KAEDAH PENGUMPULAN DATA KUALITATIF

PENGENALAN
Proses pengumpulan data dalam penyelidikan kualitatif memberi peluang kepada
penyelidik untuk mendapat data yang berciri seperti berikut:
i) memberi bermakna dan penting kepada peserta kajian,
ii) data yang tidak dijangka atau diandai oleh penyelidik,
iii) data yang mendalam serta dapat menjelaskan sesuatu isu yang dikaji !ack,
"oodsong, !ack#ueen, Guest, $ Namey, %&&')(
Empat kaedah mengumpul data kualitatif yang akan dibincangkan ialah
Pemerhatian, temubual )ndi*idu, +umpulan ,okus serta analisa artifek( -etiap
satu dari kaedah ini sesuai untuk digunakan untuk mengutip jenis.jenis data.data
tertentu( /ata dari kaedah.kaedah ini adalah dalam bentuk nota, rakaman audio
dan *ideo, serta trankripsi(
PE0!E01A2)AN
Pemerhatian dalam kajian kualitatif boleh dilakukan melalui tiga cara iaitu i)
Pemerhatian 2idak 2urut -erta ii) Pemerhatian -epara 2urut -erta dan
iii)Pemerhatian 2urut -erta( +etiga.tiga bentuk pemerhatian ini melibatkan
pengkaji berada di persekitaran yang membenarkan peserta bertingkahlaku secara
semulajadi( Perkara yang membe3akan ketiga jenis pemerhatian ini ialah tahap
penglibatan pengkaji dalam akti*iti yang dilakukan oleh peserta kajian( /alam
Pemerhatian 2anpa 2urut -erta pengkaji hanya memerhati dan mengutip data
tanpa perlu me4ujudkan apa.apa interaksi dengan peserta atau persekitaranya(
-ebaliknya Pemerhatian 2urut -erta memerlukan penglibatan pengkaji dalam
persekitaran dan akti*iti.akti*iti peserta( 2erdapat juga kajian yang memerlukan
pengkaji menggunakan kedua.dua kaedah bila perlu( )ni dinamakan Pemerhatian
-epara 2urut -erta( Pengkaji yang membuat Pemerhatian -ecara 2urut -erta
mempelajari bagaimana rasanya berada dalam dunia dan kehidupan sebenar
peserta kajian dan pada masa yang sama perlu kekal sebagai seorang luaran untuk
membolehkannya membuat laporan secara objektif(
+aedah pemerhatian berasal dari kajian ethnografik yang bertujuan
mempelajari perspektif populasi yang dikaji dalam konteks peserta sendiri(
Penyelidik kualitif perlu membuat andaian baha4a dalam sesuatu populasi
terdapat pelbagai perspektif tentang sesuatu isu( +ita berminat mengetahui
pelbagai perspektif ini dan memahami jalinan yang berlaku antara perspektif.
perspektif yang berbe3a ini(
Langkah-Langkah Menjalankan Pemerhatian
1. Beraa il!ka"i kajian
Pengkaji pergi ke komuniti atau persekitaran di mana terdapat populasi yang
dapat memberi ja4apan kepada soalan kajian( Peserta boleh terus bertingkahlaku
secara natural dalam persekitaran mereka( -ebagai persediaan kepada proses
pemerhatian, pengkaji perlu mengenalpasti in*idu yang dapat memberikan
maklumat terbanyak kepadanya( /alam Pemerhatian 2urut -erta, pengkaji boleh
membina hubungan dan seterusnya berinteraksi dengan indi*idu.indi*idu dalam
persekitaran tersebut yang dapat membantu pengkaji memahami fenomena.
fenomena yang diperhatikannya(
#. Mem$%at &atatan
-emasa berada dalam persekitaran yang dikaji, pengkaji mencatat segala
maklumat yang diperolehi dalam buku nota lapangan( !aklumat ini diperolehi
melalui pemerhatian tingkahlaku, perbualan personal, dan juga peristi4a yang
berlaku dalam persekitaran tersebut( !aklumat yang diperolehi dari media masa
di ka4asan tersebut juga boleh dijadikan sumber data( "alaupun selalunya data
pemerhatian adalah dalam bentuk teks, catatan juga boleh dilakukan dalam bentuk
rajah dan peta minda untuk menggambarkan sesuatu hubungan, kronologi
peristi4a, kedudukan kuasa, dll( /alam proses ini, pengkaji perlu sentiasa berhati.
hati mencatatkan pemerhatiannya secara empirikal tanpa melakukan interpretasi
mengikut nilai pengkaji sendiri(
Cara mengambil nota lapangan
a( 5atatkan 2arikh, !asa, tempat dan peristi4a(
b( 2inggalkan ruang kosong pada setiap catatan supaya nota ini boleh
dikembangkan(
c Ambil nota secara strategik dengan mencatatkan hanya perkataan kunci(
d Gunakan short hand(
e( Liputi pelbagai aspek pemerhatian seperti peristi4a, perbualan, bahasa badan,
mood, persekitaran secara am, interaksi sesama peserta, dan lain.lain yang
rele*an(
'. Mengem$angkan Data Pemerhatian
/ata pemerhatian dalam bentuk nota.nota ringkas perlu dikembangkan secepat
mungkin supaya dapat memberi maklumat lengkap sebelum dianalisa( /ata ini
perlu ditulis atau ditaip kepada data naratif yang menerangkan:
a( peristi4a yang telah berlaku
b( pembelajaran yang anda perolehi daripada pemerhatian tersebut(
c( mengenalpasti soalan yang akan ditanya seterusnya jika data yang diperolehi
belum memuaskan( Pengkaji perlu menyemak semula data naratif tersebut,
memasukkan komen.komen terakhir untuk mengukuhkan data pemerhatian
tersebut(
/ata teks dan gambarajah daripada pemerhatian boleh dimasukkan dalam
komputer dan diproses untuk menghasilkan sesuatu patten atau tema yang
menonjol sila rujuk bahagaian pengurusan data)( /ata pemerhatian dalam
pelbagai bentuk ini sentiasa dirujuk untuk menyokong satu sama lain sepanjang
kajian ini( /ata pemerhatian dapat membantu pengkaji memahami perspektif dan
tingkahlaku peserta dari konteks budaya dan persekitaran peserta semasa dalam
proses temubual dan kumpulan fokus( /engan merujuk kepada data pemerhatian,
pengkaji boleh mengukuhkan rekabentuk instrumen temubual, menjimatkan masa
dan mengelakkan kesilapan.kesilapan sepanjang kajian tersebut(
2E!676AL )N/)8)/6
2emubual )ndi*idu adalah kaedah yang paling berkesan membolehkan pengkaji
mengutip data secara mendalam tentang sejarah, pandangan, dan pengalaman
seseorang peserta terutamanya bagi topik.topik yang sensitif( 2emubual
mendalam boleh dilakukan kepada
i) indi*idu yang mengalami sesuatu fenomena,
ii) indi*idu yang mempunyai hubungan dengan populasi yang mengalami
fenomena tersebut seperti ahli keluarga, rakan.rakan, ahli masyarakat, dan
iii) pakar yang mengendalikan sesuatu tugasan profesional berkaitan fenomena
tersebut seperti contohnya doktor, guru, ahli politik, dan lain.lain yang
berkenaan(
-amada sebagai populasi yang dikaji ataupun sebagai orang yang
mempunyai hubungan profesional atau personal dengan populasi kajian, peserta
yang terlibat dalam temubual indi*idu akan mendapat faedah melalui proses ini(
0amai peserta yang berasa gembira dan mengalami carthasis ketika ditemubual
kerana mereka berpeluang menyatakan perspektif mereka dan membuat
pendedahan kendiri kepada seseorang yang mendengar dengan penuh minat(
Penyelidik pula menerima satu penghormatan apabila diberi peluang oleh orang
yang tidak dikenali untuk memahami sebahagian kehidupan orang tersebut
!ack, "oodsong, !ack#ueen, Guest, $ Namey, %&&')(
/alam proses menemubual, peserta adalah seseorang yang dapat memberi
respon kepada soalan.soalan kajian manakala penyelidik adalah pelajar yang
ingin mengetahui pandangan peserta tersebut( Penyelidik menerima semua
ja4apan yang diberi oleh peserta dan tidak memberi nilai samada ja4apan itu
betul atau salah( Proses ini melibatkan penyelidik bersemuka dengan peserta dan
mendengar dengan teliti respon.respon peserta kepada soalan yang diajukan
kepadanya( 9ika keselamatan menjadi isu, kehadiran dua penyelidik boleh
digunakan dengan memastikan peserta tidak rasa diperkecilkan( Perbualan
telefon antara penyelidik dengan peserta juga dikira sebagai temubual(
Langkah.langkah dalam proses temubual
1. Per"eiaan Menem%$%al( Pr!t!k!l )!alan
Penyelidik perlu membuat persediaan dengan mencari maklumat asas tentang
tajuk kajian dan elemen.lemen dalam kajiannya seperti teori, fenomena terkini
serta faktor.faktor yang mempengaruhi( Pengetahuan ini membantu penyelidik
membina instrumen kajian yang disebut sebagai protokol soalan 1ill, +no:,
2hompson, "illiams, 1ess, Ladany, %&&')( Protokol soalan adalah senarai
soalan.soalan yang disediakan oleh penyelidik untuk mencari ja4apan kepada
soalan kajiannya( Protokol soalan perlulah mengikut susunan berikut:
7il( 9enis -oalan Penerangan 5ontoh
; -oalan Pengenalan !embolehkan peserta
memperkenalkan diri

<terangkan tentang diri anda
dari aspek: pengalaman
kerja,umur, jantina,<
% -oalan 2ransisi !emperkenal topik
yang hendak dikaji
dan meminta respon
peserta terhadap
pengetahuan asas
tentang topik tersebut(
<Apakah yang anda faham
tentang e=><
?Pernahkah anda membuat
keputusan secara
beremosi><
@ -oalan +unci -oalan 6tama yang
menghasilkan
ja4apan kepada
soalan kajian
<Pada pandangan anda
apakah faktor.faktor
mempengaruhi
kecerdasan emosi><
<bagaimanakah anda
menangani masalah masalah
emosi di tempat kerja><
<bagaimanakah anda
menangani masalah emosi
dalam hubungan dengan ahli
keluarga><
A -oalan Penutup !emeriksa jika
peserta mahu
menambah maklumat
<adakah anda mempunyai
apa.apa pandangan lagi
ditentang E#><

#. Kemahiran Menem%$%al
Pengkaji perlu menggunakan kemahiran berkomunikasi yang berkesan agar
peserta berasa selesa dan terdorong untuk memberi respon yang memuaskan(
+emahiran ini termasuklah:
a( !embina hubungan yang baik melalui penggunaan tingkahlaku yang sesuai
dengan budaya peserta, senyum, menggunakan nada suara yang mesra, berhemah
dalam berjenaka, merendah diri, bersabar dan tidak memarahi peserta(
b( !emberi penerangan yang jelas kepada peserta tentang tujuan dan prosedur
kajian, dan bagaimana temubual ini berbe3a dari perbualan biasa( Pengkaji perlu
menerangkan tentang senarai soalan yang telah disediakan dan meminta peserta
menja4ab secara bebas, iaitu tiada ja4apan yang betul atau salah(
c( !emberi keutamaan kepada perspektif peserta( "alaupun pendapat peserta
berbe3a dari apa yang anda harapkan, sebagai pengkaji anda perlu objektif dan
mendengar serta merekod segala maklumat tanpa mengubah apa.apa makna(
7agaimanapun jika terdapat maklumat yang salah dari segi fakta, anda
bertanggungja4ab memberi maklumat yang betul selepas temubual tersebut(
d( !enyesuaikan diri kepada pelbagai personaliti dan kedaan emosi peserta(
Pengalaman dan personaliti yang berbe3a menjadikan peserta mengekspresi diri
mereka dengan pelbagai cara( Pengkaji kualitatif bukan sahaja perlu bersedia
menerima perspektif dan gaya yang berbe3a, malah perlu membina kemahiran
berinteraksi dengan peserta yang berbe3a(
e( !enggunakan teknik penyoalan berkesan melalui:
.bertanyakan satu soalan pada satu masa,
.meminta penjelasan terhadap respons yang kabur,
.bertanyakan soalan.soalan terbuka,
.mengelakkan soalan terarah dan bias
.menggunakan soalan.soalan penerokaan mendalam atau probing( 5ontoh
bagi soalan penerokaan atau probing ini ialah:
<boleh perjelaskan pernyataan anda tadi><
<apa yang anda maksudkan><
<+enapa anda berkata begitu><
<7agaimanakah ini memberi impak kepada anda><
'. Men!k%menta"ikan Tem%$%al
/ata temubual merupakan perbualan antara penyelidik dan peserta yang dirakam
melalui pita suara, *ideo dan juga nota( Penyelidik kini mempunyai pelbagai
pilihan teknologi perakam data yang membolehkan rakaman dilakukan tanpa
menganggu keselesaan peserta semasa temubual( Apapun teknologi rakaman yang
digunakan, penyelidik perlu mematuhi etika dengan memastikan segala rakaman
ini mendapat kebenaran dari peserta( 2emubual mendalam perlu mendapat
informed consent atau persetujuan bermaklumat daripada peserta yang boleh
dinyatakan secara lisan yang dirakam, ataupun secara bertulis dengan
menandatangi surat kebenaran(
/ata temubual yang telah dirakam ini ditaip kembali dalam komputer
dalam bentuk transkrip untuk melalui proses seterusnya iaitu analisa( Analisis ini
membolehkan pengkaji memetik ungkapan sebenar peserta dan dijadikan bukti
kepada ja4apan.ja4apan yang dicari oleh soalan kajian(
TEMUBUAL KUMPULAN F*KU)
2emubual kumpulan fokus merupakan kaedah kualitatif yang berkesan untuk
mempelajari budaya dan amalan sesuatu kumpulan, ataupun mendapat pelbagai
pandangan dalam sesebuah kumpulan tentang sesuatu isu( +umpulan fokus
dijalankan dengan seorang atau dua fasilitator berjumpa dengan ahli kumpulan
untuk membincangkan sesuatu topik kajian(5ontoh penggunaan kaedah ini yang
paling sering dilakukan ialah dalam kajian.kajian pasaran di mana pengkaji perlu
mengetahui tentang produk dan perkhidmatan yang diperlukan oleh sesuatu
populasi( +ekuatan data kumpulan fokus terletak kepada dinamika yang terhasil
daripada interaksi kelompok( -elain dari menghasilkan respons yang banyak
pada masa yang pendek, ahli.ahli kelompok juga teransang untuk memberikan
pelbagai ja4apan yang berbe3a berdasarkan pengalaman dan personaliti mereka(
7agaimanapun kumpulan fokus kurang sesuai untuk mendapatkan ja4apan
kepada soalan.soalan yang sensitif dan terlalu personal(
Langkah.langkah !enemubual +umpulan ,okus(
1. Per"eiaan Tem%$%al K%m+%lan F!k%"
Pengkaji membina soalan fokus
-oalan temubual kumpulan fokus berbentuk terbuka yang memerlukan peserta
memberi penerangan bukannya sekadar <ya< dan <tidak<( 2emubual kumpulan
fokus menggunakan protokol soalan yang dibina terlebih dahulu oleh pengkaji
sila rujuk bahagian temubual indi*idu untuk mempelajari cara.cara pembinaan
protokol soalan)(
Pengkaji Memilih Kumpulan Fokus
Peserta kumpulan fokus terdiri dari mereka yang dapat memberi respons terhadap
isu yang dikaji( Pengkaji boleh membina kumpulan.kumpulan yang mempunyai
ciri.ciri yang sama ataupun berbe3a( 5ontohnya dalam kajian E# yang dijalankan
di seluruh negara, pengkaji telah membina @& kumpulan fokus yang terdiri dari
kumpulan pega4ai penjara, kumpulan jurura4at, dan kumpulan guru Noriah,
Buria, -iti 0ahayah, %&&A)( "alaupun perbe3aan didapati dalam respons antara
kumpulan pekerjaan yang berbe3a, masih terdapat pelbagai respons di kalangan
ahli.ahli kumpulan homogenus( "alaupun pengkaji mencari tema keseragaman
daripada sesuatu kumpulan, respons dari setiap ahli adalah unik dan diberi
perhatian oleh pengkaji( 0espons ini telah berjaya membina satu senarai
soalseldik E# bagi pekerja di !alaysia( 9umlah ahli yang sesuai untuk sesuatu
kumpulan fokus ialah antara C.;& orang(
Pengkaji menyediakan alat rakaman
-esi perbincangan ini dirakam melalui pita *ideo ataupun audio( Dleh itu,
pengkaji perlu membiasakan diri dengan alat rakaman( -eorang fasilitator
diperlukan untuk membaca soalan dan mengendalikan perbincangan, manakala
seorang lagi diperlukan untuk mencatat, atau memastikann rakaman berjalan
lancar(
#. Mengenalikan Tem%$%al K%m+%lan F!k%"
Pengkaji memperkenalkan dirinya, menyatakan tujuan perbincangan tersebut, dan
menerangkan bagaimana proses temubual fokus berlaku( Pengkaji perlu
menyatakan baha4a tiada ja4apan yang betul atau salah dan semua ahli
berpeluang menyatakan pandangan mereka tanpa perlu risau baha4a ia akan
disalahgunakan( Pengkaji perlu mendapatkan kebenaran bertulis dari ahli
kumpulan untuk merakam sesi dan menggunakan data untuk kajian( -emasa
temubual berjalan, pengkaji perlu melakukan perkara berikut:
a( menggalakkan ahli.ahli memberi respons dan berinteraksi sesama mereka
b( mengaitkan satu respons dengan yang lain( 5ontohnya, fasilitator boleh
berkata <2adi ,atimah telah memberi pendapat beliau tentang tindakan yang
diambil ketika beliau sedang marah, bagaimana dengan ahli lain, ada yang
sama, atau berbe3a><(
c( mengelak dari memberi komen kepada peserta samada respons itu tepat atau
sebaliknya,
d( tidak menegur peserta kerana mempunyai pemikiran yang tidak sesuai,
e( ber4aspada supaya tidak bertanyakan soalan yang terlalu sensitif dan
menyentuh peribadi peserta(
'. )ele+a" Tem%$%al F!k%"
Perbincangan dengan rakan penyelidik selepas sesi kumpulan fokus adalah
penting( Pengkaji perlu mengimbas kembali maklumat yang didapati dalam
kelompok tersebut, serta reaksi ahli kelompok terhadap isu kajian semasa
maklumat tersebut masih segar diingatan( 9ika penyelidik menjalankan kajian ini
bersendirian, sangat baik jika maklumat ini dijadikan memo di atas kertas atau
dalam komputer( !aklumat ini sangat penting untuk
a( memeriksa soalan.soalan yang tidak berkesan dan sebabnya,
b( mencari penemuan yang sama atau berbe3a dengan data sebelum ini,
c( memeriksa topik baru dan maklumat yang lansung tidak timbul dalam
kumpulan tersebut, dan
d( mengenalpasti maklumat yang perlu diperiksa lebih mendalam di luar
kelompok seperti melalui dokumen, pemerhatian, dll(
0akaman tersebut perlu didengar kembali, ditaip untuk menghasilkan transkrip,
dan seterusnya dianalisa secara manual ataupun dengan soft4are N8)8D(
A,TIFEK
Artifek adalah bahan.bahan maujud yang dapat dijadikan bukti empirikal kepada
sesebuah kajian( -esuatu artifek itu sesuai dijadikan bahan kajian apabila ia
secara lansung atau tidak lansung mengandungi maklumat.maklumat berkenaan
sesuatu peristi4a, proses, dan budaya( !enurut Gorad %&&%), pengkaji kualitatif
melihat pelbagai perkara berpotensi memberi maklumat, dan pengkaji menjadi
pengaut data yang teliti( -ekecil.kecil perkara seperti brosur sekolah, nota.nota,
tiket, senikata lagu, sehinggalah sebesar.besar perkara seperti bangunan,
kapalterbang, dan tempat.tempat sejarah adalah artifek yang mempunyai pelbagai
maklumat untuk dijadikan bahan bukti( Ahli.ahli sejarah umpamanya memainkan
peranan yang amat penting dalam membantu manusia memahami pelbagai
perubahan dan pembentukan peradaban melalui penelitian mereka terhadap
artifek purba seperti bangunan dan peralatan kehidupan sebelum ini( Perkara
yang paling penting bagi pengkaji ialah memastikan baha4a artifek yang dikaji
adalah asli kerana ini memberi pengaruh yang besar ke atas kesahihan dan
kebolehpercayaan kajian tersebut( -eterusnya, pengkaji mencatat nota, dan
merakam secara audio dan *isual bentuk fi3ikal artifek tersebut( Pengkaji
kemudian menggunakan pelbagai aspek dalam artifek itu untuk menja4ab
persoalan kajian yang telah disediakan( Pada masa yang sama, terdapat aspek.
aspek artifek tersebut yang memberikan pengetahuan baru ataupun persoalan
kajian baru yang selama ini tidak difikirkan oleh pengkaji tersebut(
,UMU)AN
7ab ini telah membincangkan pelbagai cara yang dapat digunakan oleh pengkaji
kualitif untuk mendapatkan data( Empat cara yang telah dibincangkan adalah
pemerhatian, temubual indi*idu, temubual kumpulan fokus, serta analisa artifek(
-emua cara pengumpuan data ini memberi peluang kepada pengkaji mendapatkan
data yang banyak serta mendalam( Pengkaji perlulah teliti dalam memilih data
yang sesuai digunakan untuk memberi ja4apan kepada persoalan kajiannya( Pada
masa yang sama, proses kutipan data kualitatif memberi ruang untuk pengkaji
menjumpai data yang tidak dijangkakan( Dleh itu, pengkaji kualitatif perlu
menyediakan minda yang terbuka dalam proses pengumpulan data untuk
menerima maklumat.maklumat baru ini(
,U-UKAN
Gorad, -( %&&%)( 5an 4e o*ercome the methodological schism> ,our models for
combining =ualitati*e and =uantitati*e e*idence( Research Papers in Education
;EA), @A'.@F;(
1ill, 5( 7(, +no:,-( 2hompson, 7( 9(, "illiams, E( N(, 1ess, -( A(, $ Ladany,
N( %&&')( 5onsensual #ualitati*e 0esearch: An 6pdate, Journal of Counseling
Psychology, '%, pp( ;GF.%&F(
!ack, N( "oodsong, E( !ack#ueen, +( !( , Guest, G( $ Namey, E( %&&')(
ualitati!e Research Methods" # $ata Collectors Field %uide, ,amily 1ealth
)nternational, 0esearch triangle Park, N5: ,1)(
Noriah, !(), Buria, !( -iti 0ahayah, A( %&&A)( +ecerdasan Emosi di kalangan
pekerja di !alaysia( Laporan Penyelidikan Geran )0PA( 6ni*ersiti +ebangsaan
!alaysia(