BAHASA KADAZANDUSUN
TAHAP 1
2012
DOKUMEN STANDARD
BAHASA KADAZANDUSUN
TAHAP 1
ID SUANG
Uhu
Bolikan
Rukun Negara
vi
Kointutunan
18
Kabaalan Mambasa
27
Kabaalan Monuat
36
43
46
iii
RUKUN NEGARA
BAHAWASANYA negara kita Malaysia mendukung citacita untuk mencapai perpaduan yang lebih erat dalam
kalangan seluruh masyarakatnya; memelihara satu cara
hidup demokratik; mencipta masyarakat yang adil bagi
kemakmuran negara yang akan dapat dinikmati bersama
secara adil dan saksama; menjamin satu cara yang
liberal terhadap tradisi-tradisi kebudayaannya yang kaya
dan berbagai-bagai corak; membina satu masyarakat
progresif yang akan menggunakan sains dan teknologi
moden;
MAKA KAMI, rakyat Malaysia, berikrar akan menumpukan
seluruh tenaga dan usaha kami untuk mencapai citacita tersebut berdasarkan atas prinsip-prinsip yang
berikut:
.(3(5&$<$$1.(3$'$78+$1
.(6(7,$$1.(3$'$5$-$'$11(*$5$
.(/8+85$13(5/(0%$*$$1
.('$8/$7$181'$1*81'$1*
.(623$1$1'$1.(686,/$$1
Falsafah
Pendidikan
Kebangsaan
Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha
berterusan ke arah lebih memperkembangkan
potensi individu secara menyeluruh dan
bersepadu untuk melahirkan insan yang
seimbang dan harmonis dari segi intelek,
rohani, emosi dan jasmani berdasarkan
kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan.
Usaha ini adalah bertujuan untuk melahirkan
warganegara Malaysia yang berilmu
pengetahuan, berketerampilan, berakhlak mulia,
bertanggungjawab dan berkeupayaan mencapai
kesejahteraan diri serta memberikan sumbangan
terhadap keharmonian dan kemakmuran
keluarga, masyarakat dan negara.
vi
KOPOINTUTUNAN
Boros Kadazandusun nopo nga iso mato palajalan i poiaon id sikul tosiriba om takawas. Status nopo do mato palajalan diti id kurikulum
perdana nga mato palajalan elektif. Poiaon o boros diti kumaa tangaanak mantad tinaru Kadazan om Dusun. Poiaon nogi o boros diti
kumaa tangaanak mantad tinaru suai i aanangan minsingilo do boros diti.
Hontolon nopo do pongiaan om pambalajalan Boros Kadazandusun id sikul tosiriba nga popoingkawas do kabaalan boros miagal ko
kabaalan mokinongou, moboros, mambasa, monuat, koilaan kolumison boros om nogi koilaan puralan boros. Oponsol kopio do inoboson o
kabaalan boros diti tu iti no kabaalan touvai i koponguhup id pomogunaan boros Kadazandusun id pangaan sikul takawas.
Winonsoi o Kurikulum Standard Boros Kadazandusun Sikul Tosiriba diti montok manahak kosiwatan kumaa tangaanak do minsingilo do
boros Kadazandusun id kohuboyoon di kohiok mooi do kikotumbayaan sondii o tangaanak soira do miromut om nogi kaanu papasarabak
pomusarahan di okreatif, imaginatif om okritis. Maya do kurikulum diti, kaanu tangaanak minsingilo do boros Kadazandusun id pongiaan
di otolinahas, poimpunong om oulud. Pongiaan om pambalajalan boros Kadazandusun id sikul kapanahak do kosiwatan kumaa tangaanak do
mongintutun, monginonong, guminawo om popotilombus do adat, koubasanan, kotumbayaan sandad om tungkus tinaru Kadazan om
Dusun.
Pongiaan om pambalajalan do boros Kadazandusun diti nogi kaanu manahak do kosiwatan kumaa tangaanak mantad tinaru suai i aanangan
minsingilo do boros Kadazandusun mooi do kaanu mongintutun om mangarati do adat, koubasanan, kotumbayaan sandad om tungkus
tinaru Kadazan om Dusun.
TUDU
Tudu nopo do Kurikulum Standard Boros Kadazandusun Sikul Tosiriba diti nga popogirot piunungan om papasarabak woyo toluud, sunduan
mamasok om ula poinsinuhat . Suai ko mantad dii, popoingkawas kabaalan boros do tangaanak mooi do kaanu nodii yolo momoguno do
boros Kadazandusun sabaagi iso boros tungkus di kotunud, oulud om olinuud id piromutan di mogisuai-suai koyuuyuon. DIMPOTON Id
kolimpupuson do Toun 6 kaanu tangaanak do :
0RJLODQJLODQJSRPXVDUDKDQGLRXOXGRPROLQXXGNXPDDLVRRPWLVR
0RJLVRRVRNRGXQJPRQWRNPRPRQVRLLVRLVRWRLQDRQ
3DSDVDUDEDNZR\RWROXXGVXQduan mamasok om ula poinsinuhat.
0LURPXWPLDPSDLNLNRWXPbayaan sondii di olinuud kumaa tambalut om tulun suai id koyuuyuon formal om au formal.
0DPEDVDPDQJDUDWLRPPRQJLQRQRQJPRJLNDZRNDZRWHNVLGERURV.DGD]DQGXVXQPRQWRNSDSDWDQRPVXQduan do aanangan mambasa
om guminawo kolumison boros.
Pontaksiran pambalajalan nopo do gunoon nga pontaksiran di potilombus. Pontaksiran di potilombus kaanu manahak koilaan
kumaa mongingia kokomoi taang koinabasan tangaanak do standard pambalajalan. Pointilombus o pontaksiran woyo formatif diti
Ponginsamakan woyo modular diti kaanu popisoungko toinsanan kabaalan boros di strategik montok tudu do popoingkawas
kabaalan boros miagal di poinsuat id standard ponuangan om pambalajalan. Sabaagi iso poomitanan, soira do mongia do
kabaalan kolumison boros, kopisoungko nogi o kabaalan suai miagal ko kabaalan mokinongou, moboros, mambasa om monuat id
pongiaan dii. Ponginsamakan woyo modular diti manahak nogi do panatalan kumaa pongiaan om pambalajalan kabaalan boros di
touvai kumaa kabaalan boros di apangkal miagal id siriba diti:
> Kabaalan Mokinongou om Moboros
> Kabaalan Mambasa
> Kabaalan Monuat
> Kolumison Boros
> Puralan Boros
Tema
Ponuangan montok tikid gana pomogunaan boros id pambalajalan boros Kadazandusun nopo nga pinoimpou tema di kosudong
montok tangaanak id sikul tosiriba. Tema nopo ngawi diti nga :
> Tinan Sondii
> Susuyan
> Toilaa
1.0
Id kolimpupuson do Toun 6, kaanu o tangaanak do mokinongou, mongintutun om mamarait do tuni di norongou mantad mogisuaisuai tadon, mokinongou, mongintutun, mamarait om popisuai tuni do pimato boros Kadazandusun, mokinongou, mongintutun om
mamarait do boros miampai momoguno pomoroitan om loyuk di kotunud, manahak do tisuli kokomoi koilaan di norongou, moboros
miampai momoguno do boros di kotunud, oulud om olinuud tumanud koyuuyuon, status, umul om koulunan om popolombus
topurimanan om pomusarahan di oulud om olinuud id intoraksi sosial miampai momoguno do boros, pomoroitan om kolooloyuko di
kotunud.
Poinhanggum nopo id standard pambalajalan diti nga kabaalan mokinongou om popolombus kawagu do tuni, boros, frasa om ayat
di norongou mantad mogisuai-suai tadon. Mokinongou om moboros nopo nga iso kabaalan di touvai montok literasi. Ii nodii poogi
do unsubon o tangaanak do minsingilo do woyo mokinongou di kotunud om tumimpuun do minsingilo do moboros mantad taang
popolombus do tuni di kotunud om kumaa nogi do popolombus do boros, frasa om gisom no do kaanu popolombus do ayat di
kotunud, oulud om olinuud montok mogikawo-kawo koyuuyuo. Oponsol nogi do poiaon kumaa doid tangaanak o loyuk om rima di
kotunud montok popolombus isoiso tuni, boros, frasa om ayat. Suai ko mantad dii, minog nogi do poiaon kumaa doid tangaanak
o koilaan miromut maya lisan om okon ko lisan. Aktiviti nopo di kosudong do papanahon montok do kabaalan diti nga aktiviti
10
11
12
5.5 Tukadan
Poinhanggum no id tukadan o boros mikagos, poiradan om poniriban i oponsol do poiaon kumaa tangaanak mooi do kaanu
nodii mongintutun om momoguno do tukadan id lisan toi ko ponuatan montok popokito iso ponginabasan do boros di takawas.
Nota:
Montok popomogot toilaan kokomoi puralan boros Kadazandusun kawasa do momorujuk do Buuk Puralan Boros Kadazandusun id
Sikul i pinalabus do Boogian Popotounda Kurikulum, Komontirian Palajalan Malaysia.
13
i.
Kabaalan Momusorou
Kabaalan momusorou di okritis om okreatif pinosuang id standard pambalajalan mooi do kaanu o tangaanak do monolibamban
kobolingkangan, maganu kootuson om kaanu popolombus do koilaan di kotunud kokomoi isoiso ahal miampai momoguno
boros di efektif.
14
Y 0RJLVXDLVXDLNRSRURNLVDQ
Okito nogi id suang do standard pambalajalan diti o koponoinaan do koporokisan tangaanak di mogisuai-suai. Okito iti id
suang do standard pambalajalan, miagal ko koponoinaan koporokisan kinestetik maya aktiviti di noulud id standard
pambalajalan kabaalan kolumison boros.
vi. Kopogonuan Toilaan
Koilaan om ponuangan nopo di pohontolon id standard pambalajalan nga koilaan di naanu mantad mogikawo-kawo gana
PLDJDOGRJDQDNRLODDQ6DLQVRP7HNQRORJL*HRJUD6HMDUDKSRVRULOLGRWDQJDDQDNRPNRLODDQNRQVXPHULVPH6XDLNR
mantad dii, ponuangan boros aanu nogi mantad surat abal om isu-isu timpu baino.
vii. Mongindapu
Mooi do kaanu o tangaanak ngawi do monoguang karaaralano koposion timpu baino, minog nogi do pasandadon id
pomusarahan do tangaanak o kabaalan mongindapu. Montok popoburu koposion tangaanak, elemen mongindapu miagal
ko kreativiti, inovasi om inisiatif oponsol do posunudon kumaa tangaanak.
15
16
17
1.1
1.2
18
Kaanu o tangaanak do
mokinongou, mongintutun
om mamarait do tuni di
norongou mantad
PRJLVXDLVXDLWDGRQLG
kolimpupuson do Toun 6.
Kaanu o tangaanak do
mokinongou, mongintutun,
mamarait om popisuai tuni
do pimato boros
Kadazandusun id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 1
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 2
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 3
19
STANDARD PONUANGAN
1.3
20
Kaanu o tangaanak do
mokinongou, mongintutun
om mamarait do boros
miampai momoguno
pomoroitan om loyuk di
kotunud id kolimpupuson
do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
1.4
Kaanu o tangaanak do
manahak do tisuli
kokomoi koilaan di
norongou id kolimpupuson
doToun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
21
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
22
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
3$0%$/$-$/$17281
STANDARD
3$0%$/$-$/$17281
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
ponguhatan
ponuhuan
pokionuon
kopoilaan
surat
rencana
STANDARD
3$0%$/$-$/$17281
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
pibarasan
poguhatan
ponuhuan
pokionuon
poskad
kopoilaan
surat
rencana
23
STANDARD PONUANGAN
1.5
24
Kaanu o tangaanak do
moboros miampai
momoguno do boros di
kotunud, oulud om
olinuud tumanud
koyuuyuon, status, umul
om koulunan id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 1
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 2
STANDARD
PAMB$/$-$/$1 TOUN 3
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
25
STANDARD PONUANGAN
1.6
26
Kaanu o tangaanak do
popolombus topurimanan
om pomusarahan di oulud
om olinuud id pilumaagan
sosial miampai momoguno
do boros, pomoroitan om
kolooloyuko di kotunud
id kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
2.1
Kaanu o tangaanak do
PRQJLMDPRJLNDZRNDZR
boros id kolimpupuson do
Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
3$0%$/$-$/$17281
27
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
numbul
warana
bontuk
boogian tinan
paganakan
kakamot
sikul
tayam
kalendar
taakanon
tanom
karamayan
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
(m)
(n)
kakamot
sikul
pomoinan
numbul
timpu
tayam
kinotuan
kouaan
padsakayan
kinoyonon
pakalajaan
karamayan
28
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
(m)
(n)
kakamot
sikul
pomoinan
songongi
tanom
tayam
iman-imanon
sandad pogun
basaan
tuunion
kinoyonon
kalendar
karamayan
STANDARD PONUANGAN
2.2
Kaanu o tangaanak do
mongintutun om
momungaran nunu i okito,
orongou, oroso, osingud
om opurimanan id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
29
STANDARD PONUANGAN
2.3
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
30
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
31
STANDARD PONUANGAN
2.4
32
Kaanu o tangaanak do
mambasa boros id frasa
om ayat miampai
momoguno do pomoroitan
om loyuk di kotunud id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
33
STANDARD PONUANGAN
2.5
34
Kaanu o tangaanak do
mambasa, mangarati om
manahak do tisuli kumaa
koilaan di nabasa id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
2.6
2.7
Kaanu o tangaanak do
popoilo kawagu do
koilaan di nabasa
miampai momoguno
PRJLNDZRNDZREDKDQLG
kolimpupuson do Toun 6.
Kaanu o tangaanak do
manahang do teks di
nabasa id kolimpupuson
do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
35
3.1
Kaanu o tangaanak
poposuat do boros
miampai momoguno
ralan di kotunud id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
36
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
37
STANDARD PONUANGAN
3.2
38
Kaanu o tangaanak
poposuat kawagu
nunu i okito, orongou,
oroso, osingud om
opurimanan id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
39
40
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
41
STANDARD PONUANGAN
3.4
Kaanu o tangaanak do
monuat isoiso ponuatan
miampai momoguno do
format, boros, ayat di
pointunud id kolimpupuson
do toun 6..
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
42
4.1
Kaanu o tangaanak do
koilaan maya mRJLNDZR
kawo aktiviti di kohiok id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
43
STANDARD PONUANGAN
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
44
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
4.2
Kaanu o tangaanak do
koilaan kokomoi tungkus
koubasanan tinaru
Kadazan om Dusun maya
PRJLNDZRNDZRDNWLYLWL
di kohiok id kolimpupuson
do Toun 6.
b)
c)
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
4.2.1 Kaanu tumanud
ponontudukan mongingia
montok monimung do
koilaan maya mogikaakawo
aktiviti kokomoi do :
Koubasanan tinaru
Kadazan om Dusun
i. Sayau
ii. Tuunion
iii. Pogoduhan/Pogilinan
a)
Basaan om karamayan
di taandakon do tinaru
Kadazan om Dusun
b)
Basaan koubasanan
i. ogingot basaan
koubasanan
b) Basaan koubasanan
i. Mongintutun om
popisuai wotik
tumanud watas.
c)
Taakanon
i. Taakanon
koubasanan (gamut,
roun om tua
c) Taakanon koubasanan
i. Parai
ii. Mongintutun
resepi taakanon.
d)
Kakamot
i. Tinunturu
d) Mongintutun do
kakamot
i) Tinunturu
i) Pomutanaman.
Taakanon om tiinumon
koubasanan do tinaru
Kadazan om Dusun
Koubasanan tinaru
Kadazan om Dusun
i. Pogoduhan /
Pogilinan
ii Kaamatan.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
a) Koubasanan tinaru
Kadazan om Dusun
i. Pogoduhan/
Pogilinan
45
5.1
46
Kaanu o tangaanak
mongintutun om
momoguno do 29 pimato
Boros Kadazandusun id
lisan om ponuatan id
kolimpupuson do toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
5.2
Kaanu o tangaanak do
momoguno
mogikaakawo
sompuruan boros id
kolimpupuson do
Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
(a) kotigagan
(b) pongudio
(c) ponuhuan
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
popionit
kotigagan
pongudio
ponuhuan
pongintaban
47
STANDARD PONUANGAN
5.3
48
Kaanu o tangaanak
momonsoi mogikaakawo
boros om ayat miampai
momoguno do tanda
basa di kotunud id
kolimpupuson Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD PONUANGAN
5.4
Kaanu o tangaanak do
momonsoi mogikaakawo
ayat di agramatis id
kolimpupuson do Toun 6.
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
49
STANDARD PONUANGAN
50
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
STANDARD
PAMB$/$-$/$17281
5.5
Kaanu o tangaanak do
momoguno do
kopomoroitan ginumu
id lisan om ponuatan id
kolimpupuson do Toun 6.
5.6
Kaanu o tangaanak do
momoguno tukadan id
lisan om ponuatan id
kolimpupuson do Toun 6.
Terbitan: