oleh:
• Letak lintang
• Suhu udara
Rumus:
ETo = c . ETo*
dengan:
Prosedur perhitungan:
5. Sesuai dengan bulan yang ditinjau cari angka koreksi c (tabel BC.2)
6. Hitung ETo = c . ETo*
TABEL BC. 1 HUBUNGAN P DAN LETAK LINTANG (LL)
LINTANG Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Ags Sep Okt Nov Des
5,0 Utara 0,27 0,27 0,27 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,27 0,27 0,27
2,5 Utara 0,27 0,27 0,27 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,27 0,27 0,27
0 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27 0,27
2,5 Selatan 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28
5 Selatan 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28
7,5 Selatan 0,29 0,28 0,28 0,28 0,27 0,27 0,27 0,27 0,28 0,28 0,28 0,29
10 Selatan 0,29 0,28 0,28 0,27 0,26 0,26 0,26 0,26 0,27 0,28 0,28 0,29
TABEL BC. 2 ANGKA KOREKSI ( C ) MENURUT BLANEY CRIDDLE
BULAN Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Ags Sep Okt Nov Des
( C) 0,80 0,80 0,75 0,70 0,70 0,70 0,70 0,75 0,80 0,80 0,80 0,80
LL = 9°LS
T ETo* Eto
N
Bulan P (mm/hr C (mm/hr
o
(°C) ) )
1 Januari 26,1 0,29 5,82 0,80 4,65
2 Februari 27,9 0,28 5,85 0,80 4,68
3 Maret 25,9 0,28 5,59 0,75 4,19
4 April 28,6 0,276 5,85 0,70 4,10
5 Mei 25,6 0,266 5,27 0,70 3,69
6 Juni 26,4 0,266 5,37 0,70 3,76
7 Juli 28,1 0,266 5,58 0,70 3,90
8 Agustus 29,4 0,266 5,74 0,75 4,30
Septembe
9 r 27,6 0,276 5,73 0,80 4,58
10 Oktober 29,7 0,28 6,08 0,80 4,86
Novembe
11 r 28,6 0,28 5,94 0,80 4,75
Decembe
12 r 26,6 0,29 5,88 0,80 4,71
Penghitungan Bulan Januari
Penyelesaian:
1. LL = 9°LS
3. t = 26,1⁰ C
= 5,82 mm/hr
6.ETo = C . ETo*
= 0,80 . 5,82
= 4,65 mm/hari
METODE RADIASI
Letak lintang
Suhu udara
Kecerahan matahari
Rumus:
ETo = C . ETo*
ETo* = w . Rs
dengan:
n
Rs (
= 0,25+ 0,54
N)Rƴ
n
= kecerahan matahari (%)
N
Rƴ = radiasi gelombang pendek yang memenuhi batas luar atmosfer angka angot
(bergantung pada letak lintang daerah)
Prosedur perhitungan:
HUBUNGAN t DAN w
LU LS
Bulan
5⁰ 4⁰ 2⁰ 0⁰ 2⁰ 4⁰ 6⁰ 8⁰ 10⁰
Jan 13 14,3 14,7 15 15,3 15,5 15,8 16,1 16,1
Feb 14 15 15,3 15,5 15,7 15,8 16 16,1 16
Mar 15 15,5 15,6 15,7 15,7 15,6 15,6 15,1 15,3
Apr 15,1 15,5 15,3 15,3 15,1 14,9 14,7 14,1 14
Mei 15,3 14,9 14,6 14,4 14,1 13,8 13,4 13,1 12,6
Jun 15 14,4 14,2 13,9 13,9 13,2 12,8 12,4 12,6
Jul 15,1 14,6 14,3 14,1 14,1 13,4 13,1 12,7 11,8
Ags 15,3 15,1 14,9 14,8 14,8 14,3 14 13,7 12,2
Sep 15,1 15,3 15,3 15,3 15,3 15,1 15 14,9 13,1
Okt 15,7 15,1 15,3 15,4 15,4 15,6 15,7 15,8 14,6
Nov 14,8 14,5 14,8 15,1 15,1 15,5 15,8 16 15,6
Des 14,6 14,1 14,4 14,8 14,8 15,4 15,7 16 16
1. t = 26,1o C
2. t = 26,1o C w = 0,756
3. LL = 9o LS
n
5. % = 48,3%
N
n
6. Rs = (0,25 + 0,54 ) R
N
= 8,224 mm/hr
8. ETo= C . w . Rs
Suhu εγ
(°C) mbar w f (t)
24 29,85 0,735 15,4
24,2 30,21 0,737 15,45
24,4 30,57 0,739 15,5
24,6 30,94 0,741 15,55
24,8 31,31 0,743 15,6
25 31,69 0,745 15,65
25,2 32,06 0,747 15,7
25,4 32,45 0,749 15,75
25,6 32,83 0,751 15,8
25,8 33,22 0,753 15,85
26 33,62 0,755 15,9
26,2 34,02 0,757 15,94
26,4 34,42 0,759 15,98
26,6 34,83 0,761 16,02
26,8 35,25 0,763 16,06
27 35,66 0,765 16,1
27,2 36,09 0,767 16,14
27,4 36,5 0,769 16,18
27,6 36,94 0,771 16,22
27,8 37,37 0,773 16,26
28 37,81 0,775 16,3
28,2 38,25 0,777 16,34
28,4 38,7 0,779 16,38
28,6 39,14 0,781 16,42
28,8 39,61 0,783 16,46
29 40,06 0,785 16,5
TABEL PN.2 HARGA R UNTUK INDONESIA (5⁰ LU s/d 10⁰ LS)
LU LS
Bulan
5⁰ 4⁰ 2⁰ 0⁰ 2⁰ 4⁰ 6⁰ 8⁰ 10⁰
Jan 13 14,3 14,7 15 15,3 15,5 15,8 16,1 16,1
Feb 14 15 15,3 15,5 15,7 15,8 16 16,1 16
Mar 15 15,5 15,6 15,7 15,7 15,6 15,6 15,1 15,3
Apr 15,1 15,5 15,3 15,3 15,1 14,9 14,7 14,1 14
Mei 15,3 14,9 14,6 14,4 14,1 13,8 13,4 13,1 12,6
Jun 15 14,4 14,2 13,9 13,9 13,2 12,8 12,4 12,6
Jul 15,1 14,6 14,3 14,1 14,1 13,4 13,1 12,7 11,8
Ags 15,3 15,1 14,9 14,8 14,8 14,3 14 13,7 12,2
Sep 15,1 15,3 15,3 15,3 15,3 15,1 15 14,9 13,1
Okt 15,7 15,1 15,3 15,4 15,4 15,6 15,7 15,8 14,6
Nov 14,8 14,5 14,8 15,1 15,1 15,5 15,8 16 15,6
Des 14,6 14,1 14,4 14,8 14,8 15,4 15,7 16 16
TABEL PN.3 ANGKA KOREKSI ( C ) BULANAN
Bula
n Jan Feb Mar Apr Mei Jun
C 1,1 1,1 1,1 0,9 0,9 0,9
Bula
n Jul Ags Sep Okt Nov Des
C 0,9 1 1,1 1,1 1,1 1,1
No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Bulan Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sept Oct Nov Dec
(°C
t ) 26,1 27,9 25,9 28,6 25,6 26,4 28,1 29,4 27,6 29,7 28,6 26,6
(n/N)% 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3 48,3
w 0,756 0,774 0,754 0,781 0,751 0,759 0,776 0,789 0,771 0,792 0,781 0,761
Rƴ 16,10 16,05 15,20 14,05 12,85 12,50 12,25 12,95 14,00 15,2 16,60 16,00
Rs 8,224 8,199 7,764 7,177 6,564 6,385 6,258 6,615 7,151 7,764 8,480 8,173
RH% 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25
Ɛƴ 33,82 37,59 33,42 39,14 32,83 34,42 38,03 40,06 36,94 40,06 39,14 34,83
Ɛd 8,46 9,40 8,36 9,79 8,21 8,61 9,51 10,02 9,24 10,02 9,79 8,71
2,91 3,07 2,89 3,13 2,86 2,93 3,08 3,16 3,04 3,16 3,13 2,95
0,212 0,205 0,212 0,202 0,213 0,210 0,204 0,200 0,206 0,200 0,202 0,210
f(Ɛd)
1 1 8 4 9 9 3 8 3 8 4 2
f(n/N) 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53
15,92 16,28 15,87 16,42 15,80 15,98 16,32 16,50 16,22 16,50 16,24 16,02
f(t)
0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0
u 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436 1,436
f(u)
4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4
1,805 1,785 1,806 1,776 1,807 1,802 1,783 1,771 1,789 1,771 1,757 1,800
Rn1
1 5 5 7 5 3 0 2 1 2 2 2
ETo* 12,18 12,52 11,88 12,05 11,14 11,20 11,43 11,62 11,86 12,18 12,82 12,26
(mm/hr) 8 9 6 1 6 3 5 3 9 6 9 3
C 1,1 1,1 1,1 0,9 0,9 0,9 0,9 1 1,1 1,1 1,1 1,1
Eto 13,40 13,78 13,07 10,84 10,03 10,08 10,29 11,62 13,05 13,40 14,11 13,48
(mm/hr) 7 2 4 6 2 3 2 3 6 4 2 9
Perhitungan Bulan Januari
Penyelesaian :
1. t = 26,1 °C
2. Tabel PN. 1 :
t = 26,1 °C
w = 0,756
f(t) = 15,920
3. RH = 25%
4. εd = εγ . RH f(εd) = 0,34 – 0,044 √ εd
= 33,28 . 25% = 0,34 – 0,044 √ 8,46
= 8,46 mbar = 0,2121
5. Tabel PN. 2
LL = 9°LS → Rγ = 16,10 mm/hr
n
6. = 48,3%
N
n
7. Rs = (0,25 + 0,54 ) Rγ
N
= (0,25 + 0,54 . 48,3%) 16,10 mm/hr
= 8,224 mm/hr
n n
8. f( ) = 0,1 + 0,9
N N
= 0,1 + 0,9 48,3%
= 0,53
9. U = 5 m/dt
10. f(U) = 0,27 (1 + 0,864 U)
= 0,27 (1 + 0,864 . 5)
= 1,4364
n
11. Rn1 = f(t) . f(εd) . f( )
N
= 15,920 . 0,2121 . 0,53
= 1,8051 mm/hr
12. Jan → Tabel PN. 3 : C = 1,1
13. ETo* = w (0,75 Rs – Rn1) + (1-w) f(U) (εγ-εd)
= 0,756 (0,75 . 8,224 – 1,8051) + (1 – 0,756) 1,4364 . (33,28 – 8,46)
= 12,188 mm/hr
ETo = ETo* . C
= 12,188 . 1,1 = 13,407 mm/hr
Hasil Akhir
N ETo* C ETo
Bulan
o BC R P BC R P BC R P
1 Januari 5,82 6,22 12,19 0,80 0,8 1,1 4,65 4,97 13,41
2 Februari 5,85 6,35 12,53 0,80 0,8 1,1 4,68 5,08 13,78
3 Maret 5,59 5,85 11,89 0,75 0,75 1,1 4,19 4,39 13,07
4 April 5,85 5,61 12,05 0,70 0,75 0,9 4,10 4,20 10,85
5 Mei 5,27 4,93 11,15 0,70 0,75 0,9 3,69 3,70 10,03
6 Juni 5,37 4,85 11,20 0,70 0,75 0,9 3,76 3,63 10,08
7 Juli 5,58 4,86 11,44 0,70 0,75 0,9 3,90 3,64 10,29
8 Agustus 5,74 5,22 11,62 0,75 0,8 1 4,30 4,18 11,62
9 September 5,73 5,51 11,87 0,80 0,8 1,1 4,58 4,41 13,06
10 Oktober 6,08 6,15 12,19 0,80 0,8 1,1 4,86 4,92 13,40
11 November 5,94 6,62 12,83 0,80 0,8 1,1 4,75 5,30 14,11
12 Desember 5,88 6,22 12,26 0,80 0,8 1,1 4,71 4,98 13,49
II. DATA HUJAN YANG HILANG
Diketahui :
Tabel Data Stasiun Curah Hujan
Stasiun Stasiun Stasiun Stasiun
Tahun
A B C D
1997 268 285,5 254,2 228,7
1998 284 260 231 208,3
1999 271 324,1 257,7
2000 290 291,8 253,2 231,1
2001 265 286,6 255,4 230
2002 220 261,1 232,2
2003 205 325,2 289,8 259
2004 251 292,9 254,4 232,4
2005 297 284,3 253 227,5
2006 257 258,8 229,8 207,1
2007 322,9 286,6 256,5
2008 216 290,6 252 229,9
Hujan Maks 2824 3483,8 2791,6 2568,2
n
1 An x
Dx = ∑ di
3 i=I An i
1
Dx =
3
[(23 82 4
483,8 )
× 322,9 + (
2 82 4
2791,6 )
× 286,6 + (
2 82 4
2 568,2 )
× 256,5 ] = 277,9 mm
Data Hujan Stasiun C yang Hilang pada Tahun 1999
Tinggi Hujan Hujan Tahunan
Pos Hujan
(mm) (mm)
A 271 3101,9
B 324,1 3483,8
C 286,6 2791,6
D 257,7 2568,2
n
1 An x
Dx = ∑ di
3 i=I An i
1
Dx =
3
[(2791,6
310 1,9 ) × 271 + (
2791,6
3483,8 ) × 324,1 + (
2791,6
2 568,2 )
× 257,7 ] = 261,2 mm
n
1 An x
Dx = ∑ di
3 i=I An i
1
Dx =
3
[(2568,2
310 1,9 ) × 220 + (
2568,2
3483,8 ) × 261,1 + (
2568,2
3052,8 )
× 232,2 ] = 189,9 mm
Jadi, data hujan yang telah diperbaiki adalah sebagai berikut :
Stasiun Stasiun Stasiun Stasiun
Tahun
A B C D
1997 268 285,5 254,2 228,7
1998 284 260 231 208,3
1999 271 324,1 261,2 257,7
2000 290 291,8 253,2 231,1
2001 265 286,6 255,4 230
2002 220 261,1 232,2 189,9
2003 205 325,2 289,8 259
2004 251 292,9 254,4 232,4
2005 297 284,3 253 227,5
2006 257 258,8 229,8 207,1
2007 277,9 322,9 286,6 256,5
2008 216 290,6 252 229,9
Hujan Maks 3101,9 3483,8 3052,8 2758,2
Penyelesaian :
Contoh perhitungan uji konsistensi stasiun A terhadap Stasiun B,C dan D pada tahun
2007:
b = 1,000828348
3000
2500
Komulatif A
2000
Komulatif A
1500 Garis Regresi
1000
500
0
0.0 500.0 1000.0 1500.0 2000.0 2500.0 3000.0 3500.0
Komulatif BCD
Melakukan Uji Konsistensi Data Curah Hujan Stasiun B terhadap Data Curah Hujan
Stasiun ACD
Stasiu Stasiu Stasiu Stasiu Rata-Rata Komulatif Komulati
Tahun
nA nB nC nD ACD B f ACD
2008 216 290,6 252 229,9 232,6 290,6 232,6
2007 277,9 322,9 286,6 256,5 273,7 613,5 506,3
2006 257 258,8 229,8 207,1 231,3 872,3 737,6
2005 297 284,3 253 227,5 259,2 1156,6 996,8
2004 251 292,9 254,4 232,4 245,9 1449,5 1242,7
2003 205 325,2 289,8 259 251,3 1774,7 1494,0
2002 220 261,1 232,2 190 214,1 2035,8 1708,0
2001 265 286,6 255,4 230 250,1 2322,4 1958,2
2000 290 291,8 253,2 231,1 258,1 2614,2 2216,3
1999 271 324,1 261,2 257,7 263,3 2938,3 2479,6
1998 284 260 231 208,3 241,1 3198,3 2720,7
1997 268 285,5 254,2 228,7 250,3 3483,8 2971,0
Penyelesaian :
Contoh perhitungan uji konsistensi stasiun B terhadap Stasiun A,C dan D pada tahun
2007:
b = 1,174089723
3500
3000
2500
Komulatif B
Komulatif B
2000
Garis Regresi
1500
1000
500
0
0.0 500.0 1000.0 1500.0 2000.0 2500.0 3000.0 3500.0
Komulatif ACD
Melakukan Uji Konsistensi Data Curah Hujan Stasiun C terhadap Data Curah Hujan
Stasiun ABD
Tahu Stasiu Stasiu Stasiu Stasiu Rata-Rata Komulati Komulati
n nA nB nC nD ABD fC f ABD
2008 216 290,6 252 229,9 245,5 252 245,5
2007 277,9 322,9 286,6 256,5 285,8 538,6 531,3
2006 257 258,8 229,8 207,1 241,0 768,4 772,2
2005 297 284,3 253 227,5 269,6 1021,4 1041,8
2004 251 292,9 254,4 232,4 258,8 1275,8 1300,6
2003 205 325,2 289,8 259 263,1 1565,6 1563,7
2002 220 261,1 232,2 190 223,7 1797,8 1787,4
2001 265 286,6 255,4 230 260,5 2053,2 2047,9
2000 290 291,8 253,2 231,1 271,0 2306,4 2318,9
1999 271 324,1 261,2 257,7 284,3 2567,6 2603,1
1998 284 260 231 208,3 250,8 2798,6 2853,9
1997 268 285,5 254,2 228,7 260,7 3052,8 3114,6
Penyelesaian :
Contoh perhitungan uji konsistensi stasiun C terhadap Stasiun A,B dan D pada tahun
2007:
b = 0,980951466
3000
2500
Komulatif C
2000
Komulatif C
1500 Garis Regresi
1000
500
0
0.0 500.0 1000.0 1500.0 2000.0 2500.0 3000.0 3500.0
Komulatif ABD
Melakukan Uji Konsistensi Data Curah Hujan Stasiun D terhadap Data Curah Hujan
Stasiun ABC
Tahu Stasiu Stasiu Stasiu Stasiu Rata-Rata Komulati Komulati
n nA nB nC nD ABC fD f ABC
2008 216 290,6 252 229,9 252,9 229,9 252,9
2007 277,9 322,9 286,6 256,5 295,8 486,4 548,7
2006 257 258,8 229,8 207,1 248,5 693,5 797,2
2005 297 284,3 253 227,5 278,1 921 1075,3
2004 251 292,9 254,4 232,4 266,1 1153,4 1341,4
2003 205 325,2 289,8 259 273,3 1412,4 1614,7
2002 220 261,1 232,2 190 237,8 1602,4 1852,5
2001 265 286,6 255,4 230 269,0 1832,4 2121,5
2000 290 291,8 253,2 231,1 278,3 2063,5 2399,8
1999 271 324,1 261,2 257,7 285,4 2321,2 2685,3
1998 284 260 231 208,3 258,3 2529,5 2943,6
1997 268 285,5 254,2 228,7 269,2 2758,2 3212,8
Penyelesaian :
Contoh perhitungan uji konsistensi stasiun D terhadap Stasiun A,B dan C pada tahun
2007:
b = 0,856295847
2500
2000
Komulatif D
1500 Komulaif D
Garis Regresi
1000
500
0
0.0 500.0 1000.0 1500.0 2000.0 2500.0 3000.0 3500.0
Komulatif ABC
IV. HUJAN HARIAN MAKSIMUM DAERAH TAHUNAN
n
d 1+d 2+ d 3+...+ dn dn
d= =∑
n i=1 n
3101,9+3483,8+3052,8+2758,2
d=
4
d=3099,175 mm