Jymyq
Jymyq
Integrasi Numerik
Umi Saadah
Politeknik Elektronika Negeri Surabaya
2012
PENS-ITS
Metode Numerik
Topik
Integral Reimann
Trapezoida
Simpson 1/3
Simpson 3/8
Kuadratur Gauss 2 titik
Kuadratur Gauss 3 titik
PENS-ITS
Metode Numerik
INTEGRASI NUMERIK
Di dalam kalkulus, terdapat dua hal penting yaitu
integral dan turunan(derivative)
Pengintegralan numerik merupakan alat atau cara
yang digunakan oleh ilmuwan untuk memperoleh
jawaban hampiran (aproksimasi) dari
pengintegralan yang tidak dapat diselesaikan
secara analitik.
PENS-ITS
Metode Numerik
INTEGRASI NUMERIK
2 cos(1 x 2 )
1 0.5 sin x
e 0.5 x dx
n 1
ax
n
ax
dx n 1 C
ax
e
ax
e
dx a C
sin(ax b)dx 1 a cos(ax b) C
cos(ax b)dx 1 a sin(ax b) C
1
x dx ln | x | C
ln | x |dx x ln | x | x C
PENS-ITS
Metode Numerik
INTEGRASI NUMERIK
Perhitungan integral adalah perhitungan dasar yang
digunakan dalam kalkulus, dalam banyak
keperluan.
digunakan untuk menghitung luas daerah yang
dibatasi oleh fungsi y = f(x) dan sumbu x.
Penerapan integral : menghitung luas dan volumevolume benda putar
PENS-ITS
Metode Numerik
x0
f ( x)dx ci f ( xi )
i 0
c0 f ( x0 ) c1 f ( x1 ) ... cn f ( xn )
x1
xn-1
PENS-ITS
xn
x
6
Metode Numerik
10
0
3
PENS-ITS9
7
11
13
15
Metode Numerik
f ( x )dx
f n ( x )dx
f n ( x ) a0 a1 x an1 x n1 an x n
PENS-ITS
Metode Numerik
PENS-ITS
Metode Numerik
PENS-ITS
10
Metode Numerik
PENS-ITS
11
Metode Numerik
INTEGRASI NUMERIK
Luas daerah yang diarsir
L dapat dihitung dengan
:
b
L = f x dx
a
PENS-ITS
12
Metode Numerik
0.4
0.35
0.3
0.25
0.2
0
0.5
1.5
PENS-ITS
2.5
13
Metode Numerik
PENS-ITS
14
Metode Numerik
f x0 x0 f x1 x1 f x 2 x 2 ... f x n x3
n
f xi xi
i 0
Dimana
Didapat
x0 x1 x2 ... xn h
b
i 0
f x dx h f xi
PENS-ITS
15
Metode Numerik
Contoh
L = x 2 dx
0
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
PENS-ITS
0.7
0.8
0.9
16
Metode Numerik
Contoh
Dengan mengambil h=0.1 maka diperoleh tabel :
10
L h. f ( xi )
i 0
0.1 0 0.01 0.04 0.09 0.16 0.25 0.36 0.49 0.64 0.81 1.00
0.1 3,85 0,385
1
1 3 1
2
L x dx x | 0 0,3333.....
Secara kalkulus :
3
0
Terdapat kesalahan e = 0,385-0,333
= 0,052
PENS-ITS
17
Metode Numerik
L h. f ( xi )
i 0
PENS-ITS
18
Metode Numerik
f ( x )dx c i f ( x i ) c0 f ( x0 ) c 1 f ( x 1 )
i 0
h
f ( x0 ) f ( x 1 )
2
f(x)
L(x)
x0
PENS-ITS
x1 19 x
Metode Numerik
x1
x2
xn
x0
x1
xn 1
f ( x )dx
h
f ( x0 ) f ( x 1 ) h f ( x 1 ) f ( x 2 ) h f ( x n 1 ) f ( x n )
2
2
2
h
f ( x0 ) 2 f ( x 1 ) 2f ( x i ) 2 f ( x n 1 ) f ( x n )
2
f(x)
ba
h
n
x0
x1
h
PENS-ITS
x2
x3
x420 x
Metode Numerik
L Li
i 0
n 1
1
h
L h f i f i 1 f 0 2 f1 2 f 2 ... 2 f n 1 f n
2
i 0 2
n 1
h
L f 0 2 f i f n
2
i 1
PENS-ITS
21
Metode Numerik
f 0 2 f i f n
2
i 1
PENS-ITS
22
Metode Numerik
h
f ( x0 ) 4 f ( x1 ) f ( x2 )
3
L(x)
f(x)
x0
PENS-ITS
x1
x2 23 x
Metode Numerik
f(x)
...
x0 h x1 h x2 h x3 h
PENS-ITS
x4
xn-2 xn-1
xn
24
Metode Numerik
Cara II
(Buku Rinaldi Munir)
x
x ( x h) 2
x
x ( x h) 2
f ( x0 )
f
(
x
)
f0
0
0
0
2
2
h
2!h
h
2!h
PENS-ITS
25
Polinom Interpolasi
Newton Gregory
PENS-ITS
Metode Numerik
26
Polinom Interpolasi
Newton Gregory
Metode Numerik
Bentuk Umum
PENS-ITS
27
Metode Numerik
Cara II
2h
f ( x)dx p xdx
2
2h
x
x ( x h) 2
L f 0 f 0
f 0 dx
2
h
2
!
h
0
x3
x2
x2
L f0 x
f 0
2
2h
6
h
4h
2 f 0 | xx 02 h
8h 3 4h 2 2
4h 2
f 0
L 2hf 0
f 0
2
2h
4h
6h
4h
L 2hf 0 2hf 0
h 2 f 0
3
h
L 2hf 0 2hf 0 2 f 0
3
PENS-ITS
28
Metode Numerik
Cara II
Mengingat
f 0 f 1 f 0
2 f 0 f 1 f 0 ( f 2 f 1 ) ( f 1 f 0 ) f 2 2 f 1 f 0
Maka selanjutnya
h 2
f0
3
h
L 2hf 0 2h( f1 f 0 ) ( f 2 2 f1 f 0 )
3
h
2h
h
L 2hf 0 2hf1 2hf 0 f 2
f1 f 0
3
3
3
h
4h
h
L f0
f1 f 2
3
3
3
h
L ( f 0 4 f1 f 2 )
3
L 2hf 0 2hf 0
PENS-ITS
29
Metode Numerik
f ( x)dx
x2
x4
xn
x0
x2
xn 2
h
h
h
( f 0 4 f 1 f 2) ( f 2 4 f 3 f 4) ... ( fn 2 4 fn 1 fn)
3
3
3
n 1
n2
h
( f 0 4 f i 2 fi fn )
3
i 1, 3, 5
i 2, 4, 6
PENS-ITS
30
Metode Integrasi
Simpson 1/3
Metode Numerik
L = L1 + L2 + L3 + . . . + Ln
h
h
h
h
L f 0 4 f1 f 2 f 2 4 f3 f 4 f 4 4 f5 f 6 ... f n2 4 f n1 f n
3
3
3
3
h
L f 0 4 f i 2 f i f n
3
i ganjil
i genap
31
Metode Numerik
Contoh
Hitung integral
2 x dx
3
Ltotal
Ltotal = 0.1/3*( f(0) + 4*f(1) + 2*f(2) + + 4*f(9) + f(10))
= 0.1/3*(0+0.008+0.032+0.216+0.256+1+0.864
+2.744+2.048+5.832+2)
= 0.0333333 * 15
= 0.5
Nilai eksak =
4
x
|
2
0
1
= 0.5
32
Metode Numerik
f ( x )dx c i f ( x i ) c0 f ( x0 ) c 1 f ( x 1 ) c 2 f ( x 2 ) c 3 f ( x 3 )
i 0
3h
f ( x0 ) 3 f ( x 1 ) 3 f ( x 2 ) f ( x 3 )
8
L(x)
x0
f(x)
x1
h
PENS-ITS
x2
x3
33
Metode Integrasi
Simpson 3/ 8
Metode Numerik
3
3
3
3
L h f 0 3 f1 3 f 2 f 3 h f 3 3 f 4 3 f 5 f 6 h ... h f n3 3 f n 2 3 f n1 f n
8
8
8
8
PENS-ITS
34
Metode Numerik
Latihan Soal
Hitung Integral dengan menggunakan
1
1
0 1 e x dx
Integral Reimann
Integrasi Trapezoida
Integrasi Simpson 1/3 dan 3/8
PENS-ITS
35
Metode Numerik
PENS-ITS
36
Metode Numerik
h
I f ( x)dx f (1) f (1) f (1) f (1)
2
1
h 1 (1) 2
f ( x)dx c
f ( x1 ) c 2 f ( x 2 )
Karena x1, x2,,c1 dan c2 sembarang maka kita harus memilih nilai tersebut
sehingga error integrasinya minimum
PENS-ITS
37
Metode Numerik
PENS-ITS
38
Metode Numerik
f ( x)dx c
f ( x1 ) c 2 f ( x 2 )
1
1
f ( x) 1 1dx x | xx 11 1 (1) 2 c1 c 2
1
1
1
PENS-ITS
39
Metode Numerik
c1 c 2 2
apabila
dipecahkan
menghasilkan
c1 x1 c 2 x 2 0
c1 x1 c 2 x 2 2
2
c1 c 2 1
x1
x2
c1 x1 c 2 x 2 0
Sehingga :
f ( x)dx
PENS-ITS
f(
1
3
3
1
3
0.577350269
0.577350269
) f(
1
3
40
Metode Numerik
1
1
1 f ( x)dx g ( 3 ) g ( 3 )
PENS-ITS
41
Metode Numerik
Transformasi
b
Li f ( x)dx
Li g (u )du
Range [a,b]
x
f(x)
dx
PENS-ITS
[-1,1]
u
g(u)
du
42
Metode Numerik
Transformasi
x a u 1
ba
2
2 x 2a (u 1)(b a )
2 x (u 1)(b a) 2a
b a bu au 2a
x
2
(b a) (b a)
x
u
2
2
(b a)
dx
du
2
-1
PENS-ITS
43
Metode Numerik
Transformasi
1
Li f ( x)dx g (u )du
a
(b a ) (b a ) (b a )
g (u ) f
u
2
2
2
(b a )
(a b) (b a )
1 g (u )du 2 1 f 2 2 u du
PENS-ITS
44
Metode Numerik
Analisa
Dibandingkan dengan metode Newton-Cotes (Trapezoida,
Simpson 1/3, 3/8) metode Gauss-Legendre 2 titik lebih
sederhana dan efisien dalam operasi aritmatika, karena
hanya membutuhkan dua buah evaluasi fungsi.
Lebih teliti dibandingkan dengan metode Newton-Cotes.
Namun kaidah ini harus mentransformasi terlebih dahulu
menjadi
1
g (u )du
PENS-ITS
45
Algoritma
Metode Numerik
(b a) (b a )
u
2
2
(5) Hitung:
(b a ) (b a ) (b a )
f
u
2
2
2
1
L g
g
3
PENS-ITS
46
Metode Numerik
PENS-ITS
47
Metode Numerik
f ( x)dx c
f ( x1 ) c 2 f ( x 2 ) c3 f ( x3 )
Parameter x1, x2 , x3 ,c1 ,c2 dan c3 dapat dicari dengan membuat penalaran
bahwa kuadratur Gauss bernilai tepat (error = 0) untuk 6 buah fungsi
berikut :
f ( x) 1; f ( x) x; f ( x) x 2
f ( x) x 3 ; f ( x) x 4 ; f ( x) x 5
x1 3 5 0.774596669
x2 0
x3 3 5 0.774596669
PENS-ITS
48
Metode Numerik
5
3 8
5
g
(
u
)
du
g
0
g
1
9
5 9
9
PENS-ITS
49
Metode Numerik
(b a) (b a )
u
2
2
(b a ) (b a) (b a)
(4) Tentukan fungsi f(u) : g (u ) 2 f 2 2 u
5
3 8
5
1 g (u )du 9 g 5 9 g 0 9 g
1
(5) Hitung:
PENS-ITS
5
50
Metode Numerik
PENS-ITS
51
Metode Numerik
PENS-ITS
52
Metode Numerik
Skala 1:100000
0
10
15
Untuk menghitung luas integral di peta di atas, yang perlu dilakukan adalah menandai atau
membuat garis grid pada setiap step satuan h yang dinyatakan dalam satu kotak. Bila satu kotak
mewakili 1 mm, dengan skala yang tertera maka berarti panjangnya adalah 100.000 mm atau 100
m.
Pada gambar di atas, mulai sisi kiri dengan grid ke 0 dan sisi kanan grid ke n (dalam hal ini n=16).
Tinggi pada setiap grid adalah sebagai berikut:
PENS-ITS
53
Metode Numerik
L h y i 73.5
i 0
L y0 2 yi y16 73.5
2
i 1
L y0 4 yi 2 yi y16 74
3
i ganjil
i genap
PENS-ITS
54
Metode Numerik
Benda Putar
Luas benda putar:
b
L p 2 f ( x)dx
a
V p f ( x) 2 dx
a
PENS-ITS
55
Metode Numerik
Contoh :
5
c
m
7
c
m
4
c
m
II
6
c
m
III
IV
12
c
m
7
c
m
satuan dalam
cm
Bagian I: LI 2 (4)(7) 56
V I (4)(7) 2 196
VIII 2 12 12 3456
PENS-ITS
56
Metode Numerik
Contoh :
h
LII ( LIV ) 2 y 0 y 5 2 y i 108
2
i 1
VII V IV
h 2
2
y 0 y 5 2 y i2 1187 .5
2
i 1
PENS-ITS
57
Metode Numerik
Contoh :
V V I V II V III V IV
196 1187 .5 3456 1187 .5
6024
PENS-ITS
58