DOKUMEN NEGARA

SANGAT RAHASIA

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN PROVINSI JAWA TENGAH

SMA ISLAM AL FATH
ASESMEN SUMATIF AKHIR SEMESTER
TAHUN PELAJARAN 2023/2024

NASKAH SOAL
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas : XII (Dua belas)
Hari/Tanggal : Selasa, 28 November 2023
Waktu : 09.30 – 11.00

PETUNJUK UMUM
1. Tuliskan/isikan nama, nomor peserta, kelas/ program,dan mata pelajaran pada lembar jawab yang telah
disediakan;
2. Periksa dan bacalah soal sebelum Anda menjawabnya;
3. Kerjakanlah 40 butir soal berbentuk pilihan ganda dan 5 uraian
4. Laporkan kepada pengawas, jika terdapat tulisan yang kurang jelas, rusak atau jumlah soal kurang;
5. Tidak diijinkan menggunakan kamus, kalkulator, handphone, table Matematika, atau alat bantu hitung
lain;
6. Mintalah kertas buram kepada pengawas ujian, bila diperlukan;
7. Berikan tanda silang (X) pada pilihan jawaban A, B, C, D, atau E yang Anda anggap paling benar;
8. Apabila ada jawaban yang anda anggap salah dan ingin memperbaikinya, coretlah dengan dua garis
mendatar pada lembar jawaban anda yang salah, kemudian beri tanda silang pada huruf yang anda
anggap benar;
9. Contoh : pilihan semula : A B C D E
Dibetulkan menjadi : A B C D E
PETUNJUK KHUSUS
I. Wenehana tandha ping (x) aksara a, b, c, d, utawa e ana ing wangsulan kang kok anggep bener!
1. Upamane wong lumaku,
Marga gawat den liwati,
Lamun kurang ing pangarah,
Sayekti karendheting ri ,
Apese kasangdhung padhas,
Babak bundhas anemahi
Tembang ing dhuwur kelebu tembang macapat Serat Wedhatama pupuh....
A. Maskumambang D. Kinanthi
B. Sinom E. Asmaradana
C. Dhandanggula

2. Tembung “upamane wong lumaku, marga gawat den liwati” kasebut nduweni arti....
A. Bakal entuk kacilakan ing sadalan- D. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
dalan E. Wong kang kurang pangati-ati bakal cilaka
B. Yen kurang ngati-ati bakal tiba ing tembe buri
C. Lumaku ing dalan kang kebak pacoban

3. Tegese “Lamun kurang ing pangarah” ing salah sawijining gatra yaiku....
A. Bakal entuk kacilakan ing dalan D. Ngupaya kasil lan pamrih
B. Yen ora padha karo kawruh E. Pungkasane bakal gawe lara awake dhewe
C. Yen kurang pangati-ati

4. Paugerane tembang kasebut yaiku....

 A. 8i, 8a, 8i, 8a, 8i, 8u D. 8u, 8i, 8a, 8i, 8i, 8a
B. 8u, 8i, 8a, 8a, 8a, 8u E. 8u, 8i, 8i, 8i, 8a, 8i
C. 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i

5. Pathokan sajroning tembang macapat kang ngemot tibaning swara pungkasan ing saben sagatra, yaiku....
A. Guru lagu D. Guru basa
B. Guru gatra E. Guru sastra
C. Guru wilangan

6. Tembang macapat Kinanthi iku asale saka tembung kanthi kang ateges....
A. Nyekel D. Njupuk
E. Nyangking
B. Nuntun
C. Nggawa

7. Wujud tulisan kang ana sesambungane karo pambudidayane penulis kanggo menehi peprincen-peprincen
saka sawijining objek (panggonan, manungsa, barang, lan sapanunggalane) yaiku....
A. Eksposisi D. Argumentasi
B. Deskripsi E. Persuasi
C. Narasi

8. Klambi utawa rasukan kang dienggo marang tiyang Jawi Kakung lan duweni werna cemeng jenenge....
A. Jas D. Jarik
B. Kebaya E. Beskap
C. Batik

9. Piranthi kangge nyingseti utawa ngencengake tumempeling sinjang wonten badan supados ampun mlolod,
kejaba .....
A. Sabuk sekolah D. Angking
B. Stagen E. Kendhit
C. Korset

10. Blangkon ing dhuwur punika kalebu Blangkon daerah....

A. Semarang D. Banyumas
B. Surakarta E. Surabaya
C. Yogyakarta

11. Rengginange larang. Yen ditulisnganggoaksaraJawa …

A.

D.
B.

E.
C.

12. Menawa arep nyusun karangan dheskripsi wiwitane kudu nemtokake....

A. Judul D. Topik
B. Cengkorongan E. Ukara
C. Pokok pikiran
13. Motif batik ing dhuwur yaiku....
A. Batik kawung D. Batik lasem
B. Batik 7 rupa E. Batik cendrawasih
C. Batik keraton

14. Rasane legi brotowalinduweni teges....

A. Rasane legi banget D. Ora ana rasane
B. Rasane aneh E. Rasane anyep
C. Rasane pait banget

15. Polahe anteng kitiran nduweni teges....

A. Polahe akeh banget D. Polahe nendang-nendang
B. Polahe kalem E. Anteng
C. Polahe mbeling

16. Kang duweni teges srawunge raket bangetyaiku....

A. Srawunge raket lim D. Srawunge renggang gula kemepyur pulut
B. Srawunge abot watu E. Srawunge kaya gula
C. Srawunge arang eri

Wacanen teks ing ngisor iki kanggo mangsuli pitakonan nomer 17 –20!
MESAKE BLANGKON
Dening: Agug Susilo
Blangkon iku sajinis panutup sirah kanggo wong priya sing kagawe saka bahan kain bathik utawa lurik.
Blangkon sejatine wujud modern lan praktis saka iket. Ing busana tradhisional adat Jawa lan adat Sunda
blangkon dianggo minangka pasangan karo beskap. (miturut Wikipedia).
Ing jaman modern iki blangkon ana ing masyarakat Yogyakarta khususe Gunung Kidul wis mulai ilang
saka pikiran masyarakat. Blangkon sing wis suwe dadi budaya warga jawa iki, mulai kegiles karo topi-topi sing
dadi trend ing kalangan muda mudi. Yen arep weruh jinis-jinis blangkon bisa kowaca ing ngisor iki. Ana
sawetara jinis blangkon miturut adat ing papan panggonan tinamtu. Jinis blangkon antarane:
1. Blangkon Sala, saka bahan bathik ora nganggo mondholan (trepes)
2. Blangkon Yogya, nganggo mondholan.
3. Blangkon Kedhu.
4. Blangkon Banyumas.
5. Blangkon Sunda, saka bahan bathik, ora nganggo mondholan.
Mondholan, iku wangun sing njendhol ing samburine blangkon, makili modhel rambut priya sing kerep
dibundhel ing mburi. Blangkon modhel trepes, iku wujud sing umum blangkon gagrag Surakarta. Gaya iki
minangka modhifikasi saka gaya Yogyakarta, amarga akeh-akehe priya saiki arambut cendhak. Modhel trepes
iki digawe kanthi njait langsung mondholan ing bagean mburi blangkon. Saliyane saka suku Jawa, ana uga
sawetara suku sing migunakake panutup sirah sajinis blangkon nanging beda wujude, yaiku suku Sundha, suku
Madura, suku Bali, lan sapanunggalane. (Wikipedia)
Ing pikirane para mudha jaman saiki, nganggo blangkon iku kaya ndadekake deweke tambah katrok,cupu,
ketinggalan jaman lan sak liya-liyane. Nanging yen awake dewe nganggo pada wae wis melu nglestarekake
budaya jawa. Dadi ora ana sing jenenge wong Jawa ilang Jawane.
Kenapa ora? Ana ing Daerah Istimewa Yogyakarta netepake dina blangkon saben minggune. Umpamane
dina setu dadi dina blangkon, dadi saben dina setu bocah-bocah sekolah pada nganggo blangkon saka SD, SMP,
SMA lan SMK. Dadi pelajar ing kutha Yogyakarta duwe kekhasan karo kutha-kutha liyane.
Aku duwe pepinginan supaya sesuk blangkon bisa dadi benda sing ora mung diweruhi wong Yogyakarta
thok. Nanging bisa diweruhi ing mata internasional. Dadine ora mung dienggo warga Indonesia nanging ya
warga mancanegara.
 Posted by agung susilo on Jumat, 01 Februari 2013 – rating: 4.5

17. Wacana ing dhuwur kalebu teks....

A. Deskripsi D. Argumentasi
B. Eksposisis E. Persuasi
C. Narasi

18. Miturut wacana ing dhuwur, jinising blangkon ana werna-werna kaya ing ngisor iki kajaba....
A. Blangkon Sala D. Blangkon Madiun
B. Blangkon Yogyakarta E. Blangkon Sundha
C. Blangkon Banyumas

19. Topik kang bisa dikembangke nalika nulis wacana deskripsi yaiku...
A. Kahanan tulisane D. Kahanan isine
B. Kahanan barang E. Kahanan topike
C. Kahanan wektu

20. Apa maknane perangan busana adat Jawa Destar/blangkon yaiku….

A. Tiyang Jawi kedah ngrasuk agami kudu kenceng.
manembah ing ngarsanipun Gusti Allah. D. Aja gampang serik, tegese aja gampang meri
B. Manungsa iku kudu ubed golek rejeki. (iri) marang wong liya.
C. Wong yen duwe pamikiran utawa penggalih E. Manunggale kawula kaliyan Gusti.

21. Busana adat Jawa iku kudu nggatekake...

A. Jinising Busana D. Padatan
B. Kaanan E. Priasan
C. Prastawa

22. Busana adat Jawa Surakarta tumrap priyayi kakung diarani...

A. Keris D. Nyamping
B. Beskap E. Kebayak
C. Blangkon

23. Canthelna jroning nala, canela padha tegese karo cripu. Canelo iku dianggo ana sikil, tegese anggone
manembah ana ngarsane Gusti iku saka lair nganti tekan batin sujud ana ngarsaning Gusti ingkang Maha
Agung, jrining ati mung sumeleh, pasrah marang panguasaning Gusti.
Ukara ing dhuwur minangka filosofine...
A. Stagen D. Selop
B. Jarik E. Kebaya
C. Gelung

24. Manungsa iku kudu ubed (temen) anggone golek rejeki kanggo nyucupi kabutuhane. Saka pethilan filosofi
busana adat kang jumbuh karo filosofi ing nduwur yaiku....
A. Beskap D. Stagen
B. Jarik E. Timang
C. Blangkon

25. Seni busana Jawa miturut gagrage (corake) busana ana loro yaiku....
A. Gagrag Kedhu lan Semarangan D. Gagrag Surakarta lan Yogyakarta
B. Gagrag Semarang lan Mediun E. Gagrag Medura lan Surakarta
C. Gagrag Mediun lan Semarang

26. Kang ora kalebu titikane teks eksposisi yaiku....

A. Informasine gegayutan karo sawijining
 prekara kang ora bisa digayuh dening D. Wose methode kanggo ngayahi sawijining
pancadriya bab.
B. Isine asipat ajak-ajak marang sawijine E. Umume paragraf eksposisi mangsuli
panemu (profokatif) pitakonan apa, sapa, geneya, kapan, ing
C. Obyektif, tegese dhata lan faktane bener tur ngendi, lan kepriye.
pener

27. Gatekna wacan ing ngisor iki!

Karawitan iku wirama kang kaanggit saka maneka warna piranti kayata kenong, bonang, kempul,
gong, balungan, lan liya-liyane. Wirama kang alus lan laras bias gawe tentreme jiwa. Pranti gamelan iku
sawijine warisan budaya saka leluhur kang bias dirembakake ing jaman saiki kanthi digabungake
(kolaborasi) karo piranti kang luwih modern. Wujude kolaborasi iku upamane campursari lan pangiring
pagelaran wayang kulit utawa wayang wong.
Teks ing dhuwur iku tuladha teks eksposisi....
A. Definisi D. Ilustrasi
B. Proses E. Analisis
C. Klasifikasi

Wacanen teks ing ngisor iki kanggo mangsuli soal no. 28 - 31!
Gamelan
Gamelan iki dumadi saka piranti werna-werna nanging tetep nyawiji. Sanajan cacahe akeh,
nanging yen diunekake bareng bisa nuwuhake rasa kang endah jalaran dilaras kanthi premati lan ditata
kanthi becik. Murih ebdahe irama, larase gamelan dibedakake dadi rong werna, yaiku laras slendro lan laras
pelog.
Laras slendro nyakup titilaras 1, 2, 3, 5, 6, dene laras pelog isine titilaras 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Laras
slendro lan laras pelog kabedakake maneh jinise. Sarana kanggo mbedakake jinis iku jenenge pathet. Pathet
digunakake minangka tenger kang bisab nuduhake titilaras kang digunakake. Umpama dipadhakake karo
solmisasi, pathet iku padha laro nada dasar. Pathet ing laras slendro ana pathet 5, pathet 6, lan pathet
manyura, dene ing pathet laras pelog ana pathet 6, lan pathet barang. Kabeh mau nuduhake menawa
sanajan wujude werna-werna nanging ora ngilangi sipate kang nyawiji.

28. Laras gamelan Jawa iku dibedakake dadi rong werna yaiku….
A. Slendro lan pathet D. Pelog lan barang
B. Slendro lan manyura E. Pelog lan slendro
C. Pelog lan pathet

29. Ricikane gamelan ana bonang rong werna, yaiku….

A. Bonang kethuk lan bonang kempyang D. Bonang kempul lan bonang kenong
B. Bonang barung lan bonang penerus E. Bonang gambang lan bonang saron
C. Bonang gender lan bonang slenthem

30. Titilaras slendro kang bener, yaiku….

A. 1 2 3 5 6 D. 1 2 3 5 6 7
B. 12 3 4 5 6 E. 1 2 5 6 1
C. 1 2 3 4 5 6 7

31. Gamelan Jawa kang anggone ngunekake kanthi digosok kaya biola, jenenge….
A. Saron D. Gender
B. Gambang E. Demung
C. Rebab

32. Murih bisa dirasakake kanthi kepenak, gendhing iku kudu nggatekake...
A. laras C. titilaras
B. wirama D. titiswara
 E. titisastra

33. Gambar ing dhuwur iku arane...

A. Siter D. Demung
B. Rebab E. Kendhang
C. Suling

34. Gambar ing dhuwur kanggo ngendhegake gendhing gamelan arane...

A. gong D. bonang
B. gambang E. kendhang
C. kethuk

35. Gambar ing dhuwur diarani...

A. kendhang D. rebab
B. suling E. slenthem
C. siter

36. Nampipiwulang. Yen ditulisnganggoaksaraJawayaiku ……..

A.

B.

C.

D.
 E.

37. Wacanen !
A. Jagad nekung janma candra nata D. Hyang wong wiji urip
B. Angga lek rembulan sayekti E. Otak badan ji srengenge
C. Kartika bunder ratu

38. Wacanen !

A. Tatag ngadhepi kanyatan

B. Obahe mangsa lan wektu.
C. Ngrembug titihan ing dalan gedhe.
D. Goleka jeneng dhisik, mengko jenang bakal teka dhewe.
E. Pager sendhok luwih becik tinimbang pager tembok.

39. Wacanen !

A. Tatag ngadhepi kasunyatan.

B. Obahe mangsa lan wektu.
C. Ngrembug titihan ing dalan gedhe.
D. Goleka jeneng dhisik, mengko jenang bakal teka dhewe.
E. Pager sendhok luwih becik tinimbang pager tembok.

40. Baladewa ilang gapite. Tegese paribasan kasebut yaiku....

A. Baladewa ilang sikile
B. Baladewa ilang mripate
C. Baladewa ilang omahe
D. Baladewa ilang balane
E. Baladewa ilang kekuatane

II. JAWABEN PITAKONAN-PITAKONAN ING NGISOR KANTI PRATITIS !

1.Sebutna surasa wigati Piwulang Serat Wedhatama !
2. Sebutna ciri-cirine Tembang macapat !
3. Jinise tembang macapat ono piro, sebutna !
4. Sebutna ciri-cirine basa Geguritan !
5. Bab opo wae sing ndadheake nulis geguritan dadi apik, sebutna !