Anda di halaman 1dari 44

MEDIA MENGAJAR

KIMIA
Kelompok Peminatan
Matematika dan Ilmu-Ilmu Alam

Untuk SMA/MA Kelas X


BAB 3
IKATAN KIMIA
I
R
E
T
A
M
Kestabilan atom
Ikatan Ion
Ikatan Kovalen
Ikatan Logam
Bentuk Molekul
Kepolaran senyawa
Gaya Antarmolekul
KESTABILAN ATOM
Gas Mulia di alam

• Tidak ditemukan senyawa alami unsur-unsr gas mulia

• Kestabilan gas mulia berkaitan dengan


Menurut GN konfigurasi elektron
Lewis dan Kossel • Gas mulia lebih stabil karena memiliki
konfigurasi elektron penuh
KONFIGURASI ELEKTRON GAS MULIA
Nomor
Kulit elektron Elektron
Unsur Atom valensi
K L M N O P
He 2 2 2 Duplet
Ne 10 2 8 8
Ar 18 2 8 8 8
Kr 36 2 8 18 8 8
Oktet
Xe 54 2 8 18 18 8 8
Rn 86 2 8 18 32 18 8 8
ATURAN OKTET/DUPLET
Contoh
LOGAM Melepas elektron Na  Na+ + e-

NONLOGAM Menerima elektron Cl + e-  Cl-

Untuk mencapai kestabilan, unsur dari golongan lain cenderung


membentuk konfigurasi elektron seperti gas mulia
LAMBANG LEWIS
Lambang Lewis

• Lambang atom disertai elektron valensinya


Elektron valensi dinyatakan dengan titik/tanda silang
IKATAN KIMIA
Gaya tarik menarik antara dua atom atau lebih membentuk molekul atau
gabungan ion- ion sehingga keadaannya menjadi lebih stabil

a
i
m
i
K
n
a
t
a
k
I
Ikatan Ion
Ikatan Kovalen
Tunggal
Rangkp Dua
Rangkap Tiga
Kordinasi
Ikatan Logam
IKATAN ION
Gaya tarik menarik antara ion yang berbeda muatan (Gaya
elektrostatik)
Terbentuk antara unsur logam dan nonlogam

Membentuk ion
LOGAM Melepas elektron bermuatan
positif(kation

Membentuk ion
NONLOGAM Menerima elektron bermuatan
negative (anion)
PEMBENTUKAN MgCl2
Kation Anion
: 2 8 2 Mg 2+ : 2 8 7 Cl-
Melepaskan 2 elektron dari kulit terluar Menerima 1 elektron dalam kulit terluar

Cl Rumus Molekul
Mg +
Cl
¿ + 𝟐[𝐂𝐥 ] −
𝐌𝐠 𝐂𝐥𝟐
IKATAN KOVALEN

Ikatan Kovalen

• Ikatan yang terbentuk dengan cara penggunaan pasangan elektron


bersama

Terbentuk antara unsur nonlogam dan nonlogam


BERDASARKAN JUMLAH PASANGAN ELEKTRON YANG
DIGUNAKAN IKATAN KOVALEN TERBAGI MENJADI:

Ikatan Kovalen

Kovalen Kovalen Kovalen


Tunggal Rangkap Rangkap
Dua Tiga
IKATAN KOVALEN TUNGGAL

Pembentukan CH4
x
: 2 4 x Cx x
Membutuhkan 4 elektron untuk mencapai stabil
Sepasang
elektron bersama
: 1 H
Membutuhkan 1 elektron untuk mencapai stabil
IKATAN KOVALEN TUNGGAL
Pembentukan CH4

Pasangan Elektron Ikatan (PEI)

H
x
H Rumus Molekul

H Cx H
x x
H C H 𝐂𝐇 𝟒

H H
IKATAN KOVALEN RANGKAP DUA
Pembentukan O2
xx
: 2 6 x O
xx
x

Membutuhkan 2 elektron untuk mencapai stabil Dua pasang


elektron
bersama
: 2 6 O
Membutuhkan 2 elektron untuk mencapai stabil
IKATAN KOVALEN RANGKAP DUA
Pembentukan O2

Pasangan Elektron Ikatan (PEI) Pasangan Elektron Bebas (PEB)

xx xx Rumus Molekul
O
xx
O x
x O
xx
O 𝐎𝟐
IKATAN KOVALEN RANGKAP TIGA
Pembentukan N2
xx
: 2 5 x
N
x
x
Membutuhkan 3 elektron untuk mencapai stabil Tiga pasang
elektron bersama
: 2 5
N
Membutuhkan 3 elektron untuk mencapai stabil
Rumus Molekul
x
xN N x
x
x
x
x N N 𝐍𝟐
PENGECUALIAN KAIDAH OKTET
Senyawa yang tidak mencapai
aturan oktet Contoh

BeCl2
Senyawa dengan jumlah BCl3
elektron valensi ganjil

NO2
Senyawa dengan oktet
berkembang PCl5
SF6
IKATAN KOVALEN KOORDINASI
Ikatan Kovalen Koordinasi

• Ikatan kovalen dimana pasangan elektron yang


digunakan bersama berasal dari salah satu atom saja

Contoh
NH4+ NH3.BCl3 SO3
PEMBENTUKAN SO3

: 2 8 6
S
Membutuhkan 2 elektron untuk mencapai stabil
xx
: 2 6 x
O
xx
x

Membutuhkan 2 elektron untuk mencapai stabil


PEMBENTUKAN SO3

xx xx
O xx
x
x
x
x
x
x O x
x Rumus Molekul
xx xx
O x S Ox
x
xx
x xx
O S O x
x
𝐒 𝐎𝟑
xx xx
xx
Ikatan Kovalen Koordinasi
IKATAN LOGAM
Elektron dalam ikatan logam dapat bergerak bebas dan berindah
dari satu atom ke atom lainnya (delokalisasi)
Ikatan yang terbentuk antaratom logam
Sifat khas Penghantar listrik (konduktor)
logam
Mengilap

Penghantar panas

Ditempa dan ditarik


BENTUK MOLEKUL
MERAMALKAN GEOMETRI MOLEKUL
Teori Domain Elektron

• Cara meramalkan berdasarkan tolak menolak elektron- elektron


pada kulit luar atom pusat

PRINSIP Satu PEI, baik ikatan tunggal, rangkap dua atau tiga,
merupakan satu domain
Satu PEB merupakan satu domain

PEB – PEB > PEB – PEI > PEI - PEI


JUMLAH DOMAIN ELEKTRON ATOM PUSAT DALAM
BEBERAPA SENYAWA

Atom Pusat
Rumus Jumlah Domain
No. Senyawa
Lewis Elektron
PEI PEB

1. H2O 2 2 4

2. CO2 2 0 2

3. SO2 2 1 3
NOTASI TIPE MOLEKUL
Keterangan :

ABnEm A = atom pusat


B = domain elektron ikatan
E = domain elektron bebas
n = jumlah domain PEI
m = jumlah domain PEB

Cara merumuskan tipe molekul


( 𝐸𝑉 − 𝑋 ) EV = Jumlah elektron valensi
𝐸= E = Jumlah domain elektron bebas
2 X = Jumlah domain elektron terikat
BENTUK MOLEKUL BERDASARKAN NOTASI
BENTUK MOLEKUL
KEPOLARAN SENYAWA

Hewan apakah ini?

Sumber: www.pixabay.com/robynm
Polar bear

KUTUB

Kepolaran  Polarisasi/pengkutuban ikatan


Mengapa
terbentuk
senyawa kovalen
polar?

✓ Perbedaan Keelektronegatifan

✓ Bentuk Molekul
Sumber: www.susanwhitcomb.com
PERBEDAAN KEELEKTRONEGATIFAN
Unsur Keelektronegatifan

H 2,1
Apabila terdapat
perbedaan C 2,5
Keelektronegatifan cukup N 3,0
besar senyawa bersifat Cl 3,0
polar O 3,5
F 4,0
Muatan elektron tersebar secara merata dan tidak terjadi
polarisasi sehingga molekul H2 bersifat nonpolar

Perbedaan keelektronegatifan besar sehingga pasangan elektron


berada lebih dekat dengan atom yang memiliki keelektronegatifan
besar (Cl)
BENTUK MOLEKUL

Senyawa dengan bentuk molekul simetris bersifat


nonpolar

Senyawa dengan bentuk molekul asimetris bersifat


polar
MOMEN DIPOL
Suatu ukuran terhadap derajat kepolaran

Momen dipol merupakan Zat Momen dipol (D)


hasil kali muatan Q dan HF 1,91
jarak antar muatan r.
H2O 1,84
NH3 1,46
µ=QXr
HCl 1,03
CO2 0
GAYA ANTARMOLEKUL

Gaya dipol sesaat-dipol


terimbas (gaya london)

Gaya-gaya Van
Gaya tarik dipol-dipol
der waals

Ikatan Hidrogen Gaya tarik dipol-dipol terimbas


GAYA VAN DER WAALS
Gaya-gaya antarmolekul secara kolektif

POLAR

• Gaya dipol-dipol
• Gaya London

NONPOLAR

• Gaya London
GAYA DIPOL SESAAT-DIPOL TERIMBAS
(GAYA LONDON)

Antar molekul-moekul dalam zat nonpolar

Perpindahan elektron
Elektron bergerak menyebabkan
Dipol sesaat
dalam orbital suatumolekul nonpolar
menjadi polar sesaat

POLARISASI
Dipol sesaat Molekul lain
mengimbas ke mengalami Dipol terimbas
molekul lainnya polarisasi

MENGIMBAS

Polarisabilitas merupakan kemampuan suatu molekul untuk membentuk dipol


sesaat/ mengimbas suatu dipol

Terkait Massa molekul relatif (Mr)


dengan
Bentuk molekul
GAYA LONDON BESAR APABILA

Semakin besar Mr
Mudah terpolarisasi
Bentuk molekul lurus
GAYA TARIK DIPOL-DIPOL
Gaya antara molekul-molekul dalam zat polar
Molekul- molekul cenderung menyusun diri dengan kutub
positif berdekatan dengan kutub negatif dari molekul
didekatnya
GAYA TARIK DIPOL-DIPOL TERIMBAS

Gaya Tarik Dipol-dipol Terimbas

• Gaya antara molekul-molekul zat polar dan molekul-molekul zat


nonpolar

Contoh Gaya antar molekul HF

CCl4
IKATAN HIDROGEN

Gaya yang terbentuk antara H yang elektropositif dengan unsur- unsur yang
memiliki keelektronegatifan besar (N, O, F)

Ikatan hidrogen
menyebabkan titik didih
besar
PERBANDINGAN GAYA-GAYA ANTARMOLEKUL

GAYA LONDON < GAYA DIPOL-


DIPOL < IKATAN
HIDROGEN

Anda mungkin juga menyukai