: = apa- termaRI golonganpendekar di kampung ini.
apa, menyia-nyiakan apa-apa.
dego,serambi; dego-dego' serambi: mangei
dara-dara main dakon-dakon . akkasuiang ri karaenga ri ballak lompoa, ia pergi
darajak derajat; pangkat; taraf: tinggi menghadap baginda di serambi istana.
panggaukannu, tinggi derajatmu kalau baik tingkah dek I atau: talekbakkapi niparessang, atau belum
laku. pernah diperiksa.
darek kera:==na lakbui ingkonna, ekornya. dek II dek; geJadak kapal.
darasak daras;andarasak mendaras:"'=:=~ikorang, dekkeng pelindung: jai padanggang ammake
ia mendaras Quran, banyak pedagang memakai pelindung.
daserek (bila bambu biasadibuat.la,ntairumah, deknang semenda; akdeknang bersemenda:
pagar dll); . = papangballakna, lantai papan bajikkik == nakisielva-ewai, baik i a ber da-
rufnahnya, .agarJpIsmg-meno]ong.
datok datuk;nenek: malei ==na iAli, meninggal dempolok dempul:
nenek si Ali; datok-datok boneka:~
nabctlliangtanakna, boneka dibelikan anaknya, 'dende gulir; guling

dattarak daftar: pajama ri labuanga, daftar buruh dendeng dendeng; =.= kakdokamiG';-fieudeng
di pelabuhan; andattarak mendaftar: == laukn
tumakbutta, mendaftar penduduk.
dengka tumbuk; hantam: = =j asea,
dattek jentik; lTIenjentik: na = =i tolinna anjo tumbultp~di'.itu, hantam kalau melawan; akdengka
anak-anaka, ia menjentik telinga anak itu; andattek menumbuk: = ase, menumbuk padi; pakdengka
penumbuk; alu: "" = ase, penumbuk padi; akjeknek, uang berbunga, (auja; == namingka
pakdengka-dengka gobek gikgiliki, orang banyak uangnya tetapi kikir.

desa dusun: ==ya anne jai-/af tonj; tumakbuttana, doja siak: = mange appa/ak-palak berasak,siak
dusun ini agak banyak juga pendpduknya. pergi

di I bukan: anggorok =='!, anggur bukan? doleng gelapai; takdo/eng tergelepai: =/ limmma,
tergelepai tangannya.
di II benar: iyo = = ? ya benaL
dolomik dinamit: = nipake annumbang jambatang,
didi kuning: = = bayao, kuning telur
dinamit dipakai meruntuhkan jembatan ..
didik didik;
domi domino (kartu 28 lembar); akdomi bermain
andidik mendidik: bajiki = tau toana, baik cara domino: =' sanggenna singarak, bermain domino
mendidik hingga siang.
dinamo dinamo: == sapeda naballi, dinamo sepeda dompalak dongok; dungu; tolol: anngapa naniak
dia beli. tau = kanlnrJ, mengapa ada orang.begitu bodoh.
dinarak dinar: siapai. = hallinna anile rantea, dompe,f':kelepai;· kulai; andompei mengelepai: =:-
berapa dinar harga kalung ini. i /ekok untia, daun pisang itu niengelepai; .
dinging dingin: = =mi nampa I1p~aro kanrena, takdompe terkeJepai: loli hemhea'lljo =i,
sudah dingin .baruditurunkan nasinya; -akdillgillg- kupingkambing itu terkelepai.
dinging berdingin-dliigi.n~ == ri-Malino, dondong 'buru-buru; akdondong t~rburu-buru:
berdingin-dingin di Malino. = guru natarima, di- ==mi manna lenapa nalekbak bicarana, sudah
ploma g . terima. terburu:-buru walaupun pembicaraan belum
selesai.
di' mas: = = 15 lallng, dinas 15 tahun

doang I.doa: appalak == ngasengkik mange ri Alla dongok bodoh; total: =i ri sikolana, bodoh di
Taala, minta doa kalian kepada Tuhan, 2. udang: sekolahnya; akdollgok~dongok berbodoh-bodoh:
=a lIikiringi mange ri Japang, udang dikirim ke akbosi-bosi, akdonteng 1. berbungkal.: anggappai
Jepang. bulaeng = , ia mendap'at emas berbungkal, 2.
membeku: ==mi cerakna, darahnya sudah
dobolok dobel : akkarena = =, main dobe!. membeku.

dodong letih; capek; lemah: ==i doraka durhaka: i Baso =i ritautoana, si Baso
battuanngallejeknek, letih 'dari mengambil air; durhaka kepada orang tuanya:
kaJodonganl{ kelemahan:' nidkmtn==a, sudah ada
pada kelemali~.m. dosa dosa : jaena tau tangkasak battu ri ==ya, tak
ada seorangpun yang bersih dari dosa.
dodorok dodol:· == naparek ammakna i Hamida,
dpdol dib~at ibLi Hamiaa: doseng dosen; guru pada perguruan tinggi.

doek uang; duit: = paluslIk, uang palsu; dosok dos: = pammoneang bakrak, dos temp at
bedak.
dottoro dokter: = = ballak garring, dokter e hai; wahai: sakribattangku iami’nne kupaung
rumah,sakit. ngasengko, wahai saudaraku, inilah saya
beritahukan kepadamu semua.
duda duda; janda laki-laki
ebarak umpama: kammatonji na tunyyoronga
dudu amat; sangat; terlalu = =mo pakmaikna Dg biseang na tappada-pada anyyorong, umpama
Manungtungi;-makanya amat sedih hati dg orang yang mendorong perahu kalau tidak sama-
manungtungi. sama tentu tak dapat bergerak;angebarak; umpama,
duelek duel; berlaga; bertarung, mengumpamakan: = ri tau kasiasia,
mengumpamakan pada orang miskin;pangebarak
du!ang talam: = kalompoanna karaenga,talam umpama, perumpamaan = inakke na ikatte,
kebesaran baginda. perumpamaan saya dengan anda

dumbak getar; debar; denyut akdumbak bergetar: ece mata uang nilai sepuluh sen
dokekku (barambangku) allarll}gerel'i sakral1J!a
marianga, bergetar jantungku (dadaku) -Mendengar edede wahai; aduh.
bunyi me'dam edok cibir; yek; cemoh.
dumma damma;berbunyi "u". eja merah: jukuk= ikan merah, cerakna ammattik
dundu tunduk; naung ri buttayya, merah daranya bercucuran ke
bumi.
akdundu menunduk ; na'- mo naung karaenga
allangngereki kananna kapitang pabunoa maka ekak intip; selidik: na ekakak palukkak, saya
tunduklah (ke bawah) raja mendengar perkataan diintip pencuri.
komandan jagal. ekbak sayat; kupas angekbak 1. mengayat:
dupa dupa; akdupa berdupa: = ri bannginna mengupas == taipa, mengupas mangga; 2.
Jumaka, dia berdupa:pada-malam ]umat; menyadap: == ballok, menyadap nira.
pakdupaang pedupaan. ekda idah: narapikmi na, sampailah idahnya.
duriang duren; dUrJan:-=='-nasukldk, durian ekdak derap; geratih: == jaranna kammai tau
diajolok akkacapi, derap langkah kudanya bagai orang main
dutaduta: = na Japangabattu anrinni, duta Jepang kecapi.
tiba di sini. ela angela-ela matannya, matanya liar.
dutuluk bingkal; bungkal. ellak garong; rampok, anggelak; menggarong: ==
duyung duyung; ikan duyung . tau akjappa ri aganga, menggarong orang lewat di
jalan; paellak; penggarong: == tedong, penggarong
kerbau; pangellakang; penggarongan: == apa-apa,
penggarongan barang-barang
E ellek ejek; ganggu angellek-ellek mengganggu: ==
tau pepe, mengganggu orang bisu; paellek-ellek
pengganggu: i Baso ri taua buta, si Baso
pengganggu orang buta.
sikaenrungi saling bercinta: tau ==, orang yang
saling bercinta.
elo elo(ukurang panjang): care-care sekre, kain
satu elo. enselek ensel

elu jemu; bosan; sudah tidak suka lagi. entang-entang uri-uri

emba 1. giring anggemba; menggiring: == olok- enteng ammenteng berdiri; paenteng didirikan;
olok, menggiring hewan (binatang) 2. pagar; appaenteng mendirikan: == pirima lompo,
kawasan; pekarangan: tedong lalang ku takkulleai mendirikan firma besar;eritengang didirikan: == i
nitadok, kerbau dalam kawasanku tak bisa sambayanga, didirikan sembahyang.
ditangkap.
epa ketiak: == koccik mu, arak-arak panjokjoknu,
emberek ember: == pammoneang jeknek, ember cungkil ketiakmu dan cium telunjukmu.
tempat air.
epek I efek; surat saham; surat obligasi.
embong bilas; sepul anggembong membilas: ==
care-care rakmasak, membilas kain kotor. epek II jepit; gencet == i limanna punna tena
naerok ammari aklukkak, jepit tangannya bila tidak
empang empang pangempang tebat; tambak: == mau berhenti mencuri; angepek menjepit: == lima
juku bolu, tambak ikan bandeng. palukkak, menjepit tangan pencuri;pengepek
penjepit: == cumik, penjepit arang.
empo duduk; sila: naimo anak takugesarak na,
siapa gerangan anak tidak kuusik duduknya; eperek hampa; kosong: == ase tena assinna, padi
hampa tak berisi.
ammempo duduk: == kalanna-lannassang duduk
gunda gulana; mamempo duduk: == mi i epong ikat; kumpulkan: epongi birallea, ikat
Marabinatang annawa-nawai sarenna, duduklah di jagung itu.
Marabinatang memikirkan nasibnya;
pammempoang tempat duduk: == na karenga, eppang umpan: == jukuk lompo, umpan ikan
tempat duduk baginda; empoang kedudukan, besar;anggepang mengumpan: == kongkong
jabatan: tena nanggappa ri kantoroka, tidak dapat siagang dageng, mengumpan anjing dengan
kedudukan di kantor. daging.

emuk jilat; colet: == pajamu, coletlah pantatmu. era era; masa: era pembangunan.

encerek encer, cair: == i tainna lanri anjambang- erang bawa: ka naerang jaki mange ri kodiya ta na
jambanna, encer kotorannya karena muntaber. mange ri bajika; karena kita dibawanya saja ke
keburukan tidak dibawa kepada kebajikan;
enggong geleng: enggong ulu, geleng kepala angerang membawa: i Baso tena memampi jinak
akjanggok, si Baso belum membawa musang
engkolok engkol (perkakas kayu untuk melubang): berjanggut; pangerangi akibat: passabakkang
== napake tukanga annyokbolok kayu, engkol kammatompa == (n) na bunduk lino makaruaya,
dipakai tukang melubang kayu. sebab dan akibat perang dunia yang kedua.
enrung cinta; kasih; rindu; cinta berahi: == i ri tau ere air (dialek Bantaeng).
lingkamo ri anja, cinta berahi kepada orang yang
telah berpulang;
erok mau; kemauan; kehendak; keinginan: punna Gabarading gabardin (pakaian untuk baju
kammai paleng na sombangku, jika begitu atau celana ) : naparek saluara,gabardine dia
kemauan tuanku. jadikan celana
eruk geliat ameruk menggeliat: i ri tinrona, Gabung gabung;kumpul
menggeliat pada waktu tidur.
Gadang gadang;tidak tidur pada malam hari
erung sudah kurang; hampir habis.
Gading gading;( cula gajah);= = gajah gading
esa esa; satu
gajah bulo gading;bulu perindu;buluh suling
esak surut: jeknek, air surut == tomminne
tamparanga, laut ini pun surutlah;amesak Gado-gado gado-gado; nabalukang,gado-gado
menyurut; menyusut: i anne jeknek bungunga, air dia jual
sumur ini menyusut.
Gae ; 1. Singkap 2. Alat penangkap ikan
esik es: appareki liling ri ballakna, ia membuat es
lilin di rumahnya;angesik menges; merendam Gagak ; gagap ;akgagak I akbicara , ia gagap
dengan es: i jukuk, menges ikan. berkata-kata

essuk geser; ingsut ammesuk, beringsut; bergeser: Gagapek bestik;gepuk ; natoanangi toanana ,
tena naerok ri pammempoanna, dia tidak mau bestik dijamukan tamunya
beringsut dari duduknya.
Gaja; gajah
etek tetek (bhs. anak-anak): mau etek mamak.
Gaji; gaji;upah
ewa lawan; tantang: i punna nabakjiko, tantang bila
dia memukulmu; angewa melawan; menantang: Gak; teman teman , kawan – kawan
inai barani anjo palukkaka, siapa berani melawan
pencuri itu; ewangan senjata; perlengkapan: Gakbarak ambal; Kabusuk daparana
nipasuluk ngasemmi lanipakea bunduk, telah nitongkok= seluruh lantainya ditutup ambal
dikeluarkan semua senjata yang akan dipakai
Gakde ; kedai
berperang; pasiewang pertandingan; pertarungan:
sijaguruk, pertandingan tinju. Gakdong ; Gedung
ewangang senjata; peralatan: tantara siagang
Gakga : Gagah,cantik,tampan.
ewangangna, tentara dengan senjatanya.
Gakgarak : Hardik,bentak

Gala : cagak;panggala gala ; cagak:penopang


G
Galang : memasang kelereng terakhir

Galasarak : simpang siur


Gaba gaba; padi yang belum ditumbuk
Galasi ; gelas

Galeda : geledah; akgaleda ; menggeledah


Galendong : kawan;teman Gammarak; Gagah,tampan

Galenrong : gelendong Gammi ; gemi ( nama ikan laut)

Galesa : gelisah,tidak tenang Gamo ; gamuh

Galesong : Galesong , nama kecamatan di Gamossolok ; sembab


kabupaten Takalar Sul-Sel
Gampang; mudah
Galeterek ; lincah;banyak tingkah
Gampung; bual
Galikgik : geligi
Gamuru; gemuruh
Galimbuara ; bebar
Gana ; betina
Gallang ; tembaga
Ganca; mata kaki
Gallarak; gelar
Gancok ; gancu
Gallung ; ikal
Ganda ;1 ganda
Galluruk; gema;riak
Ganda II : kerang hijau
Galokgorok ; gelegar
Gandeng ; Bonceng
Galung ; tanah;sawah
Gandi ; kendi
Galunggung ; gunung galunggung
Gangang ; Sayur
Gama ; agama,kepercayaan
Ganggang ; erat;kuat
Gamacca : tepas
Ganja ; candu;narkotika
Gamalak ; kurang malu
Ganjalak ; ganjal
Gamale ; gaya,irama,lagu
Gannak ; genap
Gamasi ; nama ikan laut
Ganra ; pantas
Gambang ; ragi
Ganrang ; gendang
Gambarak ; gambar
Gansa ; angsa
Gamberek ; gambir
Gantang ; 1 bagian belakang mata kaki
Gambusuk ; gambus
Gantang II ; gantang ; cupak
Gamelang ;gamelan
Ganteng ; genteng
Ganti ; hasut Garuta; jampi-jampi

Ganturo ; pelimbahan Gasak ; gas

Gappa ; dapat Gasing; gasing

Gapullung ; kerumun Gassa ; aluminium

Gara; rapuh Gassalak ; ganjil

Gara-gara; gara gara Gassing ; kuat,sehat

Garagaji; gergaji Gassingi ; sering

Garambang;gerayang;raba Gatta ; getah;karet

Garanak ; granat Gattang; tegar;tegang

Garattak ; gertak Gauk ; 1.biru

Gareja ; gereja Gaung; gaun

Garepposok ; berdesak Gayong; dayung

Garese; gerisik Gawak;gawat

Garetek ; kretek Gawang ; gawang

Garikgik ; gerigi Gawe; pegawe ;pegawai

Garisik ; garis Gaya; gaya,sikap

Gariting ; keriting Geak; tengkar,debat,bantah

Garoang ; gelonggong Geco; geco-geco e=kelontong

Garoba ; gerobak Gegerek ; ribut

Garoto ; ampas Gekgosok ; goyang

Garring ; sakit Gekno; guncang

Garrusuk ; gerus Gelang; gelang

Garu; aduk Gelek;gelitik

Garumbang; gaduh Gendong ; gelantung

Garumesa ; sibuk Genggo; goyah


Genggong;grinding Giti gelitik: punnatea ambangung = epanna,
kalau tak mau .bangun gelitiklah ketiaknya.
Geong;goyang
Goccang guncang;
Gentung; gantung
Gocok kocok; guncang: ==i antu kamtua,
Gesarak; usik-usik kocok kartu itu.
Gepeng; gepeng Gogo ;gogoranca gogo ranca; padi ladang.
Geppek;berkas Gogok undur-undur.
Genteng; semasih Gogosok; temper
Giang; giang Galokgorok; kejuju
Gibasak;gibas Golkar golkar; golongan karya; golongan
Giging;benci sekali karaeng.

Gikgilik; kikir Golok; bola;

Giling; putar Gommok; alat pelicin; pelumas:

Gilirik;gilir,aplos Gompo ;kumpulan

Gimbalak;domba Gong gong; gemberang: alll1unrung = =,


membunyikan gemberang.
Gimbarak;jejer
Gora; teriak;
Gimpe;erot
Gorobak ;gerobak.
Ginting;masih
Gorodi gurdi
Giok; gerak
Gorrak; rampok
Girik ulak; giling: anggirik marica mengulak
merica. Gosang; rambut tidak teratur, rambut
semrawut.
Giring genta; giring-giring genta: appasalcrai "
ia membunyikan genta. Gotong pikul: gOlong royol/g, gotong royong

Gisi; glZI Goyang goyang; dayung: na sapedana,


didayunglah
Gisirik giling; gilas;
Sepedanya
Gita; bantat: roti , roti bantat: = = iji 'nne
kanrea, nasi ini masih bantat. Gowa (nama ker~aan Makassar), sekarang,
Kabupaten Gowa.
Gowangang bengek; keputihan di rongga Gurindang gurindam; sajak dua baris
mulut karena infeksi.
Guru guru;
Gua gua; leang.
Gurung gurun; padang pasir
Guci guci: niak sekre = doekna, uangnya ada
satu guci. Gusuk kusut; semrawut: bannang gusuk,
benang kusut
Gudang gUdang: raukang akkanre, gudang
rotan terbakar. Gusung beting: anjo kappa/aka sorei ri =a,
kapa\ itu kandas di beting
Guling I kemudi: tepoki ==a, patah kemudi.
Gusuruk gempur; usir;
Guling II guling; gulir; geluncur: anggulimg-
guling, berguling-guling; ==i nallng ri
tobereka, berguling-guling turun ke jurang
H
Gulipasak lipas: annganre care-carenna, lipas
yang memakan kainnya
Ha; huruf akhir abjad Makassar.
Gumbera kerangga: nakokkokak ==, saya
digigit kerangga Hadang hadang; rintang.

Gumpuluk kumpul; Haderek hadir; ada: niak ngasemi = tau toana


anak sikolaya, sudah hadir semua orang
Gumuruk gabak;mendung; redup; gumuruki
tuamurid;
hari gabak; hari mendung.
Hadia hadiah; premi: bulang-bulangi
Guna imbal; upah
anggappa lima ntpiah, tiap-tiap bulan
Guncirang gagang kemudi: ikattemo mendapat hadiah lima rupiah.
antakgalaki =~a, andalah yang pegang gagang
Hak hak; kekuasaan: taena = =mlri anne apa-
kemudi (menjaga kemudi).
apaya, engkau tidak berhak atas barang ini.
Gundik gundik; perempuan yang tidak resmi
Hakdasak hadas; kotoran;
(isteri piaraan): siagangt = =na aklampa,
bersama-sama gundiknya pergi. Hakdisik hadis: pabattui = = na nakbita
Muhammad SAW, sampaikan hadis Nabi kita
Gurilla I gerilya; perang sembunyi-sembuyi
Muhammad SAW .
Gurilla II monyet besar; kera raksasa
Haking hakim: akjari = panngadelang
Gurinda gerinda; canai: batu =, batu canai; pakrasangangi, menjadi hakim pengadilan
akgurinda mencanai: ==i bassi, ia menggerinda negeri.
besi
Hakjak hajat; niat; maksud: apaare kulaeng =
na karetmga, apa gerangan hajat baginda
Hakji haji: naiki taunga anne, ia naik haji Himarak himar:ri butta Arab nipattekeki = =a,
tahun ini. di negeri Arab dibebani himar.

Halamang; halaman Hipotek hepotek; surat pernyataan berutang


Hotele;penginapan
Halang kendala; halang; rintang; alang:
halangang kendala; halangan; rintangan; Hukung hukum;
alangan; aral: punna lena niakjak battu, bila
Hurupuk aksara; huruf: pUf1l1a
tiada halangan saya datang.
anngassemmako = Arab. carakdekmako
Hallalak halaI: kanre-kanreang , makanan anngaji, bila engkau tahu huruf Arab engkau
sudah pintar mengaji
yang halal;

Hama hama: == annganre lamung-Iamung,


hama makan tanaman.
I
Hamarak hamar: = = nainung, hamar dia
rninum,
Handuk handuk: == napake akjeknek, handuk I. si (kata penunjuk orang): apaji na niareng
yang dia pakai mandi. tommamo ri taua i Kukang, maka dinamailah
juga oleh orang si Kukang. (kalau
Haramanika harmonika: anjo anak-anaka isambungkan pada kata ganti orang pertama
attuik =, anakanak itu meniup harmonika.
dan kedua, dalam Bahasa Indonesia tidak
Harang haram: sannging doek llakanre, semua diterjemahkan): i nakke, saya, ik"au, engkau,
uang haram dia makan; 2. di: na i lalang kammanami m?jo, maka di
dalam keadaan itu, i timhorok, di selatan, i
Haranak geranat: appassambilai ==,
iamelemparkangranat. timhorang, di selatan tetapi lebih .pendek, 3.
dia; (ia kata penunjuk orang): aklampa-i
Hare raya hari raya mange-mange amhoyai katallassanna, ia pergi
Harusuk patut; pantas; wajar ke mana-mana mencari penghidupannya, 4. itu
kata ganti petunjuk, biasa juga sebagai kata
Hatang hatam ganti persona); lekhaki limbak-limbakmi
Hawa I hawa; iklim. sikekdek, sudah itu reda-redalah hujan sedikit.

Hawa II isteri Nabi Adam. ia ia; dia: = memang todong angallei


bokbokku, memang dia mengambil bukuku;
Hera hijrah: taung 1414 heratahun
1414.Hijriah. iaji hanya (maka): == na niak ambengkoroki
kehoka, lanri lekoknamami, hanya (maka) ada
Herang; takjub
yang mencampuri yang putih, karena daunnya
Hiasang; Parahiasang saja;
Hikima hikmat: appilajarak
panngassengang==, belajar ilmu hikmat.
iaka tetapi, akan tetapi: mangemako == iatommi hanya: 'nne akkulle kugappa ri
teamamako sallo, pergilah engkau, tapi jangan lampangku, hanya inilah yang bisa saya dapat
lama; dalam perjalananku;

iakanneng (iakanneng, iakeng) sedangkan: = iatommi'lljo itu jugalah: wattua na niak battu
tau sibekrea uhmna l7ukamalleang, apaseng "', mae, pada waktu itu jugalah ia (ada) datang
sedang orang yang satu kepalanya kau takut, kemari; naia adapun: battunamo mange ri
apalagi ... ; empoang ri dallekanna belana adapun
setibanya ditempatnya di hadapan sahabat -
iamamo itu saja: == gaukang, itu saja sahabatnya; nalajla akan tetapi: wajiki ri
lakukan; iamami hanya (tidak ada yang lain): kambe rupa taua ampakniaki nikanya tangarak
natungga angeya allaling-lalingangi taua siagang pammile, akan tetapi wajib bagi kami
jeknek, tak ada lain yang dia kerjakan (hanya) yang dikatakan manusia mengadakan yang
pergi mengambilkan orang air; dinamakan pertimbangan dan pemilihan;
iami itulah: kere nikana bajik == nialle, yang naia sanik akan tetapi: == tanaassengapi
mana dikatakan baik maka itulah yang diambil; angkana rappo-rappo kayu apa 'nne, .akan
iami'njo itulah: == sabakna na lena battu, tetapi belum diketahui (bahwa) buah-buahan
itulah sebabnya maka ia tidak datang; apa ini.

iamitnne inilah: lontarak ampaknassai pau- iang jangan; semoga tidak terjadi: = =ku
pauanna i Kukang, inilah lontarak (kisah) yang mabassung,jangan aku menjadi busung.
menjelaskan cerita si Kukang; ibada ibadah (pengabdian kepada Allah).
iami 'ntu yaitu; ialah; itulah: sekre nicallanngi iballisik iblis: lann' sarrona napinawang erokna
ri pakrasanganna ==, biasai nigappa ... , satu = =, karena seringnya diikuti kemauan Iblis.
kejelekannya di kampungnya ialah biasanya di
dapat. .. ; ibeng paibeng (seorang laki-Iaki yang
mengiringi penari Ijoget).
lama itulah; itu sajalah: = = tllruki, itu sajalah
turuti (ikuti); ibu ibu: Camak ibu carnat.

iangaseng sekalian, semua: gauk salaya, ida idah; masa tunggu seratus hari bagi
tanangajai agamaya, semua perbuatan jahat, perempuan cerai.
tidak disukai agama;
iblis --> iballisik.
iapa barulah, nanti: na niak bajik punna
nibunoi, barulah (nanti) ada baiknya kalau ibeng --> ibeng.
dibunuh; ididi aduh (kata seru): ==
iareka atau: sala ia-ianamamo laniangkak- kodong,paccenabokkakku, aduh kasihan,
angkaka la nipisang-pisang, apa-apa saja yang pedisnya lukaku.
akan diangkat-angkat atau dipikul-pikul; idil fitri aidil fitri (hari raya 1 Syawal).
iek ya (pak; bu; atau tuan; kata penyapa): ilasak ikat: .==i gulinga, ikat (tambatkan)
ri sekrea kampong, ri 010 anne ..... , ya, di satu kayuh (kemudi) itu; panngilasak pengikat
kampung, waktu dahulu ini... kemudi. .' .

ihirang ihram; suci: pakeang pakaian yang illak ingin; hendak: niak anjo na ri kau, ada itu
dipakai ketika bersuci diri (ketika berziarah di dia inginkan dadpadamu; paillak buka; jadikan
Mekah). terbuka: =i matanna, buka matanya; millak
(kata dasar kedua dariillak) buka, melek;
ija masih:niak = ammantang inranna, masih ammillak terbuka mata, melek: = matanna,
ada tinggal utangnya. terbuka matanya.
ijak ancam; angijak mengancam akan ilorok air liur; iler: ammattiki ==na menitik air
memukul: inai =ko, siapa yang mengancam liurnya.
anda;
imang 1. iman: taenamo ri barambanna, tidak
ijakkang ancaman. ada lagi iman dalam dadanya, 2. dendam:
ijimak kesesuaian pendapat: amminawangi ri angimang, mendendam: kodi laua == ri
==na tu paranna tau, tidak baik (orang) mendendam
kepada sesama manusia, 3, imam: inai = = ri
ijiraelek-ijirailk Izrail (salah seorang di antara kamponga anne, siapa imam di kampung ini.
empat penghulu malaikat yang bertugas
mengirim maikul maut maut kepada orang inakke --> nakke.
yang akan mati. India India; negara India.
ikau kau .N ikkik gerak-gerik; indik kaindik-indik banyak tingkah: tau
lenggak~lenggok. memang antu, memang orang yang banyak
ikkirik getaran (gerak) pada bagian tubuh: tingkah itu.
naparek pammatei, getaran pada bagian tubuh indok indok: logo, indok logo.
dijadikan tanda pengenal; mikkirik (kata dasar
kedua dari ikkirik) bergetar; ammikkirik ingnk ingat; appa/ngak mengingatkan: inai ?,
bergetar : == biring-biring matangku, bergetar siapa mengingatkan dia?; pakaingak
pinggir mataku. peringatkan; paingakingatkan: ==ak punna
k1lkaluppai, ingatkan saya, kalau saya
i1ak anjak angilak-ilak gegabah; terlalu berani; lupa;pappakaingak peringatan; nipakaingak
tidak hati-hati: == duduko, engkau terlalu diperingati;
gegabah.
ingak-ingak ingat-ingat, hati-hati: ==ko ri
ilang ingin sekali; berahi akan: ==1 ri anjo lampanml, ingat-ingatJah (hati-hatilah) engkau
bainea, ia ingin sekali kepada perempuan itu; dalam perjalananmu.
sikailangi saling mengingini, cinta berahi :
bainenna, ia dengan isterinya saling mencintai. ingkong ekor: lakbuna =naanjo balaoa, panjang
sekali. ekor tikus itu, 2. ekor: angingkong
mengekor: tub == ri tau koasaya, selalu ak-inro-inro bermain baling-baling: inai 'njo
mengekor pada orang yang berkuasa (sebagai silakbusuk allo?; siapa main inro-inro
langau di ekor gajah (ungkapan). seharian ? pitiinro-fnroi tak menentu ke mana
dia berputar-putar;
injn masih: salah == kontu, masih salah
engkau itu. inruk .enau; aren: palapa == naparek rinring,
pelepah enau dibuat (dia buat) dinding.
injn masih:. mingka naparrangi akjappa
nasabak battumi sassanga na bella inja insak I imsak.
pakrasanganna, tetapi masih ditahan oJehnya
berjalan sebab sudah tibalah waktu malam dan insak II insaf
masih jauh kampungnya. intang intan: tdpporasaki ==a ri bawana,
injilik Injil; kitab perjanjian baru. berhambur intan dari mulutnya.

innn tiba-tiba: ==na cinikmami kapitang inti inti; sari; pati; saripati.
pabunoa siagang (jakna, tiba-tiba dilihatnya inung minum anginung minum: =ak jeknek
komandan algojo dengan' pasukannya. kaluku sumpaeng, saya minum air kelapa
inong-inong tanda-tanda: lena ==nna labauu. tadi;painung peminum: jai = anjo ri kamponga,
banyak peminum di kampung itu; inungang
inrallang (sejenis tumbuhan yang daunnya minuman: = terasak nainung, minuman keras
haruill biasa dipakai mengharumkan kain). dia mmum;

inrnng utang: 1. mangei akbayarak ==, iapergi inung-inungang minuman: Jal = nibalukang ri
membayar utang, 2. pinjam: anginrang tokoa, banyak minuman dijual di toko.
meminjam, inai = doek, . . . slapa memmJam
uang; . . appinrang memberi pinjam: teako io ya; ia (pengakuan): = bajikmi, ya, baiklah;
sarro = Jangan senng meminjamkan; angioi mengiakan: inai = anjo panggaukanga?,
pappinrang piutang: jai na ri talla, banyak slapa mengiakan (nengakui) perbuatan itu ?;
piutangnya pada orang (lain); kainrang, paio ajal: narapikmi = na, sudah sampailah
keutangan, berutarig . ajalnya.

inro putar pinro(kata dasar kedua daripada iok-> iek


inro); berputar; amminro berputar: teaf iong ion; atom yang bermuatan listrik.
gasinna, tidak mauberputar gasmgnya; painro
putar Gadikan berputar): ta naassengai na == iparak ipar (saudara isteri kita atau isteri/suami
gasilna, tidak tahu dia putar gasingnya; saudara kita).
sinroang berputar (berkeliling) bersama: kere
ipik impit; jepit . naipik diimpit (dijepit)
mae sanggennu .= =, sampai di mana kamu
oleh .... , limangku = pakkekbuk, tangan saya -
berkeliling (berputar) bersama;
dijepit oJeh pintu.
inro:"'inro baling-baling: == naparekangi
andikna, baling-baling dia buatkan adiknya;
ipok ipuh (semacam pohon yang mengandung ising izin, keluasan(dari bahasa Arab),
racun). Antiaris Toxicaria. N"'-. ipong ipon
(kemenangan telak pada permainan judo). isitihara (dari bahasa Arab) istikharah; mohon
k,...,..v irada iradat (kehendak Tuhan) . ... ~ berkat, petun- juk, dan kebaikan kepada
Irak Irak (suatu negara di Timur Tengah). "'A Tuhan: semhayang ==, shalat istikharah.
irang I idam (keinginan makan yang masam- isitinja istinja: mencuci pantat atau kemaluan
masamdan sebagainya). *..#-. ~" irang II Iran sesudah buang air: parallui Ilipakabc!jik
( negara tetangga Ikra ). nikanaya ==, perlu diperbaiki (diperhatikan
irik embus; tiup: irikko anging bertiuplah dengan sungguh-sungguh) istinja itu.
angina mirik(katadasar kedua daripada irik) isok -->isok.
bertiup, berembus; ammidk bertiup: ta
kupakheangako nairik anging =, tidak saya isseng tahu. angissengtahu; mengetahui: inai
luaskan engkau ditiup angin berembus; nairik == akmancak?, siapa tahu main pencak?;
ditiup oleh angin: dingingi dongkokku == paissengang beritahukan: = i batenu al?jama,
anging, dingin belakangku ditiup (oleh) angin. beri tahukan dia caramu bekerja;
pallgissengallg pengetahuan; ilmu: anmmtuk
iruk imp; himp anngiruk menghimp; mengisap memangko = ri wallunu gassing il!ja, menuntut
(air atau bend a cair yang lain): =jeknek}lIkuk, memangJah engkau
saya menghimp air ikan (rebus).
ilmu, semasa ellgkau masih sehat (kuat)
Isa I Isya (satu) di antara lima waktu
sembahyang, mulai lepas Magrib sampai isuk lsap. angisuk mengisap: inai "?jo =
waktu subuh: assamhayang bersembahyang kaluruk? siapa itu mengisap rokok?; naisuk
Isya (malam). diisap: kaluruk san'uk= bapakna rokok keras
(rasanya) diisap oleh ayahnya.
Isa II Nabi Isa.

lsarak 1. kayu bulat panjang penggilas tanah


biasa ditarik oleh kerb au di kebun; 2.
pergaulan suami isteri (dari bahasa Arab); 3.
isyarat; tanda (segala sesuatu yang dipakai J
sebagai tanda); Gtlgisarakkang
mengisyaratkan: anakna = mae ri nakke,
anaknya mengisyaratkan itu kepada saya. ja kebetulan (betul): lanri siampik-ampikna
ton = = kuburukna sikalabini, sebab kebetulan
isibak ketentuan; kesungguhan (dari bahasa berdekatanjuga kuburnya suami isteri.
Arab).
jabak jabak tangang, jabat tangan
lsilang Islam; agama yang diajarkan oleh Nabi
Muhammad SAW. simaelek Ismail: nakhi = = jabatang jabatan; pekerja'an; tugas.
nabi Ismail.
jabatangeng ->jamataeng.
jabe (karakter, sifat seseorang yang tampaknya kam/nang gassing, Muhammad Ali barangkali
gembira dan suka memperlihatkan tingkah petinju yang paling kuat;
(gaya) yang menyenangkan) ; genit, manja:
antu I Mina tau 1010 = =, memang si Mina itu sijaguruk bertinju (saling meninju):
memang genit (manja); akjabe-jabe bermanja- nasaurukak / Jumak =, saya kalah bertinju
manja: punna niagangi appau I Sunggu biqsai olehsi Jumak.
=, kalau si Sunggu diajak bicara, biasa ia jahelek jahi1;buruk tingkah laku.
bermanja-manja.
jai banyak: akkalinlbuko ka = lamuk,
jabibi kismis; zahib (rozyn), sebangsa buah berselimutlah engkau sebab banyak nyamuk;
anggur yang kering: anjo rotia nisarei= =, roti tau ==, orang banyak; majai banyak:
itu diberi kismis. dnjokaraenga. karaeng lompo luarak parentdna
jadawalak jadwal:appareki == pappilajarang, == joakan, rajaitu, raja agung luas kerajaannya
ia membuat dan banyak prajuritnya; appakajai
memperbanyak: teako lanre = passidakka,
jadwal pelajaran. jangan kau bosan memperbanyak sedekah;
sanjai sebanyak: sijuta nikanaya simaliung,
jadi jadi. sejuata sama banyak dengan yangdikatakan
jaga 1. jaga: silekba-lekbasakko ==, kamu semiliun;
berganti-ganti jaiang lebih banyak: kere=~ sisakbu iireka
jaga; 2. pesta; kenduri: inai = bulang ri ala?, si/assa, manayang lebih banyak, seribu atau
siapa berpesta bulan lalu?; akjaga 1. menjaga; selaksa?;
mengawal;. mengawas: inat == pangempang . jaiangang lebih banyak lagi: i Nenijai
anrinni?, siapa yang menjaga (mengawas) janganna.l Mina
empang di sini?; 2. berpesta: inai'= = suarak
kamma?,' siapa yang berpesta begitu ramai?; jaiang, mingka I Muna = ,si Neni banyak
pajaga penjaga; pengawal: == pakkekbuk anjo ayamnya, si Mina lebih banyak, tetapi si Muna
kutaeng,penjaga pintu itu gerangan; lebih banyak lagi;

jagai awasi: = kalengnu ri gauk kodia, awasi jaina banyaknya: siapa. = pokok kaluku i
dirimu dari perbuatan jahat. . lalang ri kokollllll?, berapa banyaknya pohon
kelapa di dalam kebunmu?
jago jago; kampiun; calon utama.
jaik jahit: baju iekhak = kuhalli, baju yang
jaguruk tinju: ==i punna teat nisuro, tinju dia sudah (selesai) dijahit saya beli; pajaik tukang
kalau tidak mau disuruh; anjaguruk meninju: jahit: sarmak jailla =ri kotaya, banyak sekali
ina; kaminang gassing = =?, siapa yang palirig tukang jahit di kota.
kuat meninju; parljaguruktinju: kammaminjo
kananna, nanaayoang ==na, demikian k:itanya jaikang jahitan: lliak = parallula kupalekbak
sambll mengacungkantinjunya; pajaguruk anne alioa, ada jahitan sangat perlu sayas
peninju; petinju: Muhammad Ali kapang == elesaikan har! ini.
jaja nama suatu keris (sekarang tidak lagi j akjakang semacamsesajen pada waktu
dipakai). diadakanupacara

jajak .-.> tanrak. potong rambut.

jajarak jakjalak J. nama sejenis ikan:jukuk = kuballi ri


pasaraka,
jajarang atau jajareng bagian rumah tempat
orang duduk bersama. ikan jakjalak saya beJi'di pasar; 2.
tekan; telekan:
jak L zat; ada: = ""'na Alia Taala takkullei
nipappi/ajari, zat Allah tidak dapat dipelajari; akjakjalak bertelekan:= = siwaliakri kaderaya,
2. (daii ja + ak) betul saya: mange == saya
antusallangpunna niak saweku, betul saya
pergi nanti kalau ada kesempatanku. bertelekan sebelah tangan pada kursi;

tassijaka-jaka sibuk; giat: = = tommJ jakja(l)lang tekankan: = bajiki nClllng sol/anna


angalleangi' rappo-rappo kayu. toananna, sibuk na
jugalah mengambilkan buah-buahan (untuk) makmasak, tekankan baik-baik ke
tamunykbak jebak (sejenis sangkar burung) bawah supaya padat.
biasa dipakai sebagai· alat untuk menjebak
atau menangkap burung sejenis dengan jakkak 1. zakat: teako takkalupai ampasuluki
yang ..ada di dalam sangkar tersebut (sangkar == barang-
perallgkap), biasa juga dinamai kurungan
. barannu, jangan engkau lupa
jakbak apparekakkurungang = ,saya membuat
mengeluarkanzakat
sangkar jebak.
hartamu;2. jengkal;
jakdalak jahat: tena tali = anne ri kamponga,
tidak ada orang jahat di kampung ini; sijakkak sejengkal: lakbuangi = sulepeml na
sulepeku, lebih
kajakdallang kenakalan: inai anjo
apparek = ?, siapayang panjang sejengkal ikat pinggangku; 3.
buah (biasanya
membuat kenakalan (kejahatan) itu?
kemiri) yang berbiji tiga: langkaraki na
jakek jaket; baju luar.
niak sapiri =
jakja panggil: inai nu==mange anjama?, siapa
nigappa, jarang ada kemiri berbiji tiga
engkau
didapat (ditemui).
panggil bekerja?;
jakkalak tangkap: punna na asseng karaenga
jakjak tegak: == dudui anne bentenga, tiang ini gaukku
terlalu tegak
maknassa nasuro = =ku, kalau raja tahu Bella.
perbuatanku
jalak jaJak (sejenis·burung): niak nikana ==
pasti disuruh tangkap aku; tedong"niak

anjakkalak menangkap: = [au akjallok ri todong nikana = bu/aeng, adadinamai


pasaraka, dia jalak kerbau

menangkap orang mengamuk di pasar; ada pula dinamai jalak emas.

nijakkalak ditangkap:nacinikku == nalumpaki jalakjak jala-jala, anyam;


tommami
nijakjalak dijala-jala, dianyam;
anjo laua na-nakokkok, ketika aku tontongang = = napalce
dilihat ditangkap
ballakna, jendela dijala-jala (berkisi)
diloncatilah juga orang itu lalu digigit; dipakai di

pajakkalak penangkap: teako rumahnya.


anngarruki = tau 'njo,jangan
jalampak (semacam kerai, ja\inan bilah bambu
menangis, penangkap orang itu. atau rotan

jakkarak -> palagesang. yang diletakkan di atas bumbungan


rumah atau rumah-
jakkolok ->jakkaJak.
rumah di perahu sebagai pelindung
jakek jaket angin).
jakmerek basah (untuk pakaian): taena kubasa, jalang jalan: lena =,ticfak ada ja!a
mingka
jalangarak (sejenis burung kecil putih
= =mak, saya tidak 'basah, tetapi warnanya) .
pakaian saya sudah
jaleko (sejenis kulit kerang).
basah.
jalengarak melihat kiri-kanan dengan
jala jala: = doang nasirak bapakku, jaJa udang keheranan
disirat .
jaUk tikar rotan;bidai: = kuballi sibakkarang,
oleh bapak saya; tikar rotan
anjala menjala: jai tau = = jukuk ri saya be~ selembar. .
pa(1gempanna Daeng
jaling jalin; ikat;
Bella, banyak orangmenjala ikan di
empang Daeng
alyaling'menjalin: inai'njo daserek?, jallok ~rnuk: najalloki sarenlla dia rnengutuk
siapa itu menjalin nasibnya

bilah lantai?; akjallok rnengarnuk: tall pongorok , orang gila


rnengarnuk.
nijaling dijalin: ballakna Daeng Beta ammakei
daserek = jalopok -lunglai; lernah;

kawak, rumahnya Daeng Beta memakai takjalopok (dalarn keadaan tergeletak tak
lantai bilah berdaya).

dijalin kawat; panjaling penjalin: jalumak gelemat atau gelurnat: kayu apa
raukang kZlparek = , rotansaya buat nuparek

penjalin. kayuapa engkau buat gelurnat?,

jalla sangat stika; kangen; rindu: tau sikajallai, jama I. kerja: nanajama pole =(n)na kamma
orang rilekbaka,

saling mencinta rnaka dikerjakanlah kernbali


pekerjaannya seperti yang
jallak tekan turun; tolak ke bawah;
sudah-sudah; 2 .. jarnah; sentuh; raba:
takjallak tertekan turun; tertolak ke bawah; =i =i limanna,
naung
rabalah tangannya;
oloang biseanga, tertekan turun haluan
perahu. anjama bekerja: mangel = tana siagang
anahza, ia pergi
jailing kerling; jeling: punna erokko angissengi
bekerja sawah bersarna anaknya;
bellamami, kalau kau ingin rnengenal
dia kerling saja najama dikerjakan: lla = =mi pol? jamanna
kamma ri
dari jauh;
lekbaka, rnaka dikerjakanlah kembali
jalling rnengerling; rnenjeling: anjo tau loloa = pekerjaannya
=i nampa
seperti yang sudah-sudah;
aklampa, gadis itu rnengerlinglalu
pergi; sipanjamang sarna-sarna bekerja pada
satu ternpat: inai
nija/ling dijeling; diperhatikan: ku==
kUl1itoak, supaya aku 17uagang == anjo ri kantoroka?,
dengan siapa engkau
dijeling, dijenguk.
sarna-sarna bekerja di kantor itu?;
jama-jamaang pekerjaan: rua tallu ==na jarnbang I. jamban; bagian rumah Makassar
asseng, dua tiga (rumah .

pekerjaan dia tahu; panggung) yang digunakan sebagai


tempat meneuei
jama-jamaang mate pekerjaan tidak ada
gunanya; pajama- atau buang air keeiI (kadang-kadang
juga air besar):
jama,pegawai: niakmituang dottorok siagang
==na, daserek == narauk bapakna, bilahlantai
untuk jamban
sudah ada tuan dokter dengan
pegawainya. diraut oleh bapaknya; 2. kotoran teaf
assuluk = =ku,
jamak 1. jabat; pegang: = tan gang
pegangtangan. tidak mau keluar berakku;

jamak II berjarnaah; jarnak: assambayang akjambang berak; buang air besar: i lalangko ri
jamak, kakusuka

sembahyang berjamaah = ,engkau berak di dalam kakus;

jarnalak nakal: =na mUo anaka, nakal sekali pakjambangang kakus; tempat buang
anak itu. air besar: anne ri

jarnarrok zamrud: paramata nabalukang anjo kamponga lena = attantu, di kampung


taua, ini tidak ada

permata zamrud dijual oIeh orang itu. tempat buang air besar tertentu.

jamataeng jabat tangan; jambatang jembatan: anne kamma jai =


nipakabajiki,
akjamataeng berjabat tangan. = =ak siagang i
Ali ri sekarang banyak jembatan diperbaiki.

wattungku sibuntuluk, saya berjabat jambo jumbai;


tangandengan si
jumbai-jumbai; rumbai-rumbai: taipa ==,
Ali pada waktu sayabertemu. sejenis mangga.

jarnbak jumbai; jambu jambu: = jeknek kuballi ri pasaraka,


jambu air saya beli di pasar.
takjambak terjumbai: ==i ukna, terjumbai
rambutnya. jamek

jambalak sumbat: sai botoloka,coba sumbat jamek-jamek (selaput yang menyalut ginjal).
botol itu.
jammak adu; lapor; jampi I semacam warna bulukuda (kuning
muda):jarang
akjammak mengadu: anjo anaka ==i ri
ammakna, anak itu = = nomorok sekre sumpaeng, kuda
jampi nomor satu
mengadu kepada ibunya;
tadi .
ampakjammakang mengadukan: i
Nurung ==ak ri pulisia, jampi II tekan; pencet; P!jit.

si Nurung mengadukan saya kepada jandela jendela: = kaca napake ball alma,
polisi; jendela kaca

nipajammakang diadukan: parallui = dipakai rumahnya. , ,


anjo tau salaya ri
jang jam, J, perkakas untuk mengukur waktu:
pammarenla, perlu orang jahat itu l1iak== ri
diadukan kepada
kantorokna, ada jam di kantornya; 2.
pemerintah. waktu yang

jammang zaman; masa: = . riolosisalai siagang lamanya enam puluh menit: tujuh ==
= anne najappainampa

kamma kammaya, zaman dahulu battl!, tujuh jam dia jalani baru tiba.
berbeda dengan zaman
jangang ayam: am'ong = akkotek, induk ayam
sekarang. berkotek.

jammeng mati;. meninggal duma: = =ak la, jangang-jangangburung:anjakka/ald =iAli,


sungguh aku siAli menang-kap burung.

(akan) mati. janggi raksasa .

jampang peduli; perhatikan; janggok janggut: lakbui ==na,


panjangjanggutnya; bunga
jampangi pedulikan: teamako =ak, tak usah
engkau = =, seIliacam bunga;

pedulikan saya. akjanggokberjanggut: == tongi


bembeku, berjanggut juga
jampe hujan; air: = lukmuk naalle (jeknek
takba), air kambing saya.

tawar dia ambiJ; = kakdorok (jeknek jangka I sisir: == kutu, naballi ammakku,
cekla), air asin. sisirkutu dibeli "
oleh ibuku;== tannung naparek Daeng pakjannang (sejenis lampu, bahannya
Beta, sisir dari barang yang

tenun di buat Daeng Beta; berlemaklberminyak).

akjangka bersisir: inat == sumpaeng?, jannang l. nyenyak: ==i tinrona, nyenyak


siapa bersisir tadi? tidumya; 2.

jangkang sibu\<: tassijangkang-jangkang, pengawas, kepala: = pangempang,


terlalu sibuk, pengawas

tergopoh-gopoh; ==i kajai toananna, empang; nitannangi =, dilantik dia


sibuk sekali sebagai' kepala

karena banyak tamunya . ... A;' jangki . kampung; .3. tenang; tetap: paka
pao jangki (nama jerus mangga). pakmatkna,

janjabila (nama suatu sumber minuman dan tenangkan hatinya.


surga).
Japang Jepang; Nippon.
janjang pandang; tatap; lihat: = tarrusuki,
pandang terns japing (semacam kerang).

(baik-baik) dia; jappa 1. langkah: patampulo = lakbuna, empat


puluh
sijarljang berpandangan: sal/oi ==, lama dia
berpandangan. langkah panjangnya; 2. jalan;

janji janji: apa = = {ng)ku ri kau?, apajanji akjappa berjalan: tena tau kucini ==i
saya padamu?; rate ballak, tak ada

akjanji berjanji: punna = taUG paral/ui orang saya lihat berjalan di atas rumah;
nipakrupa, kalau makjappa ber1alan: na = =mo naik ri
orang berjanji perlu (hams) dibuktikan; ballakna hakinga, maka

pasijanjiang perjanjian: narapikmi anne berjalanlah masuk kerumah ahli hukum


= ta, kini telah itu;

tiba saatnya perjanjian kita. appajappa menjalankan: inai 'njo (JIO


mangilak-ilak
janna lemak:jatna =naanjojukuk kutunua,
banyak sekali kamma, siapa itu menjalankan mobil
begitu hebat~
lemaknya ikan yang saya bakar itu;
pajappa bangkeng pejalan kaki: punna
karueng aklam-
paiseng ==, kcilau sore pergi lagi pengernbala kuda rnelihatnya;
berjalan-jaJan.
akjarang berkuda: =' =ak mange ri
jappok busuk; hancut: taipa == =ammattullg, pasaraka, saya berkuda
mangga busuk
pergi ke pasar;
jatuh;
jarang-jarang kuda-kuda: palapa unti naparek
akjappok menjadiblisuk (hanour}~==ak ala =, pelepah
takamma,saya
pisang dia ouat kuda-kuda; = tanataba
meniagi tmsuk (hancur) kalau tida~ bakbalak,
demikian.
kuda yang tidak kena pukulan
JapPQng Jepang: ri lokoa niak bannang (kiasannya dikatakan
bulaeng = =, di
kepada orang yang tahu rnelaksanakan
toko ada benang mas Jepang. tugasnya

jappu-kajappul tahu benar; mengerti sungguh- walaupun tidak diperintah).


sungguh;
jarang II jarang; tidak biasa.
pijappui -pengertian,. pengenalan,
mengerti: ==i karaennu jarappa (namau~t~kk.erbau yang mernpunyai
tanduk lurus).
kenali benar Tuhanmu.
Jan 1. jadi: = =mo sibakji-bakji para ia,jadilah
jappuk jemput: apa llli = =ribakuka?, apa kau berkeJahi
jemput di
sesarnanya; 2. turunan, anak cucu: =
bakul?; .. . . sejemput: == ji biralle tau panrita,
kuboboangi jangangku,
tururian ce'fidekiawan; 3. anak: naimo
. JJanyasejemput jagung saya berikan tatak-
(makanan) kepada
kallasak atennCl, siapaiahanak
ayamku. tidakberd~b~~~hatinya;

jarak jarak: siapajarakna, berapajaraknya .. akjari jadi, rnenjadi: fla ==mo tianang
puttiri Sakandamaya,
Jarambak sejenis jendela;. tingkap.
maka jadilahharnil putri Sakandarnaya;
jarang I kuda: na anjo wattua niak todong rua
pakalawaki manjari rnenjadi: == 5-allang asea, padi
nanti menjadi;
anciniki, dan pada waktu itu ada dua
orang
panjarijadikan, buktikan: = eroknu, rahasia.
buktikan kemauanrnu;
jarrok cekik; kajarrokang tercekik: inai 'n)o
nipalqari dijadikan: i Mallannasi = hembe kallonna, siapa
=juru tulisik ri karaeng,
punya kambing teccekik lehernya;
si Mallannasi dijadikan juru tulis oleh
raja . )arrok cekik: = = kallol7na, cekik
lehernya.
jaring (sernacam salut yang terbuat'dari bilah
bambu atau jarumak jerumat; tisik: inai lipak nu . =?, siapa
punya
pinang yang dijalin).
sarung engkau jerumat (tisik)?
jarra jera: taena na == ri pattunriJnna i Anu,
belumjera ia jarung . jarum:taccinikamak hulo = ,saya tidak
melihat
dipukul oleh si Anu.
Iagi Iubangjarum; = naboya na
jarrak jarak (sejenis tumbuhan): minnyak = pangkuluk tappelak,
kuballi,
jarum dicari.lalu kapak hHang.
minyak jarak saya beli.
jasak jas; baju jas.
jarrek 1. kukuh; kuat; teguh; erat: takgalak =i,
pegang jassa jaksa: pappala/ma luang =iami 'ntu
nihukkungi
erat-erat; sikkok ==, ikat erat; anne
kayua =i, kayu allima taung, permintaan (tuntutan)
tuanjaksa
ini kuat; 2. akrab: sol/anna katambang
==na ialah ia dihukum lim.a belas tahun.

passarikhallanganna, supaya bertambah jassi injeksi.


akrab jatapparang kependekan dari Aja-tapparang,
persahabatannya. yaitu satuan

jarreki mengukuhkan: mangei = kana, ia pergi daerah di Sulawesi Selatan yang


meliputi: Sidenreng,
mengukuhkan kata (pembicaraan);
. Sawito, Suppa, Alitta dan Rappang.
majrrek kuat menyimpan, memegang:
= =i ri kana tojeng jata jatah; bagaian yang telah ditentukan ..

siagang rahasia, ia kuat memegang. jati jati (sejenis pohon): naparek papang, jati
kata ben~r _dan dia buat
(menjadi) papan .. pakj(!ko bajak: dodomi tedongku
akbesok==, sudah lelah
jekjek bilis (sejenis penyakit mata, mata mera~
dan berair). (payah) kerbau saya menarik
(menghe1a) bajak.
jekkong curang: ~=i cmjopabaluka, curang(dia)
penjual jempang 1. tutup: =i sokbolokna anjo biseanga,
tutuplah
itu; kajekkongang kecurangan:
ammumbami Anu, sudah lubang perahu itu; 2. badung (semaeam
alat biasa
ketahuan (terbongkar) kecurangan si
Anu.. terbuatdari perak, khusus dipakai
sebagai penutup
jeknekair: immgkualle,air minum saya ambil;
=cekla kemaluan anak perempuan yang masih
keei!): iMina
nakalimokmolVk, air asin dia kumur-
kumur; uring, ammakei = = ri cakdi-cakdina, si Mina
memakai
bubur kacang; ==doek, bunga uang;
badung pada masa kecilnya;
akjeknek I. mandi: kaml11a dinginna
punna ==kik, seperti akjempangmembendung:jai tau mange
binanga; banyak
dinginnnya kalau kitamandi; .= =
songok, mandi orang pergi membendung sungai;

keringat; emandikan: bapakku meiyak, pakjempang penutup' papang naparek


bapaksayamemandikan == jeknek, papan dia

mayai;. nijeknek dirnandikan: silalonna buat penutup air.


lekbak = = ri aml11alma, baru .
jepek 1. lunak; lembek: = duduo kanrena,
saja selesai dimandikan oleh iburiya; 2. terlalu lembek
berbunga:-==
nasinya; 2. bubur: erokak annganre ==,
doek,. wang berbunga .. saya mau

jeko bengkok;belo~: ageing . makan bubur;

== niolo,jaJanan- belok (bel ok- patqepekang periuk: tempatmembuat


bubur: = nainrang
belok) dilalui; balabasak ~== naballi
andi!mu, belebas: ammaklla, periuk tempat membuat
bubur dipinjam oleh
eli adikmu;
ibunya; jikjilik l. ingin, rindu akan:iamj'llnenikana ==
lasi/atei,
jepek sura bubur asyura: == = napalh,,.i
banngia, bubur asyura inilah yang dikatakan rindu yang tidak
layu (tidak
dia masak tad! malam.
tertahan tidak berhenti); 2. celup;
jerak kubur: maflgemi ri ==na anronna
manggena, pergi paji/<jilik celupkan: ==i nall11g ripeoka,
celupkandia ke
ia dikubur ibu bapaknya;
dalarn lumpur.
pakjerakkang pekuburan: = lampo
kualo ri banngia, jikkik sambar; arnbil; angkut: na . =mi
balangkoak
pekuburan besar saya lalui tadi malam.
jangangku, disambarlah ayamku oleh burung
jere huyung. elang.
jessi injeksi; suntik. jikkirik zikir: tuang Kali emgalle . =, tuan Kali
ji 1. betul (penegasan): nidk =,.i baiiakna, mengambil
betu} ada dirumahnya; 2. hanya; masih: erokna (memba wakan,melagukan) zikir ..
= pole appalak
jilik jilid: = makaruaya nibaca ri sikolaku, jilid
annginrang, hanya masih mau lagi yang
meminta pinjam.
kedua dibaca di sekoJahku;
jibaku nekat bunuh diri.
nijilik dijilid: lekhakmi = hokhokku,sudah jilid
jijirik jejer; bans; deret: tamaka-makai bajikna bukuku.
= lamung-
jimak jimat, azimat: == palagesang,
lam1l17na, bukan main indahnya jejer (semacamjimat yang
tanaman-
terbuat dari kertas bertuliskan kata-kata
tanamannya; = pammempoang Arab,
natannang, jejer
terbungkus dengan kain putih,biasa
tempat duduk dipasang; diikatkan pada
akpjirik berbanjar;berjejer: :== lengan anak kedl).
mangeko ri sakri, kamu
jina zina; sundal: gauk = nagaukang, perbuatan
berjejer ke samping. zina dia
jik jip: 010 == mobil jip. lakukan.
jinak musang: == anjakkalakjangang, (dia) sarungmu supayajangan basah;
musangmenangkap
pakajinjing junjung tinggi; tinggikan: =
ayam; iami 'nne pau-paunna = sikekdek, tinggi- _
akjanggoka, inilah
kan (dia) sedikit.
kisah musang berjanggut;
jintang jintan: kebok kuboya, jintan putih saya
majinak mendesak, merundung (kasih cari; = =
mesra): anne enrungku
iekleng naboneangi kanrejawana, jintan
pilak = mami, rinduku (hasratku) ini hitam ditaruh
semakin
pada kuenya. .
mendesak (merundung) juga.
Jipang nama sebuah kampung di Takalar.
jing Ijin: niak tau akbela-bela ==, ada orang
bersahabat jirik goyang; lempar; takjirik tergoyang;
terlempar: sikekdekmi ku = = naung ri
denganjin.
solonga, hampir saya tergoyang
jing IIjin: (hurufke lima abjad Arab) . (terlempar, terdorong)

jing IIIjin(celanajin). turun ke selokan.

jingarak .-> dinarak. joak pasukan: battumi kapiteng pabunoa


siagang ==na,
j ingkak -> cimpak.
datanglah komandan jagal beserta
jingkirik jengkerik: sannging sakra== pasukannya.
nilanngerek punna
jogek joget; pajogek pemainjoget: suaraki tau
banngimo, bunyi jeng"kerik melulu accinik-cinika ==, ramai
kedengaran kalau
orang yang menonton pemain joget.
sudah malam.
joja sibuk; bersiap untuk suatu pesta, a:tau
jinisik jenis: naia olok-olokajai ==na, (adapun) perjalanan atau
binatang
perang: tenamo= = anjorenganna ri
itu banyakjenisnya;jukukajai ==na, lvattllnaerok
ikan itubanyak
aklampa, tak ada lagi sibuk di atasnya
jenisnya. (sangat sibuk)
jinjing junjung; tinggi: ==i lipaknu na tea basa, pada waktu ia hendak berangkat;
junjung
kajojang keonaran: appaul17ba ==, jokjokang tunjukkan: = ak ballaknu, tunjukkan
menimbulkan keonaran. saya

jok jok; tempat duduk berlapis kasur. rumahmu.

jokjok tunjuk: basa == kupake, bahasa tunjuk jokjolok (ceret yang melekat pada teko
(bahasa (=jokjolang):lakbui

isyarat) saya pakai; ==na arljo cereka, panjang ceretnya


teko itu.
Jokjok menunjuk: limanlla = =, tangannya
menunjuk; jokkok berhenti (tidak terus); istirahat: = bela
tattokroi
nijokjokdituduh: ia = = aklllkkak, ia dituduh
mencuri; bangkenna, berhenti dulu ternan kakiku
tertumbu~,
najokjok ditunjuk oleh: taena maraeng = = taua
pas- jole akjole-jole lalu-Ialang.

sangalinna i Ma//annasi, tidak ada lain jolok sejenis cernt yang tidak melekat pada
ditunjuk orang cerak: ammakeko

kecuali si Mailannasi; = = punna appalembako minnyak,


pakailah cerat kalau
najokjokang ditunjukkan olehnya: ku =
= panngagaang engkau memindahkan minyak (ke
tempat lain).
nipaJlggappaia katallasang, aku
ditunjukkan jalan jombe rumbai;

untuk mendapatkankehidupan; jombe-jombe rumbai-rumbai.

parljojok penunjuk: takkang naparek = =, jonga . rusa: == laki kugappa sumpaeng,


tongkat diajadikan rusajantan saya

penunjuk; 2. telunjuk: akbokkaki = dapat tadi;


=na, luka te-
akjonga berburu rusa: silalonna battu ==
lunjuknya; bapakku, baru s£tia

pappijokjok petunjuk: anggappai == battu ri datang bapakku d'ari berburu rusa;


anrong
pajonga pemburu rusa: niak = anngerang
gurunna, ia mendapat petunjuk dari tadok, niak
gurunya;
todong = anngerang bakdilik, ada
pemburu rusa
membawa jerat, juga pemburu rusa kacinikang, tujuh gumpal awan putih
membawa bedil. kelihatan;

jonggolang (semacam kapaJ atau perahu). tassijopok-jopok setumpuk-tumpuk: romang =


= kUlaloi,
jongkak langkah panjang(kemuka): ==
niparekpakbakuk, hutan setumpuk-tumpuk saya lalui.

langkahpanjang dipakai sebagai jorek disitu: jorek ri ballak disitu di rumah. . .


pengukur.
jorik garis; gores, coret:sarei .=i rawanganna
jongki (rumah yangmempunyai serambi anjo kana
belakangdapur):
nuukirika, ben gans di bawah kata yang
tanasakringamo nibangka = =na kau tulis itu;
ballakna, tidak
akjorik menggores: carakdekmi andikku, sudah
dirasaya serambi belakang rumahnya pandai
dibongkar.
menggores adikku; 2. bergaris-garis:
jongosok pembantu; bujang: tnai arenna anjo karattasak = = ni-
baltua
pqngukiri ri sikolaya, kertas bergaris-
sumpaeng, siapa namapembantu yang garis dipakai
datang tadi.
menulis di sekolah;
jonjo (semacam cerek yang terbuat dari
tempurung kelapa nijorik digaris; ditulis: niak antu patturiolocing
==, ada itu
dengan sebuah bambu sebagai ceratnya
bersama sebuah silsilah dituljs. (digaris);

pegangan). Jorikaundang-undang (kiasan): anne hicaraya


niaki ri = ,
takjonjo tertonjol; teranjur: kayu apa anjo
assuluk ri bicara (hal) ini ada dalarn undang-
undang;
tontonganga?, kayu apa itu tertonjol
kelitar dijendela? jorik passanggaenga tapal batas: taenapa
nanaloloi = =, ia
jonjongang corong: lakbui ==na, panjang
corongnya .. belurn rneliwati tapal batas.

jopok tumpuk; gumpal: luju ~ rammang kebok jorok 1. (singkatan dari lohorok); lohor:
hulaeng = ku-
taeng anjo, ernas Johor rupanya itu; 2. kita gerangan;
anjur, terlanjur
nijulu di'miliki bersarna: manggeji ==, hanya
(terliwat): teako = dudu, jangan engkau ayah dirniliki
terlanjur
bersama: sekreaji ta= =, hanya yang
(terliwat). satu tidak dimiliki

jujung junjung; anjujung rnenjunjung: Hajj bersama;


Patomhongi lamange =i
julu atia yang sehati; yang seia sekata (nama
koranga, Haji Patornbongi akan pergi kelompok pe-
penjunjung
nyanyi, juga nama nyanyian, biasa juga
Quran. dikatakan

jukjuk (sejenis sumbu besar yang terbuat dari kepada sekelompok orang
kain, lalu yangbersahabat karib:

dibakar ujungnya): iami 'njo assulukmi selig =, tampillagi kelompok


pammempoang ==lompo, yang sehati .

inilah ternpat duduk sumbu besar, jumadelek lumadil (nama bulan Arab);
untuk rnengusir setan. aherak,JumadiI

jukuk ikan: ammalliko == siagang hera.<;ak, Akhir; = awalak Jumadil Awa1.


beli ikan dan
Jumak 1. Jumat (nama hari): allo =kubattu,
beras (olehrnu). hari Jumat

jule canggung; disharmoni; kurangselaras: saya datang; 2.jllmat (tujuh hari):


==ko kucinik inakke niakmi rna

ammake kaca mala, (kurang harrnonis) tasicil/ik jeknek bukkulengku, sudah


engkau saya dOa jumat

lihat (kalau) mernakai kaca mata. kulitku tidak bersentuhan air;

Juli Juli; bulan ketujuh. akjwl1ak (bersembahyangJumat): la


mallgeak = sinampek,
julu sarna (se-): parallukik antulungi =
hangsata, perlu sayaakanpergi bersembahyangJum'at
sebentar.
kita meno\ong sebangsa kita;
jumalla jumlah: allei =llCl, ambil (jtu)
akjulu sarna: = = pappasangkik antu paleng, jumlahnya.
sarna amanat
jumba jubah (sejenis baju yangpanjang): junang turun; jatuh ke tanah; (biasa
==Iekleng napake diakatakanuntuk layang-

battl{ riMakka, jubah hitam dia pakai layang): oterek ==, tali yang diikatkan
(datang) dari pada rangka

Mekah . tali layang-Iayang untuk mengatur


keseimbangan;
jumbe jumbai: takiumbe:iumbe,
terjumbai.;.jumbaL ammekkok-mekkoki /ayang-layangku
katappuki = =na,
jumpaik (sejenistumbuhan yangpahit rasanya,
batangnya berkepak-kepak layang-Iayang saya
sebab putus tali
rendah terletakdi lanah, daunnya keeil,
biasa dibuat Junangnya.

sayur, warnanya hijau). jungarak ikut bermain, ikut serta: takkuleami


antama .';,=,
jumpandaug Ujungpandang: i lalangak ri
ben/eng '.~ tidak dapat lagi ia ikut serta (ikut
bermain).
akkantorok,saya berkantordi (dalam)
benteng juni Juni (bulan keenam dari penanggalan
Masehi).
Ujungpandang.
jungjungjunjung; membawa sesuatu dengan
jungge .. hiasankepaJa dari kertasherwarna: meletakkan di
ammakei = =
atas kepala: apa ki daeng, apa yang
tau akbarisika, orang berbaris itu abang junjung?
memakai hiasan
junjungang junjungan; beban: na allemi 'njo =
kepala. baltalalta,
jungkik (sejenis kamar yang sangat bagus yang dia ambillah itu junjungan (beban)
kadang- berat tuan.
kadang di sebelah luarnya disambung junnuk junub: parallui niasseng bajik nikanaya
denganjamban): akjeknek
ammakei = = anjo balla lompoa, rumah perlu dikektahui dengan baik yang
besar itu dikatakan mandi
memakai kamar khusus yang indah. junub.
juragang juragan: == masahorok antu Dg.Beta, kabobok cembung; tonjol.
Dg.Beta
kabuarrang tersebar:rahasiana, tersebar rahasianya
itu juragan ternama.
kabusuk semua; seluruh; antero:pakrasangang, naik
juri juri; panitia penilai. ballinna baranga, seluruh negeri naik harga barang;
anngabusuk menyeluruh;
juru l.juru: inai == tulisikna karaenga? siapa
kaca; cermin
juru tulis
kacannong lepuh akkaeannong melepuh: limanna
raja? 2.tukang: kemae = koncina nakanre pepek, melepuh
karaenga? dimana
tangannya dijilat api.
tukang kuncinya raja?

akjuru memasak: ammak sia = ri


bokoang, mak Sia kacaping kecapi (alat bunyi-bunyian, musik
tradisional
memasak di belakang;
Sulawesi Selatan):
makjuru mala mencuci muka: nampami
= ,baru saja (ia)
akkaeaping berkecapi: anjosawiya, kelasi itu
mencuci muka. berkecapi .
jurusang jurusan:junlsang ekonomi jurusan
ekonomi.
kacele kecewa , kecil hati
jurusuk terus; lurus: . = lampaku, saya pergi
terus; kayu appakaeelei mengecewakan: anjo gajina

mengecewakan.
lIpilej, kayu lurus sayapilih.

juta juta; miliun: sital1J1ga= sawalakna


dangganganna, setengah juta untungnya kacci kecut; masam: taipa loloa = kanyamena,
dagangannya. mangga

mudakecut rasanya .

K
kaccilik putus; patah:kallonna nisamballe, putus

lehernya dipotong.
kabalak kabel, kawat listrik.

kabarak, kabar; berita, saya mendengar berita


bahwa kapal haji jatuh di Colombo. kacuk lengkung
takkacuk-kacuk lengkung; melengkung:i uloranna takkajallak terkaget; kaget: lIampami nasungke
anjo suraka, baru dibuka surat ini dia sudah kaget.
annyambang jukuk lompo, melengkung jorannya

menangkap ikan besar .


kajonjorok kejur: = kamma pakbarrasak monjong,

rarnbutnya kiur bagai sapu ijuk.


kacunda kecunda: napake akkarlji care-care,
kecunda dipakai menganji kain.

kadalle kacang kedele nalamungri kokonna, kacang kakak kakak; abang: mangei ri sikolaya siagang
pergi ke sekolah dengan abangnya .
kedele ditanam dikebunnya .

kadaluarasa kadaluarsa; lewat waktu, sampai batas


waktunya.kadamang nasi kakba Ka'bah; baitullah: mange; assiara ri
kakbaya,ia pergi

bersiarah ke Ka'bah.
kakdo kadamang nasi mentah:nakanre, nasi
mentah. dia

makan . kakbak l.kebal 2.lebat

kakbalak kebal: anjo tau atena nakanrei pelorok,

kadangkang rangkak orang kebal itu tidak ditembus peluru.

akkadangkang merangkak:ko antama" anjakkalaki

jangannu, merangkaklah masuk menangkap kakbilik cubit


ayammu.

kakbong gentat; cembung


kairi kiri akjappako, engkau berjalan di sebelah
kiri.
kak'buluk setubuh; mengadakan hubungan badan

kajangkajang:naparek rinring, kajang dibuat akkabbuluk bersetubuh: punna eromako


dinding . buntingmako

tetterek, bila engkau sudah mau bersetubuh


kawinlah

cepat
kajannak kaget: heran
akpakakdang memejamkan:mata, memejamkan kaknyik sayap: jangang-jangang, sayap burung.
mata.

kalimbuasang hampir sembuh: niakmo ri ia, dia


kakdaro tempurung: napake nginung ballok, sudah hampir'sembuh.

tempurung dipakai minum tuak.

kalimokmorok kumllr-kumur

kakdek coba; jika:kau mange lena nakamma anjo akkalimokmorok berkumur-kumur: =ko punna
ambangung limn, berkumur-kumurlah bila bangun
kaadaanna, jika engkau kesana tidak begitu tidur.
keadaannya.

kalimomniong kemam; gunam


kakdok nasi; makan
anngalimommong berkemam: = jeknek, berkemam
air.
sikaki satu kaki (n.ukuran): senga njo silawarak
ukkuranna
kallik pagar:pakabajiki==nu sollanna tea antama
bembea, perbaikilah pagarmu supaya kambing
tidak masuk.

kakjalak mahal: kakjalak ngaseng; apa-apaya,


mahal semua kalimbuk selimut
barang-barang. akkalimbuk berselimut: = =i lanri dinginna, ia
berselimut karena dingin;

kakkarak robek nikalimbuki diselimuti: = ri ammakna, ia diselimuti


oleh ibunya.
anngakkarak merobek; membuka dengan paksa:
palukkak

rim membuka dinding. kalingangang tercengang: = anciniki kalompoanna


Alla Taala, tercengang melihat kekuasaan Allah
S.W.T.

kakmuru hidung: a ruai kalikbonna, hidung dua

lobangnya.
kaliru khilaf:punna paleng = aksiratangak kalokbanglubang: bangkenna takloposoki naung
nipakaingak, kiranya aku khilaf pada tempatnya ri=a,
aku diperingati.
kakinya terperosok masuk lubang.

kalla alpa: tena nia alpaku, tidak ada alpaku.


kalolok jongkok

akkalolok bejongkok: =i mange andallekang ri


kallak lebam; bendam; belur: ==ikalenna nataba karaenga, ia berjongkok menghadap baginda.
balli, lebam badannya kena batu.

kalomang unang-unang: kamma tong; = naerang


kallang l.kalam: = napaukirik, kalam dipakai mange- mange ballana, bagai unang-unang
menulis, 2.hitam mengkilap (nama warna). rumahnya dibawa kemana-mana.

kallappok gepeng: belek-belek ==, kaleng yang kalomping gantal (daun sirih digulung atau dilipat):
gepeng. appareki kalomping, ia membuat gantal

kallong leher: punna liwak ri tuju alloa Kaluku kelapa; kerambil: kammai golla na ==,
nutanggappa eja memangi = nu, kalau lewat tujuh bagai gula dengan kelapa.
hari lantas tidak dapat, merah batang lehermu;

nikallong termengkelang: = ri huku jukuk, ia ter-


kalumeng lisut; layu: teakoammalli bunga ==,
mengkelang oleh tulang ikan. jangan kau

beli bunga yang telah lisut.

kalluk cukur; potong;

pakalluk tukang cukur; kalumpang kelumpang.

akkalluk mencukur; menggundul: pacukkuruka =i kalumping (daun sinh yang dililitkan bersilang):
anak--anak, tukang cukur menggundul anak itu. appangajai siagang rappa, ia makan sirih dengan
pinang.

kalupepeang kalumanyyang-kalupepeang, kaya


kaloak keluak: = napacampurrangi ri pallu-palluna, raya- > konglomerat: punna = mo taua, hiasai
keluar di'campurkan pada masakannya. takkaluppa ri Allah Taala, bila orang sudah kaya
biasanya lupa kepada Tuhan.
kaluruk rokok kecuk derik; sanggit

akkaluruk merokok: biasai = tallung bungkusuk


siallo, biasanya merokok tiga bungkus sehari;
keju keju: = naba/li ri tokoa, ia membeli keju di
pakaluruk perokok: pakaliruk palabbusu colok, toko.
perokok menghabiskan korek.

kekbuk tutup: ==i antu tontongang, tutup jendela


kaluppai lupa: punnaa ammukopi nu = lseng antu itu; anngekbuk menutup: i nai tontongang, siapa
sallang, kalau nanti besok kau lupa; menutup jendela?

takkalupa terlupa; lupa; tak sadar:punna tena ku =,


lekbaka nasare doek, kalau saya tidak lupa, pernah
saya diberi uang. keknang kamu; semua; kalian: e ajako ri oloang

tamatemu, wa hai kalian, siap-siaplah sebelum


mati.
kamak qamat; berdiri; disuruh berdiri sembahyang:
= ri kaantamakmi wattuna Isa, iqamatlah karena
sudah Isya. kekrok timba; sedot anngekrok .menyedot inai =
jeknek ri katoanga, siapa menyedot air di
tempayan;
kamanakang kemenakan: punna sangkamma
anatta, jika kemanakan samalah anak kita.
kekuk derak, derik

Kamando aba-aba; komando: assare =, memberi akkekuk berderak: = =i anjo tangke kayua, dahan
komando. kayu itu berderak.

kamangi kemangi; selasih: armyamangi = ya kekruk kikis; gores


nipanaung ri ganganga, enak kemangi dicampur anngekruk mengikis: menggores: = kaluku lolo,
sayur. mengikis kelapa muda;

Nikerruk digores; dikikis: = =i dongkokna, digores


kebok putih: banderana Indonesia eja siagang kebo. belakang- nya.
bendera Indoensia merah dan putih.

kella ambisi; sangat harap; ingin: punna tau =,


kecak kecap: = nabalukang anjo sambaluka. kecap manna ammunoa tau nahallallangi, bila manusia
dijual langganan itu. berambisi, membunuh orangpun halal;
kema kemah; bangunan sementara dari terpal.

kesok gosok

kemae di mana: == ballak napammantangia akkesok menggosok: == gigi, menggosok gigi;


palukkaka anjo, di mana rumah tempat pencuri itu.

kesse (bunyi api kalau disiram·dengan air) desau~


kemalak kerujut; kerut; kedut desir; akkesse berdesau: ==i lekok

akkemalak mengedutkan bibir: == i tanra larrona,


ia. Mengdutkan bibir karena marah.
kalukua natabaanging,

berdesau daun nyiur kena angin.


kembong guncang: jeknek takkembong-kembong,
air terguncang-guncang.
kiamak kiamat: punnasallang == mate asengi taua,

Kempesek kempis: == purukanna, pundi-pundimu bila kiamat sudah datang matilah semua orang.
kempis;

kibalak kiblat: punna assambayangi taua akdalle


kerang keropeng; kotoran kering pada luka. mangei rikibalak, bila orang bersembahyang
menghadap ke kiblat.

kere mana: = = tOjeng, = = sala, mana yang hak,


mana yang bukan.
kik anda: mange kik ammempo, mari duduk.

kerek iris; potong; kerat

akkerek memotong: mangei kayu ri romanga, ia kida kedip : akkida-kidai - berkedip-kedip


pergi memotong kayu di hutan;

kidi gelitik
keruk genjang; erang erot: anne garisika, garis ini
erang erot.
kido kerling

akkido kannying mengerling;


kerung
=i matannu, kedap-kedipkan
kerung-kerung ni ikan laut: == nagappa napekang,
ikan kerung-kerung dapat dikailnya. matanna, matanya berkedip.-
bermain mata: teako = i iri bainenna taua, jangan kimbokang kembokan: kimbokang pakbissa lima,
bemain mata kepada isteri kembokan tempat mencuci tangan.

orang;

kimboro anngimboroi hampir bertelur: jangang ==,


ayam dara, ayam gadis.
kidorrg ekor;buntut

kidongjukuk ekor ikan


kimburu cemburu

akkimburu bercemburu:
kidung nyanyian; lagu; puisi
pakkimburu pencemburu: teako bati-bati, = antu
bainenna, jangan ganggu, orang pencemburu
isterinya.
kijang_ kaget, kejut

takkijang terkejut
kingkingkepit: kingking lipak sakbena, kepit
sarung sutranya.

ki kita: amminawangko mae Kallang = = mange ri


Lakiung, mengikutlah Kallang kita pergi ke kintak cegah; halang: = cerak, cegah darah keluar.
Lakiung.

kiok panggil.
kik maekik anganre Bapak mari makan! akkiok memanggil

kikik kikik (mengeluarkan bunyi kik) kipperek kiper.(penjagakawang)

kikkik singsing Kiring kirim


pakikkikisingsingkan: == bangkeng saluaraknu, akkiring mengirim: i Bacidu == surak mange ri
singsingkan kaki celanamu; kakanna ri Marusuk, si Baddu mengirim surat
kepada kakaknya di Maros;·

kikkirik 1.kikir; pelit:


kissa kisah;cerita
kiti-kiti kitik kodi buruk; tidak baik; jelek~

nama tumbuhan

kodok kodok-kodok lampion

itik; bebek: ammolongi itik bapaknya, bapaknya

memotong bebek. kodong kasihan: kodong inaemo ampakammai


anakku, kasihan, siapa yang memperlakukan
anakku demikian;
kittak kitab; buku: ammacai ==, dia membaca
kitab.
koik renda; kerawang

ko kau; engkau: erok== aklampa iareka lena?


engkau mau berangkat atau tidak? Koka-kola-cocacola

koak mual; mau muntah kokang kokang; menarik pelatuk senapan

koang langkah panjang:jarang akkoang, kuda kokbang kuburan Syekh Yusuf


melangkah panjang.

Kokbik gamit
koasa kuasa
anngokbik menggamit
akkoasa berkuasa: punna larroa == lena apa-apa
anjari, bila nafsu berkuasa tidak ada apa~apa yang
jadi: kokkok gigit

alingokkok menggigit: i Baso = biralle tunu, si


koasak ase koasak beras biasa; bukan beras pulut. Baso menggigit jagung bakar;

kocak kocak;guncang kokkorok bocor; rembes; meluap

koccik anngoccik 1. memasukkan tangan pada kokocik bumng hantu:punna banngi assakra =a,
kantong, lubang dll bila malam biasa burung hantu berbunyi.
kokrisik gores~ kurangang Quran: punna lekbak moko anngaji
bolikmi ,bila engkau selesai mengaji simpanlah
akkokrisik menggores; bergores: =i kulikna Quranmu.
nakangkang, kulitnya bergores dia garuk.

kuru kerut;
kondek sanggul;
akkuru mengerut: rupanna anciniki tawana,
akkondek bersanggul: gulung bainenna, isterinya mukanya mengerut melihat bagiannya
bersanggul gulung

kutaknang tanya;
kongkong anjing: na tonji angkokkoki, anjingnya
sendiri yang mengigitnya. akkutaknang bertanya: ak ri kau, inai baine
nukaeroki?,aku bertanya, perempuan siapa yang
kau cintai.
kopi kopi: anginungi tallu kaca, ia minum kopi

tiga gelas. kuttu malas;

akkuttu-kullu bermalas-malasan: takkulleami taua


kudung kudung; kain penutup kepala. anne
alloa, tidak bisa lagi orang bermalas-malasan

kukurang ukuran: allei mae kalukua, mari ukuran

kelapa itu.
L

La- akan == kupassukkukmi pau-paunna, akan


kulicca telur kutu: takkaloi jaina na, amat banyak kusempurnakan kisahnya.
telur
Lae-lae pulau di depan kota Makassar
kutunya
Laba laba;untung;kalang;keuntungan

Labo boros; abur


kunraring keluh; erang;
Labortoriung laboratorium
akkunranng mengeluh; mengerang: napakamma
pakrisik, Labu karam; tenggelam

mengerang karena sakit Labuk tepung

Laci laci; kotak kecil pada meja


Laccik I nama buah yang bijinyabisa dimakan Lakborok hancur; lebur

Laccik II lincit; pelecit Lakbu pajang

Laccuk I licin Lakbusuk habis

Laccuk II kolang kaling Laki jantan

Laco kontol, kemaluan laki laki Lakju manja; bosan

Lada lombo, cabai Lakkuung endap

Ladang beranda Laklak sisir

Lading pisau Laklakang jelatang

Ladung ladung, alat pemberat tali Laklang meneduh; teduh

Lada adu, laga Laku laku; laris

Lagak laga; tingkah Lalang dalam; didalam

Lago sesama menantu Lale gasang; suka bersetubuh

Lagi lagi, tambah lagi Laling angkut; angkat

Lagu langgam Lalo lalu; lampau; lewat

Lahang lahan Laloasa leluasa

Laherek lahir Lamak jengkal

Laik aklaik-laik menumpang numpang Lamari lemari

Laiya sipedas; jahe Lambak jalar

Laja lengkuas Lambang lambang

Lajak I ragu; khawatir Lambarak jalang

Lajak II layak; patut Lame ubi

Lakba tawar; hambar Lamma lemah

Lakbak lebar Lammang lemang; lemper bamboo

Lakbang rata; umum Lamutasa sejenis daun umbi umbian

Lakbi lebih; sisa Lampu lampu; pelita

Lakbirik mulia Lamuk nyamuk


Lamung tanam Logak logat

Lancarak lancar Loklorok air

Langga panggang; ganjal; alas Loklosok lecet

Lange renang Loko gulung

Lappo hancur; tabrak Lokok luka

Lappok meletus Lolo muda

Larak potong Lollong gonggong

Larisik laris Longgang longgar

Larro marah Loyo lelah; penat

Lassa mie laksa Lontarak huruf abjad Makassar

Lasuna bawang Loreng coreng

Latok kakek Lorong jalanan kecil; gang

Lawarak lembar Losi lusin

Laying laying

Lebong tunas bamboo


M
Ledeng pipa air

Lekbak selesai
Ma’bung : Jatuh
Lekkak mengantar mempelai perempuan ke rumah
Makkapu’ :Hitam, gulita
mertuanya

Lekong bencong Malasa’ : Malas

Lelong tempat pelelangan ikan Malla’ : Takut

Lemo jeruk Mammiri’ :Berhembus, bertiup

Lettek pindah Mandara’ :Mandar

Liarak liar Mange : Pergi, ke…

Limbang menyebrang Mangko’ : Mangkok


Linta lintah Mangngaribi : Magrib
Literek liter Manna : Biar, walau
Manna mamo Biarpun, walaupun Naba; benar,kena,jinak

Mantang : Tinggal Naga; ular

Mantung : Dapat ikan dari memancing Negara; negara

Manynyere’ : Amis, bau ikan Nai; siapa

Naik; naik,diatas
Mao-mao : Ngigau, mengigau
Nakasak; nahas
Mappang : Berjamur, makanan yang
sudah bau Nakbi; nabi

Marrang : Teriak, berteriak Nakjisik; najis

Massere’ : Mesir Nakke; saya

Mate : Mati Nakkuk; rindu

Mattung : Jatuh Nakkuk-Nakkuk; (nama rumput ang bila disentuh


pasti melekat pada kain)
Mejang :Meja
Naknak; tenang
Mekang : Memancing ikan
Nambo; (bagian dasar laut yg melekuk)
Mempo : Duduk
Nampa; baru,kemudian
Menteng : Berdiri Nana; nanah
Meong : Kucing Nanang; tanam

Mo’joro’ : Ngambek, marah Naningring; embun

Moncongbulo : Warna hijau Nannung; abadi

Montoro’ : Tegang, mengeras Naparak; napal

Moro-moro : Ngomel, mengomel Nanro; biar,sebab

Munduru’ : Mundur Narasak; desa penghasil garam di kab.jeneponto

Napasu; nafsu

Napo; hambar
N
Napasak; napas

Nassa; kumpul,jelas
Na; adapun, dan, dengan, dia, kemudian, lalu,
lantas, maka, oleh, padahal, sehingga, setelah Nasehak; nasihat
Nassak; orang baik Ngorok; dengkur

Nassu; marah Niak I; niat

Natalak; natal Niak II; ada

Naung; turun Niak-niak; agak banyak, ada ada saja

Nawa; khayal,fikir Nikka; nikah

Nekak; nekat Nila; nila

Nekkerek; jalar Nolok; nol

Neknek; halu Nilong; nilon

Nene; cengeng Nilang; nilam

Nenek; nenek Nipa; nipah

Nenreng; gemetar,mengigil Nipasak; nifas

Ni-; (awalan) Nopolok; dempul

Niak; ada Nipisik; tipis

Ngai; suka Nippong; nipon

Ngakngalak; geraham Nomorok; nomor

Ngakngarak; teriak Nombong; imbuh

Nganga; nganga Nompang; numpang

Ngaseng; semua Nompok; tanjak

Ngeak; jarem,suara pertama bayi menangis Nona; nona

Ngenge; rajuk Nonnong; diam termangu mangu

Ngirang; ngidam Nyawa; jiwa

Ngise; ilai Nyeknyerek; buas

Ngisok; isap Nyuknyang; bakso

Ngoa; tamak Nyusu; tete

Ngoak; nganga terbuka, mulut terbuka Nyusun; nyusun

Ngoek; lungu
O Paccak ilmu hitam yang menyebabkan menjadi
lumpuh

Paccalak I gerayang;
Oco’ = Bujuk, rayu
ammaccalak menggerayang.
Odo’ = Intip, incar
paccalak II pecak, sayur bumbu kacang
Ollang = Teman, kawan
pacce I pedis; ampasabakki ==, menyebabkan
Ondang = Buru, kejar pedis

Otere’ = Tali, pengika pacce II pedih; kasih sayang; belas kasihan

Onde = jenis kue tradisional pacce III pedis; pedih; kasihan: taena tojemmi
==ni, sungguh tidak ada pedihmu/kasihanmu
Olo- olo = ulat
apakapacce-pacce menyedihkan: == pakmaikku,
Ongol = bodoh
menyedihkan hatiku.
Onjok =injak
Pacce IV belas kasihan : sirikku niaki ri katte na ==
Olloro = ulur ta ri nakke pamolikanna, Maluku ada pada anda
dan belas kasihmu pada sayalah tempatnya
Opang =tungkup
Pacci cuat; sembul
Ote ote= ikana selar
Tapaccai tersembul: terbuka lasonu tapacci,
Ottong = dekat kontolmu tersembul

Orasa= lebat Pacci II ulu, kemaluan laki-laki

Paccok I ramas;

Amaccok meramas: ==lemo, meramas limau

Paccok II talas; keladi

P Paccok III peras : sapi paccokang, sapi peras


( perah) amccuk meltuk, melandung

pa huruf ke empat dari abajd Makassar

pabeang pabean : = = pamantangan annarima R


cuke RI labuanga, pabean tempat menerima pajak
di pelabuhan
rabak rabat; potongan harga; korting.
rabana rebana (gendang yang berkulit anracciki mereciki: apa 'njo = = saluarakku?,
sebelah): anjo kelonga apa itu yang

napinawangi = = yanyian itu diiringi mereciki celanaku?


oleh rebana;
takraccik tepercik; memercik: niak== kuonjok,
akrabana bermain rebana (berebana): bapakku ada sesuatu
carakdeki = =,
tepercik saya injak.
bapak saya pintar bermain rebana.
racung racun: attannangi= = balao ri
parabana pemain rebana: sitau pabiola, rua= pannyingkuk ballakna,
=, tallu
ia memasang racun tikus di sudut
pakelong kubuntuli ri banngia, seorang rumahnya.
pemain biola,
raga raga (semaeam bola yang teranyam dan
dua orang pemain rebana, tiga orang rotan): inai
penyanyi saya
carakdek annganang ==?,siapa pintar
undang tadi malam. menga-nyam

racak cencang; potong kecil-keeil: taipa raga?;


==nakanre andikku,
akraga bermain raga: i Salamak appilajaraki
mangga cencang dimakan oleh adikku. = = ,si Salamak

raccak gerodak (tiruang bunyi);


belajar bermain raga;
akraccak menggerodak: =i pattia natuju batu,
mengge- paraga pemain raga: ri Jumpandang jai =
pore, di Ujung
rodak peti kena batu.
PAndang banyakpemain raga yang
raccik recik: rakmasaki saluarakku nataba = =
hebat (terampil).
peok, kotor
ragi warna;
celana saya kena recik lumpur;
ragi-ragi banyak warna: berasak = = nabonei mereka berpeluk
ri talang
pelukan ketika mereka bertemu.
bulaeng, beras berwarna-warni ditaruh
rakba I rebah;
di talan emas.
anrakba rebah: pokok kayua = =nataba Iaso
rasia rahasia: kusungkemi ==na, sudah saya
anging, pohon
buka rahasianya.
kayu rebah kena angin puting beliung
raik timur;
rakba II mundur (kiasan): teai = = kananna,
anraik ketimur; menuju timur: ammoterekmi
tidak mau
== mae, IBaso,
mundur perkataannya;
si Baso kembalilah kemari (menuju ke
timur). hirakbai direbahi: ri sapeda andikku, direbahi
oleh sepeda
rakak peluk;
adikku (adikku direbahi sepeda);
akrakak berpeluk : ==i ri daenna Ianr;
mailakna, berpeluk
naparakba dia rebahkan: = =i pokena, dia
pada kakaknya karen a takutnya;
rebahkan
anrakak memeluk: anjo tau pongoroka gasingi
tombaknya;
== tau,
anrakba mati disembelih (kiasan): pirang kayu
orang gila itu biasa memeluk orang;
tedong = = ri
sirakak berpelukan: ==i siagang ammakna,
pakgaukannu1, berapa ekor kerbau
berpelukan
disembelih pada
dengan ibunya;
pestamu?;
sirakak-rakak berpeluk-pelukan: sanngimmami
anrakba-rakba baring-baring (kiasan): = = i
==keknanga
nasabak
ri wattunna sibuntuIuk, betul-betul
manngangi, ia baring-baring karena
capek; kemiri yang ditum-

rakba pasorang (ungkapan) rebahtangkai buk bersama kapas kemudian


tombak. dilekatkan pada tangkai

Kiasannya: biasa dikatakan untuk atau bilah bambu sehingga menjadi


mengatakan semacam suluh keeil.

kekalahan perang seseorang raja oleh anrakrasak melekatkan adunan kemiri


lawannya. bersama kapas tadi

rakbang reban (pagar bambu beranyam): pada sebatang tangkai dengan cara
==naparek memijit-mijit dengan

tatakna, pagar bambu beranyam dibuat jari (membuat rakrasak): ina; carakdek
oleh bapaknya. = =?, siapa

rakbangi pagari: anne ballaka ki= = lintak, pintar membuat "rakrasak"?;


rumah ini kita
panrakrasang tangkai lilin yang terbuat dari
pagari cepat. kapas dan kemiri:

rakbuk rebut: rampas. bulo nipue-pue naparek = =,


bilah:.bilah bambu dibuat
nirakbuki di rampas: anjo tau akjalloka = =
badikna ri tangkai rakrasak;

bapakku, orang mengamuk itu apparakrasak menyirnpansesuatu pada


dirampas badiknya oleh tempatnya: carakdeki

bapak saya. = =, dia pintar menyirnpan sesuatu


pada tempatnya.
rakjak Rajab; bulan Rajab
rakga barang: ammalliko golla kassik = = rua
rakmasak kotor: akrakma-rakmasak
kilo,
berkotor-kotor
beli gula pasir barang dua kilogram.
rakrasak (semacam lilin yang terbuat dari
raki daki:jai = =akdakki ribajunna, banyak anrakkai mencelapaki: = = batu lompo
daki melekat di menjencelepaki batu

bajunya; besar (duduk mencelapaki batu besar);

rakiang kotor; banyak dakinya:= =(m)mi rakka-rakka (bambu yang dipersilangkan


kallong bajunna, yang dipasang di

sudah kotor leher bajunya; atas bubungan rumah beratap nipah,


supaya atapnya
akraki-raki seperti daki tipisnya (tentang
daging ke]apa): jangan terbuka bila ditiup angin)
(bambu silang):
nampami = =anne kaluku loloa, baru
seperti daki tipisnya = =napataba anjo taua ri tompokna
ballakna, bambu
daging kelapa muda ini
silang dipasang orang itu di atas
rakik rakit: = = kudongkoki aklimbang
bubungan rumahnya.
binanga, rakit saya
rakkak sendat; serat (lawan licin): katintinga
tumpangi menyeberang sungai;
assuluk ri
sirakikang seikat sebagai rakit: ammalliak
bangkenna,. serat duri itu keluar dari
bulo = =, saya
kakinya;.berat,
membeli bambu seikat sebagai rakit.
serat (kiasan): = =i pakmailma assare,
rakka (duduk mencelapak) duduk di atas berat hatinya
sesuatu dengan
memberi;
kaki terkangkang;
parakkak lem, perekat: apan'jo nu =?, apa itu
akrakka duduk mencelapak: = = i baltu ri engkau lem?
tompokna ballakna,
rakkik lengket, melebat
ia duduk mencelapak di alas bubungan
rakmak kompres; jaram: =i ulunna, kompres
rumahnya;
kepalanya.
rakmasak kotor: = i bajunna nataba takrambak terserak; terhampar;
peok,· kotor bajunya terletaksembarangan:

kena lumpur, gauk =anjo arenna, anngapa na niak care-care = = ri


punna kamma, aganga?, mengapa

perbuatan kotor (cemar) itu namanya ada kain terserak di jalan?;


kalau demikian;
takrambak-rambak tergantung-gantung;
narakmassi menodai: == arenna tau toana tetjumbai-jum bai:
menodai nama
apa 'njo ri kalennu ==? apa tetjumbai-
orang tuanya; jumbai di

akrakma-rakmasak bermain kotor: teako badanmu?;


mangei = =, jangan
parambak asal-asal: sepintas lalu; tidak
engkau pergi bermain kotor. sungguh-sungguh

rakrak nyenyak; pulas: ==i tinrona, pulas (kiasan: akkiok =jinjo, dia itu hanya
tidumya. memanggil

rakyak rakyat: assikolai ri sekrea sikola ==, sepintas lalu; basa-basi.


ia bersekolah
apparambak-rambak mengurai-urai (tidak
di sebuah sekolah rakyat. terikat): apa

rallek nama pohon dan daunnya. nuparek == uk?, mengapa engkau


mengurai-urai
rama sama; bersama;
rambut?
rama-rama sama-sama, tanggung bersama-
sama, kerjakan ramma genggam remas sedikit;

bersama -sama. siramma segenggam yang sudah diremas


sedikit kanre
rambak bagus; ramai: =i pakeanna, bagus
pakaiannya; = =naerang andikku, nasi segenggam
dibawa oleh kerbau saya di

adikku. kubangan itu.

anramma menggenggam sambil m eremas-rem rammuk remuk: = buku-bukungku punna


as: = labuk, kuukrangi anjo

meremas tepung; gauka, remuk tulang-tulangku (saya)


rasanya kalau saya
anramma-ramma menggenggam-genggam,
memegang- ingat perbuatan itu.

megang: niakmi i pantarak == rammusuk demam: tallungallomak nataba =,


panngulu salekna, sudah tiga hari saya

sudah ada dia di luar menggengam- kenan demam; == bunga talpa demam
genggam hulu bunga

kerisnya. mangga (demam ketika tiba musimnya


mangga
rammang awan: anjo bulanga katongkokangi
ri =, bulan berbunga) maksudnya, demamketika
tiba musim hujan:
terlindung oleh awan;
== bunga camba, demam bunga asam
akrammang-rammang remang; redup; kurang
(demam ketika
terang;
tiba musimnya asam berbunga)
remang-remang: anngapa na=
maksudnya, demam
paccinikku?,
ketika tiba musim kemarau.
mengapa kurang terang penglihatanku?
rampa rempah; bumbu: == sangkak naballi
ramme rendam.
anjo taua,
akramme berendam (merendam diri):sallona
rempah lengkap (sempuma) dibeli
== tedongku i
orang itu;
rawa ri talakaya, lama sekali berendam
nirampai dirempah; dibumbui: lekbappi == pakmaik, ia pintar menumpangkan
=nampa napallu, hati; kiasan:

sesudah dibumbui baru dimasak; maksudnya ia pintar menanan budi;

rampa-rampa rempah-rempah: Daeng Bauk papparampe pesan; kepercayaan; amanat:


akbaluki = =, ==ku ri kau anak,

Daeng Bauk berjual rempah-rempah. sollonna nujagai andiknu bajik-bajik,


pesanku
rampak rebah; kapar: i asea nataba anging,
rebah padi kepadamu nak, agar menjaga adikmu
baik-baik;
kena angin.
nirampp-rampe disebut-sebut ==i bajikna ri
rampe mendampar; tiba; sampai: anrinnikik
paranna tau,
seng = = ri
disebut-sebut kebaikannya oleh sesama
pakrasanganna taua, di sini lagi kita
manusia.
tiba di negeri orang;
rampu manis; peramah; baik hati: niak anakna
takrampe terdampar: niak biseang = ri anjo
sitau tau lola
liukanga, ada
= =, ada anaknya seorang gadis yang
perahu terdampar di pulau itu;
peramah;
apparammpei '1. menumpangkan; menyimpan
sikarampu-rampui beramah-ramahan: bajikna
pada: punna
taua punna
niak tau = = bulaeng, iareka realak,
= = baik sekali orang kalau beramah-
cinik bajiki, kalau
ramahan.
ada orang. menumpangkan em as
ranca ranca-ranca teriris-iris; tergores-gores:
ataukah real lihatIah
= = i bitisikku
baik-baik 2. menyampaikan,
nasambang katinting, tergores-gores
menumpangkan carakdeki
betisku terkait
duri. ranngasak rinding; seram; ngeri: an==i bulu-
bulunna
rancing dencing;
anngonjok butla punna banngi,
akrancing-rancing gemerincing: doeka 'njo = =
merinding bulu
ri kocci
romanya. menginjakkan kakinya
kannu, liang itu gemercing di
ditanah pada malam
kantongmu?
yang gelap ini.
range bingka (semacam kue yang terbuat (di
daun) dari rangkak tutup: ==i tapperek asea, tutup padi
itu dengan
tepung sagu, kelapa dan gula merah
(gula jawa), lalu tikar;

ditutup daun pisang); parangkak tutupkan (jadikan tertutup): ==1


parange orang yang membuat "range" ; pakekbuka,

pakrangeang tempat membuat "range": tutuplah pintu;


apparekak =, saya
panrangkak penutup: anne care-carea parek=
membuat tempat (acuan) range. =, kain ini

ranggasela 'keraguan; curiga: annegauka jadikan penutup;


naempoi ==,
sirangkak seluruh yang ada didalamnya: = =
perbuatan ini mengandung (ada di na alanga
dalamnya) keraguan.
anngissengi, seluruh.alam
ranggina cengkaruk; ginang-ginang, mengetahuinya.
rangginang (n. penganan
rannasak lengas; lembab; basah;
yang dibuat dari nasi ketan yang
akrannasak lengas ==mi kanrea, nasi sudah
dikeringkan): appareki
lembab.
= = ,ia membuat cengkaruk.
rannu senang; gembira: = = dudui bedeng
nisare doek, ==i palanaik, tanamannya itu
menyenangkan hati;
senang sekali hatinya ia diberi uang;
karannu-rannu menggembirakan;
panrannuang pengharapan; kepercayaan:
menyenangkan hati: ==na
lampoi anne = =ku
anjo anakna, anaknya itu sangat
ri kau, besar harapanku
menyenangkan hati;
(kepercayaanku) ini padamu;
sirannu-rannuang saling mengharapkan: lena
sirannuang saling percaya; saling
nalekbak antu
mempercayai;
jamannu punna = =ko, tidak selesai
saling mengharap: kodi punna tena
pekerjaanmu itu
ki= , tidak baik kalau
kalau kamu saling mengharapkan.
kita tidak saling mempercayai;
ransung rangsup: attjo sorodadua anngerangi
karannuang senangi; terima dengan gembira:
==, serdadu
inakke na = =,
itu membawa rangsum.
saya terima dengan gembira
(disenangi); rantang rantang.

rannuang percaya; harap: ikauji ku==, hanya rantasak kacau;tidak rapi (tentang berpakaian
engkau saya atau cara

percaya (harap); kerja): == sikali batena ammakeang,


sangat tidak rapi
akrannu-rannu bergembira; bersuka ria:
aklampai = = caranya berpakaian; = =na anne apa-
apaya i lalang
sipammanakang, mereka sekeluarga
pergi bergembira; ballak, kacau sekali barang-barang di
dalam rumah;
appakarannu-rannu menyenangkan: anjo
lamung-lamunna cengeng; suka menangis: iaminne na
==anaknu
katabajikai pakkasiakna, anakmu ini 3. (sejenis sastra
jadi cengeng (suka
yang berisikan (berkekuatan) undang -
menangis sebab tidak baik perasaannya undang): niaki'
(sakit) .
antu nirampe ilalang ri = =a, ada itu
rante 1. rantai: baju ==napake akbunduk, baju disebut
rantai dia
(diceritrakan) di dalam "rapang"
pakai berperang, 2. kalung: alusukna (undang-undang);
dekdekna anne
rapang-rapang boneka: ampanjari = =,
==nu, halus sekali bentuknyakalungmu membonekakan.
ini.
rapak rapat: nampai sallang == empoku ku
rantusang sentak; renggut;rebut dengan paksa. naanjarimo,

rapa gelepar; baru saja rapat dudukkuaku sudah


diajarinya; i lalampi
anrapa-rapa menggelepar-gelepar: jangang
lekbaka ri == =a,na nibicarai antu passalaka,
nanti di dalam
nisamballe ==i rolo nampa mate, aYam
yang sudah rapat pasal (hal) itu dibicarakan;

disembelih,menggelepar-gelepar dulu parapak 1. rapatkan: allei ==anjo papanga,


baru mati. rapatkan papan

rapang 1. teladan; contoh: ;amo cinik, iamo itu, 2:'perempat: tallung ==nagappa,
aile ==, dialah tiga perempat

engkau lihat, dialah engkau ambil dia dapat;


teladan, 2. anggap,
siparapak seperempat: teltek tallu liwak ==
umpama: iami anlu ku == passambe kumange, pukul
kalengku, dia
tiga Jewat seperempat saya pergi;
itulah saya anggap pengganti diri saya,
amparapak melapor; melaporkan; datanglah sekalian
mengadukan: akjappami
rakyat;
naik ri ballakna karaenga ==i ri
sirapik bersambung, cukup: = = mangkaji
kasayanganna barang-barannna,
balanjana,
pergilah ke mmah raja mengadukan
bersambung (cukup) juga uang
kehilangan barang-barangnya; belanjanya; berfamili,

sirapakkang bertemu; berjumpa: nampa- ada hubungan: ==i antu i Neni siagang
nampanta anne = iMina,

ngaseng bam kali ini kita beIj{Jmpa berfamili itu si Neni dengan si Mina;
semua.
narapikang di dapati : == (m)mi bainenna i
rapik sampai; dapatkan; Baso ammempo

anrapik sampai:karea == mange ri bentenga?, kalanna-lannassang, didapatilah isteri


yang mana si Baso duduk

sampai di liang; kesedih-sedihan.

narapik dapat; terjangkau: apamo ==nawa- karapikang kedapatan: inai = angauk sala?,
nawannu, apalah siapa kedapatan

yang terjangkau oleh pikiranmu; berbuat salah jahat?).


sampai; tiba: naia
rappa depa; rampas; rebut: lakbuna anjo
= =mamo anjo kamponga sengkami, biseanga annang
setelah sampai di
==, panjang perahu itu enam depa;
kampung itu, singgalah dia;
akrappa berebutan: anak-anak doek, anak-anak
takrapik sampai, tiba: ==i surakna karaenga berebutan
battu ngasemmi
uang; merampas, merebut: niak-ijaka
tau jaia, setelah sampai surat raja tau gassing = =
ri tanngana paranga?, masih adakah hasilnya;
orang biasa
akrappo berbuah:pokok taipanna =mi, pohon
merampas di tengah padang?; mangganya

anrappa merampok, rampas:anne kamma, sudah berbuah;


tenamo tau ==
pakrappo sajian pada upacara menghormati
ri aganga sekarang tidak ada lagi orang (roh) halus:
orang merampas di
anngerangi == mange ri panngempanna,
jalan; iamembawa sajian

anrappai mendepai: bapakku oterek, bapak ke empangnya;


saya
rappociduk nangka:jai == nibalukang ri
mendepai {mengukur) tali. pasaraka, hanyak nangka dijual di pasar;

rappi selia; apik; elok; rapi; padat: = = rappogangga, golla eja: gula merah;,
parekna anne ballaka,
rappo-rappo kayu buah-buahan: naia-jia
selia·(rapi) buatannya rumah ini. tanaassengapi

rappo 1. pinang: == Bali naparek angkana= =apa 'nne, akan tetapi


pakballe,pinang Bali dia belum diketahui buah

jadikan obat; lenana akbalu = =anjo buahan apa ini;


pagakdea, tukang
rappo-rappo kebok (n. buah-buahan, putih dan
kedai tidak menjual pinang, 2.buah: bundar
anne pokok-pokoka
bentuknya kalau sudah masak, rasanya
teknei (n)na,pohon ini manis buahnya, kecut manis,
3. hasil: anne
lebih besar sedikit dari lobi-lobi,
jama-jamanga tena = (n) na, dinamai juga
pekerjaanini tidak ada
kalawasak);
rappo-rappo jawa semacam. buah-buahan di bawah ini;
yang bentuknya
akrappungang berkurnpul: allo banngi = = kik
seperti buah kacang tanah yang masih ri ampikna
berkulit, tetapi
pepeka akbinru, siang malam kita
kalau sudah masak warna kulitnya berkumpul dekat api
ungu dan halus dan
berdiang;
dagingnya manis (dalam bahasa latin:
narappung dipungut: apaji nanaparranngimo
sysygium psendo jambalanum DC);
na ==
konci rappo-rappo kunci gantung: konci kura-
tukguruka naung ri buttaya, rnaka
kura:
diberanikanlah
= =napake pakkekbukna, kunci
dirinya (ditahanlah) lalu dipungut
gantung (kunci kura
yangjatuh ke tanah;
kura) dipakai pintunya;
appakrappungang mengumpulkan: tea
kammai ==napue rna, (paruntuk kana) seperti samako rolong
pinang dibelah
mangei ==, tidak usah engkau dulu
dua. (Dikatakan kepada orang yang pergi mengumpulkan;
sarna betul
nipakrappungang dikumpulkan: tenapa na
wajahnya), lakbusuk ngaseng

rappung pungut: apa'njo nu == ri aganga?, = =, belurn habis semua dikumpulkan.


apaitu engkau
rarang I balung: . napotongi = = janganna, dia
pungut di jalan?; potong

anrappung mengumpulkan: inakke naik (ratakan) balung ayamnya;jangang


anngambik ikau ==i borong == kuballi,

rawa mae, saya (naik) memanjat, ayam berbalung saya beli; jangannu
engkau rnengurnpulkan ak= = lambai,
ayammu berbalung selapis; akrarang aksara berbau: apa 'njo ==bottok?, apa itu
berbalung. berbau busuk?

rarang II sinar; cahaya; rassa memar: anjo rappo-rappo kayua =~nanri


tukgurukna,
akrarang 1. bersinar (panas): alloi kasoro/mu
punna = =alloa, buah itu memar karena jatuh.

jemur kasurmu kalau matahari bersinar rassi 1. penuh: ==tau ri paranga allanngereki
(panas), -piriatona

2. berdiang: allo banngi akrappungangkik ri parasidennga, penuh orang di tanah


ampikna pepeka lapang mendengar

= =, siang malam kita berkumpul pidato presiden, 2. kena: ==peok


dekatapi berdiang. saluarakna, kena

rarokeng tembelang: ruambatu bayao lumpur caelananya;


jangangku anjari = =,
pirassi penuhkan: == anjo gum banga jeknek
dua butir telur 'ayam saya jadi lakba, penuhkan
tembelang; anjari = =
gumbang itu dengan air tawar.
jamangku (ungkapan), menjadi
rasu karasu-rasu banyak tingkah;·banyak ulah.
tembelang pekerjaan
rata rata (datar): tambllngi antu
saya, kiasan: tidak habis.
kalikbongasanggenna =.=,
rasa 1. bau : na tappaukmo ==(n) na
timbuni lubang itu·sehingga rata;
allakbang mange
rata-rata l.kupu-kupu aklampa kammami ==
mange, maka semerbaklah baunya ke
limanna,
mana-mana, 2,
bagaikan kupu-kupu tangannya
air raksa: appantamai = =, ia
(maksudnya :cepat
memasukkan air raksa ke
geraknya), 2.sama-sama, rata-rata: ==
badannya;
lompona, sama-sama napakamma

besarnya. dinging, rnenggelatuk giginya


kedinginan; ==i
rekek kekeh; getak;
pallanggaya ka sarroi anginga,
takrekek-rekek terkeke-kekeh: iami 'njoku
pelancar berderik sebab
ammakkalak = =,
angin kencang.
itulah sebabnya saya tertawa terkekeh-
kekeh. relak akrelak bersinar; bercahaya; = =i pepeka
api
rekeng hitungan: sukkarak dudui anjo
==nasuro jamaya bercahaya

gurungku, sukar.sekali hitungan yang rella rella; ridha; izin; keluasan:tena == ri tau
disuruh kerjakan toana!

oleh guru saya itu. tidak ada izin dari orang tuanya.

akrekeng 1. berhitung: anjo agangku carakdeki remba bimbing, banjar; jajar;


= =, teman
akremba berbimbingan; bergandengan:= =
saya itu pintar berhitung, 2. tallu-tallu, ia
menghitung: teat nibali
berbim- bingan tiga-tiga.
== doek, tidak mau diternani
remo remuk; rontok; redarn: remoi nataba
rnenghitung uang.
panjaguruk, ia
rekresang seret; tarik;
remuk kena tinju
nirekresang diseret: palukkok kutaeng = = ri
rempak kepung; sudutkan;
taujaia, pencuri
parempak kepung == i ri aganga, kepung dia
rupanya diseret oleh orang banyak .
di jalanan.
rekuk gelatuk; derik;
rempasak perempasak ( n. tumbuh-
akrekuk rnenggelatuk; berderik: ==i giginna tumbuhan ).
rempo barang bawaan; barang persediaan; mendidih: ammempoji

rempo-rempo perlengkapan: jaimi = = == ia duduk selama nasi dalam periuk


pakbutingangan, mendidih

sudah banyak perlengkapan (tidak lama )


perkawinan.
resak santai di laut, main-main di pantai;
reppe pecah: panne lompoami seng = = pingga
resi resu; karcis tanda terima.
besar lagi
resimeng resimen : == apa attugasak
pecah;
anrinni? resimen apa
anreppek memecahkan: inai seng injo = =
betugas di sini?
piring, siapa
rewa berani; suka berkelahi; menyombongkan
lagi itu memecahkan piring;
keberanian.
reppesek dekat;
rewasa waktu; tempo; masa: kuurangi seng
sireppesi berdekatan: anjo tau ruaya anjo= =lekbak
ammempo ==, kedua
laloa,sayaingat lagi itu masa yang lalu.
orang itu duduk berdekatan;
rewata dewata; hyang, Tuhan: nacallako
rera tangis: sedih ; pilu; sallang = =, engkau

rerai tangisi: apa mu = = ?; dicela (dikutuk) nanti olehdewata


(Tuhan);
sirerai saling menangisi.
karewatang, lenyap, menghilang: anrinni apa-
rere didih;
apaya gassingi
akrere mendidih: == mi jeknek bambangan,
= =, barang-barang di sini biasa hilang .
sudah mendidih
ri 1.di: ammalliammi assuluk tinro = =
air panas;
jerakna anronna
sirere uring selama nasi dalam periuk
manggena, kembalilah keluar tidur di
kubur ibu anu = = saya tidak mau makan barang
(sesuatu) yang
bapaknya; 2. ke: nalulusukmo mange =
= birinna tidak halal

binangaya, maka teruslah pergike riccik percik ; rintik ; renci;


pinggir sungai; dari:
ricicik riccik rintik rintik: natujui bosi == dia
sitabangi seng jaina naerang pole = = kena hujan
lampanna,
rintik rintik
kebetulan banyak lagi diabawa pulang
rikbak terbang;
(oleh-'oleh) dari
anrikbak terbang : kapalak == kudongkoki.
perjalanannya. 3. pada (kata
kapal terbang
depan):niak nakanre ==
saya tumpangi;
barikbasaka, ada diamakan (pad a) pagi
hari. 4. kepada: rimang 1. apik; neces sayang; tertib : antu i
sunngu tau = =
nanakimamo tupanritaya =
=Mukaddang-Mukaddeng, ripakeanna, si sunggu itu orang apik
( neces sayang,
maka berkatalah- orang yang ahliitu
kepada Mukaddang-Mukaddeng. tertip) pada pakaiannya, 2. asyik ;
senang : tau = = antu
5. oleh: na tikring
nisare .panngukrangi = =Allah Taala., maka anjama- jama, orang itu senang
tiba-tiba diberilah bekerja.

ingatan oleh Allah Taala. 6. akan: rimbak kebut; kebas ; singkap;


takkaluppai = = tau
apparimbak mengebutkan ; mengebaskan ;
toana, menyigkap:

riba tidak halal ; haram tidak di izinkan : tena inai'jo = = care-care, siapa
kuerok annare mengebaskan kain;
tarimbak berkibar bendera = = , bendera roga roda tiga; becak.
berkibar.
rohani rohani; roh; nyawa: punna matemo
rimbuk tempias. taua, sisalakmi

rimpung ikat : = = sai anjo bangkenna ==a siagang balang kalea, kalau orang
jangangan, coba ikat sudah

kaki ayam itu; meninggal berpisahlah rohani dengan


jasmani.
riya riya; bukan karena allah
roilik sandang; pikul;
roang ruang; palka bagian dalam (bawah) pada
perahu: naroilik disandang: lekbaki na aUemi
balasena na = ,sesu
akkeroki = = sawiya, kelasi menimba
ruang. dah itu diambillah balasenya lalu
disandang.
rocak gaduh; buruk keadannya: == i
tamparanga, lautan rojak tusuk: == matanna, tusuk matanya.

buruk keadannya. rokkok rukuk; .bengkok; lengkung;


membungkuk: ri
roda roda : bannang = = kaballi ri tokoa,
benang roda saya passimbangenna ammentenga na
sukjuka i lalang
beli di toko.
sambayang iamintu ==, di antara
rodi kerja paksa.
berdiri (tegak) dan
roe julai ; kulai;
sujud dalam sembahyang ialah rukuk;
roeng (semacam jantera, tetapi hanya teralinya
anrokkok membengkokkan; melengkungkan;
(tempat
membentuk:
benang): appareki = = bapakku, bapak
ainai carakdek = mala pekang? siapa
saya membuat
pintar
"roeng".
membentuk (melengkungkan) mata punna niak nijama, tidak baik orang
kail? gegabah kalau

rokkolok paksa; ada yang dikerjakan.

pirokkolok (mem)perkosa; paksa: inaimo rongkelek rangkai, gugus;


akkulle nu
sirongkelek serarigkai, gugusan: ==lasak
=anjama, siapalah (yang) dapat engkau kukanre, serangkai
paksa
langsat saya makan.
bekerja.
ronrong I gempa: beru-beru anne niakmo
rokkong rukun: ==makalimaya ri Isilanga seng = = lompo ri
iamintu naika
Bali, baru-baru ini ada Jagi gempa
haji, rukun yang kelima dalam Islam bumi yang besar di
ialah naik (pergi)
Bali.
haji. 1).
ronrong II bangun; jagakan.
rokok bungkus: lekbakmi na = care-carenna,
rontok entak; enyak;
pakaiaannya'
niparontok dibetakkan dengan keras; ditekan
sudah dia bungkus.
dengan keras:
allrokok membalut: amnlempo naung==
takkulleai = = piringa, tidak boleh piring itu
bokkakna, duduklah
dientakkan;
ia membalut lukanya;
rontokang adonan: bajikmi 'nne = = ,nu?,
panrokok pembungkus: kemae niak == tau sudah bagus
mate?, di mana
adonanmu ini?
ada kain kafan?;
rorong condong; miring;
ronjo anronjo-ronjo (kanronjo-ronjo)
takrorong condong; miring: anngapa na ==
gegabah:kodi taua ==
ballaknu?,
mengapa rumahmu condong (miring)? tadi malam; = = tallujama-jamang na
asseng, dua -
rosak ngantuk;
tiga pekerjaan dia tahu;
takrosak terngantuk: = =mi napakamma
takdokdok, sipakrua-rua berdua-dua: = = tonji mange
accinik-cinik,
terngantuk karena mengantuk.
hanya dia berdua-duaan pergi
rosi (n. bunga) bunga mawar: bunga = =
menonton;
paleng tappauk,
akrua berdua (satu dipakai berdua): = =mako
bunga mawar gerangan yang semerbak
pannganreang,
baunya .
berdua saja kamu tempat makan;
rosok kurus: tena nu = = punna sannang
pakmaiknu, engkau akruai mengerjakan berdua (bersama): ikau
tommo si
tidak kurus kalau hatimu tenteram;
sarikbattang = =, kamu saja bersaudara
karosok- rosokan kurus terus: ammantammako
mengerjakannya berdua;
= =,
takruaya sekali taruh (pasang) dua buah
tinggallah engkau menjadi kurus terus.
(sesuatu): punna
rossak peluk cium sepenuh hati ;
kurang baguliknu, ==mo, kalau kurang
sirossak saling peluk cium penuh hati : = =, mi kelerengmu
anjoreng, di
dua biji sekali taruh;
sana mereka saling peluk cium dengan
pinruang dua kali: = = siallo kukanre anne
sungguh hati.
pakballea, dua
roti roti : = = tekknemo balli, roti manis saja
kali satu hari saya makan obat ini;
kau beli.
rua-rua hanya dua: = = (m) batu cangkirikku,
rua dua: niak == tau akjappa ri banngia, ada 2
hanya duah buah .
orang berjalan
cangkir saya; yang

takrua-rua sekaligus dua: = =antama ri menguruskan padi.


timunganga, dua
rukuk-rukuk rumput-rumput : tena ==
orang sekali masuk ke pintu kacinikang, tidak ada

rundalak rudal ; peluru kendali. rumput-rumput kelihatan.

rugi rugi; == baluk balukangku ri pasaraka rukung 1. rukun; damai 2. asas ; dasar; sendi.
sumpaeng, rugi
ruma rumah: ruma makan rumah makan.
jualan saya di pasar tadi;
rumallang ramadhan: niwajikangi ri Isalanga
karugiang kerugian : == lompoji kugappa punna
amminawang ri
bulan puasa = = diwajibkan untuk
ia hanya kerugian besar saja saya dapat orang islam berpusa
mengikuti dia.
kalau bulan ramadhan.
ruik tarik: bulo apanjo no ==?, bambu apa itu
rumba-rumba nama tarian pergaulan yang
kau tarik.
berasal dari kuba
rukkuk hudip; pantik
rumbang roboh; rebah
apparukkuk menghidupkan ; menyalakan: = = i
rumbu asap; uap;
pepek erok
runang jatuh: jaimi = = rappona, sudah
appalu kanre, ia menyalakan api
banyak jatuh
hendak memasak nasi.
buahnya.
rukruk rumpon; penghadang nener atau benur.
rungga belat ikan ; rumpir; rumpon.
rukrusuk ranggas; gugur; luruh; = = mi
lekokna kayua, pohon runtung runtuh;

kayu sudah ranggas daunnya. rupa muka ; wajah: piklasaki = = (n)na, pucat
mukanya;
rukuk rumput: = = anrosoki asenna, rumput
niakmi 'nne = (n)nakanangku, kini panjang sekali iringannya pengantar
sudah ada buktinya mempelai itu;

perkataan saya: jai bicara, tena akrurung beliIing: ==ak akjappa, saya beriring
==(n)na, banyak bicara, tak ada buktinya; jalan;

rupama dongeng: jai = =naisseng gurungku, anrunrungang mengikuti; mengiringi:


banyak aklampami 'njo mange

dongeng diketahui oleh guru saya; = = bainenna, berangkatlah ia


mengiringi (mengikuti)
akrupama mendongeng: punna = nenekku
nasawalaki . istrinya;

ammaria, kalau nenek saya nirunrungang diiringi: niakmi karaehga = = ri


mendongeng Iupa berhenti. sikamma

ruppa temu; jumpa; tumak bicaraya, raja telah datang


diringi oleh sekalian
anruppai melayani, menjemput: maeak anne
ambuntulikik pemangku adat.

mange = = bunting, saya datang ini russak topan; cuaca buruk;


men gun dang Anda goncang;·kesukaran: anggappai

untuk pergi menjemput (menunggu == ri dolanganga,dia mendapat (kena)


kedatangan) cuaca buruk

pengantin; di lautan.

siruppa tabrakan: oto lompo siagang" bemo = rusung dusun; desa; tak tahu (suka) bergaul:
= sumpaeng, teako kammai

mobil besar dengan bemo tabrakan tadi. tau = =,jangan engkau seperti orang
dusun (tidak tahu
rurung iring: lakbuna = = (n)na anjo
paerang buntinga, bergaul).
ruta kurang aman; ribUl; kurang bersahabat; = sabak sebab; karena: == nipiturunginna karaenga
=i anne anak
matua, karena raja di karuniai anak yang
pakrasanganga, negeri ini kurang bertuah;
aman. assabak-sabaki mengobati: inai== nagassing, siapa
yang
rutu akutu - rulu meletus terus-menerus .
mengobati sampai ia sembuh;
rutusuk I siput yangbiasa melekatpada papan passabakkang penyebab; gara-gara: inainjo == na

perahu atau pilajari


pakrasanganna, siapa penyebabnya
kapal. sehingga ia
meninggalkan negerinya;
rutusuk II apparutusuk melayani; meladeni:
nisabak-sabaki dimantrai, dikena guna-guna: == ri
parutusuki
paranna
neneknu,ladeni nenekmu . tau sanggena pongorok, ia dimantrai oleh
sesamanya
ruyung duyung (n. ikan): lekbakjako accinik (manusia), sampai ia gila.
jeknek mata = =?, sabang 1. Syakban (nama bulan Hijriah) 2. Sabang
nama
penah jugakah Anda melihat air mata
kota di P. We (Aceh).
duyung? .
sabung sabun: == cak tangang napake assassa,
sabun cap
tangan dia pakai mencuci;

S assabung memakai sabun: bauki akjeknek, dia


memakai
sabun wangi mandi.
sa (huruf ketujuh belas dalam susunan abjad
sadak coba: balliang sadak jukuk coba belikan
Makassar)
ikan.
sa selalu: saerok-erokna selalu mau: == annganre
sadang dagu: == na natimboi janggok, dagunya di
selalu
tumbuhi
makan
janggut.
sa se (awalan): sakulle-kullena sekuat-kuatnya
sadia sedia; siap;
saba Sabah negara bagian Malaysia di Kalimantan
assadia bersedia; bersiap: == jako aklampa?
Utara
bersediakah
engkau berangkat. menasihati
nipasadiang disiapkan; disediakan: apaji na ==mo sailong Sailan (Srilangka) negara pulau di India
I Baso bagian
ongkosok, maka disediakanlah (nuntuk) si selatan di lautan India.
Baso biaya sak I harap; coba: tulung == saribattang
saga saga; buah saga sering dibuat kalung manik- manugandenngak,
manik. harap saudara menolong untuk
Sangantuju delapan: == alloi garring, delapan menggonceng saya.
hari ia sakit. sak II sekre sak simeng satu sak semen.
Sagu sagu; tepung terigu saka I kuku kuda, kerbau dll.
Sahang saham; andil; sero saka II tahun Jawa.
Sahik syahid; mati sahik mati syahid Sakbalak tembus: sakbalaki battanna nataba poke,
Sai bukankah; kan ka == Daeng, sirikku niaki ri tembus
katte na perutnya kena tombak.
pacceta ri nakkei pammolikanna? Karena Sakbarak sabar: tu == a nikamaseangi ri Allah
bukankah Taala, orang
kakanda, maluku ada pada Anda dan belas sabar dikasihani Allah;
kasihmu Paksabarang penyabar: == dudui anjo anakna,
pada Dindalah tempatnya. amat
Saik gantung; sangkut: appasaik menggantungkan: penyabar anak itu;
niak Kasakbarang kesabaran: ==na ampanaiki
baine pasaik boko rinrinnna, ada isteri maratabakna,
sembunyi kesabarannya meningkatkan derajatnya.
sembunyi. Sakbe sutera: lipak sakbe, sarung sutra
Saile toleh: assaile menoleh; berpaling: ==mi Sakbelek sabil: bunduk sakbelek perang sabil.
menge ri boko, Sakbi saksi: == pasuluk, saksi palsu;
menoleh ia kebelakang: saile bokomu, Aksakbi bersaksi; berjanji: == ak karena Allah, aku
ingat (lihat) bersaksi
belakangmu karena Allah;
pasaile nasihati; tunjuki: ==i katena antu Ansakbii menyaksikan: inai == ko, siapa yang
nangukrangi nasi- meyaksikan
hati dia karena tidak sadar; engkau;
appasaile menasihati: i nakke == bawanjak, saya Appasakbi melapor: battuak == ri karaenga, saya
hanya datang
melapor kepada baginda; saklak 1. cerai; pisah: ==mi tawanu, pisahlah
Ampappisakbiang mengumumkan; bagianmu; assaklak memisahkan; menceraikan;
memperkenalkan: == i melerai: inai ==i, siapa
angkana karaeng Raja akmanak burakne yang melerai, 2. celah: == rinring, celah
sitau, dinding, 3.
mengumumkan bahwa baginda Raja Ajang selat.
beranak saklik cungkil; tusuk: passaklik gigi tusuk celah
laki-laki seorang. gigi.
sakbo lubang; bolong: sakboi papanna, bolong sakmang kekang; kendali: oterek ==, tali
papannya. kekang,== jarang,
sakbu ribu kekang kuda,
assakbu beribu-ribu: == tedonna, beribu-ribu sakngik dengik; isak;
kerbaunya: taksakngik-sakngik, terdengik-dengik: ==
sisakbu seribu : == gajinna sialo, seribu gajinya nitunrung
sehari. barambanna, terdengik-dengik dipukul
sakbu sebut: sakbuki arennu sebut anmamu. dadanya.
sakga iba; sedih; terharu: == i pakmaikku acciniki saknyuk gelopak (terlepas): ==i kanukunna,
anjo anak- kukunya
anaka, iba hatiku melihat anak-anak itu, tergelopak.
sakgang tahan; redakan; sakgangi jarannu tahan sako dulu;-lah; mae sako mari dulu engkau.
kudamu. sakorolo ulah: teako jai == nu, jangan kau banyak
sakka lalai; alpa; absen: lekbaki == mange akcinik- ulah.
cinik sakra bunyi; suara: == loncing, bunyi lonceng;
punna pakgolokang?, pernah ia absen aksakra berbunyi: niak ganrang = =, ada gendang
menonton, berbunyi;
kalau pertandingan bola? appasakra membunyikan: = = lonceng,
sakkak zakat membunyikan
assakkak berzakat; mengeluarkan zakat: == lonceng.
pittarak, sakrak tenggelam; terbenam: naia ==namo alloa
berzakat fitrah. ammuntulukmi sekre pakrasangang,adapun setelah
sakkok sedak; sebu: tassakkok tersedak. tenggelam
sakkuluk apak; tengik: == epa, tengik ketiak, matahari bertemulah sebuah kampung.
sannak ==na, sakri 1. samping; sisi: akmentengi ri =~ (ng)ku, ia
sangat tengik ia. berdiri di
sampingku; pappasala 1. denda: natabaj == Rp. 5.000, - dia
aksakri menyisi: = = ri wattungku si buntuluk, ia kena denda
menyisi Rp.5.000,-, 2. menyalahkan, mendenda:
waktu saya bertemu, 2. sisih; inai
pasakri sisihkan; jauhkan: == kalennu punna ampasalako, siapa menyalahkan engkau;
anngaijako ri kasalang kesalahan: singaraki ==na, nyata
nyawanu, jauhkan dirimu bila engkau cinta kesalahannya.
jiwamu. salaga garu; sikat;
sakring 1. rasa: kammai ku == erok akdonteng annyalaga menggaru: = tanah, menggaru sawah.
ceraka salak salak; buah salak.
ialalang ri urak-urakku, seperti kurasa mau salaka kuningan; tembaga.
membeku salakang seluruh;
darah dalam urat-uratku; . annyalakang menyeluruh (memenuhi ruangan;
appisakringi menderita: == 'ntu lekbak nibakji, tentang bau . .
menderita bauan asap dan sebagainya): == umba
sesudah dipukul, 2. sadar; jaga: ilalang ballak,
natakusaringamo asap menyeluruh di dalam rumah.
tasselak matangku, aku tidak sadar terlelap salamak selamat; sejahtera: dasi-dasi ki= =
mataku. ngaseng, mudah
saksak tegak: ammenteng ==, berdiri tegak. mudahan kami selamat;
sala salah: taena niak == ri pakkanannaya pasalamak beri selamat: =i ri hakji berua turunga,
pakalawaki memberi
jaranga, tidak ada yang salah dari selamat kepada haji yang baru datang;
perkataan salamang sarna dengan: salamangak nipakasirik,
penggembala kuda itu; bagai aku
annyala bersalah (membawa minggat anak, isteri dipermalukan
orang): salangga bahu; pundak: = =na nataba pelorok,
sallomi lena ri pakrasanganga lanri = =na, sudah pundaknya
lama tidak kena peluru;
ada di kampunginikarena bersalah; annyalangga memundak;== senjata, memundak
nisalangi disalahkan: == ri pammarenta, senjata.
disalahkan oleh salang selang; pipa pelastik atau karet.
pemerintah; salapang sembilan: ammalliko bayao == batunna,
beli telur sembilan butir.
salarang kurungan ayam; sangkar salewangang sejahtera; bahagia: == ngasengi
salasa I hari Selasa. sibatu
salasa II kecewa: nipassalasa dikecewakan. pakrasangang, sejahtera seluruh negeri;
salasak tanggul: ==na M. Dg. Patompo, tanggul kasalewangang kesejahteraan: == pakrasanganga
M. Dg. niah ri
Patompo; kambe tumakbuttaya, kesejahteraan negeri
assalasak bertanggul: binangaya anjo == jarreh, ada pada
sungai itu kita semua (rakyat).
bertanggul kuat. sali tolak; buang;
salawak salawat: ammaca = = mange ri nakbita, ia assali menolak: i nai ==anu bajika, siapa yang
membaca menolak
selawat kepada nabi kita. barang yang baik;
saleang kepi ding; kutu busuk: kadera jai = =na, pannyaliang barang tolakan: ==na taua,barang
kursi yang tolakan orang;
banyak kutu busuknya. nisali ditolak: == kajai panrakna, ditolak karena
salekorok pelesok; kilir; banyak
tassalekorok terkilir: bangkenna = =, kakinya. cacatnya.
terkilir. salibanra halangan; musibah; cacat: anggappai
saleng banrek Arab. ==, ia kena
saleori hibur: = = mami kalengku, aku hanya musibah, niak==anne piringa, ada
menghibur cacatnya piring ini,
hatiku; salimarak menggauli'muhrim, misalnya ayah
assaleori menghibur: battuki ==ka matei menghamili
buraknenna, anaknya.
datanglah menghibumya kareria meninggal saling salin; berganti.
suaminya; assaling bersalin: lekbami == buntinga, pengantin
pannyaleori penghibur: = = ri ati nakkuk, sudah
penghibur hati bersalin;
rindu. passalingang persalin: nisaremi == ri karaenga,
salese elak diberilah
assalese mengelak: punna nitunrungko, lintakko = persalin oleh baginda;
=, kalau nipisalingi dipersalin: na anjo pakalawaki jarang
Anda dipukul, lekaslah mengelak. ruaya = =mi
ri karaenga, dan itulah penggembala kuda assaluarak bercelana: = =kaeng
yang dua gabarading,
masing-masing dipersalin oleh raja. bercelana kain gabardin.
salissirik gerecak (bunyi air mendidih, minyak saluk talang: = bulo bcittu ri monconga, talang
yang sedang bambu dari
mendidih) gunung.
assalisirik menggerecak, menggelegah: == sama sama
mijekneka ri tam- samaturuk musyawarah; mufakat: apa-apamo la
paranga, air telah menggerecak di laut. nagaukang

saliuk kabut: punna turummo ==a sassang = =i rolong, apa-apa. saja yangakan

makkapukmi, dikerjakan

kalau kabut sudah tUfUn gelap gulitalah. musyawarah dulu .

sallak 1. belur; bilur. 2. nanti ---> sallang asamattruk bermufakat: ==mi antarimai

sallang 1. nanti: nacinik ngasengi ==, dia lihat pappalakna bunting

semua nanti, buraknea, sudah bermufakat menerima

2. salam: == battu ri anatta, salam dari permintaan mempelai laki-laki;

anakda. passamaturukang permufakatan: anne ==a wajiki

sallatang Selatan. nUuruki,

sallo lama: teako = = dudu punna mengeko ri permufakatan ini wajib ditaati.

pasaraka, samang zaman; masa; waktu

jangan terlalu lama, kalau pergi ke pasar. samara hidangan; layanan.

salohakji Zulhijjah (bulan Arab yang keduabelas): samarak biasa; lumrah: ka tau

=na ==anjonanggappaja

nanaik ri Makka, bulan Zulhijjah dia ke sitkribattang, sedangkan orang biasa saja

Mekah . salong salon; tempat rias. mendapat

salongkarak gerebek sahabat, anjo anu kammaya = =ji, yang

annyalongkarak menggerebek; polisia ==i demikian itu

ballakna, polisi barang biasa saja.

menggerebek rumahnya. Samarang Semarang, ibu kota Propinsi Jawa

saionreng (n. jenis tarian pada upaeara adat Tengah. samarang samaran, kelakuan

Makassar, mis. samaya nazar: lekbakmi napole ==na, sudah

pada perhelatan sunnat). dilaksanakan

saluarak celana: =.= lakbu, celana panjang; nazarnya.


sambalak sambal: apparek membuat sambal;
assambalak membuat sambal: == kangkong na assambayang bersembahyang: ==ko nulambung,
tarasi, pakajai
membuat sambal kangkung dengan terasi; amalaknu, bersembahyanglah,· berserah
anak sambalak anak bedebah (makian). dirilahdan
samballe bantai; sembelih: ==i anjo janganga perbanyak amalmu;
sinampek, nisambayangi disembahyangkan: ==mi tau matea,
sembelih ayam itu sebentar; orang
annyamballe menyembelih: == tedong, memotong mati sudah disembahyangkan.
kerbau; sambe tukar; ganti
nisamballe dipotong: niak tau ==, ada orang assambeang menggantikan: assuro boyai karaenga
disembelih; taumaka
passamballe penyembelih: = = tedong, = =ijuru tulisikna,raja menyuruh cari yang
penyembelih kerbau. dapat
sambaloge bambu runcng; tombak; ku ==ko punna menggantikan juru tulisnya.
baraniko, kutombak dengan bambu sambik (tali gantungan, mis.tali keranjang)
runcing engkau, bila berani. passambik tali sandang: sarei ==antu karanjeng,
sambang 1. hadang; sangkut beri tali
nisembang dihadang: = kallonna oterek layang- sandang keranjang itu .. sambila lempar
layang, annyambila melempar:==i taipa, ia melempar
dihadang Jehernya talilayang-Iayang; mangga;
pasambang sangkutkan: ==i nampanubesok, nisambila dilempar: == balu, ia dilempar batu;
sangkutkan baru appasambila melemparkan; == batu, melemparkan
kau tarik; batu.
tassambang tersangkut: == i layang-layanna, sambung sambung: ==i otereka, sambunglah tali
tersangkut itu;
layang;.layangnya, 2.ketaya: tappuki oterek annyambung menyambung: ==i oterek tappuk, ia
=a, putus menyam-
tali ketaya. bung tali yang putus;
sambarang sembarang: = =naalle ka tanaasengai nisambung disambung: ==i sumpaeng bicaraya,
kerea disambung
tawana, sembarang saja diaambil karena tadi pembicaraan;
tidak tahu passimbungang hubungan; kaitan: tappukmi ==a,
mana bagiannya. sudah '
sambayang sembahyang putus hubungan .
samelang sembilang (n.ikan laut yang siripnya "bajikmi karaeng", dan menjawablah sang
berbisa):juku hamba
==nagappa napekang, ikan sembilang "baiklah tuanku" . .
yang didapatnya memancing. sangak lembar irisan daun pandan atau lontar.
sampang sampan, perahu kecil sangga l.amat; sangat: == kanangi appalappasak
samparak I tikas; sampah-sampah di pantai kana,
samparak II tassamparak terkait; terhalang sangat bijak mengeluarkan bicara, 2.
sampela cagak; penopang payah: ==mako
sampero .sentuh, senggol punna nagappako, payah engkau bila
sampo sampo; cairan. pencuci rambut diatemukan
sampulo sepuluh: = =rupia ballinna, sepuluh engkau.
rupiah sanggarak goreng: jukuk ==, ikan goreng, lame
harganya; ==, ubi
sampulossekre sebelas; goreng;
sampuloruadua belas; annyaggarak menggoreng: == jukuk, menggoreng
sampulollima lima belas; ikan.
pisampulo sepuluh kali. sangge sampai; hingga; batas: siallo, ruangallo
samurai pedang panjang buatan Jepang ==na
sandak duga, ajuk tujuallo, sehari, dua hari hingga tujuh hari;
annyandak mengajuk: = =lantanna tamparanga, passangge pembatas: patlok := =, patok pembatas.
mengajuk sangkak sempurna; lengkap: ==pi bulunna
dalamnya laut; nanrikbak, nanti
nisandak diduga: takkulleai ==, tak dapat diduga. sempurna bulunya barn terbang;
sandalak sandal, alas kaki passangkakang lengkapkan bekalnya;
sandiwara sandiwara; drama: appilanngeri ==ri nipassangkakang disempurnakan: ==i ewangaima
radio, nampa
mendengar sandiwara di radio; aklampa,disempurnakan peralatannya baru
assandiwara bersandiwara; berlagak: teako ri berangkat;
dallekangku, sangkak rupa bermacam-macam: ==i apa-apa
jangan berlagak di hadapanku. naerang,
sang si; sang (kata sandang) bermacam-macam barang dia bawa;
sang ata sang budak; si hamba: nappiwalimo sangkak gauk banyak tingkah.
==angkana .
sangkakala terompet; sangkakala.
sarigkalak sangkut; tentara.
tassangkalak tersangkut: ==i layang-layanna ri sango-sango'agar-agar: ==nikiring mange ri
pokok Japang,
kayua, tersangkut layang-layangnya di agar-agar dikirim ke Jepang.
pohon. sangngo sengau: tau ==na agang akbicara, orang
sangkalang borgol, pasung sengau
sangkamma sarna: ==ji riolo nil kamma- diajak berbicara.
kammanne, sarna. sangsara terlantar; sengsara: == ri pakrasanganna
saja dahuludengan sekarang. taua,
sangkarak lebar: lakbuna tuju meterek, ==na dia sengsara dinegeri orang;
limameterek, kasangsarang kesengsaraan: ==na teyai patok,
panjangnya tujuh meter dan lebarnya 5 keseng-
meter. sangkung bayonet; sangkur: = =napake saraannya luar biasa.
tantaraya, sangkur sanna tanisanna-sanna mendadak (dengan tiba-
dipasang oleh tentara. sanrigali kecuali; tiba): battu = =, datang dengan tiba-tiba.
passanngali kecuali; terkecuali: tena tau la saunak amat: ==i rannuku sibuntuluk ammoterek,
'ngongkosiko amat
nakke, tidakada orang yang akan gembira saya berjumpa kembali.
membiayai engkau sannang tenang; senang: tinang = =ai lakbusuk
kecuali saya bangngi,
sannging meluluh; hanya: antinni ri puntanaya belum pernah senang semalam suntuk;
tena baine kasannangang kesenangang, kebahagiaan:
== tau nagaji, di negeri ini tidak ada niakmaki ri ==a,
perempuan, kita sudah berada dalam kebahagiaan.
hanya orang betina saja. sanra tanggungan, jaminan, sandera: apa = =na
saniasa siap; punna
nipasaniasangi disiapkan, disediakan: bolikmi angalleko doek Rp. 10.000,-, apa
kamma jaminannya bila
ongkosokmo ==atanna sombangku ... ; engkau mengambiluang Rp. 10.000,
biarlah biaya sanrangang sarangan.
saja disedia.kan untukharnba tuanku·.,. sanrera dalih, alas; teako jai = erokko, teako, battu
sanik biasa; umum. ri
sanjata senjata: ==napake tantaraya, senjata yang kaumami, jangan banyak dalih, mau atau
dipakai tidak mau
terserah. sappak sepat (rasa buah salak yang masih mentah):
sauro dukun; tabib: = = pamanak, dukun beranak. ==
sanruk sendok iji’nne salaka, salak ini masih sepat.
annyanruk menyendok: == gangang battu ri sappang nama kayu yang serpihnya biasa dibuat
uringa, teh.
menyendok sayur dari belanga. sappe sobek; patah: lappassangi ammarrang-
santak tidak ikut menggundu. marrang
santang santan: sarei ==anjo ganganga,beri sanggenna == bawana, biarkan berteriak-
santan sayur itu. teriak
sao sao manika. sampai sobek mulutnya, anne tangke
sapa larangan; pantangan: akkaluruka tena kayua, ranting
nakkulle nasapa, kayu ini patah.
merokok tidak dapat dilarang sappuk damak; sumpit: anak==, anak damak;
sapak petak: tana sisapak tanah sepetak. annyappuk menyumpit: == caccak, menyumpit
sapana tangga bambu beranyam. cecak.
sapatu sepatu; sappuruk sepuh
assapatu bersepatu: == berui battu ri Sorabaya, nisappuruk disepuh: kamma buiaeng beru
dia ==:,seperti emas
bersepatu baru dari Surabaya. yang beru disepuh.
sape bentuk; larik: sape bawa bentuk mulut. sapu usap
sapeda sepeda; . sapu-sapu usap-usap: na= = uiunna, .mengusap-
assapeda bersepeda; mengendarai sepeda: == usap
battu r ikan- kepalanya.
toroka, dia bersepeda ke kantor sapuk poles; kemas; palit; oles: sapuki golla, olesi
sapi 1. sapi; lembu == napake appakjeko, sapi gula
dipakai sapukalak bekerja tanpa otak.
membajak, 2.pisah; sapih: anakna na saraung tudung;
==mi, anaknya assaraung bertudung: ==ko kasannaki antu bosiya,
dia sudah pisah. bertudunglah engkau karena hujan keras.
sapiri kemiri: ==jai nilamung ri birinna sare 1. nasib; peruntungan: kelong==,pantun
binangaya, kemiri nasib, = =
banyak ditanam di pinggir sungai. sarengku tea takucinik, nasibku pasti
sappa bobol: sappai jempanga, bobol bendungan kulihat, 2.beri:
==i doek anaktm, beri uang anakmu; .
assare memberi: ==i doek ri pakkereka, ia ==bunduk maka maya, sarroangangi
memberi uang sallang pole
kepada fakir; bundu maka tallua, hebat perang dunia ke
passare pemberian; hadiah: == karaeng mange ri II,
atanna, lebih hebat lagi "'" perang dunia ke III
pemberian raja kepada hambanya. sarung sarung: ==paklungang sarung bantal
sareak 1. syariat: anggaukangi ==na nakbi sarussuk jerawat; burik.
Muhammad, sarutu serutu: ==naisoktuang guru, serutu diisap
melakukan syariat nabi Muhammad, 2. pak guru. sasa sasa; bumbu penyedap lauk.
perangai, sassa cuci;
kelakuan: tau kodi ==na, orang jahat assassa mencuci: lekbakko = mangeko appasarak,
perangainya. sariang kepala desa. habis
sarigang balai-balai: ammempo-mempo ri ==a mencuci engkau pergi ke pasar.
akbica- sassak tegak: ammenteng = =, berdiri tegak.
bicara, duduk-duduk di balai-balai sassalak 1. sangkal; assassalak menyangkal:
berbincang-bincang . punna baraniko
sarikbattang saudara; == kutembakko, kalau berani menyangkal,
sisarikbattang bersaudara: nangarruk rua = =, kutembak
menangislah kau, 2. sesal: == memammi kalennu, sesal
dua bersaudara. lebih dahulu dirimu.
sarimanang layanan; ladenan: ==i karaenga, sassang gelap: == makkapuk, gelap gulita:
layani raja kamarak ==,
sarisi nama ikan laut. kamar gelap.
sarobang geranggang; bambu runcing: = =napake sassi I tolak; bantah;
annobok assassi menolak: apa niparentangi ri karaenga
kong kong, geranggang dia pakai talekbakai
menombak anjing. ==, apa saja yangdiperintahkan oleh raja
sarring deras; keras; hebat jeknek binangaya tidak pernah menolak.
akloklorok ==, sassi II saksi.
air sungai mengalir deras. sate sate: == bembe, satai kambing.
sarro 1. sering; acapkali; biasa: ==appakalompo ri satti keramat;
tau toa, kesattiang kekeramatan, kesaktian: ==naakkulle
sering memuliakan orang tua, 2. keras, longinika-
hebat: na, kesaktiannya bisa juga.
satting satin: care-care == , kain satin. sawe sempat; senggang: punna niak ==insya Allah
sau puas, lega; niakja
assau 1. puas: tena nassau pakmaikna, tidak puas battu, kalau ada sempat insya Allah saya
hatinya, datang.
2. nyaman: == nakasiakna napunna bam sawi awak; kuli: == kappalak, awak kapal,=
bang alloa =biseang, kuli
nammirik anging malukmuka, agak perahu.
nyaman rasanya sayak yurk; baju perempuan.
kalau udara hangat lalu angin bertiup sayang sayang;
sepoi-sepoi basah. kasayangang kehilangan: akjappami naik ri
saudagarak saudagar: sitau anak ==, seorang anak ballakna .
saudagar. karaenga apparapaki ri =na barang-
sauk sabut: oterek == ,tali sabut. baranna,
saukang tempat yang dikeramatkan. pergilah kerumah raja mengadukan
saule sembilu: acceraki limanna naekbak == kehilangan
berdarah barang-barangnya.
tangannya kena (diiris) sembilu. sayu abai; lalai;
saung sabung; laga; adu; nisayu abaikan: tau toa == ri ankna, orang tua
assaung menyabung: == jangang, menyabung diabaikan
ayam; oleh anaknya;
saugang sabungan: jangang = ,ayam sabungan. pasayu pengabai: == ri kalenna, pengabai pada
sauruk kalah: ==i lalang bunduk, kalah dalam dirinya.
perang; nisauruk dikalahkan: ==i Muh. Ali, sayuk sayang, masalah: taenamo'njo ==na
Muhammad Ali natanibuno
dikalahkan (kalah). punna singarakmo ri kasalanna, tidak ada
sauwalak Syawal: bulang =nabunting, bulan lagi
Syawal dia masalah maka tidak dibunuh asal sudah
kawin. jelas kesalahannya.
sawalak untung (laba): jainantu sallang na == sedang sedan; mobil sedan.
manggenu, sedeng lagi: apaji nanapannarrusuk. == jappana,
banyak nanti untung ayahmu; dengan
assawalak untung; beruntung: ==lappi pinruangi, demikian lalu dilangsungkan perjalanannya
untung lagi
lipat dua kali. segelek segel;
nisegelek disegel: == i ballakna kajai inranna, sela sadel: ==jaranna kekkekmi, sadel kudanya
rumahnya sudah robek.
disegel karenabanyak utangnya. selak lelap: tasselak matanna terlelap matanya.
seherek sihir; ilmu gaib: natabai ==, dia kena selang selam: kappalak= =, kapal selam;
sihir; asselang menyelam: == kamma jukuk, menyelam
niseherek disihir: ==i ri ballinna, ia. disihir oleh bagai ikan;
lawannya, paselang penyelam: ==anggappai anjo balallgoa,
sekek 1; sempit: ==i saluarakna, sempit penyelam
celananya, 2. desak: yang mendapat jangkar itu.
==sollanna nabayarak inranna, desak dia selek keris: ==na manggena ammosoi, keris
supaya hutangnya dibayar, bapaknya.
sekkek bengis; kejam; suka menghardik. berbisa;
sekre satu; suatu: niak == banngi na 'kbica-bica'ra asselek berkeris: ==i battu ri kantoroka, berkeris ia
rua ke
sikalabini, suatu malam berbincang- kantor.
bincang kedua sembak sambar: annyembak, menyambar.
suami isteri itu; sembok subur, gembur: ==i buttaya anrinni, subur
assekre bersatu: ==ki bajik soil anna kiterasak, tanah
lebih baik disini.
kita bersatu supaya kuat; sempak sepak
passekre kurnpulkan: = =anak buanu, kumpulkan annyempak menyepak: = = bola, menyepak bola~
anak assempak bersepak: = = kamma jangang
buahmu; saungang, bersepak
appasekre mengumpulkan: fau, mengurnpulkan bagai ayam sabungan.
orang. seng I lagi: akmanaki == sitau burakne, beranak
sekrok tirnba; gayung; lagi seorang
annyekrok rnenimba: ==jeknek bungling, menimba anak laki-Iaki.
air sumur; seng II seng: atap seng
nisokrok ditimba: = = sanggenna akmara, ditirnba sengka singgah: ==i ri ballakna puriananna, ia
sarnpai singgah di
kering. rumah bibinya.
sekkek garang; galak; ganas; kejam: bainenna == sengkang angkup-angkup; pencabut kumis.
sikali, sengkek kandas
bininya sangat garang. ,
taksengkek terkandas: biseanga = ri gusunga, sese sisi: ri ==na Allah Taala, gampanjianjo
perahu kammaya, di
kandas di gosong . sisi Allah Taala gampang saja yang
sengkorok sendok sayur. demikian.
senterek senter: ==naerang parondaya, senter sessa siksa
dibawa assessa menyiksa, menganiaya: inai = =i anjo
peronda. meonga, siapa
seorok cahaya; sinar: == bulang, cahaya bulan; yang menyiksa kucing itu;
asseori menerangi: bulang mumbamako naik == nisessa disiksa palukkaka ==i, pencuri itu disiksa;
puntanaya, wahai bulan, muncullah supaya pasessa siksaan: anggappai == ri gunmna,
menerangi dunia. mendapat siksaan
sepek selip; sisip dari gurunya.
pasepek selipkan: …angallei badikna niaka na == setang setan; hantu: kau== kau longgak, kau setan
ri kau
romang-romanga, .... mengambil badiknya jangkung.
yang ada sewa sewa;
diselipkan di semak-semak. assewa 1. menyewa: ==i mesiterek Makkuraga
seppek 1. tetangga: = =na bajik ngasengi, ruambatu
tetangganya baik biseang, guru Makkuraga menyewa dua
semua, 2. dekat; buah sampan,
niseppeki didekati: takkulleai ==anjo jaranga, 2. bertaruh: baraniak ==, aku berani
kuda itu tak bertaruh.
dapat didekati. si 1.ber-(saling, dua pihak mengerjakan):
sero sentuh: teako= =i sikraka tukguruki, jangan ==tembaki pulisia
sentuh, siagang tantaraya, polisi dantentara
kalau-kalau jatuh; bertembak, 2. se;
serokana ceritakan;. sebutkan: naku = = seng satu: siliserek biralle, sebiji jagung.
batena sia-sia sia-sia: ==jak paleng inakke appasuluk
manngatutui, saya sebutkan caranya doek jai,
mengemong. sia-sia gerangan aku mengeluarkan uang
serong miring serong. banyak.
sesa sisa; kelebihan: == manganrena manggeku, siaging dan; dengan: ==ammuntulukmi sitau bela-
sisa bela
makanannya ayahku.
bajik, dan bertemulah ia seorang kawan sikali sekali: i kau ==andik i nakke pisampulo
baik. rannungku,
siapa berapa: == meterek lakbuna?, berapa meter engkau sekali adik gembiramu saya
panjangnya? sepuluh kali gembiraku.
siara ziarah; berkunjung. sikamma segala, sekalian, semua : ==ta
assiara berziarah, mengunjungi: ==mange ri nagaukanga
kuburuka, paranna tau, nagaukangangia, segala yang
berziarah ke kubur. tiada
siarak siar; sebar; serak; pernah dilakukan oleh sesama manusia, dia
tassiarak terhambur, tersebar: ==mi karebaya lakukan
angkanaya semua.
Dg. Mammtungi la bunting, tersebarlah sikapa gadung (tumbuhan melilit, umbinya
berita bahwa memabukkan
Dg. Manuntungi akan kawin; kalau dimakan): ==angkatali kalenna,
pasiarak sebarkan: ==i anne lessoroka, sebarkan gadung yang
gabah ini; menyebabkan badannya gatal.
appasiarak menyebarkan: inai == kareba; siapa sikiring sekering: = =napataba tukanga, sekering
yang dipasang tukang itu.
menyebarkan berita; sikra jadi: taena na== aklampa, tidak jadi
appasia-siarak, menghambur-hamburkan; berangkat.
tassia-siarak berhamburan tak karuan. sikraka nanti-nanti: .... maklaktongia
sibakuk pelit; kikir; terlampau hemat. ==ammengoi, ... takut
sidakka sedekah: assare == mange ripakkerek juga nanti-nanti memabukkan, == niak
misikinga, salibanra
memberi sedekah kepada fakir miskin; natena battu, nanti-nanti ada halangan
assidakka bersedekah: ==mange ri tau kasia-sia, maka dia tidak
bersedekah datang.
kepada orang miskin. sikekdek sedikit; hampir: = =mami nakaluppai
sidang sidang; rapat. kabiasanna,
siga rajin: inai-nai == tetteretongi lekbak hampir saja dia lupa kebiasaannya;
jamanna, siapa tassikekdek-kekdek, sedikit demi sedikit,berangsur-
yang rajin, lekas juga selesai pekerjaannya. angsur:
sikak sikap; pendirian. inranna akkullei nabayarak = =, utangnya
boleh
dibayar berangsur-angsur. silisila sejarah; silsilah: ==na sombaya ri Gowa,
sikkirik zikir; silsilah raja
assikkirik berzikir: == lekbak assambayang, Gowa.
berzikir sesudah silongang selesai; mustaid; beres: anne kamma ==
sembahyang. ngasemmi massingjama-jamanta, sekarang
sikna iba; pilu: =='i pakmaikna anciniki tau toana ini sudah
ni bakji, selesai semua pekerjaan kita;
iba hatinya melihat orang tuanya dipukul; appasilolongang membereskan: == bokong,
assikna beriba: ==i anciniki tau kasiasi, beriba membereskan
melihat bekal.
orang miskin. sima pajak: == butta, pajak tanah, == ulu, pajak
sikola sekolah: akjari mislereki ri sekrea == kepala.
rakyak, dia simak simak; perhatikan,
menjadi guru pada sebuah sekolah rakyat; simambu semambu; gada: ==napake parondaya,
assikola bersekoiah: ==i ri SD, ia bersekolah di semambu
SD; == dipakai peronda;
tinggi, mahasiswa. assinambui memukul, menggada: ina; = =anjo
sikopang sekop. kongkonga,
sila sahut; balas; siapa yang memukul anjing itu.
sisila-sila berbalas-balasan: akkelong==, bernyanyi simbang batas; passimbang pembatas
(berpantun) berbalas-balasan. simbarak cerah (tidak hujan): appakaramulami hari
silak silat: akkarena ==, main silat; sudah
annyilak menangkis: == saranganna balia, mulai cerah; .
menangkis tassimbarak cerah; berseri: ==i ruppannasicinik
serangan lawan. bayuanna,
sili passili sucikan, bersihkan: ==anne ballaka berseri wajahnya bertemu tunangannya.
kaniak simboleng sanggul: == kamma taijangang
setanna, bersihkan rumah ini karena ada lompona, sanggul
hantunya; seperti tai ayam besarnya;
appassili mensucikan, membersihkan (dari assimboleng memakai sanggul: = = mange ri
gangguan, pakbuntingang,
mantera, guna-guna): = =tau tianang, ia memakai sanggul ke pesta perkawinan.
membersihkan (memandikan) orang hamil. simeng semen.
simpirik sempit: ==i kamarakna, sempit nakelongang Dg. Badang, sinrilik dengan
kamarnya. kecapi
simpung susah; sedih; murung: apaji na == dilagukan Dg. Bandang;
dudumo assinrilik bersinrilik, berlagu: ==tannga banngi,
pakmaikna Dg. Manmmtungi, sebab itu berlagu
sangat susahlah hati Dg. Mannuntungi. tengah malam.
singa singa. sintak sentak
singarak 1. tagih passintak sentakan: ==i oterekna, sentakkan
assingarak menagih: gurua == doek pakbayarak talinya;
sikola, guru appassintak menyentakkan: = =lame kayu,
menagih uang sekolah; menyentakkan
nisingarak ditagih: ==i inranna, ditagih utangnya, ubi kayu.
2. terang, sipak 1. sifat; perangai; tingkah laku: tau kodi ==,
jelas, nyata: singarakinjo ri kasalanna i orang
Mallannasi? burung perangai, 2. nyaman; sedap;
apakah nyata kesalahan si Malannasi?, 3. assipak nyaman; sedap: ==i anne kakdokanga,
cerah, terang: == I anne alloa, cerah nyaman sayur
matahari. ini.
sinamparak tulang cumi-cumi. sipik I. jepit assipik menjepit: = = cumik, menjepit
sinampek sebentar. arang; passipik penjepit: . == cumik, menjepit
sinapang senapan, bedil. arang, 2. sepit: ==
sinao bayam (n. sayuran). sikuyu, sepit kepiting.
singkuluk 1. siku: natabai pattunrung ==na, kena sirak sirat: anyirak jala menyirat jala,
pukul siratang patut; pantas; wajar: gauk ta ==
sikunya, 2. sudut: boyai ri = rinring, cari nipanggaukang,
di sudut perbuatan yang tidak patut diperbuat.
dinding, 3. hasta; siraung siluman (mantera supaya tidak dilihat).
sisingkuluk sehasta: lakbulla = =, panjangnya sirik 1. malu: ==ak tanrupai janjingku, aku malu
sahasta. tak
sino hening; sunyi: == sikali anne pakrasanganga, menepati janjiku, 2. kehormatan: tau tena
sunyi = =na,
sekali kampung ini. orang yang tidak ada kehormatan;
sinolek bubur tepung jagung. appakasirik mempermalu:== ri dallekanu tau jaia,
sinrilik sinrilik (prosa-lirik): ==siagang kacaping mempermalu di muka umum;
nipakasirik dipermalukan: = =i ri belana, sitirika seterika;
dipermalukan oleh assitirika menyetrika: == pakeang, menyeterik
sahabatnya pakaian. soang suap;
siring kolong rumah; na nibolik anjo kurungang annyoang menyuap: Dg. jai Mannuntungi punna
bassia i ==tassikali-
rawa ri = =, dan disimpan kurungan besi kali, Dg. Manmmtungi kalau menyuap
itu di bawah sekali-kali.
kolong. sobak kawan: jai ==na, banyak kawannya, battue
sisa sisa; kelebihan, ==, ia
sisik terbit fajar: == tommi i raya: terbitlah fajar di datang untuk berdamai, erokmi ==, sudah
sebelah mau berdamai
timur. soda soda.
sissik 1. didis assissik mendidis; mengutui: == sodo tangguk (sejenis keranjang untuk menangkap
kamma tau ikan):
jai kutunna, mendidis bagai orang banyak ==napake anjakkalak anakjukuk, tangguk
kutu, 2. dipakai menangkap nener.
sisik: == jukuk balanak, sisik ikan belanak, sokbok masbuk .
3. penyu sokbolok lubang, sobok;
= =nasamhang jalanna, penyu ditangkap annyokholok melubang: == papang, melubang
jalanya. sissilik annssilik menguliti; membuang papan;
kulitnya: = = sapi, passokbolok pelubang: == kayu, pelubang kayu
menguliti sapi. sokna mimpi; impi;
sita sita assokna bermimpi: ==natukguri bulang, bermimpi
annyita menyita == ballak nasabak pappirang, kejatuhan
menyita bulan
rumah karena hutang. soko anoa; anoang: naia ==a ri Sulawesi niak,
seteleng seteling adapaun anoa
assiteleng berseteling: sekre pasukang pulisi = = hanya di Sulawesi ada.
riagang sokri 1. gulali (gula aren yang belum jadi), 2. coba:
antamaya ri kamponga anjo, sepasukan eroki ku
polisi
berseteling di jalan yang menuju kampung
itu.
sitik pantis.
T Takbalak bala; tentara; pasukan : battungasemmi =
na, datanglah para pasukanya.

Takbang tebang ; polong: annakbang bulo


Taipa mangga -= natanrasak kadondong , mangga meneban bambu.
di sangka kedondong
Takbik tabib; mantri; dokter; jai = amballei nata
Taja 1 persiapan ,siap : ia minne barang -barang gassinga , sudah banyak tabib yang mengobatinya
mateku, barang -barang inilah persiapan matiku = tetapi belum juga sembuh.
Kik ammuko baribasak ,siaplah besok pagi, attaja -
taja bersiap-siap ; berjaga-jagalah jangan sampai Takbing tebing , tanjakan ;
musuh datang; nitajai diharap; ditunggu ;teaki = ya
Attakbing menanjak:= i anganga mange ri malino ,
ambattui ,bukan yang di harapkan datang . Taji
mananjak jalanan malino .
susuh ;tahu ,lakbumi : na janganmki ,ayam saya
sudah panjang tahinya . Tak -tidak ; lampayak Takbu tebu; la ni pareka golla jai nilamung ri bone ,
ammuko ,saya tidak berangkat besok Ter = tebu yang akan di jadikan gula banyak di tanam di
keluppak RI jamang- jamang-ku ,aku terlupa pada bone.
pekerjaanku .masing masing panggapana ,masing
masing orang lain pendapatnya
Takdokdok mengantuk ; barikbasak iji= missedeng,
masih pagi_ pagj , sudah ngantuk lagi.
Takak berumbu; gosong ,beting
Takgalak pegang; annakgalak memengang =
Takakberek takbir; jamang, memegang jabatan;

Attaberak bertakbir; suaraki = ari karebosi, ramai Menunaikan ; melaksanakan = puasa , menunaikan
orang yang bertakbir di karebosi . puasa;

Takaderek nasib; takdir: punna kamma ‘nne= na Attakgalak berpegang : teako = iri kayu busak,
jayalangkara wajiki kitarima, kalau demikian nasib jangan berpegang pada kayi lapuk.
jayalangkara wajib kita terima;
Appitakgalak menggadai = tanah , menggadai
Ni takderangi di takdirkan = mate manak, ia sawah.
ditakdirkan mati.
Takgok teguk;
Tabrak gundu ( bola yang di lemparkan kepada
sasaran) Annakgok meneguk::= i jeknek ri emberek ,
iameneguk air di ember
Attakbak menggundu; bergundu : suaraki anak_
anak ramai bermain gundu di depan rumahnya.... Sitakgok seteguk : imungi anne jeknek pakballea
manna= ja minum air obat ini biar seteguk saja
Pattakbak penggundu: tappelaki = na, hilang
penggundunya.
takkajannak kaget; terkejut: na ==mo kapitang talaka kubang; bandar;
pabunoa,
altaI aka 1. berkubang:jai tedong =, banyak kerbau
maka terkejutlah komandan jagal. berku-

takkala terlanjur: takkalami sudah terianjur. bang; 2. bergelimang; berlumuran: . ,---.-_..

takkallasak berdebar, terguncang: naimo anak ta = bajunya berlumuran lumpur.

. siapakah anak tak berdebar hatinya. Talakkingtalkin: lekbaki nl tawarang mayaka


nibacami
takkang tongkat: polougi =lIa napattunrung ri
kongkong, ==na ri hatteka, sesudahmayat dikuburkan
dibacakan
.tongkatnya patah dipakaimetnukul anji~g;
Talkin oleh khatib.
attakkang bertongkat: niak{au toa == numalo
sumpaeng Talakkokudungsembahyang

ada orang tuabertongkat lewattadi. . . Talasak jajar; banjar;

takko lega;'lapang: attakkominyawaku sudahlega A,malasak menjajarkan: = = lamung-lamung,.


hatiku. Me.njajarkan 0

taktak 1. tetak; potong; pangkas:pctngkekayua Tanaman;

ri pattongkoka, tetak tangkaikayu yang Patalasakjajarkan: = anti, pokok-pokoka, jajarkan


menujuatap pOllon

itu; 2. cekatan~ terampil: =i.'/imQlma Itu.


anjama:/.amg,
Tali tali-tali: ammali gangangsi = , ia membeli sayur
cekatan tangannya beketja. setali.

tala I tala-tala: beranka; amme.mpoisiagang Tali tali tali bannang, sabuk; ikat pinggang.
toall(lllna. ri
Talipong telepon: tappuki kawak =a natuju
= = ya, ia duduk dengan tamunya di beranda kayu,kawat
rumahnya; ..'
Telepon putus ditimpa kayu.
tala II hidang
Tallak talak:, == tallu, talak tiga; na =i bainenna, ia
appatala mehghidangkan: = kanre, talak
menghidangkan
Isterinya.
makanan.
Talang tenggelam: =’ biseanna katarrakdudui
talak pohon lontar; bua talak buah Iontar luranna,
perahunya tenggelam karena terIalu sarat Appalltama memasukkari’: il1ai = =’ bembe
muatannya; auriuni, siapa

annalkmgngang 1. Menenggelamkan: = kapplak: Memasukkan kambing disini.

meneggelamkan kapaJ; 2.menggelapkan: doek, tamailang mandul: bainenna =, isterinya mandul.

menggelapkan uang. Tamang taman: tuang puttiri mange alljekne ri =a,


tuan
Tallasak hidup: ==i anne pokDk kayua, pohon ini
sudah Putri pergi ketaman man<ii.

Hidup; Tambatambah;

Annallassi menghidupkan: kuminasaikik tau mate, Annambai menambahkan: =i lima mpiah, ia


saya menambah Rp

Harapkan kepada Anda menghidupkan orang mati; 5,-;

Katallassang .kehidupan: susai anne alloa = =a, .’ tambai tambahkan: = lima rupiah, tambahkan Rp
sekarang 5,-.

Susah kehidupan. Tambaga 1. Tembaga: =naparek uring, tembaga


dia buat
Tallik saling dipertunangkan:tallik lalang battang,
Periuk; 2. Merah tua: I bulu sumikna, merah tua
Dipertunangkan semasih’ dalamkandungan
. tambak pukul; hantam: ==i punna kumbalak,
Tallu tiga: = tau nijakkalak ri batmgia, tiga orang pukul kalau
ditangkap
Hakal
Tadi malam;
Tambako tembakau : anngerek ==, mengiris
1. Sampulontallu tiga betas; tembakau.
2. Tallumbatu tiga buah;
3. Tallumbilangngang tiga ratus; tandang ikat; tali: bembenu, ikat kambingmu
4. Tallumpulo tiga puluh:
tambarak penawar, obat penawar:
. telunjuk kayu gabus: =napassassarig ri
tanrapikanngami ==,
botolok,·kayu
tidak kesusul obat lagi; kupareko ==, engkau
Gabus yang ia buat sumbat botol.
kujadikan
Talung habis buahnya .. •
?bat penawar.
tama masuk;
Iambaru tahun baru .
Antama masuk: ==ri ballak;masukdi rumah ....
.tamborok t(l.mbur: anak-anaka anmmnmg = =, Tamparak peramah;luwesbergatil.
anak-anak
Tamparanglaut, lautan: manna ==luarak
Memalu tambur. dilambangi lon/i,

Tambung 1. .timbun: ==i antu kalikbonga,timbun Walaulautanlebar·kita seberangi juga;


lubang
Lamparangiakba,danau ‘air tawar.
Itu;
Tampengtambal;
Annambungi menimbun: .== kalikbong,
menimbunlubang; menambal: . = lipakkekkek, menambal sarung

Attambung menumpuk: = =jukuka rilelonga, ikan Sobek;


bertumpuk Pannampeng penambal: akboyako ==, carilah
Di lelang; 2. Menyerahkan diri: = = ri. Allah Taala, pimambal.

Tanipiling tam par; tempeleng;


Rnenyerahkan diri kepada Tuhan.

Tammak tamat: siapa sallona anngaji korang ==mi, Annampiling menampar: pulis; = = pakukkah, polisi

. beberapa lamanya mengaji·Kuran tamatlah; Menampar pencuri;

Appatammakmenamatkan: = = baca , paUampiling tamparan: anggappai = =, ia


mendapat
menamatkan

bacaKuran. tamparan.

Tampo sombong; congkak: na teai patok,


Tam mate tomat: sambalak = =, sambal tomato
sombongnya
Tamme tawar; hambar: == sikali ganganga, sayur
ini hambar Bukan main;

sekali. Katampoang kesombongan: a lakkullei niparek


modalak.
tammu temu;
Kesombongan tak dapat dijadikan modal.
attammu seluruh: ==mi linoa kuinroi, sudah
seluruh dunia Auampo-tampo menyombong: teako , jangan me-

saya kelilingi. Nyombong .

Tampak tempat: tenamo ==, takada lagi tempat; Tampole tahun depan: Tampole na naik ri Makka
tahun depan
Pammantangang, tempat. Untuk tinggal (rumah).
Ia naik ke Mekah.
Tampalisu pusar tanda pengenal hewan (kerbau,
Tampung usang; butut; keropas; Japuk.
kuda, dsb). 405
Tana 1. Sawah: napajekkomi = =na, ia sudah,. Gungnya.
Membajak
Tangkak sakribattang tangkak saudara seibu-
Sawahnya;2. Antah: berasak, antah beras. sebapak.

,tanang tanam. Tangkalak rak; lemari: pantamai ri ==a kanrea


siagang
“ tang I tang;. Alat pencabut paku.
Ju/wak sikrakaJ1aka!{rei meong, masukkan ke
“ tang II taog; tank; oto tang. . dalam
Tangang-tangang pepaya; kates Rak nasi dan ikan jangan sampai dimakan kucing.
Tangarak usul; saran; pertimbangan Tangkasak bersih; suci; abdas;
annC1ngarak menyelidiki; mf;nimbang: = boko Annangkasi membersihkan: kale, membersihkan
gauk. badan;
Menimbang apa akibat perbuatan; Mannangkasi membersihkan: ==nakjisik,
Apalak tall{!(wak minta pertimbangan; membersihkan

SipaltJIlj!a!Tl saling memperingari, tenggang Najls.


pikiran: punna Tangke 1. Ranting,cabang:manna ==nun matekne
Kamma’11I11 bajiki = ~. Bila demikian baiklah kita ngaseng,

Tenggang pikiran. Walau rantingmumanis semua; 2. Taji, susuh:


napolongi.
Tanggak terima; kabul: lena nitanggak, tidak
dikabulkan; Mengajak kau ke lrian~

Tidak diterima membuang: panggaukanna == sirik, kelakuannya

Tanggalak 1. Tanggal:. Ri = sampulona rua bulang membuang maiu; 2. Ajak, undang.


ri 010, Tenang belum pernah: tenang annganrek belum
Pada tanggal dua belas bulan yang lalu; 2. Letih; pernah
lelah;
Makan.
Capek: ==i ak/appa, ia: capek berjalan. Tenda tenda: langit-Iangit: appatabai ==, ia
Tanggong tanggung; memasang tenda

Tanggongcmg tanggungan; (langh-Iangit).

.attanggongi menanggung: inai siapa yang Tende ketok ketendei ulunnukeketok kepalamu.
menang-
Tenteng 1. Tenteng (kue): akbaluki =; ia menjuai Perutnya karena amat kenyang ; kuat = i
tenteng; pakmaekna

2. tegang; suka emosi; Keras:teako sihali-hali tau Alkampa, kuat hatinya pergi; annerassi
== menguatkan : jamua=batang kale , jamu
menguatkan badan .
Tangarak,jangan berbicara dengan orang suka
emosi. Terek ter; aspal ; atterek di aspal: pajamana P.U =
pegawai p.u mengaspal ;
Tepak baku! Bertutup tempat nasi.
Niterek di aspal : anganga nampami= jalanan baru
Tepok patah: = =; ballgkenna tukgunJka ri oto,
di aspal
patah kakinya
Tesang gadu; bagi hasil: attesang , menggadu.
Akibat jatuh dari oto;
Tete 1 titi, titian ; tempat atau alat
Annepoki mematahkan: tedol1llu balinna, menyembarang: anne = a jappokmi , titian ini
kerbaumu sudah lapuk.;
Mematahkan ·Iawannya. Attete meniti : inai = ia tukguruk , siapa yang
Tera tera; cap. meniti, dia jatuh;

Terak serdawa~ dahak; Nipatteteai di jadikan titi ; inakke teak= aku tidak
mau di jadikan titian ; gara gara ia minne =
Alterak berdahak: bassoroki kulaeng nasisaklak inilah gara gara maka dia bercerai ;
retak , pecah : anne piringa = i, piring ini retak .
Masarro , mungkin ar’lak itu terlalu kenyang
sehingga Teteng pegang ; apa miteteng apa kau pegang.

Selalu berdahak; Tetta ayah, bapak :ni kioki ri = na , dia di panggil


oleh ayahnya.
Lalterak berdahak: ==ko katena
nunnginungjeknek, engkau Tettek pukul ; jam = sampulo, jam 10

Terdahak karen a tidak minum air. Antetek memukul: inai = i loncinga , siapa yang
memukul jonceng itu.
Terang tiram; siput; niak == akkulle nikanre, niak
takkulle; Tetterek sigap; cepat; tangkas: tubuna kassak , na
giokna= badanya tegap dan gerakanya sigap,= i
Ada tiram yang boleh dimakan ada yang tidak.
akjappa , ia cepat berjalan
Terasak 1. Keras: nipassai laua anjama ==, dipaksa
Tianang hamil; mengandung : sannakmi rannuna
orang
sabak nataklangeranna = amat riang karena di
Bekerja keras; hal/anna kabassorokdudui, keras dengarkan bahwa permaisuri hamil:
418
memperhamili, menghamilkan : i baso = anakna
taua , si baso menghamilkan anak orang.
Tibang rinring silibang dinding siperangkat. Tikring tiba-tiba: nisareamo pangukrangi ri Allah
Taala,
didengarnya bahwa permaisuri hamil;
maka tiba-tiba diberilah ingatan oleh Allah Taala.
appaktiangnang memperhamili, menghamilkan: i
Baso tilek tilik; perhatikan: = i bajik -bajik nampa
nupassuroi
=anak anakna si Baso menghamilkan anak orang.
tilik matang-matang barulah engkau lamar;
tibang rinring silibang dinding seperangkat
Annilek menilik: = =i RI ol0 nampa anggaukang,
tibo cangkup. kita menilik
Tiboang kacang: sakra bakdilika kammai =
Dulu barulah memperbuat.
nisanggarak
Tiling I. Miring; serong;
bunyi bedil seperti kacang digoreng
Patilingi. Miringkan: =lepa- lepanya nassulu
tidung tedong.
jekneka,
tikak waspada; teliti; hati-hati: paralluki tuli, Miringkan sampan itu supaya terbuang airnya; 2.
gassing, kita perlu tetap waspada dan berjaga- .
Lihat;
jaga supaya jangan ditembus musuh.
Perhatikan: = =i bajik -bajik perhatikan baik-baik~
tikek tiket; karcis penumpang.
Ammilingi melihat baik-baik; memperhatikan: inai
tiknok l. masak; matang: anne untia =mi, bajikmi == bajik-
nisanggarak pisang ini sudah masak, sudah baik Bajik langkarak nassassak lalang, siapa yang
digoreng; 2. puas; lega: =; i pakmaeku punna kau melihat
angangangi andikmu ,lega hatiku bila kau
Baik-baik, jarang menyesaI di belakang hari.
menemani
Tilu ngilu: ==i mataya anciniki bajik-bajikna, silau
adikmu;
mata
appakatikno memasak; mempermasak: i Baso =
memandang kecantikannya.
kanre, si
Timang tadah: talluji bola na ==, tiga saja bola
Baso mempermasak nasi; yang dia
Nasoklokki matangkan; bulatkan' = pakmaik1l1l Tadah;
nampa
Amnimang menadah : i kau ammuang i nakke
angangangi, bulatkan hatimu baru melaksanakan
Membuang saya menadah.
tikdokdok ngantuk.
Timbang timbang: =i mataya ancinik bajik- bajik timorok 1. Timur (arah angin) ammirikmi Anging
berasaka, beras itu =a ,angin

Timbang baik-baik; Timur sudah bertiup; 2.musim kering; musim


keMarau
Annimbang menimbang: = berasak, menimbang
beras; Anne = a nabunting,, pada musim kemarau .ini dia

Patimbang pemimbang: = berasak, penimbang Kawin.


beras.
timpo bumbung; periam: lima rassi ngasengi
Timbo I. Lembaga: punna ammileeko lamungang jeknek , lima
boyai bajika
Bumbung semuanya penuh dekam air.
= =na , bila memilih bibit carilah yang baik
Jembatannya; timporong lawat; jenguk;

2. tumbuh: bajiki =na Anne biralle , jagung ini Attimporong melawat: battu = ka garring;
subur manggena, ia

Tumbuhnya; Datang melawat karena bapaknya sakit;

Appatimbo menumbuhkan; menyamaikan; Nitimporongi dijenguk; diziarahi: =;ka Beru


turungi battu
Attimbo 1. Bertumbuh: asea Anne
Ri Makka,dia diziarahi karena baru datang dan
appakaramulami=, padi
Mekah;
Ini sudah mulai bertumbuh; 2.timbul: niaku = ri
Patimporong pelawat; peziarah: jai battu RI
. pakmaeku anjo gauka, hal itu ada timbul dalam ballakna
hatiku.
Ban yak pelawat datang ke rumahnya.
Timborok selatan .
Timpung timpus (makin kebawah; makin kecil):
TimburuNg embusan: anngalleko ==nanutuik anne pajana
pepeka
Anak-anak(.l =i lanri sallona garring, pantat anak
Sallona nakrinra; ambil embusan untuk meniup api ini

Supaya menyala; erokkobara pepeka ammileeko Tim pus karena lama sakit.

Bila apimu mau bara pakailah embusan. timungang I. Pintu: kapitang babunoa ammenteng
ri = = na
Timbusuk pancar ,decur,mancur
Tarungkua, komandan jangan berdiri di muka
Attimbusuk memancar: ammuntuluki jeknek la
pintu
Menemukan air mancur Penjara; 2.perlakuan (kiasan): lena na’nggappa ==
Bajik battu tau toana, tidak mendapat perlakuan Sampai terkejut .
baik
. tinggi ; tinggi: ambiki kaluku kaminang =,a, panjat
Dari orang tuanya. kelapa

Timurung jurang; terjal Yang paling tinggi;

Tinaja pantas; imbang; Setinggi sama tinggi: anne anak-anaka =mi, anak-
anak
Sitinaja seimbang: lena = gajina siagang
pakkaresaanna, . Ini sudah sama tingi.

Tindak seimbang upahnya dengan tenaganya; Tingkasak pematang: == tanah, pematang sawah;
==kik
Attingkasak 1.membuatpematang: tumakbuttaya
Antuhangi sepantasnya kita tolong dia. nisuro

Tinang tak pernah; belum pernah: tallasak == =agang jeknek, .rakyat disuruh membuat
mateya, hidup pematang

Tak pernah mati; = battuai ri ballak, ia tidak pernah Pengairan; 2.b:ertirnbtm: bertumpuk: ==i anne
lainna
Datang ke rumah;
Tedong Kerbau inibertumpuk ta,inya.
Tinauk tenang;
Tingkoko berkokok: ambaniil1ijJakrasanganga
Appatinauk menenangkan, menjerihkan:’ ==jeknek kallannge-
RI kaca
Rekmakijangang ~=; sudah: dekat kampung karena
Menenangkan air di gelas. kita
tindak jungkit; bungkas; Sudah mendengar ayam berkokok.
Tattindak terjungkit ; teako appakna bangkoa Tingkorok kodok; katak.
= =i, jangan duduk di ujungbangkuitu jangan Tinjak·. Nazar : kaul
sampai
Attinjak bernazar; berhajat: =:’ak ammolong
Terjungkit.
tedong punna lulusuko
tindang tendang; gelinjang; , aku bernazar memo tong kerbau kalau engkau .
Annindang menendang; menggelinjang: teako lulus;.
dongkoki anjo Ti1?jaki nazarkan: k1l =ko maleh.11e, aku
Jarang nangaia .= sikraka tukgurukko, jangan nazarkan engkau

Tunggangi kuda yang suka menendang itu, jangan Bahagia:


Tinrak patok; cagak = =i anrinnimi . baring-baring dengan isterinya. , . “”
sanggenamange ri
Tiok bertamasyah bertamasya di kebun.teh. •
Cappak; patak dari sihi sampai ke ujung;
Tipa tifa; gendang kecil orang Maluku .: i . <
. anninrak mematok: = mako· kerea butta
nukareoki Tippak l.radin; genjah: ase = =,’ padi genjah; ase

mematok saja engkau mana tanah yang kau B=nalamulIgkaeroki lintak akkatto, padi genjah ia
inginkan. Tanam karena ia ingin lekaspanen; 2.cepat: =kola
Tinrang tendang ;terjang: :anninrangang Battui bosia , cepat, akan datang hujan
menendang
Tira tira, merek celana atau baju ..
Tinri berdampingan:= Balakku siagang ballana
Tire kembang bangkai
Rumahku berdampingan dengan rumahnya;
Tireang kudis diserlah-serlah kaki yang busuk
Nitinriang berdampingan : =iri bainenna, ia
didampingi oleh Tirik tuang; .

Isterinya; Annirik menuang: == = merek naung ri emhereka,


menuang
Sitinriang berdampil: ammempa = duduk
berdampil; teai Air keember;

Patak larrana (bambanna) pakmaikna anciniki Appatirik menuangkan: ballok,· menuangkan tuak;
Bakt’i
Nitiriki dituangi: ==ije/mek hambang, ia dituangi
= = siagang i Tuti, tidak terkatakan Jagi panas air panas;
hatinya
Patiriki tuangkan: ==i maeko, tuangkan air itu.
Melihat Barisan. Tuti duduk berdampingan itu.
Tiro ingin; harap; damba: apa nitiro ri naklee, apa
Tinro tidur; beradu: ==mako, lantammi bangia ; yang engkau
tidurlah
Harapkan dari saya;

Tiroang tiris; bocor (t.atap);


Sudah larut malam;
Tisik I tisik; jerumat .
Attinro tidur: ngasemmi lema na kau gegerek.
. tisik II dengus; karena kepedisan cabe .
Orang ’sudah
Titelek titel;’ gelar keserjanaan
. padatidur, kau ribut; “ .
titorok gugur; jatuh: giginna nataba batu, jatuh
. Attinro -tinro baring-baring: :=isiagang bainenna,
ia Giginyakenabatu.
toa I .datuk;nenek: taliasakngasengijl ==Na Annobok menikam; menusuk: = = siangang poke,
nenekna. menikam

Masih hidup semuanya. Dengan tombak;

:toa II tua: t((li = =, orang tua. Nitobok ditusuk; ditikam: sikeddek mami = ri
palukkak,
,toak jenguk~
Hampir kena tikam oleh pencuri;
Attoak menjenguk: == tugarting, menjenguk orang
sakit Patobok pinikam ==a nijakkalami ri
pulisi; ,penikam sudah
“ nitoak dijenguk: =i ri marunna, ia dijenguk
madunya Ditangkap oleh polisi.

Paloak penjenguk: jai = =na; banyak penengoknya. Todok -- todong “

Toali gagal; beralih haluan kuallengaingi tallanga Tedong 1 pula apa = anjo alamak riubunna, apa
na pula itu tanda pada ubun-ubun : 2 gerangan : apa
mupacciki RI nakke Andik? Apa gerangan yang
==a,aku lebih suka Karam dari pada beralih.halan. engkau pandang pada saya Andik?
Toana tamu: anne hal/aka. Nipake annafima = =, ‘toek’ Landung ,tidak tegang
rumah ini
toeng ;aUoimg· berayun: ==ko ri boko ballaka,
, .dipake menerima tamu; engkau
Attoanamenjamu: karaenga =, tau jai, baginda .berayan”di belakang rumah ..
menjamu
.toga baju kebesaran mahasiswa atau hakim.·
Orang banyak
toge taoge:tibbang cako; niparek ==, kacang hijau
Jai tonannana banyak tamunya yang
Toba danau Toba di sumatera Utara
Dibuat· taoge ..
Tobak tobat; jera . togeang congek: punna ==ko mangeko appaballe
Tobang gumbang tempat beras ri

Toba Mayang seludang ., dottoroka, hilap co’ngek. Pergilah berobat ke


dokter.
Toba laluku Mayang kelapa
Tojak tusuk: tojaki matanna, ·tusuk matanya.
Tobo kaluku mayang keJapa.
Tojeng 1.benar: ia ==anngallei anjo doeka, benar ia
Tobok tikam~ tusuk;
Mengambil uang itu; 2.sungguh;· .
Attojeng-tojeng bersungguh-sungguh: = =ko Tattokro terantuk; tersentuh: bang kenna == ’i
appilajarak, ber- batua, kakinya

Sunggu-sungulah engkau belajar; Terantuk di batu;

Katojengang kesungguhan; kebenaran: anjo kana- Annokroang terantuk: bangkenna == batu, kakinya
kananna terantuk

Tenai ri ==a, ucapannya itu tidak ada pada Batu; 2.selah; halang;
kebenaran.
Annokromenyelah: baca, menyelah bacaan.
tokdok tusuk;
“toladang teladan; contoh;
Annokdok menusuk: punna ==i sate, bajik-bajiki,
tolakbara tolak bara (alat pemberat pada perahu):
bila
bonei
Menusuk sate, perbaiki;
=anjo biseanga Sallona tea linggang, muati tolak
Nitokdok. Ditusuk: anjo anaka == ri katinting, anak
itu Bara perahu. Itu supaya jangan oleng.

Ditusuk duri. Toli kuping; telinga;

Pattokdok l.peniti: papakei == bajunnu, pakaikan Ampitoli-toli mengintai. Memperhatikan,


peniti menyelidiki: = = tau

Bajumu; 2.penusuk;lidi: == sate, penusuk sate La ‘mmaranra-manrakia 1’i pakrasanganga,


mengintai
Toke toke; tauke;boss.
Orang yang akan merusak keamanan negeri.
tokeng kalung.
Tollak tolak; tidak menerima;
tokko lagu; langgam;
Annollak menolak: inai parentana karaenga
attorak Berlagu; langgam =i punna akbicarai, nihukkungi,
kalau berbi-
Siapa menolak perintah baginda dihukum;
Cara langgamnya kedengaran. Berlagu.
Nitolak ditolak: suronna =i, utusannya ditolak.
toklorok ganyar; bangkar; keras: lame , ubi yang
Toile loyo ;payah; lunglai: = ripakjappaya,loyo
ganyar;
dalam
Mannasallo nipallu talammai ka lame ==, biar lama
Perjalanan.
Direbus ubi itu tidak akan lunak karena ganyar.
Tolo bodoh; dungu; goblok;
Toko toke; tempat berbelanja;
.patto-tolo diperbodoh: teako = = parannu tau,
Tokro l:antuk; sentuh; sandung jangan kau
Memperbodoh sesama manusia; tau tolo ni =i Patongkok atap: ==seng ballana, atap seng
pole, rumhnya.

Orang bodoh diperbodoh lagi, Tongolok tuli: ==itolinnakatoami; tuli kupingnya


karena
Tolok figur~ tokohutama Dalam film atau drama.
Sudah tua;
Tomba pelampungkecil; pelampung kail
Attongo-tongolok kurang perduli; kurang
Tombek gelambir; = = jangang, gelambir ayam. perhatian; kurang
Tompang telungkup: tattompang tertelengkup. Mendengarkan: ==i punna nisuro, dia kurang
Tompokpuncak;permukaan: ngambiki naik. Ri Memperhatikan kaIau disuruh.
Monconga, ia mendaki kepuncak gunung; anjo
Tontong 1.tenung;
mayaka
Antontong menenung; ~merasi; meramal: . inai
Naikmi ri== jeknek, mayat itu sudah mengapung di
nusuro
Permukaan air; Siapa yang b.u suruh menennung;
Annompok menonjol: patung == Patontong peramal: mallgeko ri =a ansuro
kakalumannyanganna cinikirantenu,
Anrinni, dialah yang menonjol kekayaannya disini; Pergilah ke peramalmenyuruh lihat kaJungmu;
Appatompok berlemusir: anne tedonga ==mi, 2.lihat:
kerbau ini Attontong melihat; memAndang: tau 1010 == ri
Sudah berlemusir. tontonganga,

Tompong penjolok beranyam pada ujungnya. Gadis memandang di jendela;

Tongi juga: erok = = niak anakna burakne, mau Tontongang jenterata


Juga Tonjong teretai: bunga ==, bunga teratai.
Mempunyai anak laki-laki. Tonda tunda; tarik:kappalak ==, kapaltunda.
Tongka tabung (bambu): nasungkemi = doekna,
Topa bopong;
dia
Attopa membopong: =anakbungko, meboopong
Hukalahtabung tempat menyimpan uangnya. anak yang
Tongkok tutup: ==i pakkekbuka punna assulukko,
Bungsu.
tutup
Toppak dendeng; sayatan dagang: = jonga,
Pintu·kalau engkau keluar; dendeng rusa.
Torek taurat; kittak==, kitab Taurat. Tuda adu tanduk (kerbau, sapi)..

Torok nilai taruhandalam perjudian. Tude siput: jai = =nagappa taua, banyak siput
didapat
Toto l.tutuh; pangkas;
Orang.
‘annoto memangkas: Tangke kayu ‘memangkih
dahan tui sarna mata pada permainan domino

Kayu; 2.ratap; Tuik embus; tiup: ==i pepeka sollanna nakrinra,


tiuplah
Appitoto meratap.: ~ angkarruki buraknena, dia
meratap . . . menangisi suaminya. Api itu supaya menyala;

Tottok patuk;paruh: jangangnga na ==/ bayaona, Attuik meniup: == suling , meniup suling. .
ayam
tuing-tuing ikan terbang;
Mematuk telurnya ;
Tuju Tujuh (nama bilangan): ==allomi lampana,
Annottok mematukkammaijangang ==biralle, sudah
bagai ayam
Tujuh hari perginya; 2.kena, timpa: na
. mematuk jagung: ==akgunturuk

tua I tuba; akar kayu ppembiusikan. Pruma inakke angallei. Aku dikena (ditimpa)
guntur
tua II tuah;
kalau aku mengambilnya;
Malua bertuah; untung, taena tau kamma =na,
tiada Annuju menimpa; mengena: kaluku tukgunJka ==
tau, ke\apa
‘orang demikian bertuahnya.
yang jatuh itu menimpa orang;
Tuak tuak; saguer
nituLi dikena; ditimpa: = =i r; kaluku, ia dikena
_tuang tuan; bapak: = dottorok, tuan dokter; keJapa;
nakkepa
pitujui timpakan: =’=Hat1i ulunna, timpakanbatu
Ampisangngangkik balaseta = = guru, nanti saya
kepalanya;
Memikul karung bapak guru. 3.kerja;
Tubu tubuh:niak tong paleng tau tanataba Attuju bekerja: = = laua hanganre, nanti berkena
==najeknek i baru makan;
Lalanna tassitaul1ga, ada juga orang yang tidak 4~ lujuangmaksud; tujuan: lakemae = =nu, kemana
dikena
Tujuanmu;
Tubuhnya air dalam satu tahun.
Pattuju maksud; tujuan: anfekama ==nu, ‘apa Raengangkll, ia nanti yang akan menjatuhkan saya
maksudmu; dari

5.cocok, sesuai; Kerajaanku.

Situju sesuai; padan: == nukananna faena baine Tu~ukpelacur; perempuan nakal


anrinni,
Tukuogganjal ’Ajang~
Sesuailah apa yang kau katakan bahwa disini tidak
ada Tulak susur; selusur;

Perempuan. Attula~ mengikuti; mencari; menyelusuri: luruk,

‘tukaktanga: = =napake angambik, tanga dipakai Mengikuti jejak; mencari jejak.


memanjat; Tuleog asli~ tulen: ijazah ==, ijazah asli.
Attukak bertangga: ==ko naik ri ballak, engkau Tuli selalu; senantiasa:anne karaenga
bertangga ==naparipakmaiki
Naik di rumah. Bainenna i Baso, rajaini selalu memperhatikan
Tukang tukang isteri si

Tukduk sepak; terjang; hentak; tuang lestari; kekal.

Annukdllki menyepak; menebang; menghendak: Tulisik tulis: juru =’=na karaenga, juru tulis raja.
pulisi == Tulu katulu~tulu mengigau; mimpi.
Palukkak, polisi itu menyepak pencuri; Tuluog tolong; bantu: punna na ==Allah Taala
Nitudduki diterjang: lena sabak na=.,;=, tidak ada siagang
persoalan Surona nampami ‘nne kubuntuluk, kalau aku
Terus diterjang; ditolong

Pattukduk terjangkan: sikali nataba = =natolle, TuhandanRasulnya barulah sekarang saya


satu kali saja” dapatkan;

Annulung menolong, membantu:==ko ri parannu


Kena terjangkan sudah pingsan.
tau,
~ , tukguruk I.jatuh: i Baso == ri pokok faipa, si
Baso jatuh ,. Dari pohon mangga; 2.turun: ==mi Menolonglah sesama manusia;
ballinna apa- Pannlliung pertolongan: lompoi =na Allah Taala,
Apaya, sudah turun harga barang; besar

Appafukgurllk menjatuhkan: ia saung = =ak ri kaka- Pertolongan Tuhan.

Tulusuk senantiasa: = niaki battu punna karueng,


Senantiasa datang kalau sore, 2. terus; Ianjut: == Antunai menghinakan; merendahkan: teako =
parallna tau,
Lampana lena naammoterek, terus pergi tak
kembali Engkau jangan menghinakan sesama manusia;

Lagi. nUunai dihina; dihinakan: lena barang-baranna jari


= = ri
tUl:nbak onggok; tumpuk.
parana tall, tidak ada barang-barangnya, jadi ia
Tumbang tumbang; runtuh; roboh; dihina
Tumbera timah: kamma-kammanne naiki ballina
sesamanya manusia;
=ya
pakatuna merendahkan; menghinakan: na ==i
Sekarang ininaik lagi harga timah. kalenna,
Tumigisik miring: tinro ==alluserang anak,
direndahkan diriya.
berbaring
. tungalak tunggal; tiap; •
Miring menidurkan anak.
Tunggalak-tunggalak tiap-tiap: = pasarak mange
tumiugara terJentang;tengadah: tukguruk =
akbaluk-
katap-
Baluk ri pasaraka, tiap-tiap pekan berjualan
Peccoroki, ia jatuh terlentang karena tergelinclr. dipasar.
Tumisik tumis tungaleng sendirian
Tumpaksanggah: kacarakdekanna pamarenata tunggu
Anggota-angota DPR, kebijaksanaan pemerintah Satunggu-tunggu 1.kekal;abadi; lestari: c/ame = ,
Disanggah oleh anggota-anggota DPR. Perdamaian abaqi; 2.selalu: terkiu/ bahagia selalu
Tumpang katak; kodok:jai == punna waktu pabosi, Tungkusuk selimut;
banyak
Aktungkusuk berselimut: ammantani ijiri
Katak kalau musim hujan kantinroanna
Tumpu cucur, kue dari tepung beras campur gula =, masih asyik di tempat tidumya berselimut.
,,~ tumpu allnumpumengurut dan memperbaiki Tunra sumpah; serapah; kutuk
letak organ-
‘tunrung I pukul;
Organ sesudah bersalin.
Annunrung memukul: punna ==ko teako takliwak,
Tuna hina; rendah; bila

Memukul jangan keterlaluan;


patunrung pemukul; gada: ina; riataba = :;iap2 • turuk turut; ikut: iamo itu sajalah turuti;’ • “’”
kena annuruki meniru: jai anak-anak ==, banyak anak-
anak
gada.
Meniru.
Tunru9g II tandang (pisang, kelapa). ,,;, ..
Turung 1. Turun: (njo malekaka ==i battu ri
Tunu ··’bakar; langika,
Attunu membakar: gorombolanga == ballak, Malaiakat itu turun dari langit;
gerombolan
Annunrungi turun (tak disangka-sangka, tidak
Membakar rumah; diketahui
Nitunu dibakar: lekbakmi ; ==anne satea, sate ini Kedatangannya): olok-olok =angkaurei asea, ulat-
sudah dibakar; ulat
Pattunuang pembakaran: = mayak, pembakaran Yang tak diketahui kedatangannya memakan padi
mayat. itu;
tuo tuah; bahagia. 2. tiba hakji beru haji barn tiba;
tutturuk usut (asal -usul); Nitunrungi dilawat; dijenguk: takkaluppai, jari ==,
attutturuk mengusut asal-usul: anjo tau beru ia
battua = =i ri , c Pingsan, jadi ia dijenguk.
Tau salemoamo anrinnai , orang yang baru datang Turungang pelabuhan; tempat mendarat.
itu ‘

Mengusut-:-usul orang yang sudah lam

Tutturang turunan := lakbik-lakbirik, turunan orang U


Baik-baik.

Tutu hati-hati; waspada; ingat: ==ko maklepa-lepa,


ua wahai: ua nampami battu wahai baruia
datang."
hati-hati
uak ayah; bapak; niakmi "i Samaila siagang
Naik sampan; = =na, sudah ada si Samaila bersama
Katutu jaga baik-baik ==; andiknu, jaga baik-baik ayahnya.
adikmu.
uang luang; duit
Turere dahaga; haus: Punna =ko inangemako
annginung, uang II ammukbuki = =, ia mencabutuban.
Kalau engkau haus, minumlah.
ubak mesiu; alat peladak peluru.
u bung ubun-ubtm: anak loloa lamma iji = kepala orang di dalam gua
=00, bayi itu masih itu;
niuluang dituntun: apaji nanakiokmo sappe-
lembek ubun-ubunnya.
sappehw rua tqllu mange anngaganga
uburuk ubur; ubu-uburuk ubur-ubur:
ammakei payung =, ia memakai payung no =
kerajaan. Kollang, maka ia memanggil tetangganya dan
udidi aduh.
duatiga orang pergi menemani dan
uduk uduk; air sembahyang.
uhuk Uhud: blmduk;ri Uhuk Perang Uhud. dituntun oleh Kallang ...
uja mabuk, teler ballok anguja tuak panngulu 1. hulu: == lading naparek J Saltu,
memabukkan. hulu pisau dibuat oleh 1 Sattu; 2. pemimpin:
ujuk ujud; ada; aJ1teai kamma iami niparek == ri anne pakrasanganta, dialah
=..napakkusiannu, bagaimana " . .gerangan dijadikan pemimpin di negeri kita ini.
ujud penyembahanmu. ulua sulung; anak pertama.
uluang pelopor; perintis, pionir annguluang
ujung I tanjung: simombalakisanggenna ==a,
mempelopori, merintis jalan.
iaberlayar
ulur(uk) niuluk,·ulurang
sampai ke tanjung.
dibujuk; digoda; diajak:-teako .
uk rambut (bulu kasar yang tumbuhdi kepaJa):
makring==, jangan sampai
lakbui =na
anjo bainea, panjang rambut perempuan itu. engkau dibujuk (digoda; diajak);
ukik lukisan uang logam bagian sebelah. siuluk-ulurang berkawan (saling membujuk): i
ukkupuk wukufdi Aarafah.
Mallekoang na agammi = tau salaya,si
ukkuruk ukur: nampami ku == tinggina, baru
MaHekoang sudah berkawan orang
saya ukur tingginya~
salah.
ukkurang ukuran: metereknaparek==, meter umba I mari; ayo (merupakan ajakan) ==na
dia pakai sebagai ukuran, kipelak kalenta assulukang pakrasangang,.
ulak sundul; sondol; seruduk: mari kita buang diri keluar negeri, = kimange
anngulakmenyundul, menyondol: tedonnal ri baliakrfa,mari kita pergi ke rumahnya.
Satlu == kallik, kerbau si Sattu menyondol umba II mumba; timbul; ammumba terbit:
pagar; siulak berJaga: tedong ==, kerbau nampami = = matanna alloa, barulah terbit
berlaga. matahari;
ulang ulang: ulangi bacanuulangi bacamu. akpaumha ;memunculkan;menimbulkan: inai
Ularak ular: lekleng kuonjok,ular hitam saya == karicuang?, . ".'siapa' menimbulkan
injak, kammamani = ruaya ulunna, seperti kericuani!; , . ' sipaumba saling membuka: kodi
benar ular yang dua kepalanya. taua == rahasia, tidak baik orang saling
ulikbak anngulikbak mengungkit: gassinna membuka rahasia.
Daeng Jarre = = papang, kuat betuI Daeng
Jarre mengungkit papan. umba IIl.umba-umba onde-oode: eroki
uling ulin kayu ulin. annganre =, dia mau makan oode-onde.
ulu kepala: niak = tau i
umbang tuas; dongkel; tuit; ungkit.
lalang ri anjo leanga, ada umbarang umpama;misa1: manna =na rua
ulunna atanna karaenga taena na barani
appacoba-cobangi sekre, walaupun umpama, uring periuk; belanga: == naballi ammakkku
dua kepala hamba tuanku, tidak '.akan hamba ri pasaraka,
coba-cobakan satu. periuk dibeli oleh ibuku di pasar,
umik (semacam kikir parut yang terbuat dan uruk urut; pijit;
kulit ekor ikan pari); anngumik mengikir; angguruk mengurut: anjo tau butaya carakdeki
memarut: ==ak pakballe,saya mengikir . "
(memarut) obat. ==, orang
buta itu pandai mengurut;
ummak umat; pengikut. niuruk diurut,~dipijit: eroki = = ka
ummi ibu;ibuku. l11annga!,gi baltu akjappa
umpe tampei maung lenturkan ke bawah. ia ingin dipijit karena lelah(dari) berjalan,
umur(uk) umur: kira-kira sampulo allima usaha usaha: =,=na eroki,appaenteng
taung= =na, kira-kira lima belas tahun koperasi, usahanya ia hendak mendirikan
umurnya, angganre = =, telah tua, anjo taua koperasi.
angganre ==mi, orang itu sudah berusia utung tekan; tindih; tindis;
(sudah lanjut usianya). nautung ditekan; ditahan: tanakulleai ==
undang kananna I Abu, si
Abu tak dapat menekan kata-katanya;
ungku tahan,
utungi tindis; tindih; tekan: ,sai anjo batu, coba
naungkui ditahan: sallomi =meana, sudah lama
tindih
ditahan kencingnya,
(tekan; tindis) itu dengan batu.
annguku ungku berhemat; menghemat;
utus(uk) utusang delegasi: =na Indonesia
menahan-nahan
nikatuai ri
keluaran: carakdeki ==doek, ia pintar Paradana Mantari Hatta, delegasi Indonesia
menghemat uang. diketuai
unjuk unjuk : unjuk rasa unjuk rasa; oleh Perdana Mentri Hatta.
demonstrasi. uyung ikat; berkas:siapa ballinna sampulo ==
kayunnu?,
unjung naikkan:unjungi layang-layanga berapa harganya sepuluh ikat kayumu?;
naikkan layang-layang itu, nauyung~uyung diberkas-berkas (diikat-ikat):
unjur(uk) unjur; lurus; baring dengan kaki ... napak rappungammi na ==,dikumpulkannya
lurus: ==i anjo lalu diberkas berkas (diikat-ikat);
mayaka, unjurkan (baringkan mengunjur) tassiuyung-tassiuyung seberkas-seberkas: ...
mayat·itu; na nasikkok-sikkok ==, ... lalu dia i
ampasiunjuruki meluruskan:mangemi
==kalenna bentenga
sollann natena na niciniki, pergilah
meluruskan W
dirinya ke tiang agar dia tidak dilihat.
unrak sobek robek: , i birinna lipakku, sobek
pinggir sarungku,
unta unta: anne ri pakrasanganla taena ==, di wa abjad ke 16 huruf lontar Makassar.
negeri kita ini tidak ada unta. waba wabah.
urang ternan; kawan .
urik gaul~ teman: siurik urikang palukkak wah wahai (kata seru).
bergaul dengan pencuri.
wacana wacana; ucapan; tutur;· perkataan. walli wali: pwma male manggena anne anaka inai
== na?, jika ayah anak ini sudah meninggal, siapa
wadah; tempat memaruk sesuatu. walinya?; awali wali Allah; orang suci: /1Ianla
waduk waduk; kolam besar. salamaka anlamai ==, Allah, tuanta ssalamaka
(Syekh Yusuf) termasuk seorang wali Allah.
wagong wagon; gerbon keret.a api.
waluha (waktu kira-kira pukul 7.00 pagi)
wabayu wahyu: nipitunmgi = ri Allah Taala,
diturunkan padanya wahyu oleh Allah Taala. wana nama salah satu suku bangsa di Sulteng

wajek wajik (n. penganan yang dibuat dari ketan, wapak wafat; mati; meninggaL .
gula dan kelapa); sannaki lukmukna ==ndpareka warak utara: halirma = =iami'nJu timbomk, lawan
ammakku, lembeks.ekali wajik dibuat ibu saya. utara ialah Selatan .
wajik wajib; harus: parallui kiasseng, kerea == wari wari-wari bintang timur: ammumhami
kigaukang, perlu kita ketahui, yang mana wajib ==a, bintang timur (itu) telah terbit.
(harns) kita . kerjakan; niwqjikal1g diwajibkan: =i ri
katie, appoasaya ri bulang ramalOlig, diwajibkan warisik waris: ,anaknya yang paling tua sebagai
(itu) kepada kita berpuasa dalam bulan Ramadhan. waris yang paling kuat.

Wajo(k) salah satu kabupaten di Sulawesi Selatan. wasari wasari; kemenangan seorang yudoka.

Wakkap(ak)wakaf: anne tappereknamasigika,=


bat/uri Daeng RamUl, tikar mesjid ini adalah wakaf
dari Daeng Rannu.

wakkel(ek) wakil: nisambeimi == parasidenga,


wakil presidensudah diganti; = ji nakiring kapala
kantorokku, wakil saja dikirimoleh kepala
kantorku; i:inwakkeli mewakili: ia =
goboronurukaakbicara,ia mewakili gubernur
berbicara; niwakki!lang diwakilkan: ia =anjamai
anja jafJ/cmga, dia diwakilkan mengerjakan
pekerjaan itu.

wala-wala gelanggang; antamai i [alang =


pasiqakjiang, masuk di dalam ge\anggang
pertjt,rungan.

waH pihak siwali sepihak; sebelah: ancinik = malai,


ia melihat sebelah mata; anxalle-alle = =koa,
engkau mengambil sepihak (dalam arti kiasan:
tidak jujur).

Anda mungkin juga menyukai