P E N D AH U LUAN
i i i i i i i
ika ren a iit u iha rus i dit aat i io leh imasy ara kat iit u isend iri .2 iPada iprinsipnya
i i i i i i i i i i i i i i i
ibahwa ihukum iadalah ipe rat uran iat au ik eten tua n-ketentuan itidak ite rt uli s i i i i i i i i i
1
Hukum ial ah peraturan-p era tur an yan g be rs if at mem aks a, yang men ent uka n t ing ka h
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
la ku m an usi a d ala m l ing ku ngan masyarakat yang dibuat oleh badan - badan resmi yang berwajib ,
i i i i i ii i i i i i i i i i i i i i i i iii
pelanggar an mana terhadap per aturan -pera tura n tadi beraki bat dia mbi lnya tinda kan yaitu
i i i i i i i i i i i i i i i i
hu ku man t ert entu. Lihat C.S.T. Kansil, Peng ant ar il mu hu kum d an ta ta h u ku m I ndon esi a,
i i i i i i i i i i i i i i i i
iperlindungan ihukum. iBisa idilihat idari ibanyaknya ikasus isaat iini iyang
iko rba nny a iy an g isudah imenderita. i Ind on es ia iada lah iNe gar a iya ng
i i i i i i i i i i i i i i
iDasar iP asal i1 i Ay at i i(3) i i i i ii iUn dan g-u nda ng i Da sar i19 45 i yan g
i i i i i i i i i i
ime nya ta kan ine gara iIn don esi a ia dala h inega ra i huk um.5 iA da pun itu ju an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipo kok i huk um iad ala h im enci pt ak an itata na n im as ya rak at i yang ite rtib,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
imenci ptakan ikete rtiba n ida n ikes eimba ngan . iDe nga n iterc apa inya
i i i i i i i i i i i i i
3
K orb an ada lah seseorang yan g me ngal ami pen de rit aan f isik, me nt al d an/ ata u ke rug ia n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ek on omi ya ng dia kib atka n ol eh su atu tin da k pida n a , Dan lihat juga U nd a n g - undang No. 13 Tahun
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
4
Dalam Pasal 170 Ayat 4 KUHPidana, Tindak Pidana Kekerasan diartikan sebagai Ba ra ng i i i
s iap a de ngan ter ang- teran gan d an B ersama mengg unak an k eker asan ter hada p or ang atau bar ang
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
d ianca m den gan pi dana penj ara paling lam a l ima tahu n.
i i i i i i i i i i i i
5
Pas al 1 A yat 3 Und ang-Unda ng Da sa r 19 45 yan g b er bu nyi, “Neg ar a Indones ia a dal ah
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
nega ra h uku m”
i i i i
iket erti ban idi i dal am imas yar akat idiha rapk an ikepe ntingan imanu sia
i i i i i i i i i i i i
itata it e rt i b , ikea man an ida n i ket ent ram an id alam im asy ara kat ise bagai
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i ma sya rak at iy an g it ert ib , imen cipt aka n ik ete rti ban ida n ike sei mban gan ,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ikepada ikorbannya. i Kor ban iada lah ise se ora ng iy ang ime nga lam i i i i i i i i i i i i i i i
id iakib atka n iol eh i suatu i tin dak ip ida na.7 iKo rba n ij uga ibi sa i dij adi kan
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
isa ksi idalam iproses ipenyelesaian iperkara ipidana, isaksi iperlu idilindungi
i i
iaparat ipenegak ihukum isecara itegas idan iketat, isaksi ijuga iperlu
6
Kerugian ekonomi adalah Ketika Pengeluaran selalu lebih besar dari pemasukan yang
telah turun drastic.
7
Undang-undang No. 13 Tahun 2006, Op.Cit.
itegas idan ikeras, idengan imelakukan ikriminalisasi iterhadap iperbuatan-
icukup isering iterjadi idi idalam imasyarakat ibanyak ikasus itersebut ilolos
idikemukakan iI. iS . i Sus ant o9 i bah wa i fun gsi ipr ime r in ega ra i huk um i ii i i i i i i i i i i i i i i i
i dap at i dik emu kak an i dal am i tiga ih al, iya itu ipe rli ndu ngan , ike adi lan , id an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Ti ndak iPi dan a ike kera san idi i dalam iKi tab iU ndang iUnda ng
i i i i i i i i i i i i
i(K UHP), ipe ngat uran nya i tid ak i sat uka n id ala m is atu iba b ik hus us, iak an
i , i i i i i i i i i i i i i i i i ii i
i tet api iterpi sah -pis ah i dal am i bab ite rte ntu . iDi i da lam iKU HP i ke jahatan
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
2. iK eja hata n ipe nga nia yaa n iP asa l i3 51- 358 iKU HP. i
i i i i i i i ii i i i i i i i
8
Muchamad Iksan, Hukum Perlindungan Saksi Dalam Sistem Peradilan Pidana
Indonesia, (Surakarta: Muhammadiyah University Press, 2012), Hlm 108
9
I. S. Susanto politikus Indonesia yang menjabat sebagai anggota DPR-RI periode 2019–
2024.
10
I. S . S usa nto , O ras i Ke jaha tan Ko rpora si di Indon esia Prod uk Keb ijaka n Rez im O rde
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
11
M oeljatno, Kitab Un da ng- Und ang Hu ku m P ida na, J ak art a: Bu mi A ks ar a, 2 009),
i i i i i i i i i i i i i ii i i i i i i i i i
Hl m 35 i i
3. i Kej aha tan ise per ti ip enc uri an,
i i i i i i i i i ii ipen odo ngan , ipe ram pok an i i i i i i
i Pasal i
i
i i i3 65 iKU HP . i i i i i i
iK UH P. i i i
5. iKe ja hat an i yan g im eny eba bkan ike mat ian iat au ilu ka i kar ena i
i i i i i i i i i i i i i i i i
ibahwa iada ikasus ikorban ikekerasan iyang imengalami iluka iberat idapat
ip erb uat an ime ngakib atk an iluk a-l uka ibe rat i ya ng ib ers ala h idik ena kan
i i i i i i i i i i i ii i i i i i i i
ipida na i i i pen jara ipa li ng i lama ili ma it ahu n, ibahwa iluk a i ber at
i i i i i i i i i i i i
i seb aga imana idisebut idalam iPa sa l i9 0 iKUHP13, idiartikan is eb aga i iluka
i i i i i i i i i
12
Penulis melakukan survey lapangan terhadap kasus KDRT dimana penulis benar-benar
melihat, mengalami, merasakan, mengetahui, terhadap kasus tersebut. Pada Hari Selasa, Tanggal 30
Januari Tahun 2022, di Jatimekar, Bekasi.
13
Da lam Pa sal 9 0 KUHP dijela skan lu ka ber at ber arti: j atuh s akit atau mend apa t lu ka
i i i i i i i i i i i i i i i
y ang ti dak me mbe ri har apan ak an semb uh sa ma se kal i, at au yang men imbu lkan bah aya mau t;
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
tid ak mam pu ter us-m ene ru s u ntuk men jala nka n tu gas ja bat an at au p ekerjaa n pe nca ria n;
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ke hila nga n s ala h s atu pa nca ind era ; m end apa t c aca t berat; menderita sakit lumpuh; terganggunya
i i i i i i i i i i i i i i i i i
daya pikir selama empat minggu lebih; gugur atau m at inya k an du ngan seorang perempuan. i i i i i i i
14
Moeljanto, Op. Cit, Hlm. 38
ida pat imer inga nka n ipe nde rit aan iya ng it ela h id ial ami i ses eor ang iakibat
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i menj adi i kor ban iya ng id imak sud i den gan ipe rlin dung an iko rban .15
i i i i i i i i i i i i i i i
iS eti ap i ora ng ime nga ngg ap ibahwa ija lan it erb aik iun tuk ime nol ong
i i i i i i i i i ii i i i i i i i i
ikor ban iad alah ide ngan imen angkap isip enj ahat, iseakan-akan ipe nja hat
i i i i i i i i i i i i i
iterhadap ikorban iyang iharus idipulihkan itidak isaja idari ikerugian ifisik
itetapi ijuga ikerugian inon ifisik. iMaka ipenjatuhan ipidana ibukan isekedar
imemenuhi ihak ikorban, ipertimbangan iakal idan ilogika itetapi ijuga iharus
Terlebih ilagi ikorban iKek er asa n iDa lam i Ru mah iTa ngg a iy an g i i i i i i i i i i i
iIndia imerupakan idua idari itiga inegara iyang itingkat ikekerasan idalam
15
C. Indah, Maya, S, Op. Cit, Hlm. 63
16
Rentan adalah Mudah terkena penyakit, peka atau mudah merasa,
https://id.wiktionary.org/wiki/rentan, diakses Pada Hari Sabtu, Tanggal 05 November 2022, Pukul
22.19 WIB
17
Mulyana W. Kusumah, Aneka Permasalahan Dalam Ruang Lingkup Kriminologi,
(Bandung: Alumni, 1981), Hlm. 2
D i i In do nes ia ite rdapat ibebe rapa iUnd ang- und ang i atau ipe rat ura n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iy ang i men gatu r ime ngen ai it inda k ip ida na i KDR T idi ant ara nya iKi tab
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iU nd an g-und ang iH ukum iPi dana i(KU HP) , iUn dang- undang iNo. i 23
i i i i i i i i ii i i i i
iTa hun i 200 4 ime nge nai i Peng hapus an iKe kera san iDa lam i Rumah
i i i i i i i i i i i i i
iTang ga ide ngan idib ant u io leh iK omis i iNa sion al i Anti iKek eras an
i i i i i i i i i i i i i i
i t erha dap iPe rem pua n i( Kom nas i Pere mpua n) i yan g iin dep ende n idi mana
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iKom nas iPe remp uan iju ga ime mfokus kan ip ada iu paya ipen ghap usan
i i i i i i i i i i i i i
i keke ras an i ter hada p ipe remp uan i deng an iu paya imen cipt akan i suasan a
i i i i i i i i i i i i i i i i
ipen gar usu tama an ig end er id i ili ngk ung an iy udik ati f iy ang idi tand ata nga ni
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iPeng hapusa n iKeke rasan iDal am iRu mah iTa ngga i i(Undan g-und ang
i i i i i i i i i i
iP KDRT ) idi seba bka n iole h ip erke mbang an iyan g ime nunju kkan i bahwa
i i i i i i i i i i i i i i
itin dak ipida na iKDR T ipad a ikeny ataa nnya i masih imara k ida n iti dak
i i i i i i i i i i i
ikek eras an ifi sik, i psi kis , ise ksua l im aupu n ipe nelant aran i rumah
i i i i i i i i i i i i i i
itang ga19. iSedangkan idi iIndia idalam ihal iKDRT, iIndia imenyebut
i i
18
Kondusif, berati "tenang", "mendukung" untuk memberikan hasil yang diinginkan.,
https://id.wiktionary.org/wiki/kondusif, diakses Pada Hari Sabtu, Tan ggal 05 November 2022, i
iViolence iin iHousehold iAct, i2004. iSelain iThe iProtection iof iWomen
idan iIndia idalam imasalah iKDRT iyang itelah idisebutkan idiatas, iternyata
iE limi nat ion i Of iD iscri mina tion iAg ain ts iWoman iyang imerupakan
i i i i i i i i i i
ipada itahun i1979. iCEDAW imemuat idefinisi isemua ihal iyang idianggap
20
Me nurut Narasi yang dibuat oleh Meera Didi dan kawan-kawan, The Protection of
i i
Women From Domestic Violence Art 2005 dilahirkan dengan berupa tindakan untuk memberikan
perlindungan yang lebih efektif terhadap hak-hak perempuan korban kekerasan dalam bentuk
apapun yang terjadi di dalam keluarga. http://ncw.nic.in/sites/default/files/Chapter04.pdf, diakses
Pada Hari Sabtu, Tanggal 05 November 2022, Pukul 22.28 WIB
Untuk idapat idiketahui ibersama ibahwa ikasus iKDRT idi
ihal iini idapat ikita ilihat ipeningkatan itersebut, idengan igrafik isebagai
iberikut i:
6000
5114
5000
4000
3221
3000
2341
2073
2000 1815
1417 1309
954
1000 690
401 457
262 266 127
61 20 16 19 93 11
0
2019 2020 2021
itahun i2017 iangka iKTAP22 imelonjak ipada iangka i2.227 ikasus inamun
itahun i2017 isebesar i1.873 ikasus. iWalau isedikit iberbeda ipola iini
ise ban yak i2. 341 ika sus , itahun isebelumnya isebanyak i1.417.
i i i ii i i i
21
CATAHU adalah rangkaian catatan pelaporan kekerasan terhadap perempuan selama
Satu tahun. Lihat Komnas Perempuan
22
Kekerasan Terhadap Anak Perempuan, Lihat Komnas Perempuan
23
Kekerasan Terhadap Istri Lihat Komnas Perempuan
24
Kekerasan Dalam Pacaran Lihat Komnas Perempuan
25
Komnas Perempuan, diakses Pada Hari Rabu Tanggal 09 November 2022, Pukul 21.00
WIB
26
Ibid.
inamun imasih idi iangka iyang itinggi. i27 iCATAHU itahun i2022 iakan idi
ikorban iKDRT iy ang idi lak uka n iol eh is uami ijuga ibanyak, iseperti iya ng
i i i i i i i i i
i terj adi idi i Jakarta iUtara ipada iJumat, i24 iJuli i2020 iKepala iDivisi
i i i i
ikepada iJurnalis iIDN iTimes ibahwa iKombes iPol iRD iterlibat ikasus
idan ianaknya iyang ibesar iumur i19 itahun imenjadi isaksi idalam
iDa la m i Rum ah iT angg a i(K DRT ) iy ang idi i lat ar i belakangi iol eh
i i i i i i i i i i i i i i i
iper se lingkuhan
i i iy an g i i idilakuk a n i i i i dirinya
i isendiri, isehingga
imenelantarkan iAnak idan iIstri iserta iketika isuasana ihatinya itidak istabil
Kemudian id i id alam iPu tus an i No. i25/ Pid. Sus/ 2019 /P N .P t i iin i
i i i i i i ii i ii i i i i i i i
imelakukan itindak ipidana iperbuatan ifi sik ida lam iru ang ili ngk up i Ru mah i i i i i i i i i i i
iTa ng ga i yan g id ila kuk an i ole h is uam i it erh ada p ii ste ri i yan g it ida k
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
27
Ibid
28
Kronologi Oknum Polisi Pelaku KDRT Istri-Anak Diduga Akibat Pelakor
(idntimes.com), diakses Pa da , Ha ri Sel asa Tanggal 25 Oktober 2022, Puk ul 22 .00 WIB
i i i i i i i i i i
29
Ironis! Diduga Demi Selingkuhan, Polisi Terlantarkan Istri dan 5 Anaknya : Okezone
News, diakses Pada, Hari Selasa Tanggal 08 November 2022, Pukul 07.10 WIB
im en im bu lk an i pe nya kit . iSedangkan iber das ark an i Pas al i1 3 id ala m
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iU nda ng- und ang i No. i2 itah u n i2 002 i ten ta ng iKep olis ian iNe gar a
i i i i i i i i i i i i i i i i i
2. Menegakkan ih uku m i i
3. Mem ber ika n ip erl ind ung an, ipe nga yom an i da n ip el ayanan
i i i i i i i i ii i i i i i i i
At as idas ar i hal ite rse but lah, ip enu lis ite rta rik iun tuk ime nel iti nya
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ile bih i i ila nju t i i ida n i ime milih i i iju dul i i iskr ipsi i i iin i i id eng an i i i jud uli i
i“ PERL INDU NGAN i HUKU M iTE RHAD AP iI STRI iANG GOTA i POLRI
i i i i i i i i i i i
B. R u m usan iMas a l ah
i i i i i i
B erd asar ka n iur ai an id an iat au ila t ar ibel akan g idi ata s, ima ka
i i i i i i i i i i i i i i i
idir umuskan ibeb era pa iperma sa lah an i pok ok ise bag ai ib erik ut:
i i i i i i i i i i i i i
30
Undang-undang No. 2 t ahu n 20 02 ten tang K epo lisi an Ne gara Repu blik In done si a i i i i i i i i i i i i i i i
2. Apakah i i iPut usa n i i iNo mo r i i i25/P id.Sus/2019/P N. i i iPti isudah
ime mbe rikan iP erl indu ngan iHuk um iterhad ap iIstri ikor ban iKDRT
i i i i i i i i i
iatau itidak?
C. Tujuan iPenelitian i
A dapun itu juan iob jek tif ipe neli tian iini iad ala h ise baga i ibe riku t:
i i i i i i i i i i i i i
a. Unt uk i ime ngeta hui i i iPe ng atu ran i i i iTindak iPidana iKDRT
b. U ntuk ime nge tahu i iPut usan iNo mo r i25/Pi d.Sus/2019/P N. iPti
i i i i i i i i i i i
isudah im emb eri kan iPe rli ndun gan iHukum ite rha da p iIstri i i i i i i i i i i i i
2. T u j u an i Sub je k ti f
i ii i ii i ii i ii i
A dap un itu jua n is u bj ek tif ip e nel iti an ii n i iad ala h ise bag ai i be rik ut:
ii ii ii ii i i i ii i i i ii i i i i ii i ii ii i ii ii ii
i pe rol eh ise l a ma i kul iah ida n im emb and ingkan nya ide nga n
i ii ii i i i i i i i i i i i i i i i
ip rak tek idi lap anga n ia nta ra ila in ida lam imat a iku lia h iH uku m
i i i i i i i i i i i i i i i i
iP ida na, i iP ena lar an i dan i Argu men tas i iHu kum is ert a iMe tod e
i i ii i i i i i i i i i i i i i
i mend ala m,
i i i idala m i i ibi dan g i i iH uku m i i iP id ana i i i ite rma suk i i i
iPe rli ndu nga n iH uku m ib agi iko rba n iKD RT.
i i i i i i i i i i i ii
D. Manfaat iPenelitian
Ada pun ima nfa at i teo rit is i pen eli tia n iin i iad alah i seba gai i beri kut:
i i i i i i i i i i i i i i i i i i ii
a. Da pat ime mbe rik an i kon tri bus i ib agi ipe nge mba nga n ili ter atu r
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
imeng emba ngka n ik ajian iat au imem perkuat i kons ep-ko nsep
i i i i i i i i i i
iyang idih asi lka n iole h ipene litia n iini , iseh ingga imemp erkay a
i i i i i i i i i i i i
i Hu kum iPi dan a it erm asu k iP erl ind ung an iHu kum ibag i ik orb an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iKDRT.
2. Ma nfaat iP raktis
i i i i
i Ada pun ima nfa at i pra kti s ip ene lit ian iin i ia dal ah i seb aga i ib eri kut:
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iPr aktis i, i i iAk adem isi i i id an i im asya rakat i i i iumum i ida lam i
i pemah aman idan idal am im engh adap i ima sala h-ma sal ah
i i i i i i i i i i i i
iHuk um iPi dana, iseb agai isu mber i utam a iHu kum i Pidana
i i i i i i i i
iPenulisan iSkripsi
Hasil ipenelitian iini iakan idisusun idan idisajikan idalam i5 i(lima)
ibab idimana idalam itiap-tiap ibab idibagi imenjadi ibeberapa isub ibab.
iAdapun isistematika iP en uli san iSk rip si i ini iada lah ise bagai ibe rik ut: i i i i i i i i i i i i i i ii
BAB iI
i i i i i iP END AHU LUA N i i i i i
B. T inj aua n iU mum i Tent ang i Keke rasa n iDa lam iRu mah
i i i i i i i i i i i
iTan gga i i
idalam iKDRT
B. Putu san iNo mor i25 /Pi d .Su s/2 019/ PN. i i i i i i i i i i i ii iPt i isu dah i i
ime mber ikan iPer lin dung an iHu kum iter had ap iI str i
i i i i i i i i i i i i
B AB i V iPE NUTU P
i i i i
B. S ara n i i
B AB i II i i
1. Peristilahan
Is til ah i tin dak i pid ana ibe ras al i dar i ii sti lah iya ng i dik enal ida lam
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iMo elj atn o, i per bua tan ipid ana iad ala h ip erb uat an i yan g idi lar ang
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iole h is uat u ia tur an i huk um, ila ra nga n ite rse but idi sertai ian cam an
i i i i i i i ii i i i i i i i i i
i i(sa nks i) ib erupa ipi dan a ite rte ntu i bag i iba rang sia pa ime lan gga r
i i i i i i i i i i i i i i i i i
31
Str af baar fe it te rdi ri dar i ti ga kat a, yakn i st raf, baa r d an fei t. Str af dit erjema hka n
i i i i i ii i i i i i i i i i i i i i i i i i i
d eng an pid ana da n huk um. B aar dite rje mah kan da pat at au bol eh . F eit di ter jem ahk an tin da k,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i ru mus an i Und ang- und ang ite lah idi nyat akan ise bag ai it inda kan
i i i i i i i i i i i i i i i i i
i yan g ida pat idi huk um. 33 iR . iT res na, ipe ris tiw a ipi dan a ia dala h
i i i i i i ii i i i ii i i i i i i i
isua tu i perb uat an i ata u iran g ka ia n ipe rbu ata n im anu sia , iy ang
i i i i i i i i ii i i i i i i i i
b. P er bu ata n ii tu i har us i se sua i i den gan iap a iy ang idi luk isk an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
id i i dal am i ke te nt ua n ih uk um; i
i i i i i i i i i ii ii
c. H aru s it erb ukti i adan ya i“ dosa” i pada ior ang iya ng ib erbu at,
i i i i i i i i i i i i
e. Terha da p iper bua tan i itu i har us i ter sed ia ian cam an
i i i i i i i i i i i i i
33
Adam Ch az aw i, Op., Cit, Hlm. 72 i i i i
34
Ibid, Hlm. 73
35
Ibid
2. Pengertian iT ind ak iP id an a i i i i i
ik ese lur uhan i ihu kum i iy ang i ibe rla ku i idi i is ua tu i neg ar a, iyan g
i i i i i i i i i i i i ii i i i i i
idilakukan, iyang id il ara ng, i i i i i ii ida n id ise rta i ia nca man iat au
i i i i i i i i i
i ya ng
i i i tela h
i i ime lan ggar i i i la ran ga n- lar ang an
i i i i i i i iit u i ida pat i i
idi ke na ka n ia tau idi jat uhi ipi dan a is eba gai man a i iyan g itel ah
i i i i i i i i i i i i i i i i
idian camkan. i
c. Me nent uka n id enga n ica ra i bag aim ana imengenai ip ida na i itu
i i i i i i i i i i i i i i
ida pat id ila ks ana ka n iap abi la iad a io ra ng i yan g idi san gka it ela h
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipid an a i te rsebut idi iatas imaka iyang idisebut idalam ike-1 iadalah
i ii i i
36
Moeljatno, Azas-Azas Hukum Pidana, Bina Aksara,( Jakarta: Bumi Aksara, 1983), Hlm.
1
37
Criminal Act diterjemahkan dengan istilah “Perbuatan Kriminal”, Lihat Er di ant o i i i
E ffe ndi , H uku m P ida na Ind one sia Su atu Pe nga nta r, (Ba ndung: PT. Re fik a A dita ma, 2014),
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Hlm. 97
ihukum ipidana” i(criminal iliability iatau icriminal iresponsibility)38.
iterdiri idari ih uk um ipi dan a im ate rii l id an ih uku m ip ida na ifo rmi l, i i i i i i i i i i i i i i i i
M enu rut iPo mpe , it erd apa t i ad a i 2 i i(d ua) ima cam id ef in isi
i i i i i i i i i i i i ii i i i i i i
Def ini si ite ori tis iya itu ipe lan gga ran ino rma i(k aidah ida n ita ta
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ihu kum ), i yan g id iad akan ikare na ikes ala han ipe lang gar , id an
i i i i i i i i i i i i i i ii i
38
Criminal liability diterjemahkan dengan istilah “pertanggungjawaban hukum pidana”
li hat Ad ami Ch aza wi, Pe la ja ra n H uk um P id an a Ba gi an I , (J aka rt a: Raj aw al i Pers, 2011), Hlm.
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
69
39
Pom pe dal am And i Zai nal Ab idi n, Hu kum Pidana I . ( Jaka rta: Sina r G rafi ka, 1 995)
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Hlm. 225
iharus idi ber ika n ip ida na i unt uk i dap at i me mpe rta hankan itata
i i i i i i i i i i i i i i i ii
Definisi i ya ng i ibe rsi fat ipe rU ndang-u nda nga n i i ya itu i isu atu i i i i i i i i i i i i i i
iperi stiw a i i yan g io leh iUn dang -u nda ng i ditentukan imen gandung
i i i i i i i i i i i i
iperb uatan i(han deli ng) id an i pen gaba ian i(n ala ten ); i tida k ib erbuat;
i i i i i i i i i i i i i i
Da lam ihu kum ip id an a i dia da kan ipe mbag ian ime ng enai
i i i i i i i i i i i i i i i i i
idi per gun aka n iK UH P ida n ia da ipu l a iy ang idi ada kan iol eh i dok trin.
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i KUHP ime ngad aka n ip emba gia n ik e ida lam i(2 ) ije nis iti nda k
i i i i i i i i i i i i i i i i
b. Per buat an-pe rbua tan ibu ruk i(w anbe drijven ) i i i i i i i i i
40
Rasyid Ariman dan Fahmi Raghib, Hukum Pidana, (Malang Setara Press, 2015), Hlm.
60
41
Ibid.
Pe mba gian i3 ije ni s i in i is esu ai i denga n iKU HP id i iNe geri
i i i i i i i i i i i i i i i
i Bela nda i yan g iwa ktu i itu iber lak u iCod e iPen al i Per anc is i seba gai
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ineg ara ipenj aja h iyan g ime mber laku kan iKUH Pny a ide nga n i 3
i i i i i i i i i i i i i
Ha l-ha l iin i ime nun juk kan iba hwa ipe mba gia n iti nda k ipi dan a
i i i i i i i i i i i i i i i i
ii tu iti dak isel ama nya iha rus i ter dir i id ari idu a ij en is is aja isep er ti
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ida lam iKU HP ikita is eka rang. iKUH P isen dir i iti dak i mer umu ska n
i i i i i i i i i i i i
ia tau ime nje lask an idas ar i dari ipem bag ian iter seb ut. i Pem bag ian
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ite rse but iha nya idi da sar kan iat as i pen empa tan isa ja, i yai tu:
i i i i i i i i i i i i i i i i i
is emu a i per bua tan i yan g i dilarang idan id ian cam id eng an i pi dan a
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iy ang id item patk an id alam i Buku iked ua im erup akan i i“keja hata n”,
i i i i i i i i i i i i i
ise dangk an iy ang i dite mpat kan idal am i Buk u iK eti ga i mer upa ka n
i i i i i i i i i i i i i i i i
i“ pel ang gar an” . iHal iin i it ern yat a ida ri ib ab- bab idar i iK UHP iit u
i i i i ii i i i i i i i i i i i i i
ise ndi ri. i i ii iPe rbua tan ipi dana ijug a idib edak an i atas ipe rbuat an
i i i i i i i i i i i
ipid ana ifo rmil id an ipe rbuat an i pid ana ima terii l. i Yang iper tama
i i i i i i i i i i i i i i
iad alah ipe rbu ata n ip ida na iya ng i per umu sa nnya idi tit ikb eratka n
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipad a iperbuatan i yang idi lara ng. iPer bu ata n ip idan a ifor mil iad alah
i i i i i ii ii i i i i i i i i
iper bua tan ipida na iyan g itela h idi angg ap i sele sai i den gan i tel ah
i i i i ii i i i i i i i i i i
id ilak ukan nya ipe rbuat an iya ng id ila rang ida lam iun dang- unda ng,
i i i i i i i i i i i i i i i
42
Ibid., Hlm. 61
itanpa ime mpe rsoalka n ia kib atn ya i sepe rti iya ng i ter can tum ida lam
i i i i i i i i ii i i i i i i i i i i
iPa sal i362 iKUH P it entang ipencu rian ida n iPa sal i16 0 iK UHP
i i i i i i i ii i i i
Sed angka n iper bua tan ipi dan a imat eriil iada lah i per buat ani i i i i i i i i i i
ipi dan a iy ang ipe rumu san nya iditi tikbe ratk an ip ada i akib at i yang
i i i i i i i i i i i i i i i
idi lara ng.43 iP erb uat an i pid ana iin i ib aru idi ang gap ite lah ite rja di
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i ata u id iang gap iat au i di ang gap ite lah ise les ai i ap ab ila iak iba t i yan g
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
id ilaran g i i i i itu i i it ela h i i it erj adi . i i i iJ adi , i i ij eni s i i iper buatan i i iin i i
im ensy ar atk an ite rja din ya i aki bat iun tuk ise les ain ya i pe rbu ata n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iP as al i3 78 it ent an g i pe ni pu an .
i i i i i i i i i i i i i
i(co mmi sio n iac t) id an ide lik iom isi i( omm is ion iac t). iD elik ikom isi
i i i i i i i i i i i i i i i i
iad alah id eli k iy ang ibe ru pa ipe lan gga ran i ter had ap i lar ang an,
i ii i i i i i i i i i i i i i i i i ii
iya itu ibe rb uat ises uat u iy ang idi lar ang , imi sal nya ime lak uka n
i i ii i i i i i i ii i i i i i ii i i
i omi si ia dal ah id elik iya ng i ber upa ipe lan gga ran iterh ada p
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ip eri nta h, i ya itu it ida k ib er buat i sesu at u i yang idip eri nta h im isa lny a
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
43
Ma hrus Al i, D as ar Da sar H uku m Pi dan a, Ct k. Pe rta ma , (Ja kar ta: S ina r Gr afi ka,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
201 1), Hl m. 1 02
i i i
Perbu ata n ip idana i ju ga i di bedaka n iata s ip erb uat an i pid ana
i i i i i i i i i i i i i i i i
ikes eng aja an i( deli k id olus ) idan ikea lpa an i(de lik icvu lpa) . iD elik
i i i i i i i i i i i i i ii i
ido lus i ada lah id eli k iyang i memu at iun sur i kese ngaj aan. iMis aln ya
i i i i i i i i i i i ii i i
ip erb uat an ip idan a ip emb unu han ida lam i Pasal i338 iKU HP.
i i i i i i i i i i i i i i
iSed ang kan ide lik i cul pa ia dala h id elik -de lik iya ng i mem uat i unsu r
i i i i i i i i i i i i i i i i
ise seora ng iyan g imen gakiba tkan i mati nya ises eor ang .44
i i i i i i i i i i i
idi anca m i i ipi dana i io leh i i iUnd ang -un da ng i i i i itelah iselesai
44
M ahr us A li, D asa r Da sa r Hu kum Pi dana , C et. Pe rta ma, ( Jakart a: S ina r G rafi ka,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
2011 ), Hl m. 1 02
i i i i i
45
Ismu Gunadi dan Jonaedi Efendi, Op.Cit, Hlm. 40
idan ijuga ihak-hak iwarga inegara iyang ibersumber idari isitu.
ipidanya.
Me nurut iS imons, idua iu nsur i tin dak ipi dan a iya itu iun sur
i i i i i i i i i i i i
ipe rbu at an ior ang, ia kib at i yan g ik eli hatan idar i ipe rbuatan iit u,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i mun gki n i ada ike ada an i ter ten tu i ya ng i men yer tai ipe rbu at aan .
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iSe dan gka n i uns ur isub jek tif : io ran g i ya ng ima mpu ibert angg ung
i i i i i i i i i i i i i ii i i i i
i jaw ab, iad any a ik esa la han . iPe rbu at an iha ru s i di la ku ka n id en gan
i i ii i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ik esa lah an, ikes ala ha n idap at i ber hub ung an id en ga n i ak iba t id ari
i i i ii i i i i i i i i i i i i i i i i
i perb uatan
i i i atau
i i den ga n
i i i ikead aan i i imana i iper buat an i i iit u
i
idil akuk a n.
i i i
U nsur-un sur i itin dak ipi dan a idap at idibe daka n iset idak -tid akn ya
i i i i i i i i i i i i
a. U nsur it ind ak ipid ana i men urut ibe ber apa iteo riti s i
i i i i i i i i i i i
1) Pe rbua tan i i i i
Han ya ipe rbu ata n ima nus ia iyan g ibol eh idi lara ng iole h iat ura n
i i i i i i i i i i i i i
ihu kum. iDi anca m ide ngan ip ida na ime ngga mbarkan iba hwa iti dak
i i i i i i i i i i
iselalu ip erbu ata n iitu idala m iken yataan ibenar -ben ar idipid ana.
i i i i i i i i i
iumum, iya ng iar tin ya ip ada iu mumnya idijatu hi ipid an a. iMen urut
i i i i i i i i i i i
46
Adami Chazawi, Op.Cit, Hlm. 80
47
Adami Chazawi, Op.Cit, Hlm. 81
Pada ihakikatnya, iunsur-unsur iyang itelah idikemukakan ioleh
iden gan iu nsur i yang i menge nai id iri ior angn ya.
i i i i i i i i
b. Un sur irumu san iti ndak ipid an a idal am iUnd an g-un dang
i i i i i i i i i i i i i
Bu ku iI I iKU HP im emu at iru mus an-rumusa n ipe rih al iti nda k ipi dana
i i i i i i i i i i i i i i
iter tent u iya ng ima suk ida lam ike lomp ok ike jaha tan , ise dangka n
i i i i i i i i i i i i i i
ida lam iBuku iII I ime muat i pelangga ran. iDar i irumus an-ru mu san
i i i i i i i i i i
itin dak ipida na ite rtent u idal am iK UHP, idap at idi ketahui iad anya i11
i i i i i i i i i i
3) Unsur ikesalahan i
48
Ibid, Hlm. 82
Adapun iajaran ikausalitas iyang isering idikaitkan idengan
iCondi tio isin e iqu a inon i i(teor i isya rat) , ida n iteo ri iA dequ ate.
i i i i i i ii i i i i
iKedu a iteo ri iter sebut ida pat idi jelask an iseba gai ibe rikut:49
i i i i i i i i
Teori icond itio i sine iqua i non idi kemuk akan io leh iVon i Buri ,
i i i i i i i i i
iyan g ibe rpen dapa t ibahwa : isu atu ip erbu atan iata u ima salahn ya
i i i i i i i i i i i i
ihar usl ah idia nggap iseb agai i“se bab ” id ari isu atu iak ibat , i apab ila
i i i i i i i i i i i i i i i i
i perbu atan ia tau imasa lah ii tu im erupa kan is yarat idari iakib at iit u.
i i i i i i i i i i i i i
iO leh ikaren a iitu ihar us id isel idik i idul u ipe rbuat an ia tau i mas alah
i i i i i i i i i i i i i i i
imana iyan g imer upa kan isya rat ida ri is uatu iaki bat . iAp abil a
i i i i i i i i i i i i i i
ipe rbua tan i itu iata u ima sala h iit u iti dak i dapat idit iada kan i untu k
i i i i i i i i i i i i i i i
49
Rasyid Ariman dan Fahmi Raghib, Op.Cit., Hlm. 275
iti mbul nya ia kiba t iit u, i maka iper bua tan iat au im asal ah i itu iadalah
i i i i i i i i i i i i i i i
iharus idianggap i“sebab” i(causa) idari iakibat iitu”. iHal iini ikarena
itimbulnya iakibat.
2) Teori iadequate i
ioleh iVon iBuri. iMenurut iteori iini idi iantara irangkaian iperistiwa
50
Ibid.
51
E.Y. K ant er d an S R. Sian turi , As as- Asa s Hu kum Pida na d i I ndon esi a d an
i i i i i i i i i i i i i i i i i
P ener apanny a, (Jaka rta: Al umni AH M-P THM , 1983), Hlm. 126
i i i i i i i i i i
idengan itimbulnya iyang idilarang i(adequate). iContoh: i(A) idiajak
ioleh i(C) ipergi ike iJakarta, idi itengah ijalan ibertemu idengan i(D),
ibukan i(C).52
Di ida lam iP asal i 89 iKU HP iy ang ib erbun yi: i“ Memb uat io rang
i i i i i i i i i i i i
iping san ia tau iti dak ib erday a idis amaka n ideng an imen gguna kan
i i i i i i i i i i
ike kerasan .” iPa sal ite rsebu t itid ak im enjel askan ibag aiman a
i i i i i i i i i i i
ibe ntuk -ben tuk ike keras an ite rsebu t, sed ang kan ipen gert ian i i“tid ak
i i i i i i i ii i i i i i i i
ib erda ya” i ada lah iti dak imem pun yai ike kuata n iatau i tenaga i sama
i i i i i i i i i i i
isek ali, i ii iseh ingg a iti dak i i i id apat i i imen ga dak an i i i i perl awan an
i i i
iDengan idemik ian id apat idis impul kan ibahw a ikeke rasa n idap at
i i i i i i i i i i i
iber bentuk ifi sik ida n inonfisik i i(an cama n ike keras an).53
i i i i i i i i i
Tind ak ipi dana i dalam i rumah itang ga idi atur id alam i Undang -
i i i i i i i i i i
iNo. i23 i Tahun i20 04,54 i yang i dimaks ud ideng an iKeker asan ida lam
i i i i i i i i
52
Ibid.
53
Moerti Hardiati Soeroso, Kekerasan Dalam Rumah Tangga Dalam PerspektifnYuridis-
Viktimologis, Cetakkan Pertama, (Jakarta: Sinar Grafika, 2010), Hlm. 58
54
Syamsuddin. Aziz, Tindak Pidana Khusus, (Jakarta: Sinar Grafik, 2011), Hlm. 101
iRu mah iTa ngga i( KDRT) i adal ah i“ s etiap i perbu atan iterh adap
i i i i i i i i i i i
i sese orang iteru tama i perem puan i yang iber akib at i tim bul nya
i i i i i i i i i i i i i i
ianc ama n iun tuk i melak ukan iper buat an, i pema ksaa n, ia tau
i i i i i i i i i i i i
Ka ta ike kera san ida lam i baha sa iI ndo nesi a idi arti kan is ebag ai
i i i i i i i i i i i i i i i
ik ekeja man. i Istila h ikeke rasan id alam ik amus ibe sar ibah asa
i i i i i i i i i i
iInd ones ia ijuga idia rtik an ise bagai iberbu atan is eseoran g iata u
i i i i i i i i i i i
ikelompok ioran g iya ng ime nyeb abka n iced era i atau imat inya
i i i i i i i i i i i i
iora ng il ain ia tau i meny ebab kan i kerus akan ifis ik ia tau i bara ng
i i i i i i i i i i i i i
io rang ilai n. iK ata i kek erasa n imer upak an ipa danan i kata i viol ence
i i i i i i i i i i i i i
id alam iba hasa iIn ggris, imeski pun ik eduany a imemi liki ik onsep
i i i ii i i i i i
iy ang i berbeda. iVi olence id alam iba hasa iI nggri s idia rtik an ise bagai
i i i i i i i i i i
i suatu i seran gan ia tau i invas i ite rhada p ifi sik ima upun iinte grita s
i i i i i i i i i i i i i i
iment al ipsik ologis ise seoran g. iSedan gkan i kata ikeke rasan ida lam
i i i i i i i i
55
Eko Prasetyo dan Suparman Marzuki, Perempuan Dalam Wacana Pemerkosaan,
(Yogyakarta: PKBI, 1997), Hlm. 7
Terlep as ida ri iper bedaan i penge rtian ietimologis, ikekerasan
i i i i i i i i ii i
i dan iv iolen ce iter sebut , isaa t iini ikeke rasan itida k ihany a idia rtika n
i i i i i i i i i i i i i
iseca ra ifi sik, in amun iju ga ipsi kis. iS ebaga iman a iyan g isaa t iini
i i i i i i i i i i
i diken al ite ntang ikeke rasan iterh adap i istri , ianak, ipemba ntu iat au
i i i i i i i i i ii i i
i(selan jutny a idisi ngka t iKD RT) iy akni, idapat ibe rupa i keke rasan
i i i i i i ii i i i i i
ifisi k, ike kera san i psik is, ikeker asan isek sual iser ta ip enel antar an
i i i i i i i i i i i i i i
iUn dang- unda ng. i No i23 iTahun i2004 itentan g iPKD RT. iSecara
i i i i i i i i i
i tegas ik ekera san id alam irumah ita ngga, id iatur idalam iPa sal i5
i i i i i i i i i
i i“Setia p iora ng idila rang imel a kukan ikeke rasa n ida lam iru mah
i i i i i i i i i i
it angga iter hadap iorang id alam iruang iling kup ir umah itangganya,
i i i i i i i
idengan i cara : ia) i keker asan i fisik , ib) i keker asan i psikis , ic) i i i i i i i i i i
ik ekerasan iseksu al, ia tau id ) ipen elant aran iruma h itan gga.”56
i i i i i i i i ii
Ada pun idi i dalam i U ndan g-u ndang iNo. i 23 iTahu n i2004, iyang
i i i i i i i i ii
i dimaks ud idengan iKekera san iDalam iRum ah iTan gga i(KD RT)
i i i i i i i
ipen deritaan i isec ara i ifi sik, i isek sual, i ips ikologi, i ida n/ata u i i
56
Undang-undang Nomor 23 Tahun 2004 tentang Penghapusan Kekerasan Dalam Rumah
Tangga.
imelak ukan i ip erbuata n, i i ipema ksaan, i i atau
i iperam pasan i
itang ga.36 i Sebenarnya ihal ipri nsip iyan g imen jadi ila tar ibe lakang
i i i i i i i i
idi undangkannya iUn dang-un dang iN omor i23 iTa hun i20 04 iini
i i i i i i i
itid ak iad il ite rhadap ipe rempuan ibai k ida lam i rua ng ip ubli k
i i i i i i i i i i
ima upun idal am ir umah itang ga, is erta i adany a ipele cehan
i i i i i i i i i i i
iterh adap i anak i di iba wah ium ur idan isebag ainya . iUnda ng-u ndang
i i i i i i i i i i
i Nomor i 23 iTah un i2004 iten tang iPengh apusan iK ekera san i Dala m
i i i i i i i i i i i
iRu mah i i iTang ga ii ni ime rupa kan i kete ntuan i i i i i i i ihuk um iy ang i i
i mengat ur it entan g itin dak ike kerasan idala m iru mah i tangg a,
i i i i i i i i i i i
ipr osedur ipena ngana n iper kara, iperl indun gan it erha dap i korb an
i i i i i ii i i i i i i
S ecara iumum ibentu k-bent uk ike kerasa n iter diri i sebag ai:57
i i i i i i i i i i ii
Berupa itin daka n iber upa i penye rang an is ecar a ifis ik,
i i i i i i i i i i i
it ermas uk iperb uata n iter hadap i orang iyang i belum idew asa
i i i i i i i i i i
ipe nye rang an id enga n ime nggu nakan isenj ata i memat ikan.
i i i i i i i i i i i ii
iTin daka n ikek erasa n ifis ik ib isa i saja idila kuka n idal am
i i i i i i i i i i i
57
Aroma Elmina Martha, Perempuan Kekerasan Dan Hukum, (Yogyakarta: UII Press,
2003), Hlm. 35
iko nteks ipel ajara n ikek erasan ifisi k i(m ungk in im ata i pelaj aran
i i i i i i i i i i i i
ia tau ike giat an ipe ndid ikan iyang imem prakt ekkan i keker asan
i i i i i i i i i i i
i secara i fisik isep erti i kara te, i dll) imes kipu n ibe bera pa io rang
i i i i i i i ii i i i i i i
iberp endap at iba hwa i tinda kan ik ekera san id iatas ibe rbed a
i i i i i i i i i i i
id enga n ike kera san i nyat a ida lam ibe ber apa iha l id an i har us
i i i i i i i i i i i i i i i
L ebih ijau h idi jel ask an i kek eras an if isik idap at ib erupa :
i i i i i i i i i i ii i i i
ipu kulan, ime lukai itub uh ideng an ise njata itum pul, ise njata
i i i i i i i i
itaja m iata u ibe nda-b enda ilai n iyan g iber hubun gan id engan
i i i i i i i i i i i
itekh nolo gi i(mi salnya ilistrik ) iju ga ic ara iu ntuk imela kukan
i i i i i i i i i i
Pen ggun aan i keke rasa n ida pat imen imbulkan iluk a,
i i i i i i i i i i i
im engh asil kan i luka imema r, iluk a it usu k, i luk a iak iba t ise njat a
i i i i i i ii i i i i i i i i i
itaj am, id an i luka igor esan isam pai i deng an il uka- luka i yan g
i i i i i i i i i i i i i
idap at ime nimbul kan ike matia n.58 iA ncama n/ke kera san i dapa t
i i i i i i i i i i i i
ite rjad i isec ara il angsu ng, i melal ui iu capan , imela lui ig erak an
i i i i i i i i i i i i
itu buh, imau pun i seca ra it idak ilan gsun g i(s urat , ite lepon ,
i ii i i i i i i i i i i i
iora ng i il ain) i ii iyang i imeng ung kap kan i i i i maks udi i iu ntuk i i
imeng guna kan i kekua tan if isik i i i i i i ite rhada p ior ang il ain. i i i i ii
58
Amora Elmina Martha, Hukum KDRT Kekerasan Dalam Rumah Tangga, (Yogyakarta:
Aswaja Pressindo, 2015), Hlm. 5
Kas us i ip embu nuha n i i i iterhadap i i ii stri
i i i(ka dang i i
idig unak an i deng an iis tilah ifemic ide) i palin g ise ring
i i i i i i i i i i i
idi laku kan io leh i suam i iat au im anta n isu ami. i Stat isti k
i i i i i i i i i i i i
iter hada p ipe remp uan i oleh ipas angan idek at is anga t
i i i i i i i i i i i
iban yak.59 i ii
i sebal iknya .
i i i
2) Pe ngania yaan i i
c) Ibu i terh adap i anak iata u iseb alik nya i( terma suk
i i i i i i i i i i
59
Ibid.
f) Be ntuk icam puran ise lain iter sebut idi ia tas.
i i i i i i i i i ii
3) Per kosa an
i i
4) Cedera iberat.
b) P ingsan. i i
ileb ih. i
h) G ugurn ya ia tau i mati nya i kand unga n ise orang i i i i i i i i i i
ip ere mpuan . i i i
i meng aki batk an ici dera i ring an, i rasa i saki t idan iluka ifis ik
i i i i i i i i i i i i i
imen yera hkan idir iny a iwa laupu n iit u id ilak ukan iden gan
i i i i i i i i i i i i
i Keke ras an is eksu al ij uga im elip uti i eksp loit asi ise ksu al iy ang
i i i i i i i i i i i iii i i i
i dise rta i ihu bun gan ise ksua l id eng an i yang ilai n ita npa
i i i i i i i i i i i i i i i
i Maho ne y ime ndef ini sika n ik eke rasa n ise ksua l ise baga i:
i i i i i i i i i i i i i i
i ter masu k ihu bung an i sek sua l is uam i iistri iya ng id ilak ukan
i i i i i i i i i i i i i i i
itan pa i ip erse tuju an, i i i ip erkos aan, i i ii ipen cabu lan , i i i iko ntro l i i
ise ksual iaka n iha k iun tuk i mengh asil kan i ketu run an, idan
i i i i i i i i i i i ii i
iber baga i i ben tuk i mani pula si i( perb uata n icu rang ) ise ksua l
i i i i i i i i i i i i i i
iy ang
ii i dila kukan
i i i iole h i ipe laku i i i i(pen jahat ) i i ide ngan i i
i emosi ona l, i sek sual , ida n ifi sik i ter had ap i ora ng i lain .42
i i ii i i i i i i ii i i i i i i
i
3) P emak saan i i i ihub ung an ise ksua l ike tika i i i i i i iistr i it idak i i i
ime ngh endaki, iistri is edan g isa kit iat au i me nst ruasi.
i i i ii i i i i i ii i i i
5) Pe lec eha n is eks ual i i i i i i ide nga n iko ntak i i i i ifis ik, is eper ti i i i
imen imb ulka n ira sa ij ijik/m uak, i tert ero r, iterhina idan i i i i i i i i i i i i
6) Pem aksaa n ihub unga n ise ksua l ide ngan iora ng ila in i i i i i i i i i i
iun tuk i tujua n ipel acur an iat au it ujua n ite rten tu.
i i i i i i i i i i
7) Tind akan isek sual iden gan i keke rasan ifisi k id enga n iat au
i i i i i i i i i i i i i
it anpa iba ntu an i alat iyan g ime nimbu lkan isak it, i luka i atau
i i i i i i i i i i i i i
icide ra. i
K eker asan is eksu al iri ngan, iber upa ip elece han i seksu al
i i i i i ii i i i i i
is ecara iver bal is eper ti ik oment ar ive rbal, igura uan i porno ,
i i i i i i i i ii i i i
isi ulan , iej ekan, ijulu kan id an ise cara inon i verb al ise perti
i i i ii i i i i i i i i
ieksp resi i wajah , igera kan i tubuh , iat aupun iper buata n ila innya
i i i i i i i i i i i i
iyan g imem inta iperh atian iseksu al iya ng iti dak idi kehe ndaki
i i i i i i i i i i i
ikorb an ib ersif at im elec ehkan idan/a tau i meng hin a ik orb an.
i i i i i i i i i i i i
60
Ibid., Hlm. 8
Pe nulisan iMars hall imen gung kapka n ike cend erun gan
i i i i i i i i i
i pola
i i ikek eras an ip ada it indaki i i i i ipida na iKD RT iantara i i i
iakib at/ damp ak iyang i dit imbulkan id ar i iada nya i kek era san
i i i i i i i i i i i
i ya itu i ancaman ikek erasan, iti ndak an ik eker asan i itu i send iri
ii i i i i i i i i i i
Dam pak/ akib at id ari ibentuk- bent uk ik ekera san iini iaka n
i i i i i i i i i i i i i
ibe rbe da-b eda ip ada i tiap iora ng. i Misa lnya i pada ikon disi
i i i i i i i i i i i
i kese hata n iko rban, iresp on ipen cari an ipe rtolon gan, i dan
i i i i ii i i i i i i
i resp on id alam i pemah aman i tent ang i hubun gan, iter gant ung
i i i i i i i i i ii i i
i pada
i i ipol a i ik eke ras an i i i i yang
i i im ereka i ipertahankan.
iberb eda iakan i tergantung ipada ipola i terte ntu id ari iadany a
i i i i i i i
ikek erasan idalam irumah itangg a. iNam un iad a ipend apat ilain
i i i i i i i i
iyan g imeng atak an ibah wa ikek eras n ifis ik iaki batnya ileb ih
i i i i i i i i i
1) Penghinaan. i
2) Komentar-ko mentar
i i iyan g i idi maksudkan i iunt uk i
ime rendahkan idan ime lukai ihar ga idir i ipihak iis tri.
i i i i i i
itua.
6) M emisahkan iist ri ida ri ian ak-an aknya idan ilai n-la in.
i i i i i i i i
ilit eratur imen genai ibattered i wom en iadalah istalking. i Hal iini
i i i i i i i i
i termasuk ipu la ian caman iak an iba haya ise rius, iy ang
i i i i i i i
Misa lnya
i i isu ami im engo ntrol i i i ihak i ikeu anga n iist ri, i i i
i memaksa, ia tau imel arang iist ri ibek erja iunt uk ime menuhi
i i i i i i i
ikeb utuhan iseh ari-ha ri ike luarga, i serta itid ak im ember i iua ng
i i i i i i i i i
K eker asan ieko nomi ibera t id apat idik ategorikan iber upa
i i i i i i i
1) Memaksa ikor ban ibek erja iden gan icar a ieks ploitatif
i i i i i i
61
Aroma Elmina Martha, Perempuan Kekerasan Dan Hukum, (Jogjakarta: UII Press,
2003), Hlm. 37
3) M engambil i itan pa i isep engetahuan i idan i itan pa i
iupay a-up aya isen gaja iyan g imen jadikan ikor ban iter gantung
i i i i i i i
iata u itid ak iber daya isec ara ieko nomi iatau itidak ite rpe nuhi
i i i i i i i i i
idi tujukan
i ike pada i iper lindungan i iter hadap i ikep entingan- i
ke pentingan iter tentu, iy aitu iden gan ime njadikan ike pentingan-
i i i i i i
k epentingan iya ng ipe rlu iun tuk idi lindungi ite rsebut idal am isebuah
i i i i i i i
K ata ipe rlindungan ida lam iba hasa iIn ggris iada lah ipro tection
i i i i i i i
iya ng iber arti ise bagai: i i(1) iprotecting i or ibe ing iprotec ted; i(2)
i i i i ii i i i i i i ii ii
isys tem i prot ecti ng; i i(3) i pers on io r ith ing i that iprotect.63 i Dalam
i i i i i i i i ii i i i
iKam us iBes ar iBah asa iIndo nesia, ipe rlindungan idia rtikan: i( 1)
i i i i i i i
62
Harjono, Konstitusi sebagai Rumah Bangsa, ( Jakarta: Sekretariat Jenderal dan
Kepaniteraan Mahkamah Konstitusi, 2008), Hlm. 357
63
Wahyu Sasongko, Ketentuan-ketentuan Pokok Hukum Perlindungan Konsumen, (Bandar
Lampung: Universitas Lampung, 2007), Hlm. 31
ite mpat iberl indung; i(2) iper buatan iatau i hal idan ise bag ainya
i i i i i i i i
irech tsbescherming65. i i
idap at idiar tikan iseba gai itind akan iatau iupa ya iunt uk imel indungi
i i i i i i i i
imas yarakat ida ri ipe rbuatan isew enang-we nang ioleh i penguasa
i i i i i ii
i ketertiban
i i dan
i i ketentraman
i i sehingga
i i hal
i i tersebut
i
ima nusia.66 i ii
Pe rlindungan ihu kum ibe rkaitan ier at ide ngan iha k iseseorang
i i i i i i
i unt uk ibe rada ida lam ipe rlindungan ise cara ihuk um idan i hak iat as
i i i i i i i i i i
ira sa iam an. i Hal iin i isu dah ite rcantum ida lam iPa sal i28 ihu ruf iG
i i i i i i i i i i
64
Kamus Besar Bahasa Indonesia. https://kbbi.web.id/. Diakses Pada, Hari Jumat Tanggal
19 September 2022, Pukul 13.00 WIB
65
Rechtsbescherming artinya Perlindungan Hukum, Lihat A’an Efendi & Freddy
Poernomo, Hukum Administrasi, (Jakarta: Sinar Grafika, 2017), Hlm. 204
66
Setiono, Rule of Law (Supremasi Hukum). (Surakarta: Program Pascasarjana Universitas
Sebelas Maret., 2004), Hlm. 3
i Undang-U ndang iDa sar iNegara i Rep ublik iIn donesia iTa hun i19 45
i i i i i i i i
a. Setiap ior ang ibe rhak iatas i per lindungan idi ri ipr ibadi,
i i i i i i i ii
ike luarga, ike hormatan, i ma sya rak at, ima rta bat, ida n iha rta
i ii i ii i i i i ii i i ii i i
i ben da iy ang i diba wah i kek uasa anny a, is erta iber hak i ata s
i i i i i i i i i i i i i i
ir asa iam an i dan i perl ind un gan idar i ian caman ike taku tan
i i i i i i i i i i i i i i
b. Setiap iora ng ibe rhak iunt uk ib ebas idar i ipe nyiks aan iata u
i i i i i i i i i i i i i
ipe rlak uan i yang imer end ahka n ide raja t imar tabat im anu sia
i i i i i i i i i i i i i
i dan i berh ak im empe role h isu aka i poli tik i dar i ine gara ilai n. i
i i i i i i i i i i i i i i
i Pasa l i28 ihur uf i G iU ndan g-U ndan g iDasar i Nega ra i Repu bli k
i i i i i i i i i i i i i i
iI ndon esi a iT ahun i19 45 i ber mak na ib ahw a is eti ap iw arga ineg ara
i i i i i i i i i i i i i i i i
i ber hak ia tas ip erlindu ngan id ari ine gara i bai k iba gi id iri nya i sen diri ,
i i i i i i i i i i i i i i i
ike luar ga, i keh orma tan im aupun imar taba t ida n iha rta iben da iy ang
i i i i i i i i i i i i i i
i dia i miliki id ibaw ah i kek uasa anny a. i Seti ap io rang imem ilik i ihak
i i i i i i i i i i i i i i i
i atas ira sa ia man i dan i perl indu ngan idar i iad any a ian cama n iu ntuk
i i i i i i i i i i i i i i i i
ibe rbua t iat au ibe rti ndak iyang i tidak ises uai iden gan iha k ias asi
i i i ii i i i i i i
ima nusia68. iWa rga iNe gara iju ga ibe rhak iun tuk ite rhindar ida n
i i i i i i i i i i
ibe bas ida ri iti ndakan ipe nyiksaan ida n iperlakuan i yang ida pat
i i i i i i i
imer endahkan ide rajat idan imar tabat iman usia i jug a iun tuk
i i i i i i i i
67
Pasal 18 huruf (g) Undang-Undang Dasar 1945
68
HAM adalah hak-hak yang melekat pada manusia yang tanpanya mustahil manusia dapat
hidup sebagai manusia, Lihat irdaus Arifin, Hak Asasi Manusia: Teori, Perkembangan dan
Pengaturan, Yogyakarta: Thafa Media, 2019, Hlm. 1-2
ime lindungi iwar ganya. iO leh ikar ena iit u ineg ara ime mbe ntuk
i i i i i i i i
ile mba ga idi bidang ihu kum iun tuk ime nce gah iter jadinya ihal -ha l
i i i i i i i i i i
iya ng iti dak idi inginkan ibe rupa itin dak ike kerasan idan ik ejahatan
i i i i i i i i
idi ima sya rakat. i Set iap iwar ga ine gara iju ga iber hak imem peroleh
i i i i i i i i i i
Bagi ise seorang iya ng ide ngan isengaja i mel akukan ike kerasan
i i i i i i i
iat aupun ime nco ba iun tuk ime lakukan isu atu iti ndakan ipe langgaran
i i i i i i i i
ite rhadap ihak i as asi ima nusia, i maka iora ng ite rsebut ida pat
i i i i i i i i
idi pidanakan ida n ime ndapatkan ihu kuman iyan g itel ah idia tur iole h
i i i i i i i i
Perlindungan iata s ijam inan iras a iama n idia tur ipul a ipad a
i i i i i i i i
iPa sal i35 iUn dang-u ndang iNom or i 39 iTah un i199 9 iTen tang iHak
i i i i i i i i i i
“Setiap i orang
ii ibe rhak i ih idup i id i i ida lam i i itatanani
ike wajiban ida sar ima nusia ise bagaimana idia tur ida lam
i i i i i i
Pa sal i35 iUnd ang- un dang iNo m or i39 i Ta hun i199 9 iTen tang
i i i i i i i i i i ii i
i Ha k iAsa si iMan usia iber makna ibah wa ise tiap iora ng ime miliki ihak
i i i i i i i i i i i
ias asi ima nusia iya ng ime rupakan iha l iya ng isud ah ime lekat ise jak
i i i i i i i i i
69
Pasal 35 Undang-undang Nomor 39 Tahun 1999 Tentang Hak Asasi Manusia
ilah ir idan itid ak ib isa iunt uk idica but ibah kan ioleh inegara
i i i i i i i i
isek alipun, im aka i setiap ioran g iber hak ihid up idal am itatanan
i i i i i i i i
ima syarakat ida n ibe rnegara iya ng ida mai, ia man ida n iten tram
i i i i i i i i
iya ng i imen gho rmati i i ida n i ime lindungi i ise rta i imel aksanakan i
ise penuhnya ihai k ias asi iman usia iseb aga imana iya n g ite rc antum
i i i i i i i i i i
ida lam iPasal i 35 iUnd ang-un d ang iNom or i39 i Tahun i199 9
ii i i ii i i i i i
B erd asarkan iura ian ite rsebut ima ka iper lindungan ihuk um
i i i i i i i
imer upakan iti ndakan iata u iupa ya iun tuk imel indungi imas yarakat
i i i i i i i
iter hadap ihar kat idan imar tabatnya iyan g idim iliki iole h iseti ap
i i i i i i i i
isub yek ihuku m idari itind akan isewe nang-we nang iole h ip enguasa
i i i i i i i i
iter hadap ikepe ntingan-kep entingan iter tentu iyan g itid ak ises uai
i i i i i i i
iden gan iatur an ihuk um. iP erlindungan ihukum idapat idi gunakan
i i i i i
ida lam iup aya ime lindungi ike pentingan ima s yarakat idar i itin daka n
i i i i i i i i i
isew enang-we nang iyan g imer upaka n ituju an idari ihuku m iyang
i i i i i i i i
i dapat idiwuj udkan idal am iben tuk i adanya ikep astian ihuk um .
i i i i i i i i
Me nurut iMuc hsin, iperl indu ngan ihuk um ia dal ah is uatu ihal
i i i ii i i i i i i i i i
iyan g imelin dung i is ubye k-su byek ihuk um im elal ui ip erat uran
i i i i i i i i i i i i i
i perl ind unga n iya ng i dibe rika n iole h ipe meri ntah ideng an
ii i i i i i i i i i i i i
is uatu i pela ngg aran iser ta i membe rikan iram bu-r amb u
i i i i i i i i i i i i
ike wajiban. i i i
ipe rl indungan ihu kum ire presif imer upakan ipe rlindungan
i i i i i i i
iak hir ibe rupa isa nksi ise perti ide nda, i penjara, i dan
i i i i i i i
ihu kuman ita mbahan iya ng idi berikan iji ka iha l ite rsebut
i i i i i i i
isu dah ite rjadi iada nya isen gketa iata u ite lah idi lakukan
i i i i i i i
Me nurut iHa djon, i perlindungan ihu kum iunt uk irak yat i meliputi
i i i i i i i
ih ukum ike pada irak yat iad alah iden gan idib eri ikese mpatan
i i i i i i i i
70
Muchsin. Perlindungan dan Kepastian Hukum bagi Investor di Indonesia. (Surakarta:
Universitas Sebelas Maret, 2003), Hlm. 20
71
Philipus M. Hadjon. Perlindungan Hukum Bagi Rakyat Indonesia. (Surabaya: Bina Ilmu,
1987), Hlm. 30
isuatu ikep utusan ipeme rintah imendapat iben tuk iyang i i i i
i didasarkan ipa da ike beb asan ibe rtindak ika rena ide nga n
i i i i i i i i
iTu juannya iad alah ime ncegah ite rjadinya ise ngketa. i
i i i i i i
ihu kum i iya ng i ile bih i idi tujukan i ipa da i ipe nyelesaian i
idi lakukan iol eh iPe ngadilan iUm um iju ga iPen gad ilan
i i i i i i i
ipem erintah iy ang ibe rtumpu ida n ibersumber i dari ikon sep
i i i i i i
ias asi i man usia i karena imen urut isejar ah idar i ibar at,
i i i i i i i i i
B entuk iper lindungan ihu kum iyan g iber sifat irep resif iini
i i i i i i i
imen garah ipad a iper lindungan ihuku m iyang iber kaita n ierat
i i i i i i i i
idala m ipen yelesaian iseng keta isam pai ipad a ita hap i di ipen gadilan
i i i i i i i i i
imer upakan iba gian ida ri ipen egakan ihuk um. iPr insip ikedu a idalam
i i i i i i i i
imeng enai ipri nsip inegar a ihuku m. iHal i ini ierat ikaitannya i denga n
i i i i i i i
ipen gakuan idan perli ndungan iterh adap ih ak-hak iasasi imanus ia,
i i i i i i i i i
inegara ihukum.
isub yek ihuk um id iberikan ike semp atan i untuk imen gajuk an
i i i i i i i i i
ike berat an iatau i pen dapatnya isebe lum isua tu ikep utusan
i i i i i i i i
ipeme rintah im endapat iben tuk iyan g idef initif . iTuju annya
i i i i i i i
ihuku m iya ng ir epr esif ibe rtujuan iuntu k ime nyel esaik an
i i i i i i i i i
i oleh
i i Peng adilan
i i i iUmum im aupun i io leh i iPer adilan i
i Administ rasi idi iIndon esia iterma suk idala m ikate gori
i i i i i i i
Da lam ihal imer umuskan isua tu ipri nsip-pri nsi p ipe rlin dung an
i i i i i i i i i i
ih ukum idi i Indon esia , ila ndasa nnya i adal ah iP anca sila iseb agai
i i i i i i i i i i i i i i
iideo logi idan ifal safah i nega ra. iK onsep si ipe rlind unga n ihuk um
i i i i i i i i i i i i
ibagi irakya t idi i Nega ra iB arat i bers umbe r ipa da ikon sep i ”Rule iof
i i i i i i i i i i i i
i The i Law”72. i
i i
De ngan imen gguna kan ik onsep si iBa rat i seb agai iker angka
i i i i i i i i i i i i
iberf ikir iden gan i land asa n ipa da i Panc asil a, ip rins ip ip erl ind unga n
i i i i i i i i i i i i i i i i
ite rhadap isuat u itin dak an ipe merintah ibers umber isert a ibert umpu
i i i i i i i i i
72
Rule of The Law adalah doktrin hukum yang muncul pada abad ke-19, seiring dengan
negara konstitusi dan demokrasi. Rule of Law adalah konsep tentang common law, yaitu seluruh
aspek negara menjunjung tinggi supremasi hukum yang dibangun di atas prinsip keadilan dan
egalitarian.
ipad a ikon sep itent ang ipenga kuan i dan ip erlindungan iterh adap
i i i i i i i
ihak- hak ia sasi imanu sia ikar ena imen urut isej arah idar i ibar at.
i i i i i i i i
iLa hirnyai ikon sep-ko nsep i i imen genai i ipen gak uan i i idan i
iper lindungan ite rhadap ihak -hak iasa si iman usia idi ara hkan
i i i i i i i i
ike pada ipem batasan-p embatasan idan ipe letakan ike wajiban
i i i i i i
ima syarakat ida n ipe merintah.73 i Prinsip ike dua iya ng ime ndasari
i i i i i i i
ipemer intahan iad alah ipr insip ineg ara ihu kum. i Hal iin i iber kai tan
i i i i i i i i i
ierat iden gan ipe ngakuan ida n ipe rlindungan it erhadap ih ak- hak
i i i i i i i i
iasa si ima nusia, i pengakuan ida n ipe rlindungan ite rhadap ihak-ha k
i i i i i i i
ia sasi ima nusia ime njadi ite mpat iut ama ida n ida pat idi kaitkan
i i i i i i i i
idib edakan imen jadi idua iantara ilai n ise bagai iber ikut74 i: i
i i i i i i ii
iAs asi iMa nusia, iP rinsip iper lindungan ihuk um iba gi ira kyat
i i i i i i i
ibe rsumber ida ri iko nsep-k onsep ite ntang ipe ngakuan ida n
i i i i i i i
ipe rlindungan ite rhadap iha k-h ak ias asi ima nusia idi arahkan
i i i i i i i
73
Yassir Arafat. Prinsip-prinsip Perlindungan Hukum yang Seimbang. Jurnal Rechtens.
Universitas Islam Jember. Vol IV. No. 2. Edisi 2 Desember 2015, Hlm. 34
74
Philipus M. Hadjon. Op.Cit., Hlm. 44
ike waj iban ipa da ima syarakat ida n ipem erintah. iD engan
i i i i i i i
ipe rlindungan ihu kum iba gi ira kyat ibe rdasarkan iPa ncasila,
i i i i i i
i diawali ide ngan iur aian ite ntang iko nsep idan ide klarasi
i i i i i i
ipe rlindungan iterha dap ihak-ha k iasasi iman usia imend apat
i i i i i i
itert entu iyan g itidak ises uai ide ngan iatu ran ihukum . i
i i i i i i i
iperl indungan ihuk um iprev entif iyan g ibera rti iupa ya ipen cega han
i i i i i i i i i
iaga r imen cegah itida k iterj adinya isen gketa idan i perlindungan
i i i i i i
idal am iper lindungan ihuk um iber tumpu ipad a iper lindungan ihak -
i i i i i i i
iKDRT
iorang iyang inormal idan isehat. iMengenai ikeadaan ibatin idari isi
iP as al i4 4 iKUHP iya ng ibe rbunyi: i"Apabila iyang ime lakukan iper buat an
i i i i i i i i
ipid ana iitu iti dak idap at idiper tanggungjawabkan idi sebabkan ik aren a
i i i i i i i i
ijiwanya, imaka iorang iitu itidak idapat idipidana. iKalau itidak idapat
ijiwanya itidak inormal ikarena imasih isangat imuda iatau ilain-lain, iPasal
ihar us iad a: i
i i i
75
Moeljatno, Azas-Azas Hukum Pidana, Cetakan ke-4, (Jakarta: Bina Aksara, 1987),
Hlm. 165
1. K emampuan iun tuk im embeda-be dakan ian tara ipe rbuatan iya ng
i i i i i i i
2. yang ise suai ihuk um idan iyan g imel awan ihuk um; i
i i i i i i i
3. Kemampuan
i iunt uk ii imenen tukan i ikeh en dakn ya i i i im enurut
i
ikei nsyafannya iten tang ibai k idan ibur uknya iper buatan iter sebut.
i i i i i i i
1. D apat i menginsyafi ima kna i yang iseny atanya idar i iper buatan-ny a;
i i i i i i i i
2. Dapat imen gisafi iba hwa ipe rbuatannya iitu itid ak idap at idi pandang
i i i i i i i
3. i Mampu iun tuk ime nentukan ini at iat au ike hendaknya idal am i i i i i i
iAkal id apat i memb eda-be daka n iant ara iper buatan iya ng idi per bolehkan
i i i i i i i i i i i
ida n iyang i tid ak idi perbolehkan. i Kehendak iya itu ida pat ime nyesuaikan
i i i i i i i i
iti ngkah ila kunya ide ngan ike insyafan iat as ima na idi perbolehkan ida n
i i i i i i i i
imisalnya ibahwa iterdakwa iadalah igila, imaka iia ilalu itidak imungkin
idipidana. i
Sebaliknya icara iyang inormatif itidak imenyebutkan isebabnya iini,
imemakan ibanyak iwaktu idan iongkos. iOleh isebab iitu, ikarena ipada
inormal, imaka imenurut iPasal i44 iKUHP, ipidana itidak idapat idijatuhkan.
iJika ihasil ipemeriksaan imasih imeragu-ragukan ibagi ih akim , iit u ibera rti
i i i i
B AB iI II
i i i
METO DE iP ENELITIAN76
i i i i
M etod e ipe neli tian iyan g idip ilih idan idip ergu naka n ida lam
i i i i i i i i i i i i i
i pene liti an ii ni i ada lah ime tode i penelitian i hu kum inor matif i(y uridis
i i i i i i i i i i ii i i i
inormatif) i yang idi dukung ida ta iem piris iya kni ide ngan ica ra
i i i i i i i i
i men eliti iba han ike pustakaan iat au iba han idata i sek under iya ng
i i i i i i i i i
imel iputi ibe rita, i buku-bu ku iser ta inor ma- norma ihu kum iya ng
i i i i i i i i i
ite rdapat ida lam ipe raturan ipe rundang-un da ngan, ia sas-a sas
i i i i i i i i
ihuk um, ik aedah ihu kum ida n isi stematika ihu kum ise rta ime ngkaji
i i i i i i i i
ihukum ilainnya.77. i
76
Metode penelitian adalah suatu cara atau jalan untuk memperoleh kembali pemecahan
terhadap segala permasalahan dengan menerapkan salah satu metode yang relevan terhadap
permasalahan tersebut. Lihat. Joko Subagyo, Metode Penelitian Dalam Teori Dan Praktek, (Jakarta:
Rineka Cipta, 2004), Hlm. 2
77
Ibrahim Johni, Teori Dan Meto de Penelitian Hu kum No rmatif, (Ma lang: Bayu Media i i i i i i i
Pen dekatan ipe nelitian ihu kum i(a pproach) iy ang idi gunakan
i i i i ii i i
ida lam ipe nelitian iin i ia dalah iP endekatan iUn dang- un da ng i(statue
i i i i i i i i i i
ia pproach )78 idan iPendekatan i Kon sep i(C onceptual iap proach)79 . i
i i i i i i i i ii
idata i sekunder80 iy ang id iperoleh ida ri isu mber ib ahan ihu kum.
i i i i i i i i
ime nggunakan ime tode iat au ite knik ipe ngumpulan ida ta ide ngan
i i i i i i i
Pe nelitian iin i idi lakukan ide ngan ica ra ist udi ido kumen,
i i i i i i i ii
78
Pe ndekatan Und ang-U ndang (s tatue ap proach) adalah pe ndekatan de ngan un dang-
i i i i i i i i i
undang di lakukan de ngan me nelaah se mua un dang-u ndang da n re gulasi ya ng be rsa ngkut pa ut
i i i i i i i i i i i i i
da n ke sesuaian a ntara suatu undang-un dang de ngan un dang-u ndang lain nya at au an tara un dang-
i i i i i i i i i i i i i i
u ndang da n Un dang-U ndang Da sar at au ant ara re gulasi da n un dang-u ndang. Lihat, Peter Mahmud
i i i i i i i i i i i i i
Marzuki, Penelitian Hukum, Ed. Rev, Cet. 12, (Jakarta: Kencana, Prenadamedia Group, 2016), Hlm.
133
79
Pendekatan Konsep (Conceptual approach) dilakukan manakala peneliti tidak beranjak
dari aturan hukum yang ada. Hal itu dilakukan karena memang belum ada atau tidak ada aturan
hukum untuk masalah yang dihadapi. Dalam menggunakan pendekatan konseptual peneliti perlu
merujuk prinsip-prinsip hukum yang dapat ditemukan dalam pandangan-pandangan para sarjana
hukum ataupun doktrin- doktrin hukum. Lihat, Dyah Ochtorina Susanti & A’an Efendi, Penelitian
Hukum (Legal Research), Cet. 1, (Jakarta: Sinar Grafika, 2014), Hlm. 115
80
Data sekunder adalah data yang diperoleh dari hasil penelaahan kepustakaan atau
penelaahan terhadap berbagai literatur ata u bahan pustaka yang berkaitan dengan masalah atau
materi penelitian. Mukti Fajar dan Yulianto Achmad, Dualisme Penelitian Hukum-Normatif dan
Empiris, (Yogyakarta: PT. Pustaka Pelajar, 2015), Hlm. 156
ib eru pa i sum ber ibahan ihukum i p rimer , is ekunde r id an i ter sie r
i i i i i i i i i i i i i i i
iy ang ibe rka ita n ide nga n ik asus imen gen ai i Perlindungan i Huk um
i i i i i i i i i i i i i i
i Ter had ap i Istr i i iA nggo ta i Polri iKor ban iK eker asa n iD ala m
i i i i i i i i i i i i i i i i
iR uma h iTang g a i(K drt) iDal am iP ersp ekti f iH ukum iInd onesia.
i i i i i ii ii i i i i i i i
i Dat a is eku nde r i ya ng id ip er gun akan ida lam ipe nelitian iin i
i i i i i i i i i ii i i i
idi peroleh ida ri isu mber iba han ihu kum ise bagai ibe rikut:
i i i i i i i
1. Ba han ihu kum ipr imer, i yaitu iba han-b ahan ihu kum iya ng
i i i i i i i i i
ime ngikat iat au ibe rsifat iau toritatif, ib erupa iUn dang- undang
i i i i i i i
iTa hun i19 45 i(“ Undang-u ndang iDa sar iNe gara iR. I.
i i i i i i ii
i 1945 ”)
i i ii
iR umah iTangga i i
i20 06 iTe ntang iPe rlindungan iSa ksi ida n iKo rban
i i i i i i
iha sil ipe nelitian ite rdahulu, i buku-b uku ite ks,
i i i i i i ii ite rmasuki
iK UHP, i jurnal iil miah, isurat ik abar i(k oran) , ipa mflet, ile afleat,
i i i ii i i ii i ii i
3. Baha n iHu kum iTe rsier, i merupakan iba han ipu staka ibe rupa
i i i i i i i
iHukum.
Teknik ian al isis ida ta iya ng idi pergunakan iad alah ime tode
i i i i i i i i
ian alisis
i iku alitatif i iya itu i ide ngan i ica ra i ime ndalami i ise rta i
ida lam ipr aktik. i Penelitian iku alitatif ime rupakan isu atu ipr oses
i i i i i i i
ipe nyelidikan iun tuk ime mahami im asalah iso sial ibe rdasarkan
i i i i i i
ipa da ipe nciptaan iga mbaran iho listik ile ngkap iya ng idibentuk
i i i i i i
81
Ulber Silalahi, Metode Penelitian Sosial, (Bandung: PT. Refika Aditama, 2009), Hlm.
77
ifaktor iyang iada iyang iberlaku imeliputi isudut ipandang iatau
iserta isistematis isehingga i m emu dahkan iun tuk iin terpretasi ida ta i i i i i i
idan i ko ntruksi ida ta ise rta ipe mahaman iak an ianalisis i yang
i i i i i i i
ima syarakat. i Oleh ikarena ii tu ipe ndekatan iku alitatif ida lam
i i i i i i
ipe nelitian iin i iad alah ipe nelitian iy ang ime nghasilkan id ata
i i i i i i i
ide skriktif ibe rupa ika ta-k ata iat au ili san ida ri ior ang-o rang ida n
i i i i i i i i i i i
82
Lexy J. Moleong, Metodologi Penelitian Kualitatif, (Bandung: PT Remaja Rosdakarya,
2014), Hlm. 4
B AB iI V
i i i
A. Pe ngat uran iTindak iP ida na iKDRT iter hada p iIstri iAnggota iPolri
i i i i i i
imaka i id alam i i Pasal i1 iU ndang- undan g iNom or i1 iT ahun i1 974 ite ntang
i i i i i i i i i i
i i Perk awin an imene gaskan ibah wa i“per kawinan iadal ah iik atan ilahi r
ii i i i i i i i i
ibatin iantar a iseora ng ipria i denga n iseo rang i wanita isebag ai isua mi iistri
i i i i i i i i i i
idenga n itujua n i imem bentu k ikel uarga, iru mah itang ga iyang i bahagia
i i i i i i i i
idan ik ekal iberd asarkan iKetu hanan iYang iMah a iEsa .” iRumah itang ga
i i i i i i i i i
isec ara iumum iad alah i merupakan iorgan isasi iterke cil idala m imasya rakat
i i i i i i i i
K eluarga iada lah iun it isos ial iter kecil idal am imas yarakat i iyan g i
i i i i i i i i
iber peran i idan iber pengaruh isan gat ibes ar it erhadap iper kembangan
i i i i i i i
isos ial idan i perkembangan ikepr ibadian iset iap iang gota ikel uarga.
i i i i i i
iS ebuah ikel uarga idiseb ut i iharmo nis iapa bila isel uruh ian ggota ike luarga
i i i i i i i i
imer asa ibaha gia iyang idi tandai ideng an itid ak iada nya ikon flik,
i i i i i i i i
ik etegangan, ik ekec ewaa n idan i ikep uasan iter hadap ikea daa n ifis ik,
i i i i i i i i i i
im ental, ie mosi i dan isos ial is elu ruh ian ggota ike luarga. i
i i i i i i i i i
Ke luarga idi sebut iti dak iha rmonis iapa bila ite rjadi ise baliknya. i
i i i i i i i i
iKe hidupan ibe ru mah itan gga ibe rtujuan iun tuk ime nci pta kan i suatu
i i i i i i i i i i
ihu bungan iya ng iha rmonis ian tara isu ami ii stri , idan i ana k-anak i dalam
i i i i i i i i i i
ike hid upan nya , ina mun ise per ti i hal nya iya ng i ser ing i ter jad i id ala m
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ik ehi dup an i ber mas yar akat iti dak lah idem ikia n, iy ang i ter jadi ia dal ah
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i keti dak har mon isa n id alam i ik elu arg a i i sehing ga i menjad i im ala pet aka
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iapa bil a iy ang iterja di id ike mudi an ih ari i i i adalah iti ndak ik eke ras an.
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Pad a id asa rny a ik orb an i kek era san ida lam irum ah i tan gga iti dak
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ihan ya i memb utu hka n ip erl ind ung an i sos ial isa ja i teta pi i per lind ung an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iber pih ak i pad a ik elo mpok irentan iata u ite rsub ordi nas i, i khu susn ya
i i i i i i i i i i i i i i i i i
ib any akn ya i kas us i keke ras an, i terut ama i keke rasan ida lam irum ah
i i i i i i i i i i i i i i i i
i tan gga. i
i i ii
Pe mbar uan ihuk um iterseb ut id iperl ukan ikar ena iu nda ng-u ndan g
i i i i i i i i i i i i i i
i perkembangan i huku m ima syar akat . iO leh ik aren a iit u, id iper lukan
i i i i i i i i i i i i i
ipe nga tur an i ten tan g it ind ak i pid ana ike kera san i dal am i rum ah i tan gga
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ise car a it erse ndir i ika ren a ikek hasa n, iwalau pun i sec ara i umum idi idala m
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iKi tab i Unda ng-u ndan g iPid ana i i(KUH P) i tel ah id iat ur i men gena i
i i i i i i i i i i i i i i i
ipe nganiay aan i dan i kesu sila an is ert a ip ene lan tara n ior ang i yan g ip erl u
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Se bel um ikelu arny a iUn dang -und ang iNo mor i 23 iTahu n i20 04,
i i i i i i i i i i i i i i
i perl indu nga n ih ukum iter hada p ik orb an ik eke ras an i suam i idi atu r ida lam
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iPa sal i 365 iAya t i1 iKUH P, iP asal i13 65 iK UH iP erd ata, iPas al i2 4
i i i i i i i i i i i i ii i i
iUnd ang- unda ng iNo mor i 1 iT ahun i197 4 ite nta ng iP erka wina n, iPa sal i 1
i i i i i i i i i i i i i i i
iUn dang -und ang iNom or i 7 iT ahu n i1 964 ite nta ng i Pen ges ahan iKo nvensi
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iWan ita/ Pere mpua n, iP asa l i17 iUnd ang- unda ng iN omor i39 i Tahun i 1999
i i i i i i i i i i i i i i
Sebe lum ia dany a iUn dang- undang iPeng hapus an iKe keras an id alam
i i i i i i i i i i i i
iRum ah iT angg a ite rseb ut, i apa bila iter jadi ik eker asa n id alam ir uma h
i i i i i i i i i i i i i i i i i
it angg a ibi asan ya ip enyi dik i di iK epol isi an imen gguna kan i KUHP iseb agai
i i i i i i i i i i i i i i i i
ida sar ihuk umn ya, ina mun i ban yak i hamb atan idal am ip ene rapa nny a
i i i i ii i i i i i i i i i i i
1. KUHP itid ak i meng enal i ike ker asan iberbas is ig end er i i(Pa sal i35 6
i i i i i i i i i i i i i i i i
iKU HP) , ik edud ukan iist ri id item patk an i sama ide nga n ian ggot a
i ii i i i i i i i i i i i i i
ik elu arg a il ain , ip ada hal ire la si i ant ara ipe lak u iy akni is uam i id an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
83
Makarao, Taufik, dkk, Hukum Perlindungan Anak dan Penghapusan Kekerasan Dalam
i
2. KUH P it ida k im eng ena l iko nse p ip erk osa an i dal am ip erk awi nan
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i(m arital ira pe). i i i i ii iPe nga nia yaa n ir ing an i ya ng i man a ip ela kun ya
i i i i i i i i i i i i i
i dih uk um i bil a ik orb an i tid ak i men jal ank an i pek er jaa nnya i( Pasal i35 1
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iKUHP ). iDe finisi ike rja iad alah ike rja iformal /ka ntoran. i Sedangkan
i i i i i i i i
iba nyak ipek erjaan ipe rempuan ite rutama ipek erjaan iRu mah iTa ngga
i i i i i i i
ifi sik i( Pasal i89 idan i Pasal i9 0 iKU HP). iKU HP it idak im engenali
i i i i i i ii i i i
ike ker asan iek onomi ips ikis ida lam ir umah ita ngga ida n ise ba gaimana
i i i i i i i i i i
idi definisikan iol eh iDe klarasi iPB B ite ntang ipenghapusan i ke kerasan
i i i i i i i
iterhadap iP erempuan. i
4. Pasal i 356 iKUHP i tidak imemasukan i relasi iin tim iatau i interpersonal
i i i i i
ila in imi salnya ipa sangan iho moseksual iat au it ransgender ila in. iT api
i i i i i i i i
iha nya ite rba tas ipa da ilingkup inu clear ifam ily. iTi dak i ada ibat asan
i i ii i i i i i i
ihuk uman imini mum isehi ngga ihaki m ibis a isaja i mengh ukum ideng an
i i i i i i i i
ipa da ipel aku idan iti dak iada i mekanisme iun tuk ipe ngembaliannya
i i i i i i i
ike luarga iat aupun ipe mberian ief ek ije ra. i Tidak iad a ime kan isme
i i i i i i i i i
i namun ipa ndangan ima syarakat iba hwa ikekeras an idal am irum ah itan gga
i i i i i i i i
imerupakan isuat u iaib i atau ihal iya ng isa ngat ipr ibadi iju ga imelingkupi i i i i i i i i
i cara ipa ndang ipa ra ipe negak ihukum, iya ng i pers pektifnya iprak tis isama
i i i i i i i i i
iyakn i isan gat ipat rarkhis. iK epekaan ite rhadap ipe rmasalahan ike kerasan
i i i i i i i
ida lam iru mah ita ngga itermasuk ikepekaan ige nder iter had ap idi ri iko rban
i i i i i i i i i
Be rdasarkan ipe mikiran it ersebut, i sudah isa atnya idi bentuk iUn dang-
i i i i i i i
u ndang ite ntang iPe nghapusan iKe kerasan iDa lam iRu mah iTa ngga iya ng
i i i i i i i i i
idi atur ise cara ikomprehensif , ij elas ida n ite gas iun tuk ime lindungi ida n
i i i i i i i i i
ibe rpihak ikepada i korba n, i serta is ekaligus, i memberikan iPe ndidikan ida n
i i i i i i i i
ipe nyandaran ik epada im asyarakat id an ia parat iba hwa ise gala iti ndak
i i i i i i i i
ike kerasan id alam irumah itangga i mer upakan ike jahatan ite rhadap
i i i i i i
Terlebih ida hulu ia kan id ikemukakan iba hwa iU ndang- undang iNo mor
i i i i i i i i
i2 3 ita hun i2004 i te ntang iPe nghapusan iKe kerasan iD alam iRu mah
i i i i i i i i
iTa ngga isebagaimana i halnya iUn dang-u ndang ikh usus ila in ime mpunyai
i i i i i i i
ihu bungan iya ng ier at ide ngan iKi tab iUn dang-u ndang iHu kum iPi dana
i i i i i i i i i
i(KUHP). iHu bungan ite rsebut ite rletak ipa da ibu ku i1 iKU HP ite ntang
ii i i i i i i i i
iat uran iumum i yang it erdiri iat as iPa sal i1 i sampai ide ngan iPa sal i10 3
i i i i i i i i i
85
Kitab Undang-undang Hukum Pidana
“ketentuan-ketentuan idalam i bab i1 is ampai ib ab i8 ib uku iin i ij uga
i i i i i i i i i
iu ntuk imelindungi iw ani ta iat au iIb u iru mah it angga ida ri ikekerasan i da lam
i i i i i i i i i i i
ir umah it angga, i hal ii ni it ertuang ida lam ip erimbangan ihu kum iU ndang-
i i i i i i i i i
“B ah wa is etiap iwa rga iNe gara ib erhak ime ndapatkan ira sa ia man idan
i i i i i i i i i
ibeb as ida ri ise gala ibentuk i ke kerasan is esuai ide ngan ifa lsafah
i i i i i i i i
iP ancasila id an iUn dang-u ndang iDa sar iNe gara iRe publik iIn donesia
i i i i i i i i
ime ndapatkan ira sa iam an id an ibe bas ida ri ise gala iben tuk ike kerasan
i i i i i i i i i
iii Landasan i yu ridis, i pem bentukan iU n dang-u ndang i Nomor i2 3 ita hun i i i i i i i i i ii ii ii
i20 04 it e tang iPe nghapusan iKe kerasan iDa lam iRu mah iTa ngga iad alah
ii i i ii ii ii i i i
ika rena ise gala ibentuk ike kerasan, i terutama ikek erasan ida lam irumah
i i i i i i
iharus idihapus.86
i tahun i2 004 ite ntang iP enghapusan iKe kerasan iDa lam iRu mah iTa ngga
i i i i i i i i
iya itu ik arena itingginya itingkat i ke kerasan ida lam iru mah itangga iyan g
i i i i i i i
idi lakukan iol eh ipe laku iat au isu ami iat au iis tri, i dim ana isa nk si ipi dananya
i i i i i i i i i i i i
isa ngat ire ndah ise hingga ime nimbulkan ike tidakadilan iba gi iko rban,
i i i i i i i
i khususnya ii stri. i Sementara iit u, i dalam isys tem ihu kum idi iIn donesia
i i i i i i i i i
ibelum i m enjamin ipe rlindungan iterhad ap iko rban ike kerasan i da lam i i i i i i i i i
irumah i ta ngga. i i i i
P ent ing nya ike ber ada an i Und ang -un dang iPe ngh apusan iKe ker asa n
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iD alam iR uma h iT ang ga i dapa t id ije las kan ida lam ipr ins ip i huk um i yak ni
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i ber peg ang ipa da i ada giu m il ex i priori. iHuk um iata u i atu ra n iy an g ib ar u
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i me nga lah ka n ih uk um i at au i atu ran iy ang ila in i dan i Lex isp esi ali s
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
id ero gat e il eg i i ge ne ra lis . iH uku m ia tau iat ura n iy ang i ber sif at i khu sus
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ime nga lah kan ihu kum iat au i atu ran iya ng i ber sif at i umu m.87
i i i i i i i i i i i i i i i i ii
Un dan g-u nda ng i ten tan g ik eke ras an i dal am irum ah i tan gga iin i
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ite rkai t ie rat ide nga n ib ebe rap a ip era tur an i per und ang -un dan gan ila in
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i yan g is uda h ib erl aku ise bel umn ya, ian tar a il ain iUn dan g-u nda ng iN omo r
i i i i i i i i i i ii i i i i i i i i i i
i1 ita hun i19 46 i Ten tan g iK ita b iU nda ng- und ang iHukum iPi dan a ib ese rta
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipe rub aha nny a, i Und ang -un dan g iN omo r i8 ita hun i19 81 i ten ta ng i Ki tab
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
86
Pertimbangan Hukum huruf c Undang-undang Nomor 23 tahun 2004 tentang
Penghapusan Kekerasan Dalam Rumah Tangga.
87
Soetamu. Siti, Pengantar Tata Hukum Indonesia, (Bandung : Refika Aditama, 2001),
hlm. 23
iU nda ng -un dan g iH uku m iA car a iP ida na, iUn dan g-u nda ng i Nom or i 7
i i i i i i i i i i i ii i i i i i i i
it ahun i198 4 it ent ang iPe nge sah an i Kon vens i imeng ena i iP eng hap usa n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iS ega la i Ben tuk iDi skr imi nas i iT erh ada p iW ani ta i i(Co nve nti on i On i The
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iEl imi nat ion iOf iAl l iF orm s iO f iDi scr imi nat ion iAg aints iWo men ), ida n
i i i i i i i i i i i i i i i i i ii i
Und ang-u nda ng iN omor i23 ita hun i200 4 it ent ang iPe ngh apu san
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iKe ker asa n iD alam iR umah iTa ngg a it ida k ih any a im eli ndu ngi isu ami
i i i i i ii i i i i i i i i i i i
i ata u ii ste ri, i nam un i jug a im elin dun gi i selu ruh iang got a ik elu arg a iy ang
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ibe rte mpat iti ngg al i di i sat u irumah , i ter mas uk ij uga i dida lamn ya ise oran g
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipe mban tu i ruma h ita ngg a. iP engh apusan ike ker asan idal am ir uma h
i i i i i i i i i i i i i
ita ngga imer upak an ij ami nan iya ng idib eri kan iol eh i Neg ara iun tuk
i i i i i i i i i i i i i i i i
imen ceg ah i ter jad iny a ike ker asan ida lam iru mah ita ngg a, i men ind ak
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i pel aku ike kera san idal am i rum ah i tan gga ida n im eli ndu ngi iko rba n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Un tuk i men ceg ah, i i i i ii ime nin dak ipe lak u ik eke ras an i dal am i rum ah
i i i i i i i i i i i i
i mel aks ana kan ipe nce gah an, i perlindungan idan ipen inda kan ipe lak u
i i i i i i i i i i i i i i i
is esu ai i den gan ifa lsa fah iPa n ca sila ida n iUn dang-u ndang iDa sar iNegara
i i i i i i i i i ii i i i i
88
Ibid, hlm. 13
89
Ibid, hlm. 11-12
Ke kerasan iDa lam iR umah iTangga i adalah ik ejahatan ida lam iarti
i i i i i i
i yuridis iy ang idiatur i melalui iUndang-u ndang iNo mor i2 3 ita hun i2 004.
i i i i i i i i
iKe kerasan
i iD alam i iR umah i iT angga i idibuat i d engan
i i ib eberapa i
irumah ita ngga, ime rupakan ip elanggaran iha k ia sasi ima nusia id an
i ii i i i i i i
3. Bahwa iko rban ik ekerasan id alam iru mah ita ngga, i yang ike banyakan
i i i i i i i
ipe rempuan, i harus ime ndapat ip erlindungan ida ri ine gara id an/a tau
i i i i i i i i
ima syarakat iag ar iterhindar ida n ite rbebas id ari ik ekerasan iat au
i i i i i i i
4. B ahwa ida lam ik enyataanya ik asus i k ekerasan id alam iru mah it angga
i ii ii i i i ii i i
iba nyak ite rjadi, ise dangkan is ystem ih ukum id i iI ndonesia ib elum
i i ii i i i i i i
90
Mohammad Taufik Makarao, Weny Bukarno, Syaiful Azri, Hukum Perlindungan Anak
dan Penghapusan Kekerasan Dalam Rumah Tangga, (Jakarta : PT. Rineka Cipta, 2013), hlm. 174
im enjamin ipe rlindungan iterhadap i ko rban ikekerasan idalam ir umah
i i i i i i
ita ngga. i i i
M enurut iPa sal i3 iUn dang- undang iN omor i23 ita hun i20 04 ia sas
i i i i i i i i i i
3. Non- diskriminasi; id an
i i ii i
4. ii P erlindungan ik orban.
i ii ii
ipe rempuan ida n ila ki-l aki imempunyai iha k ias asi iya ng isa ma ida n iti dak
i i i i i i i i i i
id imaksud iad alah is uatu ike adaan idi mana iperempuan id an il aki- laki
i i i i i i i i
ik emudian id imuat id alam iUndang- undang iNo mor i7 it ahun i1 984, im aka
i i i i i i i i ii i
ibaik ii tu ida lam ira nah id omestic ima upun id alam ira nah ip olitik.
i i i i i i i i ii
ipe ngecualian ia tau ip embatasan iy ang id ibuat ia tas ida sar ip ada ij enis
i i i i i i i i i
91
Undang-undang Nomor 23 tahun 2004
ik elamin, iyang im empunyai ip engaruh ia tau it ujuan iuntuk im engurangi
i ii i i i i i i
ib udaya, is ipil ia taupun iy ang il ainnya io leh i kaum iw anita, iterlepas id ari
i ii i i i i i i i ii i
i i“Se gal a iu pay a iy ang idi tuj uka n iu ntu k im emb eri kan ira sa i ama n
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ik epa da i kor ban. i Ya ng idi la kuk a n io leh ipi hak ike luarga iad vok at,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ii
iLe mba ga i sos ial , ik epo lis ian, i kej aks aan , i pen gadilan iat au i pih ak
i i i i i i i i i i i i i i i i i
i lai nny a i bai k is eme ntar a im aup un i ber das ark an i pen eta pan ipe nga dil an.
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ii ”
A dap un i tuj uan ipe ng hap usa n i kek era san ida lam iru mah ita ngg a,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i yai tu :
i i i
1. Men ceg ah i seg ala ibe ntu k ik eke ras an i dal am i rum ah i tan gga ;
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
2. Melin dun gi i kor ban ik eke ras an i dal am i rum ah i tan gga ;
i i i i i i i i i i i i i i i i
3. Men ind ak i pel aku ik eke ras an i dal am i rum ah i tan gga ; idan
i i i i i i i i i i i i i i i i
92
Ibid, hlm. 48
Unt uk imewuju dka n ik eut uha n id an ik eru kun an i dal am i rum ah
i i i i i i i i i i i i i i i i i
i tan gga , is ang at i ter gan tu ng i pad a is eti ap i ora ng i dal am i lin gku p ir uma h
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ii
it ang ga , it eru tam a ik ada r ik ual itas ip eri lak u id an i pen gen dal ian id i ri
i i i i i i i i i i i i i i i i ii i i i i i i
i set iap io r ang ida lam il i ng kup iru mah ita n gga ite rse but . i Ke utu han ida n
ii i i i i i ii i i i i i ii i i i i ii i i ii ii i i i i ii
ipe nge nda lia n idiri iti dak id a pat id iko nt rol , i y ang ipa da iak hirnya i d a pat
ii i i i i ii i i i i i i i i i i ii i ii i i ii
ite rjadi iii ik e kerasan ii i ida lam iii ir u mah i ii it a nggaii i is ehinggai iti mbul i
id alam ir um ah itan gga it erhadap ior ang id alam ili ngkup ir umah ita ngganya,
i i i i i i i i i i
1. Kekerasan if isik; i i
2. Ke kerasan ip s ikis; i i i ii
3. K ekerasan is eksual; i i ii
93
Soetamu. Siti, Op.cit, hlm. 73
94
Undang-undang Nomor 23 tahun 2004
ii ian ak, im ertua, ip ek erja ir umah it angga ia tau is iapa is aja iyang it ermasuk
i ii i ii i i i i i i i i i
it angga id an is ebagainya. i
i i i ii
ib erikut i: 95 i ii
95
Undang-undang Nomor 23 tahun 2004
it ahun iat au id enda ip aling ib anyak iR p i3 0. 000. 000, 00 i( tiga
i i i i i i i ii ii ii i i
ip u luh ij uta ir up ia h) .
i i i i i i ii
is ebagai ib erikut i:
i i
i maka
i ip idananya i iakan i diperberat
ii i dengan
i i mengenakan
i
i2 004 id iatur, i
i i
kurangnya iselama i 4 i i(e mpat ) im inggu iterus ime nerus ia tau i1 i( satu)
i ii i i i ii i i i i i ii
it ahun it idak ib erturut- turut, ig ugur iatau imat inya ij anin id alam ik andungan,
i i i i ii i i i i i
ip aling il ama i2 0 i( dua ip uluh) it ahun iatau ide nda ip aling is edikit iR p
i i i i i ii i i i i i
i2 5.0 00. 000, 00 i( dua ip uluh il ima ijuta irup iah) id an id enda ip aling ib anyak
i i ii ii i i i i ii i i i i
i: ii
ir umah it angganya,
i i ii ip adahal im enurut ih ukum iy ang ib erlaku
i i i i i
io rang it ersebut.
i i ii
ip enjara ip aling il ama i3 i( tiga) it ahun ia tau id enda ipaling i b anyak iR p i 15.
i i i i i ii i i i i i i i
iP asal i9 iA yat i( 2) . i
i i i i ii
96
Soeroso. Moerti Hadiati, Kekerasan Dalam Rumah Tangga Dalam Perspektif Yuridis-
Viktimologis, (Jakarta : Sinar Grafika, 2011), hlm. 52
Ke beradaan iK itab iU ndang- undang iH ukum i Pidana i( KUHP) id an
i i i i i i i ii i
i kek uas aan ipera dila n ium um ib erdas arka n iPas al i 29 iAy at i1 iUnda ng-
i i i i i i i i i i i i i i i
und ang i Nomo r i2 itah un i2 002 i ten tang iKe pol isi an i Neg ara iRep ubl ik
i i i i i i i i i i i i i i i i i
“(1) iAnggo ta i Kep oli sia n iN eg ara iRe pub lik iIn don esi a it und uk i pad a
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
Ang got a iP olr i ip un imem ili ki i fun gsi ida lam i2 i dim ens i iy ait u, idimensi
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
97
Ari. Herawati Veronica, Fungsi Bidang Pembinaan Polri, (Jakarta: Tesis Universitas
Indonesia, 2008), hlm. 54
ik husus isesuai i dengan iu ndang- undang iyang im enjadi id asar
i i i i i i i
ih ukumnya.
i ii
imasyarakat.
in egeri . i i
98
Kode Etik Profesi Polri yang selanjutnya disingkat KEPP adalah n orma- norma a tau i i i
a turan- aturan y ang m erupakan k esatuan l andasan e tik a tau f ilosofis y ang b erkaitan d engan
i i i i i i i i i i i i
p erilaku m aupun u capan m engenai h al- hal yang d iwajibkan , d ilarang, p atut, atau t idak p atut
i i i i i i i i i i i i i i i i i
d ilakukan o leh Anggota P olri d alam melaksanakan tugas , w ewenang, dan t anggung j awab jabatan.
i
i i i i i i i i i i i i i
1. Pemeriksaan i Pendahuluan; i
i i ii i
2. Sidang i KEPP ; i
i i i i
6. Rehabilitasi ipersonel.
ijawabnya i(Pradani).99 i
ipenegakan iyang idimulai idari iaparat ipenegak ihukum iitu isendiri idalam
99
Kunarto, Etika Kepolisian, (Jakarta: Cipta Manunggal, 1997), hlm. 32
id isan gka ime lak uka n it in dak ipi dan a, i ada lah iad any a ilaporan iatau
i i i i i i i i i i i i i i i i
ipen gad uan ida ri ima sya rak at. iLapo ran iatau ipengaduan itersebut
i i i i i i i i i
Jika idari ihasil ipemeriksaan iKanit iIdik iatau ianggota iIdik, imengarah
ipada itindak ipidana, imaka iKabid iPropam isetelah imeminta isaran idan
iEt ik i Pro fes i iP olri, ioleh ikarenanya iPasal i12 iAyat i1 iP eratu ran
i i i i i i i i i
iPe mer int ah i Nom or i 2 iT ahu n i2 003 ite nta ng i Per atu ran iDi sip lin iAn ggo ta
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i Ke pol isi an
i i i i i iN ega r a
i i i iR epu bli k i i i iI ndo nes ia
i i i i men egask an
i i i i ibahwa
i12 iAyat i1 idi iatas, idapat idipahami ibahwa iAnggota iPolri i yan g i i
im eka nis me i sid ang idisiplin i(internal iPolri), ibukan iberarti iproses ipidana
i i i i i i
iP era tur an i Kap olr i i Nom or i 14 i Ta hun i201 1 it en tan g iK ode iEt ik i Pro fes i
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ietik iakan idiperiksa i ole h iK omi si i Kod e iE tik iPr ofe si i Pol ri, ida n ibila i i i i i i i i i i i i ii i
iterbukti iakan idijatuhi isan ksi iKo de i Eti k iP olri. i Da n, i ang got a iK epo lis ian i i i i i i i i i i i i i i i
iyang imelakukan isuatu itindak ipidana idi idiproses imelalui i huk um iacara i i i
ipidana. i
100
Ibid, hlm. 45
Namun, idalam ipelaksanaan isi dan g ik ode iet ik ip rof esi iPo lri iya ng i i i i i i i i i i i
imekanisme itersebut idengan iy ang ite lah idi atu r id ala m ip era tur an i i i i i i i i i i i
ipokoknya idalam imenjaga ikeamanan idan ike ter tib an i mas yar akat, i i i i i i i i
imenegakan ihu kum , ip eli ndu ng, ip en gay om i dan ipelayan ima sya rakat. i i i i i ii i i i i i i i
O le h i kar ena iit u id apa t id ita rik iga mba ran iba hwa id alam ih al i ini
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iya itu ike ker asa n if is ik i di ida lam i rumah it angga i t ersebut ik hususnya
i i i i i i i i i i i i i i i
it o t a l
i i i i i i kasus
i i kekerasan
i ite rhadap i ip erempuan i iy ang i id ilaporkan i
i te rsendiri
i i ib agi i ip erempuan/ istri
i i im emilih i ij alur i ip idana i iu ntuk i
101
http://www.institutperempuan.or.id/, (Diakses pada Tanggal 20 Juli 2023, Pukul 9.20
WIB)
i hanya imencatat ik ekerasan ip sikis id an ie konomi. iS ementara iL embaga
i i i i i ii i i
iu ntuk i i e ksekusi
i i ih ak i ik eperdataan;
i ii i dukungan
i in egara i i untuk
i
i Per lin dun gan i H uk um i ter had ap i Ist ri i kor ban iKDRT iatau itidak
ii i i i i i i i i i i i i i i
1. Kronologi iKasus i
102
http://www.komnasperempuan.or.id/2013/07/meniti-langkah-pengadilan-khusus/
(Diakses pada Tanggal 20 Juli 2023, Pukul 9.44 WIB)
Da lam ika sus iin i it erd akw a iy ang iBe rna ma iH end ra i Fit riy ant o
i i i i i i i i i i i i i i i i i
iad ala h ip ela ku i tin dak ipid ana ike kera san ida lam irum ah i tan gga iya ng
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
i dil aku kan ite rha dap iis terinya isendiri iyaitu iPratiwi iKis iBayuwati idengan
i i i i i i i i
K asus i ini ibe rmu la i pad a ih ari iSe las a it ang ga l i1 7 iApril i2018 is ekita r
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ipesan ivia iWhatsapp idari iSaksi iPratiwi iKis iBayuwati iyang imerupakan
ihabis) ikemudian iisteri iTerdakwa iyaitu iSaksi iPratiwi iKis iBayuwati ibinti
iH. iMat iSari imarah idan isms ilagi idengan ikata-kata i“omah itak ikunci iko
injero, idadi iluwih iapik iawakmu ituru io inek ikono, iopo indodok ibojone
iwong ising ira iono iwong ilanange” i(rumah isaya ikunci idari idalam, ilebih
ibaik ikamu itidur idisana iatau ikerumah iperempuan iyang itidak iada
isuaminya).
iPratiwi i“daripada ikita ibertengkar iterus ilebih ibaik ikita ipisah isaja”,
ioleh iSaksi iPratiwi idengan imemegangi ikerah ibaju iTerdakwa iagar itidak
ipergi, isehingga iTerdakwa imemukul ike iarah itangan iSaksi iPratiwi iagar
iTerdakwa isebanyak ikurang ilebih i15 i(lima ibelas ikali) ihingga imengenai
ibahu ikanan, ibahu ikiri, ilengan ikanan idan ilengan ikiri iserta ibagian
ike iarah ibelakang ihingga iSaksi iPratiwi iterjatuh ike ilantai. iKemudian
iSaksi iPratiwi imemegang ikaki iTerdakwa iagar itidak ike iluar irumah
isaksi imengalami iluka imemar ipada ileher, ilengan iatas itangan ikanan
idan ikiri, ilengan ibawah itangan ikanan idan ikiri, ipaha ikiri, ipunggung
ikaki ikiri idan idada ikiri isebagaimana iSurat iKeterangan iMedis iRumah
iSakit iMitra iBangsa iPati iNo.02/SKM/71/XII/2018 iyang idibuat idan
iBAYUWATI ibinti iH. iMATSARI ipada ihari iRabu itanggal i18 iApril i2018,
- Memar ipada ileher, ilengan iatas itangan ikanan idan ikiri, ilengan
Kesimpulan
a. Pertimbangan i Ha kim idalam iP utu san iPe nga dilan iNe ger i i i i i i i i i i i i
iK eku asa an iK eha ki ma n, i kewenangan iha kim ida lam ime mut usk an
i i i i i i i ii ii ii i i i i i i i i
i sua tu i per kar a iterdapat i tiga ias pek iya itu i:103
i i i i i i i i i i
103
Undang-undang No. 48 tahun 2009
2) Memeri ksa , i i i i i mel ih at
i i i i ide ng an i i itel iti
i i i ib erk as i i ipe rk ar a
i i i i
iT erd ak wa. i i i
i Ha ki m i te rs eb u t.104
i i i i i i i i
ipu tus an i har us i memp erh at ik an i se ga la i asp ek i did ala mny a iy ait u,
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
ihakim i dalam
i im elaksanakan i it ugasnya, i ii iu ntuk i im emeriksa , i i
104
Rimdan, Kekuasaan Kehakiman, (Jakarta : Prenada Media Group, 2012), hlm. 36
105
Wluyo. Bambang, “Pidana dan Pemidanaan”, (Jakarta : Sinar Grafika, 2008), hlm. 80
i me ya kin kan ibe rs ala h im ela kuk an i tin da k i pi dan a ik eke ras an
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
id akw aa n im enc eri ta ka n ikro nol ogi ike jad ia n it in dak ipi dan a
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iy ang id ilakuk an iol eh i ter dak wa it erh adap iko rba n i yaitu
i i i i i i i i i i i i i i i i
iK eker as an ida lam iR uma h iT ang ga, iya itu ime nga ndung
i i i i i i i i i i ii i i i i
iun sur -u ns ur : i i i i i
a) Setiap iO ra ng ii i i i
iU ns ur i Set iap iOr ang iin i ia dal ah iHe ndr a iFi tri yanto, iS.H
i i i i i i i i i i i i i i i
ibin iMunarno.
b) M el ak uka n ip erb ua tan ike ker asa n if isi k id ala m il ing kup
i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iru mah ita ngg a is eba gai man a id ima ksu d id alam iP asa l i5
i i i i i i i i i i i i i i i i
isaksi ipratiwi iKis iBayuwati ibinti iH. iMat iSari imarah idan
isaja”.
ida n ip e rg i i me n i ng g a lk an i ru m ah . i
i ii i ii ii i ii ii i ii ii i ii ii i ii ii i ii
ik et er an ga n
i i i i i i da n
i i itidak imengajukan i saksi
i iya ng i i
Asp ek is os io lo gi s i be rg un a i un tu k i me ng ka ji il at ar ib el a ka ng
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
iDal am i iP ut us an i i i i iH ak im i i i iP er ka ra i i i i iN om or i i i i2 5/ Pi d. i i i
idepan ipersidangan.
im empertanggungjawabkan ip erbuatannya.
i i ii
i Tidak
i iM enimbulkan i iP enyakit
i ia tau i iH alangan i i Untuk i
iP enghapusan i iK ekerasan
i iD alam i iR umah i iT an gga
i i
is an ksi ip id ana. ”
i i i i ii
im elakukannya. ”i ii
iAzizah i isaksi iDaffa iAl iFathan, isaksi iSutari, idan isaksi iH. iHarsoyo,
106
https://yuridis.id/jenis-putusan-pengadilan-perkara-pidana/ (Diakses pada Tanggal 05
Juli 2023 Pukul 11.30 WIB)
iKeterangan iMedis iRumah iSakit iBangsa iPati iNo.
ib erlaku id i iI ndonesia.
i i i ii