“TUGAS 1”
DISUSUN OLEH:
KELOMPOK 3
1
FISIKA MATEMATIKA 2
Tugas:
Review materi dan berikan contoh soal serta pembahasannya untuk teknik integral trigonometri
berikut.
∫ sin𝑛 𝑥 cos 𝑛 𝑥 𝑑𝑥
Review Materi.
Teknik integral trigonometri untuk bentuk ∫ sin𝑛 𝑥 cos 𝑛 𝑥 𝑑𝑥 jika salah satu n bilangan bulat
positif ganjil sedangkan eksponen yang satunya bilangan sebarang, maka faktorkan sin 𝑥 atau
cos 𝑥 dan menggunakan kesamaan sin2 𝑥 + cos 2 𝑥 = 1. Jika kedua eksponen merupakan
bilanga positif genap, maka digunakan kesamaan setengah sudut untuk memperkecil derajat
1+cos 2𝑥 1−cos2 2𝑥
integran yaitu cos2 𝑥 = atau sin2 𝑥 = .
2 2
1. ∫ sin3 𝑥 cos −4 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian.
∫ sin3 𝑥 cos −4 𝑥 𝑑𝑥 = ∫(1 − cos2 𝑥)(cos−4 𝑥)(sin 𝑥) 𝑑𝑥
2. ∫ sin2 𝑥 cos 4 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian
1 − cos 2𝑥
sin2 𝑥 =
2
1 + cos 2𝑥
cos2 𝑥 =
2
maka,
1 − cos 2𝑥 1 + cos 2 𝑥
∫ sin2 𝑥 cos 4 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ ( )( )
2 2
1
= ∫(1 − cos 2 𝑥)(1 + 2 cos 2𝑥 + cos2 2𝑥)𝑑𝑥
8
2
1 1
= ∫ [1 + cos 2𝑥 − (1 + cos 4𝑥) − (1 − sin2 2𝑥) cos 2𝑥] 𝑑𝑥
8 2
1 1 1
= ∫ [ − cos 4𝑥 + sin2 2𝑥𝑐𝑜𝑠 2𝑥] 𝑑𝑥
8 2 2
1 1 1
= ∫ [ 𝑑𝑥 − ∫ cos 4𝑥 𝑑𝑥 + ∫ sin2 2𝑥 𝑐𝑜𝑠 2𝑥 𝑑𝑥]
8 2 2
1 1 11 1
= [∫ 𝑑𝑥 − ∫ cos 4𝑥 (4𝑑𝑥) + ∫ sin2 2𝑥(2 cos 2𝑥 𝑑𝑥)]
8 2 24 2
1 1 1 1 3
= [ 𝑥 − sin 4𝑥 + sin 2𝑥] + 𝐶
8 2 8 6
3. ∫ sin 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian.
∫ sin 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin 𝑥 (1 − sin2 𝑥) 𝑑𝑥
dimana sin2 𝑥 + cos 2 𝑥 = 1 sehingga cos 2 𝑥 = 1 − sin2 𝑥
maka,
∫ sin 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin 𝑥 − sin3 𝑥 𝑑𝑥
= ∫ sin 𝑥 𝑑𝑥 − ∫ sin3 𝑥 𝑑𝑥
= − cos 𝑥 − ∫ sin3 𝑥 𝑑𝑥
Untuk ∫ sin3 𝑥 𝑑𝑥
Misalkan 𝑛 = sin 𝑥 maka 𝑑𝑛 = cos 𝑥 𝑑𝑥
Maka,
𝑑𝑛
∫ sin3 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 𝑛3
cos 𝑥
1 1 4
= sin 𝑥
cos 𝑥 4
sin4 𝑥
=
4 cos 𝑥
Sehingga diperoleh
sin4 𝑥
∫ sin 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = − cos 𝑥 − +𝐶
4 cos 𝑥
4. ∫ sin2 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian.
1 − cos 2𝑥
sin2 𝑥 =
2
1 + cos 2 𝑥
cos2 𝑥 =
2
maka,
(1 − cos 2𝑥)(1 + cos 2𝑥)
∫ sin2 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 𝑑𝑥
4
1 cos2 2𝑥 𝑑𝑥
= ∫ 𝑑𝑥 − ∫
4 4
3
Misalkan
𝑛 = cos 2𝑥
𝑑𝑛 = −2 sin 2𝑥 𝑑𝑥
𝑑𝑛
𝑑𝑥 =
−2 sin 2𝑥
Maka,
𝑑𝑛
∫ Cos2 2𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 𝑛2 −2 sin 2𝑥
1 1 3
= 𝑛
2 sin 2𝑥 3
Sehingga diperoleh,
1 cos 3 2𝑥
∫ sin2 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑥 + +𝐶
4 6 sin 2𝑥
5. ∫ sin3 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian
∫ sin3 𝑥𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥 cos2 𝑥 sin2 𝑥 𝑑𝑥
Dimana,
sin2 𝑥 + cos2 𝑥 = 1
sin2 𝑥 = 1 − cos2 𝑥
Maka diperoleh,
∫ sin3 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫(1 − cos2 𝑥) cos2 𝑥 sin 𝑥 𝑑𝑥
1 1
= − cos 3 𝑥 − cos5 𝑥 + 𝐶
3 5
6. ∫ sin2 𝑥 𝑐𝑜𝑠 3 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian
∫ sin2 𝑥𝑐𝑜𝑠 3 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥 cos2 𝑥 cos 𝑥 𝑑𝑥
Dimana,
sin2 𝑥 + cos2 𝑥 = 1
cos2 𝑥 = 1 − sin2 𝑥
Maka diperoleh,
∫ sin2 𝑥 𝑐𝑜𝑠 3 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥(1 − sin2 𝑥) cos 𝑥 𝑑𝑥
4
Karena d sin 𝑥 = cos 𝑥 𝑑𝑥 maka
∫ sin2 𝑥 𝑐𝑜𝑠 3 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥 − sin4 𝑥 𝑑 sin 𝑥
1 3 1
= sin 𝑥 − sin5 𝑥 + 𝐶
3 5
7. ∫ sin4 𝑥 cos2 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian
1 − cos 2𝑥
sin2 𝑥 =
2
1 + cos 2𝑥
cos2 𝑥 =
2
Maka diperoleh,
1 − cos 2𝑥 1 + cos 2𝑥
∫ sin4 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ ( )( ) 𝑑𝑥
2 2
1 − 2 cos 2𝑥 + cos 2 2𝑥 1 + cos 2𝑥
= ∫( )( ) 𝑑𝑥
4 2
1
= ∫(1 − 2 cos 2𝑥 + cos 2 2𝑥 + cos 2𝑥 − 2 cos2 2𝑥 + cos3 2𝑥)𝑑𝑥
8
1
= ∫(1 − cos 2𝑥 − cos 2 2𝑥 + cos 3 2𝑥)𝑑𝑥
8
1 1
= ∫ [(1 − 𝑐𝑜𝑠 2 2𝑥 − (1 + cos 4𝑥) + (1 − sin2 2𝑥) cos 2𝑥] 𝑑𝑥
8 2
1 1 cos 4𝑥
= ∫1 − − − sin2 2𝑥 cos 2𝑥 𝑑𝑥
8 2 2
1 1 cos 4𝑥
= ∫ − − sin2 2𝑥 cos 2𝑥 𝑑𝑥
8 2 2
1 1 cos 4𝑥
= (∫ 𝑑𝑥 − ∫ 𝑑𝑥 − ∫ sin2 2𝑥 𝑐𝑜𝑠 2𝑥 𝑑𝑥
8 2 2
1 1 1
= ( 𝑥 − sin 4𝑥 − ∫ sin2 2𝑥 𝑐𝑜𝑠 2𝑥 𝑑𝑥
8 2 8
Untuk ∫ sin2 2𝑥 𝑐𝑜𝑠 2𝑥 𝑑𝑥
Misalkan 𝑢 = sin 2𝑥
𝑑𝑢 = 2 cos 2𝑥 𝑑𝑥
𝑑𝑢
𝑑𝑥 =
2 cos 2𝑥
𝑢2 cos 2𝑥 𝑑𝑢 1 𝑢3
Maka, ∫ 2 cos 2𝑥 = 2 3
1
= sin3 2𝑥
6
Sehingga diperoleh,
1 1 1 1
∫ sin4 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ( 𝑥 − sin 4𝑥 − sin3 2𝑥) + 𝐶
8 2 8 6
5
8. ∫ sin5 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥
Pembahasan
∫ sin5 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin4 𝑥 cos 𝑥 sin 𝑥 𝑑𝑥
Dimana, sin2 𝑥 = 1 − cos2 𝑥
Sehingga,
∫ sin5 𝑥 cos 2 𝑥 𝑑𝑥 = ∫(1 − cos 2 𝑥)2 cos2 𝑥 sin 𝑥 𝑑𝑥
9. ∫ sin4 𝑥 cos 5 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian
∫ sin4 𝑥 cos5 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥 cos4 𝑥 cos 𝑥 𝑑𝑥
Dimana, cos2 𝑥 = 1 − sin2 𝑥 maka
∫ sin4 𝑥 cos5 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ sin2 𝑥 (1 − sin2 𝑥)2 cos 𝑥 𝑑𝑥
6
10. ∫ sin4 𝑥 cos 4 𝑥 𝑑𝑥
Penyelesaian.
1 − cos 2𝑥
sin2 𝑥 =
2
1 + cos 2𝑥
cos2 𝑥 =
2
Maka diperoleh,
1 − cos 2𝑥 2 1 + cos 2𝑥 2
∫ sin4 𝑥 cos4 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ ( ) ( ) 𝑑𝑥
2 2
1 − 2 cos 2𝑥 + cos2 2𝑥 1 + 2 cos 2𝑥 + cos 2 2𝑥
= ∫( )( ) 𝑑𝑥
4 4
1
= ∫(1 − 2 cos2 2𝑥 + cos 4 2𝑥)𝑑𝑥
16
1 2(1 + cos 4𝑥) 1
= ∫ (1 − ) + (1 + cos 4𝑥)2 𝑑𝑥
16 2 4
1 1 + 2 cos 4𝑥 + cos 2 4𝑥
= ∫ (1 − (1 + cos 4𝑥) + ) 𝑑𝑥
16 4
1 1 + 2 cos 4𝑥 + cos 2 4𝑥
= [∫ − cos 4𝑥 𝑑𝑥 + ∫ ] 𝑑𝑥
16 4
1 1 2 cos 4𝑥) cos 2 4𝑥
= [∫ − cos 4𝑥 𝑑𝑥 + ∫ 𝑑𝑥 + ∫( 𝑑𝑥 + ∫ 𝑑𝑥]
16 4 4 4
1 1 1 1 sin 4𝑥 1 + cos 8𝑥
= [− sin 4𝑥 + 𝑥 + ( )+∫ 𝑑𝑥]
16 4 4 2 4 8
1+cos 8𝑥
Untuk ∫ 8 𝑑𝑥
1 + cos 8𝑥 1
∫ 𝑑𝑥 = ∫ 1 + cos 8𝑥 𝑑𝑥
8 8
1 1
= (𝑥 + (sin 8𝑥))
8 64
Sehingga diperoleh,
1 1 1 1 1 1
∫ sin4 𝑥 cos4 𝑥 𝑑𝑥 = (− sin 4𝑥 + 𝑥 + sin 4𝑥 + 𝑥 + sin 8𝑥 + 𝐶
16 4 4 8 8 64
7
=∫[sin 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 − sin 𝑥 𝑐𝑜𝑠 4 𝑥] 𝑑𝑥
=∫[sin 𝑥 𝑐𝑜𝑠 2 𝑥 𝑑𝑥 − ∫ sin 𝑥 𝑐𝑜𝑠 4 𝑥 𝑑𝑥
Permisalan : cos x v
cos x = v
𝑑𝑣 𝑑𝑣
= − sin 𝑥 → 𝑑𝑥 = − sin 𝑥
𝑑𝑥
= − ∫ 𝑣 2 𝑑𝑣 + ∫ 𝑣 4 𝑑𝑣
1 1
= 3 𝑣3 + 𝑣5 + 𝑐
5
1 1
= 3 𝑐𝑜𝑠 3 𝑥 + 𝑐𝑜𝑠 5 𝑥 + 𝐶
5
Penyelesaian.
Permisalan : u = sin ( 3x – π )
𝑑𝑢 𝑑𝑢
= 3 cos( 3𝑥 − 𝜋 ) → 𝑑𝑥 = maka,
𝑑𝑥 3 cos ( 3𝑥 − 𝜋 )
𝑑𝑢
∫ 𝑠𝑖𝑛4 ( 3𝑥 − 𝜋 ) cos ( 3𝑥 − 𝜋 ) = ∫ 𝑢4 cos ( 3𝑥 − 𝜋 )
3 cos (3𝑥 − 𝜋 )
1
= ∫ 3 𝑢4 𝑑𝑢
1
= 15 𝑢5 + 𝑐
1
= 15 𝑠𝑖𝑛5 ( 3𝑥 − 𝜋 ) + 𝐶
sin
5
13. x cos 4 x dx
Penyelesaian
sin x cos x dx sin x cos x sin x dx
5 4 4 2
Misalkan,
u cos x
dn sin x
8
sin x cos 4 x dx u
2u 4 u 6 dn
5 2
u3 2 1
u5 u7
3 5 7
3
cos 2 1
cos 5 cos 7
3 5 7
1 2 1
cos 3 cos 5 cos 7 C
3 5 7
cos sin d 2 2 d
6 2
1
1 2 cos 2 2 cos 3 2 cos 4 2 d
16
16
1 1
16
1
8
d 2 cos 2 d 1 sin 2 2 cos 2 d 1 cos 4 d
1
64
2
1 1 1 1
d 2 cos 2 d 2 cos 2 d 2 sin 2 2 cos 2 d
16 16 16 16
1
64
1 2 cos 4 cos 2 4 d
1 1
d sin 2 2 . 2 cos 2 d
1
1
1
1 cos 8 d
128
d 4 cos 4 d
16 16 64 128
1 1 1 1 1
sin 3 2 sin 4 sin 8 C
16 48 64 128 1024
5 1 1 1
sin 3 2 sin 4 sin 8 C
128 48 128 1024
Misalkan
𝑢 = 𝑐𝑜𝑠 𝑥
𝑑𝑢 = −𝑠𝑖𝑛 𝑥 𝑑𝑥
1
𝑑𝑥 = − 𝑠𝑖𝑛 𝑥 𝑑𝑢 maka,
9
∫ 𝑢4 (𝑢2 − 1)𝑑𝑢 = = ∫ 𝑢6 𝑑𝑢 − ∫ 𝑢4 𝑑𝑢
6
𝑢7
∫ 𝑢 𝑑𝑢 =
7
Untuk n = 4
𝑢5
∫ 𝑢4 𝑑𝑢 =
5
Sehingga diperoleh,
∫ 𝑠𝑖𝑛3 𝑥 𝑐𝑜𝑠 4 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 𝑢7 𝑑𝑢 − ∫ 𝑢5 𝑑𝑢
𝑢7 𝑢5
= −
7 5
𝑐𝑜𝑠 7 𝑐𝑜𝑠 5
= − +𝐶
7 5
Misalkan,
𝑢 = sin 𝑥
𝑑𝑢 = cos 𝑥 𝑑𝑥
1
𝑑𝑥 = cos 𝑥 𝑑𝑢 maka,
∫ 𝑢5 (𝑢2 − 1)2 𝑑𝑢 = ∫ 𝑢9 − 𝑢7 + 𝑢5 𝑑𝑢
= ∫ 𝑢9 𝑑𝑢 − 2 ∫ 𝑢7 𝑑𝑢 + ∫ 𝑢5 𝑑𝑢
10
Dengan menggunakan persamaan:
𝑛
𝑢𝑛+1
∫ 𝑢 𝑑𝑢 =
𝑛+1
Untuk n = 9
𝑢10
∫ 𝑢9 𝑑𝑢 =
10
Untuk n = 7
7
𝑢8
∫ 𝑢 𝑑𝑢 =
8
Untuk n = 5
𝑢6
∫ 𝑢5 𝑑𝑢 =
6
Sehingga diperoleh,
∫ 𝑠𝑖𝑛5 𝑥 𝑐𝑜𝑠5 𝑥 𝑑𝑥 = ∫ 𝑢9 𝑑𝑢 − 2 ∫ 𝑢7 𝑑𝑢 + ∫ 𝑢5 𝑑𝑢
𝑢10 𝑢8 𝑢6
= − 2( ) +
10 8 6
𝑢10 𝑢8 𝑢6
= − +
10 4 6
𝑠𝑖𝑛10 𝑠𝑖𝑛8 𝑠𝑖𝑛6
= − + +𝐶
10 4 6
𝑠𝑖𝑛6 (6𝑠𝑖𝑛4 𝑥 − 15𝑠𝑖𝑛2 𝑥 + 10
= +𝐶
60
sin x cos 5 x dx
3
17.
Penyelesaian
Misalkan :
u sec x
dn sec x tan x
sec 4 x sec 2 x
C
4 2
1 1
sec 4 x sec 2 x C
4 2
1 1
sec 4 x sec 2 x C
4 2
11
sin
2
18. x cos 5 x dx
Penyelesaian
Misalkan :
u sin x
dn cos x dx
12