Anda di halaman 1dari 25

SRI SUSUHUNAN PAKUBUWANA IV:

Fahruddin Faiz
1
Pamedhare wasitaning ati //cumanthaka aniru pujangga
//dahat mudha ing batine //nanging kedah ginunggung
//datan wruh yen akeh ngesemi //ameksa angrumpaka
//basa kang kalantur //tutur kang katula-tula //tinalaten
rinuruh kalawan ririh // mrih padhanging sasmita.

Menggelarkan suara hati //memberanikan diri meniru


para pujangga //karena masih muda dalam pikirannya
//sehingga perlu di besarkan hatinya //walau tidak
mengetahui bahwa banyak yang meremehkannya
//Karena memaksakan diri merangkai //bahasa yang
melantur //nasihat yang sudah terlupakan //dikerjakan
dengan ketelatenan dihayati dan dengan pelan-pelan
//agar terang makna yang diharapkannya.
MENGEJAR RAHASIA KEHIDUPAN
2. Sasmitaning ngaurip puniki // mapan ewuh yen ora
wruha // tan jumeneng uripe // akeh kang ngaku-aku
// pangrasane sampun udani // tur durung weruh ing
rasa // rasa kang satuhu // rasaning rasa punika //
upayanen darapon sampurna ugi // ing kauripan.
Rahasia kehidupan sesungguhnya // memang sulit jika tidak
mengetahuinya // sehingga tidak tegak dalam hidupnya
//banyak yang mengaku-aku //merasa bahwa telah
memahami //namun belum memahami tentang rasa// Atas
rasa yang sebenarnya// hakikat dari rasa itu // carilah hingga
sempurna // di dalam hidup.

DANDHANGGULA
MEMEDOMANI KITAB SUCI

3. Jroning Kuran nggoning rasa yekti //nanging ta pilih ingkang uninga


//kajaba lawan tuduhe //nora kena denawur //ing satemah nora
pinanggih //mundhak katalanjukan //temah sasar susur //yen sira
ayun waskitha //sampurnane ing badanira puniki //sira anggugurua.
Kandungan Al-Qur’an adalah tempatnya ilmu rasa yang sebenarnya //Namun
hanya yang terpilih yang bisa memahaminya //dengan jalan mendapat petunjuk
dari-Nya //tidak boleh di kira-kira //sehingga justru tidak akan bisa ditemukan
//karena tidak bisa menjangkaunya //sehinnga justru akan tersesat dan salah
tafsir //Jika engkau ingin mengerti //kesempurnaan di dalam dirimu ini // maka
bergurulah.
DANDHANGGULA
DANDHANGGULA

SYARAT GURU SEJATI


4. Nanging yen sira ngguguru kaki //amiliha manungsa kang nyata
//ingkang becik martabate //sarta kang wruh ing kukum //kang
ngibadah lan kang wirangi //sokur oleh wong tapa //ingkang wus
amungkul //tan mikir pawewehing liyan //iku pantes sira guronana
//sartane kawruhana.

Namun jika berguru wahai anakku //pilihlah manusia sejati //yang


baik akhlaknya // serta yang memahami hukum //yang ahli ibadah
dan ahli mengendalikan diri //sangat beruntung jika mendapatkan ahli
Tafakur // yang telah meninggalkan urusan dunia// sehingga sudah
tidak memikirkan pemberian orang lain //itu yang pantas tempat
engkau berguru // serta harus kau ketahui.
BERGURU HARI INI
DANDHANGGULA

8. Ingkang lumrah ing mangsa puniki// mapan guru ingkang


golek sabat// tuhu kuwalik karepe// kang wus lumrah
karuhun// jaman kuna mapan si murid// ingkang padha
ngupaya// kudu angguguru// ing mengko iki ta nora//kyai
guru naruthuk ngupaya murid// dadya kanthinira.
Pada umumnya di jaman sekarang //adalah gurulah yang
mencari murid //sungguh sangat terbalik cita-citanya //Karena
pada jaman dahulu pada umumnya //bahwa muridlah //yang
serius berusaha //untuk berguru //sedangkan sekarang justru
tidak demikian //justru guru yang menghendaki untuk mencari
murid //untuk dijadikan muridnya.
KINANTHI
MELATIH DIRI
1. Padha gulangen ing kalbu// ing sasmita amrip lantip// aja pijer mangan
nendra// ing kaprawiran den kesthi// pesunen sarinira// sudanen dhahar
lan guling.
Latihlah hatimu // tentang isyarat-isyarat agar menjadi pandai// jangan
terlalu banyak makan dan tidur //tentang sifat keperwiraan agar menjadi
cita-cita // ambilah intisarinya // kurangilah makan dan minum.
2. Dadia lakunireku// cegah dhahar lawan guling// lan aja sukan-sukan//
anganggoa sawatawis// ala watake wong suka// nyuda prayitnaning
batin.
Jadikanlah kebiasaan //menahan makan dan tidur //dan jangan bersuka-
suka saja // bersuka-sukalah sekedarnya //karena jelek watak atas orang
yang senang bersuka-suka //karena akan mengurangi kewaspadaan
batin.
PERILAKU YANG HARUS DIHINDARI

• Andhap Asor Dipun Simpar : Tidak rendah hati, tidak tahu sopan santun
• Umbag gumunggung ing dhiri: mentang mentang, sombong
• Obrol umuk: suka omong besar
• Kumenthus lan Kemaki: Sok
• Sopo sira sopo ingsun: Membanggakan status
• Angalunyat sarta edir: sombong
• Sugih wuwus nanging den sampar pakolih: banyak bicara tak ada gunanya
• Amemadha angrasa pinter pribadhi: mencela karena merasa diri pandai
• Dahwen open: suka mencela karena menginginkan/memiliki pamrih
 Gajah = Adigang
 Menyombongkan besar dan tinggi tubuhnya
 Ular = Adigung
 Menyombongkan kekuatan upasnya/bisanya.
 Kijang = Adiguna
 Mengandalkan kecekatannya, merasa dirinya satu-
satunya yang terampil/pandai

SIMBOL KESOMBONGAN
Subscribe

GAMBUH
JANGAN ‘SOK TAHU’
16. Aja kakehan sanggup// durung weruh tuture angupruk // tutur
nempil panganggepe wruh pribadi //pangrasane keh wong
nggunggung //kang wis weruh amalengos.

Jangan mengaku bisa //belum tahu tapi banyak bicara // berceloteh


menganggap dirinya seolah tahu sendiri// merasa banyak orang akan
memujanya // padahal yang tahu akan membuang muka.

GAMBUH
PANGKUR

 Deduga
 Mempertimbangkan, mengukur hasil,
akibat dan efek
 Prayoga
SEBELUM  Mengkaji pilihan tindakan yang sebaiknya
MENGAMBIL diambil
KEPUTUSAN  Watara
 Memperhatikan pendapat orang, pedoman,
adat kebiasaan
 Reringa
 Hati-hati sebelum benar-benar diputuskan
PENYAKIT HATI

 Drengki (Tidak suka melihat  Kumingsun (Sok)


orang lain senang)  Openan (Suka Ikut Campur
 Drohi (Tidak setia) Urusan orang lain)
 Dora (Dusta)  Nora Prasaja (Tidak bersifat
 Iren Meren (Iri pada kelebihan apa adanya)
orang lain)  Jail (usil, Suka mengerjai orang)
 Panasten (Suka memanas-  Methakil (banyak akal busuk)
manasi orang lain)  Besiwit (curang)
PENYAKIT HATI

 Alaning liyan den andhar: kejelekan orang lain diumbar


 Beciking liyan dipun simpeni: baiknya orang lain disembunyikan
 Becike dhewe ginunggung kinarya pasamuwan: kebaikan sendiri
dipamer-pamerkan
 Nora ngrasa alane dhewe ngendhukur: tidak merasa kejelekan sendiri
menggunung
 Sungkan kasosor lumur kaunggulan: Tidak mau kalah, tidak terima
orang lain lebih hebat dari dirinya
 Norana kang madha angrasa luhur pribadi: merasa diri paling luhur,
tidak ada yang menyamai
PANGKUR
KAPRAYITNAN BATIN (KEWASPADAAN)

• Ojo lonyo • Ojo Angrong pasanakan


• Tidak memiliki pendirian • Suka menggoda isteri orang,
termasuk pembantu
• Ojo lemer
• Mudah ragu, Mudah terbujuk, apa • Ojo Ambuntut arit
saja diinginkan • Di muka lurus, di belakang bengkok.
• Ojo genjah • Ojo Nyumur gumuling
• Lekas bosan dan putus asa • Tiada mengenal rahasia. Apa saja
dikatakan kepada orang lain

PANGKUR
MASKUMAMBANG

BAKTI

– Ayah dan ibu


– Ayah dan ibu mertua
– Saudara tua
– Guru sejati
– Tuhan
LAKU TIRAKAT
1. Dipunsami ambanting sariranira //cegah dhahar lan
guling //darapon sudaa //nepsu kang ngambra-ambra
//rerema ing tyasireki // dadi sabarang //karsanira
lestari.

Latihlah dengan keras dirimu //mencegah makan dan tidur


//dan juga mengurangi-mengendalikan //nafsu yang
berkobar-kobar //tenangkan batinmu // agar segala// yang
menjadi kehendak dirimu sukses.
DURMA
PANTANGAN UMUM

Jangan menyombongkan diri


Jangan mencela sesuatu, seseorang atau pekerjaan
“ora ana panggawe kang luwih gampang kaya wong
mamaoni” (Tidak ada pekerjaan yang lebih mudah
dibandingkan mencela)
Jangan tergesa memuji kalua belum jelas kebaikannya
dan jangan memuji berdasarkan kesenangan
(kesayangan)
Jangan suka di muka, tetapi memusuhi di belakang
MADAT
 Malas, tidak mengurusi hidupnya, jadi
tontonan orang lain
MAIN
 Licik, menghabiskan harta benda
EMPAT CACAT
BESAR DURJANA/ PENCURI
 Yang ada di pikirannya hanya apa yang
dimiliki orang lain
RENTENIR
 Mencari untung saja_Tidak pernah puas
HUBUNGAN KELUARGA PUCUNG

 Dasar:
kerukunan serta kesadaran akan kewajiban
dan tanggung jawab
 Yanglebih tua: kamot/momot, teliti dan adil,
memuji atau mencela/menghukum secara tepat
 Yang muda: mencari dan belajar dari segala
kejadian.
JANGAN TINGGALKAN SYARI’AT
4. Parentahira Hyang Widhi //kang dhawuh mring Nabiyullah //ing dalil kadis
enggone //aja na ingkang sembrana// rasakna den karasa// dalil kadis
rasanipun// dadi padhang ing tyasira.
Perintah Tuhan // yang memerintah kepada Nabi-Nya // berada di dalam
Dalil dan hadits tempatnya // jangan ada ada yang menyepelekannya //
rasakanlah hingga paham // rasa dari Dalil dan Hadits // sehingga menjadi
terang hatimu.
5. Nora gampang wong ngaurip// yen tan weruh uripira// uripe padha lan kebo//
anur kebo dagingira// kalala yen pinangana// pan manungsa dagingipun// yen
pinangan pesthi karam.
Tidak mudah manusia hidup // jika tidak memahami hidupnya // hidupnya
bagaikan seekor kerbau // lebih baik seekor kerbau karena dagingnya //
halal jika dimakan // namun daging manusia // jika dimakan pastilah
kharam.
KEUTAMAAN
• Jangan angkuh [tinggi hati, sombong] • Jangan ladak [suka mengganggu]
• Jangan bengis [sewenang-wenang] • Jangan sumalonong [kurang ajar, slonang-
• Jangan lengus [tidak ramah, tidak slonong]
‘sumanak’], • Jangan ngedak [menganggap sepi orang
• Jangan lanas [‘brangasan’, pemarah], lain]
• Jangan langar [kasar] • Jangan ngepak [menghina].
• Jangan lancang [mendahului yang bukan • Jangan jahil [usil].
wewenangnya], • Jangan Parapadu [suka bertengkar]
• Jangan calak [mendahului/memotong • Jangan parawadul [suka mengadu]
perkataan],
27. Nom-noman samengko iki// yen den pituturi arja// arang kang
angrungokake// den slamur asasembranan// emoh yen anirua// malah males
apitutur// pangrasane uwis wignya.
Para muda di jaman sekarang // ketika diberi nasihat yang baik // jarang yang
mau mendengarkan // disambi dengan sikap semaunya // tiak mau untuk
meniru // justra membalas menasehati// karena merasa telah mahir.
28. Aja ta mengkono ugi// yen ana wong cacarita// rungokena saunine// ingkang
becik sira nggoa// buwangen ingkang ala// anggiten sajroning kalbu // ywa
nganggo budi nom-noman.
Janganlah bersikap seperti itu // jika ada orang yang berbicara // dengarkanlah
isi pembicaraannya // isi yang baik pakailah // dan buanglah isi yang jelek //
cernalah di dalam batin // jangan menggunakan budi anak muda-muda.
KALAU SUDAH TINGGI

1. Ambege kang wus utama// tan ngendhak gunaning janmi// amiguna


ing aguna// sasolahe kudu bathi// pintere den alingi// bodhone
dinokok ngayun// pamrihe den inaa// aja na ngarani bangkit// suka
lila denina sapadha-padha.

Sikap manusia tingkat utama // tidak mau menyaingi kepandaian


sesamanya //Berguna bagi siapa saja // setiap yang dikerjakan harus
menguntungkan orang lain // kepandaiannya di tutupi //
kebodohannya diletakkan di muka // dengan harapan agar
diremehkan // jangan sampai ada yang mengira bahwa dirinya
pandai // ikhlas ketika di hina oleh sesamanya.
12. Yen durung mangarti sira// caritane takokena// ya
marang wong tuwa-tuwa// kang padha wruh ing carita//
iku ingkang dadi uga// mundhak kapinteranira//
nanging ta dipunelingan// sabarang kang kapiyarsa.
13. Aja na tiru si bapa// banget tuna bodho mudha// kethul
tan duwe grahita// katungkul mangan anendra//
nanging anak putu padha// mugi Allah ambukaa//
marang ing pitutur yogya// kabeh padha anyakepa.
“Titi tamating carita, serat weweling mring putra, kang yasa
serat punika, nenggih Kanjeng Sunan Pakubuwana,
Surakarta ping sekawan, ing galih panedyanira, kang amaca
kang amiyarsa, yen lali muga elinga” Subscribe

Anda mungkin juga menyukai